Państwo stanu wyższej

konieczności

Jak Orbán zmienił Węgry

andrzej Sadecki

41

NUMER 41

WARSZAWA

KWIECIEŃ 2014

Andrzej Sadecki

Państwo stanu wyższej

konieczności

JAK ORbáN ZMIENIł WęgRy

© Copyright by Ośrodek Studiów Wschodnich
im. Marka Karpia / Centre for Eastern Studies

Redakcja merytoryczna
Olaf Osica, Mateusz gniazdowski

Redakcja
Halina Kowalczyk

Współpraca
Katarzyna Kazimierska, Anna łabuszewska

Opracowanie graficzne
PARA-bUCH

DTP
groupMedia

Zdjęcie na okładce
PAP

WyKRESy
Wojciech Mańkowski

WyDAWCA
ośrodek studiów wschodnich im. Marka karpia
Centre for Eastern Studies

ul. Koszykowa 6a, Warszawa
Tel. + 48 /22/ 525 80 00
Fax: + 48 /22/ 525 80 40
osw.waw.pl

ISbN 978-83-62936-44-1

Spis treści

TEZy /5

WSTęP /7

I. POLITyKA WEWNęTRZNA /10

1. Reformy konstytucyjne /10
2. Hegemonia partii Fidesz w instytucjach państwa /12
3. Osłabienie instytucji niezależnych /13
4. Utrwalenie władzy i „nieodwracalność” zmian /13
5. Dominująca pozycja premiera Orbána /14
6. Zaplecze biznesowe i medialne partii Fidesz /15

II. POLITyKA gOSPODARCZA /18

1. Polityka fiskalna /19
2. Więcej państwa w gospodarce /21
3. Rezultaty /23

III. POLITyKA EUROPEJSKA I ZAgRANICZNA /27

1. Polityka europejska /27
2. Krytyka międzynarodowa /29
3. Polityka w Europie Środkowej /32
4. Otwarcie na Wschód /35

PODSUMOWANIE I PERSPEKTyWy /38

P

UN

K

T W

ID

ZE

N

IA

0

4/

20

14

5

TEZY

•

Po dojściu do władzy w sytuacji głębokiego kryzysu poli-

tycznegoigospodarczegoViktorOrbándokonałwpaństwie

zmian na dużą skalę, podważających dotychczasowy porzą-

dek gospodarczy i polityczny. Znacznie ograniczone zostały

mechanizmyrównowagiikontroliwładzy,arolaopozycji–

zmarginalizowana. Wzbudziło to poważne kontrowersje za

granicą,arządyOrbánastałysięprzyczynkiemdodyskusji

ogranicachdemokracjiipaństwaprawawUniiEuropejskiej.

Reformy nie podważyły jednak zasadniczych cech ustroju

parlamentarnego,ustalonegow1989roku.Wnowejustawie

zasadniczej znalazły się potrzebne rozwiązania, jak choć-

by konstytucyjne ograniczenie długu publicznego. Zmiany

sprowadzały się jednak przede wszystkim do wzmocnienia

władzycentralnejorazrozszerzeniadominacjiFideszunawę-

gierskiejsceniepolitycznej.

•

Po czterech latach rządów głównym osiągnięciem Fideszu

w gospodarce jest konsolidacja finansów publicznych i nie-

znaczneobniżenienajwyższegowregioniedługupublicznego.

Nieudałosięnatomiastprzezwyciężyćtrwającejod2007roku

stagnacjigospodarczej.Częstezmianywprawieprzyczyniły

się do pogorszenia klimatu inwestycyjnego, choć dzięki po-

litycewsparciadlawybranychsektorówgospodarkiniena-

stąpiłodpływinwestycji.Spadekzaufaniarynkówskutkował

natomiastprzejściowymitrudnościamizobsługązadłużenia

państwa.Rządpoczyniłszeregdziałańdoraźniepoprawiają-

cychsytuacjęWęgrów,jednakniewidaćwyraźnychperspek-

tywpodniesieniadynamikiwzrostugospodarczego.

•

W polityce europejskiej i zagranicznej nie nastąpiła funda-

mentalna zmiana kierunku. Polityka zagraniczna Węgier

charakteryzowała się niewielką aktywnością i inicjatywą

wramachUEiNATO.StosunkizUSAiwiększościądużych

państwUEuległyochłodzeniunaskutekkontrowersjiwokół

P

UN

K

T W

ID

ZE

N

IA

0

4/

20

14

6

węgierskichreform.ChoćpolitycyFideszuwkrajuniestroni-

liodretorykieurosceptycznej,wpraktyceBudapesztpodążał

za głównym nurtem UE. Rząd Orbána podtrzymywał zobo-

wiązania w ramach Sojuszu Północnoatlantyckiego, jednak

dalszemuzmniejszeniuuległywydatkiwojskowe.

•

OrbánprzejawiałtendencjedotraktowaniawspółpracywGru-

pieWyszehradzkiejnietylejakoformatuuzupełniającegopro-

ces integracji europejskiej i będącego podstawą koalicji poli-

tycznych w Unii Europejskiej, ile ugrupowania, które będzie

przeciwwagą dla „dyktatu” Brukseli i największych państw

UE. Choć Węgry nie zyskały wsparcia dla takiego podejścia

upartnerów,zaangażowałysięwewspółpracęV4,wytykając

przytymzaniedbania,jakichwtejdziedziniedopuszczalisię

socjaliści.ZdrugiejstronyFideszprowadziłznaczniebardziej

aktywnąpolitykęwobecmniejszościwęgierskichzagranicą,

cowywoływałozadrażnieniawrelacjachzsąsiadami.

•

OgłoszonanapoczątkukadencjiFideszustrategia„otwarcia

na Wschód” polityki zagranicznej przyniosła ograniczone

efekty, pomimo zainwestowania sporych nakładów dyplo-

matycznych.Początkowopriorytetowotraktowanozbliżenie

gospodarczezChinami,zczasemnajważniejszympaństwem

stała się Rosja. Choć będąc w opozycji, Fidesz ostro kryty-

kował politykę bliskiej współpracy z Moskwą w kwestiach

energetycznych, po wyborach kontynuował politykę lewi-

cy. Co więcej, rząd Orbána postanowił kompleksowo ułożyć

najważniejsze kwestie dla węgierskiej energetyki, opierając

sięnawspółpracyzRosją.AktywniewspierałbudowęSouth

Stream,apodkonieckadencjizadecydowałopowierzeniuro-

syjskiejspółcerozbudowyelektrownijądrowejwPaks–naj-

większejinwestycjinaWęgrzechpo1989roku.

P

UN

K

T W

ID

ZE

N

IA

0

4/

20

14

7

WSTĘP

W 2010 roku prawicowy Fidesz przejął pełnię władzy w kraju.

Razemzeswojąfaktycznąprzybudówką–Chrześcijańsko-Demo-

kratycznąPartiąLudową(KDNP)–wkwietniuodniósłmiażdżące

zwycięstwowwyborachparlamentarnych.Uzyskał53%głosów,

coprzymieszanejordynacjiwyborczejdałomu68%mandatów

wparlamencie,czyliwiększośćkonstytucyjną.Wygrananastą-

piłapodwóchkolejnychporażkachwroku2002i2006,alider

partiiViktorOrbán(szefrząduwlatach1998–2002)ponowniezo-

stałpremierem.WczerwcuprezydentemWęgierzostałwybrany

przezparlamentposełFideszuPálSchmitt.Wpaździernikupar-

tiaOrbánazdobyła58%głosówwwyborachsamorządowych,ajej

kandydacinaburmistrzówwygraliw22z23największychmiast,

wtymwBudapeszcie.

U źródeł dominacji Fideszu na węgierskiej scenie politycznej

leży kryzys gospodarczo-polityczny państwa, który rozpoczął

się w okresie rządów lewicy w latach 2002–2010. W pierwszej

kadencji koalicyjny rząd socjalistów i liberałów doprowadził

doskokowegowzrostuzadłużeniapaństwaikryzysufinansów

publicznych,aWęgrywdużomniejszymstopniuniżpozostałe

nowepaństwaczłonkowskieskorzystałyzkoniunkturygospo-

darczejpowejściudoUniiEuropejskiej.Powyborachw2006roku

premierFerencGyurcsánywezwałnazamkniętymposiedzeniu

Węgierskiej Partii Socjalistycznej (MSZP) do reform, stwier-

dzającrównocześnie,żedotychczasowedziałaniajegogabinetu

byłyporażkąijedyniedziękiukrywaniutrudnejsytuacjifinan-

sowejikłamstwomwyborczymudałosięsocjalistomutrzymać

uwładzy.Pokilkumiesiącachprzemówieniewyciekłodoprasy

iwywołałonajwiększywstrząspolitycznypo1989roku.Przez

krajprzetoczyłasięfalademonstracjiantyrządowych,wBuda-

peszciedoszłodoostrychstarćmanifestantówzpolicją,wktó-

rych kilkaset osób zostało rannych. Rząd Gyurcsánya utrzy-

małsięuwładzy,jednakpopularnośćlewicyzaczęładrastycz-

niespadać.

P

UN

K

T W

ID

ZE

N

IA

0

4/

20

14

8

KompromitacjęlewicywykorzystałFidesz,któryrazemzKDNP

przedstawiał się jako jedyny prawowity przedstawiciel narodu

węgierskiego. Po ujawnieniu nagrania kompromitującego pre-

mieraGyurcsánya,podczasjegowystąpieńwparlamenciefrakcja

Fidesz-KDNPzakażdymrazemopuszczałasalęobrad.Wzainicjo-

wanymprzezFideszreferendumw2008roku,którebyłoplebi-

scytemprzeciwkorządomlewicy,obywateleopowiedzielisięza

cofnięciemnałożonychprzezgabinetGyurcsányaopłatzastudia

wyższe,wizytylekarskieipobytwszpitalu.Fideszniedążyłna-

tomiast do skrócenia kadencji, licząc na dalszą utratę popular-

nościprzezsocjalistów.Lewicęostateczniepogrążyłmiędzyna-

rodowykryzysgospodarczy,któryspowodowałmasowyodpływ

kapitałuzagranicznegozWęgier.Krajznalazłsięnaskrajunie-

wypłacalności,wpadłwgłębokąrecesję(-6,8%PKBw2009roku),

przedsiębiorstwadokonywałymasowychzwolnień.Sytuacjafi-

nansowazostałaustabilizowanadopierodziękikredytowiudzie-

lonemuprzezMiędzynarodowyFunduszWalutowyireformom

dokonanymwporozumieniuzFunduszemprzezrządtechniczny

GordonaBajnaia.Cięciabudżetoweipodwyżkipodatkówspowo-

dowałyjednakdalsząutratępoparciaprzezMSZP,którauzyskała

wwyborachzaledwie19%(spadekz40%wwyborachz2006).

Fideszpotrafiłzagospodarowaćrosnącąfrustracjęspołeczeństwa

węgierskiego, rozczarowanego kolejnymi skandalami politycz-

nymi i trudną sytuacją gospodarczą

1

. W wyborach z 2010 roku

przełamanyzostałtakżedotychczasowyukładpartyjnyidopar-

lamentudostałysiędwiepartieantyestablishmentowe:ksenofo-

bicznyinacjonalistycznyJobbikorazopowiadającasięzazrów-

noważonymrozwojemiochronąśrodowiskaLMP(PolitykaMoże

1

WbadaniuPewResearchCentrez2009roku94%respondentówzWęgierne-

gatywnieoceniłosytuacjęgospodarcząwkraju,a72%uznałojązagorsząniż

wepocekomunistycznej.71%uznało,żeczłonkostwowUEosłabiłogospodar-

kę węgierską. Choć poparcie dla wartości demokratycznych było wysokie,

wystąpiłozarazemgłębokierozczarowaniestanemdemokracjiwęgierskiej,

którąnegatywnieoceniło77%.Więcej:HungaryDissatisfiedwithDemocracy,

butNotItsIdeals,http://www.pewglobal.org/2010/04/07/hungary-dissatisfied-

with-democracy-but-not-its-ideals/

P

UN

K

T W

ID

ZE

N

IA

0

4/

20

14

9

ByćInna).Fidesz,JobbikiLMPkwestionowały,choćwróżnym

stopniu,dotychczasowyporządekipewneelementyfunkcjonują-

cegoodczasutransformacjiustrojowejkonsensusucodowolnego

rynku,demokracjiliberalnejorazorientacjieuroatlantyckiej.

P

UN

K

T W

ID

ZE

N

IA

0

4/

20

14

10

I. POLITYKA WEWNĘTRZNA

Wretorycewładzkondycjapaństwa,które„naród”odzyskał,to

stan wyższej konieczności, uprawniający rządzących do wpro-

wadzania głębokich zmian i poszukiwania nowych rozwiązań.

ProgramwyborczyFideszuz2010rokuniezapowiadałpoważnej

przebudowypaństwa.SwojewysokiezwycięstwoFideszprzed-

stawiał jednak jako „rewolucję przy urnach”, będącą wyrazem

społecznegoprzyzwolenianazmianyustrojowe,azarazemwo-

tum nieufności dla skompromitowanych, liberalnych i lewico-

wych elit politycznych. Symbolicznym otwarciem nowej epoki

była deklaracja o „systemie współpracy narodowej”, przyjęta

na początku kadencji parlamentu i następnie wywieszona we

wszystkichbudynkachadministracjipaństwowej.Obwieszczono

wniejpowstanienowejumowyspołecznej,będącejzwieńczeniem

rozpoczętejw1956rokuwalkiowolność.Wrezultacie„poczter-

dziestu sześciu latach okupacji i dyktatury oraz chaotycznych

dwóch dekadach przejściowych Węgry odzyskały prawo i zdol-

ność do samostanowienia”

2

. Parlament zadeklarował powstanie

nowegosystemupolitycznegoigospodarczego,któregofilarami

będą„praca,dom,rodzina,zdrowieiporządek”.Dowspólnotypo-

litycznejzaliczonoWęgrówżyjącychpozagranicamikraju.Doty-

czyłotoprzedewszystkimmniejszościwęgierskichwpaństwach

sąsiednich,zamieszkałychnaterenachutraconychprzezWęgry

w 1920 roku. Pierwszą decyzją parlamentu było wprowadzenie

ułatwieńwuzyskiwaniuobywatelstwawęgierskiego.

1.

Reformy konstytucyjne

Korzystając z większości dwóch trzecich w parlamencie, Fidesz

dokonał znacznej przebudowy państwa. Przyjęto nową konsty-

tucję i prawo wyborcze, zreorganizowano większość instytucji.

Przeprowadzone zostały reformy m.in. samorządów, kodeksu

2

„Legyenbéke,szabadságésegyetértés”,14.06.2010,http://www.kormany.hu/

download/2/33/00000/Politikai_Nyilatkozat.pdf

P

UN

K

T W

ID

ZE

N

IA

0

4/

20

14

11

pracy,systemuemerytalnego,szkolnictwa,służbyzdrowiaisłużb

specjalnych. Parlament od początku kadencji w maju 2010 roku

dogrudnia2013rokuprzyjąłaż840ustaw(wporównaniuz583

wcałejpoprzedniejkadencji).Nieuległyjednakzmianiezasadni-

czecechyustrojuwęgierskiego,ustalonepodczasobradokrągłego

stołuw1989roku,aprzepisywnowejustawiezasadniczejwokoło

80%pokrywająsięzestarąkonstytucją.Zachowanyzostałsystem

parlamentarno-gabinetowyznieznaczniewzmocnionymiupraw-

nieniamiparlamentuirządu.Prezydenttakjakdotychczasmabyć

wybieranyprzezparlamentiniedysponowaćszerokimipreroga-

tywami,choćnowakonstytucjaprzyznałamuprawodorozwiąza-

niaparlamentu,jeślitennieuchwalibudżetudo31marcadanego

roku. Zmniejszono liczbę posłów w jednoizbowym parlamencie

z386do199.Uproszczononiecosystemwyborczy,zachowującjed-

nakordynacjęwiększościowo-proporcjonalną.

ReformywprowadzoneprzezrządOrbánacechowałytendencje

centralistyczne. Nowelizacja ustawy o samorządzie lokalnym,

która weszła w życie wraz z nową konstytucją 1 stycznia 2012

roku,oznaczałaczęściowyodwrótodwprowadzonejw1990roku

decentralizacji państwa. Przywróciła między innymi kontrolę

urzędówcentralnychnadinstytucjamioświatowymiiszpitala-

mi,będącymidotychczaswgestiiwojewództw(megye).Zlikwi-

dowanyzostałfunkcjonującyod1998rokupubliczno-prywatny

system emerytalny, a aktywa OFE przejęte zostały przez skarb

państwa.

Wprowadzono też szereg zmian o charakterze symbolicznym

iświatopoglądowym.Nowakonstytucjazmieniłanazwępaństwa

z„RepublikiWęgierskiej”(Magyar Köztársaság)nakrótkąformę

„Węgry”(Magyarország),comiałosymbolizowaćwyraźneodcię-

ciesięoddziedzictwaWęgierskiejRepublikiLudowej.Wnowej

ustawie zasadniczej znalazły się przepisy mówiące o ochronie

życia ludzkiego od poczęcia oraz rodziny jako związku kobiety

imężczyzny.Nieuchylonojednakprzepisówdopuszczającychle-

galnąaborcjęizwiązkipartnerskiedlaosóbtejsamejpłci.Partia

P

UN

K

T W

ID

ZE

N

IA

0

4/

20

14

12

rządzącaobawiałasiębowiemzmieniaćrozwiązaniapopierane

przezznacznączęśćspołeczeństwa

3

.

2.

Hegemonia partii Fidesz w instytucjach państwa

PrzebudowainstytucjipaństwaumożliwiłaFideszowiwprowa-

dzeniegłębokichzmianpersonalnychwadministracjipaństwo-

wej.Choćwymianakadrwinstytucjachpaństwowychispółkach

skarbupaństwaniejestnaWęgrzechzjawiskiemnowym–głę-

bokichczystekdokonałalewicapozwycięstwiew2002roku–po

objęciuwładzyprzezFideszprzeprowadzonabyłanawyjątkowo

dużąskalę.Zmianybyłyuzasadnianekoniecznościąrozliczenia

nieudolnychrządówlewicy,asłużyćtemumiałaprzyjętanapo-

czątku kadencji ustawa ułatwiająca zwolnienia pracowników

administracji.PoobjęciuurzęduprezydentaprzezSchmitta,wy-

mieniononiemalwszystkichpracownikówkancelarii,mimoże

jegopoprzedniksprawowałurządznominacjiFideszu

4

.Zmiany

personalneobjęłytakżeorganyregulacyjneorazinstytucjekul-

turalneinaukowe.

Reorganizacjalubtworzenienowychinstytucjipozwoliłynawy-

mianę niemal całej kadry kierowniczej, w wielu przypadkach

przedkońcemkadencji.PrzykłademmożebyćprezesSąduNaj-

wyższego,któryporeorganizacjitejinstytucjiizmianienazwy

(od2012roku–Kúria)musiałustąpićprzedupływemkadencji.

Zwiększyłosięteżupolitycznienieinstytucjipaństwowych.Do-

tychczaswymógwiększościkwalifikowanejwparlamencieprzy

wyborzedyrektorówurzędówregulacyjnych,prezesaSąduNaj-

wyższego, sędziów Sądu Konstytucyjnego i innych wysokich

funkcjonariuszypaństwowychsprawiał,żekandydacibyliwyła-

nianiwwynikukompromisumiędzypartiąrządzącąaopozycją.

3

Hiábavédettamagzat,nemszigorodikazabortusz,Index,11.03.2011,http://

index.hu/belfold/2011/03/11/az_abortuszrol_torveny_valtozasa_varhato

4

Sólyom szinte minden munkatársát kirúgták, Szabadné maradhat, Népsza-

badság, 3.08.2010, http://nol.hu/belfold/solyom_szinte_minden_munkatar-

sat_kirugtak_schmittek

P

UN

K

T W

ID

ZE

N

IA

0

4/

20

14

13

3.

Osłabienie instytucji niezależnych

Wybory z 2010 roku dały Fideszowi niezwykle silną władzę,

umożliwiającąprzeforsowaniedowolnegoaktuprawnego.Osła-

bionezostałyinstytucjepełniącefunkcjęrównoważącąikontro-

lną(checks and balances)wobecorganówustawodawczychiwyko-

nawczych.DotyczyłotoprzedewszystkimSąduKonstytucyjnego

(SK),którywobecsłabejpozycjiprezydentaibrakuizbywyższej

parlamentuodgrywałwustrojupaństwaszczególnieistotnąrolę.

NowakonstytucjaograniczyłamożliwośćorzekaniaSKwspra-

wach budżetowych, a parlamentowi przyznała prawo wyboru

przewodniczącegoSądu(wcześniejwybieraligospośródswojego

grona sędziowie). Obóz władzy wielokrotnie defacto podważał

ostatecznycharakterorzecznictwaSK.Wkilkuprzypadkachpo

uznaniuprzezSąddanejustawyzaniezgodnązkonstytucją,par-

lamentnowelizowałkonstytucjęiponownieprzyjmowałustawę

w niezmienionym kształcie lub podnosił jej przepisy do rangi

konstytucyjnych.Fideszkilkukrotniestosowałtenmanewrza-

równopodczasobowiązywaniastarejkonstytucji,jakitejprzy-

jętej głosami partii rządzącej. Najgłośniejszy przypadek miał

miejsce w marcu 2013 roku, gdy parlament, nowelizując po raz

czwartynowąkonstytucję,przyjąłpakietkilkunastupoprawek

w sprawach wcześniej zakwestionowanych przez Sąd Konsty-

tucyjny. Ostatecznie pod presją Unii Europejskiej, Rady Europy

iUSAzniektórychzmianFideszsięwycofał

5

.

4.

Utrwalenie władzy i „nieodwracalność” zmian

NawetwprzypadkuutratywładzyFideszbędziemógłmiećznacz-

ny wpływ na sytuację w państwie dzięki wydłużeniu kadencji

wysokich funkcjonariuszy państwowych oraz obsadzeniu tych

stanowisk przez lojalistów partyjnych. Przykładem może być

5

Należy zaznaczyć, że część istotnych orzeczeń Sądu Konstytucyjnego, na

przykładouznaniuobowiązkurejestracjiwyborczejzaniezgodnyzkonsty-

tucją,zostałauszanowanaprzezwiększośćparlamentarną.

P

UN

K

T W

ID

ZE

N

IA

0

4/

20

14

14

choćbykwestianadzorunadmediami.Szefutworzonegow2010

rokuNarodowegoUrzęduds.MediówiŚrodkówPrzekazuoraz

członkowieRadyds.Mediówwybranizostalina9-letniekaden-

cje. Reformy wprowadzone przez Fidesz mogą się także okazać

niezwykletrudnedozmianyprzeznastępneekipyrządzące.Spe-

cyfikąwęgierskiegosystemuprawnegojestszerokikatalogtzw.

ustaw konstytucyjnych (sarkalatos törvények), przyjmowanych

większościąkwalifikowanądwóchtrzecichgłosówwparlamen-

cie.Wtymtrybieprzyjmowanesąustawydotyczącenaprzykład

prawa wyborczego, zakresu uprawnień Sądu Konstytucyjnego

i innych instytucji centralnych. Nowa konstytucja rozszerzyła

zakres przedmiotowy ustaw konstytucyjnych o takie kwestie,

jak polityka rodzinna, system emerytalny i podatkowy. Stano-

witopoważneograniczeniedlaprzyszłychgabinetów,którebez

większościdwóchtrzecichgłosówbędąmiećznacznieutrudnio-

ne realizowanie postulatów politycznych. Na przykład odejście

odwprowadzonegoprzezFideszliniowegopodatkudochodowe-

go wymagałoby szerokiego konsensusu w parlamencie. Ponad-

to wzmocniono uprawnienia obsadzonej przez osoby związane

zFideszemRadyBudżetowej,któramożewprzyszłościodegrać

istotnąrolępolityczną.Jeślizawetujebowiemustawębudżetową,

arządniezdążywterminieprzyjąćnowej,prezydentbędziemógł

rozwiązaćparlamentirozpisaćnowewybory.

5.

Dominująca pozycja premiera Orbána

WładzęFideszucharakteryzujeniezwyklesilnapozycjapremie-

ra Orbána. Jest on niekwestionowanym liderem partii. Mimo

że Fidesz skupia różnorodne środowiska węgierskiej prawi-

cy,nieujawniająsięfrakcjewewnątrzpartyjne,aOrbánniema

konkurentówwpartii.Osobydawniejodgrywająceistotnarolę

wpartiizostałybądźtozmarginalizowane(ZoltánPokorni,Ta-

más Deutsch), bądź zajmują wysokie stanowiska państwowe

inieprzejawiająsamodzielnychambicjipolitycznych(prezydent

JánosÁder,przewodniczącyparlamentuLászlóKövér).Wbliskim

otoczeniu Orbána są przede wszystkim lojalni politycy Fideszu

P

UN

K

T W

ID

ZE

N

IA

0

4/

20

14

15

młodszego pokolenia (30–40-latkowie). Główną rolę wśród nich

odgrywaszefKancelariiPremieraJánosLázár,któryjestwymie-

nianywśródpotencjalnychnastępcówOrbána.

W pierwszych dwóch latach, kiedy dokonywano przebudowy

konstytucyjnej,urządgłowypaństwasprawowałlojalnywobec

partiiPálSchmitt.Zastąpiłonzwiązanegozprawicąicieszące-

go się dużym autorytetem prezydenta László Sólyoma, którego

Fidesz nie wybrał jednak na drugą kadencję. Schmitt zaakcep-

towałwszystkieaktyprawne,któreprzedstawionomudopod-

pisu,niekorzystającanirazuzmożliwościodesłaniaustawydo

parlamentudoponownegorozpatrzenialubskierowaniadoSądu

Konstytucyjnego.PoustąpieniuSchmittawkwietniu2012roku

wwynikuaferyplagiatowej,nanowegoprezydentaposłowieFi-

deszu wybrali dotychczasowego posła w Parlamencie Europej-

skimJánosaÁdera.Nowyprezydentpokazałpewnąniezależność,

kierująckilkaustawdoSąduKonstytucyjnegoprzezdwapierw-

szelataurzędowania,jednakwzasadniczychsprawachpodzielał

liniępartii.

Wzmocnieniu uległ ośrodek władzy przy premierze. W miejsce

dwunastu ministerstw w poprzednich gabinetach utworzono

osiemsilnychresortów,wniezmienionejformiepozostałyjedy-

nieMinisterstwoSprawZagranicznychiMinisterstwoObrony.

Rozszerzono kompetencje Kancelarii Premiera. Przejęła ona od

MSZ kwestie zagranicznej współpracy gospodarczej oraz poli-

tyki „otwarcia na Wschód”. Narodowa Agencja Rozwoju, odpo-

wiedzialnazarozdzielaniefunduszyeuropejskich,zostałapod-

porządkowana w sierpniu 2013 roku Kancelarii Premiera, a na

jejczelestanąłJánosLázár.KancelariiPremierapodlegasłużba

wywiaducywilnego.

6.

Zaplecze biznesowe i medialne partii Fidesz

DominującąpozycjęwaparaciewładzyFideszwykorzystałtakże

dowzmocnieniazapleczabiznesowegoimedialnegopartii.Prasa

P

UN

K

T W

ID

ZE

N

IA

0

4/

20

14

16

węgierska nagłaśniała szereg przykładów wspierania przedsię-

biorcówzwiązanychzpartią.Czołowąrolęodgrywałholdingbu-

dowlanyKözgép,którywostatnichlatachregularniewygrywał

wprzetargachpublicznych.JegowłaścicielemjestLajosSimicska,

współlokator Orbána z czasów studenckich, w latach dziewięć-

dziesiątychdyrektorfinansowyFideszu.Tylkow2013rokufirma

Közgép samodzielnie lub jako część konsorcjum wygrała kon-

traktypaństwoweowartościconajmniej430mldforintów(ok.

6mldzłotych)

6

,przedewszystkimnaprojektyinfrastrukturalne.

Znacznekontrowersjewzbudziłyustawyregulującesprzedażar-

tykułówtytoniowychorazobrótziemią.Wobuprzypadkachsko-

rzystalinanichprzedsiębiorcyzwiązanizprawicą.

Fidesz uzyskał też większy wpływ na scenie medialnej, choć

wśrodkachmasowegoprzekazuniebrakujeopiniikrytycznych

wobecrządu.NapoczątkukadencjiFideszrozwiązałdotychczas

działająceinstytucjenadzorujące działalnośćmediówipowołał

NarodowyUrządds.MediówiŚrodkówPrzekazuorazRadęds.

Mediów.Wobuinstytucjachnawieloletniekadencjezasiadłyoso-

byznominacjiFideszu.Upolitycznienietychinstytucjiorazprze-

pisynowejustawymedialnejwywołałyostrąkrytykękrajowych

i zagranicznych środowisk dziennikarskich oraz węgierskiej

opozycji. Zwróciły też uwagę znacznej części państw unijnych,

ponieważzmianyzostałydokonaneprzezrządwprzededniuroz-

poczęciaprezydencjiWęgierwRadzieUE.Wśródzastrzeżeńwy-

mienianoprzedewszystkimmożliwośćnakładaniawysokichkar

na media oraz przepisy zmuszające do ujawnienia przez dzien-

nikarzywpewnychokolicznościachźródełinformacji.Niektóre

przepisy, które mogły naruszać prawo europejskie, złagodzono

pod naciskiem Komisji Europejskiej, jednak zasadnicza część

ustawyzostałautrzymana.Niemniejniedoszłowostatnichla-

tachdorażącychnaruszeńwolnościsłowa(wyjątkiemmogąbyć

6

SzacunkowedanezaportalemdziennikarstwaśledczegoAtlatszo.hu,http://

atlatszo.blog.hu/2014/01/08/kozgepes_kozbeszerzesek_2013-ban_tu-

l_a_400_milliardon

P

UN

K

T W

ID

ZE

N

IA

0

4/

20

14

17

problemyzuzyskaniemkoncesjiprzezlewicoweKlubrádió).Ma-

sowych zwolnień dokonano natomiast w mediach publicznych,

które–podobniejakzarządówlewicy–mająwyraźnieprorzą-

dowyprofil.

Rząd przedsięwziął szereg działań propagandowych, mających

nacelupopularyzacjęswoichdziałańiosiągnięć.Prowadzonoza-

krojonenaszerokąskalęakcjereklamowenazywane„informacją

rządową”.Ześrodkówpublicznychfinansowanocałostronicowe

reklamywnajwiększychdziennikachwęgierskich,reklamyin-

ternetowe na głównych portalach informacyjnych oraz plakaty

ibillboardy.Popojawieniusięwpaździerniku2012rokuwme-

diachspekulacjiowarunkach,najakichMiędzynarodowyFun-

dusz Walutowy miałby udzielić kredytu Węgrom (niepotwier-

dzonychprzezMFW),rządprzeprowadziłkampaniępodhasłem

„NieulegniemyMFW!”

7

.Pozakończeniuunijnejprocedurynad-

miernegodeficytuwobecWęgierwczerwcu2013rokurządza-

mieściłwprasiereklamymówiąceotym,żeUE„byłazmuszona”

dozakończeniaprocedury,akażdyobywatelotrzymałinformu-

jącyotymlistodpremieraOrbána

8

.Wostatnimrokukadencji

rządprzeprowadziłszeregakcjireklamowychpodhasłem„Wę-

gryradząsobielepiej”(Magyarország jobban teljesít),obwieszczając

osiągnięciarząduwreklamachprasowychinaplakatachwca-

łymkraju,wszaciegraficznejnawiązującejwprostdomateriałów

partyjnychFideszu.Tegorodzajureklamypojawiłysięwtelewi-

zji także podczas kampanii wyborczej, co stanowiło faktyczne

obejścieprzezFideszlimituspotówreklamowych,ustalonegodla

partiipolitycznych.

7

Reklamynastępującejtreścipojawiłysięwsiedmiugłównychdziennikach

ogólnokrajowych 9 października.2012 roku: „Czego oczekujemy od MFW?

Szacunku,zaufania!NiezrezygnujemyzniezależnościWęgier”,„Zmniejsze-

niewsparciadlarodzin–Nie!NieulegniemyMFW!”,„Podatekodnieruchomo-

ści–Nie!NieulegniemyMFW!”.http://index.hu/belfold/2012/10/09/nem_en-

gedunk_az_imf-nek_-.hirdeti_a_kormany/

8

List Orbána opublikowany na portalu fn24, 09.08.2013, http://fn.hir24.hu/

Root/Shared/Pictures/2013/08/09/orban-levele.jpg

P

UN

K

T W

ID

ZE

N

IA

0

4/

20

14

18

II. POLITYKA GOSPODARCZA

Fidesz przejął władzę w trudnej sytuacji gospodarczej kraju.

ZaledwierokwcześniejWęgrydoświadczyłynajgłębszejrecesji

wostatniejdekadzie(spadekPKBo6,8%w2009roku).Zarazem

finansepaństwanieznajdowałysięwdramatycznejsytuacji.Re-

alnagroźbabankructwapaństwazostałaoddalonadziękiprzy-

znanemuw2008rokukredytowizMFWorazinnychinstytucji

finansowych w wysokości 20 mld euro. Porozumienie z MFW

rozpoczęłoprocesuzdrawianiafinansówpublicznych,dziękire-

formomtechnicznegogabinetuGordonaBajnaia

9

.Jegopolityka,

prowadzonawścisłymporozumieniuzMFW,byłaostrokryty-

kowanaprzezFidesz,którywtrakciekampaniiwyborczejgłosił

hasłaodejściaodpolityki„zaciskaniapasa”oraznowegootwarcia

wpolitycegospodarczej.WpraktycejednakprogramuFideszu

niemożnaokreślićjakospójnejstrategiigospodarczej.Wpocząt-

kowymokresieobejmowałaonaelementypobudzaniawzrostu

gospodarczegopoprzezobniżkipodatkówdlamałychiśrednich

przedsiębiorstw,byzkoleiwkolejnychlatachpodjąćpróbękon-

solidacjifinansówpublicznych,przyunikaniucięćwsferzeso-

cjalnej.Głównereformy,jakiewprowadziłFidesz,obejmowały:

a) znaczne zmiany w systemie podatkowym państwa, m.in.

wprowadzenieniskichpodatkówdochodowych,azarazemnało-

żeniewysokichpodatkównabanki,telekomunikację,energety-

kę,siecihandlowe,atakżepóźniejszepodwyższanieinakładanie

nowychpodatkówprzyutrzymującejsiętrudnejsytuacjifinan-

sówpaństwa;

b)poważnezmianywsystemieemerytalnympoprzezfaktyczny

demontaż publiczno-prywatnego systemu emerytalnego i prze-

9

M.in.wydłużeniewiekuemerytalnego(z62do65lat,stopniowowokresie

2010–2022),zamrożenienadwalatapłacilikwidacjatzw.trzynastekdlapra-

cownikówadministracji,podwyżkapodatkuVAT(z20do25%).

P

UN

K

T W

ID

ZE

N

IA

0

4/

20

14

19

jęcie środków zgromadzonych w OFE przez państwowy system

emerytalny;

c)silnyetatyzmwgospodarce,któregoprzykładamisąm.in.bu-

dowaniekrajowegoczempionaenergetycznego,rosnącaingeren-

cjawcenyenergiiiograniczanieroliniezależnegourzęduregu-

lacjienergetyki.

Strategia gospodarcza Fideszu zakładała, iż redukcja podat-

kówdochodowychodosóbfizycznychorazmałychiśrednich

firmożywipogrążonąwstagnacjiwęgierskągospodarkę,na-

tomiastspecjalnepodatkisektoroweorazpowrótdopaństwo-

wegosystemuemerytalnegoistotniepoprawiąsytuacjęfiskal-

nąpaństwa.Planyrząduzderzyłysięjednakzwewnętrznymi

i zagranicznymi ograniczeniami. Pod wpływem reakcji ryn-

kówfinansowychnareformywęgierskie,zmiennejsytuacjina

rynkach zagranicznych, dyscyplinujących działań UE wobec

polityki budżetowej i utrzymującej się stagnacji rząd wielo-

krotniewtrakciekadencjidokonywałznacznychmodyfikacji

politykigospodarczej.

1.

Polityka fiskalna

WpierwszymrokurządówFideszprzeprowadziłobniżkępodat-

kówdochodowych,szukającrównocześnieinnychźródełwpły-

wówdobudżetu.Od2011rokuzacząłobowiązywać16-procentowy

podatekliniowyodosóbfizycznychwmiejscedotychczasowych

dwóchprogówpodatkowych(18%i36%).Dotychczasowy16-pro-

centowypodatekdochodowyodprzedsiębiorstw(CIT)rozbitona

dwiestawki:19%iobniżoną10%dlafirmodochodzieponiżej500

mlnforintów(ok.7,5mlnzł).Mniejszewpływydobudżetumiały

kompensowaćpodatkikryzysowenałożonenabanki,firmyubez-

pieczeniowe, przedsiębiorstwa energetyczne, telekomunikacyj-

neisiecihandlowe.Wlutym2011rokupaństwoprzejęłośrodki

otwartychfunduszyemerytalnychowartościok.10mldeuro,co

oznaczałode factodemontażreformyz1998rokuwprowadzającej

P

UN

K

T W

ID

ZE

N

IA

0

4/

20

14

20

publiczno-prywatnysystememerytalny.Środkitezostaływyko-

rzystanenabieżącepotrzebypaństwa.

Nałożeniedodatkowychobciążeńnasektoryzdominowaneprzez

kapitałzagraniczny,odstąpienieodcięćbudżetowychizastoso-

wanie rozwiązań dających jednorazową poprawę sytuacji bu-

dżetowejwywołałonegatywnąreakcjęrynkówfinansowych.Na

przełomie2011i2012rokunajważniejszeagencjeratingowe(Fitch,

Moody’siStandard&Poor’s)obniżyłyocenęwęgierskichobligacji

dopoziomu„nieinwestycyjnego”.Wbrewprognozomrządowym,

któreprzewidywaływzrostrzędu3–5%wlatach2011–2013

10

,go-

spodarkawęgierskaponowniewpadławrecesję(-1,7%PKB)w2012

roku.Równocześniewstrefieeuronastąpiłopogłębieniekryzysu

finansowego.Węgryponowniezaczęłymiećtrudnościzobsługą

zadłużenia. Ponadto Komisja Europejska rygorystycznie rozli-

czałaWęgryzograniczaniadeficytu,nieuznającjednorazowych

wpływówdobudżetuzatrwałąpoprawęsytuacjifinansowej.Po

razpierwszysięgnęławobecpaństwabędącegoczłonkiemUEpo

najostrzejszenarzędziewramachprocedurynadmiernegodefi-

cytu,czylizawieszenieczęściśrodkówzFunduszuSpójności(od

czegoodstąpiłapowprowadzeniuprzezrządpakietureform).

Rządmusiałwprowadzićznacznezmianywpolityce gospodar-

czej. Oznaczały one przede wszystkim wprowadzenie nowych

obciążeńpodatkowychiograniczonychcięćwydatków.Wlatach

2011–2013parlamentprzyjąłłącznie11pakietówustawstabilizu-

jącychsytuacjębudżetową.PodniesionyzostałpodatekVATz25

do27%(najwyższywUE).Wprowadzonopodatekodtransakcji

finansowych (FTT), początkowo w wysokości 0,1%, następnie

zwiększony do 0,3% (pod naciskiem UE wyłączono z niego Wę-

gierski Bank Narodowy). Od 2013 roku przestał obowiązywać

podatekodfirmtelekomunikacyjnychisiecihandlowych,nato-

10

NGM-prognózis: Csökkenő adóterhek és újraelosztás, Origo, 02.10.2010,

http://www.origo.hu/gazdasag/hirek/20101102-ngm-2011ben-3-szazalekos-

-2012ben-35-szazalekos-gazdasagi-novekedes.html

P

UN

K

T W

ID

ZE

N

IA

0

4/

20

14

21

miastpozostałepodatkikryzysowezostałyutrzymane.Podatek

bankowy,którymiałbyćzniesionypodwóchlatach,stałsiętrwa-

łym elementem węgierskiego systemu podatkowego. Program

cięć budżetowych objął przede wszystkim rozrośnięte wydatki

socjalnepaństwa.Ograniczonezostałyzasiłkidlabezrobotnych

oraz emerytury pomostowe. Ponadto zmniejszono nakłady na

szkolnictwowyższe,obniżonodopłatydotransportupubliczne-

goilekarstw,ograniczonowydatkiposzczególnychministerstw.

W rezultacie rząd doprowadził do trwałego obniżenia deficytu

poniżej3%,aRadaUniiEuropejskiejzakończyławczerwcu2013

rokuproceduręnadmiernegodeficytu(EDP),któraprowadzona

byłaodmomentuwejściaWęgierdoUEw2004roku.

2.

Więcej państwa w gospodarce

Po2010rokuwzrosłytendencjeetatystycznewgospodarce.Pomi-

motrudnejsytuacjifinansowejpaństwoodkupiłoodwłaścicieli

prywatnychszeregdawniejsprywatyzowanychprzedsiębiorstw.

Najbardziej spektakularne przejęcia miały miejsce w sektorze

energetycznym. Rząd odkupił za 1,88 mld euro od rosyjskiego

Surgutnieftiegazu 21% udziałów w koncernie MOL, który jest

waznym graczem regionalnym na rynku naftowym i operato-

remwęgierskiejsieciprzesyługazu.PaństwowykoncernMVM

kupiłza870mlneuroodniemieckiegoE.ON-uspółkimającedo-

minującą pozycję w magazynowaniu gazu i handlu surowcem.

Oprócztegomiałomiejsceszeregmniejszychtransakcjiprzejmo-

waniapodmiotówdziałającychnarynkuenergiiodspółekzagra-

nicznych(np.RWE,ENI).Silniejszapozycjapaństwawsektorze

energetycznym ma umożliwić zwiększenie wpływu rządu na

kierunekrozwojuenergetyki,atakżenacenynośnikówenergii.

Premier Orbán zapowiedział, że docelowo podmioty zajmujące

sięhandlemenergiąmajądziałaćnazasadzienon-profit

11

.Dzięki

11

Orbán:Brüsszelbenkellmegvívniarezsiharcot,Magyar Nemzet,31.01.2014,

http://mno.hu/belfold/orban-brusszelben-kell-megvivni-a-rezsihar-

cot-1208377

P

UN

K

T W

ID

ZE

N

IA

0

4/

20

14

22

przejęciuodE.ON-uspółkikupującejgazodGazpromutokoncern

państwowy będzie negocjował nowy kontrakt długoterminowy

zRosją(obecnywygasazkońcem2015roku).

Zwiększyła się pozycja państwa w sektorze finansowym. Nale-

żącydopaństwaWęgierskiBankRozwoju(MFB)odkupiłodnie-

mieckiegoDZBankudziaływzrzeszającymspółdzielnieoszczęd-

nościoweTakarékbank,któryzostałnastępniedokapitalizowany

przezpaństwo.Wsytuacjigdyakcjakredytowaznaczniespowol-

niłazpowoduwysokiegoopodatkowaniabanków,rządpróbuje

poprzezbankinależącedopaństwazwiększyćdostępnośćkredy-

tówdlaprzedsiębiorców.Zewzględunatrudnąsytuacjęfinanso-

wądalszeprzejęcianiebyłymożliwe,jednakmożnasięspodzie-

waćkontynuacjitegoprocesuwkolejnychlatach.Jakdeklaruje

premierOrbán,wprzyszłościconajmniejpołowakrajowegosek-

tora bankowego powinna być w rękach węgierskich – obecnie

wok.90%należydokapitałuzagranicznego

12

.

RządFideszuselektywniepodchodziłdoobecnościkapitałuza-

granicznego na Węgrzech. Nałożył dodatkowe obciążenia na

przedsiębiorstwa działające w sektorze usługowym, przede

wszystkim z branży energetycznej, finansowej, telekomunika-

cyjnej i handlowej, na preferencyjne traktowanie mogły nato-

miastliczyćpodmiotyzagranicznezbranżyprodukcyjnej.Ztego

typukoncernamirządpodpisałszeregumówowspółpracystra-

tegicznej.Porozumieniatemiaływzmocnićwtychfirmachpo-

czucie bezpieczeństwa w warunkach licznych zmian regulacji

izachęcićjedodalszychinwestycji.Umowyowspółpracystrate-

gicznejrządpodpisałz43przedsiębiorstwami(wtym13zbranży

motoryzacyjnej).Premierosobiściepodpisałm.in.porozumienia

zkoncernamiAudi,Daimler,Coca-ColaiSuzuki.

12

OverhaulofHungarianbankingsectorkicksoff–7factsaboutOrbán’sdream,

Portfolio, 11.12.2013, http://www.portfolio.hu/en/economy/overhaul_of_hun-

garian_banking_sector_kicks_off_7_facts_about_orbans_dream.27062.html

P

UN

K

T W

ID

ZE

N

IA

0

4/

20

14

23

Rządwprowadziłszeregrozwiązańmającychdoraźniepoprawić

sytuację Węgrów w warunkach utrzymującej się od 2006 roku

stagnacji gospodarczej. Sięgnięto przede wszystkim po rozwią-

zania obciążające sektor prywatny. W 2011 roku wprowadzono

możliwość jednorazowej spłaty kredytów hipotecznych w wa-

lutach obcych po obniżonym kursie, na czym skorzystali głów-

niezamożniejsikredytobiorcy.Rządusiłowałtakżewymusićna

bankachzaprzestanieudzielaniakredytówhipotecznychwwa-

lutach obcych oraz konwersję kredytów w walutach obcych na

kredytywforintach,jednakdokońcakadencjinieudałosiętego

przeforsować. Najważniejszym posunięciem, które odczuwalne

jestprzezwszystkichkonsumentów,jestzmuszeniekoncernów

energetycznychdoobniżeniacendlaklientówindywidualnych

13

.

W2013rokucenyenergiielektrycznej,gazuicentralnegoogrze-

waniaspadłyo20%,akwestiaobniżekcenenergiistałasięgłów-

nym motywem kampanii wyborczej Fideszu przed wyborami

wkwietniu2014roku.

3.

Rezultaty

Głównym osiągnięciem rządu jest niewątpliwie utrzymywanie

dyscypliny finansowej i ograniczenie poziomu deficytu budże-

towegodopoziomuponiżej3%.Pozytywnymkrokiemjesttakże

wprowadzenie przez Fidesz konstytucyjnego limitu długu pu-

blicznegowwysokości50%PKB.Jeślidługprzekraczatenpoziom,

takjakobecnie,toustawabudżetowamusizakładaćjegozmniej-

szenie.RządOrbánanieznacznieobniżyłdługpubliczny,wciąż

jednakutrzymujesięonnanajwyższymwregioniepoziomieoko-

ło80%.Problemempozostajerównieżwysokipoziomzadłużenia

zagranicznego.

13

Więcej:A.Sadecki,WalkarząduWęgierzzagranicznymikoncernamienerge-

tycznymi,Analizy OSW,27.03.2013,http://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/anali-

zy/2013-03-27/walka-rzadu-wegier-z-zagranicznymi-koncernami-energe-

tycznymi

P

UN

K

T W

ID

ZE

N

IA

0

4/

20

14

24

Rządowi nie udało się natomiast przełamać trwającej nieprze-

rwanie od 2006 roku stagnacji gospodarczej, a w 2012 roku po

raz drugi w ostatnich latach Węgry zanotowały recesję (-1,7%).

Niskipodatekliniowyprzyczyniłsiędozwiększeniapopytuwe-

wnętrznego,zaspokajanegojednakprzedewszystkimartykuła-

mipochodzącymizimportu.Wprowadzeniedodatkowychobcią-

żeńpodatkowychnabankiznacznieograniczyłodostępnośćkre-

dytówdlaprzedsiębiorstw.Nałożeniepodatkówkryzysowychna

niektórebranże,częstezmianywprawieorazwiększaingerencja

państwanarynkuwpłynęłynegatywnienaklimatinwestycyjny.

ChoćniedoszłodoznaczącegoodpływuinwestycjizWęgier,zna-

czącozmniejszyłysięszansenapozyskanienowychinwestorów.

W ostatnich czterech latach nie udało się doprowadzić do zna-

czącego podniesienia poziomu zatrudnienia (głównym postula-

temFideszuwkampaniiw2010rokubyłoutworzeniewciągu10

latmilionamiejscpracy).Choćbezrobociespadłoz11,2%w2010

rokudo10,2%w2013roku,powstałowtymokresieniewieleno-

wychmiejscpracy.Dospadkubezrobociaprzyczyniłosięprzede

wszystkim rozszerzenie programu robót publicznych, którym

podkoniec2013rokuobjętoniemal300tys.osób

14

.Wostatnich

latach znacznie zwiększyła się emigracja z Węgier, głównie do

Niemiec.Bezrobocienadalniewróciłodoprzedkryzysowegopo-

ziomu7,4%(2007).Słabościągospodarkiwęgierskiejwciążpozo-

stajebardzoniskipoziomzatrudnienia.Wprzedzialewiekowym

20–64latawynosi62,1%,podczasgdyśredniawUEto68,4%

15

.

14

Közelíta300ezerhezaközmunkásokszáma,Világgazdaság,18.11.2013,http://

www.vg.hu/kozelet/kozelit-a-300-ezerhez-a-kozmunkasok-szama-416015

15

Employment rate by sex, age group 20-64, Eurostat, http://epp.eurostat.

ec.europa.eu/tgm/table.do?tab=table&init=1&plugin=1&language=en&pco-

de=t2020_10

P

UN

K

T W

ID

ZE

N

IA

0

4/

20

14

25

Wykres 1.Wzrostgospodarczy(%PKB)

2004

[% PKB]

4,8

4,0

3,9

0,1

0,9

-6,8

1,1

1,6

-1,7

1,1*

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

-7

-6

-5

-4

-3

-2

-1

0

1

2

3

4

5

Źródło:WęgierskiUrządStatystyczny(KSH)

*daneszacunkowe

Wykres 2.Bezrobocie(%)

[%]

6,1

7,2

7,5

7,4

7,8

10,0

11,2

10,9

10,9

10,2

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

5

6

7

8

9

10

11

12

Źródło:WęgierskiUrządStatystyczny(KSH)

P

UN

K

T W

ID

ZE

N

IA

0

4/

20

14

26

Wykres 3.Deficytbudżetowy(%PKB)

-6,5

-7,9

-9,4

-5,1

-3,7

-4,6

-4,3

4,3*

-2,0

-2,4

-3,0

-10

-8

-6

-4

-2

0

2

4

6

2004

[% PKB]

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013** 2014**

Źródło:Eurostat

*nadwyżkabudżetowadziękiprzejęciuprzezskarbpaństwaśrodkówOFE

**prognozaKomisjiEuropejskiej

Wykres 4.Długpubliczny(%PKB)

59,5

61,7

65,9

67,0

73,0

79,8

82,2

82,1

79,8

77,8

79,1

0

20

40

60

80

100

2004

[% PKB]

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013*

2014*

Źródło:Eurostat

*prognozaKomisjiEuropejskiej

P

UN

K

T W

ID

ZE

N

IA

0

4/

20

14

27

III. POLITYKA EUROPEJSKA I ZAGRANICZNA

RządOrbánaniedokonałfundamentalnejzmianykierunkuwpo-

lityce europejskiej i zagranicznej. W ostatnich czterech latach

polityka zagraniczna Węgier charakteryzowała się niewielką

aktywnościąiinicjatywąwramachUEiNATO.StosunkizUSA

i większością dużych państw UE uległy ochłodzeniu na skutek

kontrowersji wokół węgierskich reform. Choć politycy Fideszu

nie stronili od retoryki eurosceptycznej, w praktyce Budapeszt

podążał za głównym nurtem UE. Rząd Orbána podtrzymywał

zobowiązaniawramachSojuszuPółnocnoatlantyckiego,jednak

dalszemuzmniejszeniuuległywydatkinawojsko.Obecniewyno-

sząonezaledwieok.0,8%PKB(2014),coumożliwiapodtrzymanie

bieżącychzdolnościarmii,niepozwalajednaknamodernizację

przestarzałegosprzętuwojskowego.

RządFideszuwykazałwiększezainteresowaniewspółpracąre-

gionalną, szczególnie w ramach Grupy Wyszehradzkiej. Jednak

polityka wobec mniejszości węgierskich w krajach ościennych

wywoływałanapięciawstosunkachzsąsiadamiWęgier,szcze-

gólniezeSłowacjąiRumunią.Wobeckryzysugospodarczegona

Zachodzieoraznarastającychnapięćpolitycznychzczęściątra-

dycyjnychpartnerówWęgier,Budapesztdążyłdozintensyfiko-

wania relacji politycznych i gospodarczych z państwami poło-

żonyminawschodzie.Wramachpolityki„otwarcianaWschód”

nastąpiłoprzedewszystkimzbliżeniepolityczneienergetyczne

zRosją.

1.

Polityka europejska

Z wypowiedzi przedstawicieli rządu czy dokumentów strate-

gicznychniewyłaniasięspójnawizjarozwojuUniiEuropejskiej.

Wstrategiipolitykizagranicznejz2011rokuwyrażonopoparcie

dla pogłębienia integracji oraz prymatu metody wspólnotowej

nadmiędzyrządowąwprocesiedecyzyjnymUE.Zarazemakcen-

towana jest konieczność wzmocnienia pozycji demokratycznie

P

UN

K

T W

ID

ZE

N

IA

0

4/

20

14

28

wybranychrządów

16

.Rozbieżnościpojawiająsięteżmiędzywy-

powiedziami ministra spraw zagranicznych Jánosa Martonyie-

go, deklarującego poparcie dla ściślejszej integracji, i premiera

Orbána, odwołującego się do tradycji „Europy narodów”. Orbán

akceptujepogłębienieintegracjifinansowejpaństwstrefyeuro,

ponieważWęgromzależynastabilnościnajważniejszychpartne-

rówgospodarczych,natomiastopowiadasięzapozostawieniem

jak największej suwerenności gospodarczej państwom spoza

strefyeuro.

W praktyce w ostatnich czterech latach Węgry akceptowały

głównekierunki integracji europejskiej (z wyjątkiem tzw. pak-

tueuroplus).Nieblokowałytakżedecyzjiunijnychwkwestiach

wymagających jednomyślności państw członkowskich. Podczas

sprawowaniaprezydencjiwRadzieUEwpierwszejpołowie2011

roku przyczyniły się do postępów w pracach nad tzw. sześcio-

pakiem,czylipakietemregułzarządzaniagospodarczegowUE.

PoczątkowoWęgry,podobniejakWielkaBrytaniaiCzechy,były

sceptycznewobecpaktufiskalnego,jednakwprzeciwieństwiedo

tychpaństwostateczniegopoparły.Choćzamiarprzyjęciaeuro

jestwzmiankowanywoficjalnychdokumentach,działaniaide-

klaracjepolitykówFideszuoznaczająde factorezygnacjęzestarań

oprzyjęciewspólnejwaluty.WopiniipremieraOrbánaWęgrynie

powinnyrozważaćprzyjęciaeurodomomentuosiągnięciapozio-

mu90%średniegoPKBwpaństwachstrefyeuro

17

.Wnowejkon-

stytucjizapisano,żewęgierskąwalutąjestforint,cododatkowo

utrudniaprzyjęcieeuro.Oznaczatobowiem,żedoprzyjęciaeuro

konieczna będzie nowelizacja konstytucji i szeroki kompromis

polityczny.

16

Hungary’sForeignPolicyaftertheHungarianPresidencyoftheCouncilof

theEuropeanUnion,2011,http://www.kormany.hu/download/e/cb/60000/

foreign_policy_20111219.pdf

17

Orbánmegismételteazeurócsatlakozásegyikfeltételét,Portfolio.hu,12.10.2013,

http://www.portfolio.hu/gazdasag/orban_megismetelte_az_eurocsatlako-

zas_egyik_feltetelet.190419.html

P

UN

K

T W

ID

ZE

N

IA

0

4/

20

14

29

WażnymiwyzwaniamidlaWęgierwpolityceeuropejskiejostat-

nichczterechlatbyłaprezydencjawRadzieUEwpierwszejpo-

łowie2011rokuoraznegocjacjenadwieloletnimiramamifinan-

sowymi UE na lata 2014–2020. Dyplomacja węgierska sprawnie

kierowałapracamiRadyUEwpierwszejpołowie2011roku.Zre-

alizowana została znaczna część założonych priorytetów, mię-

dzy innymi podpisanie traktatu akcesyjnego z Chorwacją oraz

przyjęciestrategiiUEdlaregionuDunaju(EUSDR).Naoceniewę-

gierskiejprezydencjizaciążyłyjednakprzyjętaprzezparlament

węgierskiwprzededniurozpoczęciaprezydencji kontrowersyj-

naustawamedialnaorazkonfrontacyjnewypowiedzipremiera

Orbána.WnastępnychlatachpriorytetemBudapesztubyłouzy-

skaniekorzystnegorezultatuwnegocjacjachnadnowąperspek-

tywą finansową. Węgry należałydo tzw. grupy przyjaciół poli-

tykispójności,atakżedokoalicjipaństwopowiadającychsięza

silnąwspólnąpolitykąrolną.Choćostatecznieuzyskałyzwięk-

szenie środków w stosunku do pierwotnej propozycji Komisji

iwciążbędąotrzymywaćwięcejzbudżetuUE,niżdoniegowpła-

cać, otrzymają kwoty znacząco niższe w porównaniu z latami

2007–2013.WramachFunduszuSpójnościwnastępnychsiedmiu

latachotrzymają18,34mldeuro,czylio20%mniejwporównaniu

zpoprzedniąperspektywąfinansową

18

.

2.

Krytyka międzynarodowa

Stosunkizpartneramizachodnimiuległypoważnemuochłodze-

niu.Fideszbyłkrytykowanyza„nadużywanie”większościdwóch

trzecichwparlamencieoraznadmiernąkoncentracjęwładzy.Za-

rzuty dotyczyły m.in. ograniczania roli niezależnych instytucji

państwowych(szczególnieSąduKonstytucyjnegoiWęgierskiego

Banku Narodowego) oraz próby kontroli mediów. Krytyka za-

granicznadotyczyłatakżenakładaniadodatkowychobciążeńna

sektorygospodarkizdominowaneprzezkapitałzagraniczny.

18

Többévespénzügyikeret–versenyképességésszolidaritás,http://eu.korma-

ny.hu/tobbeves-penzugyi-keret-2014-2020

P

UN

K

T W

ID

ZE

N

IA

0

4/

20

14

30

ZarzutywobecrząduWęgierformułowałaprzedewszystkimdy-

plomacjaamerykańskainiemieckaorazprzewodniczącyKomi-

sjiEuropejskiej.Krytycznewobecreformustrojowychrezolucje

przyjął Parlament Europejski oraz Rada Europy, uznając część

węgierskichprzepisówzaniezgodnezeuropejskimporządkiem

państwaprawa.Zaleconownichwprowadzeniezmian,niesię-

gniętojednakpoostrzejszeinstrumenty,jaknaprzykładrozpo-

częcie procedury zawieszenia prawa głosu państwa członkow-

skiego w Radzie UE. Kroki podejmowane przez UE w stosunku

do Węgier łagodził fakt przynależności Fideszu do Europejskiej

PartiiLudowej(EPP)–największejfrakcjiwParlamencieEuro-

pejskim–choćtakżewramachEPPpojawiałysięgłosykrytyczne

wobecpolitykiOrbána.Wstrzemięźliwośćwoceniewęgierskich

rządów,względnieteżgłosywsparciawobliczunieproporcjonal-

niesilnejkrytyki,płynęłyzwłaszczaodpartnerówWęgierzGru-

pyWyszehradzkiej.

PodpresjązagranicznąBudapesztrezygnowałzczęściplanowa-

nychzmianlubwycofywałnajbardziejkontrowersyjneprzepisy.

Przeważnie godził się na ograniczone ustępstwa wskutek naci-

skuzewnętrznego.Budapesztbyłskłonnywycofaćsięszczegól-

nieztychzmian,wobecktórychKomisjawszczynałaprocedurę

dotyczącąnaruszeniaprawaUE,mogącązakończyćsięsankcja-

miTrybunałuSprawiedliwościUniiEuropejskiej,atakżewspra-

wachstawianychostroprzezWaszyngtonczyBerlin.Większość

krytykowanychzmianpozostałajednakwmocy.

Kontrowersje wokół węgierskich reform oraz działania rządu

uderzające w zagraniczny biznes nadwyrężyły pozycję między-

narodową Węgier oraz spowodowały ochłodzenie w relacjach

zpaństwamiEuropyZachodniejiUSA.Relacjetezostałyogra-

niczonedowspółpracywielostronnejwramachUEiNATO.Po-

litycy zachodni omijali Budapeszt, dyplomacja węgierska mia-

ła trudności z zorganizowaniem nielicznych wizyt premiera

iprezydentaWęgierwstolicachzachodnioeuropejskich(Londyn,

Berlin).NapiętebyłystosunkizNiemcami,głównympartnerem

P

UN

K

T W

ID

ZE

N

IA

0

4/

20

14

31

handlowyminajwiększyminwestorem.Berlinwytykałrządowi

naruszanie europejskich standardów państwa prawa oraz pro-

testował przeciwko przepisom niekorzystnym dla niemieckich

przedsiębiorstwobecnychnaWęgrzech.Krytykapłynęłanawet

z południowych landów niemieckich, pomimo zaangażowania

Węgierwewspółpracędunajskąorazbliskichzwiązkówmiędzy

CSUaFideszem.NiemniejstosunkiBudapeszt–Berlinpozostały

względniestabilne,takżedziękiznacznymwysiłkomstronywę-

gierskiej.

Napięcia w relacjach zagranicznych nie spowodowały spadku

popularności Fideszu w kraju, przeciwnie, przyczyniły się do

konsolidacjielektoratuprawicy.Rządprzedstawiałzastrzeżenia

węgierskichreformjakonieuzasadnionąingerencjęwsuweren-

nedecyzjeWęgier.Politycypartiirządzącejsugerowali,żekryty-

kazmianustrojowychprzezpaństwazachodniewynikaprzede

wszystkimznaruszeniaprzezrządWęgierinteresówfirmzagra-

nicznychizmiankonserwatywnych,przyjmowanychniechętnie

zpozycjiliberalno-lewicowych.PolitycyFideszudziałaniarządu

przedstawialijakokontynuacjęprowadzonejwprzeszłości„wal-

kiowolność”,odwołującsięmiędzyinnymidopowstaniaWiosny

Ludówzlat1948–1949. Natomiast premierOrbángłosiłna wie-

cachprawicy,żeBrukselaniemożedyktowaćWęgrom,comają

robić,takjakdawniejczyniłatosowieckaMoskwaihabsburski

Wiedeń

19

.Deprecjonowaniekrytykizagranicznejułatwiałpolity-

komFideszutonatakówniektórychmediówipolitykówzachod-

nich, napastliwie atakujących rząd lub opisujących sytuację na

Węgrzechwsposóbmałorzetelny.Pozwalałotoodwrócićuwagę

odkonkretnychzarzutówKomisjiEuropejskiejorazkrytycznych

opinii prawnych na temat reform ustrojowych, jakie przedsta-

wiałanaprzykładKomisjaWenecka(ciałodoradczeRadyEuropy

ds.Konstytucyjnych).

19

1848és2010ismegújulásthozott,15.03.2011,http://www.kormany.hu/hu/mi-

niszterelnokseg/miniszterelnok/beszedek-publikaciok-interjuk/1848-es-

2010-is-megujulast-hozott

P

UN

K

T W

ID

ZE

N

IA

0

4/

20

14

32

3.

Polityka w Europie Środkowej

Wwarunkachostrychsporówzinstytucjamieuropejskimiwła-

dzeWęgierprzejawiałyczasemtendencjedotraktowaniawspół-

pracywGrupieWyszehradzkiejnietylejakoformatuuzupełnia-

jącegoprocesintegracjieuropejskiejibędącegopodstawąkoalicji

politycznychwUE,ilejakogremium,którebędzieprzeciwwagą

dla„dyktatu”Brukseliinajwiększychpaństw.ChoćBudapesztnie

zyskałpolitycznegowsparciadlatakiegopodejściaupartnerów,

zaangażował się we współpracę V4, wytykając przy tym zanie-

dbania,jakichwtejdziedziniedopuszczalisięsocjaliści.Grupa

WyszehradzkaokazałasiędlaWęgiercennymformatemwspół-

pracywobliczupogarszaniasięstosunkówzinnymipaństwami

UEiKomisjąEuropejską.

Współpraca środkowoeuropejska jest tradycyjnym składnikiem

myślenia o polityce zagranicznej części konserwatywnych elit

Fideszu.PodstawowąplatformąwspółpracyregionalnejdlaWę-

gier była Grupa Wyszehradzka, choć Węgrzy promowali także

współdziałanie w innych formatach, przede wszystkim w ra-

machstrategiiUEdlaregionuDunaju.Budapesztprzykładałdużą

wagędokwestiirozwojupołączeńinfrastrukturyenergetycznej

idrogowejwramachV4.Wistotnymdla„czwórki”obszarzepo-

lityki wobec sąsiedztwa UE Węgry promują przede wszystkim

zaangażowanie w regionie Bałkanów Zachodnich, choć popie-

rają także działania wobec obszaru Partnerstwa Wschodniego.

Węgry,sprawująceprezydencjęwGrupieWyszehradzkiej(lipiec

2013–czerwiec2014),zadeklarowałychęćkontynuacjidziałańza-

początkowanychprzezprzewodnictwoPolski,którauważanajest

zastrategicznegopartneraWęgierwregionie.

W polityce zagranicznej – w porównaniu z rządami lewicy –

znaczniewiększąrolęodgrywakwestialiczącychokoło2,2mln

osób mniejszości węgierskich w państwach sąsiednich. Poziom

wsparciafinansowegodlamniejszościwzrósłwniewielkimstop-

niu,zwiększyłosięnatomiastzaangażowanieBudapesztuwży-

P

UN

K

T W

ID

ZE

N

IA

0

4/

20

14

33

cie polityczne wspólnot węgierskich. Rząd Orbána selektywnie

wspierał partie węgierskie w państwach sąsiednich, popierając

te,któremocniejopowiadająsięzauzyskaniemautonomii,sto-

jąctwardonagruncieprawkolektywnychmniejszości.Wprowa-

dzonoułatwionąścieżkęnadawaniaobywatelstwawęgierskiego,

zktórejskorzystałowlatach2011–2013ponadpółmilionaWęgrów.

NowaordynacjawyborczaprzyznałaobywatelomWęgiernieza-

meldowanymwkrajuczynneprawowyborcze,choćwniepełnym

wymiarze

20

.Wzmocnionoteżprzepisykonstytucyjne,wskazując

wprost,żepaństwowęgierskie„ponosiodpowiedzialność”zalos

Węgrówżyjącychpozagranicamikraju”

21

.

Politykawobecmniejszościwęgierskichwywoływałaprzejścio-

we napięcia w relacjach z państwami sąsiednimi. Na początku

kadencjiparlamentustanowił„DzieńJednościNarodowej”,upa-

miętniający rocznicę podpisania traktatu w Trianon 4 czerwca

1920roku,któregokonsekwencjąbyłautrataprzezWęgryziem

zamieszkanychwówczasprzezponad3mlnrodaków.Choćpa-

mięć o Trianon była stałym składnikiem tożsamości prawicy

węgierskiej,rządOrbánauczyniłz niegoelementideologiipań-

stwowej.SpotkałosiętozeszczególniemocnąkrytykąSłowacji.

Kwestialiczącej460tys.(8,5%populacji)mniejszościwęgierskiej

stała się w 2010 roku jednym z głównych tematów słowackiej

kampanii wyborczej, a ustępujący rząd w odpowiedzi na szyb-

ką ścieżkę nadawania obywatelstwa węgierskiego wprowadził

przepisy umożliwiające pozbawienie obywatelstwa słowackie-

gowprzypadkuubieganiasięoobywatelstwoinnegopaństwa.

W kolejnych latach klimat stosunków węgiersko-słowackich,

mimonierozwiązanychkwestiispornych,znaczniesiępoprawił,

nacisk położono na współdziałanie w zakresie infrastruktury

20

Wramachproporcjonalno-większościowegosystemuwyborczegoobywatele

węgierscyniezameldowaninaWęgrzechmogągłosowaćjedynienapartyjne

listykrajowe,anienakandydatówwokręgachjednomandatowych.

21

Więcej:M.Gniazdowski,A.Sadecki,KonstytucjanowychWęgier–implikacje

krajoweiregionalne,KomentarzeOSW,nr60,29lipca2011roku,http://www.

osw.waw.pl/sites/default/files/komentarze_60.pdf

P

UN

K

T W

ID

ZE

N

IA

0

4/

20

14

34

energetycznej i transportowej, a także rozwój współpracy wy-

szehradzkiejiwspólnotęinteresówwUE.

WspółpracawUniiEuropejskiejiGrupieWyszehradzkiej,także

w formacie „V4+”, z udziałem innych sąsiadów Węgier, pozwoli-

ła łagodzić kontrowersje związane ze wzmocnieniem zaangażo-

wania Budapesztu w życie polityczne społeczności węgierskich

w państwach ościennych. Niemniej w drugiej połowie kadencji

OrbánadoszłodoochłodzeniarelacjizRumunią,gdziespołeczność

węgierska jest najliczniejsza (1,23 mln, 6,5% ludności Rumunii).

PoprzejęciuwładzyprzezFidesznastąpiłozbliżeniewęgiersko-

-rumuńskie,cementowaneprzezdobrerelacjepremieraOrbána

iprezydentaTraianaBăsescu.CentroprawicowewładzeRumunii

zezrozumieniempodchodziłydowęgierskiejustawyoobywatel-

stwie,międzyinnymidlatego,żepaństwotostosujepodobneroz-

wiązaniawobecobywateliMołdawiiiUkrainy.Opozycjakryty-

kowałajednakobózprezydenckizaustępstwawobecWęgrów,co

wokresiekryzysupolitycznegowRumuniiz2012rokudoprowa-

dziłodonapięćwęgiersko-rumuńskich.CorazwiększyopórwRu-

muniizaczęłowywoływaćwsparcieBudapesztudlaaspiracjiau-

tonomicznychmniejszościwęgierskiejorazaktywnośćpolityków

zWęgierwrumuńskimSiedmiogrodzie,zabiegającychoelekto-

rat,zwłaszczaotwarcierewizjonistycznegoJobbiku.Mimoprzej-

ściowychnapięć,związanychzesporemorestytucjęmieniautra-

conegopowojnieprzezWęgrówzWojwodiny(ok.250tys.),dobrze

układałysięstosunkiwęgiersko-serbskie,aWęgrystawiałymo-

delochronymniejszościnarodowychwSerbiizawzór.

Kwestia praw mniejszości węgierskiej zdominowała stosunki

zUkrainą(ok.150tys.Węgrówzamieszkujeobwódzakarpacki).

W okresie protestów na Majdanie, rozpoczętych w listopadzie

2013roku,reakcjewęgierskieograniczałysiędooficjalnychko-

munikatówpotępiającychprzemoc.Węgrypopierałyeuropejskie

aspiracjeKijowa,jednakzainteresowaniepolitykówwęgierskich

sytuacjąunajwiększegosąsiadabyłoznikome.WładzewBuda-

peszcie doceniały koncesje na rzecz mniejszości dokonywane

P

UN

K

T W

ID

ZE

N

IA

0

4/

20

14

35

przezWiktoraJanukowycza(m.in.wprowadzenieustawyojęzy-

kachregionalnych)orazobawiałysiędojściadowładzyprzedsta-

wicieli ruchów nacjonalistycznych.Bardziej zdecydowany ton

pojawił się po rosyjskiej interwencji na Krymie, którą potępił

ministersprawzagranicznychMartonyi,opowiadającsięzasu-

werennościąinienaruszalnościągranicUkrainy.PremierOrbán

akcentował jednak bezstronność stanowiska Węgier i podkre-

ślał,żenajważniejszejestbezpieczeństwoWęgrówzakarpackich.

UzasadnianieneutralnejpostawyWęgiertroskąolosmniejszości

pozwalało też osłabiać zarzut uległości wobec Rosji, wysuwany

przezlewicowąopozycję.

4.

Otwarcie na Wschód

Rząd Orbána nadał duże znaczenie polityczne strategii „otwar-

cia na Wschód”. W obliczu kryzysu gospodarczego u tradycyj-

nychpartnerówWęgiernaZachodzie,zakładałaonazacieśnienie

współpracy ze wschodzącymi potęgami gospodarczymi, szcze-

gólnieztakimipaństwamijakChiny,Azerbejdżan,ArabiaSau-

dyjska, a z czasem także Rosja. Oprócz wzmocnienia wymiany

handlowej,którajużzarządówsocjalistówsystematycznierosła,

„otwarcienaWschód”miałoprzyciągnąćinwestycjeorazpozy-

skaćnoweźródłafinansowaniadlawęgierskiegozadłużenia.Bu-

dowaniuwięzizpartneraminaWschodzietowarzyszyłyzapew-

nienia o nieuchronnym rozkładzie UE i cywilizacji zachodniej

orazszansie,jakąWęgromdaje„wiatrwiejącyzeWschodu”.

Zintensyfikowanierelacjidyplomatycznychnieprzyniosłozapo-

wiadanychszybkichefektów,choćwdłuższejperspektywiemoże

miećpozytywnywpływnadywersyfikacjęwęgierskichstosun-

ków gospodarczych. Chiny i państwa arabskie nie były zainte-

resowanekupnemobciążonychwysokimryzykiemobligacjiwę-

gierskich.Nienastąpiłteżspektakularnywzrostinwestycjizkie-

runkuwschodniego.Choćpodpisanoszereglistówintencyjnych,

międzyinnymioinwestycjachkolejowychChinnaWęgrzech,ich

realizacja wciąż pozostaje w sferze planów. Eksport do państw

P

UN

K

T W

ID

ZE

N

IA

0

4/

20

14

36

spozaUEstopniowowzrasta,jednakpodstawowymkierunkiem

pozostająrynkieuropejskie,naktórekierowanejestok.3/4wę-

gierskiego eksportu. Polityka „otwarcia na Wschód” i zbliżenie

zpaństwamirządzonymisilnąrękąpokazałateżpewnezagro-

żenia.Węgry,niedługopowizycieOrbánawBakuw2012roku,

przekazałydoojczyznyazerskiegoporucznikaRamilaSafarowa,

któryodsiadywałnaWęgrzechwyrokzabrutalnezabójstwoar-

meńskiegooficerapodczasszkoleniaNATOwBudapeszciew2004

roku. W Azerbejdżanie został on natychmiast ułaskawiony, co

spowodowało zamrożenie relacji dyplomatycznych z Węgrami

przezArmenię,atakżekrytykęspołecznościmiędzynarodowej.

KontrowersjewywołałotakżeposzukiwanieprzezrządOrbána

ideologicznejpodbudowypolityki„otwarcianaWschód”poprzez

odwoływaniesiędomitycznejwspólnotyWęgrówzHunamiiin-

nyminarodamiturańskimi–teoriimającejnawęgierskiejpra-

wicydługątradycję,aleszczególniepopularnejwśrodowiskach

skrajnych.

Najważniejszym państwem w ramach polityki „otwarcia na

Wschód”stałasięzczasemRosja.ChoćbędącwopozycjiFidesz

ostrokrytykowałrządlewicyzauległośćwobecMoskwy,szcze-

gólniezazgodęnaudziałwprojekciegazociąguSouthStream,po

wyborach kontynuował politykę poprzedników. Podtrzymano

zdecydowanepoparciedlabudowySouthStreamu,arządOrbána

jakojedenzpierwszychwycofałpoparciedlakonkurencyjnego

gazociąguNabucco.Rządpostanowiłtakżepowierzyćbezprze-

targurosyjskiejspółcepaństwowejRosatomrealizacjęnajwięk-

szejinwestycjinaWęgrzechpo1989roku.Wstyczniu2014roku

zawartowMoskwieumowęobudowienowychreaktorówelek-

trownijądrowejwPaks,akredyturozłożonegona30latwwy-

sokościokoło10mldeuromająudzielićrosyjskiebanki.Współ-

pracyenergetycznejtowarzyszyzbliżenienapłaszczyźniepoli-

tycznej,gospodarczejikulturalnej,apremierOrbánopowiadasię

zawzmocnieniemwspółpracymiędzyUEiNATOaRosją.Inten-

sywnebyłykontaktynaróżnychszczeblachwładzy,sampremier

P

UN

K

T W

ID

ZE

N

IA

0

4/

20

14

37

Orbán trzykrotnie składał wizyty w Moskwie

22

. Elektorat pra-

wicowyzaufałOrbánowi,żejestwstaniezabezpieczyćinteresy

Węgier w stosunkach z Rosją, mimo że przez lata prezentował

sceptycznystosunekdoRosji,aistotnymelementemtożsamości

partiiFideszbyłapamięćostłumionymprzezwojskasowieckie

powstaniuz1956roku.

ZbliżeniepolitycznezRosjąwynikazchęcikompleksowegoroz-

wiązaniaproblemówstojącychprzedwęgierskąenergetykąoraz

traktowaniaRosjijakogłównegoiwiarygodnegopartnera.Ceny

rosyjskiegogazusądlawładzwBudapeszciejednymznajważ-

niejszych tematów politycznych ze względu na duże znaczenie

tego surowca dla gospodarki Węgier

23

. Węgry stoją także przed

wyzwaniem rozbudowy jedynej elektrowni jądrowej, ponieważ

termin zakończenia eksploatacji działających obecnie czterech

reaktorów upływa w latach 2032–2037. Ponadto zacieśnienie

współpracyzRosjąkorespondujezprocesembudowykrajowych

czempionówwenergetyce.ZakadencjiOrbánaznaczącowzrosła

rolapaństwowegokoncernuMVM,comożepozwolićnawzmoc-

nieniepozycjiprzetargowejWęgierwrelacjizRosją.Wrękach

MVM skupione zostały bowiem wszystkie kwestie podlegające

negocjacjom z Moskwą (rozbudowa elektrowni jądrowej, kon-

trakt gazowy, budowa South Streamu). Wkrótce rozpoczną się

negocjacjenadnowymkontraktemnadostawygazu(obecnywy-

gasazkońcem2015roku).

22

ZacieśnianiewspółpracyzRosjąobejmujetakżezbliżeniemiędzypartiami

u władzy w obu państwach. Politycy Fideszu uczestniczyli na przykład

wzjazdachpartiiJednaRosja.W2013rokuprzewodniczącyRadyDyrektorów

Gazpromu, b. premier Wiktor Zubkow otrzymał Węgierski Krzyż Orderu

Zasługi(notabenepodobneodznaczenieotrzymałw2005rokuzrąkpremiera

GyurcsányaprezesGazpromuAleksiejMiller).

23

RządOrbánakontynuowałzarazemwysiłkipoprzedniegogabinetunarzecz

dywersyfikacji dostaw gazu, które mają zmniejszyć uzależnienie od rosyj-

skiegosurowca(np.budowypołączeńmiędzysystemowych).

P

UN

K

T W

ID

ZE

N

IA

0

4/

20

14

38

PODSUMOWANIE I PERSPEKTYWY

Pomimo lawinowych zmian konstytucyjnych i gospodarczych,

ostrejkrytykiwkrajuizagranicąoraztrudnejsytuacjigospodar-

czej rządzący Fidesz utrzymałznaczną część elektoratu i przez

całąkadencjęprowadziłwewszystkichsondażach.Popularności

partiiniezaszkodziłoinstrumentalnetraktowanieprawazko-

rzyściądlapartiiijejzaplecza,atakżenaprzykładaferaplagia-

towa,zakończonarezygnacjąprezydenta,nominowanegoprzez

Fidesz.NiewielkiwpływnapoparciedlaFideszumiałamiędzy-

narodowakrytykaorazsporytoczoneprzezrządzinstytucjami

UE,RadąEuropyczyUSA.

Jedną z przyczyn utrzymującego się poparcia dla partii Orbána

jestto,żereformynienaruszyłyinteresówżadnejgrupyspołecz-

nej.Nawprowadzeniupodatkuliniowegoskorzystalilepiejzara-

biający,stanowiącyistotnączęśćelektoratuFideszu.Równocze-

śnierządpodniósłpłacęminimalną,cobyłogestemważnymdla

małozarabiających.Pomimotrudnejsytuacjifinansowejpaństwa

corokudokonywanorewaloryzacjiemerytur,copodtrzymywa-

łopoparciedlaFideszuwliczącejokoło2mlngrupieemerytów.

Wprowadzonewostatnimrokukadencjiobniżkicenenergiidla

klientówindywidualnychpozwoliłyodwrócićuwagęodwzrostu

obciążeńpodatkowych istagnacji gospodarczej. Były oneposu-

nięciemodczuwalnymprzezwszystkichkonsumentów.Rządowi

udałosiętymsamymuniknąćniepokojówspołecznych.Demon-

stracjeograniczałysiędostolicyidotyczyłysprawniemających

bezpośredniegowpływunacodzienneżycieobywateli,takichjak

obronawolnościsłowa,rządówprawaitrójpodziałuwładzy.

Dodatkoweobciążeniapodatkowenałożononadużeprzedsiębior-

stwazsektorówgospodarkizdominowanychprzezkapitałzagra-

niczny.Wywołałotonegatywnereakcjezagraniczneidługofalowo

możeodbićsięnaklimacieinwestycyjnymipozycjimiędzynaro-

dowejWęgier,jednaknapięciazpartneramizagranicznymiFidesz

potrafił wykorzystywać do konsolidacji elektoratu wokół haseł

P

UN

K

T W

ID

ZE

N

IA

0

4/

20

14

39

obrony suwerenności kraju. Utrzymanie poparcia było możliwe

także dzięki stałej mobilizacji elektoratu, poprzez m.in. wielo-

tysięczne marsze poparcia dla rządu (tzw. marsze pokoju), akcje

zbieraniapodpisówpodprojektamiFideszu,listywysyłaneprzez

premieradoobywateliikampaniereklamowerządu.Ważnabyła

takżeutrzymującasiępopularnośćsamegopremieraOrbána.

SilnapozycjaFideszujesttakżepochodnąsłabościopozycji.Lewica

niebyławstanieskutecznieodciąćsięodnegatywnieocenianych

rządów w latach 2002-2010 i zaproponować atrakcyjnej alterna-

tywypolitycznejdlarządówOrbána.Noweinicjatywy,jakchoć-

bywejściedopolitykitechnokratyGordonaBajnaia,przyciągnęły

niewielką część centrowego elektoratu rozczarowanego rządami

Fideszu. W styczniu 2014 roku główne partie lewicowo-liberal-

ne postanowiły wystawić wspólną listę wyborczą i kandydatów

w okręgach jednomandatowych, co zwiększa ich szanse wybor-

cze.Dużymobciążeniembędziedlanichjednakobecnośćwsoju-

szupolitykówskompromitowanych,np.byłegopremieraFerenca

Gyurcsánya.Trzeciaobecniesiławparlamencie,skrajnieprawico-

wyJobbik,utrzymaładotychczasowypoziompopularności.Reali-

zacjaprzezFideszczęścipostulatówskrajnejprawicyisilneakcen-

towanieprzezniąwątkównarodowychihistorycznych,zmniejsza

szansęJobbikunapoprawęwynikusprzedczterechlat.

JeśliFideszzgodniezprognozamiwygrawyboryparlamentarne,

to w kolejnych latach najprawdopodobniej skoncentruje się na

dalszymwzmacnianiurolipaństwawgospodarce.Budzącenaj-

więcejkontrowersjizmianyustrojowezostałyjużwprowadzone

w obecnej kadencji, dlatego można się spodziewać złagodzenia

sporówzpartneraminaZachodzie,choćincydentalnenapięcia

mogą się pojawiać. Gdyby jednak doszło do pogorszenia relacji

zpartneramiwUEiNATO,niemożnawykluczyćbardziejaktyw-

nychpróbposzukiwaniaprzezWęgrysojusznikównaWschodzie.

ANDRZEJ SADECKI

Prace nad tekstem zakończono w marcu 2014 roku