WCZESNA FAZA DOROSŁOŚCI KONTEKŚCIE
PSYCHOLOGICZNYM

PRÓG DOROSŁOŚCI



Z badań przeprowadzonych przez A. Jensen (1997) współcześni młodzi
Amerykanie spostrzegają „osiągnięcie dorosłości" w kategoriach
indywidualistycznych, psychologicznych i nieraz trudnych do wyraźnego
sprecyzowania, dlatego przyjęto, że stawanie się dorosłym jest procesem
rozgrywającym się powoli i stopniowo, w którym pewne zdarzenia życiowe
mogą odegrać znaczącą, ale nie decydującą rolę. Okres wczesnej
dorosłości przypada więc na 20 do max. 40 roku życia, kiedy to człowiek
osiągnął pewną stabilność w wypełnianiu zadań i ról.

ZADANIA ROZWOJOWE



Zadania rozwojowe definiuje R. J. Havighurst - amerykański socjolog
edukacji - jako problem, wobec którego staje jednostka w danym okresie
życia. Rozwiązanie problemu prowadzi jednostkę do zadowolenia i
poczucia sukcesu w rozwiązywaniu następnych zadań, podczas gdy
niepowodzenie czyni ją nieszczęśliwą, nie aprobowaną przez otoczenie i
powoduje trudności w radzeniu sobie z dalszymi zadaniami. Zadania
rozwojowe wynikają z trzech źródeł: dojrzewania fizycznego, nacisków
kulturowych oraz indywidualnych aspiracji i wartości.



Zdaniem Eriksona (1968) można wyróżnić osiem stadiów rozwoju ego,
gdzie rozwój jednostki następuje przez przezwyciężanie kryzysów
specyficznych dla poszczególnych okresów życia. Kryzys jest doświadczany
wtedy, gdy jednostka staje wobec zadania rozwojowego wymagającego
reorganizacji struktury ego. Na okres wczesnej dorosłości przypada szóste
stadium rozwojowe, w którym jednostka staje wobec przeciwieństwa:
intymność-izolacja. Głównym zadaniem tego okresu jest osiągnięcie
zdolności do intymnych relacji z bliską osobą i podejmowanie
odpowiedzialności za nią. Jednostka, która osiąga ten etap rozwoju posiada
względnie zintegrowaną osobowość i ukształtowane poczucie własnej
tożsamości - przykładem może być małżeństwo.



Nieumiejętność poradzenia sobie z przeciwieństwem intymność-izolacja
prowadzi do pogłębiającej się izolacji jednostki, unikania i nawiązywania
kontaktów. Młody człowiek, nie posiadający wyraźnie określonej własnej
tożsamości, może nie rozróżniać swoich lęków, marzeń, czy pragnień od
odczuć otaczających go osób. Często uniemożliwia to budowanie
intymnych związków opartych na realistycznym obrazie własnej osoby oraz
drugiego człowieka.



Tab. Okres dorosłości - porównanie i charakterystyka stadiów
rozwoju w koncepcjach, E.H Eriksona, R. J. Havighursta

Faza
życia i
wiek

Kryzys
psychospołeczn
y wg Eriksona

Wydarzenia i znaczące
wpływy społeczne wg
E. H. Eriksona

Zadania rozwojowe
wg R. J. Havighursta

Wczesn
a
dorosło
ść (20-
40 rok
życia)

Intymność vs
izolacja.
osiągnięcie
zdolności do
miłości bez utraty
poczucia własnej
wartości

Podstawowe zadania tej
fazy to ustanowienie
silnych przyjaźni oraz
osiągnięcie poczucia
miłości i wspólnoty
(wspólnej tożsamości) z
inną osobą; poczucie
samotności lub izolacji są
prawdopodobnie
rezultatem niezdolności do
zbudowania przyjaźni czy
związku intymnego;
podstawowymi czynnikami
społecznymi są
kochankowie,
małżonkowie i bliscy
przyjaciele

-wybór partnera
życiowego

-uczenie się życia z
partnerem

-start w rolach
rodzinnych

-opieka nad dziećmi

-zarządzanie domem

-start w karierze
zawodowej

-wzięcie na siebie
odpowiedzialności
obywatelskiej

-znalezienie
odpowiedniej grupy
towarzyskiej

Źródło: Brzezińska (2000), fragment tabeli.



Na związek między wypełnianiem zadań rozwojowych wynikających ze
zdarzeń życiowych a zmianami w strukturze życia człowieka zwraca uwagę
D. Levinson. Wchodząca w dorosłość jednostka podejmuje nowe role
społeczne, z których wynikają nieraz wzajemnie sprzeczne obowiązki. W
sytuacji takiej znajduje się
np. kobieta, która wypełnia rolę matki i osoby zaangażowanej zawodowo.
Musi zatem umieć zrównoważyć oczekiwania i naciski grupy społecznej,
np. rodziny, z własnymi dążeniami. Młody dorosły z jednej strony coraz
pełniej w swoich planach i zamierzeniach uniezależnia się, a z drugiej -
plany te, aby miały szansę realizacji, muszą być konfrontowane z
wymaganiami otoczenia.



Wypełnianie z powodzeniem zadań wczesnej dorosłości wymaga od
jednostki osiągnięcia pewnego stopnia dojrzałości psychicznej, której
kształtowanie się jest zdaniem Z. Chlewińskiego procesem ciągłym,
trwającym całe życie. W procesie tym jednostka przyjmuje
odpowiedzialność za swoje życie i rozwija się w jedyny, niepowtarzalny

sposób. Autor rozważa dojrzałość psychiczną w kontekście trzech
wymiarów: (1) autonomia jednostki, (2) wgląd we własne motywy i (3)
stosunek do ludzi.



Autonomia jednostki ujawnia się, gdy człowiek może realizować własne,
podmiotowe działania, niezależnie od czynników, które mogłyby je
determinować.



Wgląd we własne motywy postępowania - sytuacja życiowa i zawodowa
młodego człowieka sprzyja gromadzeniu wiedzy o sobie. Zatem im
bogatsza wiedza o sobie, tym większe szanse poznania innych, a w
konsekwencji możliwości podejmowania właściwych decyzji (związanych z
wypełnianiem zawodowych i rodzinnych obowiązków), np. młody człowiek
właściwie rozpoznając swoje predyspozycje, potrafi przewidywać
skuteczność własnych działań w konkretnej sytuacji zadaniowej, a w
konsekwencji dokonywać słusznych wyborów.



Stosunek do innych - postawa odpowiedzialności i szacunku dla drugiej
osoby stwarza młodemu człowiekowi szansę uczenia się tolerancji wobec
osób o innych poglądach i stanowiskach, przy jednoczesnym zachowaniu
własnych przekonań. Istotna jest umiejętność kontrolowania własnego
życia emocjonalnego, która umożliwia, mimo przeżywania licznych
frustracji, realizację planów życiowych.

OSOBOWOŚĆ



Pięć cech osobowości: neurotyczność, ekstrawersja, otwartość, zgodność i
sumienność, zdaniem badaczy ma charakter trwały na przestrzeni dość
długiego okresu dorosłości. Jednakże dorośli w wieku dwudziestu kilku lat
wykazują najmniej indywidualnej stałości osobowości, jak gdyby jej
ostateczna forma nie została jeszcze osiągnięta.



Wszystko świadczy o tym, że wewnętrzne „ja” towarzyszy nam w całej
podróży przez dorosłe życie. Podchodzimy do nowych ról w sposób, który
odzwierciedla nasze podstawowe cechy osobowości. W szczególności
jednostkom o wysokim poziomie neurotyczności trudno jest wykonywać
nowe zadania życiowe. Wykazują stałe niedopasowanie i rozgoryczenie, są
także mniej zadowolone ze swego życia i skłonni do rozwodu. Neurotyczni
dorośli również gorzej radzą sobie ze stresem. W obliczu poważnej zmiany
w ich życiu częściej opisują (i doświadczają) swój stan jako kryzys i cierpią
z powodu wynikających z niego konsekwencji. Natomiast ekstrawertycy są
stale bardziej zadowoleni z życia.



W poniższych badaniach elementem przykuwającym uwagę jest względna
stałość poziomu poczucia pewności siebie w okresie późnej adolescencji
oraz wczesnej dorosłości. Wynika to prawdopodobnie z zadań rozwojowych
i ról społecznych, których pełnienie w tym czasie uległo
usystematyzowaniu i rutynowemu wypełnianiu. Człowiek przyzwyczaja się
do narzuconych mu przez życie „utrudnień”, czy też nowości, więc dalszy
jego rozwój nie jest już tak absorbujący. Po 30 roku życia uzyskany zostaje
punkt niezależności psychologicznej, charakteryzujący się m. in. wzrostem
asertywności, dominacji, wiary w siebie czy dążeniem do osiągania
sukcesu. Dorosły posiada zatem więcej czasu oraz wypracowanych i
silniejszych cech do dalszego rozwoju własnej osoby.



Wyniki badań Berkeley/Oakland dotyczących asertywności

Żródło: Haan, Millsap, Hartka, 1986



Wyniki badań Berkeley/Oakland dotyczących pewności siebie

Żródło: Haan, Millsap, Hartka, 1986.

TOŻSAMOŚĆ



Optymalnym efektem żmudnego procesu formowania tożsamości jest jej
konsolidacja, której wyrazem jest tak zwana tożsamość osiągnięta. Na
poziomie jednostki dotyczy ona uformowania spójnej i stabilnej struktury
Ja, stanowiącej efekt odpowiedzi na wymagania środowiska, oczekiwania
innych ludzi oraz własne aspiracje i marzenia w taki sposób, że jednostka
ujawnia otwartość wobec tego, co ją otacza, wchodzi w bliskie relacje z
ludźmi nie obawiając się utraty własnej autonomii, indywidualności i
odrębności. Jednocześnie dla podjęcia zadań okresu dorosłości konieczne
jest osiągnięcie tożsamości społecznej, związanej ze strukturą My. Dzięki
niej możliwe jest z kolei, satysfakcjonujące realizowanie ról związanych z
pozostawaniem w bliskości z drugim człowiekiem, bez obawy o utratę
własnej autonomii, poczucia swobody działania i z podejmowaniem razem
z nim czy też na jego rzecz współpracy.

IQ



Badania wykazały, że we wczesnym okresie dorosłości iloraz inteligencji
rośnie i utrzymuje się na tym samym poziomie do około 60. roku życia,
dopiero wtedy zaczyna spadać. Stanowi to podstawę do optymistycznego
poglądu na to, że możliwości intelektualne pozostają zasadniczo
niezmienne przez większość okresu dorosłego. Jeśli jednak bardziej zgłębić
się w tę problematykę, nie wszystko wygląda tak różowo.



Istnieje kilka sposobów rozdzielania zadań intelektualnych, z których
najczęstsze jest rozróżnienie pomiędzy inteligencją skrystalizowaną a
płynną.



Inteligencja skrystalizowana zależy w ogromnej mierze od edukacji i
doświadczenia. Składa się na nią zestaw umiejętności i skrawków wiedzy,
których każdy uczy się w trakcie dorastania w danej kulturze, takich jak
słownictwo, zdolność czytania i zrozumienia informacji gazetowych,
zdolność ocenienia doświadczenia, umiejętności techniczne wyniesione z
pracy czy z życia codziennego (kontrolowanie książeczki czekowej,
umiejętność korzystania z komputera, rozmienienie pieniędzy, znalezienie
majonezu na półce w sklepie). Natomiast inteligencja płynna obejmuje
„podstawowe” zdolności, które bardziej zależą od skutecznego
funkcjonowania centralnego układu nerwowego niż od określonych
doświadczeń. Powszechnym sposobem jej mierzenia są zadania dotyczące
myślenia abstrakcyjnego, testy pamięci, szybkości reakcji oraz zadania
matematyczne.



Wyniki badań wykazują, że młodzi dorośli i ci w wieku średnim utrzymują
się na stałym poziomie zdolności inteligencji skrystalizowanej, lecz
zdolności płynne ulegają stopniowemu osłabieniu w tym okresie,
począwszy prawdopodobnie od 35. lub 40. roku życia.

PAMIĘĆ



Wyniki badań nad zdolnościami pamięciowymi ogólnie pokrywają się z
wynikami badań nad zmianami inteligencji płynnej: utrzymanie jej na
jednakowym poziomie we wczesnym okresie dorosłości, pewna utrata w
wieku średnim oraz znaczna utrata w wieku podeszłym. Wraz z wiekiem
nasze procesy pamięciowe stają się wolniejsze i mniej skuteczne.

ZMIANY W STRUKTURACH POZNAWCZYCH



Gisela Labouvie-Vief twierdzi, że myślenie na poziomie operacji formalnych
jest bardzo przydatne we wczesnym okresie dorosłości, kiedy młody
człowiek ma potrzebę poznawania i badania nowych możliwości. Lecz gdy
już dokonamy naszych wewnętrznych wyborów, nie potrzeba nam wtedy
operacji formalnych, za to użyteczne dla nas będą zdolności myślenia
specjalistycznego i pragmatycznego. Każdy z nas uczy się rozwiązywać
problemy dotyczące określonej roli społecznej, którą zajmuje, lub pracy,
którą wykonuje. W tym procesie wymieniamy naszą dedukcyjną
skrupulatność operacji formalnych na zasadność zależnie od kontekstu.

Według Labouvie-Vief ta wymiana nie oznacza wcale regresu ani straty,
lecz raczej konieczność przemiany strukturalnej.



Wielu młodych dorosłych zaczyna odwracać się od czysto logicznego,
analitycznego podejścia w kierunku bardziej otwartego, prawdopodobnie
głębszego trybu pojmowania, w którym mamy do czynienia z mitami,
metaforami i paradoksem zamiast konkretów. Michael Basseches nazywa
ten nowy, dorosły typ myślenia myślą dialektyczną. Sugeruje, że o ile
myślenie formalne zakłada wysiłek odnajdywania kreślonej rzeczywistości
– elementów podstawowych i niezmiennych praw – o tyle myśl
dialektyczna usiłuje opisać fundamentalne procesy zmian i dynamikę
związków, w wyniku których te zmiany zachodzą. W myśl tego poglądu
dorośli nie porzucają swoich zdolności posługiwania się rozumowaniem
formalnym. Przyswajają sobie raczej nową zdolność radzenia sobie z mniej
określonymi problemami, które stanowią większość problemów okresu
dorosłego – problemów, które nie mają pojedynczego rozwiązania, lub
takich w których brak niezbędnych do ich rozwiązania informacji.



Trzeci model myślenia „postformalnego” przedstawia Patricia Arlin, która
twierdzi, że stadium operacji formalnych Piageta jest etapem
rozwiązywania problemów. U niektórych dorosłych, jak uważa Arlin,
pojawia się następny etap, charakteryzujący się wyszukiwaniem
problemów. Ten nowy tryb, w którym pojawia się to, co często zwiemy
kreatywnością, jest najdogodniejszy do uporania się z problemami, które
nie mają wyraźnego rozwiązania lub które mają wiele rozwiązań. Działający
na tym etapie człowiek gotowy jest stworzyć wiele rozwiązań problemu,
który był źle sformułowany, oraz spostrzegać dawne problemy w nowym
świetle. Arlin twierdzi, że wyszukiwanie problemów jest wyraźnie etapem
następującym po operacjach formalnych, lecz jest on osiągany tylko przez
niewielką liczbę dorosłych, na przykład tych, którzy angażują się w
zgłębianie zaawansowanych dziedzin ścisłych i sztukę.

PODSUMOWANIE



W kulturze promującej młodość i pełnej podziwu dla niej wielu z nas
postrzega wczesny okres dorosłości jako najłatwiejsze i najlepsze lata. Pod
względem fizycznym jest to rzeczywiście prawda. W przedziale od
dwudziestu do czterdziestu lat sprawność ciała jest w szczytowej formie. W
każdym aspekcie funkcjonowania umysłowego, które polega na
fizjologicznej szybkości i skuteczności, również odnotowujemy najlepsze
wyniki, wyraźnie widzimy to w tabeli podsumowującej

:D :D :D hah

. Jednak

społecznie i emocjonalnie lata te są prawdopodobnie bardziej stresujące i
trudniejsze od wszystkich pozostałych etapów życia dorosłego.



Jest to okres, w którym trzeba nauczyć się większej liczby oddzielnych ról i
w którym widzimy więcej różnorodnych zmian życiowych niż w
jakimkolwiek innym wieku. Demograf Ronald Rindfuss określa przedział od
dwudziestego do trzydziestego roku życia jako „demograficznie gęsty”,
gdyż w jego trakcie widzimy więcej działań — więcej zawieranych

małżeństw, rozwodów, przeprowadzek, urodzeń, ukończeń szkoły i
okresów bezrobocia — niż w jakimkolwiek innym okresie życia.



Sami dorośli podjęcie wielu zadań tego wieku umieszczają na pierwszych
miejscach listy najważniejszych wydarzeń życiowych. Jeśli poprosisz
starszych ludzi, by pomyśleli o swoim całym dorosłym życiu i wskazali
najważniejsze jego momenty, w większości przywołują oni przeżycia z tego
właśnie okresu. Dowody potwierdzają, że intensywna koncentracja
głównych zadań ma też swoją cenę: poziom samotności i depresji w tych
latach jest najwyższy.



Ponieważ recepta na kilka podstawowych ról dorosłości pochodzi z
zewnątrz, jest to również czas w naszym życiu, w którym w większości
jesteśmy definiowani przez kryteria zewnętrzne. Nie tylko porównujemy
siebie z nimi („Czy jestem dobrą matką?", „Czy dostanę awans?"), lecz
identyfikujemy się z rolami, które pełnimy.