Charakterystyka Gór Świętokrzyskich

Wpisany przez Krzysztof Żołądek, Karol Wójcik

wtorek, 15 lipca 2008 00:00 - Poprawiony poniedziałek, 03 marca 2014 19:54

Góry Świętokrzyskie - jedne z najstarszych w Europie i najstarsze w Polsce

(nie wyłączając Tatr). Położone są pomiędzy Wisłą, Pilicą i Nidą. Nazwę

wzięły od

relikwii Krzyża Świętego, które przechowywane są w klasztorze

na Łysej Górze

.

Góry Świętokrzyskie wykształciły się w obrębie rozciągającego się niemal równoleżnikowo od

Zajączkowa po

Góry Pieprzowe

masywu paleozoicznego. W ciągu milionów lat wiele

procesów złożyło się na ich uformowanie. Najstarsze osady rozpoznano na południu w rejonie

Kotuszowa. W prekambrze rozciągało się tu niezbyt głębokie morze, w którym gromadziły się

piaski i muły. Pod koniec kambru osady te zostały sfałdowane przez ruchy górotwórcze fazy

świętokrzyskiej i sandomierskiej. Powstałe wtedy góry - tzw. sandomirydy - w skutek orogenezy

kaledońskiej przekształciły się w tzw. kielcydy. W innych warunkach kształtowała się północna

część masywu paleozoicznego. Znajdowało się tutaj głębokie morze, w którym gromadziły się

piaskowce i łupki. W karbonie nastąpiło pogłębienie i poszerzenie zbiornika morskiego, a

kolejne ruchy górotwórcze orogenezy waryscyjskiej utworzyły tzw. waryscydy. W permie na

terenie masywu panował gorący i suchy klimat sprzyjający wietrzeniu szczytów. Pod koniec

tego okresu od zachodu wkroczyło morze, w którym powstały zlepieńce zygmuntowskie -

nazwa wzięła się od tego, że wykorzystane były między innymi do budowy kolumny króla

Zygmunta III w Warszawie. Morze po utracie połączenia z oceanem zaczęło odparowywać, w

wyniku czego w ogromnych i płytkich zatokach odkładała się sól i gipsy.

W erze mezozoicznej Góry Świętokrzyskie ulegały intensywnemu niszczeniu, a zwietrzeliny

zostały spłukane przez wodę. Osady powstałe w ten sposób otaczają góry obecnie. W triasie

ponownie nastąpił zalew morski, w czasie którego ukształtowały się grube warstwy czerwonych

piaskowców. W okresie dolnojurajskim powstał biały płytowy piaskowiec - znany nam z okolic

Szydłowca oraz utwory piaszczysto-ilaste zawierające rudy żelaza. Ostatecznie morze ustąpiło

na przełomie kredy i trzeciorzędu. Wraz z wynurzaniem się następowało ścinanie

pofałdowanych warstw skalnych, a następnie skały odporne na wietrzenie warunkowały rozwój

grzbietów i garbów, które łączą się w pasma. Wtedy też wypiętrzyły się Karpaty, a Góry

Świętokrzyskie uzyskały kształt podobny do tego, jaki oglądamy dziś.

W plejstocenie Góry Świętokrzyskie objął lądolód zlodowacenia południowopolskiego, który

pozostawił po sobie pokłady gliny zwałowej, piasków i żwirów do wysokości około 320 m n.p.m.

Wyżej brak jest form polodowcowych, co świadczyć może, iż szczyty gór sterczały ponad

lądolodem jako nunataki. W czasie topnienia lądolodu powstała sieć dolin rzecznych, których

dna stwierdza się na głębokości 40 m poniżej współczesnych dolin. Kolejne 3 zlodowacenia nie

objęły tych terenów, a sprowadziły tylko klimat peryglacjalny, w wyniku którego nastąpiło

kruszenie skał. Efekty tych procesów możemy oglądać dziś w postaci gołoborzy. Po ustąpieniu

lodowca klimat ocieplił się i powstała warstwa gleby, dzięki czemu zbocza gór pokryła

roślinność, między innymi limba, świerk, jodła i buk, czyli opiewana przez

Stefana

1 / 4

Charakterystyka Gór Świętokrzyskich

Wpisany przez Krzysztof Żołądek, Karol Wójcik

wtorek, 15 lipca 2008 00:00 - Poprawiony poniedziałek, 03 marca 2014 19:54

Żeromskiego

Puszcza Świętokrzyska.

Z hydrograficznego punktu widzenia obszar Gór Świętokrzyskich należy do dorzecza Wisły, a

odwadniają go 2 rzeki: Kamienna i Nida wraz z dopływami oraz kilka rzek wpadających

bezpośrednio do Wisły (Koprzywianka, Opatówka) i Pilicy (Czarna, Drzewica). Sieć rzeczna jest

gęsta - na całym obszarze gór odległości między ciekami nie przekraczają 1 km - i biegnie

zgodnie z pasmami i wzniesieniami, tzn. z północnego zachodu na południowy wschód lub

zgodnie z głównymi uskokami przecinając pasma górskie poprzecznie z północy na południe.

Taki układ sieci rzecznej nazywany jest kratowym lub rusztowym. Ciekawostką jest, że główne

pasmo -

Łysogóry

- nie stanowi działu wodnego między Nidą i Kamienną. Niektóre dopływy

Nidy wypływają z terenów, które powinny należeć do dorzecza Kamiennej, jednak rzeki te

„przebijają się” w kierunku Nidy przez pasma górskie tworząc malownicze przełomy. Zjawisko to

nazywamy kaptażem. Wysoki stan wód w korytach rzek występuje w lipcu, w czasie

zwiększonych opadów atmosferycznych oraz w marcu, podczas roztopów wiosennych.

Pochyłe ułożenie terenu sprawiło, że region świętokrzyski nie jest usiany jeziorami. Spływające

stokami wzniesień i gór rzeki tworzą jedynie zalewy, jak m.in. w Sielpi czy Wilkowie. W regionie

można też spotkać tereny pokryte bagnami i podmokłe (Dolina Wilkowska, zbocza

Łysicy

i

Miejskiej Góry, Białe Ługi koło Daleszyc).

Klimat Gór Świętokrzyskich znacznie różni się od otaczających je regionów. Z zachowanych

skamieniałości oraz występujących  serii skalnych wynika, że panujące tu warunki klimatyczne

ulegały dużym zmianom. Były okresy wilgotne i gorące, suche i gorące oraz suche i chłodne.

Obecnie teren ten charakteryzuje się klimatem nieco chłodniejszym i surowszym niż sąsiednie

regiony. Jest tu więcej dni z przymrozkami (50 - 60), dłużej utrzymuje się pokrywa śnieżna (do

90 dni), większe są roczne amplitudy temperatur (ok. 70 st. C)  i wyższy jest poziom opadów

(650 - 800 mm). Średnia roczna temperatura powietrza kształtuje się na poziomi 6 - 7 st. C. Na

całym terenie Gór Świętokrzyskich przeważają wiatry zachodnie i północno-zachodnie o

średniej prędkości 3 m/s. Często pojawiają się tu mgły. Konsekwencją tego klimatu jest

skrócenie okresu wegetacyjnego roślin nawet o 4 tygodnie w porównaniu z okolicami Krakowa.

Do dobrych efektów zaliczyć można niezłe warunki do uprawiania narciarstwa.

Obecność człowieka na terenach Gór Świętokrzyskich dokumentują prace archeologiczne.

Odnaleziono wiele pozostałości po działalności homo sapiens z epoki kamiennej. Głównie w

Leszczynach nad Lubrzanką, a także nad

Bobrzą

. Z czasem zamieszkujący te tereny lud

przechodził z życia koczowniczego do osiadłego - rozwijało się rolnictwo. Wzrosło

zapotrzebowanie na narzędzia, do produkcji których używano skalne odłamki i kamienie. W

2 / 4

Charakterystyka Gór Świętokrzyskich

Wpisany przez Krzysztof Żołądek, Karol Wójcik

wtorek, 15 lipca 2008 00:00 - Poprawiony poniedziałek, 03 marca 2014 19:54

Krzemionkach Opatowskich możemy zwiedzić kopalnię krzemienia pasiastego służącego do

wyrobu narzędzi. Z czasem człowiek nabywał nowych umiejętności i z epoki kamienia przeszedł

do epoki żelaza. Bogate złoża jego rudy w okolicy sprawiły, że hutnictwo zaczęło się rozwijać

bardzo szybko. Początkowo rudy wytapiano w polowych piecach -

dymarkach

. Dopiero setki lat później powstały fryszerki i kuźnice. Także materiału opałowego do pieców

nie brakowało. Okoliczne lasy dostarczały drewna, węgla drzewnego, zaś rzeki i wartkie potoki

wprawiały w ruch koła poruszające miechami i młotami. Nie samym jednak żelazem

"częstowała" swoich mieszkańców ziemia świętokrzyska. Od XV wieku datowane jest

powstanie w okolicach

Chęcin

i

Kielc

kopalń marmurów. Zasoby glin garncarskich wpłynęły na rozwój przemysłu ceramicznego (m.in.

w okolicach

Łagowa

, Denkowa i Iłży).

Poza poszczególnymi gałęziami przemysłu na terenie Gór Świętokrzyskich i okolicy rozwijało

się rolnictwo. Świętokrzyskie gleby nie należą do najurodzajniejszych. Ich rozwój został

zapoczątkowany wkroczeniem na osady polodowcowe roślinności tundrowej w plejstocenie. W

miarę ocieplania się klimatu rozwinęły się lasy iglaste i brzozowe, pod którymi wykształciły się

bielice i gleby bielicowe. Po pojawieniu się lasów liściastych nastąpiło brunatnienie i

kształtowanie się gleb brunatnych i płowych na podłożu lessowym. Na skałach węglanowych

powstały rędziny, w podmokłych obniżeniach gleby bagienne, a w dnach dolin rzecznych mady.

Najurodzajniejsze gleby znajdują się w południowo-wschodniej części regionu w okolicach

Opatowa i

Sandomierza

. Także Ponidzie szczyci się urodzajnymi glebami. Na północ i na

zachód regionu przypadły tereny o niższej klasie gruntów (okolice Włoszczowy i

Końskich

).

Góry Świętokrzyskie porośnięte są lasami jodłowymi (Puszcza Jodłowa) i bukowymi. Na ich

terenie wytyczono

Świętokrzyski Park Narodowy

.

Opracowano na podstawie:

3 / 4

Charakterystyka Gór Świętokrzyskich

Wpisany przez Krzysztof Żołądek, Karol Wójcik

wtorek, 15 lipca 2008 00:00 - Poprawiony poniedziałek, 03 marca 2014 19:54

- Z. Kotański, Z plecakiem i młotkiem w Góry Świętokrzyskie Przewodnik geologiczny dla

turystów

, Wydawnictwa geologiczne, Warszawa 1968

- S. Kowalczewski, Góry Świętokrzyskie Przewodnik Turystyczny, S.I.W. "Kraj", Warszawa

1952

- J. Mityk, W Góry Świętokrzyskie, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1995

- Pod red. G. Okły, Mała Ojczyzna Świętokrzyskie Dziedzictwo kulturowe, Zakład

Wydawniczy SFS, Kielce 2002

- E. Stupnicka, M. Stempień-Sałek, Poznajemy Góry Świętokrzyskie Wycieczki geologiczne

, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001

-

Wikipedia

{fcomment}

4 / 4