HET NEDERLANDS

HET NEDERLANDS

IN DE WERELD

IN DE WERELD

Algemene taalkunde
dr Jacek Karpi

ń

ski

2de studiejaar

Het Nederlands

Het Nederlands

23 mln. moedertaalsprekers

Rang: 37-48 (afhankelijk van de telwijze)

Officieel: Europese Unie, Unie van Zuid-
Amerikaanse Naties

Latijns alfabeet

Nederlandse Taalunie (NTU)

NEDERLAND

NEDERLAND

ca. 16 miljoen

officieel sinds 1995

Wijziging van de Algemene
Wet Bestuursrecht, die vooral
bedoeld was om ook het Fries
een officiële status te geven

Turks 192.000

Marokkans-Arabisch 100.000

Papiaments 80.00

Indonesisch 45.000

Sranan 7.000

DE NEDERLANDSE

DE NEDERLANDSE

ANTILLEN EN ARUBA

ANTILLEN EN ARUBA

Curaçao 130.000

Aruba 120.000

Sint-Maarten 33.000

Bonaire 10.000

Sint Eustatius 2.300

Saba 1.400

ABC-eilanden
voertaal: Papiaments

SSS-eilanden
voertaal: Engels

BELGI

BELGI

Ë

Ë

sinds 1970 – 4 taalgebieden

officieel 3 talen

Nederlands ca. 6 miljoen

Frans ca. 4,6 miljoen

Duits ca. 150.000

Italiaans 280.000

Marokkans-Arabisch 105.000

Portugees 80.000

Turks 63.000

SURINAME

SURINAME

meer dan 20 talen

Nederlands



taal van

bestuur, rechtspraak en
onderwijs

moedertaal van ca. 60%
inwoners

Sranan



contacttaal tussen

de bevolkingsgroepen

Sarnami

Surinaams Javaans

Bijna iedereen spreekt op zijn
minst twee talen

De

De

eerste

eerste

of

of

Germaanse

Germaanse

klankverschuiving

klankverschuiving

(Wet

(Wet

van

van

Grimm)

Grimm)

Indo-Europees









Germaans

p > f
t > th
k > x/h
b > p
d > t
g > k

pater Vater vader father

labium Lippe lip

kardia Herz hart heart

genu Knie knie knee

De

De

tweede

tweede

of

of

Hoogduitse

Hoogduitse

klankverschuiving

klankverschuiving

Germaans









Duits / Engels, Nederlands

p > pf, f

t > ts, s

k > ch

Apfel appel apple

Wasser water water

machen maken make

Het Nederlands

Het Nederlands

Oudnederlands … - 1150

Middelnederlands 1150 – 1500

Nieuwnederlands 1500 - …

A(B)N

A(B)N

Nederlands dat als norm voor correct
taalgebruik door de Nederlandse
taalgemeenschap wordt geaccepteerd

is vastgelegd in naslagwerken
(woordenboeken, grammatica’s)

staat boven regionale taalvarianten en
wordt door de media, de staat en het
onderwijs gebruikt

Poldernederlands

Poldernederlands

Jan

Jan

Stroop

Stroop

•

•

ei

ei

















aai

aai

•

•

ui

ui

















ou

ou

•

•

ou

ou

















aau

aau

klaain

klaain

maar

maar

faain

faain

houswerk

houswerk

vraauwen

vraauwen

De

De

verlaging

verlaging

van

van

diftongen

diftongen

normaal: EN, DE

normaal: EN, DE

EN: wine

DE: Wein

Rond 1600

Rond 1600

eerst op het platteland

eerst op het platteland

jaren 60

jaren 60

v.d

v.d

. 20ste

. 20ste

eeuw

eeuw

onbewuste, natuurlijke

onbewuste, natuurlijke

neiging tot een verlaagde

neiging tot een verlaagde

articulatie van

articulatie van

tweeklanken

tweeklanken

RADIO & TV

RADIO & TV

Goede tijden, slechte tijden

Cartoon Network

Afrikaan

Afrikaan

s

s

uit het Nederlands, onder invloed van: 1)
inheemse Khoi-talen 2) het Maleis 3) het
Frans 4) het Portugees 5) het Engels 6)
talen van de zwarte volken

Sinds 1925 – ambtstalen: Engels + Afrikaans

Situatie voor en na de jaren ’90

Afrikaans nu

Afrikaans nu

Derde van de 11 officiële talen in Zuid-Afrika
voor aantal sprekenden (na Zulu en Xhosa)

Gesproken door circa 6 miljoen (op totaal van 40
mil. inwoners)

⇒ voor

de helft kleurlingen

Afrikaans vooral in Noord-, Wes- en Oos-Kaap
en Gusang

59% totale Zuid-Afrikaanse bevolking begrijpt
Afrikaans + Afrikaanssprekende groeperingen in
Namibië, Botswana en Zimbabwe

Kenmerken van het Afrikaans

Kenmerken van het Afrikaans

1. Spelling

Vereenvoudigd i.v.m. Nederlands

→ ≠

spelling voor = uitspraak

(weke, eties, affêre, blou, masjien)

≠

klinkers:

→

archaïserende trekken (ij=y)

Grootste verschillen in de medeklinkers:

→

sk = sch (skool = school, beskerm= bescherm)

→

s = z (so = zo, huise = huizen, swart = zwart, suid =

zuid)

→

g = ch (nag = nacht, agtuur = acht uur)

2. Verkorting en samentrekking

veel uitgangen weggevallen (meervoud zonder
–n: mense)

vele klanken middenin een woord weggevallen
(vooral /X/, /d/ en /v/ tussen twee klinkers:
teen=tegen, reën=regen, dae=dagen,
oue=oude, hou=houden, orals=overal,
gee=geven)

3. Werkwoorden

Slechts twee vormen:

→

tegenwoordige tijd voor alle personen =
infinitief (loop > ek loop, jy loop, hy loop, enz.)

→

verleden deelwoord = ge+infinitief (geloop)

4.

Lidwoorden en voornaamwoorden

een is alleen telwoord (lidwoord ‘n)

die is bepaald lidwoord voor alle zelfstandige
naamwoorden (i.p.v. de/het)

aanwijzende voornaamwoorden hierdie en daardie
i.p.v. deze en die

wat enig betrekkelijk voornaamwoord (Dis die man
wat ek gister ontmoet heb; die boeke wat
voorgeschrijf is)

persoonlijke voornaamwoorden: ek, jy, hy, ons,
julle, hulle:

- ons en hulle zowel onderwerp als voorwerp

(Ons sien hulle = wij zien hen; Ons gee hulle = wij
geven hun);

- geen wederkerende vorm (zich) >

persoonlijke voornaamwoorden (hy skaam hom =
hij schaamt zich)

5. Zelfstandige naamwoorden

vaak meervoud op –s (bewegings, vorms,
siekes), voor de rest op –e

verkleinwoorden op –ie (blommetjie, huisie)

wijdere toepassing van constructies zoals Jan
z’n fiets = Jan se fiets

⇒

gebruikelijk ook voor

voorwerpen, vrouwelijke en meervoudige
naamwoorden (die tafel se poot; ma se hoed;
die kinders se kleren)

6. Zinsbouw

Dubbele ontkenning met nie (hy drink nie koffie
nie, hy kon nie slaap nie; moenie (=moet nie)
die doen nie)

⇒ uit het Khoekhoe

7. Woordenschat

Veel

woorden uit Maleis (

baie

= erg, veel,

zeer;

piesang

= banaan), Portugees (

tronk

=

gevangenis;

mielies

= mais) en Khoekhoe

(vooral namen van planten en dieren);

Nederlandse woorden met nieuwe

betekenissen (

amper

= bijna;

langs

= naast;

kambuis

= keuken);

Neologismen (

moltrein

= metro;

duikweg

=

tunnel);

Afrikaansgebonden woorden (

biltong

=

gedroogd vlees);

Invloed van het Engels als prestigetaal (

enjins

= machines;

platform

= perron;

ek wonder

= ik

vraag me af)