DENTAL FORUM

/2/2009/XXXVII

45

PRACE ORYGINALNE

Zuzanna Ślebioda, Elżbieta Szponar

Ocena stanu błony śluzowej jamy ustnej

u pacjentów z chorobą Leśniowskiego-Crohna

– doniesienie wstępne

Evaluation of the state of the oral mucosa in patients with Crohn’s disease

– preliminary report

Klinika Chorób Błony Śluzowej Jamy Ustnej Katedry Stomatologii Zachowawczej i Peridontologii

Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu

Streszczenie
Cel pracy. Ocena stanu błony śluzowej jamy ustnej u pacjentów z chorobą Leśniowskiego-Crohna.

Materiał i metody. Badaniem objęto 40 osób w wieku 18–36 (średnia 34,4) z rozpoznaną chorobą Leśniowskiego-

-Crohna, w tym 20 kobiet w wieku 18–63 (średnia 33,8) i 20 mężczyzn w wieku 18–63 (średnia 35,1) oraz 51 osób

ogólnie zdrowych w wieku 22–64 (średnia 33,6), w tym 27 kobiet w wieku 22–58 (średnia 33,5) i 24 mężczyzn w wieku

22–64 (średnia 33,9). Dokonano klinicznej oceny stanu błony śluzowej jamy ustnej, przeprowadzono badanie my-

kologiczne na podłożach wybiórczych dla Candida i wykonano dokumentację fotograficzną obserwowanych zmian.

W przypadku wskazań wykonano badanie histopatologiczne.

Wyniki. Do najczęściej obserwowanych zmian na błonie śluzowej jamy ustnej wśród dotychczas zbadanych 40 osób

z ch. L-C należały afty przewlekłe nawracające (30%), obrzęki błony śluzowej policzków (22,5%), język atroficzny

Huntera (12,5%) i zapalenia kątowe warg (12,5%). U pacjentów z obniżonym poziomem żelaza w przebiegu ch. L-C

obserwowano częstsze niż w grupie kontrolnej występowanie języka białego obłożonego i języka Huntera. Obecność

Candida obserwowano częściej u osób z ch. L-C (66,6%) niż w grupie kontrolnej (37,2%).

Wnioski. W badanej grupie osób z ch. L-C najczęściej obserwowanymi zmianami na błonie śluzowej jamy ustnej były

afty przewlekłe nawracające, obrzęki błony śluzowej policzków, zapalenia kątowe warg i zmiany atroficzne języka. Inne

zmiany, jak liszaj płaski i owrzodzenia, występowały w pojedynczych przypadkach. Obecność Candida w grupie bada-

nej była częstsza niż w grupie kontrolnej osób zdrowych.

Słowa kluczowe: choroba Leśniowskiego-Crohna, zmiany na błonie śluzowej jamy ustnej.

Abstract
Objectives. Evaluation of the state of the oral mucosa state in patients with Crohn’s disease.

Material and methods. Forty patients with diagnosed Crohn’s disease aged 18–36 (mean 34.4), including 20 women

aged 18–63 (mean 33.8) and 20 men aged 18–63 (mean 35.1) and 51 generally healthy adults aged 22–64 (mean 33.6),

including 27 women aged 22–58 (mean 33.5) and 24 men aged 22–64 (mean 33.9) met the inclusion criteria of the

present study. In the study the oral mucosa, condition was evaluated, mycological tests on Candida-selective media,

photographic documentation and, when indicated, histopathologic examination were performed.

Results. The oral mucosal lesions most commonly observed in the 40 patients with Crohn’s disease were chronic

aphthous stomatitis (30.0%), oedema of the buccal mucosa (22.5%), Hunter’s atrophic glossitis (12.5%) and angular

cheilitis (12.5%). In patients with Crohn’s disease, and with a decreased serum iron level, white coated tongue and

Hunter’s glossitis were observed more frequently than in healthy adults. Also Candida were found more frequently in

patients with Crohn’s disease (66.6%) than in the control group of healthy adults (37.2%).

Conclusions. The lesions most commonly observed on the oral mucosa of patients with Crohn’s disease were recur-

rent aphthous stomatitis, oedema of the buccal mucosa, angular cheilitis and atrophic changes on the tongue. Other

types of lesions, such as lichen planus and ulcerations, were only found in single cases. The occurrence of Candida

was higher in the Crohn’s group than in the control group of healthy adults.

Key words: Crohn’s disease, oral mucosal lesions.

Wstęp

Choroba Leśniowskiego-Crohna (ch. L-C) to

przewlekły, nieswoisty proces zapalny, który

może obejmować wszystkie odcinki przewodu

pokarmowego, w tym także jamę ustną. Naj-

częstszą lokalizację zmian stanowi końcowy od-

cinek jelita krętego i proksymalna część okrężni-

cy [1, 2, 3, 4]. Objawy kliniczne zależą od stopnia

zaawansowania i lokalizacji zmian w przebiegu

schorzenia. Etiopatogeneza choroby jest wielo-

elementowa i obejmuje czynniki genetyczne (rola

mutacji genu NOD2/CARD15), immunologiczne

(zaburzenie funkcji limfocytów T pomocniczych)

DENTAL FORUM

/2/2009/XXXVII

46

PRACE ORYGINALNE

Zuzanna Ślebioda, Elżbieta Szponar

i środowiskowe (palenie tytoniu, dieta typu „fast-

-food”, postęp społeczno-ekonomiczny) [1, 5, 6].

Na świecie stwierdza się stały wzrost ogólnej licz-

by zachorowań. W Polsce choruje obecnie ponad

5000 osób, aczkolwiek bardziej precyzyjne okre-

ślenie liczby pacjentów z ch. L-C będzie możliwe

dopiero po podsumowaniu danych z Krajowego

Rejestru Choroby Leśniowskiego-Crohna, stwo-

rzonego w roku 2005 [1]. Temat współwystępowa-

nia zmian w jamie ustnej i w dalszych częściach

przewodu pokarmowego w przebiegu choroby

Leśniowskiego–Crohna poruszało dotychczas

niewielu badaczy polskich, a publikowane prace

poglądowe opierają się głównie na danych z ba-

dań autorów zagranicznych. Pierwsze doniesie-

nie o ustnej lokalizacji zmian charakterystycznych

dla choroby Leśniowskiego-Crohna autorstwa

T.P. Dudeney’a pochodzi z roku 1969 i zostało

opublikowane na łamach „Proceedings of Royal

Society of Medicine” [2, 7].

W pracy przedstawiono wstępne wyniki doty-

czące stanu jamy ustnej i stomatologicznych po-

trzeb leczniczych uzyskane w okresie dwuletniej

obserwacji pacjentów z chorobą Leśniowskiego-

-Crohna.

Cel pracy

Celem tej pracy była ocena u pacjentów z cho-

robą Leśniowskiego-Crohna stanu błony śluzowej

jamy ustnej, obecności Candida spp., wpływu

palenia papierosów na stan błony śluzowej jamy

ustnej oraz zależności pomiędzy wybranymi pa-

rametrami morfologicznymi krwi a stanem błony

śluzowej jamy ustnej.

Materiał i metody

Badaniem objęto 40 osób w wieku 18–36 (śred-

nia 34,4) z rozpoznaną chorobą Leśniowskiego-

-Crohna, w tym 20 kobiet w wieku 18–63 (średnia

33,8) i 20 mężczyzn w wieku 18–63 (średnia 35,1)

oraz 51 osób ogólnie zdrowych w wieku 22–64

(średnia 33,6), w tym 27 kobiet w wieku 22–58

(średnia 33,5) i 24 mężczyzn w wieku 22–64 (śred-

nia 33,9). Badane osoby były pacjentami Kliniki

Gastroenterologii, Żywienia i Chorób Wewnętrz-

nych UM oraz Kliniki Chorób Błony Śluzowej Jamy

Ustnej UM w Poznaniu. Tabela I ilustruje strukturę

grupy badanej i kontrolnej z uwzględnieniem licz-

by osób, wieku, płci badanych i nawyku palenia

papierosów.

W badaniu podmiotowym uwzględniono wiek,

płeć, dolegliwości ze strony jamy ustnej zgłasza-

ne przez pacjenta, dane dotyczące dotychcza-

sowego leczenia stomatologicznego i zachowań

prozdrowotnych oraz nałogi. Badanie przed-

miotowe prowadzono w oświetleniu naturalnym

i sztucznym przy użyciu standardowego zestawu

diagnostycznego (lusterko, zgłębnik). Dokonano

klinicznej oceny stanu błony śluzowej jamy ust-

nej. Wykonano dokumentację fotograficzną ob-

serwowanych zmian. Przeprowadzono również

badanie mykologiczne na podłożach wybiórczych

dla Candida (Mycomedium, Biomed). Wyniki po-

siewu odczytywano po 24, 72 godzinach i po 7

dniach. Grzyby z rodzaju Candida wzrastały na

pożywce tworząc białe, kuliste kolonie. W przy-

padku wskazań wykonano badanie histopatolo-

giczne materiału pobranego z jamy ustnej bada-

nych osób. Analizie poddano wyniki niektórych

wybranych badań dodatkowych (m.in. morfologii

krwi, poziomu żelaza i glukozy we krwi, badania

moczu, profilu lipidowego).

Wyniki i omówienie

Do najczęściej zgłaszanych dolegliwości su-

biektywnych w grupie osób z chorobą Leśniow-

skiego-Crohna należały: suchość w jamie ustnej,

pieczenie języka i halitoza. Częstość ich zgłasza-

nia nie różniła się znacząco w porównaniu z gru-

pą kontrolną osób ogólnie zdrowych. Objawy

subiektywne, takie jak suchość w jamie ustnej,

halitoza, kwaśny smak w ustach i mdłości zgła-

szali także pacjenci z ch. L-C z Florydy w bada-

niach Katz i wsp. [8]. O pieczeniu w jamie ustnej

i zaburzeniach smaku jako objawach towarzyszą-

cych chorobie L-C donosiły także w polskim piś-

miennictwie Jasyk i Paradowska [9].

W tabeli II przedstawiono najczęściej obserwo-

wane zmiany na błonie śluzowej u 40 osób z choro-

bą Leśniowskiego-Crohna. Uwzględniono tu także

obecność grzybów z rodzaju Candida u pacjentów

z poszczególnymi typami wykwitów oraz porów-

nano częstość ich występowania u 51 pacjentów

z grupy kontrolnej osób ogólnie zdrowych.

Tabela I. Struktura grupy badanej osób z chorobą Leśniowskiego-Crohna (L-C) i grupy kontrolnej (K) z uwzględnieniem

liczby badanych osób, wieku, płci i nawyku palenia papierosów
Table I. A structure of Crohn’s disease group (L-C) and control group (K) including the number of examined patients,

their age, sex and the habit of smoking tobacco

Grupy

Liczba

badanych

Wiek

badanych

Liczba

kobiet

Wiek

kobiet

Liczba

mężczyzn

Wiek

mężczyzn

Liczba osób

palących

Liczba osób

niepalących

n

[%]

zakres

śr.

n

[%]

zakres

śr.

n

[%]

zakres

śr.

n

[%]

n

[%]

L-C

40

100

18–36

34,4

20

50

18–63

33,8

20

50

18–63

35,1

11

27,5

29

72,5

K

51

100

22–64

33,6

27

52,9 22–58

33,5

24

47,1 22–64

33,9

13

25,5

38

74,5

DENTAL FORUM

/2/2009/XXXVII

47

PRACE ORYGINALNE

Ocena stanu błony śluzowej jamy ustnej u pacjentów z chorobą Leśniowskiego-Crohna – doniesienie wstępne

Do zmian stwierdzanych częściej u osób cho-

rych niż w grupie kontrolnej należały afty prze-

wlekłe nawracające (12 osób, 30,0%), obrzęk

błony śluzowej policzków (9 osób, 22,5%), język

atroficzny Huntera (6 osób, 15,0%) i zapalenia ką-

towe warg (5 osób, 12,5%). W grupie badanej afty

przewlekłe nawracające występowały wyłącznie

wśród pacjentów niepalących, a u 33,3% osób

z aftami występował obniżony poziom żelaza.

W pojedynczych przypadkach stwierdzono wy-

stępowanie owrzodzenia na języku oraz liszaja

płaskiego Wilsona. Biały, usuwalny nalot na ję-

zyku występował również częściej u pacjentów

z ch. L-C niż w grupie kontrolnej (odpowiednio 27

osób, 67,5% i 21 osób, 41,2%). Obecność Candi-

da stwierdzono u 70,4% osób z ch. L-C i u 28,6%

osób zdrowych, u których na języku występował

biały usuwalny nalot.

Tabela II. Najczęściej obserwowane zmiany na błonie śluzowej jamy ustnej u osób z chorobą Leśniowskiego-Crohna

(L-C) i u osób z grupy kontrolnej (K) oraz częstość występowania Candida
Table II. Most commonly observed lesions on the oral mucosa in patients with Crohn’s disease (L-C) and in the control

group of healthy adults (K) and the occurrence of Candida in the examined groups.

Zmiany na błonie śluzowej

jamy ustnej

L-C

K

Częstość występowania zmiany

Częstość występowania zmiany

Liczba osób (%)

Candida „+”

Liczba osób (%)

Candida „+”

Afty przewlekłe nawracające

12 (30,0%)

8 (66,7%)

1 (1,9%)

0

Obrzęk błony śluzowej policzka

9 (22,5%)

7 (77,8%)

3 (5,9%)

1 (33,3%)

Język atroficzny Huntera

6 (15,0%)

5 (83,3%)

0

0

Zapalenie kątowe warg

5 (12,5%)

4 (80,0%)

1 (1,9%)

1 (100,0%)

Biały, usuwalny nalot na języku

27 (67,5%)

19 (70,4%)

21 (41,2%)

6 (28,6%)

Język geograficzny

2 (5,0%)

1 (50,0%)

2 (3,9%)

0

Owrzodzenie na języku

1 (2,5%)

1 (100,0%)

0

0

Romboidalne zapalenie języka

2 (5,0%)

2 (100,0%)

0

0

Język pobruzdowany

2 (5,0%)

2 (100,0%)

2 (3,9%)

1 (50,0%)

Nawracająca opryszczka wargowa

0

0

2 (3,9%)

1 (50,0%)

Linea alba

4 (10,0%)

3 (75,0%)

22 (43,1%)

5 (22,7%)

Ogniska rumieniowe na podniebieniu

5 (12,5%)

5 (100,0%)

0

0

Rycina 1. Afta Mikulicza na bocznej powierzchni języka

i język geograficzny u pacjentki z chorobą Leśniowskie-

go-Crohna.
Figure 1. Minor aphtha on the lateral surface of the

tongue and benign migratory glossitis in patient with

Crohn’s disease.

Rycina 2. Język atroficzny, pobruzdowany u pacjentki

z chorobą Leśniowskiego-Crohna.
Figure 2. Atrophic, fissured tongue in patient with

Crohn’s disease.

DENTAL FORUM

/2/2009/XXXVII

48

PRACE ORYGINALNE

Zuzanna Ślebioda, Elżbieta Szponar

W obserwacjach Basu i wsp. do najczęściej

występujących zmian w jamie ustnej u osób

z chorobą L-C należał obrzęk błony śluzowej

policzków z charakterystycznym obrazem po-

bruzdowania powierzchni, owrzodzenia i rumień

wędrujący [10]. Androsz-Kowalska i wsp., badali

stan błony śluzowej jamy ustnej u 36 pacjentów

z nieswoistymi zapaleniami jelit, w tym u 14 osób

z ch. L-C. Do najczęściej stwierdzanych zmian

zaliczyli afty przewlekłe nawracające, zapalenia

kątowe warg i nawracającą opryszczkę wargową.

Owrzodzenie na błonie śluzowej wystąpiło w ich

obserwacjach, podobnie jak w naszych, u 1 oso-

by [11]. O owrzodzeniu wyrostka zębodołowego

żuchwy jako manifestacji choroby L-C donosili

Czajka i wsp. [12] oraz Mach i wsp. [13]. Głębokie

linijne owrzodzenie było jednym z objawów ob-

serwowanych u dzieci z ch. L-C badanych w Dub-

linie [14] i u pacjenta z Brazylii [15]. Malins i wsp.

opisali przypadek 22-letniej kobiety, u której od

7 lat występowało nawracające owrzodzenie na

błonie śluzowej policzka. Było ono pierwszym

objawem rozwijającej się choroby L-C [16]. Ziar-

nica ustno-twarzowa (OFG), charakteryzująca

się obrzękiem warg, dziąseł i przerostem błony

śluzowej jamy ustnej jest przez niektórych bada-

czy uznawana za manifestację już zdiagnozowa-

nej lub dopiero mającej się ujawnić choroby L-C

[17, 18]. Częstsze występowanie aft przewlekłych

nawracających u pacjentów z ch. L-C może wyni-

kać ze zbliżonej etiologii obu zaburzeń, związanej

z dysfunkcją układu immunologicznego [19].

Wśród chorych było 11 (27,5%) palaczy tytoniu

i 29 (72,5%) osób niepalących. W grupie kontrol-

nej było 13 (25,5%) osób palących papierosy i 38

(74,5%) niepalących. Do zmian na błonie śluzo-

wej stwierdzanych wyłącznie u pacjentów nie-

palących z chorobą L-C należały afty przewlekłe

nawracające (11 osób, 37,9%). Nadmierne rogo-

wacenie nabłonka jamy ustnej, związane z jego

przewlekłym drażnieniem termicznym i mecha-

nicznym w czasie palenia tytoniu, może powodo-

wać mniejszą podatność na mikrourazy, będące

jednym z potencjalnych czynników etiopatoge-

netycznych RAS [19]. W grupie osób palących

z chorobą L-C biały, usuwalny nalot na języku wy-

stępował porównywalnie często jak u osób nie-

palących (odpowiednio u 7 osób; 63,6% palaczy

i u 20 osób; 69,0%). Osoby palące były częściej

nosicielami grzybów z rodzaju Candida. Dodat-

ni wynik badania mykologicznego na pożywkach

wybiórczych w kierunku Candida stwierdzono

u 72,7% palaczy i u 62,1% osób niepalących.

Obecność grzybów z rodzaju Candida stwier-

dzono ogólnie częściej u osób z ch. L-C niż

w grupie kontrolnej osób zdrowych (odpowied-

nio u 66,6% i 37,2%). U pacjentów z chorobą

L-C liczne kolonie grzyba wyhodowano w 70,0%

przypadków, podczas gdy u osób ogólnie zdro-

wych u 46,1%. Nieswoiste zapalenie jelit jest

uwzględniane jako jeden z ważnych czynników

ryzyka rozwoju kandydozy przez Rosińską i wsp.

[20]. Autorzy podkreślają, że intensywne lecze-

nie antybiotykami, kortykosteroidami i immuno-

supresantami, jakiemu poddawani są pacjenci

z chorobą L-C, zaburza heomeostazę skóry i błon

śluzowych oraz sprzyja nawrotom zakażeń.

Wnioski

1. W badanej grupie osób z chorobą Leśniow-

skiego-Crohna najczęściej obserwowanymi

zmianami na błonie śluzowej jamy ustnej były

afty przewlekłe nawracające, obrzęki błony

śluzowej policzków, zapalenia kątowe warg

i zmiany atroficzne języka.

2. Zmiany o charakterze liszaja płaskiego

i owrzodzeń występowały w pojedynczych

przypadkach.

3. Obecność Candida w grupie badanej była

częstsza niż w grupie kontrolnej osób zdro-

wych.

Rycina 3. Obrzęk błony śluzowej policzka i biały, usu-

walny nalot na powierzchni grzbietowej języka u pacjen-

ta z chorobą Leśniowskiego-Crohna.
Figure 3. Oedema of the buccal mucosa and white, re-

movable coating on the dorsal surface of the tongue in

patient with Crohn’s disease.

DENTAL FORUM

/2/2009/XXXVII

49

PRACE ORYGINALNE

Ocena stanu błony śluzowej jamy ustnej u pacjentów z chorobą Leśniowskiego-Crohna – doniesienie wstępne

Piśmiennictwo
[1]

Rydzewska G., Małecka-Panas E. (red.): Choroba Leś-

niowskiego-Crohna – 100 lat diagnostyki i terapii. Ter-

media Wydawnictwa Medyczne, Poznań 2008; 9-231.

[2]

Niepsuj K., Latos W., Gadowska-Cicha A., Sieroń A.,

Opalko K.: Choroba Leśniowskiego-Crohna problem

stomatologiczny? Czas. Stomat., 2005; 7: 493-498.

[3]

Czkwianianc E., Małecka-Panas E.: Narastająca czę-

stość występowania i przebieg kliniczny choroby Leś-

niowskiego-Crohna u dzieci. Przew. Lek., 2007; 1: 103-

108.

[4]

Mokrowiecka A., Małecka-Panas E.: Różnicowanie

i leczenie nieswoistych chorób zapalnych jelit. Przew.

Lek., 2007; 1: 56-65.

[5]

Grzymisławski M.: Powikłania metaboliczne choroby

Leśniowskiego-Crohna. Przegl. Gastroenterol., 2006;

1: 61-64.

[6]

Dobrowolska-Zachwieja A., Kaczmarek M., Hoppe-

-Gołębiewska J., Słomski R.: The sequence variant of

NOD2/CARD15 in a Polish family on the background of

Polish patient’s with Crohn’s disease. Gastroent. Pol.,

2004; 11 (4): 325-331.

[7]

Dudeney T.P.: Crohn’s disease of the mouth. Proc. R.

Soc. Med., 1969; 62: 1237-1241.

[8]

Katz J., Shenkman A., Stavropoulos F., Melzer E.: Oral

signs and symptoms in relation to disease activity and

site of involvement in patients with inflammatory bowel

disease. Oral Dis., 2003; 9 (1): 34-40.

[9]

Jasyk D., Paradowska A.: Objawy choroby Leśniow-

skiego-Crohna w jamie ustnej. Dent. Med. Probl., 2008;

45, 2: 199-205.

[10] Basu M.K., Asquith P., Thompson R.A., Cooke T.:

Oral manifestations of Crohn’s disease. Gut, 1975; 16:

249-254.

[11] Androsz-Kowalska O., Gieorgijewska A., Prokopowicz

E., Hryniewiecka L., Bujak E., Kamińska M., Gawrońska

A., Łazowska-Przeorek I., Okulewicz M., Albrecht P.,

Radzikowski A.: Zmiany na błonie śluzowej jamy ustnej

w przebiegu nieswoistych zapaleń jelit. Nowa Stoma-

tol., 2008; 2: 70-74.

[12] Czajka M., Zapała A., Sczeklik K., Stachura J., Zapała

J.: Trudności diagnostyczne zmian chorobowych w ja-

mie ustnej w przebiegu choroby Leśniowskiego-Croh-

na – opis przypadku. Implantoprotetyka, 2007; 3 (28):

37-39.

[13] Mach T., Szczeklik K., Garlicka M., Owczarek D.:

Owrzodzenie w obrębie jamy ustnej u chorego z aktyw-

ną chorobą Leśniowskiego-Crohna. Przegl. Gastroen-

terol., 2007; 2 (4): 210-213.

[14] Pittock S., Drumm B., Fleming P., McDermott M., Imrie

C., Flint S., Bourke B.: The oral cavity in Crohn’s dis-

ease. J. Pediatr., 2001; 138: 767-771.

[15] Lourenço S. V., Boggio P., Bernerdelli I. M., Nico M. M.:

Oral ulcers on the vestibular sulci. Clin. Exp. Dermatol.,

2006; 31: 735-736.

[16] Malins T.J., Wilson A., Ward-Booth R.P.: Recurrent

buccal space abscesses: a complication of Crohn’s

disease. Oral Surg. Oral Med. Oral Pathol., 1991; 72:

19-21.

[17] Bogenrieder T., Rogler G., Vogt T., Landthaler M., Stolz

W.: Orofacial granulomatosis as the initial presenta-

tion of Crohn’s disease in an adolescent, Dermatology,

2003; 206: 273-278.

[18] Scully C., Cochran K.M., Russell R.I., Ferguson M.M.,

Ghouri M.A.K., Lee F.D., McDonald D.G., McIntyre P.B.:

Crohn’s disease of the mouth: an indicator of intestinal

involvement. Gut, 1982; 23: 198-201.

[19] Nowak M., Górska R., Czerniuk M.: Współczesne po-

glądy na etiopatogenezę aft nawracających. Stomat.

Współcz., 2000; 7, 5: 22-24.

[20] Rosińska A. Grzeszczak I., Zawirska A., Kubisiak-

-Rzepczyk H., Adamski Z., Kobelska-Dubiel N., Cichy

W.: Zakażenia grzybami drożdżopodobnymi z rodzaju

Candida u dzieci z nieswoistym zapaleniem jelit. Pe-

diat. Pol., 2007; 3: 220-226.

Adres do korespondencji:

Collegium Stomatologicum UM

60- 812 Poznań, ul. Bukowska 70

tel. [phone], e-mail: [e-mail]