Autyzm u dzieci: ograniczone

wzorce aktywności, zachowań

i zainteresowań

Ewa Pisula

Wydział Psychologii

Uniwersytet Warszawski

[e-mail]

Przejawy ograniczonych, uporczywych

wzorców zachowania, zainteresowań

i aktywności

1. Przestrzeganie rytuałów, postępowanie zgodne
ze schematami, sztywnymi scenariuszami,
Tak zwane stałości (droga do ośrodka; kolejność
wykonywania czynności itd.);

“uporczywe przyzwyczajenia” (np. jedzenie,

ubranie);

protest wobec zmian, lęk przed nieznanym;

2. Talizmany.

3. Manieryzmy ruchowe.

4. Stereotypie – celowe, powtarzające się,
niefunkcjonalne (?) i często rytmiczne ruchy albo
wypowiedzi:

ruchowe - kołysanie się, przesuwanie dłonią przed

oczyma, darcie papieru na kawałeczki, wyciąganie
nitek z ubrania lub dywanów, nawet wyrywanie
włosów psu; chodzenie w kółko; zapalanie i gaszenie
światła, otwieranie i zamykanie drzwi,

językowe - przekleństwa, reklamy.

5. Fascynacja ruchem wirowym.

6. Zainteresowania:

kolekcjonowanie przedmiotów (muszelki,

kamyki, czerwone długopisy, bilety autobusowe.
niedopałki, puszki, figurki bohaterów baśni czy filmu
– np. “Gwiezdnych wojen” – ustawianie,
porządkowanie, układanie),

gromadzenie wiedzy - obsesyjno-kompulsyjny

charakter zainteresowań (katastrofy, pralki,
kosmos, ptaki; prognoza pogody, rozkłady jazdy
pociągów, schematy kolejek podziemnych).

7. Zabawa.

Zdolności do systemizowania

Zdolności do systemizowania są u osób

z autyzmem rozwinięte na poziomie zgodnym z ich

wiekiem umysłowym lub znacznie lepiej.

Przejawy – porządkowanie, rutynowe postępowanie

w ciągu dnia

(Dążenie do wychwycenie regularności i na tej
podstawie formułowania zasad rządzących danym
systemem)

Także ich zainteresowania często dotyczą
systemów

działanie urządzeń elektrycznych (alarmów
przeciwwłamaniowych, odkurzacza, pralki,
odtwarzacza video), zegarów, pociągów czy
samolotów;

klasyfikacja owadów (taksonomia), albo
przebieganie wg pewnego schematu ruchów planet

Autoagresja jako forma zachowania stereotypowego
(powtarzanie zachowania w tej samej formie)

- zaburzone doświadczanie bólu – silne pobudzenie
emocjonalne, hamuje czucie bólu;

- efekt uszkodzenia mózgu? – raczej wtórne złożone
uwarunkowania;

- frustracja - ograniczone możliwości komunikowania się;

- efekt uczenia się (wzmocnienie pozytywne –
zainteresowanie; wzmocnienie negatywne – zmniejszenie
wymagań);

- naśladowanie (modelowanie).

Wspólne cechy tych zachowań:

- dobrze znany schemat,

- powtarzalność, regularność,

- kontrola.

Ograniczone zachowania (np. zach. stereotypowe)
pełnią pewne funkcje:

- hipoteza homeostazy (regulacja dopływu
stymulacji),

- uczenie się – manipulowanie zachowaniem innych
osób (wyłączenie presji),

- komunikacja.

Wpływ na ich charakter mają poziom rozwoju

i wiek, a także płeć.

Praca nad zmianą “ograniczonych wzorców”

1. Czy zawsze trzeba je zmieniać? Zrozumienie funkcji
i znaczenia przystosowawczego.

2. Co wtedy, gdy są dezadaptacyjne?

- dokładna analiza – kiedy, gdzie, w obecności jakich osób i

w jakich sytuacjach występują; kiedy ulegają nasileniu lub
osłabieniu (przykład zapalenia ucha);

- stosowne działanie.

Uwzględnienie:

- charakterystyki środowiska (fizycznego i społecznego),

- tworzenia środowiska czytelnego, przewidywalnego,
kontrolowalnego dla osoby z autyzmem (tzw.
strukturalizacja),

- znaczenia aktywności ruchowej,

- diety (?).

Leki i autyzm

Wykorzystanie uporczywych zainteresowań

we wspieraniu rozwoju osób z autyzmem

1. Interakcje społeczne – zainteresowanie grami video lub
komputerowymi; rozmowa na temat “specjalnych zainteresowań”
(np. samolotów, smoków, koni, filmów Disneya).

2. Komunikując się na temat swoich zainteresowań, osoby z
autyzmem potrafią być efektywne, mówią płynnie, wykorzystują
skomplikowane słownictwo. Lepiej komunikują się niewerbalnie (!)
- bardziej bezpośrednio patrzą na rozmówcę, gestykulują i
podkreślają intonacją, lepiej ustawiają ciało w stosunku do
rozmówcy.

3. Emocje – bardziej pozytywne, mniej napięcia (“czuję się
szczęśliwy i zrelaksowany, gdy szukam w swoim komputerze
informacji o dinozaurach”).

Pozytywne znaczenie:

a) dla poczucia tożsamości,

b) w karierze szkolnej i zawodowej (Temple Grandin)

c) w budowaniu pozytywnych relacji w domu – docenianie
zainteresowań, wiedzy, w zamian za karanie i traktowanie
przejawów zainteresowań jako oznak patologii; rozwijanie
komunikacji, zabawy, interakcji

d) w rozwijaniu relacji z innymi osobami.

Dziękuję za uwagę