Grzegorz Bajorek
Marta Kiernia
Kompleksowa kontrola procesu wytwarzania
betonu towarowego oraz problemy związane
z zapewnieniem jakości w świetle wymogów
regulaminu znaku jakości SPBT  Dobry Beton
COMPREHENSIVE CONTROL OF PRODUCTION PROCESS OF READY
MIXED CONCRETE AND THE PROBLEMS CONNECTED WITH QUALITY
ASSURANCE IN ACCORDANCE WITH THE REGULATIONS OF QUALITY
MARK SPBT  GOOD CONCRETE
Streszczenie
Niniejszy referat przedstawia procedurę uzyskiwania  Znaku Jakości SPBT  Dobry
Beton . Opisane zostały wymagania, jakie musi spełnić węzeł betoniarski starający się
o przyznanie tego znaku. Ponadto porównano wymagania regulaminu przyznawania
znaku Dobry Beton z wymaganiami normy PN-EN 206-1.
Abstract
This paper presents the recive procedure of quality mark SPBT  Good Concrete . Below
described requirements for ready mixed concrete plant applying for this mark. Moreover
the requirements for the Regulation of Quality Mark Good Concrete have been compared
with European Norm PN-EN 206-1.
dr inż. Grzegorz Bajorek  Centrum Technologiczne Budownictwa przy Politechnice Rzeszowskiej, Stowa-
rzyszenie Producentów Betonu Towarowego w Polsce
mgr inż. Marta Kiernia  Centrum Technologiczne Budownictwa przy Politechnice Rzeszowskiej, Stowa-
rzyszenie Producentów Betonu Towarowego w Polsce
Kompleksowa kontrola procesu wytwarzania betonu towarowego ...
1. Wprowadzenie
Po wieloletnich, żmudnych przygotowaniach  na drugie półrocze 2003 i początek roku
2004 przypadł okres pierwszej edycji Kampanii  Dobry Beton , uwieńczonej uroczystą galą
w Warszawie, w dniu 26 lutego 2004. Cykl weryfikacji wytwórni betonu, pretendujących
do uzyskania znaku jakości, zbiegł się w czasie z przyswajaniem przez środowisko nowej,
europejskiej normy do betonu, ogłoszonej ostatecznie w kraju  w czerwcu 2003 roku.
Znak Jakości  Dobry Beton jest znakiem Stowarzyszenia Producentów Betonu
Towarowego w Polsce i jest formą potwierdzenia kompetencji, a jednocześnie uznania
wysokiego poziomu wytwórni betonu towarowego. Nie jest to znak wyłączny i we-
wnętrzny Stowarzyszenia  może być nadawany zakładom niezrzeszonym. Formą ze-
wnętrzną wyróżnienia jest  Certyfikat Znaku Jakości SPBT  Dobry Beton oraz pieczęć
o zastrzeżonym wzorze (rys. 1), umożliwiająca stemplowanie dokumentów firmowych
danej wytwórni.
Rys. 1. Symbol graficzny Znaku Jakości SPBT  DOBRY
BETON
Cel i rola znaku najlepiej zdefiniowane są we
wstępnych punktach regulaminu przyznawania, tzn.:
 Znak Jakości SPBT  Dobry Beton jest szczególnym wyróżnieniem dla wytwórni be-
tonu towarowego, której odpowiedni stan usprzętowienia technicznego w połączeniu
z praktyką fabrykacji, poziomem technologicznym i transportowym  zapewniają wspólnie
warunki dostaw produktu, w określonej przez zamawiającego, ustabilizowanej jakości.
Uwzględnia on również troskę wytwórni o ochronę środowiska naturalnego . Dla po-
twierdzenia wdrożenia i stosowania tak określonych wymagań, wytwórnia musi poddać
się specjalnej procedurze weryfikacyjnej.
2. Procedura uzyskiwania  Znaku Jakości SPBT  Dobry
Beton
Na rys. 2 pokazano schemat postępowania w celu uzyskania  Znaku Jakości SPBT  Dobry
Beton . Wnioskodawcą w procedurze jest wytwórnia betonu, która na podstawie ogólnie
dostępnych informacji o ogłoszeniu naboru do kolejnej edycji Kampanii  Dobry Beton ,
zgłasza swój udział poprzez złożenie wniosku do Zarządu SPBT o przyznanie znaku
jakości na specjalnym formularzu akcesyjnym. Załącznikami do wniosku muszą być:
" zwięzła charakterystyka wytwórni,
" dokumentacja fotograficzna wytwórni,
" zakładowa lista oferowanych produktów,
" referencje od klientów z wyszczególnieniem zrealizowanych obiektów z udziałem
własnego betonu towarowego,
" inne dokumenty zaświadczające o wysokim standardzie zakładu.
3
Grzegorz Bajorek, Marta Kiernia
4
Rys. 2. Schemat procedury uzyskiwania  Znaku Jakości SPBT  Dobry Beton
Kompleksowa kontrola procesu wytwarzania betonu towarowego ...
Zarząd SPBT na swoim posiedzeniu rozpatruje wniosek i powiadamia wnioskodaw-
cę o uruchomieniu procedury, przekazując mu regulamin, terminarz oraz cennik opłat.
Warunkiem kontynuacji dalszych czynności ze strony SPBT jest uregulowanie przez
zainteresowanych  aktualnych w danej edycji opłat. Gdy jest to dopełnione, Komisja
Jakości SPBT zleca przeprowadzenie auditu, którego dokonuje Inspektor. Inspektorem
upoważnionym przez SPBT do kontroli wytwórni betonu towarowego może być specja-
lista wywodzący się z ośrodka badawczo-laboratoryjnego, świadczącego usługi na rzecz
sektora betonu towarowego.
Efektem kontroli wytwórni betonu jest opracowanie przez Inspektora odpowiedniej
dokumentacji sprawozdawczej  może to być  Protokół wstępny z inspekcji lub  Spra-
wozdanie szczegółowe z inspekcji (ewentualnie notatki z auditu, jeśli wytwórnia nie
spełnia wymaganych kryteriów). Trafia ona z powrotem do Komisji Jakości SPBT, skąd po
zweryfikowaniu i sformułowaniu  Protokołu zbiorczego , wraz z określeniem propozycji
oceny, trafia do rozpatrzenia przez Zarząd SPBT. Po zapoznaniu się z treścią dokumen-
tacji, posiłkując się również innymi opiniami, Zarząd podejmuje decyzję o przyznaniu
wyróżnienia lub o jego odmowie.
Decyzja o przyznaniu  Znaku Jakości SPBT  Dobry Beton przekazywana jest da-
lej do Kapituły w formie nominacji. Kapitułę  jako niezależne ciało doradcze Zarządu
 powołuje się każdorazowo z grona wybitnych przedstawicieli świata nauki, polityki,
administracji państwowej czy samorządowej, a także  dyrekcji wiodących przedsiębiorstw
wykonawstwa budowlanego. Swoim autorytetem niezależnego gremium  Kapituła za-
twierdza lub odrzuca nominację Zarządu. W przypadku rozstrzygnięcia pozytywnego
rekomenduje ona wytwórnię do wyróżnienia.
Samo wyróżnienie realizuje się poprzez wręczenie atrybutów  Znaku Jakości SPBT
 Dobry Beton (certyfikatu i pieczęci) w trakcie uroczystej gali wieńczącej cykl kampanii.
 Znak Jakości SPBT  Dobry Beton przyznawany jest na okres dwu lat. Prolongata
wyróżnienia na następne lata wymaga uruchomienia odrębnej, nowej procedury kwali-
fikacyjnej na podstawie nowo złożonego wniosku. W przypadku odmowy przyznania
Znaku Jakości wnioskodawca ma prawo powtórzenia zgłoszenia, jednak nie wcześniej
niż po 6 miesiącach od daty odmowy, pod warunkiem usunięcia zakwestionowanych
usterek czy mankamentów. Wiąże się to jednak z koniecznością uruchomienia osobnej,
nowej procedury kwalifikacyjnej.
3. Inspekcja techniczna
Podstawowym elementem sprawdzenia kompetencji wytwórni betonu jest jej inspek-
cja techniczna. Dokonuje jej upoważniony przez Zarząd SPBT Inspektor-Specjalista,
w uzgodnionym z wnioskodawcą terminie. Wnioskodawca musi na czas auditu udostępnić
inspektorowi do wglądu zakładową dokumentację technologiczno-produkcyjną. Przegląd
tej dokumentacji oraz przegląd stanu urządzeń wytwórni jest podstawą do sporządzenia
przez Inspektora raportu z auditu. Są to gotowe do wypełnienia formularze, stanowiące
załączniki do  Regulaminu przyznawania Znaku Jakości SPBT  Dobry Beton . Jeśli in-
spekcja odbywa się po raz pierwszy na węz
le  powstaje  Protokół wstępny z inspekcji ,
jeśli kolejny raz   Sprawozdanie szczegółowe z inspekcji . Oba te dokumenty zawierają
ocenę wytwórni w zakresie następujących działów:
" personel węzła,
" sprawy techniczne i wyposażenie,
5
Grzegorz Bajorek, Marta Kiernia
" surowce,
" produkcja i dostawa,
" ochrona środowiska,
przy czym  Sprawozdanie szczegółowe zawiera jeszcze informacje o zmianach od czasu
ostatniego badania nadzorującego.
Informacje o personelu mają dać odpowiedz
, czy kadra wytwórni (w tym także osób
współpracujących  kierowcy, operatorzy, obsługa punktu kontroli, itp.) jest odpowiednio
kompetentna w stosunku do wypełnianych zadań (stanowisk), a także czy jest na bieżąco
doszkalana.
Informacje o sprawach technicznych i wyposażeniu (w tym także wyposaże-
niu punktu kontrolnego) mają wykazać, że wytwórnia jest w stanie wyprodukować
w sposób nowoczesny beton o deklarowanych przez siebie właściwościach. Chodzi tu
głównie o sposoby i możliwości ilościowe przechowywania kruszywa i cementu oraz
dodatków i domieszek. Rozpoznaje się m.in. wiarygodność z
ródeł ich pochodzenia oraz
potwierdzenie jakości  zgodnie z kryteriami dokumentów odniesienia (normy, deklaracje
zgodności, itp.). Sprawdza się sposób dozowania oraz urzędowe potwierdzenia wzorco-
wania urządzeń. W sferze zainteresowania leży również sposób mieszania składników
betonu (rodzaj i pojemność mieszalnika) oraz sposób sterowania procesem wytwarzania
(automatyczny, półautomatyczny, ręczny). Z istotą nowoczesnego sterowania łączą się
bowiem możliwości monitorowania (np. poprzez opomiarowanie wilgotności kruszywa
lub konsystencji zarobu) właściwości składników czy mieszanki betonowej, a w efekcie
 możliwości wprowadzania korekt w dozowaniu składników. Podsumowaniem tego
zakresu auditu jest stwierdzenie, czy oprzyrządowanie węzła generuje automatycznie
raport z przebiegu procesu, czy też nie daje takiej możliwości.
W obrębie bloku nadzoru i porządkowania gospodarki surowcami w ramach pro-
dukcji betonu oceniane są możliwości magazynowania różnego asortymentu materiałów
(ilość kruszyw różnych frakcji i różnego pochodzenia, ilość rodzajów cementu, dodatków,
domieszek) wraz z warunkami ich magazynowania (dla kruszyw  brak możliwości
mieszania się, dla domieszek  ochrona przed ekstremalnymi temperaturami czy nie-
kontrolowanymi wyciekami). Sposób oznakowania miejsc składowania musi zapobiegać
pomyłkom przy rozładunku, bądz
przy pobieraniu surowców do produkcji.
Kontrola produkcji i dostawy dotyczy sprawdzenia przygotowania węzła do wytwa-
rzania i dostarczania betonów zgodnych z wymaganiami normowymi i sposobów doku-
mentowania tych zgodności. Przeglądany jest więc zestaw oferowanych przez wytwórnię
receptur (klas) betonu oraz wyników badania ich przydatności. Ponadto oceniany jest
sposób nadzorowania produkcji i dostawy  możliwości i wyposażenie punktu kontroli
oraz dokumentacja badawcza składników betonu i samego betonu. Sprawdzane jest także
czy dowód dostawy zawiera minimum wymaganych danych.
Nowoczesny węzeł betoniarski musi być przyjazny środowisku naturalnemu. Zwraca
się więc szczególną uwagę na szczelność procesu produkcyjnego (eliminacja emisji głównie
pyłów do atmosfery), zagospodarowanie odpadów (recykling materiałów resztkowych
i wód opadowych) oraz prawidłowe przechowywanie substancji mogących zagrażać śro-
dowisku (materiały palne, domieszki). Sprawdzana jest szczelność obudowy mieszalnika
i przenośników taśmowych, szczelność rękawa elastycznego wagi cementu i mieszalnika
oraz wyposażenie silosów materiałów pylastych w filtry. W zakresie zagospodarowa-
nia odpadów oceniany jest sposób zawracania do procesu produkcyjnego materiałów
resztkowych z mycia urządzeń produkcyjnych czy płukania urządzeń transportowych,
resztek lub zwrotów mieszanki betonowej oraz wody opadowej wyłapywanej z obszaru
6
Kompleksowa kontrola procesu wytwarzania betonu towarowego ...
węzła  głównie chodzi o instalację do recyklingu (urządzenie), zbiorniki retencyjne oraz
sposób wyłapania i spływu wód opadowych. Sprawdzane są również warunki przecho-
wywania materiałów palnych (paliw) i domieszek do betonu (minimalne temperatury
przechowywania).
4. Kwalifikacja ostateczna
Raporty Inspektora z przeprowadzonej inspekcji technicznej są podstawą dla Komisji
Znaku Jakości SPBT do opracowania końcowego  Protokołu zbiorczego , w którym
punktowane jest spełnienie wszystkich wymagań dla wytwórni betonu towarowego,
według następującego schematu:
A. Zestawienie zbiorcze w poszczególnych kategoriach
K a t e g o r i a O c e n a
Personel zakładu produkcyjnego ......................... ......................................
Surowce ............................................................... ......................................
Produkcja i dostawa ............................................. ......................................
Badania ................................................................ ......................................
Ochrona środowiska ............................................ ......................................
A
ą c z n i e :
B. Sprawdzenie kryteriów dyskwalifikujących
tak nie
1. personel wytwórni posiada kwalifikacje sprzyjające dotrzymywa-
niu reżimów technologicznych produkcji, transportu i wbudowywa-
nia mieszanki betonowej ............................................................................... ........... ...........
2. wytwórnia dysponuje wyposażeniem technicznym, niezbędnym
do produkcji betonu towarowego na skalę przemysłową ........................ ........... ...........
3. urządzenia techniczne utrzymywane są w stanie sprzyjającym
ciągłości produkcji i stabilizacji jakości mieszanki betonowej w ciągu ........... ...........
całej dostawy ........................
4. wytwórnia korzysta wyłącznie z surowców udokumentowanego
pochodzenia, ze świadectwami potwierdzającymi ich jakość ................ ........... ...........
5. wytwórnia prowadzi niezbędną dokumentację zakłado-
wą.............................. ........... ...........
6. wytwórnia współpracuje stale z zewnętrzną jednostką laborato-
ryjno-konsultingową w zakresie badań betonu ......................................... ........... ...........
7. wytwórnia dysponuje procedurami utylizacji powracających resz-
tek mieszanki betonowej ............................................................................ ........... ...........
8.  Protokół z inspekcji wypełniony został kompletnie, ujmując
wszystkie pozycje w poszczególnych kategoriach ..................................... ........... ...........
Podsumowaniem  Protokołu zbiorczego jest klauzula końcowa, wnioskująca do
Zarządu SPBT o przyznanie wyróżnienia bądz
oddalenie wniosku. Pozytywna decyzja
7
Grzegorz Bajorek, Marta Kiernia
Zarządu jest jednocześnie nominacją dla Kapituły, która  angażując swój autorytet  su-
geruje rozstrzygnięcie o przyznaniu Certyfikatu (rys. 3).
Rys. 3. Forma  Certyfikatu Znaku Jakości SPBT  Dobry Beton
8
Kompleksowa kontrola procesu wytwarzania betonu towarowego ...
5. Podsumowanie
Przedstawione powyżej, a zawarte w  Regulaminie przyznawania Znaku Jakości SPBT
 Dobry Beton , zasady kompleksowej kontroli procesu wytwarzania betonu towarowego,
mają za zadanie potwierdzić spełnienie wymagań, związanych z zapewnieniem najwyższej
jakości oferowanego przez wytwórnie produktu. Przeglądając te zasady i porównując je
do wymogów aktualnej normy dotyczącej betonu PN-EN 206-1:2003 wyraz
nie widać,
że wdrożony według niej system kontroli produkcji praktycznie zapewnia spełnienie
wymogów dla uzyskania  Certyfikatu Znaku Jakości SPBT  Dobry Beton .
Rozdział 9 tej normy   Kontrola produkcji wyraz
nie narzuca konieczność wprowa-
dzenia  (...) udokumentowanego systemu kontroli produkcji (księgi kontroli produkcji)
(...) , który obejmuje:
" odpowiedzialność, kompetencje oraz wzajemne relacje wszystkich pracowników, którzy
kierują, wykonują i weryfikują prace dotyczące jakości betonu,
" dobór materiałów,
" projektowanie betonu,
" produkcję betonu,
" sprawdzenia i badania,
" wykorzystanie wyników badań dotyczących składników, mieszanki betonowej i betonu
oraz sprzętu,
" kontrolę sprzętu stosowanego do transportu mieszanki betonowej,
" kontrolę zgodności.
Dla takiego zakresu określone są dość precyzyjnie wymogi dla personelu, sprzętu
i urządzeń (dla magazynowania materiałów, urządzeń dozujących, betoniarek, sprzętu
do badania), dozowania składników, mieszania mieszanki betonowej oraz procedur
kontroli produkcji.
W rozdziale 7   Dostawa mieszanki betonowej przedstawione są z kolei wymogi w
zakresie wzajemnych relacji pomiędzy producentem betonu a wykonawcą oraz precyzyjne
informacje co musi zawierać dowód dostawy.
Jedynym zagadnieniem nie poruszanym w PN-EN 206-1, a mocno akcentowanym
w procedurze ubiegania się o  Znak Jakości SPBT  Dobry Beton to aspekt ochrony śro-
dowiska. Te problemy są jednak regulowane oddzielnymi przepisami i w zasadzie można
stwierdzić, uogólniając, że węzeł nie spełniający wymogów określonych w  Regulaminie
przyznawania Znaku Jakości SPBT  Dobry Beton nie uzyska pozwolenia na budowę
i nie będzie dopuszczony do użytkowania. Tak więc węzły nowe, budowane w drugiej
połowie lat dziewięćdziesiątych w zgodzie z ustawami:  Prawo budowlane i  Prawo
ochrony środowiska spełniają wymogi  Regulaminu .
Tak więc podsumowując zagadnienia problemów związanych ze spełnieniem wymo-
gów  Regulaminu przyznawania Znaku Jakości SPBT  Dobry Beton można powiedzieć,
że nowe lub zmodernizowane w ostatnich latach węzły betoniarskie, na których wpro-
wadzony jest udokumentowany system kontroli produkcji zgodny z PN-EN 206-1:2003
 są w pełni przygotowane do ubiegania się o wyróżnienie znakiem  Dobry Beton .
9