UNIWERSYTET WARMIŃSKO-MAZURSKI

W OLSZTYNIE

WYDZIAŁ KSZTAŁTOWANIA ŚRODOWISKA I ROLNICTWA

Kierunek:

ROLNICTWO

inż. Krzysztof Łabuda

Agrotechnika, ocena zachwaszczenia i plonowanie pszenicy orkisz

(Triticum spelta L.) oraz pszenicy zwyczajnej

(Triticum aestivum L.) uprawianych w myśl zasad rolnictwa

ekologicznego

Praca magisterska
wykonana
w Katedrze Agrotechnologii i Zarządzania
Produkcją Roślinną
pod kierunkiem
dr inż. Krystyny Żuk-Gołaszewskiej

Olsztyn 2008

Spis treści

1. Wprowadzenie i cel pracy...................................................................................................

2. Przegląd piśmiennictwa.......................................................................................................

3. Metodyka i zakres badań doświadczenia............................................................................

4. Przebieg warunków pogodowych........................................................................................

5. Wyniki i dyskusja................................................................................................................

5.1. Fazy rozwojowe roślin pszenicy orkisz i pszenicy zwyczajnej.......................................

5.2. Obsada roślin pszenicy orkisz i pszenicy zwyczajnej po wschodach..............................

5.3. Zachwaszczenie plantacji pszenicy orkisz i pszenicy zwyczajnej..................................

5.4. Cechy morfologiczne pszenicy orkisz i pszenicy zwyczajnej.........................................

5.5. Elementy struktury plonu i plonowanie pszenicy orkisz i pszenicy zwyczajnej..............

6. Wnioski.................................................................................................................................

7. Zacytowana literatura.........................................................................................................

1. Wprowadzenie i cel pracy.

Początki uprawy pszenicy datuje się na około 6000 lat przed naszą erą. Oryginalne

pochodzenie orkiszu jest kontrowersyjne. Na podstawie badań archeobotanicznych wysunięto

dwie hipotezy pochodzenia tego zboża. Jedna z nich sugeruje, że orkisz pochodzi z obszaru

obecnego Iranu. Druga niezależna sugeruje pochodzenie orkiszu rejonu z Iranu i południowo-

wschodniego rejonu Europy. Na podstawie obecnie przeprowadzonych badań genetycznych

naukowcy wciąż mają podzielone zdania. Ślady tej rośliny odkryto w wykopaliskach

neolitycznych, a jej uprawa stanowiła podstawę budowania potęg pierwszych państw

powstających w basenie Morza Śródziemnego. W starożytnej Grecji stanowiła, obok

jęczmienia, oliwek oraz winorośli, podstawę gospodarki [R

OBERTS

1999]. Triticum spelta L.

przez wieki utrzymywała pozycję lidera wśród uprawianych pszenic. Już w minionych

wiekach zwrócono uwagę na dietetyczne właściwości ziarna orkiszu. W XII wieku przeorysza

klasztoru w Eibingen, św. Hildergarda pisała: ,,Orkisz jest najlepszym ziarnem zbożowym,

działa rozgrzewająco i natłuszczająco i jest wartościowszy i łagodniejszy niż inne ziarna (...)

prowadzi do dobrej krwi, daje rozluźniony charakter i cnotę zadowolenia..." [H

IRSCHER

2007].

W Europie orkisz pojawił się w epoce kamiennej. W związku z małymi wymaganiami

klimatycznymi już w epoce brązu stał się w jej chłodniejszych rejonach (Skandynawii,

Niemczech, Polsce) zbożem dominującym. W związku z niskim plonowaniem oraz wysokimi

stratami podczas zbioru, na przełomie XIX i XX wieku nastąpił spadek zainteresowania

uprawą orkiszu. Wynikało to z wprowadzenia do masowej produkcji pszenicy zwyczajnej,

plonującej wyżej, a przede wszystkim wymłacalnej, co ograniczyło koszty związane z jej

odplewieniem [P

AŁYS

, Ł

ABUDA

1997; T

YBURSKI

, Ż

-G

OŁASZEWSKA

2005]. W górzystych

regionach Niemiec, Austrii oraz Szwajcarii orkisz do dziś jest jedną z podstawowych

uprawianych tam pszenic [W

AGA

2001].

Rodzaj Triticum obejmuje ponad 20 gatunków, wśród których można wyróżnić kilka

tysięcy odmian. Głównymi gatunkami są: Triticum aestivum L., Triticum durum Desf.,

Triticum spelta L., Triticum monococcum L., Triticum dicoccum

Schrank., Triticum

turgidum L., Triticum persicum Vav. i Triticum polonicom L. [C

YRKLER

-D

EGULIS

, B

ULIŃSKA

ADOMSKA

2006].

W związku ze wzrostem zainteresowania producentów i konsumentów rolnictwem

ekologicznym, na fali jego popularności obserwuje się powrót do uprawy gatunków

uprawianych w przeszłości. Jedną z takich roślin jest pszenica orkisz - heksaploid (2n=42)

uważany przez niektórych badaczy za podgatunek pszenicy zwyczajnej [W

AGA

2001; W

AGA

i in. 2002; W

AGA

2002; P

AŁYS

, K

URASZKIEWICZ

2003; S

ULEWSKA

2004], zaś przez innych

za odrębny gatunek [A

CHREMOWICZ

i in. 1999; T

YBURSKI

, Ż

-G

OŁASZEWSKA

2005; C

YRKLER

EGULIS

, B

ULIŃSKA

-R

ADOMSKA

2006].

Obecnie areał uprawy orkiszu w Europie jest niewielki i wynosi około 18 tysięcy

hektarów. Według danych szacunkowych w Polsce uprawia się około 300 hektarów

tej pszenicy. Jej uprawa prowadzona jest głównie w gospodarstwach ekologicznych,

przy ciągłym wzroście zainteresowania tym gatunkiem [T

YBURSKI

, Ż

-G

OŁASZEWSKA

2005].

Związane jest to ze zwiększającym się popytem na produkty o wyższych parametrach

jakościowych wytwarzanych w oparciu o technologie przyjazne dla środowiska [P

AŁYS

URASZKIEWICZ

2003; S

ULEWSKA

2004; K

ORDAN

i in. 2007].

Ziarno orkiszu zawiera więcej białka, jest bogatsze w gluten oraz mikroelementy

w porównaniu ze składem chemicznym ziarna pszenic chlebowych [P

AŁYS

, K

URASZKIEWICZ

2003; S

ULEWSKA

2004]. W

AGA

[2003] w swoich badaniach wykazał, że zawartość białka

w ziarnie orkiszu wynosiła od 18 do 20%, natomiast w badaniach A

CHREMOWICZ

i in [1999]

oraz C

EGLIŃSKIEJ

[2003] zawartość białka w orkiszu była nieco niższa (13-17%). Z kolei

zawartość białka w ziarnie pszenicy zwyczajnej, w zależności od intensywności nawożenia

azotowego wahała się w granicach 10–14% [M

AZURKIEWICZ

, B

OJARCZYK

2004]. Pieczywo

uzyskiwane z orkiszu ma lepsze właściwości odżywcze oraz zdrowotne niż uzyskane

z pszenic chlebowych [W

AGA

2001; L

ASZCZAK

-D

AWID

i in. 2007]. Dodatek mąki orkiszowej

przedłuża trwałość pieczywa oraz poprawia jego smak [O

STROWSKA

1993]. C

EGLIŃSKA

[2003]

oraz S

ULEWSKA

[2004] w swoich badaniach wskazały możliwość spożywania produktów

orkiszowych przez osoby chore na celiakię czyli alergię na gluten. T

RYBUSKI

i Ż

OŁASZEWSKA

[2005] zwrócili uwagę na fakt, że wiele osób nie tolerujących wyrobów

wytworzonych z ziarna pszenicy zwyczajnej może spożywać przetworzony orkisz

nie wykazując przy tym odczynów alergicznych, jednak ze względu na wysoką zawartość

gliadyn z rezerwą podchodzą do twierdzenia, że może być podawany osobą chorym

na tę chorobę. W

AGA

i in. [2002] uważają, że w przypadku tolerancji na orkisz u takich osób

źle zdiagnozowano rodzaj czynnika uczulającego, bądź uczulenie nie było związane

z celiakią. Ponadto zaletą orkiszu jest możliwość wykorzystania ziarna w różnych stadiach

dojrzałości. Ziarno zbierane w fazie dojrzałości mlecznej zawiera wszystkie składniki

odżywcze, które występują w dojrzałym ziarnie i może być spożywane w różnej postaci

np. w formie zup lub jako gotowanego dodatku do dań [A

CHREMOWICZ

i in. 1999; T

YBURSKI

-G

OŁASZEWSKA

2005].

Celem pracy było ocena zachwaszczenia plantacji pszenicy, porównanie cech

morfologicznych, komponentów plonu i plonowania pszenicy orkisz z pszenicą

zwyczajną uprawianych w myśl zasad rolnictwa ekologicznego.

2. Przegląd piśmiennictwa.

Pszenica orkisz jest pszenicą oplewioną o łamliwej osadce kłosowej. Posiada cztery

plewki ściśle okalające ziarniak, zaś ziarno podczas młócenia nie wymłaca się z nich [P

AŁYS

URASZKIEWICZ

2003]. W uprawie dominuje forma ozima. Charakteryzuje się długim źdźbłem

(120-160 cm), w związku z czym może być podatny na wyleganie [T

YBURSKI

, Ż

OŁASZEWSKA

2005]. Jednakże, jak wykazały badania C

YRKLER

-D

EGULIS

oraz B

ULIŃSKIEJ

ADOMSKIEJ

[2006], jedną z wielu zalet tej rośliny jest odporność na wyleganie w przypadku

wystąpienia dużej ilości opadów.

Ze względu na niższe wymagania glebowe pszenicy orkisz w porównaniu z pszenicą

zwyczajną oraz większą tolerancją na niesprzyjające warunki pogodowe i stres

środowiskowy, uprawa tego gatunku jest możliwa nawet na uboższych, kamienistych

glebach. Orkisz wykazuje również wysoką odporność na wiele szczepów rdzy żółtej oraz

septoriozę kłosa [W

AGA

2001; S

ULEWSKA

2004]. Dzięki tym cechom może stać się źródłem

cennych genów dla odmian pszenic zwyczajnych, warunkując między innymi wyższe

plonowanie w niesprzyjających warunkach środowiska, odporność na niskie temperatury oraz

niektóre choroby zbóż [W

AGA

2001].

Dominacja pszenicy orkisz w przeszłości związana była z jej odpornością oraz

możliwością uzyskania plonu w niesprzyjających warunkach, zwłaszcza klimatycznych.

Wrażliwość na nadmiar wody w glebie jest czynnikiem przyczyniającym się do znacznego

spadku plonu Triticum aestivum. Tolerancja orkiszu na przejściowe niedotlenienie

spowodowane zalaniem jest prawdopodobnie wynikiem mniejszego niż w przypadku

pszenicy zwyczajnej zużycia tlenu w okresie pomiędzy kiełkowaniem a wschodami [B

URGOS

in. 2001]. Dzięki dużej odporności na niekorzystne warunki środowiska, a także możliwość

zastosowania ekstensywnej uprawy, orkisz znakomicie nadaje się do wprowadzenia

do gospodarstw ekologicznych oraz uprawy na terenach o podwyższonych wymaganiach

ekologicznych jak na przykład strefy ochrony wód [S

ULEWSKA

2004].

Z chwilą zastosowania w produkcji roślinnej nawozów mineralnych oraz chemicznych

środków ochrony roślin zaczęło się wypieranie orkiszu z uprawy przez pszenicę zwyczajną.

Wynikało to głównie z reakcji Triticum aestivum ssp. vulgare na zastosowanie nawozów

mineralnych w produkcji rolniczej. Pszenica zwyczajna reagowała znaczną zwyżką plonów

na zwiększenie zawartości dostępnych składników pokarmowych w glebie. Nie bez znaczenia

pozostawał też fakt znacznego powiększenia się liczby mieszkańców Europy. Producenci

nastawieni na maksymalizację zysków oraz redukcję kosztów odchodzili od uprawy orkiszu

na rzecz pszenic lepiej plonujących, wymłacalnych, których przerób jest łatwiejszy

oraz tańszy [W

AGA

2001; P

AŁYS

, K

URASZKIEWICZ

2003].

Wysokość plonu pszenicy oraz jego komponenty zależą między innymi od czynników

agrotechnicznych, środowiskowych oraz odmiany [W

YSZYŃSKI

i in. 2004; W

OŹNIAK

2005;

OŹNIAK

2006 a; W

OŹNIAK

, S

TANISZEWSKI

2007]. Na komponenty plonu składają się między

innymi liczba kłosów na m

, długość kłosa, ilość kłosków w kłosie, liczba ziarniaków

w kłosie, płodność kłoska oraz masa tysiąca ziarniaków [K

OWALCZYK

2006].

Pszenica ma duże wymagania w stosunku do zasobności gleby w składniki

pokarmowe. W rolnictwie ekologicznym, na skutek rezygnacji z nawożenia mineralnego

uzupełniającego braki składników mineralnych w glebie oraz chemicznej ochrony roślin,

pojawia się problem zastąpienia tych elementów agrotechniki. Niedobór substancji

odżywczych w glebie można uzupełniać stosując nawożenie organiczne. Decydującą rolę

odgrywa dobór właściwego przedplonu. Stosowanie niewłaściwego płodozmianu może

obniżyć wielkości plonu o 20 – 25% w stosunku do upraw z płodozmianem optymalnym

OŹNIAK

2006 b; S

UWARA

i in. 2007]. Odpowiedni przedplon nie tylko pozostawia glebę

zasobną w pierwiastki niezbędne do właściwego rozwoju pszenicy, lecz także ogranicza

zachwaszczenie plantacji oraz występowanie chorób [W

YSZYŃSKI

i in. 2004; W

EBER

, H

RYŃCZUK

2005; P

ARYLAK

2006].

Najgorszymi przedplonami pod pszenicę są zboża. [S

TĘPIEŃ

2004; W

OŹNIAK

2006 a;

OŹNIAK

2006 b]. Pszenica uprawiana w płodozmianie z dużym ich udziałem plonuje słabiej

dając ziarno niższej jakości, stając się jednocześnie bardziej podatną na choroby [W

OŹNIAK

2004; P

ARYLAK

2006; S

UWARA

i in. 2007]. Najlepszymi przedplonami są rośliny strączkowe,

motylkowe drobnonasienne, okopowe uprawiane na oborniku a także rzepak [B

UDZYŃSKI

ZEMPLIŃSKI

1999; W

OŹNIAK

2006 b; S

UWARA

i in. 2007]. W swoich badaniach W

OŹNIAK

[2006

b] wykazał, że pszenica ozima najwyżej plonowała w stanowisku po grochu siewnym (na

poziomie 7.11 t z ha), natomiast uprawiana po sobie obniżyła plon o 25%. Uprawiana

po ziemniaku zanotowała spadek 10%. Badania S

UWARY

i in. [2007] potwierdzają wartość

roślin motylkowatych jako pożądanego przedplonu dla pszenicy.

Stanowisko pod pszenicę można przygotować stosując uprawę tradycyjną pełną

lub uproszczoną, a także bezorkową. Za zastosowaniem uprawy bezorkowej przemawiają

duże koszty tradycyjnej uprawy [W

EBER

, H

RYŃCZUK

2005]. B

UDZYŃSKI

, S

ZEMPLIŃSKI

[1999]

podają, że rezygnacja z orki średniej na rzecz głęboszowania i orki płytkiej zwiększa plon

oraz podnosi wskaźnik efektywności energetycznej. W badaniach O

RZECHA

i in. [2004]

wskaźnik efektywności energetycznej najkorzystniej kształtował się przy zastosowaniu

uprawy tradycyjnej i wynosił 6.03 w stosunku do 5.91 przy uprawie bezorkowej. Z wyników

badań tych autorów wynika, że tradycyjna uprawa pszenicy zwiększa jej plon [O

RZECH

i in.

2003; O

RZECH

i in. 2004] natomiast zdaniem G

AWĘDY

[2004] sposób uprawy nie wpływa

w sposób znaczący na wysokość plonu.

Jednym z elementów istotnie wpływającym na wysokość plonowania oraz cechy

jakościowe uzyskanego plonu pszenicy jest termin siewu [W

YSZYŃSKI

i in. 2004]. Opóźnienie

terminu siewu pszenicy może skutkować obniżeniem plonu. W badaniach K

NAPOWSKIEGO

i R

ALCEWICZ

[2004 a] opóźniony siewu powodował 7% spadek plonu pszenicy w porównaniu z

siewem w terminie optymalnym. Pszenica orkisz charakteryzuje się niższą wrażliwością

na opóźnienie terminu siewu. Jak wynika z badań P

AŁYSA

i K

URASZKIEWICZA

[2003] wysiew

orkiszu w terminie optymalnym skutkował zwiększeniem obsady roślin po przezimowaniu

w porównaniu z siewami opóźnionymi. W przypadku siewu optymalnego obsada wynosiła

425.7 roślin na 1m

. Opóźnienie terminu siewu o dwa tygodnie obniżało liczbę roślin o 7%,

natomiast siew opóźniony o cztery tygodnie skutkował 23% spadkiem obsady.

Dwutygodniowe opóźnienie terminu siewu zwiększało liczbę kłosów produkcyjnych co

skutkowało wyższym plonem ziarna i słomy. W terminie optymalnym osiągnięto plon ziarna

w wysokości 353 g z m

. Opóźnienie terminu siewu skutkowało wzrostem plonu ziarna o

3,4%, zaś słomy o 4,9% - z 471 g z m

do 494 g z m

. Opóźnianie terminu siewu o kolejne

dwa tygodnie obniżało plon ziarna o 11% w porównaniu z terminem optymalnym przy takim

samym plonie słomy. Czynnik ten ma większe znaczenie dla plonowania niż odmiana

AŁYS

, K

URASZKIEWICZ

2003].

Kolejnym czynnikiem wpływającym na plonowanie Triticum spelta L. jest rodzaj

użytego materiału siewnego. Orkisz można wysiewać zarówno w postaci czystego ziarna

jak i kłosków. W swoich badaniach S

ULEWSKA

[2004] przy wysiewie łuskanych ziarniaków

uzyskała dwukrotnie niższy procent wypadania roślin w okresie od wschodów do zbioru,

niż w przypadku wysiewu kłosków. Wysiew ziarna również korzystnie wpływał

na rozmieszczenie roślin, które w przeciwieństwie do siewu kłosków nie stanowiły dla siebie

konkurencji. Wysiew kłosków zwiększał masę tysiąca ziarniaków obniżając ilość ziaren

w kłosie. Zdaniem S

ULEWSKIEJ

[2004] przy wysiewie kłosków istnieje możliwość porażenia

roślin patogenami rozwijającymi się na plewach i infekującymi ziarno. Według P

AŁYSA

i K

URASZKIEWICZA

[2003] plewki stanowią barierę chroniącą ziarniak przed działaniem

patogenów dzięki czemu możliwe jest zaniechanie zaprawiania materiału siewnego,

uważając.

Wysiew ziarna odplewionego mechanicznie wymaga przeprowadzenia analizy

zdolności kiełkowania ze względu na możliwość uszkodzenia zarodków w czasie omłotu

ULEWSKA

2004]. Potwierdzają to wyniki badań K

OCJAN

ČKO

[2004]. Wysiewając kłoski,

ziarniaki łuskane oraz wymłócone uzyskano kiełkowanie odpowiednio na poziomach: 96.4%,

80.5% i 37.8%.

Optymalna gęstość siewu pszenicy zwyczajnej wynosi 450 ziarniaków na 1 m

OŹNIAK

2006 a; W

OŹNIAK

, S

TANISZEWSKI

2007], zaś orkiszu kształtuje się w przedziale od 160

do 200 kłosków na m

YBURSKI

, Ż

-G

OŁASZEWSKA

2005]. Orkisz pozytywnie reaguje na siew

głębszy niż w przypadku pszenicy zwyczajnej. O

STROWSKA

[1993] oraz T

YBURSKI

i Ż

OŁASZEWSKA

[2005] sugerują wysiew pszenicy orkisz na głębokość od 3 do 6 cm. S

ULEWSKA

[2004] wykazała, że najkorzystniejszy jest siew na głębokość 6 cm.

Pszenicę zwyczajną oraz pszenicę orkisz cechuje podobne zapotrzebowanie na fosfor

i potas. Orkisz charakteryzuje się mniejszymi wymaganiami pod względem zasobności gleby

w azot. W przypadku ograniczenia stosowania nawozów mineralnych różnice w plonowaniu

w porównaniu z pszenicą zwyczajną są niewielkie [S

ULEWSKA

2004]. Nawożenie azotowe ma

znaczny wpływ na wysokość plonu pszenicy zwyczajnej, jego strukturę oraz jakość ziarna

UŁEK

i in. 2004; S

TANKOWSKI

i in. 2004]. Wysokie dawki azotu oprócz zwiększenia plonu

ziarna powodowały jednocześnie zwiększenie zawartości białka w ziarnie, pogarszając jednak

jego jakość [W

OŹNIAK

2005]. W doświadczeniach K

NAPOWSKIEGO

i R

ALCEWICZ

[2004 b]

prowadzonych na glebie kompleksu żytniego bardzo dobrego dawka 120 kg N/ha

powodowała zwyżkę plonu pszenicy zwyczajnej o 68% w stosunku z obiektem

bez nawożenia. Nawożenie azotowe ograniczone do dawki 50 kg/ha oraz dawka 150 kg/ha

i K

O przy zaniechaniu ochrony grzybobójczej powodowały, że plony oraz masa tysiąca

ziarniaków obu pszenic były zbliżone. Ponadto pszenica orkisz charakteryzowała się wyższą

zawartością białka w ziarnie. Świadczy to o zdolności orkiszu do lepszego wykorzystywania

składników pokarmowych w glebie [O

LIVEIRA

2007].

Pszenica podatna jest na zachwaszczenie licznymi gatunkami chwastów. Najbardziej

podatne są odmiany o krótkich źdźbłach, charakteryzujące się niską konkurencyjnością

w stosunku do chwastów [W

OŹNICA

i in. 2004]. Orkisz ze względu na swoje cechy

morfologiczne takie jak powierzchnia liści, rozkrzewienie, a także tempo wzrostu skutecznie

konkuruje z chwastami. Wysoka konkurencyjność orkiszu wynika również z wysokości

rośliny oraz ułożenia liści w stosunku do powierzchni gleby, co powoduje zacienie dolnych

partii łanu [D

UER

, F

ELEDYN

-S

ZEWCZYK

2006]. Jedną z metod ograniczania zachwaszczenia

upraw w rolnictwie ekologicznym jest stosowanie odmian o supresyjnym działaniu

w stosunku do chwastów. Rośliny o wysokim tempie wschodów oraz wzrostu, posiadające

zdolność zacieniania dna łanu mogą skutecznie konkurować z chwastami [J

ĘDRUSZCZAK

i in.

2004]. D

UDER

i F

ELEDYN

-S

ZEWCZYK

[2006] w swoich badaniach wykazywały wysoką

przydatność pszenicy orkisz do uprawy w systemie ekologicznym. Orkisz skuteczniej

konkurował z chwastami w porównaniu z pszenicą zwyczajną. Powierzchnia liści orkiszu

była wyższa o 58% w porównaniu z pszenicą zwyczajną (33.6 cm

). Orkisz charakteryzował

się także wyższym wskaźnikiem krzewienia ogólnego (5.7 do 3.9), rozkrzewieniem

produkcyjnym (1.8 do 1.4), a także wysokością roślin (113 cm) w porównaniu do pszenicy

zwyczajnej. Liście orkiszu charakteryzowały się również większą powierzchnią asymilacyjną,

a indeks pokrycia liściowego (Leaf Area Index) wynosił od 4.1 do 3.15 [F

ELEDYN

-S

ZEWCZYK

UER

2006].

Odporność na porażenie patogenami jest ważną cechą pozwalającą na uprawę

w gospodarstwach ekologicznych. Cecha ta jest pożądana ze względu na rezygnację

z intensywnej, chemicznej ochrony roślin w tym systemie uprawy. Stopień porażenia przez

choroby w znacznym stopniu może obniżyć wysokość plonu. Pszenica orkisz wykazuje

odporność na niektóre choroby grzybowe [W

AGA

2001; S

ULEWSKA

2004]. Posiada zdolność

wstrzymywania kiełkowania zarodników rdzy żółtej oraz wnikania grzybni do wnętrza

rośliny [S

TUBBS

, P

LOTNIKOVA

1972]. W badaniach C

YRKLER

-D

EGULIS

oraz B

ULIŃSKIEJ

-R

ADOMSKIEJ

[2006] nad przydatnością pszenic do uprawy w gospodarstwach ekologicznych pod kątem ich

odporność na porażenie septoriozą, mączniakiem, rdzą brunatną oraz żółtą pszenica orkisz

oraz zwyczajna uzyskały zbliżone do siebie stopnie odporności. W porównaniu z pszenicą

zwyczajną odporność orkiszu na porażenie patogenem rdzy żółtej była taka sama jak w

przypadku pszenicy zwyczajnej i wynosiła 8,2° w skali 9-stopniowej. W przypadku rdzy

brunatnej i septoriozy orkisz okazał się odporniejszy osiągając dwukrotnie ocenę 8,8° przy

ocenie pszenicy zwyczajnej 8,7°. Pszenica orkisz była nieznacznie bardziej podatna na

porażenie mączniakiem prawdziwym, choć różnica pomiędzy gatunkami nie była

statystycznie istotna [K

MECL

i in. 1995]. Ze względu na niskie porażenie chorobami C

YRKLER

EGULIS

oraz B

ULIŃSKA

-R

ADOMSKA

[2006] uważają orkisz za zboże mogące być z powodzeniem

uprawiane w gospodarstwach ekologicznych oraz niskotowarowych konwencjonalnych.

Pszenicę zbieramy po osiągnięciu dojrzałości pełnej, jedno lub dwuetapowo.

W szerszym zakresie stosowany jest zbiór jednoetapowy, kombajnowy. Zbiór dwuetapowy

ma zastosowanie w przypadku niekorzystnego ukształtowania terenu, uniemożliwiającego

wykorzystanie kombajnów zbożowych a także w przypadku wylegnięcia zboża [B

UDZYŃSKI

ZEMPLIŃSKI

1999]. Pszenicę orkisz można zbierać również w fazie dojrzałości mleczno-

woskowej. Jest to zbiór na tzw. zielone ziarno [A

CHREMOWICZ

i in. 1999; T

YBURSKI

, Ż

OŁASZEWSKA

2005].

3. Metodyka i zakres badań

Eksperyment stanowi cząstkowy efekt badań projektu badawczego KBN P06R 031 27

pt. „Agrotechnika, jakość technologiczna oraz walory żywieniowe ozimej pszenicy orkisz

(Triticum spelta)”. Zaplanowane zostało w 2004 roku, zlokalizowane w Zakładzie

Produkcyjno-Doświadczalnym Bałcyny i realizowane w sezonie 2006/2007 w Katedrze

Agrotechnologii i Zarządzania Produkcją Roślinną Uniwersytetu Warmińsko–Mazurskiego

w Olsztynie. Doświadczenie zostało założone metodą losowanych podbloków w czterech

powtórzeniach, na glebie kompleksu pszennego dobrego, płowej średniej, pylastej,

wytworzonej z gliny lekkiej, o klasie bonitacyjnej III a. Powierzchnia poletka wynosiła

10.4 m

(2.6 m x 4.0 m).

Przedplonem była mieszanka zbożowo-strączkowa zebrana latem. Po zbiorze

przedplonu wysiano bobik na zielony nawóz. Pszenicę uprawiano w myśl zasad rolnictwa

ekologicznego. Po zbiorze przedplonu wykonano orkę, zastosowano agregat uprawowy

oraz bronowanie. Po dwóch tygodniach ponownie użyto agregatu oraz zabronowano

plantację. Siew wykonano 22 września (I termin siewu - termin optymalny) oraz

12 października 2006 roku (II termin siewu - termin opóźniony) na głębokość 5 cm

w przypadku pszenicy orkisz oraz 2 cm w przypadku odmiany Korweta. Pszenicę zwyczajną

wysiano w rozstawie 10 cm natomiast w przypadku orkiszu zastosowano 20 cm szerokość

międzyrzędzi. Gęstość siewu pszenic orkisz wynosiła 250 ziarniaków na m

zaś pszenicy

zwyczajnej 450 ziarniaków na m

. Materiałem siewnym w przypadku orkiszu były kłoski

zawierające średnio 2 ziarniaki.

Podczas wzrostu i rozwoju roślin wykonano obserwacje poszczególnych fenofaz

(wschody, krzewienie, strzelanie w źdźbło, kłoszenie, kwitnienie, dojrzałość mleczna,

mleczno-woskowa oraz pełna). Określono obsadę po wschodach oraz stan zachwaszczenia

w fazie krzewienia (liczba i skład gatunkowy chwastów) i w fazie dojrzałości mlecznej

(liczba, skład gatunkowy oraz biomasa świeżych i powietrznie suchych chwastów).

Pobrano rośliny z powierzchni 0,25 m

a następnie, po określeniu ilości roślin

o kłosach dorodnych, średnich, słabych oraz niedogonów wybrano proporcjonalnie

20 pojedynków. W pojedynkach określono następujące cechy biometryczne roślin: długość

źdźbła, długość kłosa i liczbę kłosków w kłosie. Określono również komponenty plonu czyli

liczbę ziaren w kłosie, masę ziaren z kłosa.

Zbiór wykonano dnia 21 lipca 2007 roku kombajnem poletkowym.

Czynnikiem I rzędu różnicującym badane cechy była odmiana. Badano niemieckie

oraz szwajcarskie odmiany pszenicy orkisz. Odmianami niemieckimi były Ceralio

i Schwabenkorn natomiast szwajcarskimi Ostro i Oberkulmer. Rośliną wzorcową była polska

odmiana pszenicy zwyczajnej – Korweta.

Czynnikiem II rzędu był termin siewu: optymalny, wykonany 22 września 2006 roku

oraz opóźniony, wykonany 11 października 2006 roku.

W celu porównania plonowania pszenic orkisz z rośliną wskaźnikową obliczono plon

netto ziarna oraz plon słomy z hektara, a także indeks zbioru. Indeks zbioru wyliczono

na podstawie wzoru:

100

Plon slomy

Plon ziarn

Wyniki poddano analizie wariancji, a następnie ocenę i porównanie średnich

przeprowadzono za pomocą testu Tukey,a.

4. Przebieg warunków pogodowych

Sezon wegetacyjny 2006/2007 charakteryzował się wysoką temperaturą i opadami.

Wrzesień był ciepły i mokry. Średnia dobowa temperatura powietrza wynosiła 15.7

C i była

wyższa o 3.1

C w porównaniu ze średnią temperaturą wielolecia 1961 – 2000 (rys. 1). Opady

wynosiły 105.6 mm przy średniej z lat 1961 – 2000 w wysokości 57.1 mm (rys. 2).

W październiku opady stanowiły 63,5% średniej wielolecia dla tego miesiąca. Obficie

wystąpiły w listopadzie, grudniu 2006 oraz styczniu 2007 roku (rys. 2). Towarzyszyła

im wysoka średnia dobowa temperatura wynosząca w sumie 12.2

C (wielolecie -2

C).

Średnia temperatura miesiąca listopada w badanym sezonie wegetacyjnym była wyższa

o 2.8

C od średniej temperatury tego miesiąca w wieloleciu oraz odpowiednio o 5.5

wyższa w grudniu i 5.9

C w styczniu. Spadek temperatury poniżej 0

C nastąpił dopiero w III

dekadzie stycznia i wyniósł -2.3

C (rys. 1).

-5

VIII

XII

III

VII

miesiąc

(

)

- Średnia temp. powietrza wielolecia (1961 – 2000 r.)

- Średnia temp. powietrza (2006 -2007 r.)

Rys.1. Średnia temperatura dobowa powietrza w okresie od 01.08.2006 r. do 31.07.2007 r.

oraz w wieloleciu 1961 – 2000 (wg Stacji Meteorologicznej w Bałcynach)

100

120

140

160

180

200

VIII

XII

III

VII

miesiąc

)

- Średnia opadów - wielolecie (1961 – 2000 r.)

- Suma opadów (2006 -2007 r.)

Rys.2. Suma opadów w okresie od 01.08.2006 r. do 31.07.2007 r. oraz średnia opadów w wieloleciu 1961 – 2000

(wg Stacji Meteorologicznej w Bałcynach)

Luty był suchy i ciepły. Opady stanowiły 23% sumy opadów wielolecia. W sezonie

wegetacyjnym 2006 -2007 był to jedyny miesiąc, w którym średnia dobowa temperatura

powietrza spadła poniżej 0

C (-2

C) jednak była ona o 0.6

C wyższa od średniej z lat 1961 –

2000. Średnia temperatura w marcu wynosiła 5.4

C w porównaniu do 2.2

C z wielolecia,

zaś opady kształtowały się na zbliżonym poziomie w porównaniu do analizowanego

wielolecia i wynosiły odpowiednio: 27.9 mm i 27.4 mm. Kwiecień charakteryzował

się mniejszym natężeniem opadów w porównaniu z wieloleciem. Średnia z miesiąca wynosiła

26.8 mm i była niższa o 8.4 mm od średniej wielolecia. Poza październikiem 2006 roku

oraz czerwcem 2007 tylko kwiecień odznaczył się niższą średnią opadów od średniej z lat

1961 – 2000. Temperatura była wyższa od temperatury z wielolecia i wyniosła 7.3

w stosunku do 6.6

C. Temperatura w maju była wyższa od średniej z wielolecia i wynosiła

odpowiednio: 13.7

C i 12.4

C. Suma odpadów wynosiła 79.7 mm i była wyższa o nieco

ponad 40% w porównaniu do analizowanego trzydziestolecia. Taki rozkład temperatury

i opadów sprzyjał rozwojowi roślin. Średnia temperatura w czerwcu 2007 roku wyniosła

17.5

C i również była wyższa od wielolecia. Różnica wyniosła 1.8

C. Wysokość opadów

była niższa o 7.5 mm (68.3 - 60.8 = 7.5). Lipiec i czerwiec tego roku charakteryzowały się

identyczną średnią temperaturą dobową. Jednakże II dekada lipca była najcieplejszym

okresem tego sezonu wegetacyjnego (średnia temperatura 19.5

C).

5. Wyniki i dyskusja.

5.1. Fazy rozwojowe roślin

pszenicy orkisz i pszenicy zwyczajnej

Okres wegetacyjny 2006/2007 ozimej pszenicy orkisz i pszenicy zwyczajnej w

przypadku I terminu siewu wynosił 298 zaś w terminie II - 280 dni. Niezależnie od terminu

siewu rośliny wydłużały niektóre fazy rozwojowe, niektóre skracały. Siew wykonano 22

września 2006 roku (termin optymalny), zaś wschody zaobserwowano po 7 dniach (tab. 1).

W II terminie siewu (termin opóźniony - 12 października 2006 rok) wschody roślin trwały

nieco dłużej (tab. 2). Przebieg pogody znacznie wydłużył czas krzewienia się roślin

wysianych w I terminie. Zakończyły one tą fazę fenologiczną 13 listopada, po upływie 45 dni

od momentu zaobserwowania wschodów.

Wznowienie wegetacji zaobserwowano 7 marca 2007 roku. Pod koniec kwietnia

rośliny pierwszego terminu siewu rozpoczęły strzelanie w źdźbło zaś w trzeciej dekadzie

maja kłoszenie(tab. 1, rys 3).

7 7 6 4

8 7 5 4

8 6 6 4

7 7 6 4

7 7 6 7

Ruszenie wegetacji – strzelanie w
źdźbło
Strzelanie w źdźbło - kłoszenie

Kłoszenie - kwitnienie

Kwitnienie – dojrzałość mleczna

Dojrzałość mleczna – dojrzałość
mleczno-woskowa
Dojrzałość mleczno-woskowa –
dojrzałość woskowa
Dojrzałość woskowa – dojrzałość
pełna
Dojrzałość pełna (początek) –
dojrzałość pełna

Odmiany: 1 – Korweta; 2 – Ceralio; 3 – Schwabenkorn; 4 – Ostro; 5 – Oberkulmer

Rys. 3. Fazy rozwojowe roślin pszenicy orkisz oraz pszenicy zwyczajnej od ruszenia wegetacji – I termin siewu.

Faza kłoszenie-kwitnienie badanych odmian pszenicy trwała od 4 do 10 dni. Najdłużej

kłosiły się i kwitły rośliny odmiany Ceralio. Z kolei dojrzałość mleczną analizowane odmiany

pszenicy orkisz oraz pszenicy zwyczajnej osiągnęły po 18 dniach, dojrzałość mleczno –

woskowa dla większości odmian wystąpiła po 7-8 dniach. Dojrzałość woskową najwcześniej

osiągnęła odmiana Shwabenkorn (6 dni), zaś pozostałe odmiany 1 dzień później. Dojrzałość

pełną u wszystkich odmian pszenicy zaobserwowano po kolejnych 4 dniach.

Tabela 1. Kalendarzowe występowanie faz rozwojowych w I terminie siewu pszenicy orkisz i pszenicy zwyczajnej

Faza fenologiczna

Odmiany

Korweta

Ceralio

Schwabenkorn

Ostro

Oberkulmer

Siew - wschody

22.09. - 29.09.2007

(7 dni)*

22.09. -29.09.2006

(7 dni)

22.09. -29.09.2006

(7 dni)

22.09. -29.09.2006

(7 dni)

22.09. -29.09.2006

(7 dni)

Wschody - krzewienie

29.09. - 13.11.2006

(45 dni)

29.09. - 13.11.2006

(45 dni)

29.09. - 13.11.2006

(45 dni)

29.09. - 13.11.2006

(45 dni)

29.09. - 13.11.2006

(45 dni)

Krzewienie – zahamowanie

wegetacji

13.11.2006 - 21.01.2007

(69 dni)

13.11.2006 - 21.01.2007

(69 dni)

13.11.2006 - 21.01.2007

(69 dni)

13.11.2006 - 21.01.2007

(69 dni)

13.11.2006 - 21.01.2007

(69 dni)

Zahamowanie wegetacji –

ruszenie wegetacji

21.01. - 07.03.2007

(45 dni)

21.01. - 07.03.2007

(45 dni)

21.01. - 07.03.2007

(45 dni)

21.01. - 07.03.2007

(45 dni)

21.01. - 07.03.2007

(45 dni)

Ruszenie wegetacji –

strzelanie w źdźbło

07.03. – 25.04.2007

(49 dni)

07.03. – 24.04.2007

(48 dni)

07.03. – 24.04.2007

(48 dni)

07.03. – 24.04.2007

(48 dni)

07.03. – 24.04.2007

(48 dni)

Strzelanie w źdźbło -

kłoszenie

25.04. - 31.05.2007

(36 dni)

24.04. - 27.05.2007

(33 dni)

24.04. - 31.05.2007

(37 dni)

24.04. - 29.05.2007

(35 dni)

24.04. - 29.05.2007

(35 dni)

Kłoszenie - kwitnienie

31.05. - 05.06.2007

(5 dni)

27.05. - 06.06.2007

(10 dni)

31.05. - 05.06.2007

(5 dni)

29.05. - 02.06.2007

(4 dni)

29.05. - 02.06.2007

(4 dni)

Kwitnienie – dojrzałość

mleczna

05.06. - 23.06.2007

(18 dni)

06.06. - 24.06.2007

(18 dni)

05.06. - 23.06.2007

(18 dni)

02.06. - 23.06.2007

(18 dni)

02.06. - 23.06.2007

(18 dni)

Dojrzałość mleczna –

dojrzałość mleczno-

woskowa

23.06. - 30.06.2007

(7 dni)

24.06. - 02.07.2007

(8 dni)

23.06. - 01.07.2007

(8 dni)

23.06. -30.06.2007

(7 dni)

23.06. - 30.06.2007

(7 dni)

Dojrzałość mleczno-

woskowa – dojrzałość

woskowa

30.06. - 07.07.2007

(7 dni)

02.07. - 09.07.2007

(7 dni)

01.07. - 07.07.2007

(6 dni)

30.06. - 07.07.2007

(7 dni)

30.06. - 07.07.2007

(7 dni)

Dojrzałość woskowa –

dojrzałość pełna

07.07. - 13.07.2007

(6 dni)

09.07. - 14.07.2007

(5 dni)

07.07. - 13.07.2007

(6 dni)

07.07. - 13.07.2007

(6 dni)

07.07. - 13.07.2007

(6 dni)

Dojrzałość pełna (początek)

– dojrzałość pełna

13.07. - 16.07.2007

(4 dni)

14.07. - 17.07.2007

(4 dni)

13.07. - 16.07.2007

(4 dni)

13.07. - 16.07.2007

(4 dni)

13.07. - 16.07.2007

(4 dni)

* - długość trwania poszczególnych fenofaz u odmian pszenicy orkisz i pszenicy zwyczajnej

Opóźnienie terminu siewu o trzy tygodnie skróciło okres wegetacji roślin do 280 dni

(tab. 2, rys. 4). W porównaniu z I terminem siewu skróceniu do 29 dni uległ okres od

wschodów do krzewienia. Rośliny wysiane w terminie opóźnionym krzewiły się do

18 listopada 2006 r. Zahamowanie wegetacji roślin nastąpiło 21 stycznia 2007 roku. Okres

zahamowania wegetacji trwał zaledwie 45 dni. Termin siewu nie wpływał na czas

wznowienia wegetacji.

10 6 6 5

7 6 6 5

10 6 6 5

10 8 6 5

10 6 6 5

Ruszenie wegetacji – strzelanie w
źdźbło
Strzelanie w źdźbło - kłoszenie

Kłoszenie - kwitnienie

Kwitnienie – dojrzałość mleczna

Odmiany: 1 – Korweta; 2 – Ceralio; 3 – Schwabenkorn; 4 – Ostro; 5 – Oberkulmer

Rys. 4. Fazy rozwojowe roślin pszenicy orkisz oraz pszenicy zwyczajnej od ruszenia wegetacji – II termin siewu.

Faza strzelania w źdźbło była krótsza o 2 dni u pszenicy orkisz w porównaniu

do zwyczajnej odmiany Korweta i wynosiła 56 dni. Kłoszenie najwcześniej wystąpiło

u odmian Ostro i Oberkulmer – po 26 dniach od fazy strzelania w źdźbło. U odmiany

Korweta faza ta była dłuższa o 1 dzień. Odmiany Schabenkorn i Ceralio kłosiły się

odpowiednio po 29 i 34 dniach. W pierwszej dekadzie czerwca rośliny rozpoczęły kwitnienie.

Okres przejścia do fazy dojrzałości mlecznej najszybciej wystąpił u odmiany Ceralio

i wynosił 15 dni. U odmiany Ostro trwał 18 dni zaś w przypadku pozostałych analizowanych

odmian 17 dni. Dojrzałość woskową rośliny osiągnęły po 6 dniach (Ostro po 8 dniach),

zaś dojrzałość pełną po 4 dniach.

Tabela 2. Kalendarzowe występowanie faz rozwojowych w II terminie siewu pszenicy orkisz. i pszenicy zwyczajnej

Faza fenologiczna

Odmiany

Korweta

Ceralio

Schwabenkorn

Ostro

Oberkulmer

Siew - wschody

12.10. -20.10.2006

(8 dni)*

12.10. -20.10.2006

(8 dni)

12.10. -20.10.2006

(8 dni)

12.10. -20.10.2006

(8 dni)

12.10. -20.10.2006

(8 dni)

Wschody - krzewienie

20.10. - 18.11.2006

(29 dni)

20.10. - 18.11.2006

(29 dni)

20.10. - 18.11.2006

(29 dni)

20.10. - 18.11.2006

(29 dni)

20.10. - 18.11.2006

(29 dni)

Krzewienie – zahamowanie

wegetacji

18.11.2006 - 21.01.2007

(64 dni)

18.11.2006 - 21.01.2007

(64 dni)

18.11.2006 - 21.01.2007

(64 dni)

18.11.2006 - 21.01.2007

(64 dni)

18.11.2006 - 21.01.2007

(64 dni)

Zahamowanie wegetacji –

ruszenie wegetacji

21.01. - 07.03.2007

(45 dni)

21.01. - 07.03.2007

(45 dni)

21.01. - 07.03.2007

(45 dni)

21.01. - 07.03.2007

(45 dni)

21.01. - 07.03.2007

(45 dni)

Ruszenie wegetacji –

strzelanie w źdźbło

07.03. – 04.05.2007

(58 dni)

07.03. – 02.05.2007

(56 dni)

07.03. – 02.05.2007

(56 dni)

07.03. – 02.05.2007

(56 dni)

07.03. – 02.05.2007

(56 dni)

Strzelanie w źdźbło -

kłoszenie

04.05. - 31.05.2007

(27 dni)

02.05. - 05.06.2007

(34 dni)

02.05. - 31.05.2007

(29 dni)

02.05. - 28.05.2007

(26 dni)

02.05. - 28.05.2007

(26 dni)

Kłoszenie - kwitnienie

31.05. - 05.06.2007

(5 dni)

05.06. - 13.06.2007

(8 dni)

31.05. - 05.06.2007

(5 dni)

28.05. - 02.06.2007

(5 dni)

28.05. - 05.06.2007

(8 dni)

Kwitnienie – dojrzałość

mleczna

05.06. - 22.06.2007

(17 dni)

13.06. - 28.06.2007

(15 dni)

05.06. - 22.06.2007

(17 dni)

02.06. - 20.06.2007

(18 dni)

05.06. - 22.06.2007

(17 dni)

Dojrzałość mleczna –

dojrzałość mleczno-

woskowa

22.06. - 02.07.2007

(10 dni)

28.06. - 05.07.2007

(7 dni)

22.06. - 02.07.2007

(10 dni)

20.06. -30.06.2007

(10 dni)

22.06. - 02.07.2007

(10 dni)

Dojrzałość mleczno-

woskowa – dojrzałość

woskowa

02.07. - 08.07.2007

(6 dni)

05.07. - 11.07.2007

(6 dni)

02.07. - 08.07.2007

(6 dni)

30.06. - 08.07.2007

(8 dni)

02.07. - 08.07.2007

(6 dni)

Dojrzałość woskowa –

dojrzałość pełna (początek)

08.07. - 14.07.2007

(6 dni)

11.07. - 17.07.2007

(6 dni)

08.07. - 14.07.2007

(6 dni)

08.07. - 14.07.2007

(6 dni)

08.07. - 14.07.2007

(6 dni)

Dojrzałość pełna (początek)

– dojrzałość pełna

14.07. - 18.07.2007

(5 dni)

14.07. - 18.07.2007

(5 dni)

14.07. - 18.07.2007

(5 dni)

14.07. - 18.07.2007

(5 dni)

14.07. - 18.07.2007

(5 dni)

* - długość trwania poszczególnych fenofaz u odmian pszenicy orkisz i pszenicy zwyczajnej

5.2. Obsada roślin

pszenicy orkisz i pszenicy zwyczajnej

po wschodach

Generalnie wschody roślin pszenicy były słabe. Niedobór roślin na jednostce

powierzchni w I terminie siewu wynosił 24% w przypadku odmiany Oberkulmer, 15% -

odmiana Korweta, 12% - odmiana Ostro, 8% - odmiana Schwbenkorn. Z kolei opóźnienie

terminu siewu skutkowało prawidłową obsadą roślin na 1 m

. Nieco słabsze wschody

zanotowano w przypadku odmiany Ceralio (350 rośl./m

) (rys. 5).

Rozpatrując wpływ optymalnego i opóźnionego terminu siewu na różnice w obsadzie

w obrębie odmian największą podatnością na ten czynnik wykazała się odmiana Ostro. Ilość

roślin po wschodach w przypadku opóźnionego siewu wzrosła generalnie o 53%

w porównaniu z optymalnym terminem siewu. Odmiany Ostro, Schwabenkorn, Oberkulmer,

i Korweta zareagowały korzystnie na opóźnienie terminu siewu (rys.5).

396

368

352

304

356

350

472

538

430

338

100

200

300

400

500

600

Korwet a

Ceralio

Schwabenkorn

Ostro

Oberkulmer

odmiana i termin siewu

./m

- I termin siewu (22.09.2006 r.)

- II termin siewu (12.10.2006 r.)

Rys. 5. Obsada roślin pszenicy orkisz oraz pszenicy zwyczajnej po wschodach

w zależności od terminu siewu.

5.3. Zachwaszczenie plantacji

pszenicy orkisz i pszenicy zwyczajnej

Długa, ciepła i przekropna jesień oraz krótka zima w sezonie wegetacyjnym

2006/2007 sprzyjały rozwojowi chwastów. W przypadku I terminu siewu, w fazie krzewienia

wystąpiło 1780 sztuk chwastów.

Najsilniej zachwaszczone były plantacje odmiany Oberkulmer wysiewanej w terminie

optymalnym. Liczebność chwastów wynosiła 508 sztuk, co stanowiło 28,5% ogółu chwastów

w tym terminie siewu (rys. 6). Nieznacznie mniej chwastów wystąpiło na obiektach odmiany

Ostro (25%). Z kolei w przypadku upraw odmian Schwabenkorn oraz Ceralio liczebność

chwastów była znacznie niższa i wynosiła około 17%. Najbardziej konkurencyjną dla

chwastów w tym terminie siewu była pszenica zwyczajna odmiana Korweta (12%).

216

308

304

444

508

172

100

120

128

100

200

300

400

500

600

Korweta

Ceralio

Schwabenkorn

Ostro

Oberkulmer

ilo

ść

tó

(

t./

)

- I termin siewu

- II termin siewu

Rys. 6. Intensywność występowania chwastów w fazie krzewienia pszenicy orkisz oraz pszenicy zwyczajnej

na obiektach w zależności od terminu siewu (Bałcyny 12.04.2007 r.).

Opóźniony termin siewu istotnie zmniejszał zachwaszczenie plantacji pszenicy.

Ograniczenie ilości chwastów przy opóźnionym siewie wyniosło 66% (tab.3). Populacja

chwastów w tym terminie wyniosła łącznie 612 szt.. Redukcja liczebności wynosiła

odpowiednio u odmian: Oberkulmer - 75%, Ostro - 73%, Schwabenkorn - 67%, Ceralio -

44% oraz Korweta – 57% (rys. 6).

Tab. 3 Liczebność chwastów na plantacji

pszenicy orkisz oraz pszenicy zwyczajnej

w fazie krzewienia (szt/m

) - Bałcyny 12.04.2007 r.

Gatunek

Odmiana

Korweta

Ceralio

Schwabenkorn

Ostro

Oberkulmer

Anthemis arvensis L.

100

144

140

Stellaria media (L.)Vill.

Viola arvensis Murr.

Barbarea vulgaris R.Br.

124

Poa annua L.

Veronica triphyllos L.

Veronica hederifolia L.

Lamium amplexicaule L.

Capsella bursa pastoris Med.

Lamium purpureum L.

Thlaspi arvense L.

Equistetum arvense L.

Geranium pusillum Burm. F. ex L.

RAZEM

444

I – siew 2 września 2006 r.;

II – siew 12 października 2006 r.

W fazie krzewienia pszenicy wyróżniono na jej plantacjach 13 gatunków chwastów.

Najliczniej wystapiły gatunki chrastów segetalnych: Anthemis arvensis L., Stellaria media

(L.)Vill., Viola arvensis Murr., oraz Barbarea vulgaris R.Br..

Obok Anthemis arvensis L. (27%) największy udział w strukturze roślin

niepożądanych miały Stellaria media (L.)Vill. (20%), Viola arvensis Murr. (15%), Barbarea

vulgaris R.Br. (20%). Pozostałe gatunki stanowiły zaledwie 18% ogólnej liczby chwastów

(rys.7).

Termin I

Termin II

- Anthemis arvensis L.

- Barbarea vulgaris R.Br.

- Stellaria media (L.)Vill.

- Poa annua L

- Viola arvensis Murr.

- pozostałe

Rys.7. Udział poszczególnych gatunków chwastów w populacji w fazie krzewienia

pszenicy orkisz oraz pszenicy zwyczajnej (Bałcyny 12.04.2007 r.).

Opóźnienie terminu siewu pszenicy powodowało zwiększenie liczebności chwastów.

Procentowy udział Stellaria media (L.)Vill wzrósł do poziomu 38%. (rys. 7). Nie zmienił się

natomiast udział Anthemis arvensis L. i jak w przypadku optymalnego terminu siewu wynosił

27%. Opóźnienie terminu siewu skutkowało jednak spadkiem liczebności tej rośliny

(tab. 3, rys. 7).

Zmniejszeniu uległa również liczebność populacji Viola arvensis Murr. (o 4%) oraz

Barbarea vulgaris R.Br (o 18%). Znacząco wzrosła natomiast liczebność Poa annua L., -

z poziomu 4% do 12% ogółu roślin niepożądanych.

W fazie dojrzałości mleczno–woskowej (10 lipca 2007 roku) dokonano drugiej oceny

zachwaszczenia. Stwierdzono w tej fazie wystąpienie 17 gatunków chwastów (tab. 4). Przy

optymalnym terminie siewu największe nasilenie wystąpienia niepożądanych taksonów

zaobserwowano w uprawach odmian Korweta oraz Schwabenkorn (208 szt./m

). W łanach

pozostałych odmian chwasty występowały z mniejszą intensywnością (rys. 8). Łącznie

populacja roślin niepożądanych liczyła 825 sztuk.

208

132

208

140

164

124

100

150

200

250

Korweta

Ceralio

Schwabenkorn

Ostro

Oberkulmer

ilo

ść

tó

(

t./

- I termin siewu

- II termin siewu

Rys. 8. Intensywność występowania chwastów w fazie dojrzałości mleczno-woskowej pszenicy orkisz

oraz pszenicy zwyczajnej w zależności od terminu siewu (Bałcyny 12.04.2007 r.).

Przy opóźnionym terminie siewu, w pszenicach orkisz liczebność chwastów spadła

poniżej 100 szt./m

Procentowo najmniejszy spadek liczebności chwastów zanotowano w odmianach

Ostro oraz Korweta (40%). W przypadku pozostałych pszenic spadek wynosił ponad 50%.

W przypadku I terminu siewu pszenicy dominującym chwastem była Stellaria media

(L.)Vill.. Jej udział wynosił 30% w strukturze chwastów (rys. 9). Drugim intensywnie

występującym gatunkiem był Viola arvensis Murr. (24%). Ponadto w tej fazie pojawił się

chwast Chamomilla suaveolens (Pursh) Rydb. (15%), którego obecności nie odnotowano

w fazie krzewienia. Świadczy to o wtórnym zachwaszczeniu upraw pszenicy tym gatunkiem.

Pozostałe gatunki chwastów stanowiły 21% ogólnej ich liczby.

Tab. 4 Liczebność chwastów na plantacji

pszenicy orkisz oraz pszenicy zwyczajnej

w fazie mleczno-woskowej – Bałcyny 10.07.2007 r.

Gatunek

Odmiana

Korweta

Ceralio

Schwabenkorn

Ostro

Oberkulmer

Stellaria media (L.)Vill.

Viola arvensis Murr.

Chamomilla suaveolens (Pursh) Rydb.

Equistetum arvense L.

Veronica hederifolia L.

Capsella bursa pastoris Med.

Poa annua L.

Tripleurospermum inodorum L.

Anthemis arvensis L.

Polygonum convolvulus L.

Myosotis arvensis L.

Convolvulus arvensis L.

Geranium pusillum Burm. F. ex L.

Thlaspi arvense L.

Centaurea cyanus L.

Chenopodium album L.

Taraxacum officinale F.H.Wigg.

RAZEM

208

124

132

208

140

164

I – siew 22 września 2006 r.;

II – siew 12 października 2006 r.

Termin I

Termin II

- Stellaria media (L.)Vill.

- Equistetum arvense L.

- Poa annua L

- Viola arvensis Murr.

- Veronica hederifolia L.

- Tripleurospermum inodorum
L.

- Chamomilla suaveolens (Pursh) Rydb.

- Capsella bursa pastoris
Med.

- pozostałe

Rys. 9. Udział poszczególnych gatunków chwastów w ogóle populacji w fazie dojrzałości mleczno-woskowej

pszenicy orkisz oraz pszenicy zwyczajnej (Bałcyny 10.07.2007 r.).

W II terminie siewu dominującymi taksonami były chwasty dolnego piętra takie jak

Stellaria media (L.)Vill., Viola arvensis Murr., Chamomilla suaveolens (Pursh) Rydb,

Veronica hederifolia L. czy też Poa annua L. Do 25% zwiększeniu uległa liczebność

populacji Chamomilla suaveolens (Pursh) Rydb (rys. 9). Udział gatunków Stellaria media

(L.)Vill. zmniejszył się o 9% zaś Viola arvensis Murr. o 8%. Pozostałe gatunki intensywnie

występujące to: Equistetum arvense L. (8%), Veronica hederifolia L. (7%) oraz Poa annua L.

(7%) udziałem w całości populacji roślin niepożądanych. Badania własne potwierdzają dane

uzyskane przez B

LECHARCZYK

i in. [2007]. Autorzy Ci wykazali, że w agrofitocenozie pszenicy

ozimej najliczniej występowały gatunki dwuliścienne takie jak: Veronica hederifolia L.,

Viola arvensis Murr., Stellaria media (L.)Vill

. Natomiast jak podaje A

DAMIAK

i in. [2000],

stałym, głównym gatunkiem w uprawie jęczmienia zarówno w płodozmianie, jak

i w monokulturze było Chenopodium album.

Świeża masa chwastów w I terminie siewu wynosiła w odmianach pszenicy

od 166.80 g (odmiana Ostro) do 414.60 g (odmiana Korweta) (tab. 5, rys. 10). Najmniej

konkurencyjną dla chwastów okazała się odmiana pszenicy zwyczajnej Korweta,

co potwierdziły wyniki badań J

ĘDRUSZCZAK

i in. [2004] oraz W

OŹNICY

i in. [2004]. Opóźniony

termin siewu spowodował zmniejszenie ilości świeżej masy chwastów, która wahała się

od 53.32 g (odmiana Ceralio) do 179.92 g (odmiana Korweta).

Świeża masa chwastów

Powietrznie sucha masa chwastów

30 %

23 %

70 %

77 %

- I termin siewu

- II termin siewu

Rys. 10. Udział świeżej i powietrznie suchej masy chwastów w zależności od terminu siewu

pszenicy orkisz oraz pszenicy zwyczajnej (Bałcyny 10.07.2007 r.).

Na plantacji większości odmian pszenicy orkisz świeża masa chwastów zmniejszyła

się o 70% w przypadku opóźnionego siewu. Wyjątek stanowiła odmiana Ostro – 8%. Z kolei

w przypadku odmiany Korweta spadek ten sięgał 57%.

Tab. 5. Świeża masa oraz powietrznie sucha masa chwastów

na plantacji

pszenicy orkisz oraz pszenicy zwyczajnej

w fazie mleczno-woskowej – Bałcyny 10.07.2007 r.

Odmiana

Termin

siewu

Świeża

masa

Powietrznie

sucha masa

g/m

Korweta

414.60

178.64

179.92

67.60

Ceralio

176.76

37.64

53.32

12.64

Schwabenkorn

300.08

131.56

89.92

36.88

Ostro

166.80

70.84

153.56

19.40

Oberkulmer

225.08

81.84

60.44

16.04

Średnia dla

terminu siewu

256.664

100.104

107.432

30.512

Powietrznie sucha masa chwastów w I terminie siewu wyniosła od 37.64 g (odmiana

Ceralio) do 178.64 g (odmiana Korweta). Opóźnienie terminu siewu obniżyło ją do poziomu

152.56 g (tab. 5). Podobnie jak w przypadku I terminu siewu najmniejszą masę powietrznie

suchych chwastów uzyskano z upraw odmiany Ceralio (12.64 g) zaś najwyższą jej wartość

w uprawach pszenicy zwyczajnej Korweta (67.60 g). Termin siewu istotnie wpływał na suchą

masę chwastów. Opóźnienie terminu siewu redukowało powietrznie suchą masę chwastów.

Jej udział wynosił odpowiednio 77% w I i 23% w II terminie siewu pszenicy.

5.4. Cechy morfologiczne pszenicy orkisz i pszenicy zwyczajnej.

Analizowane odmiany w istotny sposób różniły się długością źdźbła oraz kłosa

(tab. 6). Podobnie jak w badaniach F

ELEDYN

-S

ZEWCZYK

i D

UER

[2006] odmiany pszenicy orkisz

posiadały wyraźnie dłuższe źdźbło niż pszenica zwyczajna. Średnia długość u Ostro,

najwyższej odmiany orkiszu, wynosiła 104.53 cm, zaś w przypadku pszenicy zwyczajnej

jedynie 70.83 cm

Tab. 6 Długość źdźbła i kłosa

pszenicy orkisz oraz pszenicy zwyczajnej

Odmiana

Termin

siewu

Długość

źdźbła

Długość

kłosa

Korweta

73.14

8.01

67.63

8.04

Średnia

70.38

8.03

Ceralio

98.73

8.51

96.28

7.29

Średnia

97.50

7.90

Schwabenkorn

86.76

7.11

88.21

6.83

Średnia

87.49

6.97

Ostro

107.02

7.71

102.04

6.04

Średnia

104.53

6.87

Oberkulmer

102.42

8.93

98.81

6.75

Średnia

100.62

7.84

Średnia dla

terminu siewu

93.61

8.05

90.60

6.99

HSD

0.05

dla:

odmian (O)
terminu siewu (T)
interakcji (O x T)

11.175

r.n.
r.n.

1.233
0.427
1.726

Analizując tę cechę HSD zależał od odmiany i wynosił 11.18 cm (tab. 6). Wskazuje to

na fakt, że długość źdźbła jest silną cechą odmianową. Potwierdzają to również wyniki

uzyskane przez P

AŁYSA

i K

URASZKIEWICZA

[2003].

Opóźniony termin siewu powodował u większości badanych odmian skrócenie źdźbła.

Pszenica zwyczajna reagowała jego skróceniem o 5.81 cm, zaś pszenice orkisz od 2.45 cm

(odmiana Ceralio) do 4.98 cm (odmiana Ostro), mimo to, w ujęciu statystycznym różnice te

nie były istotne. Odmiana Schwabenkorn na opóźniony termin siewu zareagowała

wydłużeniem źdźbła. Wpływ interakcji czynników doświadczenia na długość źdźbła,

podobnie jak w przypadku terminu siewu, był nieistotny. Odmiany istotnie różniły się

pomiędzy sobą długością kłosa (tab. 6). HSD wynosił 1.23 cm. Najdłuższym kłosem

charakteryzowała się pszenica zwyczajna (8.03 cm). Najkrótszy kłos posiadała odmiana Ostro

(6.87 cm), co stanowiło 85.6% długości kłosa odmiany Korweta. Długość kłosów pozostałych

odmian nie przekroczyła 8 cm i była niższa niż w badaniach P

AŁYSA

i K

URASZKIEWICZA

[2003].

W przypadku wszystkich odmian pszenicy orkisz opóźnienie terminu skutkowało

skróceniem długości kłosa. Tendencja ta najsilniej uwidoczniła się w przypadku odmiany

Oberkulmer, gdzie średnia różnica pomiędzy długością kłosa badanych populacji wyniosła

2.18 cm. Pszenica zwyczajna nie reagowała w sposób znaczący na opóźnienie terminu siewu.

5.5. Elementy struktury plonu i plonowanie pszenicy orkisz i pszenicy zwyczajnej

Ilość źdźbeł produkcyjnych z 1 m

było cechą warunkowaną zarówno przez termin

siewu jak i odmianę. Również współdziałanie czynników doświadczenia powodowało

wystąpienie istotnych różnic badanej cechy. Najsłabiej krzewiła się odmiana Korweta (205

źdźbeł kłosonośnych na 1 m

). Spośród pszenic orkisz najintensywniej krzewiły odmiany

Oberkulmer (321 źdźbeł kłosonośnych na m

) i odmiana Schwabenkorn (385.50 źdźbeł

kłosonośnych na m

) (tab. 7). Termin siewu w istotny sposób kształtował tę cechę. Rośliny

wysiewane w terminie późniejszym, w przeciwieństwie do wyników otrzymanych przez

AŁYSA

i K

URASZKIEWICZA

[2003] w badaniach nad wpływem terminu siewu na cechy oraz plon

orkiszu, charakteryzowały się większą ilością źdźbeł produkcyjnych na 1 m

. Najmniejsza

różnica wystąpiła u pszenicy zwyczajnej i wyniosła o 22 źdźbła produkcyjne na 1 m

więcej

w opóźnionym terminie siewu w porównaniu z terminem optymalnym. W przypadku

odmiany Ceralio wzrost wyniósł 78 źdźbeł produkcyjnych, 129 sztuk źdźbeł produkcyjnych

w drugim terminie wydała odmiana Schwabenkorn zaś odmiana Oberkulmer na opóźnienie

terminu zareagowała zwiększeniem liczby źdźbeł o 198 sztuk. Jedynie w przypadku odmiany

Ostro opóźnienie terminu siewu spowodowało spadek liczebności źdźbeł kłosonośnych z m

Różnica wyniosła 173 źdźbła. Analizowane odmiany istotnie różniły się liczbą kłosków

w kłosie. Zarówno wpływ terminu siewu jak i odmiana x termin siewu nie różnicowały

istotnie tej cechy. Największą liczbą kłosków w kłosie charakteryzowała się odmiana

Korweta – średnio 14.98 sztuk kłosków, zaś najmniejszą ilość odnotowano u odmiany Ostro

9.93 (tab.7).

Tab. 7 Komponenty struktury plonu, plon ziarna i słomy

oraz indeks zbioru pszenicy orkisz oraz pszenicy zwyczajnej

Odmiana

Termin

siewu

Liczba źdźbeł

produktywnych

Liczba

kłosków
w kłosie

Liczba

ziaren w

kłosie

Masa

ziaren z

kłosa

Masa

1000

ziaren

Plon

ziarna

brutto

Plon

słomy

Indeks

zbioru

szt.

Szt.

t/ha

Korweta

194.00

14.63

36.51

1.42

38.80

2.63

2.49

216.00

15.34

37.55

1.48

39.61

2.98

2.64

Średnio

205.00

14.98

37.03

1.45

39.20

2.81

2.56

Ceralio

320.00

13.49

22.73

1.10

46.89

2.91

8.66

399.00

12.80

18.35

0.85

45.48

2.48

6.03

Średnio

359.50

13.14

20.54

0.97

46.18

2.69

7.34

Schwabenkorn

321.00

10.58

15.06

0.60

38.57

1.63

5.60

450.00

10.80

14.60

0.60

40.34

1.89

4.33

Średnio

385.50

10.69

14.83

0.60

39.46

1.76

4.96

Ostro

427.00

10.71

17.46

0.90

51.62

1.94

6.88

254.00

9.15

13.08

0.64

48.66

2.29

6.91

Średnio

340.50

9.93

15.27

0.77

50.14

2.12

6.89

Oberkulmer

222.00

12.28

20.21

1.03

51.16

1.91

4.84

420.00

10.06

14.26

0.66

45.80

2.30

5.69

Średnio

321.00

11.63

17.24

0.85

48.48

2.10

5.26

Średnio dla

terminu siewu

296.80

12.34

22.40

1.01

45.41

2.20

5.69

347.80

11.63

19.57

0.85

43.98

2.39

5.12

HSD

0.05

dla:

odmian (O)
terminu siewu (T)
interakcji (O x T)

124.881

47.930

193.656

2.686

r.n.
r.n.

4.619
1.928

r.n.

0.334
0.089
0.359

6.773

r.n.
r.n.

r.n.
r.n.
r.n.

1.964

r.n.

2.783

r.n.

Termin siewu i formy pszenicy wpływały na liczbę ziaren w kłosie. Analizując wpływ

odmiany na uziarnienie najsilniej cecha ta uwidoczniła się u pszenicy zwyczajnej. Średnia

ilość ziaren z kłosa wyniosła 37.03 sztuki z kłosa. W porównaniu z odmianą pszenicy

zwyczajnej Korweta orkisze wykazały się znacznie niższym uziarnieniem kłosów. Najwięcej

ziaren posiadał kłos odmiany Ceralio (20.54). Pozostałe formy pszenicy orkisz wykazały się

ponad dwukrotnie mniejszą ilością ziaren w kłosie w porównaniu z odmianą Korweta.

W badaniach S

ULEWSKIEJ

[2004] w przypadku wysiewu kłosków uzyskano średnią ilość ziaren

w kłosie na poziomie 22.1 sztuk.

Wpływ terminu siewu najsilniej uwidocznił się w przypadku odmiany Oberkulmer.

Uziarnienie w optymalnym terminie siewu wynosiło 20.21 sztuk ziarna w kłosie i uległo

obniżeniu o 6 sztuk w przypadku opóźnienia terminu siewu. U odmian Ostro i Ceralio termin

siewu również istotnie różnicował tą cechę. Zdaniem P

AŁYSA

i K

URASZKIEWICZA

[2003]

optymalnym terminem siewu maksymalizującym tę uziarnienie kłosów jest wysiew do

30 września. Pszenica zwyczajna wykazywała odwrotną reakcję. Opóźnienie terminu siewu

powodowało wzrost ilości ziaren na kłos.

Największą masą ziaren z kłosa charakteryzowała się odmiana Korweta. Z jednego

kłosa uzyskano średnio ziarno o masie 1.45 g. Ten element struktury plonu u odmian pszenicy

orkisz kształtował się na niższym poziomie i wynosił od 0.60 g (odmiana Schwabenkorn) do

0.97 g (odmiana Ceralio). Analizowane odmiany pszenicy orkisz reagowały obniżeniem masy

ziaren z kłosa w przypadku opóźnienia terminu siewu. Z kolei pszenica zwyczajna wykazała

reakcję odwrotną. Stwierdzono istotny wpływ współdziałania termin siewu x odmiana

czynników. a HSD wynosił 0.36 g. W przypadku masy tysiąca ziarniaków czynnikiem

istotnie kształtującym wartość tej cechy była odmiana. Masa 1000 ziaren u orkiszu wynosiła

od 39.46 g (odmiana Schwabenkorn) do 50.14 g (odmiana Ostro). Z kolei u odmiany pszenicy

zwyczajnej Korweta kształtowała się na poziomie 39.20 g. Nie wykazano istotnej zależności

pomiędzy odmianą, terminem siewu a interakcją tych czynników na wysokość plonowania

pszenicy. Wielkość plonu słomy była zależna od odmiany. Wszystkie odmiany orkiszu

posiadały wyższy plon słomy z hektara niż pszenica zwyczajna. Największy plon słomy

uzyskano w przypadku odmian Ceralio (7.34 t/ha) oraz Ostro (6.89 t/ha). Termin siewu nie

różnicował tej cechy. Indeks zbioru zależał w większym stopniu od odmiany niż terminu

zbioru (HSD 0.12). Największą wartość osiągnął u odmiany Korweta, kształtując się na

poziomie 0.54 %. U odmian pszenicy orkisz wartość ta kształtowała się poniżej 30%.

6. Wnioski

1. Warunki pogodowe w sezonie wegetacyjnym 2006/2007 sprzyjały rozwojowi

chwastów na plantacji. Ilość chwastów zmniejszała się wraz z rozwojem roślin

pszenicy. Wraz z opóźnianiem terminu siewu wartości te ulegały obniżeniu.

Dominowały chwasty: Stellaria media (L.)Vill., Anthemis arvensis L., Viola arvensis

Murr., Chamomilla suaveolens (Pursh) Rydb.

2. Cechy morfologiczne odbiegały od morfotypów analizowanych odmian. Pszenice

orkisz posiadały dłuższą słomę, jednak długość kłosów była niższa w porównaniu

z pszenicą zwyczajną. Termin siewu różnicował długość kłosa, liczbę ziaren w kłosie

oraz ich masę.

3. Odmiany pszenicy orkisz i pszenicy zwyczajnej uprawiane w myśl zasad rolnictwa

ekologicznego plonowały na zbliżonym poziomie. Najwyżej plonowała odmiana

Ceralio (7.34 t/ha). Nie wykazano istotnych różnic w wysokości plonu. Wysokość

plonu słomy z hektara była ściśle związana genotypem odmiany.

7. Zacytowana literatura

CHREMOWICZ

B., K

ULPA

D., M

AZURKIEWICZ

J. 1999. Technologiczna ocena ziarna pszenic

orkiszowych. Zeszyty Naukowe Akademii Rolniczej w Krakowie. 360; 11 – 17.

DAMIAK

E., A

DAMIAK

J., S

TĘPIEŃ

A. 2000. Wpływ następstwa roślin i stosowania herbicydów

na zachwaszczenie jęczmienia jarego.

UNIVERSITATIS M. CURIE-

SKŁODOWSKA. LV. SECTIO E; 9-15.

LECHARCZYK

A., M

AŁECKA

I., Z

AWADA

D., S

AWIŃSKA

Z. 2007. Bioróżnorodność chwastów w

pszenicy ozimej w zalezności od wieloletniego nawożenia i systemu następstwa roślin.

Fragmenta Agronomica (3). 95: 27-33.

UDZIŃSKI

W., S

ZEMPLIŃSKI

W. 1999. Pszenica. Szczegółowa uprawa roślin.

Wydawnictwo Akademii Rolniczej we Wrocławiu.

URGOS

S., S

TAMP

P., S

CHMID

J. 2001. Agronomic and physiological study of cold and flooding

tolerance of spelt (Triticum spelta L.) and wheat (Triticum aestivum L.). Journal of

Aagronomy and Crop Science. 187; 195-202.

EGLIŃSKA

A. 2003. Technological value of a spelt and common wheat hybrid. Electronic

Journal of Polish Agricultural Universities. Food Science and Technology. 6. Issue 1.

YRKLER

-D

EGULIS

M., B

ULIŃSKA

-R

ADOMSKA

Z. 2006. Plonowanie i zdrowotność odmian

i populacji czterech gatunków pszenicy ozimej w warunkach gospodarstw

ekologicznych. Journal of Research and Applications in Agricultural Engineering.

51(2); 17-21.

ELEDYN

-S

ZEWCZYK

B., D

UER

I. 2006. Ocena konkurencyjności odmian pszenicy ozimej

uprawianej w ekologicznym systemie produkcji w stosunku do chwastów. Journal

of Research and Applications in Agricultural Engineering. 51(2); 30-35.

AWĘDA

D. 2004. Wpływ sposobów uprawy roli na plonowanie pszenicy ozimej w 3-

polowym zmianowaniu na czarnej ziemi ANNALES UNIVERSITATIS M. CURIE-

SKŁODOWSKA. LIX. 2 SECTIO E; 889 –894.

IRSCHER

P. 2006 Leczymy się i gotujemy ze św. Hildegardą. Receptury i recepty

ze średniowiecznego klasztoru. Wydawnictwo PAX. Warszawa.

ĘDRUSZCZAK

M., B

OJARCZYK

M., S

MOLARZ

H.J., B

UDZYŃSKA

B. 2004. Konkurencyjne zdolności

pszenicy ozimej wobec chwastów w warunkach różnych sposobów odchwaszczania –

produkcja biomasy. ANNALES UNIVERSITATIS M. CURIE-SKŁODOWSKA LIX.

2 SECTIO E; 895 –902.

MECL

A., M

AUCH

F., W

INZELER

M., W

INZELER

H., D

UDLER

R. 1995. Quantitative field resistance

of wheat to powdery mildew and defense reactions at the seedling stage: identification

of a potential marker. Physiological and Molecular Plant Pathology. 47; 185-199.

NAPOWSKI

T., R

ALCEWICZ

M. 2004 a. Evaluation of qualitative features of mikon cultivar

winter wheat grain and flour depending on selected agronomic factors. Electronic

Journal of Polish Agricultural Universities. Food Science and Technology. 7. Issue 1.

NAPOWSKI

T., R

ALCEWICZ

M. 2004 b. Ocena wskaźników jakościowych ziarna i mąki pszenicy

ozimej w zależności od zróżnicowanego nawożenia azotem. ANNALES

UNIVERSITATIS M. CURIE-SKŁODOWSKA. LIX. 2 SECTIO E; 959 –968.

OCJAN

ČKO

D. 2004. Kalivost oluščenega in obrušenega semena pire (Triticum aestivum L.

var. spelta) v primerjavi s kalivostjo plevnatega semena. Acta Agriculturae Slovenica.

83 – 2; 331 – 339.

ORDAN

B., L

ASZCZYK

-D

AWID

A., N

IETUPSKI

M., Ż

-G

OŁASZEWSKA

K. 2007. Wpływ formy

przechowywania pszenicy orkisz (Triticum spelta L.) na rozwój wołka zbożowego

(Sitophilus granarius L.). Progress In Plant Protection 47 (1); 263 – 266.

OWALCZYK

K. 2006. Zmienność alleliczna w locus XGWM 261 w polskich odmianach

pszenicy zwyczajnej zarejestrowanych do 1975 roku. Acta Agrophysica 8(2); 415 –

421.

ASZCZAK

-D

AWID

A., K

ORDAN

B., C

IEPIELEWSKA

D. 2007. Podatność ziarna i przetworów

pszenicy orkisz (Triticum spelta L.) na porażenie trojszykiem ulcem (Tribolium

confusum Duv.). Progress In Plant Protection 47 (1); 280 – 283.

AZURKIEWICZ

J., B

OJARCZYK

M. 2004. Wpływ zróżnicowanego nawożenia azotem na jakość

technologiczną odmian pszenicy ozimej uprawianych w monokulturze. ANNALES

UNIVERSITATIS M. CURIE-SKŁODOWSKA. LIX. 4. SECTIO E; 1621 –1629.

LIVEIRA

J. 2007. North Spanish emmer and spelt wheat landraces: agronomical and grain

quality characteristic evaluation. PGRNewsletter Publicado. 125; 16 – 20.

RZECH

K., N

OWICKI

J., M

ARKS

M. 2003. Wpływ różnych sposobów uprawy gleby średniej na

zachwaszczenie i plonowanie pszenicy ozimej. Zeszyty Problemowe Postępów Nauk

Rolniczych 490; 171–177.

RZECH

K., M

ARKS

M., N

OWICKI

J. 2004. Energetyczna ocena trzech sposobów uprawy roli na

glebie średniej. ANNALES UNIVERSITATIS M. CURIE-SKŁODOWSKA. LIX. 3.

SECTIO E; 1275 –1281.

STROWSKA

D. 1993. Orkisz pszenny cennym surowcem piekarskim. Agrochemia. 8; 11.

AŁYS

E., K

URASZKIEWICZ

R.2003. Wpływ terminów siewu na wybrane cechy i plon ziarna

orkiszu (Triticum aestivum ssp. spelta). Biuletyn IHAR. 228; 71 - 80.

AŁYS

E., Ł

ABUDA

S. 1997. Yielding and elemental composition of spelt wheat grain and straw.

Rachis. 16; 67 – 70.

ARYLUK

D. 2006. Uprawa pszenicy ozimej po sobie z zastosowaniem uproszczeń w uprawie

roli a występowanie chorób podstawy źdźbła. Progress In Plant Protection 46(2); 509

– 511.

OBERTS

J. M. 1999. Azja wschodnia i Grecja klasyczna. Ilustrowana Historia Świata tom II.

Świat Książki. Warszawa.

OCZNIK

STATYSTYCZNY

. 2005. Wydawnictwo GUS. Warszawa.

TANKOWSKI

S., P

ODOLSKA

G., P

ACEWICZ

K. 2004. Wpływ nawożenia azotem na plonowanie i

jakość ziarna odmian pszenicy ozimej. ANNALES UNIVERSITATIS M. CURIE-

SKŁODOWSKA. LIX. 3. SECTIO E; 1363 –1369.

TUBBS

R., P

LOTNIKOVA

J. 1972. Uredospore germination and germ tube penetration of Puccinia

striiformis in seedling leaves of resistant and susceptible wheat varieties. European

Journal of Plant Pathology. 78. 6; 258-264.

ULEWSKA

H. 2004. Wpływ wybranych zabiegów agrotechnicznych na plonowanie i skład

chemiczny ziarna formy ozimej orkiszu pszennego (Triticum aestivum ssp. spelta).

Pamiętnik Puławski 135; 285 – 292.

TĘPIEŃ

A. 2004. Wpływ sposobów nawożenia na zachwaszczenie i plonowanie pszenicy

jarej. Acta Scientiarum Polonorum. Agricultura 3(1); 45 – 54.

UŁEK

A., C

ACAK

-P

IETRZAK

G., C

EGLIŃSKA

A. 2004. Wpływ różnych sposobów aplikacji azotu

na plon. elementy jego struktury oraz wybrane cechy jakościowe za odmian pszenicy

jarej. ANNALES UNIVERSITATIS M. CURIE-SKŁODOWSKA LIX. 2. SECTIO E;

543 –551.

UWARA

I., L

ENART

S., G

AWROŃSKA

-K

ULESZA

A. 2007. Wzrost i plonowanie pszenicy ozimej po

50 latach zróżnicowanego nawożenia i zmianowania. Acta Agrophysica 10(3); 695 –

704.

YBURSKI

J., Ż

-G

OŁASZEWSKA

K. 2005. Orkisz – zboże naszych przodków. Postępy Nauk

Rolniczych 4; 3 –13.

AGA

J. 2001. Charakterystyka białek gliadynowych i glutenin u orkiszu. Biuletyn IHAR

217; 39 – 60.

AGA

J., W

ĘGRZYN

S., B

OROS

D., C

YGANKIEWICZ

A. 2002. Wykorzystanie orkiszu (Triticum

aestivum ssp. spelta) do poprawy właściwości odżywczych pszenicy zwyczajnej

(Triticum aestivum ssp. vulgare). Biuletyn IHAR 221; 3 - 16.

AGA

J. 2002. Inheritance of some -gliadyn protein subunits in spelt wheat and their linkage

with the red glume coding Rg – 1 locus. Plant Breeding and Seed Science 46. 2; 25 –

35.

AGA

J. 2003. Zmienność niektórych frakcji

ω −

gliadyn a zawartość białka ogółem

w potomstwie orkiszu i odmiany Elena. Biuletyn IHAR 228; 61 - 69.

EBER

R., H

RYŃCZUK

B. 2005. Wpływ sposobu uprawy roli i przedplonu na zachwaszczenie

pszenicy ozimej. ANNALES UNIVERSITATIS M. CURIE-SKŁODOWSKA LX.

SECTIO E; 93 –102.

OŹNIAK

A. 2004. Wpływ przedplonu na wybrane cechy jakościowe ziarna pszenicy jarej.

Pamiętnik Puławski 135; 325 – 330.

OŹNIAK

A. 2005. Wpływ przedplonów na plon i jakość technologiczną ziarna pszenicy

twardej

(Triticum durum).

ANNALES UNIVERSITATIS M. CURIE-

SKŁODOWSKA LX. SECTIO E; 103 –112.

OŹNIAK

A. 2006 a. Plonowanie i jakość ziarna pszenicy jarej zwyczajnej

(Triticum aestivum L.) i twardej (Triticum durum Desf.) w zależności od poziomu

agrotechniki. Acta Agrophysica 8(3); 755 – 763.

OŹNIAK

A. 2006 b. Wpływ przedplonów na plon i jakość ziarna pszenicy ozimej.

Acta Scientiarum Polonorum. Agricultura 5(2); 99 – 106.

OŹNIAK

A., S

TANISZEWSKI

M. 2007. Wpływ warunków pogodowych na jakość technologiczną

pszenicy jarej cv. Opatka i pszenicy ozimej cv. Korweta. Acta Agrophysica 9(2); 525

– 540.

OŹNICA

Z., W

ANIOREK

W., M

IŁKOWSKI

P. 2004. Wpływ sposobu stosowania herbicydów

na zachwaszczenie i plony ziarna pszenicy ozimej. Acta Scientiarum Polonorum.

Agricultura 3(1); 37 – 44.

YSZYŃSKI

Z., M

ICHALSKA

B., P

IOTROWSKA

Z., K

UCHARCZYK

D. 2004. Ocena poprawności

technologii produkcji na plantacjach produkcyjnych zbóż ozimych w rejonie Polski

Centralnej. ANNALES UNIVERSITATIS M. CURIE-SKŁODOWSKA LIX. 2

SECTIO E; 941 –949.

Crop technology, weed control and yielding of spelt wheat

(Triticum spelta L.), and common wheat (Triticum aestivum L.) in

organic farming

ing. Krzysztof Łabuda

key words: Triticum spelta L., Triticum aestivum L., cultivation. weed control, yielding, organic

farming

Summary

Purpose of the thesis was evaluation of weeds infestation of the wheat plantation,

comparison of morphological characteristics, components of yield and yielding of Spelt wheat

with common wheat, cultivated in organic farming.

Weather conditions in vegetation season of 2006/2007 favored development of weeds

on plantation. Amount of weeds decreased together with the development of wheat plants.

Together with retarding of sawing term those values were undergoing to decrease. There had

dominated weeds: Stellaria media (L.)Vill., Anthemis arvensis L., Viola arvensis Murr.,

Chamomilla suaveolens (Pursh) Rydb. Morphological characteristics of wheat plants had

differed from morphological types of analyzed varieties. Spelt wheat had possessed longer

straw, yet length of ears was lower than in case of common wheat. Sawing term had

differenced length of the ear, amount of grains and their mass. Varieties of Spelt wheat and

common wheat cultivated in idea of ecological agriculture had yielded on similar level. As the

highest had yielded Ceralio variety – 7.34 tons from ha. There was not shown any of

significant differences in height of yield. The height of yield of straw form one hectare was

tightly correlated with the genotype of variety.

Translate by M.Sc. Zenona Sobska

Document Outline

Praca magisterska
wykonana
w Katedrze Agrotechnologii i Zarządzania
Produkcją Roślinną
pod kierunkiem
dr inż. Krystyny Żuk-Gołaszewskiej
Olsztyn 2008
Anthemis arvensis L.
- Korweta
- Korweta
- Korweta

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Agrotechnika ocena zachwaszczenia i plonowanie pszenicy orkisz (Triticum spelta) oraz pszenicy zwycz
Analiza i ocena zagrożeń czynnikami szkodliwymi występującymi w procesach pracy oraz ocena ryzyka zw
Ocena aktywności przeciwbakteryjnej olejku eterycznego, wyciągu wodnego oraz preparatu handlowego z
PSZENICA Triticum
Ocena plonowania odnowionego użytku zielonego w dolinie Noteci
Pszenica orkisz w żywieniu
ocena ryzyka przy kredytowaniu przedsiębiorstw
Ocena ryzyka poĹ‚oĹĽniczego II
Ocena stanu czystosci wod Zalewu Szczecinskiego ppt
8 ocena jakości układów regulacji
makroskopowa ocena jaj
9 2 4 analiza i ocena zagrożeń
ocena rozwoju
Ocena szkolna

więcej podobnych podstron

Agrotechnika ocena zachwaszczenia i plonowanie pszenicy orkisz (Triticum spelta) oraz pszenicy zwyczajnej (Triticum aestivum) uprawianych w myśl zasad rolnictwa ekologicznego

Document Outline