operator maszyn lesnych 833[02] z2 01 u

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Marta Ratajska

Prowadzenie gospodarki nasiennej i produkcji szkółkarskiej
833[02].Z2.01

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
dr inż. Marek Krzemiński
mgr inż. Jan Komorowicz

Opracowanie redakcyjne:
Bartłomiej Szymanek

Konsultacja:
mgr inż. Teresa Jaszczyk

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 833[02].Z2.01
Prowadzenie gospodarki nasiennej i produkcji szkółkarskiej, zawartej w modułowym
programie nauczania dla zawodu operator maszyn leśnych.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

Wprowadzenie

Wymagania wstępne

Cele kształcenia

Materiał nauczania

4.1.

Ogólne zasady selekcji drzew leśnych

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2.

Nasiona, szyszki i owoce drzew leśnych

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3.

Zbiór nasion drzew leśnych

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4.

Wyłuszczanie nasion drzew iglastych

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

4.5.

Siew nasion

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.2. Pytania sprawdzające

5.5.3. Ćwiczenia

4.5.4. Sprawdzian postępów

4.6.

Rodzaje i lokalizacja szkółek leśnych

4.6.1. Materiał nauczania

4.6.2. Pytania sprawdzające

4.6.3. Ćwiczenia

4.6.4. Sprawdzian postępów

4.7.

Nawożenie i deszczowanie szkółek leśnych

4.7.1. Materiał nauczania

4.7.2. Pytania sprawdzające

4.7.3. Ćwiczenia

4.7.4. Sprawdzian postępów

4.8.

Prace pielęgnacyjne i ochronne w szkółkach oraz pozyskanie
i przygotowanie materiału sadzeniowego do transportu

4.8.1. Materiał nauczania

4.8.2. Pytania sprawdzające

4.8.3. Ćwiczenia

4.8.4. Sprawdzian postępów

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.9.

Produkcja sadzonek z zakrytym systemem korzeniowym oraz
w warunkach kontrolowanych

4.9.1. Materiał nauczania

4.9.2. Pytania sprawdzające

4.9.3. Ćwiczenia

4.9.4. Sprawdzian postępów

Sprawdzian osiągnięć

Literatura

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy z zakresu prowadzenia prac

dotyczących gospodarki nasiennej i produkcji szkółkarskiej.

W poradniku znajdziesz:

−

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,

−

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

−

materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania treści jednostki
modułowej,

−

zestaw zadań testowych, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,

−

wiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować

umiejętności praktyczne,

−

sprawdzian postępów,

−

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,

−

literaturę uzupełniającą.

Bezpieczeństwo i higiena pracy

W czasie wykonywania ćwiczeń musisz stosować się do poleceń prowadzącego ćwiczenia,

przestrzegać regulaminów, przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz instrukcji
przeciwpożarowych obowiązujących podczas poszczególnych rodzajów prac.

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych w module

833[02].Z2.01

Prowadzenie gospodarki

nasiennej i produkcji

szkółkarskiej

833[02].Z2.03

Piel

gnowanie drzew

i drzewostanów

w poszczególnych fazach

rozwojowych

833[02].Z2.02

Prowadzenie prac dotycz

cych

odnowienia lasu, zalesie

rekultywacji oraz melioracji

nych

833[02].Z2

Hodowla lasu

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu nauczania jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

rozpoznawać gatunki drzew leśnych,

−

rozpoznawać podstawowe gatunki fauny leśnej,

−

posługiwać się terminologią dotyczącą środowiska leśnego,

−

określić wymagania siedliskowe drzew leśnych,

−

obsługiwać maszyny używane w produkcji leśnej,

−

posługiwać się podstawowymi narzędziami stosowanymi w leśnictwie,

−

wykorzystywać wiadomości i umiejętności opanowane podczas realizacji programów
nauczania innych jednostek modułowych,

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

selekcjonować, porządkować i przechowywać informacje,

−

oceniać jakość wykonanej pracy,

−

zorganizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami bhp.

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

określić sposoby prowadzenia selekcji drzew leśnych,

−

rozpoznać szyszki drzew iglastych,

−

rozpoznać nasiona drzew i krzewów leśnych,

−

określić terminy dojrzewania i zbioru nasion,

−

określić sposoby zbioru nasion i szyszek,

−

określić zasady i sposoby wyłuszczania nasion,

−

określić sposoby przechowywania nasion,

−

scharakteryzować sposoby przysposabiania nasion do siewu,

−

określić zasady lokalizacji szkółki,

−

scharakteryzować metody siewu,

−

określić metody nawożenia w szkółkach,

−

wykonać prace pielęgnacyjne w szkółce,

−

wykonać prace związane z ochroną upraw w szkółce,

−

wykonać prace związane z pozyskaniem i przygotowaniem materiału sadzeniowego do
transportu,

−

określić zasady produkcji sadzonek z zakrytym systemem korzeniowym,

−

określić zasady produkcji sadzonek w warunkach kontrolowanych,

−

zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska.

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Ogólne zasady selekcji drzew leśnych

4.1.1. Materiał nauczania

Selekcja jest procesem trwale związanym z istnieniem gatunków, ich ewolucją

i trwaniem. W naturalnych populacjach selekcja działa w kierunku dostosowania populacji do
warunków wzrostu. Proces dostosowywania się do warunków jest możliwy dzięki istnieniu
zmienności. Źródła zmienności biologicznej dzieli się na dziedziczne (genetyczne)
i niedziedziczne (środowiskowe).

Zmienność dziedziczną wywołują:

−

mutacje,

−

rekombinacje.
Zmienność niedziedziczną wywołują:

−

wpływy środowiska – temperatura, oświetlenia, gleba itp.

Człowiek wykorzystuje zmienność w obrębie gatunku prowadząc ukierunkowaną

selekcję sztuczną. Polega ona na wyborze i popieraniu populacji i osobników o przydanych
cechach hodowlanych. Selekcja sztuczna prowadzi do zubożenia zróżnicowania
genetycznego, dlatego powinna być prowadzona rozważnie, z uwzględnieniem zachowania
istniejącego bogactwa genetycznego.

Selekcja pozwala na hodowlę drzewostanów zdrowych i stabilnych, o wysokiej jakości

w czasach zwiększającego się zagrożenia od niekorzystnych czynników abiotycznych
i

biotycznych. Wyróżnia się następujące rodzaje selekcji [2, s. 8]:

−

selekcja populacyjna – jest to wybór i wykorzystanie jako bazy nasiennej drzewostanów
najlepszych w danych warunkach wzrostu,

−

selekcja rodowa – polega na wykorzystaniu potomstwa wybranych drzew, z tego

potomstwa po przeprowadzeniu selekcji zakłada się plantacyjne uprawy nasienne,

−

selekcja indywidualna – polega na wyborze drzew doborowych, które wykazują najlepsze

cechy jakościowe i przyrostowe, wykorzystuje się je do pozyskania partii nasion
i zrzezów do rozmnażania wegetatywnego, które służą do zakładania plantacji
nasiennych i plantacyjnych upraw nasiennych.
Spośród wyżej wymienionych największe efekty hodowlane daje selekcja indywidualna,

natomiast najbardziej na zwiększenie trwałości przyszłych drzewostanów wpływa selekcja
populacyjna. Biorąc pod uwagę aspekty genetyczne, trwałość przyszłej produkcji i aspekty
ekonomiczne za główny kierunek selekcji drzew leśnych w Polsce przyjęto selekcję
populacyjną.

Nasiona z wyłączonych drzewostanów nasiennych, plantacji i plantacyjnych upraw

nasiennych, oraz drzew aprobowanych służą do zakładania rejestrowanych upraw
pochodnych. Uprawy te w przyszłości będą stanowić główną bazę nasienną do zakładania
upraw gospodarczych. Obecnie nasiona do zakładania upraw pozyskuje się głównie
z gospodarczych drzewostanów nasiennych.

Drzewostany nasienne wybiera się i uznaje, aby trwale zachować wartościowe i swoiste

dla nich cechy rodzimych ekotypów drzew. Wybór tych drzewostanów ma umożliwić
stworzenie cennego źródła pozyskiwania nasion do hodowania nowych pokoleń
drzewostanów o ulepszonej jakości. Drzewostany te stanowią jednocześnie podstawę wyboru
drzew doborowych. Przy typowaniu, a następnie uznawaniu drzewostanów za nasienne

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

analizuje się: rodzimość pochodzenia, wiek, zdrowotność, jakość, produkcyjność, otoczenie
i obszar. Podczas typowania rozpatrywane mogą być tylko drzewostany, co do których można
przyjąć, że są rodzimego pochodzenia. Rodzime drzewostany reprezentują ekotypy, które
ukształtowały się przez wiele pokoleń pod wpływem miejscowych warunków glebowych oraz
klimatycznych i w wyniku długotrwałego doboru naturalnego osiągnęły najwyższy stopień
przystosowania.. Wyróżnia się:

−

wyłączone drzewostany nasienne (WDN) – są to drzewostany, które po wytypowaniu
i uznaniu wyłącza się z produkcji, służą one tylko i wyłącznie do pozyskania z nich
nasion; w drzewostanach tych przeprowadza się cięcia sanitarne w celu usunięcia
niepożądanych składników drzewostanu; zbiór nasion w tych drzewostanach wykonuje
się z ziemi lub z drzew.

−

gospodarcze drzewostany nasienne (GDN) – są to drzewostany w których wykonuje się
zbiór nasion w roku urodzaju poprzez ścięcie drzew i zbiór z ziemi, wyróżniają się one
jakością hodowlaną. Od drzewostanów tych wymaga się aby były rodzime, w wieku
rębnym lub bliskorębnym, a drzewa charakteryzowały się pełną zdrowotnością, dobrą
jakością i dużą produkcyjnością

Rys. 1. Gospodarcze drzewostany nasienne [2, s. 58]

Drzewa doborowe – wybiera się je tylko w wyłączonych drzewostanach nasiennych
i gospodarczych drzewostanach nasiennych; przy wyborze tych drzew bierze się pod uwagę
cechy jakościowe, drzewa te oznacza się trwale i nadaje odpowiednie numery.

Plantacje nasienne – sadzi się na nich wegetatywne potomstwo określonej liczby drzew
doborowych, reprezentujące genotypy tych drzew.

Plantacyjna uprawa nasienna obejmuje generatywne sadzonki wyhodowane z nasion
określonej liczby drzew doborowych, ale reprezentujących tyle genotypów ile w tej uprawie
rośnie drzew, dlatego pula genetyczna jest o wiele bogatsza.

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 2. Oznaczenie drzewa doborowego numerem [opracowanie własne]

Rys. 3. Plantacyjna uprawa nasienna [opracowanie własne]

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Czym zajmuje się selekcja w leśnictwie?

Jakie znasz rodzaje selekcji w leśnictwie?

Jakie są źródła zmienności genetycznej?

Jakie znasz rodzaje drzewostanów nasiennych?

Jaka jest różnica pomiędzy WDN a GDN?

Co to są drzewa doborowe?

Jakie kryteria powinny spełniać drzewostany nasienne?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Scharakteryzuj zasady selekcji stosowanej w leśnictwie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

obejrzeć film edukacyjny na temat selekcji,

odszukać i przeczytać literaturę pomocną przy wykonaniu ćwiczenia,

opisać zasady selekcji,

opisać rodzaje selekcji,

ocenić prawidłowość wykonania ćwiczenia.

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

film edukacyjny na temat selekcji,

−

poradnik dla ucznia,

−

ołówek/długopis,

−

notatnik,

−

literatura z rozdziału 6 Poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Opisz schemat selekcji stosowanej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać informacje, które będą pomocne przy wykonaniu ćwiczenia,

przeanalizować schemat selekcji stosowanej,

opisać schemat wraz z zależnościami pomiędzy poszczególnymi etapami,

ocenić prawidłowość wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

plansze, foliogramy,

−

notatnik,

−

ołówek/długopis,

−

literatura z rozdziału 6 Poradnika dla ucznia.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

określić czym zajmuje się selekcja w leśnictwie

podać rodzaje selekcji stosowanej w leśnictwie?

określić źródła zmienności genetycznej?

podać rodzaje drzewostanów nasiennych?

określić różnice pomiędzy WDN a GDN?

scharakteryzować drzewa doborowe?

określić jakie kryteria powinny spełniać drzewostany nasienne?

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Nasiona, szyszki i owoce drzew leśnych

4.2.1. Materiał nauczania

Nasiona służą do rozmnażania generatywnego roślin, w tym drzew i krzewów.
Nasiona, szyszki i owoce drzew i krzewów leśnych cechują się dużą różnorodnością

budowy, kształtu, wielkości itp. Zróżnicowanie to wynika z: przynależności systematycznej
danej rośliny, sposobu rozsiewania się nasion, przystosowania się rośliny do środowiska,
biologii danego gatunku.

Wyróżnia się następujące sposoby rozsiewania nasion przy pomocy: wiatru, wody,

zwierząt (ptaki, ssaki, owady). U drzew i krzewów leśnych najczęściej występuje sposób
rozsiewania przez wiatr – nasiona są wyposażone w aparat lotny najczęściej w postaci
skrzydełka, przez wodę np. olsze, oraz przez zwierzęta – limba jest rozsiewana przez
orzechówkę.

Poniżej jest krótka charakterystyka nasion, owoców i szyszek drzew i krzewów leśnych.

Zapoznaj się z nią zwracając uwagę na cechy charakterystyczne, które są pomocne
w rozpoznawaniu.

Drzewa
Cis pospolity – Taxus baccata:

−

nasiona twarde, owalne z zaostrzonym wierzchołkiem,
zakończone dwoma wyraźnymi szwami,

−

długość 6–8mm,

−

barwa oliwkowo brązowa, po dojrzeniu ciemnobrązowa,

−

nasionko całkowicie otoczone jaskrawą koralowo czerwoną
osnówką, kielichowato otwartą na końcu.

Jodła pospolita – Abies alba:
Nasiona:

−

duże nieforemnie trójkątne,

−

długość ok. 10mm,

−

barwy brązowo-brunatno-fioletowej,

−

skrzydełko trójkątne, najszersze w części wierzchołkowej, dwa razy
dłuższe od nasiona, kruche i łatwo obłamujące się, na nasieniu
zawsze przyrośnięte,

−

pęcherzyki żywiczne w okrywie.

Szyszki:

−

przez cały czas wzniesione ku górze,

−

końcem lata dochodzą do kilkunastu cm długości i 5–6 cm grubości,

−

dojrzałe maja barwę brązową,

−

brzeg łusek nasiennych okrągły, łuski dachówkowato zachodzą na siebie,

−

łuski wspierające języczkowate, ich koniec wystaje poza łuski nasienne,

−

po dojrzeniu szyszki rozpadają się na drzewie, pozostaje po nich tzw. Trzpień.

Świerk pospolity – Picea abies:
Nasiona:

−

barwy

jednolitej

ciemno-rdzawo-brazowej

(nie

czarne)

umieszczone w łyżeczkowanym zagłębieniu skrzydełka,

−

łyżeczka skrzydełka lekko zachodzi na górną stronę skrzydełka

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

skrzydełko żółtawe, tępo zakończone,

−

nasionko w jednym końcu grube i jajowato zaokrąglone, w drugim wydłużone, spiczaste
lekko świdrowato skręcone.

Szyszki:

−

długość 10–15 cm, grubość 3–4 cm,

−

barwa dojrzałych jest jasnobrązowa,

−

łuski nasienne, ułożone dachówkowato, wykazują dość dużą zmienność kształtów.

Jedlica zielona – Pseudotsuga taxifolia:
Nasiona:

−

trójkątne o zaostrzonych wierzchołkach,

−

strona zrośnięta ze skrzydełkiem brązowa, lśniąca, wypukła,

−

strona przeciwna jaśniejsza, żółtawa z brązowymi zaciekami –
marmurkowato płaska,

−

skrzydełko tempo zakończone, słomkowe,

−

nasiona bez żywicy.
Szyszki:

−

długości 7–10 cm, grubość 3–4 cm,

−

łuski nasienne zaokrąglone,

−

łuski okrywowe dłuższe od nasiennych, wystają na zewnątrz.

Modrzew europejski – Larix decidua.
Nasiona:

−

w zarysie zbliżone do trójkąta,

−

w części najszerszej wachlarzykowato wygięte, długości 4 mm,
szerokości 2 mm,

−

od strony zrośniętej ze skrzydełkiem płaskie, brązowe, lśniące,

−

strona przeciwna nasiona wypukła, nakrapiana, matowa.

Szyszki:

−

dojrzałe szyszki kształtu jajowatego,

−

wielkość zmienna, 2–4 cm długości,

−

barwa brązowa,

−

łuski miseczkowate, brzegi lekko karbowane.

Sosna limba – Pinus cembra.
Nasiona:

−

duże do 12 mm orzeszki, bez skrzydełek, nieregularnie owalne,

−

barwa rdzawo-brązowa.

Szyszki:

−

kształtu jajowatego,

−

długość 6–8 cm, grubość 4–6 cm,

−

łuski szerokie z tarczkami mało wypukłymi.

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sosna czarna – Pinus nigra.
Nasiona:

−

duże owalne, 5–7 mm długości,

−

barwa brązowa lub biało – płowe, matowe,

−

skrzydełko

duże

zarysie

podobne

P. sylvestris, obejmuje nasiono kleszczowato,

−

po oddzieleniu od skrzydełka pozostaje „nagie, obłe”.

Szyszki:

−

do 8 cm długości,

−

jajowate, prawie siedzące,

−

barwy żółtawobrązowej, z połyskiem,

−

łuski z tarczką zaokrągloną i krótkim ostrym wyrostkiem.

Sosna pospolita – Pinus sylvestris.
Nasiona:

−

do 5mm długości,

−

ubarwienie bardzo zróżnicowane – czarne, szare, pstre,

−

kształtu nieregularnego, przypominającego spadającą kroplę
wody, z jednej strony lekko spłaszczone, z drugiej wypukłe,

−

skrzydełko duże, 3–4 razy dłuższe od nasionka, błoniaste
koloru płowego lub brązowego z ciemniejszym obrzeżem,
a czasem „naciekami”,

−

skrzydełko daje się łatwo oddzielić od nasionka.

Szyszki:

−

kształtu jajowato-stożkowego,

−

długość 3–7 cm, grubość do 4 cm,

−

łuski z tarczką wypukłą o kształcie romboidalnym.

Sosna górska – Pinus mugo.
Nasiona:

−

podobne do P. silvestris, nieco krótsze – do 5 mm,

−

barwy jednolicie ciemnobrązowej, z lekkim tłustym połyskiem,

−

obustronnie wypukłe,

−

zebrane zbyt wcześnie barwy płowej,

−

skrzydełko mniejsze od P. sylvestris, z tępym wierzchołkiem, barwy płowej lub brązowej.

Szyszki:

−

mniejsze od sosny pospolitej,

−

prawie siedzące,

−

tarczka z wydatnym wyrostkiem, z czarna obwódką.

Brzoza brodawkowata – Betula verrucosa.
Nasiona:

−

ółto-brązowe

orzeszki

objęty

obustronnie

motylkowato

błoniastym skrzydełkiem, 2–3 razy szerszym od skrzydełka,

−

w szczytowym miejscu nasionka są widoczne resztki
uschniętych szyjek zalążni,

−

łuska nasienna trójklapowa, przypomina swoim kształtem lilijkę harcerską.

Brzoza omszona – Betula pubescens.
Nasiona:

−

w odróżnieniu od wyżej opisanej skrzydełko jest najczęściej 1,5
raza szersze od nasionka,

−

uschnięte szczątki szyjek zalążni są dłuższe i bardziej widoczne.

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Olsza czarna – Alnus glutinosa.
Nasiona:

−

jednonasienne orzeszki otoczone wąskim skórzastym
skrzydełkiem,

−

barwa czekoladowo-brązowa,

−

owocostany to zdrewniałe nibyszyszeczki osadzone na szypułkach,
nie rozpadają się i długo wiszą w koronach drzew.

Olsza szara – Alnus incana.
Nasiona:

−

jednonasienny orzeszek podobnego kształtu jak wyżej, nieco mniejszy i bardziej owalny,
kolor jaśniejszy.

Grab pospolity – Carpinus betulus:

−

jednonasienny orzeszek spłaszczony, kształtu gruszkowatego
z wyraźnymi żeberkami,

−

osadzony jest na końcu trójklapowej okrywy długości do 5 cm,
odgrywa rolę skrzydełka.

Buk zwyczajny – Fagus sylvatica:

−

nasionkiem (bukiew) jest trójgraniasty orzeszek, długości ok. 1,5 cm,

−

barwa orzeszka brązowa,

−

posiada ostre kanty zbiegające się u szczytu nasiona, boki orzeszka gładkie, połyskujące,

−

dwa takie orzeszki pokryte są 4 klapową miseczką pokrytą wyrostkami.

Dąb szypułkowy – Quercus robur:

−

nasiono – żołądź – bezbielmowe, kształtu zmiennego, u nasady
ś

cięte (dają się postawić na płaskiej powierzchni),

−

wierzchołek żołędzi łagodnie zaostrzony, średnica max.
w połowie długości nasiona, na świeżych lub nawilżonych
widoczne są oliwkowo – brązowe prążki wzdłuż żołędzi.

Dąb bezszypułkowy – Quercus petraea:

−

ołędzie wydłużone, owalne, na wierzchołku często zaostrzone,

−

rednica max. W 1/3 lub ½ długości,

−

u podstawy zaokrąglone – przewracają się po postawieniu,

−

barwa w okresie opadania zielona, później ciemnieje do
brązowej.

Wiąz górski – Ulmus glabra:

−

owocostany w pęczkach składają się z owoców,

−

owocem jest oskrzydlony orzeszek,

−

kolor seledynowy,

−

orzeszek jest położony centrycznie w prawie okrągłym
skrzydełku.

Wiąz polny – Ulmus campestris:

−

owocem jest krótkoszypułkowy, wąsko oskrzydlony orzeszek,

−

skrzydełko w zarysie sercowate,

−

orzeszek osadzony bliżej wierzchołka przeciwległego do krótkiej szypułki,

−

w górnej części skrzydlaka wycięcie dochodzi do orzeszka,

−

skrzydlaki nieco mniejsze i delikatniejsze niż u wiązu górskiego,

−

barwa początkowo zielona.

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wiąz szypułkowy – Ulmus laevis:

−

skrzydlaki najmniejsze z wiązów,

−

skórzaste skrzydełka orzęsione na brzegach,

−

orzeszek osadzony centrycznie w skrzydełku,

−

owocostany

pęczkach

osadzonych

długich

3 – 4 cm szypułkach.

Klon zwyczajny – Acer platanoides:

−

owocostany składają się ze skrzydlaków zrośniętych pod katem
silnie rozwartym,

−

owoc – skrzydlak – jest długości ok. 3,5 do 5 cm,

−

skrzydełka prawie równo – szerokie, żywo zielone później
ż

ółte i jasnobrązowe,

−

nasionem jest duży spłaszczony, bezbielmowy orzeszek,
osadzony w miejscu zrośnięcia się z drugim skrzydlakiem.

Klon jawor – Acer pseudoplatanus:

−

owocostany zebrane w kiście długości 8–30 cm, składają się ze
skrzydlaków ok. 14 par,

−

para skrzydlaków zrośnięta pod kątem 60–90

−

nasionem jest bezbielmowy, wypukły, kulisty orzeszek,

−

skrzydełko

3–6

długości,

przy

nasionku

węższe

i rozszerza się ku wierzchołkowi,

−

barwa skrzydełka początkowo zielona, później ciemniejąca,

Klon polny – Acer campestre:

−

owocem jest skrzydlak długości 4 cm, początkowo
zielonkawy, po dojrzeniu brazowy,

−

skrzydlaki

zrośnięte

pod

katem

silnie

rozwartym,

ok. 180

, niekiedy lekko odchylone ku górze,

−

nasiono-orzeszek mniejszy niż u klonu zwyczajnego, spłaszczony.

Lipa drobnolistna – Tilia cordata:

−

owocostany składają się z owoców częściowo zrośniętych z
języczkowatą podsadką ułatwiającą rozsiewanie przez wiatr,

−

owoce kuliste lub owalne, niepękające, nagie lub słabo
owłosione, ze słabo wyczuwalnym żeberkowanie,

−

łatwo pękają zgniecione w palcach,

−

dojrzałe

orzeszki

są

brązowo-żółte

zielonkawym

odcieniem.

Lipa szerokolistna – Tilia plathyphylos:

−

orzeszki większe niż u lipy drobnolistnej,

−

szarobrązowe z kutnerowatym nalotem,

−

posiadają grubą, zdrewniałą skorupkę z wyraźnymi żeberkami.

Jesion wyniosły – Fraxinus excelsior:

−

owocostany zebrane w pęczki składają się z lancetowatych
skrzydlaków długości ok. 4 cm,

−

skrzydlaki zielono-żółte, w miarę dojrzewania brązowieją,

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

skórzaste skrzydełko jest języczkowate, tępo zakończone, nieco skręcone,

−

skrzydełko obejmuje boczne krawędzie orzeszka i nie daje się od niego oddzielić,

−

orzeszek owalny, wydłużony i spłaszczony, długości ok. 2 cm i szerokości ok. 5 mm,
sięga do połowy skrzydełka,

−

barwa po dojrzeniu jasno-brązowa.

Krzewy
Jałowiec – Juniperus communis.

−

owoc w postaci szyszkojagody:

−

w pierwszym roku jest owalna barwy zielonej,

−

w drugim roku na jesień dorasta do 1 cm długości, barwa
ciemnofioletowa, z nalotem woskowatym,

−

na wierzchołku szyszkojagody trzy blizny tworzące figurę
podobna do trójkąta,

−

w środku szyszkojagody znajdują się 3 nasionka – trójgraniaste, szersze u nasady,
zwężające się klinowato ku wierzchołkowi.

Jarząb pospolity – Sorbus aucuparia:

−

owoce kuliste, barwy krwistoczerwonej, gorzkawocierpkie
w smaku,

−

nasiona jednostronnie spłaszczone, długości 6 mm,
szerokości 1,5 mm, półksiężycowatego kształtu, barwy
jasnobrązowej lub brązowo-czerwonej, lekko błyszczące.

Głóg jednoszyjkowy – Cratageus monogyna:

−

owoce zawierają jedno nasionko,

−

nasiona silnie zdrewniałe, pestka bardzo twarda,

−

często okryte kruchą osłonka powstałą z wewnętrznej warstwy
miąższu owocowego,

−

posiadają dwa wgłębienia na powierzchni,

−

barwa brązowo-beżowa,

−

kształt lekko jajaowaty z zaostrzonym jednym wierzchołkiem.

Głóg dwuszyjkowy – Catageus oxycantha:

−

nasionami są pestki o silnie zdrewniałej skorupce, silnie bruzdkowanej,

−

kształt

półksiężycowaty,

wgłębienia

powierzchni

ostrokrawędziste

−

nasiona z jednej strony wypukłe z drugiej płaskie,

−

kolor lekko pomarańczowy.

Śliwa tarnina – Prunus spinosa:

−

owoce kształtu kulistego, barwy fioletowo-czarnej z sinym
nalotem, cierpkie,

−

nasiona kuliste, silnie zdrewniałe, do 1cm długości,

−

pestka

bruzdkowana,

pomarszczona

wyraźnymi

podłużnymi żebrami.

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Czeremcha zwyczajna – Prunus padus:

−

owoce – czarne, błyszczące, kuliste pestkowce, miąższ
granatowo – czarny, po rozgniecieniu lepki,

−

nasiono – okrągła lub jajowata pestka wielkości groszku,
pokryta drobnym charakterystycznym bruzdkowaniem.

Trzmielina zwyczajna – Evonymus europaea:

−

owocostan – czterokomorowa torebka, po dojrzeniu różowa,
ś

rednicy 1,5cm,

−

nasiona – eliptyczne, długości ok. 12 mm, białe lub lekko
zaróżowione, całkowicie pokryte pomarańczowa otoczką.

Trzmielina brodawkowata – E. verrucosus:

−

nasiona okrągłe lub jajowate, do ½ długości ujęte czerwono-
-pomarańczową

osnówką,

jednej

strony

spiczasto

zakończone,

−

owocem jest czterokomorowa torebka.

Szakłak pospolity – Rhamnus cathartica:

−

owocostany zebrane w kiście,

−

owocem są kuliste pestkowce, początkowo zielone, w miarę
dojrzewania czernieją,

−

wewnątrz zarnej mięsistej owocni 2–4 nasiona,

−

nasiona jajowato – trójkątne, długości ok. 3 mm, szerokości
4 mm, barwy szaro – czarne, z jedną krawędzią wyraźnie ostrą.

Kalina koralowa – Viburnum opulus:

−

owocostany w postaci wiszących kiści,

−

owoce jednonasienne pestkowce, kulisto owalne, długości ok.
8 mm, szkliste, koralowo czerwone,

−

nasionka w postaci płaskiej, zdrewniałej pestki, lekko
sercowatej, kolor płowy z czerwonym odcieniem.

Kalina hordowina – V. lantana:

−

owoce czerwone, po dojrzeniu czarne, wewnątrz mięsistej
owocni znajduje się jedno nasiono,

−

nasiona płaskie, eliptyczne, długości 8, szerokości 6 mm, z jednej
strony posiadają 2 z drugiej 3 rowki podłużne, kolor kremowo biały.

Dereń świdwa – Cornus sangiunea:

−

owocostany luźne, groniasto złożone z kulistych granatowo-
-czarnych pestkowców,

−

nasiona zdrewniałe, wielkości grochu w postaci kulistej pestki,
lekko bruzdkowane, koloru płowo-zielonego.

Dereń właściwy – C. mas:

−

owocostany luźne, grona złożone z owoców – pestkowców,

−

owoc wydłużony, oliwkowaty, ciemnoczerwony,

−

nasionem jest płytko bruzdkowana, walcowata, płowa pestka.

[fotografie zamieszczone w rozdziale stanowią zbiór własny autora]

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jakie znasz sposoby rozsiewania się nasion drzew leśnych?

Jakie znasz gatunki, których nasiona są wyposażone w aparat lotny?

Czy wiesz jaką cechę charakterystyczną mają szyszki jodły?

Jakie są rodzaje ujęcia nasiona przez skrzydełko u drzew iglastych?

Jak nazywa się nasiono dębu, a jak buka?

Po czym można rozróżnić nasiona klonów?

Jak można rozróżnić nasiona dębów?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Rozpoznaj i scharakteryzuj na podstawie własnych obserwacji nasiona drzew iglastych.

W opisach szczególną uwagę zwróć na cechy różnicujące nasiona poszczególnych gatunków.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać i przeczytać literaturę pomocną przy wykonaniu ćwiczenia,

przejrzeć odpowiedni zbiór nasion,

rozpoznać nasiona do gatunków,

dokonać krótkiej charakterystyki rozpoznanych nasion,

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

zbiór nasion,

−

szkło powiększające, pęseta, biała podkładka pod nasiona,

−

notatnik, ołówek,

−

literatura z rozdziału 6 Poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Rozpoznaj i scharakteryzuj na podstawie własnych obserwacji szyszki drzew iglastych.

W opisach szczególną uwagę zwróć na cechy różnicujące szyszki poszczególnych gatunków.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać informacje, które będą pomocne przy wykonywaniu ćwiczenia,

przejrzeć odpowiedni zbiór szyszek,

rozpoznać gatunki szyszek,

dokonać krótkiej charakterystyki rozpoznanych szyszek,

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

odpowiedni zbiór szyszek,

−

szkło powiększające, pęseta, podkładka pod szyszki,

−

notatnik, ołówek,

−

literatura z rozdziału 6 Poradnika dla ucznia.

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Rozpoznaj i scharakteryzuj na podstawie własnych obserwacji nasiona i owoce drzew

liściastych. W opisach szczególna uwagę zwróć na cechy różnicujące nasiona poszczególnych
gatunków.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać i przeczytać literaturę pomocną przy wykonaniu ćwiczenia,

przejrzeć zbiór nasion i owoców,

rozpoznać nasiona do gatunków,

dokonać krótkiej charakterystyki rozpoznanych nasion,

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

odpowiedni zbiór nasion i owoców,

−

szkło powiększające, pęseta, biała podkładka pod nasiona,

−

notatnik, ołówek,

−

literatura z rozdziału 6 Poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 4

Rozpoznaj i opisz na podstawie własnych obserwacji nasiona i owoce krzewów leśnych.

W opisach szczególną uwagę zwróć na cechy różnicujące nasiona poszczególnych gatunków.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać informacje, które będą pomocne przy wykonywaniu ćwiczenia,

przejrzeć odpowiedni zbiór nasion i owoców,

rozpoznać nasiona do gatunków,

dokonać krótkiej charakterystyki rozpoznanych nasion,

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

odpowiedni zbiór nasion i owoców,

−

szkło powiększające, pęseta, podkładka pod szyszki,

−

poradnik dla ucznia,

−

notatnik, ołówek,

−

literatura z rozdziału 6 Poradnika dla ucznia.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz?

Tak Nie

określić sposoby rozsiewania się nasion drzew leśnych?

rozpoznać nasiona wyposażone w aparat lotny?

rozróżnić szyszki jodły?

wymienić rodzaje ujęcia nasionka przez skrzydełko?

narysować nasiono dębu i buka?

scharakteryzować nasiona klonów?

rozróżnić nasiona dębów?

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.

Zbiór nasion drzew leśnych

4.3.1. Materiał nauczania

Sposoby zbioru

Zbiór wykonuje się po osiągnięciu przez nasiona (owoce) dojrzałości pełnej (przed lub po

opadnięciu), lub w niektórych przypadkach wykonuje się zbiór „na zielono”. Zbiór „na
zielono” polega na zbiorze owoców (nasion) nie w pełni dojrzałych. Dotyczy takich
gatunków jak: rodzime klony, lipy, grab, jesion i czereśnia ptasia. Wybór pory i sposobu
zbioru zależy m.in. od gatunku i zaplanowanego postępowania z nasionami po zbiorze.
Decyzja o rozpoczęciu zbioru musi być poprzedzona zbiorem próbnym w celu prostego
określenia jakości nasion, która decyduje o celowości czynności.

Można wyróżnić następujące sposoby zbioru nasion:

−

Zbiór z ziemi – jest sposobem najprostszym; znajduje zastosowanie w przypadku
gatunków ciężkonasiennych i wykształcających duże, mięsiste owoce. Można tu zaliczyć:
ż

ołędzie dębów, bukiew, orzechy, skrzydlaki klonów, nasiona kasztanowca, owoce

dzikiej gruszy i jabłoni, oraz szyszki limby. Zbiór ten jest pracochłonny i powolny
dlatego też należy dążyć do ułatwień i udoskonaleń sposobu zbioru. Można je uzyskać
poprzez: uprzątnięcie gałęzi, grabienie i odmiecenie miejsc nie pokrytych roślinnością,
rozkładanie siatek, płacht, folii pod drzewami nasiennymi. Ułatwieniem może być
wykorzystanie mechanicznych otrząsaczy napędzanych przez ciągnik (grab, jesion,
klony) lub wykorzystanie śmigłowca do strząsania np. orzeszków buka. Do zbioru
przystępuje się po pierwszym, naturalnym opadzie części nasion (owoców), które są
najczęściej złej jakości. Takie postępowanie pozwala na wyeliminowanie części nasion
złych z plonu głównego bez konieczności wykonywania dodatkowych czynności.

Za zbiór „z ziemi” można również uznać obrywanie szyszek lub owocostanów ze
ś

ciętych drzew, w gospodarczych drzewostanach nasiennych [2, s. 41–42].

Rys. 4. Siatka rozpostarta na ziemi w d-stanie bukowym [9, s. 28]

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Specyficzną odmianą zbioru z ziemi jest zbiór nasion olszy. Pozyskuje się je wiosną
zbierając je z powierzchni wody za pomocą sit, przetaków lub specjalnych niewodów.

−

Zbiór z drzew stojących – jest wykonywany w wyłączonych lub nie przeznaczonych do
wyrębu w danym roku drzewostanach nasiennych. W przypadku zbioru nasion (owoców)
z niskich krzewów, robotnik stoi na ziemi i przy pomocy odpowiednich narzędzi
pozyskuje nasiona.
W przypadku drzew wysokich zbieracz musi dotrzeć w korony i tam ręcznie, lub przy
pomocy narzędzi pozyskuje nasiona (owocostany). Wykorzystuje się do tego celu: lekkie
drabiny wielosegmentowe, które zbieracz składa i mocuje do drzewa w miarę
wchodzenia po pniu, włazów obręczowych i hakowych – tylko w drzewostanach gdzie
można kaleczyć pnie lub gdy drzewo ma grubą korowinę, wysokie zwyżki hydrauliczne.
W celu poprawy bezpieczeństwa i ułatwienia zbioru wykorzystuje się techniki i sprzęt
zapożyczony ze wspinaczki wysokogórskiej. Zebrane w koronach nasiona są zrzucane
bezpośrednio na ziemię, gromadzone w worku i dopiero zrzucane, lub w przypadku
nasion delikatnych gromadzone w worku i spuszczane na linie w worku na ziemię.
Można też strząsać nasiona na rozłożone na ziemie płachty.

Rys. 5. Ekwipunek do zbioru szyszek z drzew stojących: 1 – włazy kolcowe, 2 – segment drabiny metalowej,

3 – pas bezpieczeństwa z siodełkiem, 4 – karabinki zakręcane,

5 – linka asekuracyjna robocza 2m, 6 – linka asekuracyjna pomocnicza1,5m,

7 – rep do wykonania pętli prusika, 8 – lina asekuracyjno-zjazdowa, 9 – kotwiczka z linką,

10 – sekator, 11 – przyginacz gałęzi, 12 – ochronna i wygodna odzież,

13 – mocne i wygodne obuwie, 14 – hełm ochronny, 15 – torby, 16 – kosze, 17 – worki do szyszek [9, s. 25]

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 6. Zbiór z drzewa liściastego

przy pomocy włazów kolcowych

Rys. 7. Zbiór z drzewa iglastego

przy pomocy drabiny

Organizacja zbioru

Obecnie zbiór materiału siewnego jest w pełni kontrolowany. Oznacza to, że nasiona

mogą być pozyskane tylko w drzewostanach wyznaczonych do tego celu, a dalsze
postępowanie i obrót materiałem siewnym, podlega odpowiednim przepisom.

Przy wykonywaniu prac pozyskania nasion mają zastosowanie odpowiednie przepisy

bezpieczeństwa i higieny pracy:

−

prace przy zbiorze szyszek, nasion i pędów z drzew stojących mogą być wykonywane
tylko przez pełnoletnich mężczyzn posiadających aktualne orzeczenie lekarskie o braku
przeciwwskazań do pracy na wysokościach,

−

prace przy zbiorze szyszek, nasion i pędów z drzew stojących mogą być wykonywane
wyłącznie przez co najmniej dwóch pracowników pod nadzorem stałym,

−

zabrania się prowadzenia zbioru podczas burzy, opadów atmosferycznych, silnego
wiatru, ograniczonej widoczności oraz przy temperaturze poniżej minus 5

−

każdy zbieracz musi byś wyposażony w odpowiedni sprzęt ochrony osobistej, każdy
robotnik naziemny musi być wyposażony w hełm ochronny,

−

robotnicy naziemni i zbieracze powinni znać strefy niebezpieczne i strefy zagrożenia
związane z wykonywaną pracą, a także mieć ustalone zasady porozumiewania się
i sygnalizacji,

−

robotnicy naziemni mają zakaz podchodzenia do drzewa, na odległość mniejszą niż 2m
od obrysu korony, na którym pracuje zbieracz,

−

podczas wchodzenia, schodzenia i prac w koronie drzewa zbieracz jest obowiązany
używać sprzętu asekuracyjnego, który chroni go przed upadkiem,

−

nie wolno w sposób nieodpowiedni obchodzić się z osobistym sprzętem
zabezpieczającym (zrzucanie z drzewa, traktowanie ostrymi narzędziami, itp.)

−

podczas zbioru z drzew ściętych na zrębie, można zbierać szyszki w odległości min.
dwóch wysokości drzewostanu od miejsca aktualnej ścinki, oraz w odległości min. 10m
od drwala okrzesującego drzewa obalone.

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Podczas zbioru i wstępnego przechowywania powinno się stosować do następujących

zasad:

−

nasiona mogą być zebrane do odpowiednich naczyń, worków, pojemników, które
powinny być przede wszystkim przewiewne, lub nie zamykane szczelnie. Nie wolno
zbierać i przechowywać nasion w workach foliowych!!

−

nie można mieszać nasion (szyszek): różnych rodzajów i gatunków, zebranych
w wyłączonych

gospodarczych

d-stanach

nasiennych

oraz

plantacji,

z poszczególnych WDN-ów, drzew doborowych i plantacji nasiennych pomiędzy sobą,
może być również wydane zarządzenie oddzielnego zbioru i przechowywania nasion dla
każdego klonu z plantacji,

−

bezpośrednio po zbiorze nasiona (owoce) należy rozłożyć cienką warstwą (do 5 cm –
brzoza, wiązy, klony, jesion, lub 10 cm – bukiew, żołędzie, szyszki iglaków)
w przewiewnym miejscu, ma to na celu podsuszenie i niedopuszczenie do zaparzenia
zbioru,

−

nasiona powinno się przegarniać kilka razy dziennie, przez okres kilkunastu dni, przy
pomocy szufli, gdy utracą część wilgoci można je zsypywać w grubsze warstwy,
i przekazać do leśniczego szkółkarza lub nadleśnictwa

−

mięsiste owoce należy jak najszybciej po zbiorze przekazać do leśniczego szkółkarza,
który zajmie się oddzieleniem nasion od owocni,

−

każda partia materiału siewnego która jest przekazywana do innej jednostki
organizacyjnej LP, lub też do wyłuszczarni musi być odpowiednio i czytelnie
zaetykietowana, z podaniem m.in. dokładnego miejsca pozyskania, gatunku, daty
pozyskania.

Tabela 1. Terminy dojrzewania i zbioru nasion, oraz sposób zbioru [2, s. 39]

Termin

Gatunek

Dojrzałości nasion

Zbioru

Sposób zbioru owoców (nasion)

1. Cis pospolity

VIII–IX

IX–X

Z drzew, po dojrzeniu.

2. Jedlica zielona

IX–X

Z drzew stojących lub ściętych, po

dojrzeniu, przed wysypaniem nasion.

3. Jodła pospolita

15.IX–15.X

15.IX–15X

Z drzew stojących, przed rozsypaniem

szyszek.

4. Modrzew europejski

X–XI

XI–II

Z drzew stojących lub ściętych po ich

dojrzeniu.

5. Sosna czarna

VIII–IX*

XI–II

j. w.

6. Sosna górska

VIII–IX*

XII–II

Z krzewów po dojrzeniu.

7. Sosna limba

VII–IX*

Zbiór szyszek zaraz po ich opadnięciu.

8. Sosna pospolita

VIII–IX*

X–II

Z drzew stojących lub ściętych po ich

dojrzeniu.

9. Świerk pospolity

X–II

j. w.

10. Brzoza brodawkowata

VII–VIII

Z drzew stojących lub ściętych przed

całkowitym dojrzeniem, gdy szyszeczki są

jeszcze zamknięte.

11. Buk zwyczajny

IX–X

Z ziemi po opadnięciu orzeszków, lub z

drzew ściętych w zamkniętych łupinach.

12. Dąb bezszypułkowy

IX–X

Z ziemi po opadnięciu żołędzi.

13. Dąb czerwony

15.IX–31.X*

IX–X

j. w.

14. Dąb szypułkowy

IX–X

j. w.

15. Grab zwyczajny

Z drzew stojących, „na zielono” lub po

dojrzeniu.

16. Jesion wyniosły

IX–X

15IX–X

j. w.

17. Klon jawor

Z drzew stojących „na zielono”, lub po

dojrzeniu z drzew lub z ziemi.

18. Klon polny

Z drzew stojących przed opadnięciem

skrzydlaków.

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19. Klon zwyczajny

Jak u jaworu.

20. Lipa drobnolistna

IX, VIII**

Z drzew stojących „na zielono” lub po

dojrzeniu.

21. Lipa szerokolistna

IX–X

X–XI,

VIII**

j. w.

22. Olsza czarna

IX–X

Z drzew stojących, lub niedawno ściętych

(szyszeczki), lub z wody – nasiona.

23. Topola osika

Z drzew przed całkowitym dojrzeniem.

24. Wiąz górski

1–15.VI

15–31.V

Z drzew „na zielono”, lub po osiągnięciu

pełnej dojrzałości.

25. Wiąz pospolity

1–15.VI

15–31.V

j. w.

26. Wiąz szypułkowy

1–15.VI

15–31.V

j. w.

27. Bez czarny

VIII–IX

15.VIII–

30.IX

28. Bez koralowy

VII

VIII–IX

29. Czeremcha
amerykańska

VIII

1–15.VIII

30. Czeremcha zwyczajna

15.VII–31.VIII

VIII

31. Dereń biały

VIII

32. Dereń jadalny

15–30.VIII

33. Dereń świdwa

15–30.VIII

34.Głóg dwuszyjkowy

35. Głóg jednoszyjkowy

36. Jałowiec pospolity

IX–X*

X–XII

37. Kalina hordowina

38. Kalina koralowa

39. Karagana syberyjska

VII

40. Kruszyna pospolita

VIII–IX

15–30.VIII

41. Leszczyna

42. Rokitnik zwyczajny

VIII

43. Róża dzika

VIII

44. Róża fałdzistolistna

VIII

45. Szakłak pospolity

46. Śliwa ałycza

VIII–IX

VIII

47. Tarnina

15.VIII–15.IX

48.

Trzmielina brodawkowata

VIII–IX

15.VIII–IX

49. Trzmielina zwyczajna

IX–X

50.

Wiciokrzew suchodrzew

VII

VII–VIII

Nasiona (owoce) krzewów zbiera się

bezpośrednio z roślin, i w zależności od

gatunku odpowiednio z nimi postępuje po

zbiorze.

* nasiona są dojrzałe w drugim roku po kwitnieniu
** zbiór nasion na zielono

Nasiona przechodzą dwa stadia dojrzałości: morfologiczną i fizjologiczną. W obydwu

tych fazach nasienie jest zdolne do wykiełkowania w sprzyjających ku temu warunkach.
Nasienie dojrzałe morfologicznie ma właściwe dla gatunku wymiary i w pełni wykształcony
zarodek. Nie ma jednak właściwego koloru, a substancje zapasowe nie są gotowe do
spoczynku. Dojrzałość fizjologiczna cechuje się odpowiednią barwą, oraz taką formą
substancji zapasowych, które umożliwią przetrwanie nasieniu warunków niekorzystnych do
kiełkowania.

Termin dojrzewania i zbioru nasion drzew i krzewów nie jest stały. Zależy od wielu

czynników, przede wszystkim od położenia geograficznego, wysokości nad poziomem morza
oraz przebiegu pogody. Pora zbioru nasion jest również ściśle związana z właściwościami
biologicznymi gatunku, oraz z zaplanowanym sposobem postępowania z nasionami po
zbiorze.

Zbiór nasion należy przeprowadzać:

−

po upewnieniu się o ekonomicznej opłacalności zbioru,

−

po wcześniejszym zbiorze próbnym w celu ustalenia orientacyjnej jakości nasion,

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

w dni suche i słoneczne,

−

w okresie oddzielania się nasion (owoców) od rośliny matecznej.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Kiedy powinno się przystąpić do zbioru nasion?

Jakie znasz sposoby zbioru nasion?

Jakie znasz główne kryteria, które powinny spełniać pojemniki lub worki do zbioru
i wstępnego przechowywania nasion?

Gdzie wolno pozyskiwać nasiona przeznaczone do siewu?

Jakie znasz czynniki wpływające na porę zbioru nasion?

Jakie znasz czynniki wpływające na termin dojrzewania nasion?

Jakie znasz stadia dojrzałości nasion?

Czy wiesz co powinna posiadać każda partia nasion lub szyszek przekazywana do
wyłuszczarni lub innej jednostki organizacyjnej Lasów Państwowych?

Jakie przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy mają zastosowanie przy zbiorze nasion?

10.

Jakie znasz sposoby ułatwienia wykonania zbioru nasion?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Scharakteryzuj metodę zbioru nasion z ziemi.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

obejrzeć tematyczny film edukacyjny na temat zbioru nasion,

scharakteryzować metodę zbioru nasion z ziemi,

opisać przygotowanie drzewostanu do zbioru nasion,

opisać możliwości ułatwień tej metody zbioru,

scharakteryzować cechy prawidłowego pojemnika używanego podczas zbioru
i przechowywania wstępnego,

dokonać oceny prawidłowości wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

film edukacyjny przedstawiający zbiór nasion,

−

notatnik,

−

ołówek/długopis,

−

literatura z rozdziału 6 Poradnika dla ucznia,

Ćwiczenie 2

Dokonaj zbioru nasion z ziemii.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać i przeczytać literaturę pomocną przy wykonaniu ćwiczenia,

obejrzeć film edukacyjny na temat zbioru nasion,

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

dobrać narzędzia pomocne przy wykonaniu zbioru,

zapoznać się z przepisami bhp obowiązującymi przy takim sposobie zbioru,

przygotować miejsce pracy,

dokonać zbioru nasion,

ocenić prawidłowość wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

film na temat zbioru nasion,

−

powierzchnia na której można dokonać zbioru nasion,

−

narzędzia do oczyszczenia powierzchni gleby (grabie),

−

worek lub inny pojemnik na zebrane nasiona,

−

literatura z rozdziału 6 Poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Scharakteryzuj na podstawie własnej obserwacji metodę zbioru nasion z drzew stojących.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

obejrzeć film edukacyjny na temat zbioru nasion z drzew stojących i uczestniczyć
w pokazie terenowym zbioru nasion z drzew stojących,

przypomnieć sobie zasady bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczące tej metody zbioru,

scharakteryzować narzędzia wykorzystane do zbioru nasion tym sposobem,

opisać technikę zbioru nasion,

określić jakie zagrożenia zdrowia i życia występują podczas zbioru,

ocenić prawidłowość wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

film edukacyjny przedstawiający zbiór nasion z drzew stojących,

−

notatnik,

−

ołówek lub długopis,

−

literatura z rozdziału 6 Poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 4

Dokonaj podziału gatunków drzew leśnych ze względu na sposób i porę zbioru.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

opisać, od czego zależy termin dojrzewania i zbioru nasion,

opisać, kiedy należy przystąpić do zbioru nasion,

dokonać podziału ze względu na metodę zbioru nasion na zbiór z ziemi i zbiór z drzew
stojących,

dokonać podziału ze względu na porę zbioru nasion – wiosna, lato jesień czy zima,

ocenić prawidłowość wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

materiał nauczania z rozdziału 4.3 Poradnika dla ucznia,

−

ołówek lub długopis,

−

notatnik,

−

literatura z rozdziału 6 Poradnika dla ucznia.

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

określić, kiedy powinno się przystąpić do zbioru nasion?

wymienić sposoby zbioru nasion?

określić główne kryteria jakie powinny spełniać pojemniki do zbioru
i wstępnego przechowywania nasion?

określić miejsca w których można pozyskać nasiona do siewu?

wymienić czynniki wpływające na porę zbioru nasion?

wymienić czynniki wpływające na termin dojrzewania nasion?

określić stadia dojrzałości nasion?

odpowiednio zaetykietować partię nasion lub szyszek?

zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy przy zbiorze nasion?

10)

opisać i zastosować ułatwienia przy zbiorze nasion?

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Wyłuszczanie nasion drzew iglastych

4.4.1. Materiał nauczania

Nasiona drzew iglastych przed użyciem ich do wysiewu musza być wydobyte z szyszek,

oskrzydlone i oczyszczone. Odbywa się to w wyłuszczarniach, które posiadają odpowiednie
do tego celu urządzenia [5, s. 156].

Tylko szyszki jodły, umieszczone w odpowiednich warunkach, same się rozsypują

uwalniając nasiona. Szyszki pozostałych gatunków (sosny, modrzewia, świerka) musza być
poddane sztucznym zabiegom, które tworzą proces zwany wyłuszczaniem lub łuszczeniem
szyszek. W

przyrodzie nasiona wypadają z szyszek wskutek działania czynników

atmosferycznych: ciepła promieni słonecznych, mrozu i wiatru. Powodują one otwieranie się
szyszek i wypadanie nasion. Nasiona modrzewia uwalniane są stopniowo dzięki
wielokrotnemu przesychaniu i namakaniu szyszek [2, s. 45].

W Polsce stosuje się następujące sposoby wyłuszczania:

−

termiczne (cieplne) dla nasion sosny i świerka,

−

mechaniczne lub cieplno-mechaniczne dla modrzewia,

−

nasiona jodły w zależności od posiadanych urządzeń można pozyskać wszystkimi wyżej
wymienionymi sposobami.

Wyłuszczanie cieplne

Wydobycie nasion z szyszek możliwe jest dzięki rozchylaniu się łusek. Dzieje się tak

dzięki odmiennej budowie ścian komórek w poszczególnych warstwach łuski [9, s. 65].
Najcieńsze ścianki maja komórki znajdujące się od strony wewnętrznej łuski, na najgrubsze
od strony zewnętrznej. Dzięki takiej budowie, w czasie odparowania wilgoci łuska odchyla
się na zewnątrz i uwalnia nasiona.

Ze względu na konstrukcje urządzeń służących do wyłuszczenia szyszek dzielimy

wyłuszczarnie i wyłuszczarki na: bębnowe, szufladowe, szufladowo-bębnowe, kolumnowe
i kontenerowe.

Nasiona podczas procesu wyłuszczania przebywają w warunkach które mogą pogorszyć

ich jakość (zdolność i energia kiełkowania). Czynnikami decydującymi o jakości nasion
podczas procesu wyłuszczania są: wilgotność i temperatura otaczającego nasiona powietrza i czas
przebywania nasion w granicznych warunkach. Dzięki przestrzeganiu określonego reżimu cieplno –
wilgotnościowego podczas procesu technologicznego, możliwe jest uniknięcie obniżenia jakości
nasion. Reżim ten wymaga, aby zawartość pary wodnej w 1 m

powietrza, użytego do

wyłuszczania, nie przekraczała 40 gramów bez względu na wysokość temperatury [2, s. 44].
Wartości te mają zastosowanie dla szyszek świerka i sosny w sztucznych wyłuszczarniach
bez względu na ich typ i proces technologiczny [9, s. 66]. Nad prawidłowością wartości
temperatury i wilgotności powietrza czuwają obecnie urządzenia sterowane komputerowo;
dawniej korzystało się z psychrometrów i tablic psychrometrycznych opracowanych przez
Tyszkiewicza i Tomanka.

Tradycyjnym rozwiązaniem technicznym procesu wyłuszczania są wyłuszczarnie

bębnowe. Były one budowane w Polsce od lat czterdziestych XX w. Są to obiekty
o stosunkowo małym stopniu zmechanizowania prac i automatyki procesu wyłuszczania.
Proces wyłuszczania jest dwustopniowy: podsuszanie szyszek (wyłuszczanie wstępne)
i właściwe wyłuszczanie w bębnach wyłuszczarskich. Taka wyłuszczarnia w zależności od
stopnia zaawansowania technicznego, umożliwia pozyskanie od 9 do 20 kg nasion sosny
w ciągu doby. Poniżej zostaną opisane dwa podstawowe typy wyłuszczarni, które miały
zastosowanie w gospodarce leśnej:

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

starszy – w którym szyszki są podsuszane – składa się z komory grzewczej z paleniskiem
i radiatorami, które ogrzewają powietrze; dwóch komór wyłuszczarskich z sześcioma
bębnami o poj. 900dm

każdy. Bębny, podzielone na komory, mają perforowany płaszcz,

który umożliwia wysypywanie się z nich nasion. Każdą z komór zasypuje się oddzielnie
do ¼ objętości. Robi się tak dlatego, że szyszki podczas wyłuszczania powiększają
znacznie zajmowaną przez siebie przestrzeń. Szyszki sosny 2–2,5 krotnie, świerka 3
krotnie [2, s. 45]. Podział bębna na komory i mały zasyp sprzyjają swobodnej cyrkulacji
powietrza i ułatwiają obrót bębnów. Ogrzane do ok. 50

C powietrze jest doprowadzane do

komór wyłuszczarskich kanałami od góry, dzięki temu opływa szyszki i oziębiając się
opada ku dołowi komory skąd jest odprowadzane. Część ogrzanego powietrza jest
kierowana do górnej części wyłuszczarni, gdzie znajduje się podsuszarnia. Znajdują się
tam sita na których cienko rozłożone są szyszki. Temperatura w tym pomieszczeniu waha
się w zakresie 30–35

C. dzięki temu szyszki w ciągu doby tracą do 25% zawartości wody.

Jeden cykl wyłuszczania zasypu bębnów trwa dobę, przy wydajności 9–12 kg nasion
sosny na dobę.

nowszy – w którym szyszki są poddawane wyłuszczaniu wstępnemu i głównemu.
Większa mechanizacja i automatyka procesu wyłuszczania pozwoliła skrócić cykl z 24 do
12 godzin na jeden zasyp. Proces wyłuszczania wygląda następująco. Nowa partia
szyszek po wstępnym oczyszczeniu trafia do ażurowych koszy umieszczonych w komorze
wstępnego wyłuszczania. Komora ta znajduje się nad komorą główną, a kosze
umieszczone są bezpośrednio nad bębnami, w celu ułatwienia napełniania. Pomieszczenie
jest ogrzewane powietrzem z głównej komory łuszczarskiej. Temperatura waha się
w granicach 25–40°C, a wilgotność względna wynosi 40%. Po 12 godzinach szyszki są
zsypywane przez luki załadowcze do pięciu bębnów, a kosze są napełniane nową partia
szyszek. Proces wyłuszczania głównego trwa 12–15 godzin w temperaturze 65–70°C
i wilgotności względnej 15–30% [2, s. 46; 3, s. 141]. Bębny obracają się w tym czasie co
pół godziny po 7–8 minut. Nasiona wyłuszczone z szyszek opadają na przenośniki
taśmowe znajdujące się pod bębnami i są transportowane do pojemników nasion.
Wyłuszczarnie te dzięki większej mechanizacji procesu załadunku i rozładunku szyszek,
wykorzystaniu lepszych urządzeń grzewczych (grzejniki wodne i elektryczne)
i automatyki nadzoru nad procesem wyłuszczania pozwalają uzyskać 15–20 kg nasion
sosny w ciągu doby.

Opisane wyżej metody dobrze się sprawdzały dla dużych partii szyszek. Uniemożliwiały

jednak wyłuszczanie niewielkich partii szyszek z drzew doborowych, klonów i małych
plantacji [2, s. 46].

Do takich potrzeb używa się małych wyłuszczarni szafowych i komorowych. Te ostatnie

mogą również być używane do partii dużych. Specyfika procesu wyłuszczania w tych
urządzeniach polega na dwuetapowości. Najpierw w szafach bądź komorach otwiera się
szyszki pod wpływem gorącego, osuszonego powietrza. Następnie otwarte szyszki przenosi
się do drugiego urządzenia, którym jest bęben z perforowanymi ściankami. Tam pozyskuje
się nasiona.

Wyłuszczarnie szafowe

Szyszki rozdzielone w ramach dowolnej partii umieszcza się w szufladach (skrzyniach)

łuszczarskich. Szuflady mają dno z siatki metalowej o oczkach mniejszych od wielkości
pozyskiwanych nasion. Skrzynie umieszcza się w szafach jedna nad drugą. Odwodnione
powietrze wprowadza się do każdego segmentu lub każdej skrzyni oddzielne. Kierunek jego
ruchu jest zazwyczaj od góry ku dołowi, uniemożliwia to porwanie uwolnionych nasion przez
prąd powietrza, natomiast. Ruch powietrza jest wymuszony przez wydajną i odpowiednio
ukierunkowana wentylację. Ogromną zaletą tego typu urządzenia jest nieustanna cyrkulacja
stale osuszanego powietrza w cyklu zamkniętym. Powietrze jest osuszane w chłodnicy

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

w której skondensowana para wodna osiada na stale zimnym parowniku (chłodnicy). Proces
wyłuszczania trwa stosunkowo krótko, a powietrze przechodzące przez szyszki jest silnie
odwodnione i nie tak ciepłe jak w starych wyłuszczarniach bębnowych. Regulacja
wilgotności i temperatury powietrza sterowana jest zazwyczaj elektronicznie. Wyłuszczarnie
szafowe nie są urządzeniami dużymi, przykładowy wymiar skrzyń to 58 x 58 cm i 18 cm
wysokości. Umożliwia to wyłuszczanie szyszek nawet z pojedynczych drzew. Istnieje
możliwość umieszczenia kilku skrzyń w jednej szafie, a szafy można łączyć w segmenty po
kilka. Daje to już możliwość łuszczenia większych partii szyszek [9, s. 69–70].

Wyłuszczarnie komorowe

Ten typ wyłuszczarni jest obecnie najlepszym rozwiązaniem technicznym w dziedzinie

wyłuszczania szyszek. Wyłuszczarnia taka składa się z kilku, niezależnie funkcjonujących
komór. W każdej komorze ustawia się kolumnę składającą się z skrzyń wyłuszczarskich.
Przykładowe wymiary skrzyń to 150 x 150 x 50 cm. Każda skrzynia wykonana jest ze stali
nierdzewnej oraz posiada podwójne dno wykonane z litej płyty blaszanej oraz siatki która
przepuszcza powietrze a zatrzymuje nasiona. Zasada działania wyłuszczarni jest bardzo
podobna jak w wyłuszczarniach szafowych. Do części komory w której znajdują się skrzynie
tłoczone jest od góry ogrzane i silnie odwodnione powietrze. Przechodzi ono przez każdą
skrzynie oddzielnie nasycając się parą wodną i osuszając szyszki. Następnie kierowane jest do
części komory gdzie zostaje wymieszane, odwodnione i dogrzane. Cyrkulacja powietrza jest
w obiegu zamkniętym. Nad prawidłowością i optymalizacją warunków wyłuszczania czuwa
system komputerowy. Długość procesu wyłuszczania zależy od wilgotności początkowej
szyszek i gatunku. Dla szyszek sosny wynosi 12–22 godzin, pozostałych gatunków 10–12
godzin. [9, s.71–74]

Rys. 8. Wyłuszczarnia szafowa [opracowanie własne]

Rys. 9. Odsiewacz nasion z szyszek otwartych

[opracowanie własne]

Pozyskiwanie nasion z szyszek otwartych

Szyszki otwarte są przenoszone do odsiewacza nasion, urządzenia które powoduje

wypadanie nasion z otwartych szyszek. We współczesnych wyłuszczarniach odsiewacz
nasion jest urządzeniem oddzielnym, zwykle zaopatrzonym w kosz zasypowy, z którego
otwarte szyszki są przenoszone do bębna. Bęben jest wykonany z perforowanej blachy,
obraca się wokół osi pochylonej pod pewnym kątem, dobieranym w zależności od gatunku.
Umożliwia to swobodne przemieszczanie się szyszek do niżej położonego wylotu. Przez
bęben przepływa powietrze takie jakie jest wewnątrz pomieszczenia wyłuszczarni. Nasiona
uwalniane z szyszek przelatują przez perforację bębna (otwory podłużne), która jest różnej
wielkości na danym odcinku, kierowane są przez odpowiednie rękawy do oddzielnych pudeł.
Takie rozwiązanie pozwala na wstępną segregację nasion ze względu na wielkość [9, s. 74–75].

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Pozyskiwanie nasion modrzewia (cieplno-mechaniczne)

Pozyskanie nasion modrzewia sposobami tradycyjnymi okazało się mało efektywne.

Spowodowane to było opornością w otwieraniu się szyszek. Dlatego też opracowano metodę,
która powodowała mechaniczne rozkruszenie się łusek na szyszce. W ten sposób efektywność
procesu wyłuszczania znacznie wzrosła.

Obecnie wykorzystuje się do tego celu wyłuszczarki TD. Małą partię dobrze

wysuszonych i maksymalnie otwartych szyszek wsypuje się do pojemnika urządzenia
i szczelnie zamyka. Urządzenie działa na zasadzie wahnięć. Szyszki znajdujące się w środku
obijają się o siebie wzajemnie i kruszą łuski. Dzięki temu nasiona są uwalniane. Wadą tej
metody jest duże zanieczyszczenie nasion łuskami, pyłem i okruchami.

Odskrzydlanie wyłuszczonych nasion

Oskrzydlanie to zabieg zmierzający do oddzielenia skrzydełka od nasionka. Stopień

przywierania skrzydełek do nasion jest u różnych gatunków różny: jedne zaledwie obejmują
nasiona szczypczykowatymi końcami (sosna zwyczajna), inne przyrastają mocniej do łupiny
nasiennej tworząc niby łyżeczkę (świerk) lub obejmują nasiona dość silnie (jodła).
W pierwszym przypadku wystarczy przez ocieranie oskrzydlonych nasion pozbawić je
skrzydełek, w drugim konieczne jest do osiągnięcia tego celu użycie znacznego nacisku
mechanicznego. Wszystkie sposoby oskrzydlania zmierzają do efektywnego oddzielenia
skrzydełek od nasion. Przy osiąganiu tego celu powinno się dążyć do minimalizacji
uszkodzeń nasion o charakterze mechanicznym. Obecnie można wyróżnić następujące
sposoby odskrzydlania nasion:
–

odskrzydlanie w wodzie,

–

odskrzydlanie przez wibrację,

–

odskrzydlanie nasion przez pocieranie,

–

odskrzydlanie nasion przez obłamywanie skrzydełek [9, s. 85–90].

Czyszczenie nasion

Ostatnim zabiegiem przed siewem lub przechowywaniem nasion jest ich oczyszczenie.

Może on mieć na celu: oddzielenie zanieczyszczeń stałych od nasion, oddzielenie nasion
uszkodzonych i pustych od całych i pełnych, podział nasion ze względu na wielkość,
oddzielenie nasion gatunków nieporządanych [9, s. 91–93].

Rys. 10. Pneumatyczny separator grawitacyjny

do czyszczenia i podziału nasion

[opracowanie własne]

Rys. 11. Czyszczalnia sitowo pneumatyczna

[opracowanie własne]

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Można wyróżnić następujące metody i urządzenia służące do czyszczenia:

−

czyszczalnie sitowe,

−

czyszczalnie pneumatyczne,

−

czyszczalnie sitowo-pneumatyczne,

−

sortowniki wibracyjne,

−

czyszczenie przez spławianie w wodzie,

−

czyszczenie przez spławianie nasion w roztworach innych cieczy,

−

kombinowane sposoby czyszczenia.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Co nazywamy procesem wyłuszczania?

Jakie znasz metody wyłuszczania nasion drzew iglastych?

Dlaczego łuski szyszek otwierają się?

Wymień rodzaje urządzeń służących do wyłuszczania?

Jak działa wyłuszczarnia szafowa?

Jakie są różnice pomiędzy wyłuszczarnia szafową i bębnową?

Jak pozyskuje się nasiona z szyszek otwartych?

W jaki sposób pozyskuje się nasiona modrzewia?

Co nazywamy procesem odskrzydlania nasion?

10.

Jakie są sposoby odskrzydlania nasion?

11.

Co ma na celu proces oczyszczania nasion?

12.

Jakie znasz sposoby oczyszczania nasion?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Scharakteryzuj proces wyłuszczania nasion metodą cieplną dwuetapową.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać i przeczytać literaturę pomocną przy wykonaniu ćwiczenia,

obejrzeć film edukacyjny na temat wyłuszczania nasion metodą dwuetapową,

opisać proces wyłuszczania nasion w wyłuszczarni szafowej lub komorowej,

opisać proces pozyskania nasion z otwartych szyszek,

ocenić prawidłowość wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

notatnik,

−

ołówek lub długopis,

−

literatura z rozdziału 6 Poradnika dla ucznia.

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Scharakteryzuj proces odskrzydlania i czyszczenia nasion.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać informacje, które będą pomocne przy wykonaniu ćwiczenia,

obejrzeć film edukacyjny na temat oczyszczania i odskrzydlania nasion,

opisać proces wyłuszczania nasion dowolną metodą,

opisać proces czyszczenia nasion,

scharakteryzować maszyny używane do oczyszczania i odskrzydlania nasion,

ocenić prawidłowość wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

film edukacyjny przedstawiający oczyszczanie i odskrzydlanie nasion,

−

ołówek/ długopis,

−

notatnik,

−

literatura rozdziału 6 Poradnika dla ucznia.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

zdefiniować proces wyłuszczania nasion?

wymienić metody wyłuszczania nasion?

wytłumaczyć dlaczego łuski szyszek ulegają otwarciu?

wymienić rodzaje urządzeń służących do wyłuszczania?

opisać działanie wyłuszczarni szafowej?

opisać różnice pomiędzy wyłuszczarnia szafowa i bębnową?

pozyskać nasiona z szyszek otwartych?

opisać sposób pozyskania nasiona modrzewia?

zdefiniować proces odskrzydlania nasion?

10)

wymienić sposoby odskrzydlania nasion?

11)

wymienić sposoby oczyszczania nasion?

12)

wymienić metody oczyszczania nasion?

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.

Siew nasion

4.5.1. Materiał nauczania

Przechowywanie nasion

Przechowalnictwo to zespół czynności związanych z takim zabezpieczeniem nasion,

owoców i szyszek, który zapewni nie tylko zachowanie i przedłużenie ich zdolności
ż

yciowych (energia i zdolność kiełkowania), ale również osiągnięcie tych wartości

w odpowiedniej porze.

Przechowywanie nasion ma na celu zapewnienie ciągłości produkcji szkółkarskiej

podczas lat nieurodzaju lub słabego urodzaju. Dlatego też należy gromadzić zapasy nasion
w latach nasiennych, gdy ich jakość jest z reguły najwyższa.

Ze względu na długość okresu przechowywania wyróżniamy:

−

przechowywanie krótkoterminowe – do 2 lat od zbioru,

−

przechowywanie średniookresowe – od 3 do 7–10 lat po zbiorze,

−

przechowywanie długookresowe – ponad 10 lat po zbiorze.

Nasiona gatunków roślin drzewiastych ze strefy klimatu umiarkowanego można podzielić

na dwie grupy [2, s. 53]:
1)

nasiona znoszące podsuszenie do niskiego poziomu wilgotności lub odwodnienie
całkowite – kategoria „orthodox”, do tej kategorii należy większość naszych gatunków
drzew i krzewów liściastych i iglastych, m. in.: buk, limba, świerk, sosna, jedlica,
modrzew, cis, jałowiec, jodła. Nasiona z tej kategorii można natychmiast po zbiorze
podsuszyć do wilgotności 8–10% (gatunki liściaste) lub 5–10% (gatunki iglaste), co
umożliwia ich przechowywanie w szczelnych pojemnikach przez dłuższy czas.

nasiona nie znoszące odwodnienia lub tolerujące odwodnienie tylko częściowe, do
wysokiego progu wilgotności – kategoria „recalcitrant”, do tej kategorii należą: dęby,
kasztanowce, jawor, klon srebrzysty, klon polny, klon pospolity, jesion wyniosły. Dolne
wartości dopuszczalnej wilgotności są dla tych gatunków wysokie i wynoszą
przykładowo: dla kasztanowca 38%, dla żołędzi dębu 40%, dla jaworu 24%, dla
skrzydlaków klonu srebrzystego 52%. Tak duża wilgotność utrudnia przechowywanie
nasion, ze względu na możliwość zaparzenia i zepsucia się nasion. Dlatego przechowuje
się te nasiona w obniżonej temperaturze, aby zminimalizować proces oddychania nasion.

Nasiona gatunków drzew i krzewów leśnych ze względu na ich zdolność do kiełkowania

po zbiorze lub opadnięciu dzielimy na 3 grupy (wg. Tyszkiewicza):
1)

nasiona zdolne do skiełkowania bezpośrednio po opadnięciu, opadają na początku okresu
wegetacyjnego (So, Św), lub latem w terminie wystarczającym do skiełkowania
i uformowania siewki przed końcem okresu wegetacyjnego,

nasiona potrzebujące stosunkowo krótkiego okresu spoczynkowego; dojrzewają i opadają
jesienią, kiełkują na wiosnę – klon, dęby, jawor, większość krzewów.

nasiona potrzebujące stosunkowo długiego okresu spoczynkowego, kiełkują na drugą
wiosnę – lipa, sosna limba, głóg, grab, jałowiec.

Przechowywanie na potrzeby bieżące (krótkookresowe)

Stosuje się dla nasion które maja być wysiane w niedługim czasie po zbiorze, najczęściej

podczas pierwszej wiosny. Można wyróżnić następujące sposoby:
–

przechowywanie luzem – polega na złożeniu nasion w luźnej warstwie w pomieszczeniu
z łatwym dostępem powietrza z zewnątrz lub w przewiewnych workach, nieszczelnych

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

skrzyniach. Tym sposobem można przechowywać nasiona jodły, sosny limby, brzozy,
grabu, jesionu, lipy, wiązu.

–

przechowywanie nasion na sucho – odbywa się w szczelnie zamkniętych pojemnikach.
Nasiona przed umieszczeniem pojemnikach powinny być podsuszone do odpowiedniej
wilgotności. Butle lub inne hermetycznie zamknięte naczynia umieszcza się w chłodnym
i ciemnym pomieszczeniu, gdzie temperatura jest w miarę stabilna. Tym sposobem
można przechowywać nasiona jedlicy, sosny pospolitej, sosny czarnej, sosny górskiej,
ś

wierka, olszy, topoli.

–

przechowywanie nasion w warunkach umiarkowanej wilgotności – nasiona umieszcza się
w środowisku chroniącym je przed nadmierna utratą wilgoci. Można do tego wykorzystać
ś

wieży piasek z którym miesza się nasiona. Następnie umieszcza się taki substrat w miejscu

chroniącym przed mrozem lecz bardzo chłodnym [8, s. 60]. Do przechowywania większych
ilości bukwi i żołędzi tym sposobem nadają się szopy Alemanna. Szopy takie stawiamy
w

miejscu zacisznym, osłoniętym budynkami lub drzewostanem, z dobrym odpływem wody

opadowej. W wybranym miejscu kopiemy dół głębokości 0,5 m i szerokości 2,5 m. Długość
dobieramy do własnych potrzeb. Na dłuższym brzegu rowu formujemy wałki w odległości
25 cm od krawędzi i wysokości 50 cm. Nad dołem stawiamy szopę drewnianą z drzwiami
szczytowymi, o dachu pokrytym słoma lub trzciną [2, s. 54]. Całą szopę okopujemy dookoła
rowkiem, zabezpieczającym przed gryzoniami. Nasiona przechowuje się w szopie warstwą
około 30 cm grubości, szufluje się je okresowo do nastania mrozów. Podczas silnych mrozów
powinno się przykryć nasiona warstwą słomy. Ten sposób stosuje się do takich gatunków jak
dąb, kasztanowiec, buk.

Rys. 12. Przechowywanie nasion w szopie Allemanna [2, s. 54]

–

przechowywanie pod drzewostanem – jest najprostszą i chyba najstarszą metodą
przechowywania nasion przez pierwsza zimę po zbiorze. Miejsce do przechowywania
wybieramy w starszym drzewostanie, na wzniesieniu. Zdzieramy warstwę runa osłaniając
glebą mineralną. Wstępnie podsuszone żołędzie rozsypujemy warstwa grubości 5–6 cm,
jodłę 10 cm i buka do 10 –15 cm na glebie mineralnej. Przykrywamy gałązkami jałowca
w celu zabezpieczenia przed gryzoniami, następnie warstwa słomy lub liści o grubości
20–30 cm a na wierzchu gałęziami. W celu uniknięcia szybkiego kiełkowania nasion na
wiosnę, całość przykrywamy warstwa mocno ubitego śniegu. Obniża to temperaturę
przechowywanych nasion i opóźnia kiełkowanie. Sposób ten nadaje się do niewielkich
partii nasion takich gatunków jak buk, jodła, dąb [2, s. 54].
Wyżej opisane sposoby przechowywania nasion można prowadzić na zapleczu szkółki.

Nie wymagają one stosowania skomplikowanych urządzeń. Wystarczą przewiewne
magazyny, piwnice o temp. do +5

C, pomieszczenia o temp. ok. +20

C i wiedza jaką powinna

posiadać osoba odpowiedzialna za przechowywanie.

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Średnio i długookresowe przechowywanie zapasów nasion

Długoterminowe przechowywanie rezerw nasion na lata nieurodzaju wymaga

zastosowania komór chłodniczych o regulowanych parametrach wilgotności i temperatury.
W

zależności od wymagań nasion w przechowalniach długookresowych są stosowane 3 typy

komór chłodniczych [2, s. 55]:

−

z temperaturą od +1 do -1

C i regulowaną wilgotnością, w których przechowuje się przez

2–3 lata nasiona dębu,

−

z temp. od +1 do -5

C, do przechowywania przez okres do 10 lat nasion gatunków

iglastych pozyskiwanych w wyłuszczarniach, oraz do przechowywania w razie potrzeby
cennych partii gatunków liściastych, takich jak: brzoza, olsza, jesion, wiąz,

−

z temp. od-5 do -10

C do przechowywania przez okres 2–3 lat nasion jodły i buka.

Przechowywanie żołędzi

ołędzie po chemio lub termoterapii, o wilgotności ok. 40–45% miesza się z torfem lub

piaskiem w proporcji objętościowej 1:1. Taki substrat przesypuje się do pojemnika, który jest
wyposażony w perforowana rurę sięgającą dna na którym jest wysypana warstwa miału
torfowego lub suchych trocin. Następnie przykrywa się żołędzie perforowanym papierem,
pojemnik zamyka się nieszczelnie. Tak przygotowane pojemniki umieszcza się w chłodniach
typu 1.

Rys. 13. Długoterminowe przechowywanie żołędzi:

1 – beczka plastikowa, 2 – wieko, 3 – paski tektury

uniemożliwiające szczelne zamknięcie wieka,

4 – perforowana rura plastikowa, 5 – żołędzie,

6 – suche trociny, 7 – perforowana tektura lub

warstwa włókniny [9, s. 166]

Rys. 14. Sposób przechowywania orzeszków buka

zwyczajnego w szczelnie zamkniętym blaszanym

pojemniku, do którego włożono woreczek wypełniony

bukwią [7, s. 59]

Komory chłodnicze drugiego typu są instalowane w magazynach nasion znajdujących się
przy wyłuszczarniach [2, s. 55]. Nasiona przechowywane są w szczelnych pojemnikach
np.: butlach szklanych, bańkach plastykowych, blaszanych puszkach. Wilgotność nasion
wynosi ok. 6–7%. Przechowuje się tak m.in. nasiona świerka, sosny zwyczajnej, wejmutki,
jedlicy, modrzewia oraz gatunków liściastych kategorii orthodox.

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przechowywanie nasion buka

Wilgotność nasion obniża się stopniowo do poziomu 8–9%. Następnie przesypuje się je

do plastykowych woreczków umieszczonych w sztywnych naczyniach (blaszanych lub
plastykowych). Naczynia szczelnie się zamyka i umieszcza w chłodni, najpierw w temp. 0°C
przez jedna dobę , a następnie obniża się temp do -10°C. Tak zabezpieczone nasiona można
przechowywać do 5 lat.

Przysposabianie nasion do siewu

Nasiona niektórych gatunków drzew leśnych wymagają przysposobienia przedsiewnego,

które ma za zadanie przerwanie stanu spoczynku (skrócenie go) i przygotowanie nasion do
skiełkowania w odpowiednim czasie, ma również na celu zabezpieczenie nasion przed
szkodami w siewach.

Nasiona w pełni dojrzałe, w nienaruszonych okrywach, dzieli się na:

−

nasiona wolne od spoczynku – są one gotowe do natychmiastowego skiełkowania
i

wzejścia w odpowiednich warunkach,

−

nasiona znajdujące się w stanie spoczynku – nie kiełkują i nie wschodzą w warunkach
sprzyjających.

Podział na wyżej wymienione grupy jest wyrazisty, nie ma stanów pośrednich. Do grupy

nasion nie spoczynkowych mogą należeć nasiona kategorii orthodox (np. sosna zwyczajna,
ś

wierk pospolity, olsza czarna, topola osika) jak również recalcitrant (np. dąb szypułkowy

i bezszypułkowy, klon srebrzysty). Również do grupy nasion spoczynkowych mogą należeć
nasiona obu kategorii, orthodox (cis, grab pospolity), recalcitrant (kasztanowiec, klon
zwyczajny) [9, s. 184].

W warunkach naturalnych proces przezwyciężania spoczynku nasion przebiega

samoistnie. Jest on zależny od wielu czynników, m.in. głębokości na której znajdują się
nasiona w glebie,jakości i grubości warstwy okrywającej glebę, struktura i skład gleby, opady
atmosferyczne i wiatr [2, s. 60]. W gospodarce szkółkarskiej trzeba spoczynek nasion
zwalczyć w sposób sztuczny, dostosowując czas przysposabiania do planowanego wysiewu
nasion w szkółce.

Spoczynek nasion jest wywołany różnymi czynnikami natury biologicznej, zależą one od

gatunku i mają wpływ na sposób przerwania spoczynku. Można wyróżnić następujące typy
spoczynku [2, s. 60]:

−

spoczynek wywołany czynnikami natury anatomicznej – nieprzepuszczalne okrywy
nasienne lub niedorozwój zarodka,

−

spoczynek wywołany czynnikami fizjologicznymi – nagromadzenie inhibitorów wzrostu,
brak niektórych enzymów,

−

spoczynek wywołany jednoczesnym działaniem czynników anatomicznych i fizjologicznych.

Spoczynek nasion dzieli się również na [9, s.184]:

−

względny – nasiona kiełkują natychmiast po likwidacji czynników utrudniających
kiełkowanie, np. nieprzepuszczalna okrywę nasienną,

−

bezwzględny – zależy od takich czynników jak obecność niewyrośniętego zarodka, braku
odpowiednich hormonów i enzymów.

Sposobami przerwania spoczynku nasion są:

dołowanie nasion – stosuje się do nasion które można przysposobić do siewu w ciągu
6 miesięcy po zbiorze, w czasie trwania pierwszej zimy; zabieg ten polega na
umieszczeniu nasion w odpowiedniej wilgotności przy odpowiedniej temperaturze
i dostępie powietrza; dołowanie wykonuje się w skrzyniach, piwnicach lub dołach; można
je zastąpić jesiennym siewem w szkółce.

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

stratyfikacja – zabieg polegający na przetrzymywaniu nasion w warunkach kontrolowanej
temperatury i wilgotności przez odpowiednio długi czas, przy czym nasiona mogą się
znajdować w podłożu stratyfikacyjnym lub nie. Podłożem zazwyczaj jest wilgotny piasek,
mieszanka piasku z torfem, torf, wermikulit lub perlit. Wyróżnia się następujące modele
stratyfikacji [9, s. 187]:

−

chłodna – klon zwyczajny, jawor, buk zwyczajny, jabłoń płonka,

−

ciepło-chłodna z krótkotrwała fazą ciepłą – grab pospolity, czereśnia ptasia, jarząb
pospolity,

−

ciepło-chłodna-ciepło-chłodna – czereśnia ptasia,

−

ciepło chłodna z długotrwałą faza ciepłą – jesion wyniosły, limba, lipy, głogi,

−

ciepło-chłodna z fazą ciepłą w temperaturze cyklicznej umiarkowanej – cis pospolity

−

ciepło chłodna z fazą ciepłą w temperaturze cyklicznej wysokiej – dereń jadalny.

skaryfikacja nasion – polega na uszkodzeniu łupiny nasiennej w celu umożliwienia
dostępu wody do wnętrza nasiona i ułatwienia wymiany gazowej, wyróżnia się
następujące sposoby skaryfikacji [9, s. 207]:

–

skaryfikacja mechaniczna – polega na potraktowaniu łupiny nasiennej szorstkimi
materiałami ściernymi, urządzenie które wykonuje ten zabieg nazywa się skaryfikatorem;

–

skaryfikacja wrzątkiem – ma zastosowanie do twardych nasion z rodziny motylkowatych,
zwłaszcza wielkonasiennych (Robinia,Gledicia), jest ona prosta w wykonaniu, nie
wymaga żadnego specjalnego urządzenia; polega na zalaniu nasion wrzątkiem
i pozostawieniu na około 12 godzin;

–

skaryfikacja chemiczna – polega na traktowaniu łupiny nasiennej silnie żrącym środkiem
chemicznym, najczęściej jest to stężony kwas siarkowy, ma na zastosowanie dla wielu
gatunków, a efektywność zabiegu jest wysoka; sposób ten jest stosowany najczęściej ze
wszystkich sposobów skaryfikacji.

impakcja nasion – polega na uderzaniu o gładką, twardą powierzchnię, dzięki temu pęka
pokrywa nasienna.

Zabiegami zabezpieczającymi nasiona przed szkodami w siewach są:

−

miniowanie nasion – powlekanie nasion na sucho lub mokro tlenkiem ołowiu, barwi
nasiona na czerwono, co odstrasza ptaki od zjadania kiełków,

−

zaprawianie nasion – zabezpiecza nasiona przed chorobami grzybowymi, używa się do
tego celu specjalnych, gotowych, wieloskładnikowych zapraw nasiennych,

Metody siewu nasion w szkółce

Siew ma na celu wprowadzenie nasion do gleby oraz stworzenie korzystnych warunków

dla ich kiełkowania i wschodów.

Ze względu na różne tempo wzrostu siewek poszczególnych gatunków drzew i krzewów

leśnych oraz odmienność celów hodowlanych stawianych produkcji materiału sadzeniowego
(materiał leśny, zadrzewieniowy, jednoroczny lub wieloletni, szkółkowany lub nie
szkółkowany) stosuje się w szkółkach leśnych metody siewu i szkółkowania według
wariantów TL (szkółki leśne), a w szkółkach zadrzewieniowych według wariantów TZ
(szkółki zadrzewieniowe) [6, s. 39].

Wyróżnia się następujące metody siewu:

siew pełny – polega na równomiernym rozmieszczeniu nasion na całej obsiewanej glebie
(substracie), następnie nasiona np. sosny lub świerka przykrywa się gleba lub substratem,
natomiast nasion gatunków lekkonasiennych takich jak topola, wierzba, brzoza nie
przykrywa się tylko wgniata w glebę poprzez wałowanie i deszczowanie; stosowany jest
głównie dla nasion drzew których siewki po jednym okresie wegetacyjnym można
wysadzić na uprawie lub przeznaczyć do szkółkowania. Gleba lub substrat na kwaterze

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

przeznaczonej pod siew pełny powinna być odpowiednio przygotowana, wolna od
chwastów, prawidłowo spulchniona. Nie można siewu pełnego stosować na glebach
ciężkich i zlewnych. Zaletą siewu pełnego jest: najlepsze wykorzystanie obsiewanej
powierzchni, brak kierunkowości zagęszczenia, otrzymanie materiału wyrównanego pod
względem jakości z dobrze rozwiniętym systemem korzeniowym [2, s. 95; 8, s. 71]

siew częściowy – polega na obsiewie tylko części kwatery siewnej; wyróżnia się dwa
rodzaje siewu częściowego: taśmowy (szerokość pasa obsiewanego do 12 cm) i rzędowy
(szerokość pasa obsiewanego do 2cm). Jest prostszy w wykonaniu i ułatwia mechanizację
prac pielęgnacyjnych na kwaterach, nasiona są umieszczane w wyciśniętych rządkach lub
taśmach siewnych na odpowiedniej głębokości, dostosowane do grubości przykrycia
nasion [2, s. 95; 8, s. 71].

siew punktowy – wkracza on obecnie do produkcji szkółkarskiej, znajduje zastosowanie
zarówno do siewów na powierzchni otwartej jak również do kwater pod osłoną (szklarnie
lub namioty foliowe); cechuje się wieloma zaletami m. in.: mniejszą pracochłonnością,
wysoka skutecznością, duża precyzją siewu, zmniejszeniem ilości wysiewanych nasion,
bardziej równomiernymi wschodami oraz późniejszym równomiernym wzrostem siewek;
są jednak warunki które musza być spełnione aby siew ten był wysoce efektywny:
powinna być przeprowadzona odpowiednia uprawa gleby polegająca na spulchnieniu na
odpowiednia głębokość wraz z wałowaniem wałem strunowym, nasiona do siewu
powinny być wyłącznie najlepszej jakości i wysokiej czystości.

Rys.15. Siew pełny na kwaterze namiotu foliowego

[opracowanie własne]

Rys. 16. Siew częściowy rzędowy na

kwaterze szkołki otwartej

[opracowanie własne]

Siew może być ręczny lub mechaniczny. Siew ręczny ze względu na swą pracochłonność

i małą precyzję należy wykonywać tylko w małych szkółkach podokapowych lub w tunelach
foliowych gdzie jest utrudnione użycie sprzętu mechanicznego, oraz przy wysiewie nasion
drobnych lub skrzydlaków. Przy siewie mechanicznym i ręcznym trzeba przestrzegać zasady
równomiernego rozmieszczenia nasion [8, s. 72].

Szerokość kwater na których wykonywane są siewy jest dostosowana do rozstawu kół

używanego sprzętu mechanicznego (ciągnika, maszyn i urządzeń stosowanych do różnych
prac szkółkarskich).

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 2. Głębokości siewu poszczególnych gatunków drzew [2, s. 96]

L.p.

Gatunek

Głębokość siewu [cm]

Topole, wierzby, brzoza

Na powierzchni kwatery

Olsza, modrzew

Do 0,5

Sosna, świerk

1,0–1,5

Daglezja, lipa drob.

1,0–2,0

Jesion, grab

1,5–2,0

Jodła, buk

2,0–3,0

Dąb

3,0–0,5

Rys. 17. Schemat układu taśm i rzędów w szkółkach leśnych wg wariantów technologii TL,

wymiary w cm [8 s. 39]

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 18. Schemat układu taśm i rzędów w szkółkach zadrzewieniowych wg wariantów technologii TZ,

wymiary w cm, [8, s. 40]

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Co to jest przechowalnictwo?

Jak dzielimy przechowywanie ze względu na długość okresu przechowywania?

Jakie gatunki mają nasiona kategorii orthodox?

Jakie gatunki mają nasiona kategorii recalcitrant?

Dla jakich nasion stosuje się przechowywanie krótkookresowe?

Jakie znasz sposoby przechowywania na potrzeby bieżące?

Jakie są cele przysposabiania przedsiewnego nasion?

Jaki znasz podział nasion ze względu na spoczynek?

Jakie znasz czynniki wywołujące spoczynek u nasion?

10.

Jakie znasz sposoby przerwania spoczynku nasion?

11.

Jakie są metody siewu w szkółkach?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Scharakteryzuj podział nasion ze względu na kategorie i zdolność do kiełkowania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać i przeczytać literaturę pomocną przy wykonaniu ćwiczenia,

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

dokonać podziału nasion na kategorie orthodox i recalcitrant,

dokonać podziału nasion wg Tyszkiewicza,

ocenić poprawność wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

foliogramy, plansze,

−

notatnik,

−

ołówek/długopis,

−

literatura z rozdziału 6 Poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Scharakteryzuj sposoby przechowywania nasion.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

obejrzeć film edukacyjny na temat przechowywania nasion,

odszukać i przeczytać literaturę pomocną przy wykonywaniu ćwiczenia,

scharakteryzować przechowywanie krótkookresowe,

scharakteryzować przechowywanie średnio i długookresowe,

ocenić prawidłowość wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

film edukacyjny przedstawiający przechowywanie nasion,

−

foliogramy, plansze,

−

notatnik, ołówek lub długopis,

−

literatura rozdziału 6 Poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Przygotuj żołędzie do przechowywania długookresowego w chłodni.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać i przeczytać literaturę pomocną przy wykonaniu zadania,

obejrzeć film na temat długoterminowego przechowywania nasion,

przygotować żołędzie do przechowywania poprzez wymieszanie z piaskiem lub torfem,

przygotować pojemnik plastikowy do przechowywania,

wypełnić pojemnik żołędziami i poprawnie zamknąć,

ocenić prawidłowość wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

film edukacyjny przedstawiający długoterminowe przechowywanie nasion,

−

odpowiednia ilość żołędzi,

−

piasek lub torf do sporządzenia substratu,

−

odpowiedni plastikowy pojemnik,

−

perforowana rura plastikowa,

−

suche trociny, arkusz perforowanego papieru,

−

literatura rozdziału 6 Poradnika dla ucznia.

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 4

Wykonaj siew ręczny nasion drobnych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

obejrzeć film edukacyjny na temat siewu ręcznego nasion,

odszukać i przeczytać literaturę pomocną przy wykonaniu zadania,

przygotować wyciskane bruzdy w glebie,

wykonać w sposób równomierny siew ręczny częściowy,

przykryć nasiona warstwą gleby,

ocenić prawidłowość wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

film edukacyjny na temat siewu ręcznego nasion,

−

narzędzie do wyciskania bruzd w glebie,

−

partia nasion do wysiewu,

−

naczynie do odmierzania równych porcji nasion,

−

literatura z rozdziału 6 Poradnika dla ucznia.

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

zdefiniować pojęcie przechowalnictwa?

podzielić sposoby przechowywania ze względu na długość??

wymienić gatunki drzew leśnych zaliczonych do kategorii orthodox?

wymienić gatunki drzew leśnych zaliczonych do kategorii recalcitrant?

określić dla jakich nasion stosuje się przechowywanie krótkookresowe?

opisać sposoby przechowywania nasion na potrzeby bieżące?

przedstawić cele przysposabiania przedsiewnego nasion?

przedstawić podział nasion ze względu na spoczynek?

określić czynniki wywołujące spoczynek u nasion?

10)

wymienić sposoby przerwania spoczynku nasion?

11)

wymienić metody siewu w szkółkach?

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6. Rodzaje i lokalizacja szkółek leśnych

4.6.1. Materiał nauczania

Szkółka leśna jest to wydzielona powierzchnia na której produkuje się materiał

sadzeniowy drzew i krzewów leśnych do odnowień i zalesień.

Rodzaje szkółek

Szkółki leśne dzielimy ze względu na różne kryteria podziału. Wyróżniamy następujące

rodzaje szkółek:

Z punktu widzenia celów produkcyjnych
a.

leśne w których prowadzi się produkcję:

−

materiału sadzeniowego drzew i krzewów – jednorocznego lub kilkuletniego,
szkółkowanego lub nie szkółkowanego, przeznaczonego do odnowień, zalesień,
zakładania plantacji drzew leśnych , do poprawek, uzupełnień, dolesień
i wprowadzania podszytów,

−

materiału sadzeniowego na specjalne cele, w zależności od wymagań stawianych
przez odbiorcę,

−

materiału sadzeniowego wyjściowego do dalszej produkcji drzew i krzewów
w szkółkach zadrzewieniowych nie prowadzących działu rozmnażania,

−

materiału wyjściowego przeznaczonego do rozmnażania wegetatywnego
w matecznikach elitarnych i gospodarczych,

zadrzewieniowe – w których prowadzi się produkcję wieloletnich drzew i krzewów
przeznaczonych do zadrzewień,

Ze względu na rozplanowanie kwater i układ powierzchni szkółki:
a.

szkółki scalone – tworzą jedną dużą powierzchnię, bez pasów i kulis drzew
rozdzielających

kwatery,

charakteryzują

się

niekorzystnymi

warunkami

mikroklimatycznymi dla wzrostu i rozwoju sadzonek, na tych szkółkach szybko
następuje pogorszenie się warunków siedliskowych; zaletą tych szkółek jest
koncentracja, która ułatwia prace gospodarcze, organizacyjne i transportowe; obecnie
nie tworzy się takich szkółek,

szkółki zespolone – składają się z kilku odrębnych pól (kwater), położonych wewnątrz
drzewostanu i oddzielonych szerokimi pasami (kulisami) tego drzewostanu, kulisy te
poprawiają warunki mikroklimatyczne na kwaterach, przeciwdziałając wysuszającym
wiatrom i częściowo ocieniając glebę, dzięki temu warunki produkcji są
korzystniejsze; wielkość pojedynczych pól waha się w granicach od 0,5 do 3 ha,
zasadniczo do 1 ha; poszczególne kwatery produkcyjne nie powinny być zbyt
oddalone od siebie, łatwiej wtedy o ekonomiczne wykorzystanie sprzętu
mechanicznego i organizację pracy,

Z uwagi na wielkość dzieli się na:

duże – o powierzchni ponad 10 ha,

rednie – o powierzchni od 3–10 ha,

małe inaczej gospodarcze – poniżej 3 ha – cechują się bardzo dobrymi warunkami
mikroklimatycznymi, najczęściej są one zakładane czasowo,

Z uwagi na długotrwałość gospodarowania wyróżnia się szkółki:
a.

stałe – sadzonki produkuje się przez wiele lat,

czasowe – użytkowane tylko przez kilka lat, a po wyczerpaniu się składników
pokarmowych w glebie – likwidowane,

Ze względu na kryterium osłony górnej:

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

otwarte – zakładane na powierzchni otwartej, wykarczowanej,

podokapowe – zakładane pod osłona górną odpowiednio prześwietlonego
drzewostanu, hoduje się w nich sadzonki gatunków cienioznośnych, głównie jodły,
buka; mogą one występować jako samodzielne obiekty gospodarcze lub wchodzić
w skład szkółki zespolonej,

Ze względu na warunki produkcji szkółkarskiej:
a.

szkółki z produkcją w warunkach kontrolowanych – pozwala na maksymalizację
produkcji szkółkarskiej poprzez uniezależnienie się od zewnętrznych warunków
atmosferycznych,

skuteczne

wykorzystanie

powierzchni

przy

produkcji

wysokojakościowego materiału sadzeniowego oraz bardzo skuteczne nawadnianie
i nawożenie,

szkółki kontenerowe, produkujące sadzonki z bryłką,

szkółki tradycyjne z produkcją na powierzchni otwartej – efekt końcowy produkcji
szkółkarskiej jest w bardzo dużym stopniu uzależniony od warunków
atmosferycznych.

Lokalizacja szkółek leśnych

Właściwa lokalizacja szkółki ma ogromny wpływ na wyniki produkcji szkółkarskiej,

zwłaszcza w obecnych czasach gdy zakłada się przeważnie szkółki wieloletnie, które mają za
zadanie zaspokoić potrzeby nadleśnictwa na materiał sadzeniowy.

Szkółki leśne powinny być zakładane na gruntach leśnych o glebach mineralnych,

niezasklepiających się i nieskażonych, próchnicznych, głębokich, świeżych o naturalnym
profilu i dobrych stosunkach powietrzno – wodnych oraz z dobrze rozwiniętymi grzybniami
grzybów mikoryzowych. Lokalizacja nowej szkółki leśnej powinna uwzględniać również:
dobry dojazd, bliskość linii energetycznej, źródła wody, zaplecza robotniczego, możliwości
pozyskiwania i składowania masy kompostowej, lokalizacji zaplecza technicznego
i magazynowego, chłodni – przechowalni nasion i sadzonek oraz dozoru [6, s. 38].

Poszczególne czynniki powinny spełniać pewne kryteria:

–

konfiguracja terenu – najodpowiedniejszy jest teren równy, dopuszcza się następujące
spadki 2–3° na nizinach i 3–5° w górach, jeżeli spadek w górach jest za duży trzeba
wykonać tarasowanie terenu, należy jednak tego unikać ze względu na duże koszty tej
pracy, nie powinno być zagłębień terenu na powierzchni szkółki ze względu na tworzenie
się zastoisk zimnego powietrza i wody, dla szkółek zespolonych lokalizacja ze względu
na konfiguracje terenu jest łatwiejsza, należy zadbać o to aby odległość pomiędzy
kwaterami nie przekraczała 500 m, co ma wpływ na względy ekonomiczne inwestycji,
wystawa powinna być zachodnia z odchyleniami ku południowi, lub północy, gwarantuje
to mniejsze zróżnicowanie temperatur na początku i końcu okresu wegetacyjnego
i korzystniejsze warunki wilgotnościowe, nie nadają się pod szkółki doliny otoczone
wzniesieniami, a także obniżenia wzdłuż cieków wodnych,

–

warunki glebowe – dla szkółek zadrzewieniowych muszą być lepsze jak dla szkółek
leśnych, najodpowiedniejsze są gleby bielicowe słabo zbielicowane, rdzawe, płowe
i brunatne występujące na siedliskach boru mieszanego świeżego i lasu mieszanego
ś

wieżego; nie nadają się głębokie, suche gleby piaszczyste, ciężkie gliny i iły oraz gleby

silnie szkieletowe, powinno się unikać tzw. gleb „godzinowych”; ważny jest udział
próchnicy, który powinien wynosić 4–5% warstwy akumulacyjnej, gleba powinna mieć
decydujące znacznie przy wyborze miejsca pod szkółkę tradycyjną, produkującą sadzonki
w glebie, a nie w sztucznym substracie, należy dążyć do tego aby na całej powierzchni
szkółki były zbliżone warunki glebowe,

–

warunki wodne – poziom wody gruntowej powinien się wahać w granicach 150–200 cm,
nie powinno być na powierzchni szkółki zagłębień terenu w którym mogłaby się
gromadzić woda, bardzo istotne jest zabezpieczenie dla szkółki stałego i wydajnego
ź

ródła wody, które dostarczy wody przynajmniej III klasy czystości, źródłami takimi

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

mogą być wody powierzchniowe lub głębinowe, ważne jest wybudowanie zbiornika,
w którym woda przed użyciem będzie ogrzana do temperatury nie powodującej szoku
termicznego u sadzonek,

–

warunki klimatyczne – szkółki powinno się lokalizować do wysokości 450 m n.p.m., do
tej wysokości są warunki klimatyczne które umożliwiają dobrą i bardzo dobrą produkcję
szkółkarską bez konieczności produkcji w warunkach kontrolowanych, powyżej tej
wysokości okres wegetacyjny jest niewystarczająco długi, a warunki klimatyczne są zbyt
ostre; oprócz warunków klimatycznych, należy również zwrócić uwagę na warunki
mikroklimatyczne, te tworzy się poprzez: odpowiednie szerokości kwater produkcyjnych
otoczonych drzewostanem lub kulisami drzew i krzewów, zabezpieczają one przed
nadmierną insolacją, wysuszającymi i mroźnymi wiatrami; ściany drzewostanu nie
powinny znajdować się bezpośrednio przy kwaterach produkcyjnych lecz w pewnej
odległości,

–

warunki transportowe i komunikacyjne – szkółka powinna się znajdować się możliwie
centralnie na obsługiwanym terenie, w miarę możliwości blisko dróg publicznych drogi
dojazdowe do szkółki powinny być utwardzone i w dobrym stanie, drogi wewnętrzne
szkółki powinny być mądrze rozplanowane w celu dobrego dojazdu do kwater,

–

zaplecze robotnicze i socjalne – obecnie prace w szkółkach wykonują zakłady usług
leśnych, należy jednak do tego dążyć aby robotnicy byli w miarę możliwości stali ze
względu na nabieranie doświadczenia wraz z dłuższym stażem, należy jeszcze zwrócić
uwagę na to aby szkółka znajdowała się w pobliżu miejsc z których potencjalni
pracownicy będą pochodzić, szkółki o powierzchni powyżej 5ha powinny być
wyposażone w zaplecze socjalne dla pracowników,

–

ródła substancji organicznej – na szkółce jest prowadzona gospodarka z intensywnymi

zabiegami agrotechnicznymi, przyspiesza to rozkład materii organicznej; dlatego też
powinno się systematycznie nawozić organicznie w celu uzupełnienia start materii
organicznej, zapewni to stałą wysoką efektywność produkcji szkółkarskiej. W pobliżu
szkółki powinny znajdować się większe zasoby substancji organicznej przydatnej na
kompost, np. torfowiska, kora drzew iglastych, obornik i inne [2, s. 76]. Zasadniczym
nawozem dla szkółki powinien być kompost, dlatego szkółki o powierzchni powyżej 5 ha
powinny mieć stałe pole kompostowe,

–

dostarczenie energii elektrycznej – jest niezbędne do prowadzenia nowoczesnej produkcji
szkółkarskiej, m.in. dla deszczowania, chłodni – magazynów, dla zaplecza socjalnego.

4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Co to jest szkółka leśna?

Jak dzieli się szkółki ze względu na cel produkcyjny?

Co to są szkółki podokapowe?

Jaka jest różnica pomiędzy szkółkami zespolonymi a scalonymi?

Na jakich glebach powinny być zakładane szkółki?

Jakie są dopuszczalne spadki terenu na szkółkach?

Do jakiej wysokości n.p.m. powinno się lokalizować szkółki?

Jakie szkółki powinny być wyposażone w zaplecze dla pracowników?

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie1

Scharakteryzuj podział szkółek leśnych ze względu na różne kryteria.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać i przeczytać literaturę pomocną przy wykonaniu ćwiczenia,

obejrzeć film edukacyjny na temat podziału szkółek,

dokonać podziału szkółek ze względu na możliwe kryteria,

ocenić prawidłowość wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

film edukacyjny dotyczący szkółek leśnych,

−

notatnik,

−

ołówek/długopis,

−

literatura rozdziału 6 Poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Scharakteryzuj kryteria lokalizacji szkółek leśnych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać i przeczytać literaturę pomocną przy wykonaniu ćwiczenia,

obejrzeć film edukacyjny na temat kryteriów wyboru miejsca pod szkółkę,

scharakteryzować kryteria lokalizacji szkółek leśnych,

ocenić prawidłowość wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

film edukacyjny dotyczący szkółek leśnych,

−

notatnik,

−

ołówek lub długopis,

−

literatura rozdziału 6 Poradnika dla ucznia.

4.6.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

zdefiniować pojęcie szkółki leśnej?

podzielić szkółki ze względu na cel produkcyjny?

określić co to są szkółki podokapowe?

opisać różnice pomiędzy szkółkami scalonymi a zespolonymi?

scharakteryzować gleby na jakich powinny być zakładane szkółki?

określić dopuszczalne spadki terenu przeznaczone pod szkółki?

określić do jakiej wysokości n.p.m. powinno się lokalizować szkółki?

określić na jakich szkółkach powinno być zaplecze socjalne dla pracowników?

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.7. Nawożenie i deszczowanie szkółek leśnych

4.7.1.

Materiał nauczania

Nawożenie ma na celu uzupełnienie niedoborów substancji odżywczych, w postaci

mineralnej lub organicznej, w glebie. Odpowiednie i regularne nawożenie przedłuża
zdolności produkcyjne gleby, podnosi żyzność i zasobność gleby w składniki pokarmowe,
podnosi zdolności produkcyjne szkółki oraz jakość produkowanego materiału sadzeniowego.

Nawożenie szkółek wykonuje się poprzez:

−

nawożenie organiczne,

−

nawożenie zielone

−

nawożenie mineralne.

Nawożenie organiczne – polega na dostarczeniu do gleby substancji organicznej, która

uzupełni ubytki i niedobory tej substancji powstające w wyniku naturalnych procesów
biochemicznych zachodzących w glebach.

Substancja organiczna jest składnikiem gleb decydującym o ich przydatności do

produkcji szkółkarskiej [2, s. 82]. Ten rodzaj nawożenia wpływa na powstanie próchnicy
w glebie, która wpływa bardzo wyraźnie na właściwości fizyczne, biologiczne i chemiczne
gleb.

Poprawia strukturę i teksturę gleby, zawiera związki mineralne które po procesie

mineralizacji są przyswajane przez rośliny z roztworu glebowego. Wpływają na warunki
wodne, termiczne i powietrzne kształtując przez to specyficzny klimat glebowy [2, s. 82].
Tempo procesu mineralizacji jest zależne od warunków środowiskowych, jak również od
intensywności i sposobu uprawy gleby.

Większe wymagania pod względem nawożenia organicznego mają gleby piaszczyste

i ubogie, oraz gleby gliniaste, ciężkie, które są ubogie w próchnicę.

Nawożenie organiczne, a przez to zwiększenie zawartości próchnicy w glebie, można

wykonać poprzez:

−

nawożenie gleby surowym torfem,

−

nawożenie specjalnie przygotowanymi kompostami,

−

nawożenie korą,

−

nawożenie obornikiem,

−

przyorywanie specjalnie uprawianych roślin – nawożenie zielone.

W praktyce nawożenie organiczne najczęściej wykonuje się poprzez nawożenie

kompostami, oraz nawożenie zielone.

Kompost otrzymywany jest w wyniku rozkładu tlenowego substancji organicznej przez

drobnoustroje, głównie przez bakterie tlenowe. Procesy kompostowania przebiegają
prawidłowo, jeżeli w stosie kompostowym zachowane są odpowiednie warunki rozwojowe
dla tych mikroorganizmów – odpowiedni odczyn i wilgotność i dostęp powietrza [2, s. 83].

Do tworzenia kompostów nadaje się praktycznie każda substancja organiczna, z tą

różnicą, że niektóre ulęgają procesom kompostowania łatwiej i szybciej, a inne wolno
i trudno. Dlatego też należy sortować materiał przeznaczony do kompostowania. Najtrudniej
i najwolniej procesowi kompostowania ulega drewno i kości, dlatego tez nie powinno się
stosować tych substancji do kompostowania. Szybciej rozkładowi ulegają: kora, torf,
krzewinki wrzosu, borówek i innych; najszybciej kompost uzyskuje się z soczystych i nie
zdrewniałych roślin, liści, z torfu niskiego. Na szybkość rozkładu również ma wpływ:

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

stopień rozdrobnienia kompostowanych materiałów,

−

zasobność w łatwo rozkładające się węglowodany, białka, fosfor, wapń i inne składniki,

−

sposób i częstość przerabiania stosów kompostowych,

−

lokalizacja stosu kompostowego.

Jeśli substrat na kompost jest ubogi w składniki przyśpieszające proces rozkładu należy

wzbogacić pryzmy kompostowe poprzez dodanie obornika, zielonego łubinu, gnojowicy,
nawozów mineralnych.

Wyróżnia się następujące, podstawowe rodzaje kompostów:

Komposty torfowe – dzięki szerokiej dostępności materiału podstawowego, którym jest
torf, są one najczęściej sporządzane w gospodarce szkółkarskiej. Na komposty torfowe
najlepiej nadają się torfy z torfowisk przejściowych i niskich, dzięki odpowiedniemu
stopniowi rozkładu i odpowiedniemu odczynowi. Jako dodatki do torfów przy
sporządzaniu kompostów stosuje się: domieszki roślinne, obornik, gnojowicę, nawozy
mineralne. W zależności od domieszki wyróżnia się rodzaje kompostów torfowych, np.
obornikowo – torfowe.

Komposty korowe – są sporządzane z kory otrzymanej w wyniku procesów obróbki
drewna na składnicach, tartakach, przedsiębiorstw przerobu drewna. Na komposty
korowe najlepiej nadaje się korowina iglasta zwłaszcza świerka i sosny. Powinna ona być
dobrze rozdrobniona i poddana procesowi leżakowania przed uformowaniem w pryzmy
[2, s. 85]. Tradycyjny kompost korowy powstaje 12 miesięcy, gdy jako komponentu doda
się gnojowicy czas ten można skrócić do 3 miesięcy [2, s. 85].

Pryzmy z kompostami powinny być regularnie zalewane wodą w okresie suszy, aby

utrzymać wysokie tempo rozkładu substancji organicznej. Dla kompostów torfowych jest to
30 l na 1 m

kompostu, dla korowych jest to 100–150 l wody na 1m

Zasady nawożenia kompostem [8, s. 40]:

−

należy stosować nie rzadziej niż co 2–3 lata,

−

dawki wynoszą 200–300 m

na 1ha – w zależności od jakości kompostu,

−

najlepsza porą nawożenia jest jesień,

−

nawożenie najlepiej wykonać rozrzutnikiem obornika wyposażonym w specjalny adapter,

−

nie należy przesuszyć kompostu podczas nawożenia,

−

należy dobrze wymieszać kompost z glebą.

Nawożenie zielone

Do nawożenia zielonego przeznacza się rośliny dające wysoki plon zielonej masy

i korzeni zasobny w azot i inne składniki mineralne. Rośliny te po przyoraniu w fazie
kwitnienia, wzbogacają warstwę orną gleby w substancję organiczną i składniki pokarmowe,
wywierając jednocześnie bardzo korzystny wpływ na jej właściwości fizykochemiczne
i

biologiczne [ 8, s. 41].

Najbardziej rozpowszechnionymi roślinami, używanymi na nawóz zielony są:

łubiny – zazwyczaj sieje się łubin żółty lub wąskolistny,

peluszka,

seradela,

wyka siewna,

mieszanki roślin nie motylkowych z wyżej wymienionymi, najczęściej stosuje się grykę,
gorczycę, rzepik, rzepak , słonecznik i żyto.

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Celami nawożenia zielonego są [2, s. 86]:

−

wzbogacenie gleby w próchnicę,

−

wzbogacenie gleby w azot, co ma miejsce przy uprawie roślin motylkowatych,

−

przenoszenie mineralnych składników odżywczych z głębszych warstw gleby do warstwy
ornej,

−

przeciwdziałanie erozji wietrznej i wodnej,

−

uruchomienie składników mineralnych z form trudno dostępnych dla roślin,

−

zapobieganie uwstecznianiu się niektórych składników mineralnych, to jest
przechodzeniu ich w formy trudno dostępne,

−

ochrona przed wyługowaniem mineralnych składników odżywczych, gdy na określonej
powierzchni chwilowo nie prowadzi się produkcji,

−

pogłębienie profilu glebowego,

−

aktywizacja edafonu.
Nawożenia zielonego stosuje się co 4–6 lat.

Nawożenie mineralne

Gleba w szkółce jest bardziej eksploatowana z odżywczych składników mineralnych,

które są niezbędne do prawidłowego wzrostu i rozwoju sadzonek. Dzieje się tak ponieważ:

sadzonki po osiągnięciu odpowiedniego wieku są wyciągane z gleby, a wraz z nimi
składniki odżywcze pobrane z gleby,

sadzonki na szkółkach maja płytki system korzeniowy przez który pobierają
składniki odżywcze z wierzchnich warstw gleby,

jest intensywna uprawa agrotechniczna gleby,

poprzez deszczowanie i silne opady deszczu następuje wymywanie składników
odżywczych poza zasięg korzeni sadzonek.

Potrzebę nawożenia można stwierdzić po wykonaniu oceny potrzeb nawożenia

mineralnego. Ocena ta opiera się na następujących kryteriach [8, s. 45–46]:

−

wymaganiach pokarmowych różnych gatunków, zależnie od wieku,

−

kontroli zasobności gleby w składniki pokarmowe i próchnicę,

−

kontroli odczynu glebowego,

−

uwzględnieniu oddziaływań różnych czynników na wzrost i rozwój roślin w warunkach
nawożenia.

Na potrzebę zastosowania nawożenia mineralnego mogą wskazywać pewne symptomy

takie jak [2, s. 88]:

−

przy niedoborze azotu – krótkie igły, małe blaszki liściowe o zabarwieniu żółtozielonym
i żółtym,

−

przy niedoborze fosforu – barwa igieł i liści szara, niebieskawa, fioletowa, objawy dobrze
widoczne na końcach igieł i brzegach liści, szczególnie w końcu lata,

−

niedobór potasu – przebarwienie igieł i liści na kolor żółtozielony i żółty zwłaszcza na
końcach i brzegach, najpierw w dolnej części pędów; pędy wierzchołkowe są wyraźnie
skrócone pozbawione pączków wierzchołkowych,

−

przy niedoborze magnezu – końce igieł i miejsca pomiędzy nerwami na blaszce liściowej
są przebarwione na kolor pomarańczowo żółty,

−

niedobór wapnia – zabarwienie igieł i liści brunatne, skrócone przyrosty.

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wielkości dawek poszczególnych składników pokarmowych w nawożeniu mineralnym

powinny być uzasadnione wynikami analiz glebowych, wykonanych przez specjalistyczne
stacje gleboznawcze.

Nawozy w szkółkach są wysiewane pogłównie i doglebowo. Stosuje się również

nawożenie dolistne przy pomocy opryskiwaczy z odpowiednimi dyszami zamgławiającymi.
Ogólne terminy wykonywania nawożenia są następujące:

−

dla nawozów azotowych od połowy do końca maja, oraz od połowy do końca czerwca,

−

dla nawozów fosforowych, potasowych i magnezowych – jesienią lub wiosna,
przynajmniej 2 tygodnie wcześniej od wapnowania,

−

nawożenie przedsiewne – 2 tygodnie przed wysiewem.

Do wysiewu nawozów i wapna stosuje się siewniki i rozrzutniki nawozów tej samej

konstrukcji co stosowane w rolnictwie. Na mniejszych powierzchniach można zabieg
nawożenia wykonać ręcznie. Przy wykonywaniu nawożenia należy przestrzegać zasad BHP,
ponieważ niektóre nawozy mineralne mogą być szkodliwe dla człowieka, np. po spożyciu.

Deszczowanie w szkółkach

Deszczownia jest nieodzownym elementem każdej nowoczesnej szkółki. Deszczownie

służą nie tylko do nawadniania szkółki, lecz również wspomagają człowieka w ochronie
sadzonek i procesach technologicznych produkcji szkółkarskiej.

Deszczowanie jest to nawadnianie powierzchni szkółki za pomocą sztucznego deszczu,

wytwarzanego przez deszczownię.

W porównaniu z innymi systemami nawadniania deszczowanie charakteryzuje się

wieloma zaletami takimi jak:

−

zapewnia lepsze kiełkowanie nasion

−

wpływa na zwiększenie ilości i poprawę jakości materiału sadzeniowego,

−

zapewnia najoszczędniejsze dawkowanie wody oraz najbardziej równomierny jej podział
na powierzchni szkółki,

−

eliminuje straty powierzchni na sieć rowów doprowadzających i odprowadzających
wodę,

−

umożliwia rozprowadzanie z wodą nawozów mineralnych i organicznych,

−

nie wymusza wyrównania terenu,

−

stwarza najdogodniejsze warunki do pełnej mechanizacji i automatyzacji nawadniania.

Główne wady deszczowania to:

−

zużycie energii i wysokie koszty urządzeń technicznych,

−

rozmywanie struktury gleby,

−

zaskorupianie gleby,

−

ograniczona możliwość stosowania przy wietrznej pogodzie,

−

występowanie chorób grzybowych i bakteryjnych związanych ze zwiększeniem
wilgotności.

Każda deszczownia, w zależności od typu, składa się z następujących elementów:

−

ujęcia wody – wody stojące i płynące, rowy melioracyjne, sztuczne zbiorniki, studnie
głębinowe,

−

pompy przenośnej lub stałej,

−

systemu rozprowadzającego wodę po całej powierzchni szkółki – rurociąg główny
i rurociągi zasilające zraszacze, obecnie wykonane najczęściej z tworzyw sztucznych
(węże), rur aluminiowych,

−

odpowiednich zraszaczy: nasadkowych, wielostrumieniowe, obrotowe (sprężynowo
młoteczkowe, turbinowe),

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

wyposażenia dodatkowego – dozatory nawozów mineralnych oraz środków ochrony,
przyczepy do przewozu rur i zraszaczy,

−

elementy automatyki: sterownik nawadniania, elektrozawory, regulatory ciśnienia
i natężenia przepływu, czujniki temperatury otoczenia, wilgotności gleby oraz wielkości
opadu.
Zależnie od sposobu instalacji, montażu i eksploatacji wyróżnia się deszczownie:

Przenośne – składające się z przenośnego agregatu pompującego o napędzie spalinowym,
z przenośnego rurociągu głównego dostarczającego wodę do szkółki oraz z przenośnych
rurociągów aluminiowych wraz z umieszczonymi na nich zraszaczami; rurociąg główny
układany jest raz na cały sezon wegetacyjny, natomiast rurociągi ze zraszaczami są
przenośne w zależności od potrzeby deszczowania, zaletą tych deszczowni jest prostota
montażu i niskie koszty instalacji, przy której nie trzeba specjalnych planów
technicznych, zezwoleń wodno-prawnych a parce montażowe mieszczą się w zakresie
obowiązków pracowników obsługujących szkółkę. Wadą jest możliwość uszkodzenia
rurociągów podczas prac w szkółce, oraz konieczność przenoszenia zestawów rur po
każdym zabiegu [7, s. 153],

Półstałe – mają stałą przepompownie i na stałe zainstalowany rurociąg główny, do
którego za pomocą hydrantów dołączane są zestawy przenośne wraz z zraszaczami,
zaletą jest możliwość wykorzystania elektrycznych agregatów pompujących, częściowe
ukrycie rurociągów, wadą jest możliwość uszkodzenia rurociągów zasilających,
konieczność ich przenoszenia na zabiegi oraz konieczność uzyskania zezwoleń
i sporządzenia stosownych planów technicznych budowy [7, s. 153],

Stałe – mają wszystkie elementy, począwszy od pompy kończąc na rurociągach
zasilających zraszacze, zamontowane na stałe, rurociągi są zamontowane pod ziemią na
głębokości poniżej zamarzania gruntów, pompy znajdują się zazwyczaj w oddzielnym
budynku, zaleta jest łatwość obsługi i możliwość nawadniania jednocześnie różnych
kwater na szkółce, wadami są wysokie koszty instalacji, problematyka usuwania awarii
rurociągów, konieczność uzyskania pozwoleń i sporządzenia odpowiednich planów [7, s. 153].

Samobieżne – zespół urządzeń stanowiących samodzielna konstrukcję zamontowanych
na układzie jezdnym (kołowym, szynowym), mających własny napęd (silnik spalinowy,
elektryczny, turbina wodna), wykorzystuje się je powszechnie w rolnictwie, w leśnictwie
znajdują zastosowanie w szkółkach prowadzących produkcję w warunkach
kontrolowanych oraz produkując sadzonki z zakrytym systemem korzeniowym.

Rys. 19. Fragment rurociągu zasilającego

zraszacze na powierzchni szkółki

[opracowanie własne]

Rys. 20. Zbiornik zasilający deszczownię na szkółce

[opracowanie własne]

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyróżnia się następujące rodzaje deszczowania:

Wegetacyjne – to uzupełnianie w glebie wody łatwo dostępnej dla produkowanego
materiału sadzeniowego. Rozróżnia się tu dwa okresy nawadniania (przy produkcji
jednorocznego materiału sadzeniowego):

−

I okres nawadniania – trwa od wysiewu nasion do ulistnienia się i zakorzenienia siewek
(druga dekada czerwca), charakteryzuje się niewielkimi ale częstymi dawkami
polewowymi,

−

II okres nawadniania – trwa od drugiej dekady czerwca do końca okresu deszczowania
(koniec sierpnia). Wielkość dawek polewowych przyjmuje się biorąc pod uwagę zasięg
systemów korzeniowych oraz skład mechaniczny gleby

Technologiczne – pozwala na łatwiejsze i skuteczniejsze wykonanie niektórych
zabiegów na szkółce, wyróżnia się następujące rodzaje:

−

nawożące – do nawożenia nawozami mineralnymi lub organicznymi – potrzebne jest
wówczas wyposażenie deszczowni w urządzenia dodatkowe, pozwalające na
wprowadzenie do wody nawozów mineralnych

−

związanie ze szkółkowaniem – wykonuje się je dwuetapowo: zwilżanie gleby
bezpośrednio przed szkółkowaniem oraz zraszanie zaszkółkowanych sadzonek co sprzyja
ich ukorzeniu,

−

związane z podcinaniem korzeni – wykonuje się po zabiegu celem uzupełnienia ubytku
wody łatwo dostępnej,

Ochronne – mające na celu ochronę:

−

przed upałem – celem jest obniżenie temperatury i zmniejszenie niedosytu wilgoci
w bezpośrednim otoczeniu roślin, przeprowadza się je wcześnie rano gdy spodziewamy
się wzrostu temperatury powietrza powyżej 28

−

przed przymrozkami – odbywa się w czasie trwania przymrozków i ma na celu ochronę
wrażliwych na nie gatunków – dąb, jesion, buk, jodła; stosujemy opad o jak
najmniejszych kroplach (zamgławianie), aby na liściu zamarzła minimalna warstwa
wody, która będzie utrzymywała jego temperaturę, deszczowania nie przerywamy
bezpośrednio w momencie pojawienia się dodatniej temperatury, gdyż gwałtowne
rozmarzanie mogłoby uszkodzić liść,

−

podczas zwalczania chorób, chwastów, szkodników – stosując herbicydy powinno się
mieć możliwość stosowania deszczowni gdyż wiele herbicydów działa w określonej
wilgotności gleby,

−

przed skutkami erozji wietrznej – stosuje się w okresie posusznym i wietrznym na
glebach piaszczystych.

Konserwacja deszczowni [7, s. 164]:

−

agregaty pompowe powinny być konserwowane zgodnie z fabryczna instrukcją obsługi

−

agregaty przewoźne umieścić w suchym pomieszczeniu zamkniętym,

−

pompy muszą być pozbawione wody,

−

pompy elektryczne muszą być odłączone od zasilania,

−

wszystkie podziemne rurociągi tłoczne muszą być osuszone na czas zimy,

−

hydranty czerpalne oczyścić, nasmarować i zabezpieczyć,

−

rury przenośne lub węże należy osuszyć i oczyścić, oraz przechowywać w odpowiednich
warunkach,

−

uszczelki szybkozłącz należy przechowywać oddzielnie w suchym i zamkniętym
pojemniku.

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.7.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Czemu służy nawożenie w szkółkach?

Jakie znasz sposoby nawożenia szkółek?

Wymień sposoby nawożenia organicznego?

Jakie znasz rodzaje kompostów?

Jakie znasz rośliny nadające się na nawożenie zielone?

Wymień cele nawożenia zielonego?

Co to jest deszczowanie?

Jakie znasz zalety deszczowania?

Jakie znasz wady deszczowania?

10.

Jakie znasz rodzaje deszczowni?

11.

Jakie znasz rodzaje deszczowania?

4.7.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie1

Oceń na podstawie objawów zewnętrznych, jakiego składnika pokarmowego brakuje

w glebie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

obejrzeć plansze edukacyjne, lub okazy zielnikowe roślin z objawami niedoboru
składników pokarmowych,

odszukać i przeczytać literaturę pomocną przy wykonaniu ćwiczenia,

rozpoznać objawy niedoboru na okazach zielnikowych lub na żywych roślinach
w terenie,

ocenić jakiego składnika pokarmowego brakuje roślinie,

ocenić prawidłowość wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

okazy zielnikowe z niedoborami składników pokarmowych,

−

plansze poglądowe,

−

notatnik,

−

ołówek/długopis,

−

literatura rozdziału 6 Poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Opisz rodzaje nawożenia w szkółkach.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać i przeczytać literaturę pomocną przy wykonaniu ćwiczenia,

obejrzeć film na temat sposobów nawożenia w szkółkach,

scharakteryzować rodzaje nawożenia w szkółkach,

ocenić prawidłowość wykonanego ćwiczenia.

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

film edukacyjny przedstawiający sposoby nawożenia w szkółkach,

−

notatnik,

−

ołówek lub długopis,

−

literatura rozdziału 6 Poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Scharakteryzuj rodzaje deszczowni i deszczowania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

obejrzeć film edukacyjny na temat deszczowania w szkółkach,

odszukać i przeczytać literaturę pomocną przy wykonaniu ćwiczenia,

scharakteryzować rodzaje deszczowni,

scharakteryzować rodzaje deszczowania,

ocenić prawidłowość wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

film edukacyjny przedstawiający deszczowanie w szkółkach,

−

notatnik,

−

ołówek lub długopis,

−

literatura z rozdziału 6 Poradnika dla ucznia.

4.7.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

określić w jakim celu wykonuje się nawożenie w szkółkach?

wymienić sposoby nawożenia w szkółkach?

wymienić sposoby nawożenia organicznego?

określić rodzaje kompostów?

wymienić rośliny nadające się do nawożenia zielonego?

określić cele nawożenia zielonego?

zdefiniować pojęcie deszczowania?

scharakteryzować zalety deszczowania?

scharakteryzować wady deszczowania?

10)

wymienić rodzaje deszczowni?

11)

wymienić rodzaje deszczowania?

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.8. Prace pielęgnacyjne i ochronne w szkółkach oraz pozyskanie

i przygotowanie materiału sadzeniowego do transportu

4.8.1. Materiał nauczania

Prace pielęgnacyjne

Prace pielęgnacyjne mają na celu eliminacje lub ograniczenie niekorzystnych czynników

oddziaływujących na siewki i sadzonki, wraz z poprawieniem warunków wzrostu
Rodzaj i liczba zabiegów pielęgnacyjnych zależą przede wszystkim od wymagań
poszczególnych gatunków oraz istniejących warunków glebowych i klimatycznych. Sposób
wykonywania zabiegów zmienia się zależnie od wyposażenia technicznego szkółki
[5, s. 194]. Do zabiegów pielęgnacji można zaliczyć:
1.

Spulchnianie gleby – na kwaterach zajętych przez sadzonki możliwe jest do wykonania
tylko na międzyrzędach, na kwaterach wolnych spulchnia się całą powierzchnię. Ma na
celu głównie zatrzymanie wilgoci w glebie poprzez skruszenie skorupy, powstałej po
deszczach lub deszczowaniu, i przerwanie przestworów kapilarnych. Kapilary są to
drobne kanaliki w glebie, przez które podsiąka woda z głębszych warstw gleby,
a następnie wyparowuje do atmosfery. Skorupa utrudnia również wymianę gazową
pomiędzy powietrzem atmosferycznym i glebowym. Częstotliwość i głębokość zabiegu
spulchniania uzależniona jest od rodzaju gleby – im cięższa tym częściej i głębiej,
przebiegu pogody i stadium rozwoju siewek. Zabiegi należy rozpocząć wcześnie, od
momentu skiełkowania nasion, gdy widoczne będą pasy siewne [7, s. 86]. Zabieg
spulchniania na międzyrzędach wykonuje się narzędziami ręcznymi jak i maszynami
mechanicznymi. Do ręcznych można zaliczyć różnego rodzaju motyki, opielacze. Przy
pracach zmechanizowanych używa się kultywatorów, aktywnych lub nieaktywnych,
i opielaczy. Urządzenia te są zaczepiane do ciągnika rolniczego. Zabieg musi być
wykonywany przez dwie osoby – jedna kieruje traktorem, druga za pomocą specjalnej
„kierownicy” maszyną, tak aby narzędzie robocze poruszało się w międzyrzędziach nie
uszkadzając roślin.

Zwalczanie chwastów – jest konieczne na szkółkach z tego względu, że chwasty stanowią
konkurencje dla siewek i sadzonek, poprzez zajmowanie przestrzeni życiowej,
ocienianie, zabieranie składników pokarmowych, wody; powoduje to obniżenie wartości
sadzonek lub nawet ich zamieranie. Wyróżnia się następujące sposoby zwalczania
chwastów:

−

zwalczanie mechaniczne – poprzez właściwą uprawę gleby przed siewem jak i po
wschodach, z użyciem odpowiednich do tego celu urządzeń takich jak: pługi, włóki,
kultywatory, glebogryzarki, wały ugniatające itp.,

−

zwalczanie ręczne – jest stosowane w małych szkółkach, w warunkach gdzie można użyć
maszyn, wykonuje się je prostymi narzędziami takimi jak motyki, opielacze itp.,

−

zwalczanie chemiczne – jest wykonywane przy użyciu herbicydów, stosowane przy
niedoborze ludzi do pracy, oraz niedostatecznej mechanizacji lub niemożności
stosowania jej w każdych warunkach. Środki chemiczne nie zwalczają wszystkich
chwastów
w szkółce dlatego nie mogą one zastąpić prac ręcznych lub mechanicznych. Herbicydy
stosować można przy przygotowaniu gleby pod szkółkę, na kwaterach ugorowanych oraz
siewnych i kwaterach z wielolatkami, drogach, ścieżkach, terenach trudno dostępnych do
pracy sprzętu mechanicznego, na obrzeżach szkółek itp. [1, s. 48].

Przerzedzanie siewów – ma ono na celu doprowadzenie do równomiernego zagęszczenia
siewek, zależnego od gatunku i wieku; przy właściwie obliczonej normie siewu

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

i prawidłowym wykonaniu zabiegu najczęściej nie trzeba wykonywać przerzedzania.
Zdążają się jednak przypadki gdy przerzedzanie trzeba wykonać: w przypadku
doskonałych warunków kiełkowania i wzrostu siewek, oraz gdy zostanie zmieniony cel
produkcji z sadzonek jednorocznych na wieloletnie. Zabieg można wykonać poprzez
wyrywanie – przy siewkach młodszych, lub przez wycinanie – przy siewkach starszych
z dobrze wykształconym systemem korzeniowym [7, s. 86].

Prace ochronne [7, s. 171–187].

Wykonuje się je w szkółce w celu zapewnienia wysokiej jakości i ciągłości produkcji.

Istnieje nieodzowna potrzeba ciągłego baczenia na zdrowotność produkowanych roślin,
zwłaszcza w początkowej fazie wzrostu. Wzrastające sadzonki w każdym stadium rozwoju,
począwszy od nasiona, są narażone na niekorzystne działanie czynników natury nieożywionej
(niskie i wysokie temperatury, wiatry, promieniowanie słoneczne, nadmiar lub niedobór
wody) lub ożywionej (patogeniczne grzyby, szkodliwe owady, ptaki i ssaki).

Ochrona przed niekorzystnymi czynnikami atmosferycznymi

Niskie temperatury – mogą spowodować:

−

wymarzanie roślin przy wystąpieniu silnych mrozów bez pokrywy śnieżnej, zazwyczaj
dotyczy drzew liściastych,

−

opadzina mrozowa – przejawia się czerwienieniem i opadaniem igieł, najbardziej
uszkadza świerka, jodłę i jedlicę; sadzonki potrafią się zregenerować jeśli paczki i pędy
nie zostały uszkodzone,

−

gołomróz – powstaje w wyniku rozmarzania i zamarzania nasiąkniętej wodą gleby przez
co zwiększa i zmniejsza swoja objętość, przy dłuższym występowaniu tego zjawiska
sadzonki „wychodzą” na powierzchnię zrywając korzenie włośnikowe i odcinając
pobieranie wody, w skrajnych przypadkach sadzonki nie mogą już utrzymać pozycji
pionowej i przewracają się,

−

uszkodzenia przez przymrozki – są powodowane zarówno przez przymrozki wczesne
występujące jesienią, i późne występujące wiosną. Objawami jest stopniowe zamieranie
końców pędów – przy wczesnych, oraz zwisanie i zamieranie pędów przy późnych.
Najwrażliwszymi gatunkami na przymrozki są: jodła, jesion, buk i dąb.

Sposoby ochrony siewek przed przymrozkami:

−

właściwe stosowanie nawozów azotowych – zbyt późne zastosowanie może opóźnić
drewnienie pędów i spowodować uszkodzenia od przymrozków,

−

osłanianie jesiennych siewów po zamarznięciu gleby warstwą ściółki lub innym
materiałem termoizolacyjnym, np. słomą, torfem, matami trzcinowymi,

−

zadymianie i zraszanie roślin sztuczną mgłą – ma na celu zmniejszenie intensywności
wypromieniowania ciepła z powierzchni roślin i przestrzeni wokół nich, co zmniejsza
ryzyko wystąpienia przymrozku.

Uszkodzenia przez wysokie temperatury – polegają na zabiciu żywych tkanek roślinnych

przez temperaturę powyżej 45°C,tak wysoka, a nawet wyższa temperatura tworzy się na
skutek nagrzania powierzchni gleby przez promieniowanie słoneczne (nawet do 60°C);
uszkodzenia roślin polegają na przewężeniu w szyi korzeniowej, uschnięciu i przewróceniu
się siewek, taki zespół uszkodzeń nazywamy zgorzelą słoneczną siewek. Gatunkami
wrażliwymi na zgorzel słoneczna są iglaki, a z liściastych buk. Zapobieganie szkodom polega
na: zwiększeniu współczynnika odbicia promieni słonecznych przez glebę, uzyskuje się to
poprzez posypywanie powierzchni szkółki piaskiem (jasny kolor);ocienianie gleby;
deszczowanie.

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ochrona przed chorobami grzybowymi występującymi w szkółkach

Grzyby patogeniczne są jednym z najbardziej niebezpiecznych czynników szkodotwórczych

natury ożywionej. Atakują one w każdym stadium rozwoju rośliny. Nasiona dębu są atakowane
przez grzyby powodujące mumifikację żołędzi, nasiona kiełkujące i młode siewki są
atakowane przez grzyby powodujące grzybową zgorzel siewek, wyrośnięte sadzonki mogą
być atakowane np. przez mączniaka prawdziwego dębu. Aby skutecznie chronić produkcję
szkółkarska przed chorobami grzybowymi trzeba mieć szeroką wiedzę z tego zakresu i bogate
doświadczenie. Ochrona siewów oraz zwalczanie grzybów pasożytniczych jest różna dla
każdej choroby.

Do ważniejszych chorób powodowanych przez grzyby można zaliczyć:

Patogeniczną zgorzel siewek – powodują ją grzyby znajdujące się w glebie lub
przenoszone z nasionami, należące do różnych grup systematycznych. Grzyby te atakują
kiełkujące nasiona (zgorzel przedwschodowa) i kilkumiesięczne siewki (zgorzel
powschodowa). Najczęstszymi objawami porażenia siewek przez grzyba są: przewężenie
w szyi korzeniowej, zanik korzeni oraz przebarwienia strzałek na kolor żółtobrunatny,
u gatunków liściastych, np. buka pojawiają się plamy koloru czerwonobrunatnego na
liściach i łodydze. Rozwojowi choroby sprzyja wilgotna i ciepła pogoda, lecz nawet
podczas temperatur niższych grzyb potrafi skutecznie zaatakować dzięki temu że rozwój
siewek jest utrudniony. Zwalcza i zapobiega się przy użyciu chemicznych środków
zwanych fungicydami.

Szara pleśń gatunków iglastych – chorobie sprzyja duża wilgotność powietrza –
zwłaszcza opady deszczu. Grzyb poraża pączki oraz pędy siewek i sadzonek, które
brunatnieją, a następnie pokrywają się szarą dobrze widoczną pleśnią. Szczególnie
wrażliwe na chorobę są modrzew i świerk. Zwalczanie polega na opryskach
odpowiednim fungicydem, częściowo można zapobiegać występowaniu w namiotach
foliowych poprzez częste ich wietrzenie,

Opadzina modrzewiowa – grzyb atakuje modrzewie, szczególnie wrażliwy jest modrzew
europejski. Objawy są następujące: przebarwienia igieł, począwszy od koloru żółtego,
następnie brunatnego, więdnięcie przebarwionych igieł, oraz ich opad. Jeśli porażenie jest
silne to jedno lub dwuletnie sadzonki często giną. Zapobieganie może polegać na:
właściwej lokalizacji kwater modrzewia w miejscach przewiewnych i niezbyt
ocienionych. W razie wystąpienia objawów stosuje się opryski fungicydem.

Rdza pęcherzykowata igieł sosny – powoduje ją dwudomowy grzyb porażający na
sadzonkach sosny igły, drugim gospodarzem grzyba są takie rośliny jak starzec, podbiał
pospolity, lepiężnik, pszeniec i inne. W celu zapobiegania należy usuwać ze szkółki
chwasty będące drugim żywicielem. Istnieje możliwość chemicznego zwalczania.

Mączniak prawdziwy dębu – choroba atakuje bardzo silnie dęby rodzime, w mniejszym
stopniu dąb czerwony. Biała grzybnia rozwija się na powierzchni liścia powodując
ograniczenie docierania promieni słonecznych do chlorofilu. Roślina aby temu
przeciwdziałać powiększa blaszkę liściową przez co staje się ona cienka i mało
wytrzymała. Bardzo silnie porażone liście zwijają się niekiedy i zamierają. Również przy
dużym nasileniu pędy nie drewnieją i przemarzają jesienią.

Ochrona przez szkodliwymi owadami

Owady mogą wyrządzić różnorakie szkody na różnych częściach sadzonek, a nawet na

nasionach. Ze względu na miejsce uszkodzeń można podzielić szkodliwe owady na:
1.

Owady uszkadzające korzenie sadzonek – uszkodzenia te powodują głównie larwy
owadów z rodziny chrabąszczowatych – tzw. pędraki i sprężykowatych – tzw. drutowce,
imago i larwy turkucia podjadka oraz w mniejszym stopniu larwy niektórych ryjkowców.

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Najgroźniejsze z pędraków są larwy chrabąszcza majowego (Melolontha melolontha),
chrabąszcza kasztanowca (M. hippocastani), wałkarza lipczyka (Polyphylla fullo)
i guniaka czerwczyka (Amphimallon solstitialis). Larwy te w poważnym stopniu zagrażają
korzeniom sadzonek, wyrośnięte larwy chrabąszczy potrafią zjeść korzenie do 2cm
grubości. W wyniku żeru larw sadzonki tracą korzenie, a przez to nie mogą pobierać
z gleby wody wraz ze składnikami pokarmowymi. Efektem jest zamieranie roślin. W celu
stwierdzenia zagrożenia szkółki od pędraków, wykonuje się kontrole zapędraczenia gleby.
Kontrola ta polega na dokładnym przeglądnięciu gleby w dołach próbnych. Wymiary,
liczba dołów na jednostkę powierzchni, sposób postępowania z zebranymi larwami, są
określone w Instrukcji Ochrony Lasu. Bardzo ważnym elementem profilaktyki przed
występowaniem chrabąszczy jest odpowiedni wybór miejsca pod szkółkę. Do zwalczania
bezpośredniego używa się środków chemicznych, które należy wymieszać dokładnie
z glebą na odpowiednią głębokość.

Owady ogryzające strzałki siewek i korę sadzonek – szkody w tym przypadku
wyrządzają: larwy komarnic, które potrafią ogryźć korę na szyjce korzeniowej siewki;
gąsienice rolnic, które ogryzają liście, igły, przegryzają strzałki siewek i młodych
sadzonek; zakorki, które płatowo ogryzają korę na korzeniach i strzałkach sadzonek,
szeliniaki ogryzające w stadium imago korę z młodych sadzonek drzew iglastych.
Zwalczanie wykonuje się za pomocą: doglebowych środków owadobójczych (rolnice,
komarnice), karczowania powierzchni pod szkółkę oraz stosowania insektycydów
kontaktowych(zakorki, szeliniak).

Owady ogryzające igły i liście – grupa tych szkodników jest bardzo liczna, zostaną tutaj
wymienione te najgroźniejsze i najpospolitsze. Zwalczanie dla wszystkich jest jednakowe
poprzez zastosowanie insektycydów kontaktowych. Do tych szkodników należą m. in.:
hurmak

olchowiec

(Agelastica

alni),

rynnica

(Melasoma

sp.),

wskaźnica

modrzewianeczka (Zeiraphera indiana), zwójka zielonecka (Tortrix viridiana), piędzik
(Cheimatobia sp.), zimowek (Hibernia sp.), szczotecznica (Dasychira sp.), brudnica
mniszka (Lymantria monacha), brudnica nieparka (L. dispar), narożnica zbrojówka
(Phalera bucephala).

Owady wysysające soki z igieł i liści – największa uwagę należy tu zwrócić na mszyce,
które odżywiają się sokami roślinnymi. Zwalczanie polega na oprysku roślin
insektycydami systemicznymi.

Owady niszczące pączki – ich szkodliwość polega na uszkadzaniu pączków szczytowych
i bocznych, przez co sadzonki ulegają deformacji lub karłowaceniu. Zwalczanie podobnie
jak przy mszycach.

Owady żerujące w drewnie strzałek – szczególne znaczenie mają szkodniki żerujące na
strzałkach drzew liściastych. Zwalczanie polega na dokładnym oprysku miejsca wokół
ż

eru preparatem o działaniu systemicznym.

Ochrona przed szkodami powodowanymi przez ptaki i drobne gryzonie

Ptaki powodują szkody polegające głównie na ścinaniu i ogryzaniu pędów, niszczeniu

pączków, wybieraniu wysianych nasion, niszczeniu kiełków i siewek.

Metody ochrony przeciwko szkodom od ptaków można podzielić na:

Chemiczne – polega na ochronie nasion poprzez zabarwienie ich na kolor czerwony, który
skutecznie odstrasza ptaki; zabieg ten można połączyć z zabiegiem ochronnym przeciwko
chorobom grzybowym,

Mechaniczne – polegają na stosowaniu różnego rodzaju grzechotek odstraszających,
odtwarzanie przez głośniki głosów spłoszonych ptaków, lub ptaków drapieżnych,
stosowanie świateł błyskowych, pełnienie dyżurów w celu płoszenia ptaków.

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Drobne gryzonie powodują szkody polegające na:

−

zjadaniu w okresie od jesieni do wiosny nasion, siewek, pączków i pędów sadzonek
iglastych i liściastych,

−

uszkadzaniu korzeni sadzonek podczas rycia nor.

Masowemu pojawowi szkodników sprzyjają śnieżne zimy oraz zachwaszczenie

powierzchni szkółki i terenów sąsiednich. Do najgroźniejszych szkodników należą: mysz
leśna, nornica ruda, nornik bury.

W celu zmniejszenia rozmiaru szkód powodowanych przez gryzonie należy:

−

ograniczyć jesienne siewy,

−

unikać zakładania szkółek w sąsiedztwie zachwaszczonych powierzchni,

−

usuwać z sąsiedztwa stosy chrustu stanowiące schronienie dla drobnych gryzoni,

−

odchwaszczać przed jesienią kwatery i drogi w szkółce,

−

chronić oraz tworzyć korzystne warunki bytowe dla naturalnych wrogów gryzoni –
drapieżnych ptaków i ssaków.

Pozyskanie i przygotowanie materiału sadzeniowego do transportu

Wyjmowanie materiału sadzeniowego oraz jego pakowanie do transportu lub

przechowywania są zabiegami kończącymi cykl produkcyjny na szkółce. Czynności te
powinny być wykonane z dużą starannością, według przyjętych zasad, norm oraz poleceń
osoby nadzorującej pracę, ponieważ przyczyniają się one w dużym stopniu do końcowej
jakości sadzonek. Podczas wyjmowania sadzonki mogą być uszkodzone w poprzez:

−

zranienie, oberwanie lub obcięcie części korzenia,

−

złamanie lub okaleczenie części nadziemnej,

−

poprzez przesuszenie korzeni wyjętych sadzonek.

Aby uniknąć uszkodzeń mechanicznych korzeni i części nadziemnej powinno się

wyciągać sadzonki z odpowiednio przygotowanej gleby. Przygotowanie to polega na
odpowiednim uwilgotnieniu gleby oraz jej rozkruszeniu. W celu zapewnienia ochrony przed
przesuszeniem korzeni roślin należy:

−

wyjmowanie przeprowadzać możliwie wcześnie rano, przy pochmurnej, bezwietrznej
pogodzie,

−

nie dopuszczać do dłuższego przebywania sadzonek na otwartej powierzchni bez osłony
na korzeniach,

−

do transportu i przechowywania używać odpowiednich pojemników.

Ze względu na czas wyjmowania możemy wyróżnić:

−

wyjmowanie jesienne – uważane za najbardziej korzystne ponieważ: pozwala rozładować
wiosenne spiętrzenie prac w szkółkach, zwalnia kwatery przed zimą co umożliwia
przeprowadzenie zabiegów agrotechnicznych w najkorzystniejszym, terminie. Minusem
wyjmowania jesiennego jest konieczność zapewnienia właściwego przechowywania
sadzonek przeznaczonych na wiosenne sadzenie. Jesienne wyjmowanie sadzonek trwa
zazwyczaj od września do listopada. Podstawowym warunkiem rozpoczęcia zabiegu jest
zakończenie wegetacji przez sadzonki. Najwcześniej należy wyjąć sadzonki zimozielone,
które posadzone powinny się ukorzenić przed nastaniem zimy.

−

wyjmowanie wiosenne – prowadzone w okresie od zejścia pokrywy śnieżnej
i rozmarznięcia gleby do czasu rozpoczęcia wegetacji. Jest ono stosowane
najpowszechniej.

−

wyjmowanie letnie – odnosi się jedynie do niektórych gatunków drzew iglastych, przede
wszystkim przeznaczonych do letniego szkółkowania, a tylko wyjątkowo do letniego
sadzenia. Wyjęty materiał powinien być niezwłocznie posadzony lub szkółkowany.

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyjmowanie materiału sadzeniowego można prowadzić w następujący sposób [7, s. 91]:

−

ręcznie – polega na wykopaniu rowka wzdłuż rzędu sadzonek na głębokość przynajmniej
długości korzeni, następnie szpadel lub widły amerykańskie wbija się w międzyrząd
i wyważa bryłę ziemi wraz z sadzonkami do rowka. Należy zadbać o to żeby gleba uległa
rozkruszeniu na tyle aby możliwe było wyjmowanie sadzonek bez uszkodzenia korzeni.
Po wyjęciu sortuje się sadzonki i wiąże w pęczki, najczęściej po 50 szt.

−

częściowo zmechanizowany – polegające na rozluźnieniu gleby przy pomocy
wyorywacza sadzonek zagregowanego z ciągnikiem rolniczym. Wyorywacze mogą być
różnego typu: klamrowe, grzędowe z wahliwym rusztem lub przenośnikiem, do sadzonek
dużych używa się wyorywacza jednorzędowego. Ważna przy pracy wyorywaczem jest
możliwość regulowania głębokości pracy, w celu dostosowania do długości korzeni
sadzonek. Wyorywacz powinien działać na tyle sprawnie aby możliwe było ręczne
wyciąganie sadzonek z rozkruszonej gleby, bez obawy ich uszkodzenia.

−

mechaniczny – wykonuje się za pomocą urządzeń które wykonują podczas jednego
przejazdu operacje wyciągania, otrząsania z ziemi oraz pakowania sadzonek w pęczki
i układaniu ich na grzędzie.

Transport sadzonek

Transport sadzonek jest ważnym elementem odnawiania i zalesiania lasu. Konieczność

transportowania sadzonek wynika z oddzielenia terytorialnego miejsca wyhodowania lub
pozyskania sadzonek od powierzchni odnawianych lub zalesianych. Materiał sadzeniowy jest
przemieszczany w obrębie szkółki (transport wewnętrzny), jak też przewożony na miejsca
sadzenia lub przekazywany innym odbiorcom (transport zewnętrzny). Zasadniczy warunek,
który musi być spełniony w czasie transportu to zachowanie żywotności sadzonek.

Sadzonki mogą być transportowane w pojemnikach lub luzem. Przy transporcie sadzonek

w pojemnikach do transportu, uszkadzanie korzeni w zasadzie nie występuje. Mogą
powstawać uszkodzenia pędów sadzonek przy transporcie luzem, jak i opakowanych, jeżeli
opakowania te nie chronią pędów. Należy zwrócić uwagę na łatwe do przeoczenia
obłamywanie pączków wierzchołkowych sosny.

W leśnictwie używane są pojemniki wykonane z różnych materiałów: jednorodnych

(drewno, tektura, papier, polietylen i polipropylen, metal, styropian) lub niejednorodnych
(połączenie plastyku z metalem itp.). Przeważają pojemniki skrzynkowe wielokrotnego
użytku. Do transportu sadzonek używane są pojemniki przeznaczone zwykle do hodowli
i transportu oraz specjalne pojemniki do przechowywania i transportu sadzonek.

Wyróżnia się cztery sposoby układania sadzonek z odkrytym systemem korzeniowym:

−

poziomo-równoległa (PR) – polega na układaniu sadzonek poziomo. Postępowanie
szczegółowe zależy od wielkości sadzonek i pojemnika. Jeśli wielkość pojemnika na to
pozwala, sadzonki układa się naprzeciwległymi warstwami tak, aby systemy korzeniowe
kolejnych warstw zachodziły na siebie i okrywa się substratem według potrzeb. Ten
sposób pakowania szczególnie nadaje się dla sosny, gdyż objętość jej części nadziemnej
jest kilkakrotnie większa niż korzeni. Sadzonki zapakowane tym sposobem są całkowicie
zabezpieczone przed uszkodzeniami mechanicznymi w czasie transportu.

−

pionowo-równoległa (PS) – polega na ustawianiu w pojemnikach kolejnych warstw
sadzonek pionowo i okrywaniu systemów korzeniowych substratem. Jeżeli wysokość
pojemnika jest równa lub większa od całkowitej długości sadzonek, uzyskuje się pełną
ochronę przed uszkodzeniami mechanicznymi.

−

ukośno-równoległa (UR) – jest powszechnie stosowana przy dołowaniu sadzonek.
Polega na ukośnym układaniu kolejnych warstw sadzonek i okrywaniu ich systemów

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

korzeniowych. Stosowana jest przy pakowaniu dużych sadzonek, zwłaszcza gatunków
liściastych do pojemników. Ten sposób pakowania wykazuje zalety przy ustawianiu
pojemników na stelażach w przechowalni, gdyż odległość między półkami może być
mniejsza niż przy pakowaniu pionowo-równoległym. Również przy przewożeniu
sadzonek na przyczepie ciągnikowej można je odpowiednio ustawić, aby powietrze
w czasie ruchu pojazdu opływało je. Metoda ta jednak nie chroni części nadziemnych
sadzonek przed uszkodzeniami mechanicznymi.

−

poziomo-cylindryczna (PC) – polega na układaniu sadzonek poziomo na kolistej lub
kwadratowej podstawie, korzeniami do środka. Stosowana jest do pakowania sosny
w pojemniki PO-1 i PO-2. Sposób ten nie chroni sadzonek przed uszkodzeniami
mechanicznymi w czasie transportu.

Rys. 21. Sposoby układania sadzonek w pojemnikach do transportu [2, s. 109]

4.8.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jaki znasz cel prac pielęgnacyjnych?

Jakie znasz zabiegi pielęgnacyjne?

Jakie znasz sposoby zwalczania chwastów?

Jakie znasz czynniki zagrażające produkcji szkółkarskiej?

Jakie szkody mogą wywołać niskie temperatury?

Jakie znasz sposoby ochrony przed przymrozkami?

Na czym polegają szkody wywołane przez wysokie temperatury,

Jakie znasz choroby wywołane przez patogeniczne grzyby?

Jakie znasz grupy owadów wg podziału na rodzaj wyrządzonych szkód?

10.

Jakie znasz metody ochronne przed ptakami wyrządzającymi szkody?

11.

W jaki sposób można uszkodzić sadzonki podczas wyjmowania z gleby?

12.

Jakie znasz pory wyjmowania sadzonek?

13.

Jakie znasz sposoby wyjmowania sadzonek z gleby?

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.8.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie1

Wykonaj prace pielęgnacyjne na szkółce polegające na spulchnianiu gleby i zwalczaniu

chwastów.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

obejrzeć film edukacyjny na temat prac pielęgnacyjnych w szkółkach,

odszukać i przeczytać literaturę pomocną przy wykonaniu ćwiczenia,

dobrać prawidłowo narzędzia do wykonywanej pracy,

wykonać spulchnianie na międzyrzędach siewów,

wykonać odchwaszczanie na międzyrzędach siewów,

określić prawidłowość wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

film edukacyjny przedstawiający prace pielęgnacyjne w szkółce,

−

kwatera na szkółce przeznaczona do pielęgnacji,

−

motyka, opielacz,

−

rękawiczki ogrodnicze,

−

literatura z rozdziału 6 Poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Scharakteryzuj ochronę przed szkodami powstającymi na szkółkach, zapobieganie

i zwalczanie czynników szkodotwórczych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać i przeczytać literaturę pomocną przy wykonaniu ćwiczenia,

obejrzeć film na temat ochrony szkółek przed szkodliwymi czynnikami,

opisać rodzaje szkód powstających na szkółkach,

opisać zapobieganie i zwalczanie czynników szkodotwórczych,

ocenić prawidłowość wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

film edukacyjny przedstawiający ochronę szkółek przed szkodliwymi czynnikami,

−

notatnik,

−

ołówek lub długopis,

−

literatura rozdziału 6 Poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Wykonaj prace związane z ręcznym wyjmowaniem sadzonek.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

obejrzeć film edukacyjny na temat ręcznego wyjmowania sadzonek w szkółce,

odszukać i przeczytać literaturę pomocną przy wykonaniu zadania,

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wykonać ręczne wyjmowanie sadzonek,

powiązać wyjęte sadzonki w pęczki po 50 szt,

zabezpieczyć sadzonki do czasu transportu,

ocenić prawidłowość wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

film edukacyjny na temat ręcznego wyjmowania sadzonek w szkółce,

−

kwatera na szkółce z sadzonkami przeznaczonymi do pozyskania,

−

szpadel,

−

sznurek do wiązania sadzonek,

−

literatura z rozdziału 6 Poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 4

Przygotuj do transportu sadzonki z odkrytym systemem korzeniowym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać i przeczytać literaturę pomocną przy wykonaniu ćwiczenia,

obejrzeć film edukacyjny na temat przygotowania sadzonek do transportu,

przygotować i zabezpieczyć sadzonki do transportu,

ocenić prawidłowość wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

film edukacyjny przedstawiający przygotowania sadzonek do transportu,

−

sadzonki przeznaczone do transportu,

−

odpowiednie pojemniki transportowe,

−

literatura rozdziału 6 Poradnika dla ucznia.

4.8.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

określić cel prac pielęgnacyjnych?

wymienić zabiegi pielęgnacyjne wykonywane w szkółkach?

określić sposoby zwalczania chwastów na szkółkach?

określić czynniki zagrażające produkcji szkółkarskiej?

scharakteryzować szkody wywołane niskimi temperaturami?

określić sposoby ochrony przed szkodami od przymrozków?

określić na czym polegają szkody wywołane przez wysokie temperatury?

wymienić choroby wywołane przez patogeniczne grzyby?

wymienić grupy owadów wywołujące szkody w szkółkach?

10)

określić metody ochrony przeciwko szkodom wyrządzanym przez ptaki?

11)

uniknąć wyrządzania szkód podczas wyjmowania sadzonek z gleby?

12)

wymienić i scharakteryzować pory wyjmowania sadzonek?

13)

wymienić sposoby wyjmowania sadzonek z gleby?

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.9. Produkcja sadzonek z zakrytym systemem korzeniowym oraz

w warunkach kontrolowanych

4.9.1. Materiał nauczania

Produkcja sadzonek z zakrytym systemem korzeniowym – szkółkarstwo kontenerowe

Szkółkarstwo kontenerowe jest kolejnym etapem ewolucji szkółkarstwa, po produkcji

sadzonek w warunkach kontrolowanych. Produkcja sadzonek w warunkach kontrolowanych
umożliwia uniezależnienie warunków wzrostu sadzonek od czynników zewnętrznych, co
niewątpliwie polepsza jakość produkowanych sadzonek. Ma jednak jedną podstawową wadę,
sadzonki wyprodukowane w takich warunkach często miały zaburzone procesy drewnienia –
po przeniesieniu na powierzchnie odnawiane – chorowały, długo się aklimatyzując, a duży
ich odsetek zamierał. Na słaby wynik odnowienia wpływał fakt przesuszenia korzeni podczas
długiego transportu, oraz często ich zniekształcenie przy nieprawidłowo wykonanym
sadzeniu [10, s. 14]. Dlatego tez poszukiwano technologii produkcji, która pozwoliłaby
wyeliminować wady technologii poprzedniej, przy zachowaniu opłacalności i wysokiej
jakości produkcji. Przyjęty w szkółkach Lasów Państwowych sposób produkcji bazuje na
technologii, która [10, s. 15]:

−

zapewnia kiełkującym nasionom optymalne warunki termiczne i wilgotnościowe,

−

stwarza rosnącym sadzonkom optymalne warunki wilgotnościowo – nawożeniowe,

−

zapobiega deformacjom systemu korzeniowego rosnących sadzonek,

−

podczas transportu, przechowywania i sadzenia zapewnia przebywanie systemu
korzeniowego w bryłce podłoża,

−

inicjuje

sposób

kontrolowany

mikoryzę

systemu

korzeniowego,

przez

wyselekcjonowany gatunek grzyba.

Hodowla sadzonek z zakrytym systemem korzeniowym różni się od tradycyjnej

produkcji między innymi [10, s. 86]:

−

sadzonki rosną w sztucznym podłożu, w oderwaniu od gruntu,

−

w hodowli używa się zblokowanych pojemników z tworzyw sztucznych o pojemności
dostosowanej do cyklu produkcyjnego i gatunku, które nie powodują deformacji systemu
korzeniowego,

−

większość gatunków jest hodowana w cyklu jednorocznym, a tylko niektóre w cyklu
dłuższym,

−

nasiona musi cechować bardzo duża czystość oraz zdolność i energia kiełkowania, zaś
podlegające stratyfikacji wysiewa się podkiełkowane,

−

cały proces hodowli podlega ścisłej kontroli na każdym etapie i jest w dużym stopniu
niezależny od czynników atmosferycznych.

W skrócie proces produkcji polega na wysianiu nasion do specjalnych pojemników, które

na czas kiełkowania są przetrzymywane w namiotach foliowych lub szklarniach, w celu
zapewnienia optymalnych warunków zewnętrznych. Zapewnienie warunków kontrolowanych
skraca do minimum długość okresu kiełkowania, zapewniając przy tym równomierne
wschody. Wykorzystanie tuneli i szklarń wiąże się również z możliwością wcześniejszego
wysiewu. Daje to w efekcie wydłużenie sezonu wegetacyjnego, przez co jesienią można
uzyskać materiał sadzeniowy z parametrami umożliwiającymi użycie go do prac
zalesieniowych i odnowieniowych.

Siewki jeszcze w fazie liścieni przenosi się z namiotów na otwartą powierzchnię,

o zmiennych warunkach, dzięki czemu wykształcają się normalne mechanizmy obronne

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

i odpornościowe. Na powierzchni otwartej dostarcza się siewkom i sadzonkom tylko
odpowiednią ilość wody i nawozów, dostarczanych przeważnie dolistnie. Intensywność
nawadniania i nawożenia dostosowana jest do aktualnego zapotrzebowania danych siewek
i sadzonek. Dzięki spełnieniu wyżej wymienionych warunków jednoroczne sadzonki osiągają
pod koniec okresu wegetacyjnego rozmiary dwuletnich sadzonek produkowanych w sposób
tradycyjny, wraz z wykształconymi mechanizmami odpornościowo-obronnymi [10, s. 17–18].

Pojemniki do wysiewu nasion są różnej konstrukcji, o różnych kształtach i rozmiarach,

wykonane są z różnego rodzaju materiałów. Ich prawidłowy dobór jest bardzo ważnym
elementem procesu produkcji. Dobór jest uzależniony od: parametrów linii napełniającej
pojemniki, sianego gatunku, oraz przeznaczenia tego materiału sadzeniowego.

Zadania jakie powinien spełnić pojemnik są następujące:

−

umożliwienie wyhodowania silnej sadzonki z korzeniami otoczonymi substratem,

−

nie może powodować deformacji systemu korzeniowego.
Dobór pojemnika powinien być taki aby jak najmniejszym kosztem wyhodować

sadzonkę o oczekiwanych parametrach jakościowych, z niezdeformowanym systemem
korzeniowym [10, s. 25].

Ze względu na materiał użyty do produkcji pojemników można wyróżnić [10, s. 25–30]:

−

pojemniki torfowo celulozowe,

−

pojemniki z kartonu lub papieru – typu Paperpot lub Bio-Container,

−

pojemniki z tworzyw sztucznych – wykonane najczęściej z polietylenu PE, polipropylenu
PP, polichlorku winylu – styropian.

Ze względu na budowę pojemniki mogą być:

−

w przekroju okrągłe czworokątne lub zbliżone do ośmiokątnej gwiazdy,

−

pojedyncze lub wielokomorowe w formie kaset – kontenerów,

−

jednokrotnego lub wielokrotnego użytku.
Pojemniki zblokowane – kontenery, w formie kaset z polipropylenu lub podobnego

tworzywa, powinny [10, s. 30]:

−

zapewniać warunki najbardziej sprzyjające niezakłóconemu wzrostowi i rozwojowi

systemu korzeniowego,

−

mieć dużą wytrzymałość mechaniczną pozwalająca na użytkowanie przez około 10 lat,

−

być odporne: na działanie skrajnych temperatur w przedziale -30

do 120

, na środki

chemiczne używane przy hodowli sadzonek oraz przy dezynfekcji kontenerów, a także
działanie promieni UV,

−

umożliwiać takie składanie, aby minimalizować niezbędną przestrzeń składowo
transportową,

−

zapewniać swobodne wyjmowanie bryłki korzeniowej z pojemnika.

Rys. 22. Zespolone pojemniki plastikowe,

przygotowane do przechowywania

[opracowanie własne]

Rys. 23. Zespolone pojemniki styropianowe

z sadzonkami jodły [opracowanie własne]

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Substraty

W produkcji sadzonek z zakrytym systemem korzeniowym substrat jest czynnikiem,

który w dużym stopniu warunkuje udatność produkcji. Od substratu używanego w produkcji
kontenerowej oczekuje się przede wszystkim stałych cech fizyko-chemicznych, dobranych do
potrzeb roślin.

Podstawowym komponentem sztucznych substratów jest torf wysoki, ze względu na

szereg korzystnych cech [10, s.74]:

−

naturalną porowatość,

−

zdolność gromadzenia wody, która w większości jest łatwo dostępna dla roślin,

−

odpowiednie lub zbliżone i łatwe do regulacji pH,

−

nieobecność zarodników grzybów chorobotwórczych,

−

brak nasion chwastów i innych niepożądanych roślin,

−

nieobecność składników pokarmowych, a tym samym możliwość dowolnego dobierania
dawki nawożeniowej uzależnionej od potrzeb rośliny.

Torf jest tylko jednym ze składników substratów, które przeważnie są dwu lub trzy składnikowe.

W celu zmniejszenia kosztów produkcji, lub w celu polepszenia nieodpowiednich właściwości torfu
dodaje się do niego [10, s.74; 7, s. 125]:

−

ciołę, szczególnie świerkową,

−

trociny – najodpowiedniejsze są drzew iglastych,

−

korę, szczególnie sosnową, mieloną,

−

szyszki mielone, szczególnie świerkowe,

−

perlit.

Tabela 3. Podłoża mieszane przydatne do produkcji sadzonek z zakrytym systemem korzeniowym [7, s. 125]

Skład podłoża

Proporcja składników

Gatunek drzewa

Torf + ściółka

9:1 do 6:4

Sosna, świerk, modrzew, brzoza i olsza

Torf + kora

9:1 do7:3
9:1 do 6:4

Sosna
Ś

wierk, modrzew, brzoza i olsza

Torf + trociny

9:1 do 7:3

wierk, brzoza, olsza

Torf + szyszki

9:1 do 6:4
7:3 do 6:4

wierk

Modrzew

Torf + perlit

9:1 do 8:2
9:1 do 7:3
7:3

Sosna i świerk
Brzoza i olsza
Modrzew

Torf + kora + ściółka

8:1:1 do 5:4:1
6:3:1 do 5:4:1

Sosna i świerk
Modrzew

Torf + Trociny + ściółka

8:1:1 do 7:2:1

wierk

Torf + szyszki + ściółka

8:1:1 do 5:4:1
6:3! Do 5:4:1

wierk

Modrzew

Torf + perlit + ściółka

8:1:1 do 7:2:1
6:3:1

Sosna i świerk
Modrzew

Woda

Wilgotność podłoża jest bardzo ważnym czynnikiem warunkującym prawidłowy wzrost

sadzonek. Celem nawadniania jest ciągłe dostarczanie rozwijającej się sadzonce optymalnej
ilości wody. Jest to bardzo ważne z uwagi na to, że podłoża cechują się dużą pojemnością
wodną, a ubytki wody na parowanie i transpiracje są znaczne. Do nawodnienia szkółek używa
się różnego rodzaju deszczowni, jednak w szkółkach kontenerowych najbardziej przydatne są
rampy deszczujące, najrównomierniej dozujące wodę. Poprzez nawadnianie i urządzenia
nawadniające możemy jeszcze wykonywać nawożenie sadzonek, oraz ochronę przed
przymrozkami [10, s. 82].

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przed wykorzystaniem źródła wody należy je zbadać, zwracając w szczególności uwagę

na [10, s.83]:

−

pH wody,

−

twardość wody,

−

zawartość związków azotu,

−

zawartość jonów w wodzie,

−

ogólne wysycenie jonami,

−

temperaturę wody.

Rys. 24. Schemat automatycznej linii do napełniania kontenerów i siewu nasion [10, s. 51]

Infrastruktura szkółki

W każdej szkółce kontenerowej powinny funkcjonować następujące obiekty

o konkretnym przeznaczeniu, które składają się na infrastrukturę szkółki [10, s. 32–33]:
1.

Budynek linii napełniania kontenerów substratem i obsiewu,

Kompleks nasienny – w jego skład wchodzą stacja oceny nasion, pomieszczenia do
przyjmowania, obróbki, przechowywania i przysposabiania nasion do siewu,

Hala przygotowania substratu,

Biuro oraz pomieszczenia socjalne,

Pomieszczenia składowe i magazyny, miedzy innymi na nawozy i środki ochrony roślin,

Budynek hydroforni,

Namioty foliowe lub szklarnie,

Pola produkcyjne i drogi transportowe,

Ujęcie wody i zbiorniki,

10.

Sieci wodne i elektryczne.

Zakres stosowania sadzonek z bryłką

Obszar zastosowania sadzonek z zakrytym systemem korzeniowym, to przede wszystkim

tereny [10, s. 200]:

−

trudne, położone wysoko w górach,

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

zdegradowane emisjami przemysłowymi lub inna działalnością człowieka –
przeznaczone do rekultywacji,

−

zatrzcinniczone i zadarnione,

−

po pożarach, zwłaszcza wielkoobszarowych,

−

różnego rodzaju nieużytki,

−

tereny porolne – wykorzystanie sadzonek mikoryzowanych.

Wady i zalety hodowli sadzonek z zakrytym systemem korzeniowym [10 s. 200–201].

Najistotniejsze zalety to:

−

możliwość szybkiego reagowania na nieprzewidziane zwiększenie zapotrzebowania na
sadzonki,

−

możliwość precyzyjnego zaplanowania (tylko z jednorocznym lub kilkumiesięcznym
wyprzedzeniem) rozmiaru hodowli,

−

zapewnienie dużej udatności nasadzeń, zwłaszcza na powierzchniach trudnych,

−

znaczne zmniejszenie nakładów na poprawki,

−

skrócenie okresu pielęgnacji upraw o co najmniej jeden rok w stosunku do upraw
z sadzonek tradycyjnych,

−

wyeliminowanie błędów sadzenia,

−

wyeliminowanie strat i uszkodzeń w wyniku przesuszenia systemu korzeniowego,

−

zmniejszenie kosztów sadzenia dzięki użyciu specjalnych kosturów,

−

lepsza adaptacja sadzonek po posadzeniu dzięki powolnemu przerastaniu korzeni z bryłki
do otaczającej gleby,

−

zmniejszenie liczby sadzonek na hektar dzięki większej udatności,

−

wydłużenie okresu sadzenia z kilku tygodni do kilku miesięcy,

−

możliwość zabezpieczenia już w szkółce sadzonek repelentami,

−

możliwość rezygnacji w niektórych przypadkach z przygotowania gleby,

−

możliwość wyhodowania dobrze zmikoryzowanych sadzonek, gwarantujących przeżycie
mikoryzy i jej dalszy rozwój w uprawie.

Najistotniejsze wady to:

−

konieczność poniesienia bardzo dużych kosztów inwestycyjnych,

−

większy koszt jednostkowy sadzonek w porównaniu z tymi ze szkółek otwartych,

−

bardzo duże wymagania jakości podłoża, przez co jest drogie i coraz trudniej dostępne,

−

drogi transport sadzonek,

−

zagrożenie trwałą deformacja systemu korzeniowego – przy użyciu nieodpowiednich
pojemników.

Produkcja sadzonek w warunkach kontrolowanych

W tej metodzie produkcji sadzonek wykorzystuje się specjalnie przygotowane podłoża,

a także sztuczne osłony ze szkła lub folii. Dzięki temu produkcja jest całkowicie uzależniona
od zewnętrznych czynników które mogą wpłynąć na wynik produkcji. Stosowanie różnych
urządzeń technicznych, najczęściej zautomatyzowanych, zapewnia możliwość kontroli
i regulacji warunków świetlnych, wilgotnościowych, cieplnych i pokarmowych, oraz ochronę
sadzonek. Pozwala to na zwiększenie intensywności produkcji, wraz z polepszeniem jakości
produkowanych sadzonek [7, s. 102].

Podłoża do produkcji sadzonek w warunkach kontrolowanych

Podłoże do takiego typu produkcji powinno się charakteryzować [7, s. 102]:

−

sterylnością,

−

duża porowatością,

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

dobrymi stosunkami powietrznymi,

−

duża pojemnością wodną,

−

znaczna zdolnością sorpcyjną i dostępnością związków pokarmowych dla korzeni roślin,

−

trwałością struktury,

−

łatwością przygotowania,

−

łatwością regulowania odczynu i zawartości składników pokarmowych.

Wyróżnia się następujące podłoża [7, s. 102–105]:

Podłoża jednorodne:

−

podłoża torfowe – ze względu na swe właściwości są one najczęściej wykorzystywane,
na podłoża nadają się wszystkie rodzaje torfów – wysokie, przejściowe i niskie, torf
wolny od nasion chwastów pozyskuje się z głębokości min. 50 cm,

−

podłoża korowe – najlepsze właściwości wykazuje kora sosnowa, nieco mniejsze
ś

wierkowa, korę należy poddać procesowi rozdrobnienia i kompostowania,

−

podłoża ściółkowe – na te podłoża nadaje się najbardziej nie rozłożona ścioła świerkowa
i jodłowa, a następnie modrzewiowa i jedlinowa; ściołę pozyskujemy w drzewostanach
starszych klas wieku, wyższej bonitacji, na lepszych siedliskach i tylko tam gdzie
nagromadziła się jej grubsza warstwa,

−

podłoża pochodzenia mineralnego – wykorzystywane w uprawie hydroponicznej, stosuje
się tu najczęściej żwir i piasek,

−

podłoża wytworzone sztucznie – do tego rodzaju można zaliczyć: perlit, wermikulit,
wełnę mineralną, keramzyt i stromull, stosowane są one najczęściej jako domieszki do
substratów wieloskładnikowych,

2. Podłoża mieszane:

−

podłoża torfowo-korowe – należą one do najważniejszych podłoży mieszanych,

−

podłoża torfowo piaskowe,

−

podłoża torfowo-trocinowe,

−

inne podłoża mieszane.

Siew

Przy produkcji sadzonek w warunkach kontrolowanych wykonuje się najczęściej siew

pełny aby maksymalnie wykorzystać powierzchnię kwatery. Siew częściowy stosuje się gdy
wysiewane partie nasion trzeba w wyraźny sposób oddzielić, lub jeśli są one małe i zależy
nam na maksymalnej udatności siewu. Ostatnio zaczyna się stosować siew punktowy, którego
zalety opisano w rozdziale dotyczącym siewu.

Pielęgnacja sadzonek [7, s. 108–110]

W warunkach kontrolowanych zabiegi pielęgnacyjne obejmują:

−

zraszanie – powinno ono zapewnić optymalna wilgotność podłoża, co w znaczącym
stopniu wpływa na efekt produkcji, ze względu na większe parowanie i transpiracje roślin
rosnących pod osłonami konieczne jest nawet kilkakrotne zraszanie w ciągu jednego
dnia; zraszanie najlepiej prowadzić przez dysze rozpryskujące wodę płasko drobnymi
kroplami lub przez dysze zamgławiające; dysze należy zamontować nad grzędami na
specjalnych stelażach, bądź na ścieżkach pomiędzy grzędami,

−

nawożenie – wyróżnia się startowe, którego dawka jest najczęściej dodana do podłoża,
oraz pogłówne, które uzupełnia niedobory składników pokarmowych podczas okresu
wzrostu; nawozi się najczęściej azotem; nawożenie takie wykonuje się gdy siewki mają
pierwsze właściwe igły lub liście; nawożenie takie można wykonać przy pomocy
deszczowni jeśli jest wyposażona w specjalny dozownik nawozów; w przypadku
zagrożenia przez choroby grzybowe, nawożenie może być wykonane razem z zabiegiem
ochronnym,

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

zwalczanie chwastów – najczęściej wykonuje się poprzez pielenie ręczne; należy dążyć
do użycia jak najbardziej sterylnych podłoży, co przekłada się na mniejsze nakłady na
odchwaszczanie.

Produkcja sadzonek pod osłonami z folii i szkła

Osłony pozwalają przede wszystkim kontrolować w czasie produkcji sadzonek warunki

cieplne i wilgotnościowe, tak aby intensywność fotosyntezy była wysoka.
Intensywność fotosyntezy jest regulowana przez następujące czynniki:

−

temperaturę – optimum to 25

C zarówno dla drzew iglastych jak i liściastych, ważna jest

również temperatura podłoża – optimum to 20–22

C; regulacja temperatury jest

łatwiejsza jeśli pod osłona zainstaluje się urządzenia grzewcze i umożliwiające
wietrzenie,

−

wilgotność

powietrza

–

wysoka

wilgotność

względna,

70–80%

umożliwia

intensywniejszą fotosyntezę nawet przy niższej niż optymalna wilgotności podłoża,

−

stężenie dwutlenku węgla w powietrzu – zwiększenie zawartości tego gazu w powietrzu
wpływa w sposób istotny na intensywność fotosyntezy, można stężenie podnieść
w sposób naturalny poprzez aktywizację procesów zachodzących w podłożu, lub
w sposób sztuczny poprzez wykładanie suchego lodu, lub spalanie gazu w specjalnych
palnikach,

−

dostęp światła – użycie sztucznych źródeł światła wpływa na przedłużenie trwania
procesu fotosyntezy w poszczególnych cyklach dobowych, wpływa to na intensywniejszy
wzrost sadzonek.

Namioty foliowe

Umocowane na różnej wysokości osłony foliowe mogą okrywać grzędy lub skrzynie

z sadzonkami, lub też przybierają postać namiotów i cieplarni. Do osłon używa się folii
polietylenowej, przeźroczystej o grubości ok. 0,2 mm, która przepuszcza 90% światła [7, s. 114].
Namioty powinny stać na powierzchni otoczonej drzewostanem, który łagodzi negatywny
wpływ wiatrów. Namioty najlepiej zakładać na terenie równym, lub o łagodnym
jednostronnym spadku do 5

. Na ogół namioty ustawia się dłuższą osią w kierunku wschód –

zachód, zgodnie z panującymi wiatrami, ułatwia to ich wietrzenie, a także zmniejsza ryzyko
uszkodzenia przez wiatr. Konstrukcja namiotu foliowego zazwyczaj jest stalowa, zdarzają się
konstrukcje plastikowe lub drewniane. Folia zachowuje swoje właściwości zwykle do dwóch
sezonów. Folie można wzmocnić zakładając na cały namiot siatkę sznurkową, można również
kupić już gotową wzmacnianą syntetycznymi włóknami folię. Temperaturę i wilgotność
w namiotach kontroluje się poprzez nawadnianie i wietrzenie.

Osłony ze szkła

Produkcja taka może być prowadzona w inspektach lub szklarniach. Wyróżnia się przy

tym inspekty jedno i dwuspadowe. Przy skrzyniach jednospadowych ustawia się je
w kierunku wschód-zachód, a przy dwuspadowych na kierunku północ-południe. Teren
przeznaczony pod inspekty powinien być równy, a gleba odchwaszczona i przepuszczalna.
Szklarnie mogą być wolnostojące lub blokowe. Konstrukcja szklarni jest przeważnie stalowa
[7, s. 117–118].

Cechy sadzonek wyprodukowanych w warunkach kontrolowanych w porównaniu do

metody tradycyjnej są następujące [7, s. 121–122]:

−

większe wymiary, szczególnie części nadziemnej,

−

mniejsza ilość krótkich korzonków na jednostce długości,

−

większe wymiary żywych komórek i elementów budowy drewna.

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.9.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Na jakiej technologii bazuje sposób produkcji sadzonek z bryłką?

Jakie znasz różnice pomiędzy produkcją sadzonek z zakrytym systemem korzeniowym
a produkcją tradycyjną?

Jakie znasz rodzaje pojemników ze względu na materiał użyty do produkcji?

Jakie warunki powinny spełniać pojemniki do produkcji sadzonek?

Jakie znasz rodzaje pojemników ze względu na budowę?

Jakie znasz korzystne cechy torfu wysokiego?

Jakie znasz dodatki do tworzenia substratów z torfem?

Na czym polega badanie źródła wody do nawadniania szkółki?

Jakie znasz obiekty wchodzące w infrastrukturę szkółki?

10.

Jakie znasz możliwości wykorzystania sadzonek z bryłką?

11.

Jakie znasz wady i zalety produkcji sadzonek z bryłką?

12.

Czym powinno się charakteryzować podłoże do produkcji w warunkach
kontrolowanych?

13.

Jakie wyróżnia się podłoża do produkcji w warunkach kontrolowanych?

14.

Jakie znasz czynniki wpływające na proces fotosyntezy?

15.

Jakie znasz różnice pomiędzy produkcją sadzonek w warunkach kontrolowanych,
a z zakrytym systemem korzeniowym?

4.8.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Scharakteryzuj

na czym polega produkcja sadzonek z zakrytym systemem korzeniowym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

obejrzeć film edukacyjny na temat produkcji sadzonek z zakrytym systemem
korzeniowym,

zapoznać się z planszami, foliogramami i przeczytać literaturę pomocną przy wykonaniu
zadania,

scharakteryzować proces produkcji,

opisać substraty i pojemniki używane do produkcji,

opisać nowoczesne rozwiązania techniczne użyte w produkcji,

określić prawidłowość wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

film edukacyjny przedstawiający produkcję sadzonek z zakrytym systemem
korzeniowym,

−

plansze, foliogramy

−

notatnik,

−

ołówek lub długopis,

−

literatura z rozdziału 6 Poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Określ wady i zalety produkcji sadzonek z bryłką.

Sposób wykonania ćwiczenia

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

obejrzeć edukacyjny film na temat produkcji sadzonek z bryłką,

odszukać i przeczytać literaturę pomocną przy wykonaniu zadania,

opisać zalety produkcji sadzonek z bryłką,

opisać wady produkcji sadzonek z bryłką,

ocenić prawidłowość wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

film edukacyjny przedstawiający produkcję sadzonek z bryłką,

−

notatnik,

−

ołówek lub długopis,

−

literatura rozdziału 6 Poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Określ różnice pomiędzy produkcją sadzonek z bryłką, sadzonek w warunkach

kontrolowanych, sadzonek produkowanych metodą tradycyjną.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

obejrzeć tematyczny film o produkcji sadzonek z bryłką oraz w warunkach kontrolowanych,

odszukać i przeczytać literaturę pomocną przy wykonywaniu ćwiczenia,

opisać różnicę pomiędzy poznanymi sposobami produkcji sadzonek,

ocenić prawidłowość wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

film edukacyjny przedstawiający produkcję sadzonek z bryłką oraz w warunkach
kontrolowanych,

−

notatnik,

−

ołówek lub długopis,

−

literatura z rozdziału 6 Poradnika dla ucznia.

4.8.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

określić technologię produkcji sadzonek z bryłką?

podać różnice pomiędzy produkcją sadzonek z bryłką a produkcją tradycyjną?

wymienić rodzaje pojemników ze względu na materiał użyty do ich produkcji?

podać zadania jakie powinien spełnić pojemnik do produkcji sadzonek?

wymienić rodzaje pojemników ze względu na ich budowę?

podać korzystne cechy torfu wysokiego?

wymienić dodatki do wyrobu substratów?

scharakteryzować badanie wady do nawadniania szkółki?

określić jakie obiekty wchodzą w skład szkółki kontenerowej?

10)

podać możliwości zastosowania sadzonek z bryłką?

11)

określić wady i zalety produkcji sadzonek z bryłką?

12)

określić cechy podłoża do produkcji w warunkach kontrolowanych?

13)

wymienić podłoża do produkcji w warunkach kontrolowanych?

14)

podać czynniki wpływające na intensywność fotosyntezy?

15)

określić różnice pomiędzy produkcją w warunkach kontrolowanych
a z zakrytym systemem korzeniowym?

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

Przeczytaj uważnie instrukcję.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.

Test zawiera 20 zadań Do każdego zadania dołączone są cztery możliwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawdziwa.

Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej
rubryce znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem,
a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.

Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

Na rozwiązanie testu masz 45 minut.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

Głównym kierunkiem selekcji nasion przyjętej w Polsce jest selekcja
a)

indywidualna.

rodowa.

populacyjna.

naturalna.

Głównym źródłem pozyskania nasion do zakładania upraw gospodarczych są
a)

plantacyjne uprawy nasienne.

wyłączone drzewostany nasienne (WDN).

gospodarcze drzewostany nasienne (GDN).

drzewa doborowe.

Aparat lotny posiadają nasiona
a)

buka pospolitego, wiązu szypułkowego, brzozy brodawkowatej.

wierka pospolitego, sosny limby.

brzozy brodawkowatej, graba, sosny czarnej.

dębu, sosny górskiej, modrzewia europejskiego.

Ujęcie kleszczowate przez skrzydełko występuje u

wierka pospolitego i sosny zwyczajnej.

sosny zwyczajnej i modrzewia europejskiego.

wierka pospolitego i sosny czarnej.

sosny czarnej i sosny pospolitej.

Na zielono można zbierać nasiona
a)

buka i jesionu.

dębu i grabu.

grabu i buka.

jesionu i lipy.

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zbiór nasion z drzew stojących poza plantacjami może wykonywać pracownik, który
a)

jest mężczyzną lub kobietą w wieku powyżej 18 lat.

jest mężczyzną który ukończył 21 lat i posiada odpowiedni kurs zbieracza szyszek.

jest mężczyzną lub kobietą w wieku minimum 21 lat.

jest mężczyzną który ukończył 18 lat i nie ma przeciwwskazań do wykonywania tej
pracy.

Zbiór nasion podstawowych gatunków drzew leśnych wykonuje się
a)

wiosną.

wiosną i latem.

jesienią i zimą.

zimą.

Termin dojrzewania i zbioru nasion
a)

jest stały.

jest zależny od położenia geograficznego, wysokości n.p.m. i przebiegu pogody.

nie zależy od przebiegu pogody.

jest zmienny, ale nie zależy od położenia geograficznego.

Metodę termiczną wyłuszczania nasion stosuje się dla
a)

sosny i modrzewia.

modrzewia i jodły.

wierka i modrzewia.

sosny i świerka.

10.

Nasiona sosny po wyłuszczeniu w pierwszej kolejności powinny być
a)

oczyszczone.

odskrzydlone.

podsuszone.

złożone do przechowania.

11.

Do nasion kategorii orthodox należą nasiona
a)

nie znoszące odwodnienia.

nasiona świerka, sosny, dębu.

nasiona buka, świerka, modrzewia.

nasiona klonu, sosny, jesionu.

12.

Do przechowywania nasion na potrzeby bieżące można zaliczyć
a)

w komorach chłodniczych w temperaturze -15

w komorach chłodniczych w temperaturze -20

luzem w komorach chłodniczych.

na sucho w szczelnie zamkniętych pojemnikach.

13.

Sposobem przerwania spoczynku nasion jest
a)

miniowanie nasion.

skaryfikacja nasion.

zaprawiane nasion.

termoterapia nasion.

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14.

Największą precyzją cechuje się
a)

siew pełny.

siew częściowy rzędowy.

siew punktowy.

siew częściowy taśmowy.

15.

Szkółki małe mają powierzchnię poniżej
a)

1,5 ha.

3 ha.

4 ha.

5 ha.

16.

Dopuszczalne spadki terenu szkółki wynoszą
a)

1,5

2–3

na nizinach.

6–7

w górach.

17.

Do prac pielęgnacyjnych na szkółkach zaliczamy
a)

siew nasion.

deszczowanie.

przerzedzanie siewów.

jesienną orkę.

18.

Gołomróz powstaje w wyniku
a)

opadu deszczu, który zamarza na roślinach.

rozmarzania i zamarzania nasiąkniętej wodą gleby.

rozmarzania i zamarzania suchej gleby.

gwałtownego rozmarzania lodu pokrywającego rośliny.

19.

Sadzonki można wyciągać z gleby
a)

zamarzniętej.

silnie zaskorupionej.

latem z przeznaczeniem na przechowywanie.

wzruszonej i odpowiednio wilgotnej.

20. Pojemniki zespolone na sadzonki w szkółkach kontenerowych

mogą powodować deformację korzeni.

muszą być wyposażone w prowadnice, aby uniknąć deformacji korzeni.

nie muszą być odporne na działanie czynników atmosferycznych, ponieważ
produkcja jest prowadzona pod osłonami.

mogą być niedostosowane do maszyn wysiewających.

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ………………………………………………………........................................

Prowadzenie gospodarki nasiennej i produkcji szkółkarskiej

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

Razem:

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

Gorzelak A., Niski A.: Ochrona szkółek przed chwastami. Państwowe Wydawnictwo
Rolnicze i Leśne, Warszawa 1987

Murat E.: Hodowla lasu cz. II. Wydawnictwo Świat 1996

Murat E.: Poradnik hodowcy lasu. Wydawnictwo Świat 1999

Obmiński Z.: Botanika dla techników leśnych. Wydawnictwo Świat 1996

Poradnik leśniczego. Wydawnictwo Świat, Warszawa, 1991

Rozwałka Z. (red.): Zasady hodowli lasu. OWRLP w Bedoniu 2003

Sobczak R. (red.): Szkółkarstwo leśne, ozdobne i zadrzewieniowe, Wydawnictwo Świat
1999

Sobczak R. (red.): Szkółkarstwo leśne. Wydawnictwo Świat 1991

Suszka B: Nowe technologie w nasiennictwie leśnym. Bogucki Wydawnictwo Naukowe 2000

10.

Szabla K., Pabian R.: Szkółkarstwo kontenerowe. Centrum Informacyjne Lasów
Państwowych, Warszawa 2003

11.

www.wiki.lasypolskie.pl

Czasopisma:

−

Echa leśne,

−

Przegląd leśny.