operator maszyn lesnych 833[02] z2 03 u

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Jan Komorowicz

Pielęgnowanie drzew i drzewostanów w poszczególnych
fazach rozwojowych 833[02].Z2.03

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
dr inż. Marek Krzemiński
mgr inż. Gabriel Zasada

Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Jan Komorowicz

Konsultacja:
mgr inż. Teresa Jaszczyk

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 833[02].Z2.03
Pielęgnowanie drzew i drzewostanów w poszczególnych fazach rozwojowych, zawartych
w modułowym programie nauczania dla zawodu operator maszyn leśnych.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

Wprowadzenie

Wymagania wstępne

Cele kształcenia

Materiał nauczania

4.1.

Pojęcie i cel pielęgnowania lasu

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2.

Fazy rozwojowe drzewostanu

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3.

Pielęgnacja upraw i nalotów

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4.

Pielęgnacja młodników i podrostów

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

4.5.

Pielęgnowanie drzewostanu dojrzewającego

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.2. Pytania sprawdzające

4.5.3. Ćwiczenia

4.5.4. Sprawdzian postępów

4.6.

Pielęgnacja drzewostanu dojrzałego

4.6.1. Materiał nauczania

4.6.2. Pytania sprawdzające

4.6.3. Ćwiczenia

4.6.4. Sprawdzian postępów

4.7.

Wprowadzanie podszytów

4.7.1. Materiał nauczania

4.7.2. Pytania sprawdzające

4.7.3. Ćwiczenia

4.7.4. Sprawdzian postępów

Sprawdzian osiągnięć

Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy i nabywaniu umiejętności

wykonywania zabiegów pielęgnacyjnych w poszczególnych fazach rozwojowych drzewostanu.

W poradniku zamieszczono::

−

wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności, które powinieneś posiadać,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika.

−

cele kształcenia tej jednostki modułowej, które określą umiejętności, jakie opanujesz
w wyniku procesu kształcenia.

−

materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania treści jednostki
modułowej. Umożliwi Ci samodzielne przygotowanie się do wykonania ćwiczeń
i zaliczenia sprawdzianów. Wykorzystaj do poszerzenia wiedzy wskazaną literaturę,
a także inne źródła informacji.
Obejmuje on również:

−

pytania sprawdzające wiedzę niezbędną do wykonywania ćwiczeń,

−

wiczenia z opisem sposobu ich wykonania oraz wyposażenia stanowiska pracy,

−

sprawdzian postępów umożliwiający sprawdzanie poziomu Twojej wiedzy po wykonaniu
ć

wiczeń.

−

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie całej jednostki modułowej.

−

wykaz literatury dotyczącej programu jednostki modułowej.

Bezpieczeństwo i higiena pracy

W czasie wykonywania ćwiczeń musisz stosować się do poleceń prowadzących

wiczenia, przestrzegać przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz instrukcji

przeciwpożarowych, obowiązujących podczas poszczególnych rodzajów prac.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych w module

833[02].Z2.01

Prowadzenie gospodarki

nasiennej i produkcji szkółkarskiej

833[02].Z2.03

Piel

gnowanie drzew

i drzewostanów

w poszczególnych fazach

rozwojowych

833[02].Z2.02

Prowadzenie prac dotycz

cych

odnowienia lasu, zalesie

rekultywacji oraz melioracji

nych

833[02].Z2

Hodowla lasu

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

rozpoznawać gatunki drzew i krzewów leśnych,

−

rozpoznawać najważniejsze gatunki chwastów leśnych

−

określić wymagania siedliskowe drzew leśnych,

−

scharakteryzować podstawowe typy siedliskowe lasu,

−

określić cechy drzewostanu,

−

posługiwać się narzędziami stosowanymi w leśnictwie,

−

wykorzystywać wiadomości i umiejętności opanowane podczas realizacji programów
nauczania innych jednostek modułowych,

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

organizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami bhp,

−

stosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy oraz przepisy przeciwpożarowe przy
prowadzeniu prac leśnych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

rozróżnić poszczególne fazy rozwojowe drzewostanu,

−

określić cele zabiegów pielęgnacyjnych drzew i drzewostanów,

−

określić sposób znakowania drzew przy wyznaczaniu trzebieży,

−

scharakteryzować drzewa szkodliwe, pożyteczne i dorodne w trzebieżach,

−

określić zakres czynności związanych z czyszczeniem drzewostanu,

−

określić zakres czynności związanych z wykonywaniem trzebieży,

−

określić zasady stosowania selekcji negatywnej i pozytywnej,

−

scharakteryzować zabiegi związane z pielęgnacją najmłodszych upraw,

−

określić cele wykonywania czyszczeń wczesnych i późnych,

−

określić cele wykonywania trzebieży wczesnych i późnych,

−

wykonać zabiegi czyszczeń wczesnych i późnych,

−

wykonać zabiegi poprawiania formy drzew,

−

wykonać zabiegi pielęgnacyjne drzew i drzewostanu w różnych fazach rozwojowych,

−

określić zasady wprowadzania podszytów,

−

zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczące prac związanych
z pielęgnacją drzewostanów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Pojęcie i cel pielęgnowania lasu

4.1.1. Materiał nauczania

Pielęgnowanie lasu obejmuje czynności gospodarcze związane z pielęgnowaniem

drzewostanu i siedliska służące uzyskaniu wysokiej produkcji surowca drzewnego jak
najlepszej jakości, przy zachowaniu naturalnej różnorodności biologicznej lasu oraz
pozaprodukcyjnych funkcji. Polega ono na harmonijnym godzeniu zachodzących w lesie
procesów naturalnych z zabiegami, które wynikają z potrzeb wielofunkcyjnej gospodarki
leśnej. Obejmuje czynności związane z pielęgnowaniem drzewostanu oraz siedliska,
a w szerszym aspekcie również pielęgnowaniem biocenozy leśnej.

Siedlisko leśne tworzą, wzajemnie na siebie oddziałując: gleba, klimat i pokrywa

roślinna.

Pielęgnowanie siedliska to kształtowanie takiej struktury gatunkowej i warstwowej

drzewostanu, która ma wpływ na modyfikację klimatu i polepszanie warunków glebowych.
Drzewostan wielogatunkowy i wielopiętrowy lepiej izoluje wnętrze lasu od wpływów
zewnętrznych, co wpływa na łagodzenie klimatu ( zwiększenie ocienienia dna lasu, większa
wilgotność powietrza, mniejsze wahania temperatury). W tych warunkach drzewa szybciej
oczyszczają się, następuje szybszy rozkład materii organicznej. Zwiększa się udział
próchniczny w glebie, poprawia jej struktura, a większy obieg pierwiastków zwiększa
ż

yzność gleby. Tak, więc poprzez odpowiedni dobór zespołów roślinnych możemy działać

stymulująco na jakość gleb i siedlisk leśnych poprzez:

−

wzbogacenie i urozmaicenie materii organicznej w glebie,

−

zwiększenie poziomu akumulacyjnego gleby,

−

wzbogacenie i aktywizację życia glebowego

−

zatrzymanie wilgoci w glebie

−

zwiększenie zdolności buforowych gleby.
Czynnikiem warunkującym hodowlę drzewostanów wielogatunkowych są jednak

warunki siedliskowe i wymagania ekologiczne drzew leśnych.

Ważną rolę w pielęgnowaniu gleby i siedliska pełnią wprowadzane podszyty i II piętro

drzew złożone z gatunków wzbogacających glebę w dobrze rozkładającą się ściółkę, zasobną
w substancje odżywcze.

Pielęgnowaniu gleby i siedliska służy także pozostawianie w lesie kory, rozdrobnionych

odpadów zrębowych i drobnicy leśnej.

Biocenoza to zespół populacji roślin, zwierząt i mikroorganizmów żyjących

w określonym ekosystemie powiązanych wspólnymi zależnościami.

Pielęgnowanie biocenozy to wzbogacenie składu gatunkowego (wprowadzanie

podszytów, tworzenie dolnych warstw drzewostanu) drzewami, krzewami i roślinami runa
o charakterze biocenotycznym. Tworzy to korzystne warunki dla rozwoju roślin i zwierząt
(ptaków, pasożytów drapieżców szkodliwych owadów) a więc funkcjonowanie drzewostanów
ekologicznie zrównoważonych. Ważną rolę w pielęgnowaniu biocenozy odgrywają czynności
zaliczane do zabiegów ochronnych, takie jak: zakładanie ognisk biocenotycznych,
wywieszanie skrzynek lęgowych, budowa pojników, ochrona mrowisk.

Pielęgnowanie drzewostanu to prowadzenie czynności gospodarczych związanych

z prowadzeniem cięć pielęgnacyjnych oraz poprawianiem formy drzew. Cięcia pielęgnacyjne
to podstawowy zabieg pielęgnowania drzewostanów oraz poprawiania jakości i wartości
drzew.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Celem cięć pielęgnacyjnych jest osiągnięcie jakościowo lepszej produkcji drewna,

zwiększenie odporności drzewostanu na działanie czynników biotycznych i abiotycznych.
Zabiegi te spełniają następujące zadania:
1.

Regulowanie zagęszczenia i takiego rozmieszczenia drzew w drzewostanie, któremu
najbardziej sprzyja:

−

tworzeniu się biogrup stabilizujących drzewostan,

−

powstawaniu niezbędnej przestrzeni życiowej dla jego rozwoju,

−

kształtowaniu klimatu wnętrza lasu, które sprzyja oczyszczaniu się drzew z dolnych
gałęzi i poprawie jakości drewna oraz zwiększaniu różnorodności biologicznej
w dolnych warstwach lasu.

Regulowanie składu gatunkowego oraz wytwarzanie i utrwalanie pożądanej formy
zmieszania i budowy piętrowej,

Popieranie najwartościowszych drzew w drzewostanie i naturalnej różnorodności
biologicznej lasu,

Wyprzedzanie procesu naturalnego wydzielania się drzew,

Polepszanie stanu sanitarnego i biologicznej odporności lasu,

Przygotowanie drzewostanu do odnowienia.
Proces pielęgnowania lasu rozpoczyna się od momentu założenia uprawy i trwa

nieprzerywalnie do czasu, w którym drzewostan jest zastępowany nowym pokoleniem.

Rys. 1. Schemat procesu pielęgnowania lasu [7, s. 14 ]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Co rozumiesz pod pojęciem „pielęgnowania biocenozy”?

Co rozumiesz pod pojęciem ”pielęgnowania siedliska”?

Co rozumiesz pod pojęciem pielęgnowania drzewostanu?

Jakie zadania spełniają cięcia pielęgnacyjne?

Od jakiego momentu zaczyna się proces pielęgnowania lasu i do kiedy trwa?

W jakich warunkach drzewa się szybciej oczyszczają?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Scharakteryzuj

możliwości

poprawy

warunków

siedliskowych

jednogatunkowego

drzewostanu sosnowego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

obejrzeć film edukacyjny dotyczący pielęgnowania siedliska,

scharakteryzować zasady ”pielęgnowania siedliska”,

dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

film edukacyjny dotyczący pielęgnowania siedliska,

−

plansze, fotografie,

−

notatnik,

−

długopis/ołówek,

−

literatura z rozdziału 6 Poradnika dla ucznia.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

wyjaśnić pojęcie „pielęgnowanie biocenozy”?

wyjaśnić pojęcie „pielęgnowania siedliska”?

wyjaśnić pojęcie „pielęgnowanie drzewostanu?

określić zadania cięć pielęgnacyjnych?

określić początek i zakończenie procesu pielęgnowania lasu?

określić warunki szybszego oczyszczania się drzew?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Fazy rozwojowe drzewostanu

4.2.1. Materiał nauczania

Okres uprawy – trwa od momentu założenia uprawy lub powstania odnowienia

naturalnego do nastąpienia zwarcia.

Już w tym okresie rozpoczyna się proces pielęgnowania lasu. Czynności pielęgnacyjne

wykonane w tym okresie to:

−

spulchnianie gleby,

−

niszczenie chwastów,

−

poprawianie formy drzew,

−

prowadzenie czyszczeń wczesnych,

−

przerzedzanie siewów.

Głównym celem pielęgnowania lasu w okresie uprawy (celem etapowym) jest:

−

szybkie uzyskania zwarcia,

−

zapewnienie zgodności składu gatunkowego z siedliskiem.

Rys. 2. Uprawa sosnowa [P. Wójcik]

Okres młodnika – trwa od momentu nastąpienia zwarcia do początku wydzielania się

drzew w młodym drzewostanie.

Czynności pielęgnacyjne wykonane w tym okresie to:

−

czyszczenie późne,

−

formowanie strzał i koron poszczególnych drzew.
Głównym celem (etapem) pielęgnowania lasu w tym okresie jest:

−

eliminowanie drzew wadliwych i szkodliwych z górnej warstwy młodnika,

−

popieranie różnorodności biologicznej młodnika, zgodnie z warunkami naturalnymi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 3. Młodnik sosnowy [Fot. P. Wójcik]

Okres dojrzewania trwa od rozpoczęcia a następnie wydzielania się drzew – okres

tyczkowiny i drągowiny – do czasu ustabilizowania się żywej podstawy koron.

Czynności pielęgnacyjne w tym okresie to:

−

trzebieże wczesne,

−

podkrzesywanie drzew,

−

wprowadzanie dolnego piętra lub podszytów.
Głównym celem etapowym pielęgnowania lasu w tym okresie jest:

−

wybór odpowiedniej liczby drzew najlepszych i popieranie ich rozwoju,

−

sprzyjanie tworzeniu się biogrup drzew stabilizujących drzewostan,

−

popieranie naturalnej różnorodności biologicznej drzewostanu.

Rys. 4

Drzewostan dojrzewający [Fot. P. Wójcik]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Okres dojrzałości drzewostanu – trwa do momentu, gdy proces wydzielania się drzew

zaczyna słabnąć.

Czynności pielęgnacyjne wykonywane w tym okresie to:

−

trzebieże późne,

−

pielęgnowanie dolnego piętra drzewostanu i pokrywy gleby,

−

przygotowanie drzewostanu do odnowienia naturalnego.
Głównym celem etapowym pielęgnowania lasu w tym okresie jest:

−

wzmaganie przyrostu na najlepszych drzewach,

−

zachowanie naturalnej różnorodności biologicznej drzewostanu,

−

tworzenie warunków dla odnowienia naturalnego i wzmaganie różnorodności biologicznej
lasu.

Rys. 5. Drzewostan dojrzały [Fot. P. Wójcik]

Tabela 1.Orientacyjne okresy stosowania różnych rodzajów cięć pielęgnacyjnych. [8. s. 104]

Wiek drzewostanów (lata)

Z siewu lub sadzenia

Siedliskowy typ

lasu

Rodzaj cięć

pielęgnacyjnych

Jednogatunkowych

Mieszanych

Odroślowych

do 15
do 30
do 50
od 50

Bśw, Bw,

BMśw, BMw

BMb, BG

BMG, BMwyż

do 10
do 20
do 40
od 40

do 10
do 15
do 35
od 35

LMś, LMw,

LMb, Lśw,

Lw, Lł, OlJ

LMwyż, Lwyż,

LG, LMG

do 10
do 20
do 40
od 40

Ol, LłG

do 10
do 20
do 40

do 5

do 15
do 30

do 5

do 15
do 30

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Kiedy występuje okres uprawy?

Jakie czynności pielęgnacyjne wykonujemy w okresie uprawy?

Kiedy występuje okres młodnika?

Co jest głównym celem pielęgnowania lasu w okresie młodnika?

Kiedy występuje okres dojrzewania lasu?

Jakie czynności pielęgnacyjne wykonujemy w okresie dojrzewania drzew?

Kiedy występuje okres dojrzałości drzewostanu?

Jakie czynności pielęgnacyjne wykonujemy w okresie dojrzałości drzewostanu?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ fazę rozwojową drzewostanu na podstawie jego cech na przygotowanej przez

nauczyciela planszy (fotografii, foliogramie).

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

obejrzeć film edukacyjny dotyczący faz rozwojowych drzewostanu,

wskazać cechy drzewostanu, na podstawie których można określić fazę rozwojową.

opisać cele pielęgnowania lasu w tym okresie,

dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

film edukacyjny dotyczący faz rozwojowych drzewostanu,

−

plansza (fotografia, foliogram),

−

notatnik,

−

długopis/ołówek,

−

literatura z rozdziału 6 Poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Scharakteryzuj czynności pielęgnacyjne w okresie uprawy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

obejrzeć film edukacyjny dotyczący pielęgnacji upraw,

scharakteryzować fazę rozwojową okresu uprawy,

opisać cele pielęgnacyjne lasu w okresie uprawy,

dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

film edukacyjny dotyczący pielęgnacji upraw,

−

notatnik,

−

długopis/ołówek,

−

literatura z rozdziału 6 Poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Scharakteryzuj czynności pielęgnacyjne w okresie młodnika.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

obejrzeć film edukacyjny dotyczący fazy rozwojowej młodnika,

scharakteryzować fazę rozwojową okresu młodnika,

opisać cele pielęgnacyjne lasu w okresie młodnika,

dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

film edukacyjny dotyczący fazy rozwojowej młodnika,

−

notatnik,

−

długopis/ołówek,

−

literatura z rozdziału 6 Poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 4

Scharakteryzuj czynności pielęgnacyjne w okresie dojrzewania drzewostanu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

obejrzeć film edukacyjny dotyczący drzewostanu dojrzewającego,

scharakteryzować fazę rozwojową okresu dojrzewania drzewostanu,

opisać cele pielęgnacyjne lasu w okresie dojrzewania drzewostanu,

dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

film edukacyjny dotyczący drzewostanu dojrzewającego,

−

notatnik,

−

długopis/ołówek,

−

literatura z rozdziału 6 Poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 5

Scharakteryzuj czynności pielęgnacyjne w okresie dojrzałości drzewostanu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

obejrzeć film edukacyjny dotyczący drzewostanu dojrzałego,

scharakteryzować fazę rozwojową dojrzałości drzewostanu,

opisać cele pielęgnacyjne lasu w dojrzałości drzewostanu,

dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

film edukacyjny dotyczący drzewostanu dojrzałego,

−

notatnik,

−

długopis/ołówek,

−

literatura z rozdziału 6 Poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

zdefiniować okres uprawy?

wymienić czynności pielęgnacyjne wykonane w okresie uprawy?

zdefiniować okres młodnika?

wymienić główne cele pielęgnowania lasu w okresie młodnika?

określić okres dojrzewania lasu?

wymienić czynności pielęgnacyjne w okresie dojrzewania drzew?

zdefiniować okres dojrzałości drzewostanu?

opisać czynności pielęgnacyjne dojrzałego drzewostanu?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Pielęgnowanie upraw i nalotów

4.3.1. Materiał nauczania

Sadzonki i siewki w najwcześniejszym etapie rozwojowym toczą zaciętą walkę o byt.

Bez ingerencji ze strony człowieka nie zawsze utrzymałyby się przy życiu. Właściwa
pielęgnacja odnowień gwarantuje, że będziemy mieli w przyszłości młodnik złożony
z drzewek dobrej jakości o pożądanym składzie gatunkowym i prawidłowej strukturze.

Pielęgnowanie upraw i nalotów określamy jako pielęgnowanie odnowień.
Rozpoczęcie pielęgnowania nalotów (samosiewów) rozpoczyna się w okresie odnowienia

i pozostaje w ścisłym związku z wykonywanymi cięciami odnowieniowymi. Rozmiar cięć
i ich tempo reguluje szybkość wzrostu samosiewów poprzez dostarczanie im odpowiedniej
ilości światła. Osłona starszego pokolenia chroni nalot przed niekorzystnymi warunkami
atmosferycznymi, nie pozwala na rozwój chwastów i utrzymuje glebę w sprawności.

Tak, więc pielęgnowanie samosiewów pozostających pod okapem drzewostanu

w zasadzie ogranicza się do prawidłowego wykonywania cięć odnowieniowych polegających
na dostarczeniu młodemu pokoleniu odpowiedniej ilości światła.

Podobnie w podokapowych odnowieniach sztucznych prawidłowe prowadzenie cięć

w drzewostanie, utrzymuje glebę w odpowiednim stanie i zapobiega rozwojowi chwastów.

Prace pielęgnacyjne wykonywane w okresie uprawy:
Niszczenie chwastów i pielęgnowanie gleby ma na celu usunięcie konkurencji dla

uprawianych gatunków drzewiastych oraz usprawnienie procesów glebowych.

Sposób zwalczania chwastów zależy od ich właściwości w stosunku do roślin drzewiastych.

Miarą zagrożenia młodych siewek i sadzonek jest wysokość chwastów, zasięg ich systemów
korzeniowych, stopień drenowania przez nie gleby i szybkość rozprzestrzeniania się. Im uboższe
jest siedlisko i większe wymagania drzew oraz silniejsza konkurencja roślinności runa, tym
groźniejsze staje się niebezpieczeństwo zachwaszczenia. Najniebezpieczniejsze chwasty silnie
rozrastają się w górę i na boki, silnie i głęboko ukorzeniają się, rozmnażają się za pomocą
rozłogów, kłączy lub obfity obsiew oraz tworzą zbitą darń. Niektóre chwasty wydzielają
substancję trujące, (fitoncydy), które działają ujemnie na młode drzewka.

Należy jednak zauważyć, że nie tylko wszystkie rośliny występujące w żywej pokrywie

glebowej są szkodliwe dla siewek lub sadzonek. Niektóre z nich (w określonych warunkach
ś

rodowiska) mogą nawet sprzyjać szybszemu wzrostowi i większej odporności drzewek

poprzez stanowienie korzystnych warunków rozwoju pożytecznej mikroflory glebowej,
a również przez osłonę sadzonek przed słońcem i mrozem.

Stopień szkodliwości chwastów oraz metody ich zwalczania zależą od rodzaju i stopnia

rozwoju chwastów, od warunków siedliskowych oraz od składu gatunkowego uprawy.
Stosunkowo najmniej niebezpieczne, a jednocześnie łatwiejsze do zniszczenia, są
odnawiające się z nasion zioła, np. przytulia, poziewnik, jasnota, szczaw oraz niektóre trawy
nietworzące gęstej darni. Bardziej uciążliwe są byliny odradzające się z kłączy lub rozłogów,
przede wszystkim takie trawy jak: trzcinnik piaskowy, perz, śmiałek, kostrzewa, trzęślica,
a ponadto turzyce, sity, orlice, skrzypy, pokrzywa.

Istnieje kilka sposobów niszczenia chwastów, a mianowicie:

−

ręczne przez motykowanie z równoczesnym spulchnianiem gleby;

−

mechaniczne, sprzętem używanym równocześnie do spulchniania gleby;

−

wyrywanie lub wydeptywanie;

−

niszczenie chemiczne.

Motyczenie jest skutecznym, lecz jednocześnie bardzo pracochłonnym sposobem

niszczenia chwastów. Zapobiega ono nie tylko rozrastaniu się chwastów, ale i sprzyja

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

utrzymaniu gleby w wysokiej sprawności – przez dopuszczanie wilgoci i powietrza oraz
zapobieganie wyparowywania wody podsiąkającej z głębszych warstw. Powinien być
wykonywany tam, gdzie istnieje większe niebezpieczeństwo zachwaszczenia – na glebach
bardziej suchych oraz skłonnych do zaskorupiania.

Stanowi on niekiedy jedyny sposób pobudzania do szybszego wzrostu słabo

rozwijających się sadzonek cierpiących od konkurencji chwastów i suszy. Do motyczenia
używa się motyk do upraw leśnych (lekkich lub ciężkich).

Rys. 6. Motyki leśne. [10]

Motyczenie obejmuje tylko bezpośrednie sąsiedztwo siewek lub sadzonek. Przestrzeń

między talerzami lub pasami pozostaje bez spulchniania.

Rys. 7. Motyczenie upraw w talerzach [3, s. 362]

Dalszym sposobem tępienia chwastów jest ich wyrywanie, łamanie, tratowanie, ścinanie

lub wykaszanie. Stosuje się je w miejscach gdzie nie przeprowadza się motyczkowania lub
jako uzupełnienie tego zabiegu między rzędami siewu lub sadzenia.

Wyrywanie zapobiega odrastaniu chwastów z korzenia i może być stosowane wobec

roślinności mającej dużą siłę odroślową. Zabieg ten może być wykonywany, kiedy rośliny są
jeszcze młode, a ziemia jest nasiąknięta wilgocią. Częściej stosuje się wycinanie lub
wykaszanie za pomocą sierpa, kosy leśnej lub wykaszarki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ręczne wykaszanie wykonuje się specjalną kosą leśną o mocniejszej konstrukcji i ostrzu

znacznie krótszym niż w kosach wykorzystywanych do celów rolniczych. Od kilkunastu lat
do niszczenia chwastów używane są różnego typu wykaszarki spalinowe produkowane przez
renomowane firmy, np. Husqvarna lub Stihl. Wykaszarki mogą służyć do niszczenia
najbardziej uciążliwych chwastów, a także odrośli. Sprzęt ten może mieć zastosowanie
w czyszczeniach wczesnych

Wykaszanie chwastów jest najskuteczniejsze, gdy zostanie wykonane przed

zakwitnięciem chwastów (maj, czerwiec).

W uprawach zakładanych w rzędach należy wykaszać wzdłuż rzędów, a w uprawach

założonych w luźnej więźbie – wokół pojedynczych sadzonek. Prawidłowe cięcie powinno
być prowadzone od nasady sadzonki w kierunku zewnętrznym, pod kątem 45° w stosunku do
podłoża. Przy tak prowadzonym koszeniu unika się gwałtownego nasłonecznienia sadzonek,
wystawienia ich na działanie wiatru oraz zapewnia się sadzonkom odpowiedni mikroklimat.
Wykaszanie prowadzi się zwykle do 3–4 roku życia uprawy.

Wycinanie jest wskazane tam, gdzie wysokie chwasty zbyt zacieniają sadzonki gatunków

wiatłożądnych oraz grożą przygnieceniem, gdy zostaną obciążone śniegiem w porze

zimowej. Wycinanie niektórych chwastów, np. jeżyn, pobudza je do szybszego i bujniejszego
odrastania. Wtedy skuteczniejszy jest zabieg tratowania nogami, za pomocą specjalnego
obuwia - deptaka Hiernera. Złamane łodygi trudniej odbijają w związku, z czym wzrost
zostaje wyraźnie stłumiony. Wydeptywanie można stosować zamiast jesiennego wykaszania
chwastów. Ma ono na celu ochronę sadzonek przed wygnieceniem przez zeschłe chwasty
w czasie obfitych opadów śniegu. Rzadko stosowaną metodą walki z chwastami jest
zakładanie osłonek tekturowych pod sadzonki. Zastosowanie takich osłonek na gruntach
porolnych zabezpiecza sadzonki przez 3 lata.

Osobnego potraktowania wymaga zwalczanie trzcinnika w uprawach. Chwast ten potrafi

być bardzo agresywny na siedliskach borowych i bez skutecznych zabiegów na ogół niszczy
uprawę. Należy podejmować przedsięwzięcia wyprzedzające, ponieważ jego intensywny
rozwój następuje na ogół w drugim roku po wycięciu drzewostanu (pod wpływem dostępu
ś

wiatła).W związku z tym należy proces wyprzedzić i zakładać uprawy w pierwszym roku po

uprzątnięciu drzewostanu, używając dwuletnich sadzonek.

Powszechnym sposobem walki z chwastami jest wykorzystanie sprzętu zmechanizowanego.

Do przeprowadzenia pielęgnacji gleby, spulchnienia wierzchniej warstwy oraz niszczenia
chwastów na międzyrzędach upraw leśnych w wieku 1–5 lat stosuje się bronę talerzową
„Nizińskiego” U 346 i bronę talerzową „Henicza” U 346/1. Natomiast do wyrywania
i niszczenia chwastów – wraz z całym systemem korzeniowym w międzyrzędach –
w uprawach od 1 do 5 lat służy wał Krokowskiego U 830.

Zwalczanie chwastów prowadzi się przez 3–4 lata po założeniu uprawy. Odchwaszczanie

należy prowadzić przed przekwitnięciem chwastów, (gdy część podziemna jest pozbawiona
substancji zapasowych sprzyjających odrastaniu), a zabieg ten powtarzać w razie potrzeby.
Pora pierwszego zabiegu przypada w maju. Zabieg powtarza się w miarę potrzeby jeszcze raz
w ciągu lata, a czasami dwukrotnie. Ostatnie zwalczanie chwastów powinno być wykonane
nie później niż w sierpniu, aby sadzonki zdołały zdrewnieć przed zimą.

Spulchnianie gleby ma duże znaczenie dla utrzymania gleby w stanie pełnej sprawności.

Zapobiegając zaskorupieniu gleby poprawia się warunki powietrzne i wilgotnościowe, przez
co pobudza się młode drzewka do szybszego wzrostu. W uprawach powstałych z siewu
wskazane jest spulchnianie gleby w sąsiedztwie siewek aż do czasu dostatecznego ich
wzmocnienia się. W uprawach z sadzenia spulchnianie jest wskazane na glebach suchych,
ś

wieżych i skłonnych do zaskorupiania się.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Prowadzenie czyszczeń wczesnych

Po zakończeniu prac pielęgnacyjnych w uprawach młodszych, polegających m.in. na

zwalczaniu chwastów, następuje okres wykonywania w nich czyszczeń wczesnych.
Czyszczenia wczesne obejmują cięcia pielęgnacyjne, które wykonuje się w pierwszych latach
rozwoju odnowień sztucznych czy naturalnych do momentu dojścia do zwarcia.

Należy pamiętać o kilku zasadach, które decydują o jakości i produkcyjności przyszłego

drzewostanu:

−

uprawę powinno się prowadzić przy dużym zagęszczeniu drzewek,

−

uprawa powinna się charakteryzować bogatym składem gatunkowym,

−

uprawa powinna się charakteryzować właściwą formą zmieszania poszczególnych
gatunków,
Gdy liczba drzewek w uprawie jest mała, wówczas główną czynnością pielęgnacyjną

będzie zwalczanie chwastów oraz spulchnianie gleby. To zmniejszy prawdopodobieństwo ich
wypadu. Gdy liczba drzewek w uprawie jest bardzo duża, wówczas główną czynnością
pielęgnacyjną będzie przerzedzanie takich upraw. W okresie uprawy nie wolno, bowiem
doprowadzić do redukcji koron drzew. Zabiegi pielęgnacyjne w takich uprawach powinny
być często powtarzane.

Zadaniem czyszczeń wczesnych jest:

−

uregulowanie składu gatunkowego uprawy i formy zmieszania,

−

regulowanie zagęszczenia i selekcja drzew,

−

poprawa jakości drzew (głównie cennych domieszek liściastych).
Uwzględniając potrzebę zwiększania odporności uprawy na działanie różnych

niesprzyjających czynników, szczególnie śniegu, wskazane jest, aby orientacyjna liczba
drzewek na początku okresu młodnika była następująca:

Tabela. 2. Liczba drzewek na początku okresu młodnika. [6, s. 39]

W młodnikach z siewu lub samosiewu liczba drzewek na 1 ha powinna być odpowiednio

wyższa. Jeżeli odnowienie lub zalesienie wykonano, stosując mniejszą liczbę od liczby
drzewek pożądanych na początku okresu młodnika, czyszczenie wczesne nie powinno
redukować zagęszczenia, z wyjątkiem drzewek chorych i obumierających.

W czyszczeniach wczesnych wykonuje się następujące czynności:

−

usuwanie lub hamowanie wzrostu zbędnych domieszek, które głuszą drzewka należące
do gatunków głównych lub pożądanych domieszkowych,

−

łagodzenie różnic wysokości na granicy grup lub kęp odnowienia (zalesienia), różniących
się składem gatunkowym lub wiekiem,

−

usuwanie przerostów i przedrostów,

−

przerzedzanie zbyt zagęszczonych grup siewów i samosiewów,

−

usuwanie drzewek chorych, obumierających i obumarłych.

Normowanie składu gatunkowego i formy zmieszania oraz regulowanie zwarcia to

najważniejsze cele, jakim mają służyć czyszczenia. Przy regulowaniu składu gatunkowego

L.p.

Rodzaj drzewa

Orientacyjna liczba drzewek

[tys. szt./ha]

1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.

Sosna

wierk

Jodła

Modrzew

Jedlica

Dąb
Buk

Inne liściaste

8 – 10

4 – 5
6 – 8

1 – 1,5

3 – 4
6 – 8
7 – 8

4 - 5

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

odnowień sztucznych i naturalnych należy mieć na uwadze wyznaczony dla danej uprawy cel
hodowlany (gospodarczy typ drzewostanu). Jako zasadę przyjmuje się popieranie grupowej
formy zmieszania, czyli usuwanie z jednogatunkowych grup (kęp) przypadkowych, mniej
cennych domieszek, przerastających otoczenie i tłumiących je. Domieszek nie należy usuwać,
jeżeli:

−

tworzą potrzebną osłonę dla gatunków wrażliwych na ujemne wpływy atmosferyczne,

−

są gatunkami szybko rosnącymi, dostosowanymi do danych warunków siedliskowych,

−

w przyszłości mogą stanowić potrzebną domieszkę pielęgnacyjną,

−

stanowią będący w niedoborze składnik odnowienia, szczególnie w litych uprawach
sosnowych lub świerkowych.
Cięcia mające na celu regulowanie składu i formy zmieszania odnowień sztucznych

i naturalnych, powinny być prowadzone w sposób umiarkowany. Usuwając nadmiar
niepożądanych składników odnowienia, należy utrzymać pewną ich ilość, która jest potrzebna
do zachowania zwarcia, ochrony gleby, a więc i polepszenia warunków wzrostu i rozwoju
gatunków będących przedmiotem hodowli.

Pielęgnowanie linii styku poszczególnych grup i kęp odnowienia, różniących się składem

gatunkowym i wysokością jest ważną czynnością w czyszczeniach wczesnych. Najwięcej
kłopotu z pielęgnowaniem linii styku sprawiają kępy przedrostów sosnowych, dębowych lub
bukowych. Pojedynczo lub grupowo występujące źle ukształtowane przedrosty i przerosty
należy jak najwcześniej usunąć. W razie obawy opóźnienia zwarcia należy je powstrzymać
w przyroście przez ogłowienie lub silne podkrzesanie.

Łagodzenie zbyt wielkich różnic wysokości między poszczególnymi partiami odnowienia

polega na ogławianiu obrzeżnych górujących drzewek i przycinaniu zwisających gałęzi.
Dobrze ukształtowane przedrosty i przerosty pożądanych gatunków drzew, pełniące rolę
pielęgnacyjną nie powinny być usuwane.

Redukowanie nadmiaru drzewek dotyczy przede wszystkim przegęszczonych siewów lub

samosiewów sosnowych, podatnych na porażenie osutką sosnową, a ponadto wszystkich
innych, jak dębu, buka, świerka, jodły, modrzewia, gdzie zaniedbanie przerzedzenia gęstych
nalotów prowadzi z reguły do wyraźnego zahamowania wzrostu i osłabienia poszczególnych
siewek. Przerzedzenie nie polega jednak tylko na mechanicznym przecięciu czy przerwaniu
siewek. Już przy tej czynności przeprowadza się wyraźną selekcję, pozostawiając to, co jest
najdorodniejsze i najzdrowsze w różnicującej się uprawie. Usuwa się osobniki wykazujące
wszelkiego rodzaju wady wzrostu, jak: skłonność do nadmiernego rozgałęziania się,
skrzywienia strzały, wytwarzanie spóźnionych (sierpniowych) pędów itp. Przerzedzenia nie
wykonuje się zasadniczo jednorazowo, lecz rozkłada się je na kilka razy. Za każdym razem
przeprowadza się zabieg dążąc do równomiernego rozmieszczenia drzewek na powierzchni.
Należy unikać szablonowego postępowania, np. przez zachowywanie jednakowych odstępów
między siewkami; o pozostawieniu lub usunięciu osobnika powinna decydować z reguły jego
jakość. Przerzedzeniu podlegają również kępy odrośli, jeśli tworzą je gatunki mające stanowić
przedmiot hodowli. Do przerzedzeń należy przystępować, gdy sąsiednie drzewka zaczynają
się wzajemnie ograniczać we wzroście i rozwoju. Do przerzedzania siewów przystępuje się
w zasadzie w trzecim roku po powstaniu uprawy, a samosiewów w drugim lub trzecim po
usunięciu drzewostanu macierzystego i powtarza do około 8 roku. Przy przerzedzaniu
odnowień gatunków liściastych trzeba zachować na ogół większą ostrożność niż wobec
gatunków iglastych. Gatunki liściaste wykazują silną skłonność do rozrastania się na boki,
reagują na każde powiększenie przestrzeni nie tylko rozrostem korony, ale także
rozczłonkowaniem osi głównej. W siewach pozostawia się drzewka przynajmniej w 2-krotnie
mniejszych odstępach, a w samosiewach przynajmniej 4-krotnie gęściej, niż przewiduje to
więźba przyjęta dla danego gatunku w uprawie sadzeniem. Zabieg należy wykonać tak, aby
pokrycie powierzchni gleby w dalszym ciągu pozostało całkowite, tj., aby gałązki sąsiednich

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

drzewek lekko zachodziły na siebie lub stykały się ze sobą. W luźniejszych partiach w celu
zachowania zwarcia można pozostawić nawet osobniki z wadami wzrostu. Wadliwe
przerosty, przedrosty, a także kandydatów na rozpieracze należy ogłowić. Silniejszemu
przerzedzeniu podlegają obrzeża upraw i młodników w celu wytworzenia ścian ochronnych.

Przy pierwszym zabiegu pielęgnacyjnym usuwa się wszystko to, co przeszkadza innym

wartościowszym składnikom uprawy, jest zbędne dla ochrony gleby i uzyskania szybkiego
zwarcia odnowienia. Będą tu należały drzewa martwe, obumierające, chore, dopadnięte przez
szkodniki oraz wszystkie egzemplarze zahamowane we wzroście na skutek zbyt długiego
przetrzymywania pod okapem drzewostanu.

Regulując skład gatunkowy upraw i samosiewów należy się wystrzegać wszelkich

radykalnych pociągnięć, tzn. nie usuwać jednorazowo więcej niepożądanych składników, niż
to jest aktualnie potrzebne do ochrony gatunków będących przedmiotem hodowli.

Rys. 8. Samosiew sosnowy [Fot. P. Wójcik]

Chodzi o nie opóźnianie zwarcia, ochronę gleby, o utrzymanie środowiska

najkorzystniejszego dla młodych drzew. Występujące zbędne naloty i podrosty rzadko kiedy
mogą być w całej swej masie traktowane jako szkodliwe. Pielęgnując uprawy trzeba
umiejętnie określić granicę między ich szkodliwością a korzyściami, jakie mogą przynosić.
Likwidować je trzeba o tyle, o ile bezpośrednio zagrażają cennym składnikom odnowienia.

Czyszczenia wczesne zaczyna się od odnowień naturalnych o bogatym składzie

gatunkowym, urozmaiconej formie zmieszania i bogatej strukturze. W następnej kolejności
zabiegiem należy objąć odnowienia sztuczne, w których w nadmiarze pojawiły się naloty,
przedrosty, oraz odnowienia wadliwe, przy których zakładaniu nie zastosowano właściwej
formy zmieszania. Mniej pilne są odnowienia sztuczne, gdzie prace wykonano prawidłowo,
zapewniając odpowiedni skład gatunkowy i właściwą formę zmieszania. Lite uprawy
z sadzenia na słabszych siedliskach pielęgnuje się w ostatniej kolejności.

Czyszczenie wczesne należy przeprowadzać systematycznie we wszystkich uprawach

i samosiewach, powtarzając je w miarę potrzeby, aby do zwarcia doprowadzić dobrze
ukształtowane, silnie ukorzenione, zdrowe drzewka pożądanych gatunków we właściwej dla
nich formie zmieszania, stosując następujące nawroty cięć:

−

w uprawach i samosiewach mieszanych lub różnowiekowych powinny być wykonane
2 lub 3 cięcia pielęgnacyjne w odstępach, co 3 lub 4 lata,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

w litych odnowieniach iglastych (sosnowych lub świerkowych) pochodzących
z sadzenia, szczególnie na słabych siedliskach, można ograniczyć się do 1–2 zabiegów
(przy siewach – co najmniej 2 zabiegi).
Im bardziej jest złożony skład gatunkowy odnowienia, bogatsze siedlisko, tym

intensywniejszy i częściej powtarzany powinien być zabieg. Najbardziej odpowiednią porą
wykonywania czyszczeń wczesnych jest okres letni.

Najczęstszym błędem spotykanym przy pielęgnowaniu odnowień jest niewłaściwa ocena

roli gatunków lekkonasiennych, a w związku z tym i niewłaściwe ich traktowanie, zwłaszcza
osiki i brzozy. Brzozę występującą w nadmiernych ilościach w drzewostanie mieszanym
usuwa się z obawy przed biczowaniem innych gatunków drzew, najczęściej sosny. Skutki
biczowania mogą się okazać groźniejsze na siedliskach słabszych, gdzie redukcja nadmiaru
brzozy może być konieczna do osiągnięcia pożądanego składu gatunkowego drzewostanu.

Rys. 9. Biczowanie sosny przez brzozę [6, s. 41 ]

Na siedliskach lepszych większy nawet udział brzozy w odnowieniu czy młodniku nie

jest groźny, a często pożyteczny, jako sprzyjający prawidłowemu rozwojowi innych cennych
składników drzewostanu, np. jodły, buka, dębu itp. Należy także pamiętać o roli
biocenotycznej gatunków lekkonasiennych w drzewostanie, pielęgnacyjnej w stosunku do
gleby oraz o dodatnim wpływie ściółki liściastej, szybko się rozkładającej (szczególnie
osikowej), jak również o ich znaczeniu jako karmy dla zwierzyny. Kolejnym błędem jest
pobieżne „przejście” uprawy (niewykonanie zabiegu w pełnym zakresie na całej powierzchni)
oraz ograniczenie zabiegu do usuwania osobników chorych, obumierających i obumarłych.

Poprawianie formy drzewek to zabieg w praktyce stosunkowo rzadko stosowany, a jest

niezwykle pożyteczny i może w znacznym stopniu wpływać na jakość przyszłego
drzewostanu. Zabiegiem poprawiającym formy drzewek należy objąć przede wszystkim dąb,
buk i lipę, a więc gatunki wykazujące tendencję do tworzenia rozwidleń lub nawet do
wielopędowości oraz wytwarzania części gałęzi bocznych nieproporcjonalnie długich
w stosunku do wysokości. Wtedy wykonuje się zabieg formowania koron, polegający na
skracaniu najdłuższych pędów i nadawaniu kształtu stożka lub walca. Zabieg ten wykonuje
się różnego rodzaju sekatorami.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 10. Formowanie korony buka poprzez cięcia stożkowe lub cylindryczne [6, s. 39]

Innym problemem jest likwidowanie rozwidleń lub wielopędowości, co u dębu, buka

i lipy zdarza się często. Likwidując rozwidlenia, usuwamy jeden z pędów całkowicie lub, gdy
jeden z pędów tworzących rozwidlenie jest wyraźnie cieńszy, tylko go skracamy, co powinno
zahamować jego rozwój. Przy usuwaniu rozwidleń u buka istnieje niebezpieczeństwo, że
zjawisko to powtórzy się już w najbliższej fazie wzrostu.

Bardzo często można spotkać się z przypadkami zgryzania przez zwierzynę płową

młodych sadzonek i drzewek. Zwłaszcza u dębu takie uszkodzenia powodują zniekształcenie
drzewka i powstanie zniekształconych wielopędów. W takim przypadku wskazane jest
przycięcie drzewka tuż przy ziemi na bezpieńki. Ponieważ system korzeniowy takich drzewek
jest dobrze wykształcony, z bezpieńka wyrośnie nowy pęd lub kilka pędów, z których na ogół
jeden przejmuje rolę przewodnika i w ciągu jednego sezonu wegetacyjnego wyrasta na ogół
do kilkudziesięciu centymetrów. Trzeba jednak podjąć działania, aby tak „odnowione”
drzewko nie zostało zgryzione po raz kolejny.

Wydaje się, że do poprawiania formy drzewek najlepiej przystąpić nie wcześniej niż

w piątym roku uprawy, a często nawet nieco później. Wtedy widoczne są już wszystkie
nieprawidłowości w ich wzroście. Rozwój drzewek należy bacznie obserwować i przystąpić
do zabiegu z chwilą uznania takiej potrzeby. Oczywiście nie można wykonywać go w okresie
wegetacji.

Zabiegowi formowania drzewek w pierwszej kolejności należy poddawać uprawy

o szczególnie wartościowym pochodzeniu, a więc potomstwo wyłączonych drzewostanów
nasiennych wszędzie tam, gdzie istnieją warunki do hodowli drzewostanów wysokiej jakości
z udziałem dębu, buka i lipy.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Na czym polegają ręczne sposoby niszczenia chwastów?

Przez jaki okres prowadzi się zwalczanie chwastów?

Na czym polega poprawianie formy drzewek i gdzie jest zalecane?

Kiedy stosuje się indywidualne zabiegi pielęgnacyjne?

Kiedy prowadzimy czyszczenia wczesne?

Jakie czynności wykonywane są w czyszczeniach wczesnych?

Jaki jest cel przerzedzenia siewek i samosiewów?

Kiedy przystępujemy do przerzedzania siewek?

Na czym polega zabieg formowania drzewek?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj w terenie mechaniczne niszczenie chwastów przez motyczenie uprawy

w talerzach na wybranym fragmencie (ok. 2 ary) uprawy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać informacje, które będą pomocne przy wykonaniu ćwiczenia,

dobrać odpowiednią motykę,

zniszczyć chwasty motyką wokół sadzonki,

dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

motyka leśna,

−

przygotowany teren do wykonania ćwiczenia,

−

literatura z rozdziału 6 Poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Określ sposoby zwalczania chwastów.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

obejrzeć film edukacyjny dotyczący zwalczania chwastów,

określić stopień szkodliwości chwastów dla upraw,

wymienić gatunki chwastów uznane jako niebezpieczne,

opisać zasady prowadzenia odchwaszczania,

wymienić narzędzia i maszyny stosowane do niszczenia chwastów,

dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

film edukacyjny dotyczący zwalczania chwastów,

−

notatnik,

−

długopis/ołówek,

−

literatura z rozdziału 6 Poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Opisz sposoby poprawy jakości drzewek.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać informacje, które będą pomocne przy wykonaniu ćwiczenia,

określić, w jakiej fazie rozwojowej stosujemy poprawę jakości drzewek,

wskazać, jakie gatunki drzew wymagają zabiegu poprawy jakości,

opisać warunki prowadzenia poprawy jakości,

dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

ilustracje przedstawiające drzewostan w różnych fazach rozwojowych,

−

notatnik,

−

długopis/ołówek,

−

literatura z rozdziału 6 Poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 4

Scharakteryzuj sposoby prowadzenia czyszczeń wczesnych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

obejrzeć film edukacyjny dotyczący pielęgnacji upraw,

opisać zadania prowadzenia czyszczeń wczesnych,

scharakteryzować czynności prowadzenia czyszczeń wczesnych,

opisać, jakie drzewka należy usuwać,

dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

film edukacyjny dotyczący pielęgnacji upraw,

−

notatnik,

−

długopis/ołówek,

−

literatura z rozdziału 6 Poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 5

Omów sposób prowadzenia przerzedzeń nadmiernie zagęszczonych siewów i samosiewów.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać informację, które będą pomocne przy wykonaniu ćwiczenia,

określić cele przerzedzenia drzewek,

opisać, które drzewka należy usunąć,

określić, kiedy należy wykonać przerzedzenie uprawy,

dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

notatnik,

−

długopis/ołówek,

−

literatura z rozdziału 6 Poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

określić, na czym polegają ręczne sposoby zwalczania chwastów?

określić okres prowadzenia zwalczania chwastów?

wskazać, na czym polega poprawianie formy drzewek?

opisać indywidualne zabiegi pielęgnacyjne?

określić czas prowadzenia czyszczeń wczesnych?

określić czynności wykonywane podczas czyszczeń wczesnych?

wskazać cel przerzedzenia siewek i samosiewów?

określić kiedy przystępujemy do przerzedzania siewek?

opisać zabieg formowania drzewek?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Pielęgnacja młodników i podrostów

4.4.1. Materiał nauczania

Uprawa lub samosiew po osiągnięciu zwarcia wkracza w okres młodnika. Zwarcie

tworzy warunki dla życia zespołowego drzew, pozwala im na wytworzenie własnego
ś

rodowiska, regulującego ich wzrost i rozwój. W tym okresie zaznaczają się pierwsze

przejawy i skutki życia drzew w zespole. W całej ostrości uwidacznia się walka
konkurencyjna między drzewami różnych gatunków. Osobniki słabsze i występujące
pojedynczo schodzą do roli podrzędnej lub ostatecznie giną; silniejsze i skupione
w gromadzie wywalczają sobie przodujące stanowisko. Widać wyraźnie korzyści płynące
z łączenia się drzew w biogrupy, gdyż tylko w takiej formie słabsze gatunki mogą oprzeć się
naporowi silniejszych.

W zwartych, jednogatunkowych grupach i kępach zróżnicowanie wzrostu

poszczególnych osobników zapoczątkowuje proces naturalnego wydzielania, wymagający
ingerencji ze strony gospodarującego leśnika w kierunku osiągania wytkniętego celu
produkcyjnego. Stąd w okresie młodnika zabiegi hodowlane polegają przede wszystkim na
regulowaniu stosunków między – i wewnątrzgatunkowych przez prowadzenie cięć
pielęgnacyjnych, w tym okresie zwanych czyszczeniami późnymi. Inne czynności hodowlane,
a w szczególności pielęgnowanie gleby schodzą na dalszy plan, gdyż silne zwarcie poziome
i pionowe samo przez się zapewnia utrzymanie gleby w korzystnym stanie: nie dopuszcza do
rozwoju chwastów i wytwarza sprzyjające warunki mikroklimatu wnętrza młodego
drzewostanu.

Różnicowanie się wzrostu i formy drzew

Najsilniej różnicuje się młodnik pochodzący z samosiewu w kolejnych latach nasiennych

i złożony z większej liczby gatunków. Wówczas kształtuje się urozmaicona struktura
pionowa, w której pojedyncze wcześniej powstałe lub szybciej rosnące osobniki bądź ich
grupy wybijają się ku górze, a później zjawiające się, czy też należące do gatunków wolno
rosnących – pozostają w tyle. Te ostatnie, jeżeli znoszą ocienienie, mogą dłużej przetrwać
pod osłoną szybciej rosnących światłożądnych; w przeciwnym razie, jeżeli są wrażliwe na
brak światła – wkrótce ustępują. Również młodniki wielogatunkowe pochodzące z siewu lub
sadzenia różnicują się pod względem wysokości zgodnie z różną szybkością przyrastania
poszczególnych gatunków. Jednostkowa forma zmieszania sprzyja wytwarzaniu struktury
pionowej w podobny sposób jak w samosiewie o niewyodrębnionych biogrupach.

W obrębie jednogatunkowych biogrup ujawniają się innego rodzaju procesy prowadzące

do urozmaicenia struktury wewnętrznej.

Wskutek różnego tempa wzrostu, uzależnionego od niejednakowego startu życiowego

(nie wyrównana wielkość nasion lub sadzonek, niedokładna uprawa gleby i technika siewu
czy sadzenia itp.), zróżnicowanych warunków mikrosiedliska i niejednakowego podłoża
dziedzicznego, w zespole jednogatunkowym tworzą się warstwy, które, mimo że nie są od
siebie podzielone wyraźnymi granicami, dają się jednak zgrupować w trzy zasadnicze
warstwy:

−

górną – złożoną z drzew najsilniejszym wzroście na wysokość i grubość

−

pośrednią – o miernej szybkości wzrostu złożoną z drzew niższych niż w warstwie górnej

−

dolną – w której pozostają drzewka najwolniej przyrastające, niskie często złożone z gatunków
cienioznośnych.
W miarę zwiększania się stopnia zagęszczenia drzewa pozostające w tyle popadają

w coraz gorsze warunki życiowe; dostęp światła do nich słabnie, asymilaty w coraz mniejszej
ilości dostają się do korzeni, te zaś z kolei, nie otrzymując dostatecznej ilości materiału do

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

budowy rozgałęzień, stopniowo marnieją i nie zasilają w dostatecznej mierze koron. Drzewo
coraz bardziej słabnie i wreszcie po dłuższym lub krótszym okresie, zależnie od stopnia
cieniowytrzymałości oraz wrodzonej żywotności i odporności, ulegając różnym szkodnikom
i chorobom – zamiera.

Rozpoczyna się, więc proces wydzielania, który, jak wiadomo, jest zjawiskiem ściśle

skojarzonym ze zmiennością podłoża dziedzicznego organizmów, oraz ze zmiennością
warunków środowiska. Rośliny dziko rosnące w silnym stopniu ujawniają zróżnicowanie
dziedziczności – dzięki zmienności warunków naturalnego środowiska leśnego i ciągłemu,
wolnemu krzyżowaniu się między sobą różnych biotypów, czyli organizmów o różnym typie
podłoża dziedzicznego. Wachlarz zmienności roślin rolniczych został znacznie zwężony
wskutek hodowli selekcyjnej i bardziej ujednostajnionych warunków środowiska
wytwarzanego sztucznie na roli uprawnej. Stąd i proces różnicowania silniej się ujawnia
w zespole drzew leśnych niż np. w łanie zbóż.

W procesie wydzielania odbywa się stopniowe ustępowanie osobników gorzej

dostosowanych do warunków środowiska, w którym się znalazły.

Pozostałe drzewa, aczkolwiek dobrze spełniają rolę podtrzymania istnienia gatunku na

danym obszarze, nie zawsze odpowiadają wymaganiom człowieka. Szybkość wzrostu,
odporność i żywotność w pierwszym okresie życia stanowią zalety cenione również
w hodowli lasu. Muszą one jednak z gospodarczego punktu widzenia łączyć się z innymi
przymiotami, jak niezmniejszające się tempo przyrostu, trwale utrzymująca się żywotność
i odporność oraz wysoka jakość techniczna drewna. Pod tym względem trzeba ustosunkować
się krytycznie do drzew pozostających, zwłaszcza znajdujących się w górnej warstwie
młodnika. Jest to podstawowe zadanie człowieka gospodarującego w lesie.

Wykonawca czyszczeń musi nauczyć się oceniać wartość użytkową młodych drzew jako

przyszłego surowca, trafnie przewidywać ich możliwości przyrostowe, drogi ich przyszłego
rozwoju i sposób, w jaki będą reagować na zmiany środowiska wywołane zabiegami
pielęgnacyjnymi. O wartości użytkowej drzew świadczy wyraźny i prosty przebieg strzały od
odziomka aż do wierzchołka, silny pęd szczytowy, położenie pionowe bez wychyleń,
proporcjonalnie zbudowana korona o gałęziach prostopadle odchodzących od pnia, niezbyt
grubych, nierozpierających się na boki, bez żadnych z zewnątrz widocznych uszkodzeń
i zniekształceń wzrostowych. Możliwości przyrostowe określa stopień wykształcenia korony
i systemu korzeniowego, obfitość ulistnienia, usytuowanie korony w sklepieniu drzewostanu.

Przyszły rozwój drzew jest ściśle związany ze zmianami w środowisku zachodzącymi

samoczynnie lub pod wpływem działalności człowieka.

W drzewostanie drzewa opóźniające się znajdują gorsze warunki rozwoju niż drzewa

górujące. Te ostatnie rozporządzając większą przestrzenią, skłonne są do wykształcania zbyt
silnie rozgałęzionej, korony, co z jednej strony łączy się z obniżeniem jakości wytwarzanego
przez nie drewna, a z drugiej – z pogorszeniem warunków wzrostu najbliższego sąsiedztwa.

Wczesne rozpoznanie drzew zdradzających skłonność do szybkiego rozwoju i stania się

w przyszłości, tzw. rozpieraczami, czyli osobnikami o nadmiernie rozrośniętej koronie, jest,
więc przy pielęgnowaniu młodników rzeczą bardzo ważną. Dostarczenie bowiem takim
drzewom większej przestrzeni życiowej przy cięciach pielęgnacyjnych wywoła u nich
niepożądaną reakcję w formie jeszcze silniejszego ugałęzienia. Należy, zatem albo
utrzymywać je w silniejszym zwarciu, albo usunąć je lub w inny sposób unieszkodliwić.

Czyszczenia późne

Utrzymanie młodnika w silniejszym zwarciu stanowi naczelny postulat pielęgnowania.

Spełnienie go nie oznacza jednak biernej postawy wobec zjawisk zachodzących w młodym
zbiorowisku. Dynamika procesów życiowych rozgrywających się w tym okresie rozwoju
drzewostanu nakazuje baczną obserwację występujących w nim naturalnych zjawisk oraz

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

umiejętne wkraczanie z odpowiednimi zabiegami w rozpoczynający się proces wydzielania.
Odrabiać musimy często również zaległości w pielęgnowaniu powstałe w okresie
odnowienia.

W czyszczeniach późnych mamy, więc do wykonania następujące zadania:

−

utrzymywanie pożądanego składu gatunkowego,

−

regulowanie zwarcia

−

polepszanie jakości drzew.
W czyszczeniach późnych główny zabieg przeprowadza się w warstwie górnej młodnika.

Hamuje się wzrost lub usuwa drzewa wadliwe, w tym także zbędne domieszki.

Prace pielęgnacyjne wykonywane w okresie młodnika obejmują:

−

formowanie strzał i koron poszczególnych drzew,

−

prowadzenie czyszczeń późnych.
Celem czyszczeń późnych jest doprowadzenie młodnika do etapu, jakim jest początek

okresu drzewostanu dojrzewającego (tyczkowiny). Są to zabiegi przygotowujące drzewostan
do pierwszej trzebieży i od jakości ich wykonania będzie zależał stan przyszłego
drzewostanu.

Zgodnie z zadaniami czyszczeń późnych w okresie młodnika wykonuje się następujące

czynności wchodzące w zakres cięć pielęgnacyjnych:

−

usuwanie lub hamowanie wzrostu drzew wadliwych,

−

usuwanie, ogławianie lub obrączkowanie zbędnych domieszek pozostałych z okresu
czyszczeń wczesnych,

−

przerzedzanie nadmiernie zagęszczonych partii młodnika,

−

usuwanie drzew chorych, obumarłych i obumierających.
W praktyce spotykamy się rzadko z koniecznością stosowania wszystkich wymienionych

czynności jednocześnie. Często zachodzi potrzeba ograniczenia czyszczenia do jednego lub
dwu rodzajów zabiegów. Tylko w młodnikach mieszanych o bogatym składzie i zmieszaniu
może znaleźć łącznie zastosowanie prawie wszystkich podanych czynności. Czasami można
poprzestać tylko na usuwaniu rozpieraczy.

Czyszczenia późne mają duże znaczenie dla jakości przyszłych drzewostanów,

zwiększenia ich odporności i zdrowotności. Na czyszczeniach późnych kończy się etap
selekcji negatywnej w cięciach pielęgnacyjnych, co można ująć jako działanie eliminowania
drzewek chorych, wadliwych i przeszkadzających oraz niepożądanych w przyszłym
drzewostanie.

Technika zabiegów pielęgnacyjnych

Przy przeprowadzaniu zabiegów pielęgnacyjnych w młodnikach stosuje się następujące

sposoby unieszkodliwiania drzew wadliwych: wycięcie, ogłowienie, przycięcie na bezpieńki,
podkrzesanie, skrócenie pędów bocznych (przycięcie), obrączkowanie.

Wycięcie stosuje się wówczas, gdy usunięcie drzewa nie spowoduje przerwania zwarcia

lub nie grozi wylegnięciem bądź pochyleniem zbyt wybujałych osobników rosnących
w nadmiernym zagęszczeniu już przy pierwszej okiści, a niekiedy nawet przy pierwszej
silniejszej ulewie letniej.

Ogłowienie, tj. odcięcie wierzchołka drzewa na ogół pod drugim okółkiem od góry; bywa

stosowane w celu likwidacji drzewek niepożądanych, utrudniających prawidłowy rozwój
innym drzewkom.

Przycięcie na bezpieńki – cięcie nad szyjką korzeniową u drzew liściastych w celu

pobudzenia pączków śpiących do wytworzenia pędów i przyspieszenia wzrostu drzewka.

Podkrzesanie ma zastosowanie głównie do rozpieraczy czy przedrostów, które z różnych

względów chcemy jeszcze przez pewien czas utrzymać w młodniku.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Skrócenie pędów bocznych na różnych wysokościach służy głównie do pielęgnowania

linii styku przy wiązaniu ze sobą grup lub kęp młodnika, różniących się wysokością.

Obrączkowanie jest to zdjęcie pasa kory wokół strzały, które powoduje przerwanie

krążenia soków. Stosuje się je, podobnie jak ogłowienie, w tych przypadkach, gdy chce się
jeszcze przez pewien czas utrzymać dane drzewo jako podporę sąsiednich drzew, dopóki
otoczenie należycie się nie wzmocni. Sposób ten stosuje się często w wybujałych młodnikach
dębowych.

Rys. 11. Ogławianie przerostu: a) przed ogłowieniem, b) po ogłowieniu [4, s. 42]

Usuwanie lub hamowanie wzrostu drze wadliwych

Obecność w młodniku drzew zaliczanych do kategorii tzw. drzew szkodliwych, często

stwarza niekorzystne warunki rozwoju dla pozostałych drzew, jakościowo lepszych,
stanowiących wartościowy materiał hodowlany. Do drzew wadliwych zalicza się następujące:

−

pochylone, krzywe, o krętym wzroście,

−

rozwidlone, wierzchołkowe i „dwójki”,

−

silnie gałęziste, o krzaczastym pokroju,

−

nadmiernie cienkie i wybujałe, tzw. bicze, obijające korony sąsiednich drzew,

−

o nieprawidłowej, nadmiernie silnej lub zbyt rozwiniętej koronie,

−

z silnymi mechanicznymi uszkodzeniami pnia,

−

pozbawione wierzchołka lub z zanikłym pędem szczytowym,

−

o słabej żywotności i odporności na choroby i szkodniki,

−

o wyjątkowo słabej zdolności przyrostowej.
Do cech zapowiadających dobrą jakość osobnika w stadium młodnika zalicza się:

−

całkowitą zdrowotność,

−

prostą smukłą strzałę lub pień o jednej wyraźnej osi, od podstawy aż do najwyższego
pączka, o dobrze zaznaczonym głównym pędzie szczytowym,

−

tworzenie cienkich gałęzi i gałązek,

−

pionowy wzrost.
U drzew liściastych, zwłaszcza u dębów, drobne wady pnia i korony mogą jeszcze

ustąpić. Drzewa iglaste tej zdolności nie mają i dlatego wobec nich stosuje się szczególnie
ostre kryteria.

Drzew wadliwych, wykazujących wady wzrostu i rozwoju, nabyte lub wrodzone, może

być w młodniku czasem bardzo dużo. Usuwanie większej ich liczby na raz nie jest wskazane,
lecz powinno się odbywać stopniowo i z umiarem, mającym zawsze na względzie jakość
drzewostanu i prawidłowy przebieg produkcji. W czyszczeniach zawsze obowiązuje zasada

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

zachowania odpowiedniego dla danego gatunku zwarcia. Dlatego też przeprowadzając cięcia
pielęgnacyjne w młodnikach rzadko stosuje się całkowite usuwanie drzew, a częściej się je
unieszkodliwia przez ogławianie, przycinanie na bezpieńki, podkrzesywanie itd., i to tylko
w górnej warstwie młodnika. Do warstwy środkowej wkracza się rzadko, jedynie w razie
konieczności ratowania cennych domieszek.

Drzew, nawet wadliwych, ale stanowiących cenną domieszkę biocenotyczną, nie należy

usuwać z młodnika. Udział takich oszczędzonych drzew gatunków domieszkowych nie
powinien jednak w ostatecznym wyniku cięcia pielęgnacyjnego przekraczać 5%.

Usuwanie zbędnych domieszek

W czyszczeniach późnych na pierwszy plan wysuwa się eliminowanie ujemnego wpływu

na jakość młodnika, wywieranego przez rozpieracze i drzewa, które stają się rozpieraczami.
Wczesne ich rozpoznanie i usunięcie jest dla młodnika bardzo korzystne i podnosi jego
wartość hodowlaną.

Rozpieracz – to drzewo wyróżnione zasadniczo w uprawach i młodnikach, które

w porównaniu z drzewami tego samego wieku i gatunku w otoczeniu nieznacznie przewyższa
je pod względem wysokości, ale cechuje go większa długość i stromy przebieg gałęzi, mimo
niezbyt ostrych kątów pachwinowych (sosna). Dlatego też jego wierzchołki znajdują się stale
w pełnym świetle, dzięki czemu jest on żywotniejszy (grubszy i dłuższy), a rozpierając się na
boki wrasta w przestrzeń życiową drzew sąsiednich, silnie ograniczając ich możliwości
wzrostowe.

Przerost – to drzewo o zasadniczo prawidłowej budowie morfologicznej, lecz wysokością

dominujące nad swym otoczeniem przez okres, co najmniej kilkuletni. Przerosty wyróżnia się
w zasadzie tylko w młodocianym okresie wzrostu drzewostanu. Wpływ przerostu na
otoczenie jest uwarunkowany różnicą wysokości, dzielącą go od drzew sąsiednich oraz
odległością tych drzew, a także kierunkiem strony świata, od której z nim sąsiadują.
W pierwszych latach fazy młodnikowej zapewnia sobie pozycję dominującą, gdy jego
ostatnio roczny okółek usytuowany jest powyżej wierzchołków drzew sąsiednich.

Przedrost – to drzewo starsze i wyższe niż rosnące obok okazy tego samego gatunku.

Przedrosty wyróżnia się zasadniczo w początkowych fazach rozwojowych drzewostanu.

Często rozpieracze pozostałe z okresu odnowienia lub występujące w niepielęgnowanych

dotąd młodnikach zajmują dużo miejsca i radykalne ich usunięcie mogłoby spowodować
powstanie większych luk, niepożądanych ze względu na ochronę gleby i potrzeby w zakresie
kształtowania otoczenia. W takich wypadkach zamiast całkowitego ich wycięcia
powstrzymuje się ich nadmierny wzrost przez skrócenie gałęzi, silniejsze podkrzesanie bądź
przez ogłowienie na wysokości zabezpieczającej wiotkiemu jeszcze otoczeniu potrzebne
przez pewien czas oparcie. Często stosuje się ogłowienie połączone z silnym skróceniem
pędów bocznych. Ogłowienie sprawia, iż rozpieracze z elementów głuszących stają się
pożytecznymi, ponieważ zaczynają pełnić funkcję pielęgnacyjną. Wycinanie drzewek
szkodliwych przy powierzchni gruntu nie zawsze w tym stadium jest dobrym rozwiązaniem.
Powoduje ono silne przerwanie zwarcia, a w efekcie nadmiernie zwiększa grubość gałęzi oraz
szerokość koron i mniej intensywne staje się obumieranie gałęzi dolnych okółków. Wycinanie
rozpieraczy przy ziemi jest poza tym zdecydowanie bardziej pracochłonne niż ogławianie.

Całych grup rozpieraczy, o szeroko rozpostartych koronach, nie trzeba przerzedzać, lecz

przeciwnie – należy starać się utrzymać je w silniejszym zwarciu, które przyspiesza proces
oczyszczania. Ujemne oddziaływanie grup czy kęp rozpieraczy na otoczenie łagodzi się przez
podkrzesanie lub przycięcie bocznych gałęzi na obrzeżach grupy.

Należy pamiętać, że w młodnikach sosnowych i mieszanych z udziałem sosny o słabym

zwarciu radykalne usunięcie większej liczby rozpieraczy nie wpływa na poprawę jakości
drzewostanu, lecz powoduje przeciwne skutki. Przerwanie zwarcia sprzyja formowaniu się

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

nowych rozpieraczy i po kilku latach powstaje sytuacja podobna jak przed czyszczeniem.
Usunięcie rozpieraczy w młodnikach sosnowych należy rozłożyć na kilka etapów.
W młodnikach mieszanych o dobrym zwarciu poważniejsza redukcja lub nawet całkowite
usunięcie rozpieraczy nie przedstawia większych trudności i może być przeprowadzone
stosunkowo szybko.

Szczególną opieką należy otoczyć grupy i kępy podrostów sosnowych, powstałych

z odnowień naturalnych po usunięciu górnego okapu. Kępy te powinny być nadal
utrzymywane w silnym zwarciu. Wybijające się tu ponad otoczenie, dobrze uformowane
drzewa często nie są rozpieraczami, ale drzewami pełnowartościowymi, które przy wolnym
dostępie światła mogą się łatwo przekształcić w wadliwe, jeżeli nieuważnie rozluźni się
wokół nich zwarcie.

Nie należy usuwać drzew silnie ugałęzionych i szkodzących otoczeniu, jeżeli stanowią

ginący, rodzimy gatunek.

Drzewami szkodliwymi w młodniku bywają często przedrosty. W okresie czyszczeń

późnych podchodzi się do nich mniej tolerancyjnie niż w odnowieniach. Przedrosty
występujące w młodnikach można podzielić na dwie kategorie.

Pierwsza to wartościowe domieszki, reprezentowane przez dobrze ukształtowane drzewa,

o prawidłowej formie strzały i korony, wiążące się harmonijnie z otoczeniem. Takie
przedrosty pozostawia się najczęściej bez zabiegów. Dobrze ukształtowane przedrosty,
niewiążące się z otoczeniem, włącza się do drzewostanu przez odpowiednie cięcie korony.
Tworzą one zaczątek struktury wielowarstwowej w młodniku i stanowią pożądaną domieszkę
produkcyjną.

Drugą kategorię przedrostów stanowią drzewa nierokujące widoków ze względu na

formę korony oraz strzały i niewiążące się z otoczeniem. Takie przedrosty należy usunąć lub
unieszkodliwić przez ogławianie, podkrzesywanie lub przycinanie na bezpieńki. Sposób
postępowania ze szkodliwymi przedrostami zależy od miejscowych warunków.

Stopniowe usuwanie ich z młodnika będzie właściwe wtedy, gdy ma się pewność, że po

pierwszym zabiegu pielęgnacyjnym nastąpią w porę następne. Gdy tej pewności nie ma,
lepiej cięcia wykonać od razu w pewnym zakresie, stosując odpowiedni sposób
unieszkodliwiania przedrostów. Radykalne usunięcie przedrostów może być stosowane tylko
w ostateczności. Pozostawienie wadliwych przedrostów w młodniku jest uzasadnione
w podobnych wypadach, w jakich dopuszcza się tolerowanie rozpieraczy.

Przerzedzanie zagęszczonych partii młodnika

Przerzedzanie nadmiernie zagęszczonych partii młodników jest dalszym ciągiem zabiegów

rozpoczętych w odnowieniach. Ten rodzaj cięcia ma zapobiegać zbytniemu wybujaniu drzew,
prowadzącemu do ich osłabienia i utraty odporności na choroby i niesprzyjające czynniki
atmosferyczne, jak wiatry, okiść i inne, powodujące wyleganie lub pochylanie się drzew.
Należy przerzedzać grupy drzew w stopniu odpowiadającym rzeczywistym potrzebom
danego gatunku drzewa, umożliwiającym rozwiniecie silnej strzały i prawidłowej korony
utrzymując jednocześnie pełne zwarcie młodnika. Przerzedzanie odnowień przetrzymywanych
dłuższy się czas pod okapem drzewostanu (lub pod osłoną przedplonu) powinno być
prowadzone bardzo ostrożnie. W tych wypadkach usuwanie zbędnych drzewek należy
zastąpić ogławianiem lub obrączkowaniem. Dotyczy to w szczególności młodników
dębowych i bukowych.

Przerzedzenie wykonuje się zasadniczo w górnej warstwie młodnika, gdzie egzemplarze

wadliwe mają sprzyjające warunki rozwoju. Usuwane powinny być przede wszystkim drzewa
wadliwe a z miejsc silnie zagęszczonych również dobrze ukształtowane, lecz według
wymagań selekcji gorsze od pozostałych. Gatunki tworzące górną warstwę muszą się tu już
silniej wzmocnić, tzn. korony drzew tej warstwy muszą mieć zapewniony swobodny rozwój.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Pożądana liczba drzewek niektórych gatunków, na 1 ha powinna być w tym czasie

następująca:

−

sosna – 5 tys. sztuk,

−

wierk – 2 tys. sztuk,

−

modrzew – 1 tys. sztuk,

−

buk – od 2,5–4,5 tys. sztuk.
Przy pielęgnowaniu ścian ochronnych w młodnikach obowiązuje zasada wytworzenia

i utrzymania piętrowej struktury w przeznaczonej na ten cel części drzewostanu.
W młodnikach dąży się do nadania ścianie struktury przynajmniej dwuwarstwowej. Pas
ochronny, stanowiący właściwą zaporę przeciwko wiatrom, powinien być silniej przerzedzony.

Usuwanie drzew chorych, obumarłych i obumierających

Drzewa chore, obumarłe i obumierające powinno się systematycznie usuwać z młodnika,

zgodnie z obowiązującymi przepisami ochrony lasu. Czyszczenia późne, przypadające na
początek procesu wydzielania, dają dogodną sposobność do przeprowadzenia tego zabiegu.

W tym okresie drzewa ostatecznie wydzielone niepotrzebnie zagęszczają młodnik,

utrudniając wykonanie zabiegów pielęgnacyjnych. Często stanowią one niebezpieczeństwo
rozszerzania infekcji grzybów lub rozprzestrzeniania się szkodników owadzich.

Usunięcie tylko drzew martwych (tzw. jałowego posuszu) w zabiegu pielęgnacyjnym nie

przynosi młodnikowi większych korzyści, jeżeli występują one pojedynczo lub w małych
grupach. Często jednak w zaniedbanych młodnikach mogą występować takie drzewka
gromadnie, zabierając miejsce i światło dolnej warstwie młodnika. Dlatego drzewa chore,
obumarłe i obumierające należy usuwać ze wszystkich warstw biologicznych młodnika, ze
szczególnym uwzględnieniem warstwy górnej i pośredniej.
Kolejność, intensywność, nawrót i pora wykonania czyszczeń późnych

Kolejność, intensywność i nawrót czyszczeń późnych uzależnia się od tych samych

czynników biologicznych, co w czyszczeniach wczesnych. Termin rozpoczęcia pierwszego
zabiegu w młodniku będzie zależał od tego, czy młodnik był pielęgnowany w okresie
czyszczeń wczesnych, czy też nie. Z zabiegami czyszczeń późnych wkracza się do młodnika
po jego dojściu do zwarcia i rozpoczęciu się procesu oczyszczania. Wskazane jest
przeprowadzać czyszczenia często, lecz ostrożnie, unikając zbyt silnych prześwietleń
i przerywania zwarcia młodnika. Po całym cyklu zabiegów pielęgnacyjnych młodnik po-
winien nadal pozostać należycie zwarty.

Młodniki sosnowe, dębowe i bukowe wymagają utrzymania silniejszego zwarcia,

natomiast modrzewiowe, świerkowe, jodłowe, jedlicowe i jesionowe wymagają
wcześniejszego rozpoczęcia pielęgnowania korony. Pierwszą grupę młodników należy
poddać zabiegom bardziej umiarkowanym i rzadszym, drugą – silniejszym i częstym.

Każdy młodnik powinien być traktowany indywidualnie. Młodniki mieszane, na lepszych

siedliskach, o silnym potencjale wzrostu, wymagają częstszych zabiegów. Młodniki lite i na
gorszych siedliskach – zabiegów rzadszych.

Czyszczenia

późne

powinny

być

prowadzone

wszystkich

młodnikach

zakwalifikowanych do dalszej hodowli, niezależnie od ich składu gatunkowego, struktury
oraz wyznaczonego celu produkcyjnego.

W młodnikach wielogatunkowych liściastych, pochodzących z samosiewu, oraz

młodnikach powstałych z zaniedbanych siewów, należy przeprowadzić, co najmniej dwa
zabiegi pielęgnacyjne w odstępie 4–5 lat. W młodnikach mieszanych z udziałem gatunków
szybko rosnących oraz w młodnikach mieszanych złożonych z, kilku gatunków liściastych
i iglastych cienioznośnych konieczne są częstsze zabiegi, powtarzane, co 2–3 lata.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W litych młodnikach sosnowych i świerkowych, zwłaszcza pochodzących z sadzenia

w luźnej więźbie, może wystarczyć jeden do dwóch zabiegów pielęgnacyjnych w okresie
czyszczeń późnych.

W młodnikach liściastych najlepszą porą przeprowadzenia czyszczenia późnego jest

przedwiośnie i wczesna wiosna. Młodniki są wówczas nagie, pozbawione listowia, a poszczególne
wady i braki drzew łatwiej zauważyć. Cięcie w okresie spoczynku wegetacyjnego nie niszczy siły
odroślowej drzew. W młodnikach iglastych najlepszą porą przeprowadzenia zabiegu jest
koniec lata i początek jesieni, a więc wrzesień i październik. Ze względu na duże
powierzchnie młodników wymagających czyszczenia, wykonuje się je przez cały rok,
z wyjątkiem okresu najbujniejszego pędzenia i największej wrażliwości młodych pędów (od
maja do połowy lipca).

Zima nie jest dogodnym okresem do przeprowadzenia czyszczeń, ze względu na

trudności poruszania się i uciążliwość pracy w gęstych młodnikach pokrytych śniegiem.

Błędy spotykane przy pielęgnowaniu młodników

Do najczęściej popełnianych błędów w czyszczeniach późnych zalicza się:

−

niewykonanie zabiegu na całej powierzchni, lecz tylko na jej części,

−

powierzchowne wykonanie zabiegu na całej powierzchni,

−

pozostawienie rozpieraczy i wadliwych przedrostów,

−

przerwanie zwarcia i odkrycie gleby przez dłuższy okres,

−

nieuwzględnienie wymagań biologicznych niektórych gatunków drzew, co do stopnia
zwarcia i przestrzeni życiowej dla korony,

−

wkraczanie z intensywnym cięciem do warstw niższych młodnika, głównie warstwy
dolnej, a równocześnie pozostawienie w warstwie górnej składników drzewostanu
o niskiej wartości hodowlanej.
Czyszczenie jako zabieg pielęgnacyjny nie może wywoływać gwałtownych zmian

w stanie młodnika. Zabiegi pielęgnacyjne muszą być umiarkowane, ale przeprowadzane
często. Młodnik po zakończeniu cyklu pielęgnacyjnego musi pozostać gęsty. Wiatr i słońce
nie mogą mieć dostępu do jego wnętrza.

Zwarcie w młodniku nie powinno być utrzymywane w stopniu jednakowym dla

wszystkich gatunków, gdyż różne gatunki mają pod tym względem odmienne wymagania.
Sosna, dąb i buk powinny być utrzymywane w silniejszym zwarciu. Jest ono potrzebne do
właściwego rozwoju jakości drzew. Modrzew, świerk, jodła, jedlica, jesion wymagają raczej
umiarkowanego zwarcia. Przy wykonywaniu czyszczeń należy stosować różny stopień
przerzedzenia, aby sprostać biologicznym właściwościom poszczególnych gatunków.

Błędem jest wkraczanie z zabiegiem do dolnych warstw młodnika, które nie biorą udziału

w walce konkurencyjnej koron warstw górnych. Tak wykonany zabieg niszczy strukturę
warstwową młodnika oraz usuwa czynnik pielęgnacyjny w odniesieniu do gleby i pozostałych
drzew. Do wszystkich warstw młodnika wkracza się równocześnie, kiedy zachodzi potrzeba
usunięcia z nich drzewek grożących chorobą infekcyjną.

Po cyklu przeprowadzonych zabiegów pielęgnacyjnych młodnik powinien przejawiać

następujące cechy:

−

zostaje zachowana struktura warstwowa. Drzewa w górnej warstwie mają swobodne
korony i są przygotowane do roli przyszłych drzew dorodnych.

−

warstwa środkowa jest często słabiej wykształcona. W młodnikach gatunków
ś

wiatłożądnych może jej nawet nie być. W tej warstwie występują gatunki pielęgnacyjne

i biocenotyczne oraz drzewa ogłowione.

−

zachowana jest warstwa dolna. Jeżeli składa się z gatunków cienioznośnych wówczas
będzie bogato reprezentowana. Przy ich braku będzie się składała z odrośli powstałych po
przycięciu na bezpieńki niektórych gatunków drzew i krzewów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

pas ochronny młodnika wykazuje strukturę wielowarstwową. Górna warstwa składa się
z drzew odpornych na wiatry wywalające, a dolna z gatunków liściastych i krzewów.

−

gleba pozostaje w ocienieniu zwartego młodnika i charakteryzuje się normalnym
rozkładem ściółki.

Czynności pielęgnacyjne wymagają od wykonawców świadomości celów pielęgnowania

oraz dużego doświadczenia. Drzewa wybrane do usunięcia lub unieszkodliwienia powinny
być przed przystąpieniem do wykonania zabiegu odpowiednio oznaczone. Wyznaczanie
drzew do usunięcia należy do obowiązków personelu technicznego.

Udostępnianie drzewostanu za pomocą szlaków operacyjnych

Szlaki operacyjne poza siecią dróg leśnych i linii podziału powierzchniowego stanowią

ważny element udostępniania drzewostanów. Są to pasy powierzchni leśnej, celowo
pozbawione drzew i krzewów odpowiedniej szerokości i w odpowiednich odstępach
przeznaczone do prowadzania różnych prac z zakresu głównie pielęgnowania lasu
i pozyskiwania drewna. Sieć szlaków zrywkowych powinna stanowić element udostępniania
drzewostanów już od etapu prowadzenia w nich czyszczeń późnych. Szlaki powinno się
wykonywać w zasadzie w trakcie przeprowadzanego zabiegu pielęgnacyjnego, do którego
wykonania są one niezbędne. Wcześniejsze wykonywanie szlaków bez przeprowadzenia
zabiegu pielęgnacyjnego w pozostającym drzewostanie może być przyczyną uszkodzeń drzew
przyszlakowych, np. z powodu okiści lub wiatrów.

W sytuacji zalecanego, jednoczesnego wykonywania szlaków wraz z przeprowadzanym

zabiegiem pielęgnacyjnym, ścinkę drzew rosnących na szlakach wykonuje się sprzętem
stosowanym w ramach tego zabiegu. Drzewa należy ścinać jak najniżej, najlepiej poziomym
rzazem równo z powierzchnią gruntu.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jakie zadania spełniają czyszczenia późne?

Na czym polega regulowanie składu gatunkowego w czyszczeniach późnych?

Na czym polega selekcja negatywna?

Na czym polega selekcja pozytywna?

Co to jest rozpieracz?

Co to jest „ogłowienie”?

Na czym polega „przycięcie na bezpieńki”?

Jakie cechy posiada drzewo wadliwe?

Co to jest przedrost?

10.

Co to jest przerost?

11.

Jakie błędy najczęściej spotykamy przy wykonywaniu czyszczeń późnych?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Scharakteryzuj przebieg wykonania czyszczeń późnych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

obejrzeć film edukacyjny dotyczący czyszczeń późnych,

opisać zadania prowadzenia czyszczeń późnych,

scharakteryzować czynności prowadzenia czyszczeń późnych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

opisać technikę prowadzenia zabiegów pielęgnacyjnych,

dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

film edukacyjny dotyczący czyszczeń późnych,

−

notatnik,

−

długopis/ołówek,

−

literatura z rozdziału 6 Poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Rozpoznaj i oznacz w terenie rozpieracze.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

obejrzeć film edukacyjny dotyczący pielęgnowania młodnika,

rozpoznać rozpieracza i oznakować go farbą w sprayu,

zapoznać się z zasadami eliminowania rozpieraczy,

opisać wpływ rozpieraczy na drzewostan,

dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

film edukacyjny dotyczący pielęgnowania młodnika,

−

farba spray koloru białego,

−

przygotowany teren do wykonania ćwiczenia,

−

literatura z rozdziału 6 Poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Scharakteryzuj zjawisko selekcji negatywnej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

obejrzeć film edukacyjny dotyczący selekcji drzew,

scharakteryzować drzewa niepożądane w młodniku,

opisać sposób usuwania zbędnych drzewek,

dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

film edukacyjny dotyczący selekcji drzew,

−

notatnik,

−

długopis/ołówek,

−

literatura z rozdziału 6 Poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 4

Rozpoznaj i oznacz w terenie drzewa chore, obumarłe i obumierające.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

obejrzeć film edukacyjny dotyczący selekcji drzew,

scharakteryzować drzewka chore,

oznaczyć w terenie drzewa chore, obumarłe i obumierające,

zapoznać się z zasadami eliminowania drzew chorych, obumierających,

opisać wpływ drzew chorych, obumarłych i obumierających na drzewostan,

dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

film edukacyjny dotyczący selekcji drzew,

−

farba spray do znakowania drzew,

−

teren do wykonania ćwiczenia,

−

literatura z rozdziału 6 Poradnika dla ucznia.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

wymienić zadania czyszczeń wczesnych?

wyjaśnić, na czym polega regulowanie składu gatunkowego
w czyszczeniach późnych?

wyjaśnić, na czym polega selekcja negatywna?

wyjaśnić, na czym polega selekcja pozytywna?

wyjaśnić, co to jest rozpieracz?

wyjaśnić, co to jest „ogłowienie”?

wyjaśnić, na czym polega „przycięcie na bezpieńki”?

wskazać, jakie cechy posiada drzewo wadliwe?

zdefiniować pojęcie przedrostu?

10)

zdefiniować pojęcie przedrostu?

11)

wymienić błędy najczęściej spotykane przy pielęgnowaniu młodników?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Pielęgnacja drzewostanu dojrzewającego

4.5.1. Materiał nauczania

Zasady trzebieży wczesnych

Drzewostan, po okresie młodocianym, obejmującym lata uprawy i młodnika, przechodzi

w dalszym stadium swego rozwoju – okres dojrzewania, a w końcu – okres dojrzałości.
Zabiegi pielęgnacyjne prowadzone w okresie dojrzewania drzewostanu nazywa się
trzebieżami wczesnymi. Jest to okres wzmożonego, najintensywniejszego rozwoju drzew
w tym maksymalnego nasilenia procesu wydzielania się drzew. W jednogatunkowych
drzewostanach sosnowych na siedlisku boru świeżego okres ten przypada w wieku od 20 do
40 lat.

Celem trzebieży wczesnych jest doprowadzenie drzewostanu dojrzewającego do etapu,

jakim jest początek okresu drzewostanu dojrzałego. Drzewostan powinien wówczas osiągnąć
pożądany skład gatunkowy zgodny z celem hodowlanym produkcji, cechować się wysoką
jakością i pełnym zadrzewieniem.

Trzebieże wczesne spełniają następujące zadania:

−

zabezpieczają najwartościowsze składniki drzewostanu,

−

polepszają jakość produkowanej masy drzewnej przez eliminowanie drzew wadliwych
i przez prawidłowy proces oczyszczania się pni z dolnych gałęzi i okółków,

−

zwiększają biologiczną i statyczną odporność drzewostanu na działanie czynników
abiotycznych (śniegołomy i wiatrołomy),

−

poprawiają stan sanitarny lasu przez stałe eliminowanie drzew suchych, chorych,
obumierających i opanowanych przez szkodniki z jednoczesnym popieraniem domieszek
biocenotycznych,

−

wzmagają przyrost drzew najwartościowszych, a co za tym idzie przyspieszają dojrzewanie
drzewostanu,

−

przyspieszają rozkład substancji organicznej (próchnicy).
Zasadniczy zabieg w trzebieżach wczesnych przeprowadza się w górnej warstwie

drzewostanu. Wyjątkiem są drzewostany będące pod wpływem emisji przemysłowych,
o zakłóconych stosunkach wodnych, opanowane przez grzyby lub owady oraz źle
produkujące, w których zabieg przeprowadza się w dolnej warstwie i nie wyznacza się drzew
dorodnych.

W drzewostanach sosnowych, świerkowych i modrzewiowych, które weszły w okres

drzewostanu dojrzewającego, a w których w okresie młodnika nie były wykonywane
czyszczenia późne, pierwsza trzebież powinna być wykonywana ostrożnie, głównie
w drzewostanie podrzędnym.

W trzebieżach wczesnych wykonuje się następujące czynności:

−

wybór drzew dorodnych,

−

wybór i oznakowanie drzew szkodliwych,

−

usunięcie drzew szkodliwych.

Wybór drzew dorodnych

Wybór drzew dorodnych jest czynnością wymagającą dużego doświadczenia i wiedzy,

a jednocześnie odpowiedzialną. Od prawidłowego typowania tych drzew zależy jakość
pielęgnowanego drzewostanu. Za drzewo dorodne uznaje się drzewo:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

o grubości i wysokości większej od rozmiarów drzewa przeciętnego w danym
drzewostanie; przy wyznaczaniu w drzewostanie pierwszej trzebieży wczesnej drzewa
dorodne mają być o 20–30% grubsze od przeciętnego drzewa w drzewostanie,

−

których żywotność przejawia się w dobrze rozwiniętej, gęstej koronie,

−

o wysokiej jakości, czyli posiadające mało wad obniżających wartość drewna (usęcznienie,
krzywizny, zbieżystość, skręt włókien i inne),

−

zdrowe, czyli nie opanowane przez grzyby i owady,

−

dobrze przyrastające na wysokość i grubość.
Wyboru drzew dorodnych dokonuje się w obrębie tzw. biogrup. Stanowią je grupy drzew

jednogatunkowego pochodzenia, ściśle ze sobą związane i na siebie wzajemnie oddziałujące,
wytwarzające swoje własne środowisko sprzyjające ich utrzymaniu wśród otoczenia innego
lub nawet tego samego gatunku, lecz powstałego w inny sposób lub w innym czasie.
Biogrupy najwyraźniej wyodrębniają się w drzewostanach mieszanych, zwłaszcza powstałych
z samosiewu. Również w drzewostanach jednogatunkowych i różnowiekowych można
wyróżnić biogrupy złożone z drzew bliżej ze sobą sąsiadujących i wzajemnie na siebie
wpływających. Naturalnie utworzone biogrupy egzystują do końca życia drzewostanu, jeśli
ich byt nie zostanie zakłócony przez interwencję człowieka. Drzewa tworzące biogrupę często
zrastają się korzeniami, dzięki czemu głębiej się zakorzeniają i mają lepsze warunki
pobierania wody i pokarmu, są lepiej zakotwiczone w podłożu. Drzewa wchodzące w skład
biogrupy kooperują ze sobą także i nad glebą. Popierają się wzajemnie w czasie wichrów,
a budowa ich koron zapewnia aerodynamiczne właściwości nawietrznego okapu biogrupy
i ochronę drzew rosnących na stronie zawietrznej. Mają, zatem wyższy potencjał życiowy
i żyją dłużej niż drzewa bytujące poza grupami. Grupy takie popierane w trakcie cięć
pielęgnacyjnych zwiększają odporność drzewostanu na zagrożenie przez śnieg i wiatr.
W obrębie każdej biogrupy powinno być wybrane przynajmniej jedno najlepsze drzewo jako
dorodne. Zmierza się do nierównomiernego rozmieszczenia drzew dorodnych i kształtowania
naturalnej struktury przestrzennej drzewostanów charakteryzujących się istnieniem biogrup.

Kryteria wyboru drzew dorodnych są różne dla poszczególnych gatunków drzew i zależą

od indywidualnych wymagań i właściwości rozwojowych tych gatunków oraz od warunków
siedliskowych, w jakich wzrastają. Należy dążyć do zachowania odpowiedniego udziału
poszczególnych gatunków drzew, wskazanego dla danego typu siedliskowego lasu. Przy
wyborze drzew dorodnych trzeba również uwzględnić ogólną jakość hodowlaną
poddawanego zabiegom trzebieżowym drzewostanu. W drzewostanach gorszej jakości
kryteria doboru drzew dorodnych muszą być w pewnym stopniu obniżone. W przypadkach
szczególnych wybieranie drzew dorodnych może okazać się w ogóle niemożliwe. Wtedy
ogranicza się cięcia wyłącznie do popierania drzew najzdrowszych, wykazujących największą
ż

ywotność. Odpowiednio łagodzi się również kryteria wyboru, gdy chce się utrzymać

nieliczna domieszkę w drzewostanach litych. Wówczas nawet mierne jakościowo drzewa
traktować trzeba jako dorodne. Ma to miejsce często w stosunku do brzozy czy dębu
bezszypułkowego w litych sośninach.

Liczba drzew dorodnych, które powinny być wybierane na 1 ha, jest zmienna i zależy od

gatunku

drzewa,

wieku

drzewostanu,

rodzaju

siedliska i

jakości

hodowlanej.

W drzewostanach młodszych, silniej zwartych i zagęszczonych, jak również rosnących na
słabszych siedliskach, należy wybrać więcej drzew dorodnych. Natomiast w drzewostanach
starszych, o gorszej jakości, słabiej zwartych i na siedliskach zasobniejszych, wybiera się
mniejszą liczbę drzew dorodnych. Orientacyjne dane, ile drzew dorodnych powinno być
wybranych w jednogatunkowych drzewostanach lub grupach w okresie trzebieży wczesnych
i późnych, przy uwzględnieniu różnic siedliskowych zawiera tabela.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela. 3. Orientacyjna liczba drzew dorodnych drzewostanach o normalnych cechach taksacyjnych [5, s. 346]

Pożądana liczba drzew dorodnych na 1

L.p.

Panujący rodzaj

drzew

Siedliskowy typ

lasu.

Trzebież wczesna

Trzebież późna

Sosna

Bs, Bb

Bśw, BMśw, BG

Bw, BMw, BMb

LMśw, LMw

600–800
500–600
400–500
300–400

400–600
350–500
300–400
250–350

wierk

BWG, BG

BMG, BMw

LMG, LMśw

LMw

600–700
500–600
400–500

500–600
400–500
350–400

Jodła

LMG

600–700
500–600

500–600
400–500

Dąb

BMśw,

LMśw, LMw

Lśw

Lw, Lł

300–400
250–300

200–250

200–250
150–200

100–150

Buk

LMśw, LMw

LMG

Lśw, LG

300–400

200–300

250–400

150–300

Brzoza

Bśw, BMśw

BMb

BMw, LMśw

LMw

Lśw, Lw

400–500

350–400

300–350

300–500

250–400

200–350

Olsza

Ol, LłG

OlJ, Lł

400–500
300–400

250–400
150–200

Osika

LMśw, LMw

Lśw, Lw

300–400
200–300

200–250
150–200

Topola

Lw, Lł, OlJ

200–300

100–150

Wyznaczanie drzew dorodnych jest bardzo ważnym i odpowiedzialnym zadaniem.

Powinno ono być dokonywane przez pracownika mającego odpowiednie ku temu
kwalifikacje. Wyznaczający drzewa dorodne musi obserwować drzewa z dalszej odległości
(około 4–8 m), zależnie od wysokości drzewostanu, a w każdym razie z tych miejsc, skąd
można dostrzec pęd szczytowy, położenie korony i pokrój drzewa oraz stanowisko drzewa
wśród otoczenia. Wyznaczenia dokonuje się przechodząc przez drzewostan pasami,
a wybrane drzewa dorodne oznacza się prowizorycznie za pomocą lubryki. Trwałe
oznaczenie drzew dorodnych powinno być wykonane dopiero po wyznaczeniu drzew
szkodliwych, a więc po całkowitym przygotowaniu drzewostanu do trzebieży. Trwałe
znakowanie drzew dorodnych jest obowiązkowe tylko na powierzchniach próbnych cięć
pielęgnacyjnych, zakładanych w ramach wykonywania szacunków brakarskich i dla celów
szkoleniowych. O celowości i sposobie znakowania drzew dorodnych w pozostałych
drzewostanach poddanych trzebieży selekcyjnej decyduje nadleśniczy. Drzewa dorodne
winno się oznaczać za pomocą wygładzenia ośnikiem pierścienia korowiny na wysokości
1,3 m i pomalowania go farbą olejną. Wydaje się, że oznaczenie drzew dorodnych jest
niezbędnym warunkiem powiązania kolejno po sobie następujących cięć pielęgnacyjnych
w jednolitą całość. Brak trwałego oznaczenia celu wykonywanych trzebieży czyni z każdego

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

zabiegu pielęgnacyjnego oderwany fragment działania. W drzewostanach, w których już przy
poprzedniej trzebieży wyznaczone zostały drzewa dorodne, przeprowadza się rewizję
poprzedniego wyboru przy każdej następnej trzebieży. Jeżeli któreś z drzew dorodnych
straciło cechy najlepszego drzewa, czy to z powodu jego uszkodzenia, czy też dlatego, że
okazało się nie dość żywotne, zbyt słabo przyrastające i po wykonanej poprzednio trzebieży
nie zareagowało wzmożonym przyrostem, to na jego miejsce wyznacza się inne pobliskie
drzewo, lepiej odpowiadające kryteriom drzewa dorodnego.

Wyznaczanie trzebieży przeprowadza się zazwyczaj latem. Jedynie w drzewostanach

liściastych, szczególnie u gatunków o gęsto ulistnionych koronach, czynności te przesunąć
lepiej na okres bezlistny, kiedy jakość pnia widoczna jest na całej długości, a także łatwiejsza
jest ocena budowy korony.

Drzewa pożyteczne

Wyznaczając drzewa dorodne w drzewostanie określa się jednocześnie stały kierunek

trzebieży, w których stopniowo będą usuwane pozostałe, jakościowo gorsze drzewa,
ustępujące na rzecz wybranej elity. Jednak do czasu, póki nie będą one wyraźnie
przeszkadzały drzewom dorodnym, muszą pozostawać na pniu. Obecność drzew
pożytecznych, czyli wszystkich drzew zdrowych, jest konieczna ze względu na utrzymanie
odpowiedniego stopnia zwarcia poziomego i pionowego, a przez to utrzymanie właściwego
mikroklimatu wnętrza drzewostanu, ochronę gleby, prawidłowe kształtowanie wzrostu drzew
dorodnych i poprawę ich jakości oraz urozmaicenie składu gatunkowego.

Drzewa pożyteczne mogą występować w górnej warstwie drzewostanu i swoim

wzrostem dorównywać drzewom dorodnym. Zadaniem ich jest wówczas regulowanie
rozwoju koron drzew dorodnych i przeciwdziałanie ich nadmiernemu rozrostowi.
W młodszych drągowinach drzewa pożyteczne uciskiem swoich koron odpędzają drzewa
dorodne i pobudzają je do szybszego wzrostu na wysokość. Drzewa pożyteczne występujące
w dolnych warstwach drzewostanu, lecz w pełni żywotne, spełniają rolę pielęgnacyjną
względem strzał drzew wybranych a przez ocienienie przyspieszają ich oczyszczanie.

W drzewostanach jednogatunkowych rolę drzew pożytecznych spełniają drzewa gatunku

panującego w drzewostanie i sporadycznie występujące domieszki. W drzewostanach
mieszanych zalicza się do drzew pożytecznych przede wszystkim drzewa z gatunków
domieszkowych. Rolę drzew pożytecznych znajdujących się w dolnej warstwie najlepiej
spełniają gatunki znoszące ocienienie. Zaliczanie do drzew pożytecznych drzew osłabionych
i przygłuszonych jest błędem, gdyż drzewa takie stanowią doskonały materiał do rozmnoży
szkodników i przez to pogarszają stan zdrowotny lasu.

Drzewa szkodliwe

Wybór w drzewostanie drzew dorodnych i oznaczenie ich nie daje im jeszcze żadnych

korzyści. Wzmożony ich rozwój uzyskuje się dopiero przez poprawienie warunków
bytowania i uwolnienie od ucisku lub konkurencji ze strony drzew stojących w pobliżu.
Te właśnie drzewa przeszkadzające drzewom dorodnym zalicza się do kategorii drzew
szkodliwych. Za drzewa szkodliwe w drzewostanie uważa się:

−

drzewa wpływające niekorzystnie na prawidłowy wzrost i rozwój drzew dorodnych
i pożytecznych,

−

drzewa martwe, chore lub obumierające, a także pochyłe.
Do drzew szkodliwych zalicza się przede wszystkim drzewa bezpośrednio sąsiadujące

z drzewami dorodnymi i wpływające niekorzystnie na ich wzrost i ukształtowanie,
powodujące nadmierne ścieśnienie korony, wychylenie się pnia, nierównomierny wzrost
systemu korzeniowego itp. Za szkodliwe uważa się również drzewa chore, opadnięte przez
grzyby i wtórne szkodniki owadzie. Poza tym do szkodliwych zalicza się wszelkie inne

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

drzewa bezpośrednio zagrażające drzewom pożytecznym i uszczuplające miejsce potrzebne
im do rozwoju. Pojęcie szkodliwości nie jest więc równoznaczne z pojęciem wadliwości.
Często bowiem drzewa wadliwe muszą pozostawać w drzewostanie, gdyż wpływają
korzystnie na prawidłowy wzrost i rozwój drzew dorodnych lub pożytecznych. Drzewo
wadliwe usuwa się przy trzebieży wówczas, gdy jest ono rzeczywiście szkodliwe, tzn., gdy
jego usunięcie niewątpliwie poprawi warunki wzrostu i rozwoju pobliskich drzew dorodnych
lub pożytecznych, a w każdym razie warunków tych nie pogorszy.

Drzewa do usunięcia znakuje się zaciosem siekiery lub ryszpakiem – wykonuje się na

drzewie znak w kształcie litery X. Drzewa szkodliwe usuwa się z drzewostanu. Obowiązuje
zasada, że w jednym zabiegu wycina się nie więcej niż jedno żywe drzewo szkodliwe
przeszkadzające drzewu dorodnemu względnie pożytecznemu.

Do drzew wadliwych zalicza się między inny rozpieracze. Problem rozpieraczy

w drzewostanach sosnowych, dębowych i bukowych, to problem związany z uprawą
i młodnikiem. Powinien być rozwiązany do około 25 roku życia. Przy prowadzeniu trzebieży
wczesnych dąży się do jak najwcześniejszego usunięcia takich drzew. Często jednak
usunięcie rozpieracza, który zdołał już przygłuszyć i wyprzeć ze swego otoczenia licznych
sąsiadów, może spowodować powstanie dużej luki. Wytworzona przerwa trwa długi czas,
zwłaszcza na siedliskach ubogich. Chcąc tego uniknąć, należy zaniechać natychmiastowego
usunięcia rozpieracza, odkładając tę czynność do późniejszej trzebieży, wtedy, gdy drzewa
stojące w otoczeniu rozpieracza zostaną przygotowane do wzmożonego rozwoju. Osiąga się
to przez usunięcie drzew stojących poza szeregiem drzew przylegających do rozpieracza,
przez co powinny się one intensywniej rozwinąć i wzmocnić, aby skutecznie przeciwstawić
się naporowi rozpieracza.

Nawrót trzebieży wczesnych i intensywność cięć

Kryteriami charakteryzującymi zabieg trzebieżowy są nasilenie i nawrót trzebieży.

Nasilenie trzebieży jest to procentowa ilość miąższości lub pola przekroju pierśnicowgo, jaką
pozyskuje się, w jednym zabiegu. Nawrót trzebieży to długość okresu między kolejnymi
zabiegami.

Z chwilą wyznaczenia w drzewostanie drzew dorodnych powstaje obowiązek stwarzania

im najkorzystniejszych warunków wzrostu. W tym okresie młode drzewa szybko dostosowują
się do zmian w środowisku wywołanych cięciami pielęgnacyjnymi. W trzebieżach wczesnych
istnieje jeszcze znaczna liczba drzew przypadających na jednostkę powierzchni drzewostanu,
dlatego silniej przez cięcia można kształtować jego jakość. Na zwiększenie przestrzeni
wzrostu drzewa reagują energicznie rozrostem koron i wykorzystują luki powstałe po
wyciętych osobnikach. Zdolność ta nie jest nieograniczona a zawiera także niebezpieczeństwo
ekscentrycznego rozwoju koron i pni drzew rosnących wokół większych luk. Z tych
względów w trzebieżach wczesnych należy raczej ograniczać intensywność cięć,
jednocześnie skracać nawroty. Nawrót trzebieży jest uzależniony przede wszystkim od
potrzeb wybranych drzew dorodnych. Nacisk drzew sąsiadujących z drzewami dorodnymi,
ułatwia decyzję o nawrocie cięć. Należy pamiętać, że zwiększenie przestrzeni życiowej drzew
dorodnych, sprzyjając rozwojowi korony jednocześnie osłabia proces obumierania gałęzi
i oczyszczania się strzały. Dlatego stopień przerzedzania zwarcia w okresie trzebieży
wczesnych nie może być zbyt wielki, a tym samym nawrót cięć powinien być dość częsty.
Nadmierne wydłużanie nawrotów w trzebieżach wczesnych prowadzi do zwiększenia
intensywności zabiegów i nadmiernego przerzedzania drzewostanu, z wszystkimi jego
ujemnymi skutkami (śniegołomy i wiatrołomy, gałęzistość, zdziczenie gleby itp.), natomiast
zbytnie skrócenie nawrotu cięć nie daje z kolei pożądanego efektu trzebieży w postaci reakcji
przyrostowej na wykonany zabieg.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zabiegi trzebieży wczesnych należy powtarzać systematycznie, w miarę potrzeby. Okres
nawrotu powinien wynosić około 5 lat i należy go wydłużać z upływem wieku do 7 lat.
Na siedliskach słabszych nawrót trzebieży wczesnych będzie dłuższy i sięga 7 lat, natomiast
na bogatszych siedliskach, na których zwarcie koron po przeprowadzonej trzebieży następuje
szybciej, stosuje się nawrót 5 lat. W drzewostanach jednogatunkowych światłożądnych,
szybko rosnących oraz w drzewostanach dotychczas słabo pielęgnowanych stosuje się
częstszy nawrót cięć. W drzewostanach wielogatunkowych lub różnowiekowych przyjmuje
się dłuższy okres nawrotu.

Naczelna zasada pielęgnowania drzewostanów brzmi: „wcześnie, umiarkowanie, często”.

Badania potwierdzają decydujące znaczenie wczesnego wyboru drzew dorodnych i cięć na
ich korzyść – dla ukształtowania właściwej struktury drzewostanu. W drzewostanach na
bogatych siedliskach dopuszcza się odstępstwo od drugiego członu reguły „umiarkowanie”.
Częstsze powtarzanie trzebieży umożliwia pełniejsze zaspokojenie potrzeb pielęgnacyjnych
drzewostanu.

W wyniku prowadzenia trzebieży wyjmuje się z drzewostanu pewną masę drzewną. Ilość

pobieranej masy zależy od intensywności i nawrotu trzebieży, gatunku drzewa i jego wieku,
bonitacji siedliska oraz struktury drzewostanu. Intensywność cięć jest zawsze uzależniona od
celu produkcyjnego, a nie chęci pozyskania surowca z zabiegu międzyrębnego. Intensywność
cięć określa się miąższością pozyskanego drewna z hektara.

O ile stopień zwarcia koron w drzewostanie jest wskaźnikiem konieczności

przeprowadzenia trzebieży, o tyle ilość pobieranej masy jest uzależniona od stopnia
zadrzewienia drzewostanu, czyli faktycznego jego zapasu. W przybliżeniu przyjmuje się, że
przy trzebieżach wczesnych pozyskuje się 5–18% zapasu drzewostanu. Procent pozyskiwanej
masy wskazuje na intensywność zabiegu trzebieży, przy czym pozyskanie do 7% zapasu
oznacza trzebież słabą, do 12% – umiarkowaną, a pozyskanie ponad 12%, zalicza się do
trzebieży silnych.

Słaba trzebież, przy której wyjmuje się tylko drzewa przygłuszone i opanowane, nie

może być uważana za zabieg hodowlany korzystny dla drzew najlepszych. Tylko przez
trzebież wczesną prowadzoną w silnym stopniu można wpływać na regulowanie rozwoju
koron drzew w górnym piętrze drzewostanu. Jednak silna trzebież przeprowadzona raptownie
pozostawia po sobie trwałe ślady. Wobec tego silnej trzebieży nie należy przeprowadzać
jednorazowo, lecz rozłożyć ją na kilka cięć powtarzanych w krótkich nawrotach.

Trzebież silna jest celowa na siedliskach boru mieszanego świeżego i żyźniejszych.

Cięcia słabsze nie przynoszą w tych warunkach efektu selekcyjnego, a także nie pozwalają na
ukształtowanie się właściwego pokroju drzew warstwy panującej. Trzebież silna natomiast,
mimo czasowego obniżenia produkującego zapasu, umożliwia większy przyrost drzew
dorodnych charakteryzujących się najwyższą jakością hodowlaną, a zarazem ich stabilizację,
jako „szkieletu” drzewostanu. Silne trzebieże mogą znaleźć zastosowanie przy przebudowie
monokultur sosnowych na drzewostany mieszane, jako zabieg przyspieszający wzrost
dolnego piętra.

Błędy spotykane przy wykonywaniu trzebieży wczesnych

Najczęstszym błędem popełnianym przez wielu leśników jest wyznaczanie trzebieży nie

według zasad tzw. selekcji pozytywnej. Wchodząc do drzewostanu przeznaczonego do
trzebieży nie powinno się szukać drzew, które należy usunąć, lecz najpierw wybrać drzewa,
które mają stanowić elitę drzewostanu. Następnie ustalić, które z drzew powinny być
usunięte, gdyż przeszkadzają w rozwoju wybranym drzewom dorodnym.

W trzebieżach wczesnych dość często przeprowadza się trzebież zbyt słabą, rzadziej zbyt

silną. Błąd polega na tym, że słabe cięcie nie zostało powtórzone w odpowiednio krótkim
nawrocie, a krótkotrwały wpływ słabszej trzebieży szybko zanika i drzewostan przez długi
czas pozostaje bez właściwego pielęgnowania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Błędem jest również pozostawienie kilku drzew o jednakowym wzroście w silnie zwartej

grupie. Doprowadza to do silniejszego zniekształcenia koron oraz utrudnienia wyboru
najlepszych sztuk do pozostawienia, a najgorszych do usunięcia. Grupy takie należy jak
najwcześniej zweryfikować i usunąć z nich drzewa najbardziej wadliwe.
Należy zachować rozwagę przy wyznaczaniu do usunięcia drzew opanowanych. Jeżeli tylko
są zdolne do życia, spełniają pożyteczną rolę w drzewostanie (pielęgnowanie gleby
i pozostałych na pniu drzew dorodnych i pożytecznych). Usuwanie podczas trzebieży
wczesnych wszystkich drzew znajdujących się w dolnych warstwach jest poważnym błędem.
Traktowanie trzebieży jako sposobu pozyskania określonych sortymentów jest największym
niebezpieczeństwem dewastacji drzewostanów. Trzebieże przestają być zabiegiem
hodowlanym, stają się natomiast formą eksploatacji niedojrzałych drzewostanów.

Uchybieniem jest również niedokładne zaplanowanie ilości masy przewidywalnej do

pozyskania. Wówczas trzebież przeprowadza się nierównomiernie. Błędy popełnione przy
wykonywaniu trzebieży należy starać się w miarę możliwości poprawić w następnych
zabiegach.

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jaki jest cel trzebieży wczesnych?

Jakie są zadania trzebieży wczesnych?

Jakie czynności wykonujemy w trzebieżach wczesnych?

Jakie drzewo uznaje się za dorodne?

Jakie drzewo uznaje się za pożyteczne?

Jakie cechy ma drzewo wadliwe?

Ile wynosi i od czego zależy okres nawrotu w trzebieży wczesnej?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Scharakteryzuj przebieg wykonania trzebieży wczesnych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

obejrzeć film edukacyjny dotyczący drzewostanu dojrzewającego,

opisać zadania prowadzenia trzebieży wczesnych,

scharakteryzować czynności prowadzenia trzebieży wczesnych,

opisać technikę prowadzenia zabiegów pielęgnacyjnych tym okresie,

dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

film edukacyjny dotyczący drzewostanu dojrzewającego,

−

notatnik,

−

długopis/ołówek,

−

literatura z rozdziału 6 Poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Rozpoznaj i oznacz w terenie drzewa dorodne na wybranej pow. próbnej (10 ar).

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

obejrzeć film edukacyjny dotyczący trzebieży wczesnej,

opisać cechy drzew dorodnych,

scharakteryzować pojęcie biogrupy,

określić, od czego zależy liczba drzew dorodnych,

oznaczyć farbą sprayem drzewa dorodne,

dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

film edukacyjny dotyczący trzebieży wczesnej,

−

farba spray do drzew koloru białego,

−

przygotowany teren do wykonania ćwiczenia,

−

literatura z rozdziału 6 Poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Rozpoznaj i oznacz w terenie drzewa pożyteczne na ww. powierzchni próbnej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać informacje, które będą pomocnicze przy wykonaniu ćwiczenia,

opisać cechy drzew pożytecznych,

scharakteryzować wpływ drzew pożytecznych na drzewostan,

oznaczyć farbą sprayem drzewa pożyteczne,

dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

farba spray do drzew koloru czerwonego,

−

przygotowany teren do wykonania ćwiczenia,

−

literatura z rozdziału 6 Poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 4

Scharakteryzuj zjawisko selekcji pozytywnej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

obejrzeć film edukacyjny dotyczący selekcji,

scharakteryzować drzewa niepożądane i pożądane w drzewostanie.

opisać sposób usuwania drzew szkodliwych.

dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

film edukacyjny dotyczący selekcji,

−

notatnik,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

długopis/ołówek,

−

literatura z rozdziału 6 Poradnika dla ucznia.

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

wyjaśnić, jaki jest cel trzebieży wczesnych?

wymienić zadania trzebieżach wczesnych?

określić czynności wykonywane w trzebieżach wczesnych?

scharakteryzować drzewo dorodne?

scharakteryzować drzewo pożyteczne?

określić cechy drzewa wadliwego?

określić okres nawrotu cięć w trzebieży wczesnej?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6. Pielęgnacja drzewostanu dojrzałego

4.6.1. Materiał nauczania

Zasady trzebieży późnych

Ostatnim etapem cięć pielęgnacyjnych są trzebieże późne. Rozpoczyna się je

w drzewostanach, które przeszły już fazę najbardziej intensywnego przyrostu na wysokość
i w których proces wydzielania się drzew zaczyna stopniowo słabnąć. Z chwilą przejścia do
wieku dojrzałości drzewa przekroczyły okres maksymalnego przyrostu na wysokość. Długość
części pnia oczyszczonego z gałęzi zasadniczo się nie powiększa. Pozostała, górna część
powinna stanowić koronę, która w tym wieku powinna obejmować nie mniej niż 1/3–1/2
wysokości całego drzewa. Tak duża korona jest potrzebna do zwiększenia bieżącego
przyrostu grubości i miąższości drzewa.

Orientacyjnie przyjmuje się, że do trzebieży późnych przystępuje się, zależnie od jakości

siedliska, składu gatunkowego i sposobu założenia, w drzewostanach w wieku 30–50 lat.
Najwcześniej, w wieku 30 lat, przystępuje się do trzebieży późnych w drzewostanach
mieszanych, pochodzących z siewu lub sadzenia czy odroślowych na siedliskach olsu
typowego i lasu łęgowego górskiego. Najpóźniej (w wieku 50 lat) rozpoczyna się trzebieże
późne w jednogatunkowych drzewostanach na siedliskach boru suchego i boru
wysokogórskiego.

Trzebieże późne mają spełnić następujące zadania:

−

skrócić okres produkcji pożądanych sortymentów drzewnych,

−

zwiększyć produkcyjność siedliska przez intensyfikację procesów glebowych
wywołanych większym udostępnieniem światła, ciepła i wilgoci, – przygotować
drzewostan do odnowienia naturalnego i doprowadzić glebę do optymalnego stanu
„lekkiego zazielenienia”,

−

spotęgować ochronną, krajobrazową i środowiskotwórczą rolę lasu jako niezbędnego
naturalnego składnika krajobrazu lub jako obiektu mającego specjalne przeznaczenie.
Ogólnym celem, jakim należy się kierować przy wykonywaniu trzebieży późnych jest

doprowadzenie drzewostanu do wieku rębności. Drzewostan powinien mieć wtedy właściwy
dla danego siedliska skład gatunkowy, osiągnąć wysoką jakość i prawidłowe zwarcie.

Charakter trzebieży późnych zależy od składu gatunkowego drzewostanu:

−

w drzewostanach sosnowych i modrzewiowych średnich klas wieku zasadniczy zabieg
przeprowadza się zarówno w górnej jak i w dolnej warstwie drzewostanu.
W drzewostanach bliskorębnych stosuje się głównie trzebież dolną. Zabieg ten ma na
celu wyprzedzenie procesu naturalnego ubytku drzew i charakteryzuje się słabym lub
umiarkowanym nasileniem. Jeżeli w takich drzewostanach występuje drugie piętro lub
powstaje odnowienie naturalne, wówczas można stosować zabiegi silniejsze;

−

w drzewostanach jodłowych, liściastych i mieszanych, zasadniczy zabieg przeprowadza
się w górnej warstwie drzewostanu.
W okresie trzebieży późnych dąży się do tego, aby drzewa dorodne rozwijały się

swobodnie, miały obfity i dobrze oświetlony aparat asymilacyjny umożliwiający duży
przyrost masy drzewnej. Drzewa dorodne nie mogą cierpieć z powodu konkurencji ze strony
korzeni innych drzew, nie stanowiących głównego celu produkcji. Z tego względu drzewa
należące do niższych klas biologicznych tracą swe znaczenie. Usuwając je, należy zwrócić
uwagę, ażeby warunki siedliskowe nie pogorszyły się wskutek zbyt silnego dopuszczenia
ś

wiatła do dna lasu. Przy trzebieżach późnych, wymagających przerwania zwarcia w górnej

warstwie drzewostanu, niezbędne jest odpowiednio wykształcone piętro dolne lub podszyt,
które przejmują na siebie zadanie pielęgnowania gleby i oczyszczania strzały drzew

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

dorodnych. Dolne piętro złożone z gatunków cienioznośnych lub z podszytu, chroni glebę
przed zbytnim nasłonecznieniem i wysuszającym działaniem wiatrów. Utrzymuje bardziej
równomierny stopień wilgotności i temperatury w powietrzu i glebie. Wszystko to wyraża się
poprawą mikroklimatu, w którym bogatsze życie mikroorganizmów glebowych przyspiesza
rozkład ściółki i zwiększa w powietrzu udział dwutlenku węgla. Wzmożona żyzność gleby
wpływa na zwiększenie przyrostu masy.

Rozmieszczenie piętra dolnego nie musi być równomierne w drzewostanie. Miejscami

może być ono niepotrzebne, np. w otoczeniu buków lub jodeł, natomiast jest konieczne pod
gatunkami światłożądnymi. Rolę piętra dolnego najlepiej spełniają gatunki drzew i krzewów
cienioznośnych. Należy je wprowadzić sztucznie w okresie dojrzewania drzewostanu z takim
wyliczeniem, aby przy rozpoczynaniu trzebieży późnych mogły spełniać zadania
pielęgnacyjne. W okresie trzebieży późnych piętro dolne powinno być na tyle rozwinięte, aby
drzewa pielęgnujące otulały swymi koronami strzały drzew dorodnych.

Tam gdzie możliwe jest odnowienie naturalne, cięcia pielęgnacyjne wykonywane

w końcowej fazie trzebieży późnych powinny być wykorzystane jako cięcia przygotowawcze,
ułatwiające obsiew powierzchni. Jeżeli w ich wyniku zdoła się uzyskać wystarczająco obfity
obsiew, to wówczas trzebieże późne przechodzą bezpośrednio w cięcia odsłaniające,
zamykające cykl życiowy drugiego drzewostanu.

Drzewa dorodne

W miarę starzenia się drzewostanu liczba drzew w nim maleje, a jednocześnie drzewa

dorodne stanowią coraz większy procent w ogólnej liczbie drzew. Liczba drzew dorodnych
zależy również od wieku i struktury drzewostanu oraz zasobności siedliska. Im siedlisko jest
bogatsze i im starszy drzewostan, tym mniej potrzeba drzew do maksymalnego wykorzystania
zdolności produkcyjnej siedliska. Powoduje to potrzebę dokonywania bardziej ostrej selekcji
drzew dorodnych i pozostawienia tylko najbardziej wartościowych i najlepiej przyrastających.
W drzewostanach z gęstym podszytem i dolnym piętrem wyznaczanie drzew dorodnych
dogodniej jest wykonywać w okresie bezlistnym, chociaż zwarcie koron jest mniej wyraźne.
Wyznaczanie trzebieży w okresie pełnego ulistnienia pozwala lepiej uwzględnić wzajemny
stosunek koron sąsiadujących drzew i w praktyce powinno być w miarę możności stosowane.

Drzewa pożyteczne

W miarę prowadzenia trzebieży późnych udział drzew pożytecznych maleje. Drzewa

pożyteczne stopniowo ustępują z drzewostanu jako szkodliwe z chwilą, gdy zaczną hamować
rozwój drzew dorodnych. W okresie dojrzałości drzewostanu do drzew pożytecznych zalicza
się tylko te drzewa, które nie przeszkadzają drzewom dorodnym, a przede wszystkim
rozwojowi ich korony. W górnej warstwie są to drzewa potrzebne do utrzymania
odpowiedniego stopnia zwarcia. Pożyteczność drzew polega przede wszystkim na ochronie
gleby i pielęgnowaniu strzał drzew dorodnych. Szczególne znaczenie mają drzewa
pożyteczne przy pielęgnowaniu dębu, skłonnego do wytwarzania „wilków”.

Drzewostany mieszane powinny być w tym charakterze utrzymywane aż do wieku

rębności. W okresie trzebieży późnych powinno się dbać o zachowanie pożądanych
domieszek. Gatunki domieszkowe, wprowadzane w okresie uprawy grupowo, w wieku
dojrzałości drzewostanu występują już raczej w formie jednostkowej. W zależności od
zasobności siedliska i wymagań ekologicznych poszczególnych drzew, gatunki domieszkowe
można podzielić na dwie grupy. Jedne, reprezentowane przez gatunki światłożądne,
występują w górnej warstwie drzewostanu i jeżeli nie są zaliczone do drzew dorodnych,
z biegiem czasu ustępują, chyba, że są potrzebne dla przyszłych pokoleń. Drugą – tworzą
gatunki łatwiej znoszące ocienienie, które występując w niższym piętrze drzewostanu,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

spełniają pożyteczną rolę pielęgnacyjną względem siedliska i drzewostanu głównego i mogą
pozostawać w charakterze drzew pożytecznych aż do wieku rębności.

Część gatunków domieszkowych, które w krótszej kolei rębności uzyskują dojrzałość

użytkową (brzoza, olsza), muszą być wcześniej usunięte przy cięciach pielęgnacyjnych, gdyż
przez przetrzymywanie ich na pniu tracą one zwykle wartości techniczne. Ich miejsce, jeżeli
były utrzymywane w formie domieszki grupowej, należy uzupełnić gatunkami
cienioznośnymi, które przewidziane są w składzie przyszłych drzewostanów.

Drzewa szkodliwe

Drzewa pożyteczne, w miarę rozrostu drzew dorodnych, przechodzą do kategorii

szkodliwych i zostają przy trzebieży stopniowo usuwane. Szkodliwość drzew wynika przede
wszystkim z nadmiernego zagęszczania zwarcia i hamowania rozwoju koron drzew
dorodnych. Szkodliwość drzew może poza tym polegać na stwarzaniu konkurencji
korzeniowej drzewom dorodnym lub pożytecznym. Konkurencja korzeniowa przejawia się
szczególnie silnie na siedliskach słabszych, na których gleba jest uboga w wilgoć i związki
pokarmowe.

Przeznaczając przy trzebieży selekcyjnej jakieś drzewo do usunięcia, trzeba być

przekonanym o jego szkodliwości. Trzeba mieć pewność, że usunięcie takiego drzewa
rzeczywiście przyczyni się do poprawienia warunków wzrostu i rozwoju sąsiadującemu z nim
drzewu dorodnemu lub pożytecznemu. Uwzględniając tę zasadę, unika się popełnienia
większych błędów, polegających na zbyt silnym przerzedzaniu zwarcia, gdyż każde drzewo
nieprzeszkadzające drzewom dorodnym lub pożytecznym należy traktować jako pożyteczne.
Przy trzebieżach późnych w pierwszej kolejności przeznacza się do usunięcia drzewa martwe,
obumierające, chore i osłabione w takim stopniu, że stanowią dobre podłoże dla rozmnoży
szkodników i rozprzestrzeniania się chorób.

Nawrót i intensywność trzebieży późnych

Wiek, w którym następuje przejście od trzebieży wczesnych do późnych, zależy od

składu gatunkowego drzewostanu, jego struktury i dotychczasowego sposobu pielęgnowania
oraz jakości siedliska. Ogólnie przyjmuje się, że na siedliskach borowych, w drzewostanach
jednogatunkowych następuje to w wieku 50–60 lat, natomiast na bogatszych siedliskach do
trzebieży późnych przystępuje się w wieku 40–45 lat. Na siedliskach lasowych drzewostany
składające się z gatunków zagospodarowanych w dłuższym wieku rębności, np. bukowe czy
dębowe, wkraczają w okres stosowania trzebieży późnych w wieku 60 lat, natomiast
w drzewostanach, składających się z gatunków zagospodarowanych w krótszej kolei rębności
(brzozowe, olszowe), okres ten następuje o 10–20 lat wcześniej. Wcześniej również cięcia
pielęgnacyjne nabierają charakteru trzebieży późnych w drzewostanach mieszanych.

Trzebieże późne prowadzi się we wszystkich drzewostanach o zadrzewieniu 0,6

i wyższym.

W drzewostanach o najniższym dopuszczalnym stopniu zadrzewienia zabieg

przeprowadza się bardzo ostrożnie i tylko w partiach silniej zwartych. Zasadniczo przy
trzebieżach późnych pozyskuje się większe masy, stosując rzadsze nawroty, jednak
zadrzewienie w piętrze górnym nie może spaść poniżej 0,6. O konieczności powtórzenia
trzebieży decyduje stopień zwarcia wokół drzew dorodnych. Drzewa dorodne utrzymuje się w
tym okresie w bardziej rozluźnionym zwarciu w celu umożliwienia im bogatszego rozwoju
korony, dlatego nawrót może być dłuższy. Okres nawrotu dla trzebieży późnych powinien
wynosić około 8–10 lat (w litych drzewostanach iglastych 10 lat, dla liściastych i mieszanych
8–10 lat). Dłuższe okresy nawrotu stosuje się w drzewostanach dobrze pielęgnowanych, gdzie
liczba drzew jest mniejsza, jak również na siedliskach słabszych, na których przyrosty są
niższe i zwarcie koron następuje wolniej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Intensywność trzebieży łączy się ściśle z okresem nawrotu, im krótszy jest nawrót cięć,

tym intensywność ich początkowo się zwiększa, w miarę jednak zbliżania się do wieku
rębności – stopniowo maleje. Nasilenie trzebieży nie powinno być większe od 15%,
z wyjątkiem drzewostanów o złożonej strukturze piętrowej lub przygotowanych do
odnowienia naturalnego. Korony drzew, uwolnione od bocznego nacisku, nie rozrastają się
już na boki, a lepiej naświetlone, asymilują intensywniej, zwiększając przyrost miąższości
pnia. Poza tym selekcja w tym okresie jest już prawie zakończona, a hodowlane
oddziaływanie na drzewostan nie ma już tak wielkiego znaczenia. Główne zaś znaczenie
trzebieży późnych to pobudzenie do energiczniejszego przyrostu drzew najlepszych oraz
uodpornienie drzewostanu na działanie silnych wiatrów, jak również stopniowe
przystosowanie drzew do wzrostu w rozluźnionym zwarciu.

Szczególne cele trzebieży

Powyższe zasady trzebieży wczesnych i późnych dotyczyły mniej lub bardziej

jednolitych pod względem formy zwartych drzewostanów powstałych z nasion. Celem
pielęgnowania było poprawianie jakości. Często jednak przed leśnikiem stoi zadanie
powiązania zabiegów, zmierzających do poprawy jakości drzewostanu, z działaniami
dotyczącymi przekształcenia jego formy gospodarczej. Takiemu dwustronnemu zadaniu nie
jest w stanie sprostać trzebież selekcyjna. W zależności od tego, z jakim drzewostanem ma się
do czynienia i do jakiego się zdąża, konieczne są różnorodne zabiegi pielęgnacyjne. Trzebież,
która oprócz polepszenia jakości ma na celu przemianę formy gospodarczej drzewostanu,
określa się jako trzebież przekształceniową.

Przebudowa drzewostanów

W praktyce dość często spotykane są przypadki wynikające z błędnego określenia

siedliska albo złej gospodarki hodowlanej. Przejawia się to niewłaściwym udziałem gatunków
produkcyjnych lub występowaniem drzewostanów na niewłaściwych siedliskach.
Drzewostany takie wykazują zazwyczaj złą jakość pni i koron drzew oraz lukowatość po
zagłuszonych domieszkach. W takich sytuacjach nie ma mowy o stosowaniu trzebieży
selekcyjnej, a prowadzone cięcia międzyrębne nabierają zupełnie innego celu i znaczenia.
Chodzi tu o możliwie szybkie przywrócenie wartościowej produkcji, które można osiągnąć
przez wprowadzenie takiego składu gatunkowego, który pod względem wymagań
ekologicznych odpowiadałby możliwościom wytwórczym siedliska. Celem dla takich
drzewostanów jest przebudowa gatunkowa.

W partiach drzewostanu, w których gatunek główny się jest zgodny z siedliskiem

i wykazuje dobrą jakość, wykonuje się trzebież selekcyjną o charakterze pozytywnym.
W częściach silniej przerzedzonych lub gęstych, lecz o bardzo złej jakości, wynikającej ze
zbyt żyznego siedliska dla rosnącego gatunku głównego, wykonuje się cięcia gniazdowe
(zupełne lub częściowe) celem wprowadzenia odpowiedniej domieszki w formie grupowej
lub kępowej.

W miejscach średniej jakości drzewostanu, gdzie pośród złych jakościowo form jest

pewna liczba drzew dobrej jakości, która przy odpowiedniej pielęgnacji mogłaby stanowić
wartościowy składnik drzewostanu należy wykonać przerzedzenie okapu oraz wybrać
i oznakować drzewa dorodne. Następnie należy podsadzić drzewostan gatunkiem cienistym,
pielęgnującym glebę i strzały. W ten sposób prowadzi się do wzbogacenia budowy pionowej
drzewostanu.

Gdy na całej powierzchni drzewostanu, np. sosnowego, obserwuje się słabe oczyszczanie

się pni z gałęzi będące skutkiem zbyt ciężkiej dla sosny gleby, wówczas należy silniej trzebić
niższe klasy drzewa, a produkcję oprzeć na najsilniejszych osobnikach, dających w krótkim
czasie grube sortymenty. Pod coraz silniej prześwietlony drzewostan wprowadza się

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

jednocześnie przez podsadzenia odpowiadające siedlisku gatunki cienioznośne. Taką
przebudowę prowadzi się albo przy obniżonym wieku rębności drzewostanu okapowego, albo
z pozostawieniem najlepszych drzew jako przestojów, produkujących wartościowe drewno
w przedłużonej kolei rębu o cały okres przyjęty dla uprawy podokapowej.

Drzewostany o zniekształconym składzie gatunkowym, rosnące na siedliskach

odpowiednich dla jodły i buka, wykorzystuje się jako przedplon dla podokapowego
wprowadzania tych gatunków. Podsadzenie następuje po odpowiednim przerzedzeniu osłony.

Przygotowanie drzewostanu do odnowienia naturalnego

W prawidłowo i systematycznie pielęgnowanych drzewostanach wejście w okres

odnowienia odbywa się płynnie, bez specjalnych cięć przygotowawczych. Trzebieże późne
przygotowują drzewostan do obsiewu i odnowienia podokapowego. U gatunków
ś

wiatłożądnych (sosna, dąb), odnowienie dość często następuje już w trakcie realizacji

trzebieży późnych, co świadczy o korzystnym stanie gleby. W drzewostanach gatunków
cienioznośnych i cieniolubnych pod okapem jest z reguły ciemno, zimno i wilgotno, co
sprzyja tworzeniu grubych warstw butwiny lub próchnicy nadkładowej. Nie są to warunki
sprzyjające kiełkowaniu opadłym nasionom. Dopuszczenie większej ilości światła i ciepła
aktywizuje glebę pod względem biologicznym. Zadanie to spełniają ostatnie trzebieże późne,
zastępujące cięcia przygotowawcze przewidziane w rębni częściowej. Tam, gdzie drzewostan
był prawidłowo pielęgnowany, wykonywanie cięć przygotowawczych jest zbędne.

Trzebieże służące przekształcaniu form gospodarstwa leśnego

Za pomocą trzebieży można przekształcić jednopiętrowy i równowiekowy drzewostan

gospodarczy w las przerębowy. Celowi temu służy trzebież przekształceniowa, którą określa
się jako trzebież przerębową. W polskich warunkach może ona mieć miejsce jedynie
w terenach górskich i w drzewostanach jodłowych lub jodłowo-mieszanych, i to na bardzo
bogatych siedliskach. Łatwość odnowienia naturalnego jodły i duża cieniowytrzymałość tego
gatunku sprzyja wytyczonemu celowi.

Celem trzebieży przerębowej jest wytworzenie struktury przerębowej drzewostanu. Ma

ona jednocześnie kształtować i odnawiać, a przez stopniowe przerzedzanie zmierzać do
zwarcia schodkowego. W trzebieży selekcyjnej wybiera się drzewa dorodne tylko spośród
drzew panujących i współpanujących warstwy górnej. Natomiast w trzebieży przerębowej
schodzi się do niższych warstw drzewostanu, starając się utrzymać ją przy życiu, a tam, gdzie
jest to możliwe, przez cięcia pielęgnacyjne zapoczątkować proces naturalnego odnawiania.

Zwraca się więc przede wszystkim uwagę nie na drzewa dorodne, lecz składniki

drzewostanu zajmujące w nim stanowisko pośrednie, takie, których szkodliwy wpływ
rozciąga się na wszystkie strony, zarówno w dół, jak i w górę. Drzewa te wyznacza się do
trzebieży w pierwszej kolejności.

Prowadząc trzebież przerębową osiąga się różne cele:

−

poparcie wartościowszych pod względem jakości lub lepiej rosnących drzew we wszystkich
warstwach drzewostanu,

−

schodkową strukturę drzewostanu,

−

odnowienie.
Najłatwiej przekształcić w las przerębowy drzewostany pochodzące z odnowienia

naturalnego, w których zróżnicowanie wieku i budowy jest wyraźne i znaczne. Gdy trzebieżą
przerębową osiągnie się zamierzony cel, którym jest las przerębowy, wówczas cięcia
trzebieżowe zamieniają się w cięcia przerębowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Trzebieże w lasach będących pod wpływem imisji przemysłowych

W bezpośrednim sąsiedztwie zakładów przemysłowych, większość gatunków naszych

drzew leśnych, głównie iglastych, ginie w stosunkowo krótkim czasie. W strefie
bezpośredniego oddziaływania dużych stężeń imisji przemysłowych, las ginie w tak krótkim
czasie, że żadne trzebieże nie są w stanie pomóc w ich przebudowie. Natomiast w strefach
bardziej oddalonych od źródła emisji, zadania trzebieży są odmienne niż w lasach zdrowych.
Trzebieże w tych lasach są szczególnie ważne, bowiem zależy od nich stan sanitarny lasu
i ograniczenie szkód ze strony gradacji szkodliwych owadów.

W drzewostanach dojrzewających, w których powstaje znaczna ilość posuszu jałowego,

konieczne stają się częste nawroty trzebieżowe. Trzebież prowadzi się selekcjonując drzewa
wyłącznie według cech żywotności. Trzebież ta nie ma ani charakteru trzebieży górnej, ani
trzebieży dolnej i upodabnia się do bardziej nasilonych cięć sanitarnych, następujących po
selekcji naturalnej, w której cechą decydującą o przeżyciu drzewa jest jego żywotność
i odporność. W trzebieżach usuwa się drzewa o symptomach silnego osłabienia lub
obumierania, a na pniu pozostawia się i popiera osobniki często technicznie gorsze, lecz
o wyższej odporności indywidualnej. Cięcia mają tylko wyprzedzać proces wydzielania się
drzew. Nie wolno dopuścić do powstawania posuszu zasiedlonego przez szkodniki, ze
względów sanitarnych i dużych strat materiałowych.

Pod przerzedzający się drzewostan można wprowadzić gatunki mniej wrażliwe,

zapoczątkowując w ten sposób przebudowę gatunkową drzewostanu. Osobniki o dużej
indywidualnej odporności można pozostawić jako osłonę, a także wykorzystać jako
nasienniki.

Trzebieże w drzewostanach negatywnych

Do drzewostanów negatywnych można zaliczyć drzewostany nie dostosowane do

siedliska ze względu na skład gatunkowy lub pochodzenie oraz zaniedbane pielęgnacyjnie,
w których selekcja pozytywna jest utrudniona lub niemożliwa. W drzewostanach takich
należy postępować bardzo ostrożnie, zgodnie z zasadą „po pierwsze nie szkodzić”. Jeśli
drzewostan nie kwalifikuje się do natychmiastowego usunięcia, należy prowadzić w nim
ostrożne cięcia dostosowane do konkretnej sytuacji. Miejsca przegęszczone należy rozrzedzać
w krótkich nawrotach i z małym nasileniem, stopniowo hartując drzewostan i zwiększając
jego odporność na szkody abiotyczne. Tam, gdzie jest to możliwe, należy odnaleźć drzewa
dorodne i ostrożnie oswobadzać je od nacisku bocznego. Drzewa złej jakości, powstałe
z byłych rozpieraczy, trzeba pozostawić jako elementy stabilnej konstrukcji.

Trzebieże w lasach ochronnych i rekreacyjnych

Lasy pełniące funkcje ochronne lub służące jako tereny masowego wypoczynku nie

powinny być zaniedbywane pielęgnacyjnie, chociaż głównym celem pielęgnacji nie jest
produkcja cennych sortymentów drzewnych. Pielęgnacja na tych terenach jest ukierunkowana
na wzmaganie odporności na czynniki destabilizujące, abiotyczne i biotyczne. Wymaga to
wczesnego rozpoczęcia pielęgnacji. W trzebieżach wczesnych należy prowadzić cięcia
umiarkowane lub silne, nie dopuszczając do skracania koron. Należy popierać drzewa
zdrowe, silne o dobrze rozwiniętej koronie i zbieżystym pniu. Szczególną uwagę należy
zwrócić na istnienie naturalnych biogrup, które tworzą punkty oporu środowiska wobec
silnych wiatrów. Grupowa struktura drzewostanu zwiększa jego odporność na presję
masowego ruchu turystycznego. Dlatego w lasach rekreacyjnych należy prowadzić
intensywne cięcia od młodości popierające najsilniejsze drzewa i grupy drzew. Trzebieże
wczesne należy łączyć z wprowadzaniem podszytów i dolnych pięter. Trzebieże późne
o charakterze cięć słabych i umiarkowanych należy wykonywać we wszystkich warstwach
drzewostanu. W strefie średniego nasilenia ruchu turystycznego można stosować silniejsze

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

cięcia z myślą o uzyskaniu odnowienia naturalnego. Należy dążyć do tego, aby wszystkie
cięcia przeprowadzać w okresie najmniejszego nasilenia ruchu turystycznego.

Podkrzesywanie drzew

Podkrzesywanie drzew ma na celu indywidualne pielęgnowanie wybranych drzew

w drzewostanie. Zabieg ten pozwala uzyskać bezsęczny surowiec drzewny i należy go
ograniczyć do wysokowartościowych drzewostanów oraz wybranych drzew dorodnych takich
gatunków jak: dąb, buk, jesion, świerk, sosna, modrzew i jedlica. Podkrzesywanie drzew
wyprzedza ich naturalne oczyszczanie z gałęzi i polega na usuwaniu we właściwy sposób
gałęzi z dolnych partii pnia i korony, albo tylko martwych i w różnym stopniu żywotnych.
Podkrzesywanie powinno być rozpoczęte jak najwcześniej, gdy drzewka osiągają około
10 cm pierśnicy i wysokość około 10–12 m. Prowadzi się je sukcesywnie najpierw do
wysokości 4–5 m, a później do wysokości najwyżej 8 m, nie skracając korony więcej niż
o 1/4. Zabieg podkrzesywania można wykonywać, gdy nie istnieje niebezpieczeństwo
spałowania pni przez zwierzynę.

Do czasu rozpoczęcia podkrzesywania drzew młody drzewostan powinien być właściwie

pielęgnowany. Zabieg powinien być poprzedzony czyszczeniem późnym, które pozwala na
łatwiejszy wybór drzew dorodnych. Drzewa, które mają być podkrzesywane powinny
wyróżniać się od pozostałych drzew dorodnych najlepszą jakością i żywotnością oraz
zajmować dobre i niezagrożone stanowisko biosocjalne w górnej warstwie drzewostanu.
Podkrzesywanie wszystkich drzew w młodym drzewostanie jest z wielu względów
nieuzasadnione. Do podkrzesywania należy wybrać o około 50-80% więcej drzew niż wynosi
przewidywana końcowa liczba drzew danego gatunku na jednostce powierzchni
w konkretnych warunkach siedliskowych. Wybrane drzewa powinny być w terenie trwale
oznakowane.

Podkrzesywane gałęzie powinny być jak najcieńsze, o grubości nie większej niż 20 mm.

Przycina się je gładko, tuż przy pniu i równolegle do pnia. Jeżeli zachodzi konieczność
podkrzesania grubszych gałęzi, skraca się je najpierw pozostawiając tylec długości 20–30 cm,
który następnie przycina się zaraz bezpośrednio przy pniu. W ten sposób zapobiega się
obdzieraniu kory przez opadającą podciętą gałąź. Pozostawienie na 2–3 lata tylca
u niektórych gatunków liściastych powoduje utworzenie u podstawy przyciętej gałęzi
warstwy izolacyjnej.

Zabieg podkrzesywania wykonuje się w jednym, a częściej w dwóch lub nawet trzech

nawrotach, powtarzających się w odstępach 4-5 lat. Należy pamiętać, że nie wolno
doprowadzić do zbyt silnej redukcji żywej korony. Usunięcie zbyt dużej liczby żywych gałęzi
powoduje silny spadek przyrostu grubości. Zbyt silne skrócenie żywej korony prowadzi do
osłabienia drzew, przedłużenia czasu zabliźniania ran po obciętych gałęziach, większą
podatność na infekcje i ataki owadów, spadek do niższych warstw biosocjalnych,
a ostatecznie nawet wydzielenie z drzewostanu.

Najwłaściwszą porą podkrzesywania żywych gałęzi jest koniec zimy, przedwiośnie

i bardzo wczesna wiosna. W lecie nie przeprowadza się podkrzesywania z uwagi na łatwość
uszkodzenia kory i krótki czas pozostający na zalanie rany. Pora zimowa nie jest także
odpowiednia, ponieważ rany po odciętych gałęziach są wystawione na działanie ostrych
mrozów, co wywołuje szkodliwe pękanie powierzchni cięcia i naraża drzewo na zarażenie
grzybami. Przy okrzesywaniu martwych gałęzi pora roku nie jest tak istotna. Jednak i w tym
przypadku wczesna wiosna lub jesień jest bardziej odpowiednia, ponieważ pozwala na
wykorzystanie sezonu letniego do zalania miejsca po odciętej gałęzi lub sęku.

Powierzchnia rany po podkrzesaniu musi być gładka i czysta. Zamykania ran dokonuje

ywa tkanka znajdująca się u ich podstawy. Do usuwania najcieńszych gałęzi mogą być

stosowane sekatory (jednoręczne lub dwuręczne). Nie wolno podkrzesywać siekierami lub

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

tasakami, gdyż powstające rany mają szarpaną, nierówną powierzchnię. Wskazane jest
stosowanie piłek ręcznych z drobnym uzębieniem. Piłki zapewniają wysoką jakość pracy,
a rany po usuniętych gałęziach są gładkie i łatwiej się zabliźniają.

Praca przy podkrzesywaniu wymaga zachowania odpowiednich zasad bezpieczeństwa.

Praca powinna być prowadzona w korzystnych warunkach pogodowych. Wybierając
narzędzia do zabiegu, należy uwzględnić gatunek drzewa, twardość drewna gałęziowego
i stopień gałęzistości, strukturę drzewostanu, ukształtowanie terenu i dostępność
transportową. Drabina powinna być mocna i lekka, ze szczeblami płaskimi wpuszczonymi
w prowadnice i okuciami zapewniającymi jej stabilność. Przy podkrzesywaniu narzędziami
na wysięgniku robotnicy powinni pracować w dostatecznej wzajemnej odległości. Robotnicy
podkrzesujący z drabiny powinni być zabezpieczeni przed upadkiem za pomocą pasa
bezpieczeństwa i liny. Podkrzesywanie narzędziami ręcznymi może być wykonywane do
wysokości 2 m (nie dotyczy to narzędzi z napędem mechanicznym). Do podkrzesywania
powyżej 2 m należy stosować sprzęt na wysięgniku, drabiny lub pomosty.

4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jaki jest cel trzebieży późnych?

Jakie czynności wykonujemy w trzebieżach późnych?

Jaki jest okres nawrotu w trzebieżach późnych?

W jakim celu zakładamy powierzchnie próbne?

W jaki sposób zakładamy powierzchnie próbne?

W jakim celu dokonujemy podkrzesywania drzew?

Jakie zasady bhp obowiązują przy podkrzesywaniu drzew?

Jakie są cele trzebieży przekształceniowej?

4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Scharakteryzuj przebieg wykonania trzebieży późnych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

obejrzeć film edukacyjny dotyczący trzebieży późnych,

opisać zadania prowadzenia trzebieży późnych,

scharakteryzować czynności prowadzenia trzebieży późnych,

opisać technikę prowadzenia zabiegów pielęgnacyjnych tym okresie,

dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

film edukacyjny dotyczący trzebieży późnych,

−

notatnik,

−

długopis/ołówek,

−

literatura z rozdziału 6 Poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Określ nawrót i intensywność trzebieży późnych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

obejrzeć film edukacyjny dotyczący trzebieży późnych,

opisać, w jakich drzewostanach prowadzi się trzebieże późne,

opisać, od czego zależy okres nawrotu,

scharakteryzować intensywność trzebieży późnych,

określić wiek, w którym następuje przejście od trzebieży wczesnych do późnych,

dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

film edukacyjny dotyczący trzebieży późnych,

−

notatnik,

−

długopis/ołówek,

−

literatura z rozdziału 6 Poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Wybierz drzewa dorodne i wyznacz drzewa szkodliwe w wybranym fragmencie

drzewostanu dojrzałego

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

obejrzeć film edukacyjny dotyczący drzewostanu dojrzałego,

określić wiek, strukturę drzewostanu i zasobność siedliska,

scharakteryzować drzewo dorodne,

oznaczyć drzewa dorodne białą farbą,

wyznaczyć drzewa szkodliwe przez zaciosanie ośnikiem,

dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

film edukacyjny dotyczący drzewostanu dojrzałego,

−

farba biała,

−

pędzel,

−

ośnik,

−

przygotowana powierzchnia do wykonania ćwiczenia,

−

literatura z rozdziału 6 Poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 4

Scharakteryzuj zabieg podkrzesywania drzew.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

obejrzeć film edukacyjny dotyczący podkrzesywania drzew,

opisać cel podkrzesywania drzew,

opisać technikę podkrzesywania drzew,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

określić termin i nawrót, podkrzesywania,

scharakteryzować zasady bezpieczeństwa podczas wykonywania podkrzesywania,

wymienić gatunki drzew, w których wykonujemy ten zabieg,

dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

film edukacyjny dotyczący podkrzesywania drzew,

–

notatnik,

–

długopis/ołówek,

–

literatura z rozdziału 6 Poradnika dla ucznia.

4.6.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

wyjaśnić, jaki jest cel trzebieży późnych?

wymienić czynności wykonywane w trzebieżach późnych?

wyjaśnić, jaki jest okres nawrotu w trzebieżach późnych?

wyjaśnić cel zakładania powierzchni próbnych?

wyjaśnić sposób zakładania powierzchni próbnych?

wskazać cele podkrzesywania drzew?

scharakteryzować zasady bezpieczeństwa podczas wykonywania
podkrzesywania?

wskazać cele trzebieży przekształceniowej?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.7. Wprowadzanie podszytów

4.7.1. Materiał nauczania

Wprowadzanie podszytu i dolnych pięter

Zarówno podszyt, jak i dolne piętra spełniają rolę czynnika wpływającego zarówno na

stosunki klimatyczne wewnątrz drzewostanu, jak i stan gleby. Oba te oddziaływania nie dadzą
się wyraźnie od siebie oddzielić, ponieważ pozostają ze sobą w ścisłym związku.

Oddziaływanie na klimat wnętrza drzewostanu wyraża się w sprzyjaniu szybszemu

oczyszczaniu się drzew należących do górnego piętra drzewostanu. Przez wpływ na stan
gleby rozumie się podniesienie jej produkcyjności. Obecność gatunków podszytowych
i dolnego piętra przyspiesza obieg materii w ekosystemie leśnym i może podnosić, bonitację
wzrostową.

Wzrastający podszyt ocienia odziomkową część pni drzew, powodując szybsze

obumieranie dolnych gałęzi i szybsze ich murszenie w warunkach wytworzonego przez niego
klimatu (cieplejszego, zaciszniejszego i wilgotniejszego). Opadające listowie podszytu
wzbogaca

ciółkę

dodatkowe

składniki,

chroni

glebę

przed

wysuszeniem,

zachwaszczeniem, wyjałowieniem, wypłukaniem lub stwardnieniem. Podszyt dostarcza wielu
użytków ubocznych.

Na siedliskach ubogich, gdzie wskutek niedoboru związków pokarmowych lub wody

gatunki drzewiaste mają małe szanse wytworzenia dolnego piętra drzewostanu, tworzy się
warstwę podszytową. Natomiast na siedliskach żyźniejszych lub wilgotniejszych tworzy się
dolne piętro, zwiększające również produkcyjność i biologiczną odporność drzewostanu.
Dolne piętro nie tylko spełnia rolę pielęgnacyjną względem gleby i drzewostanu, lecz ma
również znaczenie bezpośrednio produkcyjne, dostarcza dodatkowej ilości drewna.
Szczególnie wydatne efekty można uzyskiwać przez hodowanie drzewostanów
dwupiętrowych, w których górne piętro tworzą gatunki światłożądne (sosna, dąb, modrzew,
brzoza), a dolne – cienioznośne (buk, grab, świerk, jodła). Prześwietlające się piętro górne
zostaje uzupełnione piętrem dolnym.

Aby podszyt lub dolne piętro mogły spełniać swoje zadania muszą składać się

z odpowiednich gatunków drzew i krzewów. Należy je wprowadzać we właściwym czasie
i w odpowiedni sposób oraz należycie prowadzić i pielęgnować. W zależności od warunków
siedliskowych podszyt lub dolne piętro drzewostanu mogą tworzyć następujące gatunki
o znaczeniu fitomelioracyjnym: lipa, buk, grab, dąb bezszypułkowy, dąb czerwony, jodła
i świerk, czeremcha amerykańska, tawlina jarzębolistna oraz olsza szara. Do roli podszytu
nadają się raczej gatunki cienioznośne. Jedynie w silnie prześwietlonych partiach
drzewostanu mogą w podszycie lokować się gatunki światłożądne. Typowymi gatunkami
podszytowymi są różne krzewy. Z krajowych rodzajów drzew jedynie sosna, modrzew
i topola nie mogą być uważane za gatunki podszytowe.

Drzewostany składające się z gatunków cienioznośnych na ogół nie potrzebują podszytu.

W miejscach bardziej prześwietlonych rolę podszytu spełniają pojawiające się tam naloty
i podrosty gatunków głównych. Na glebach uboższych potrzeba wprowadzenia podszytu
zachodzi częściej, natomiast wybór właściwego gatunku jest trudniejszy.

Do drzewostanów najpilniej potrzebujących podszytu zalicza się lite jednopiętrowe

drzewostany sosnowe, o słabej odporności biologicznej, drzewostany przerzedzone żerem
owadów, zagrożone grzybami, uszkodzone przez wiatr, okiść lub pożar oraz drzewostany
jednogatunkowe bezpodszytowe, głównie dębowe.

Dolne warstwy powinny składać się z 2–3 gatunków drzew i krzewów, tworzących

jednogatunkowe płaty o powierzchni około 10 arów. Płaty podzielone są pasami litej sośniny
(bez gatunków liściastych) szerokości 10 m, aby nie pozbawiać lasu niezbędnego runa

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

borowego. Pasy sośniny wraz z runem sprzyjają występowaniu pasożytów i drapieżców
szkodliwych owadów. Poleca się wprowadzanie przemiennych płatów złożonych np. z lipy,
buka lub dębu bezszypułkowego, a na ubogich glebach z płatami utworzonymi z tawliny
jarzębolistnej i czeremchy amerykańskiej.

Wprowadzając podszyt koncentruje się jego występowanie w istniejących lub

powstających przerwach w zwarciu, lukach, miejscach przerzedzonych.

Dolne warstwy złożone z drzew i krzewów w drzewostanach jednogatunkowych

i jednopiętrowych, szczególnie w sosnowych należy wprowadzić w II klasie wieku.
W drzewostanach przeznaczonych do wprowadzania dolnych warstw wykonuje się przedtem
cięcia pielęgnacyjne. Dobrym momentem na wprowadzenie podszytów i dolnych pięter jest
koniec trzebieży wczesnych. Odpowiednią porą wprowadzania podszytu jest wiosna lub
jesień.

Podszyt i dolne piętra wprowadza się drogą podsiewu lub podsadzania. Podsiew, jako

sposób tańszy, jest wskazany tam, gdzie nie ma niebezpieczeństwa zniszczenia nasion przez
zwierzynę lub gryzonie, na glebach niezbyt suchych, ubogich i niezbyt silnie
zachwaszczonych. W przeciwnym razie stosuje się podsadzanie.

Do podsiewu można użyć nasion niższej jakości, lecz mających jeszcze dostateczną

wartość użytkową. Nasiona wymagające stratyfikacji powinny być poddane temu zabiegowi.
Nasiona narażone na zniszczenie w okresie zimy przez zwierzynę i gryzonie nie powinny być
wysiewane, lecz odpowiednio przechowywane aż do wiosny.

Do podsadzeń używa się materiału wyhodowane w szkółkach. Może to być materiał

słabszy i gorzej wykształcony, lecz zdrowy i w pełni żywotny.

Przy wprowadzaniu podszytu stosuje się więźbę rzadszą niż przy odnowieniu. Na

siedliskach ubogich zaleca się stosowanie odległości miedzy sadzonkami około 2,5 m.
Więźba nie musi być regularna. Najczęściej stosuje się więźbę odpowiadają ilości około 2500
miejsc siewu lub sadzenia na ha. Na siedliskach żyźniejszych, przy tworzeniu dolnego piętra,
mającego również znaczenie produkcyjne, zaleca się więźbę bardziej gęstą (2,0 x 1,0–1,5 m).
Piętro to można w wielu przypadkach traktować jako następną generację drzewostanu.

Podsiewy i podsadzenia na ogół nie wymagają tak starannego przygotowania gleby, jak

w odnowieniu, zwłaszcza na otwartej przestrzeni. Przy nikłej pokrywie zielnej i pulchnej
glebie można zaniechać przygotowania gleby i sadzić w jamkę. Przy silniejszym zadarnieniu
należy pokrywę zedrzeć, a stwardniałą glebę spulchnić. W większych lukach i miejscach
silniej przerzedzonych można użyć narzędzi mechanicznych. W partiach o większym
zwarciu, na większych pochyłościach w terenie silnie kamienistym i zarośniętym trzeba
stosować uprawę ręczną przez zdarcie i przekopanie talerzy. W miarę potrzeby zaleca się
stosowanie podsypek gliniasto-torfowych.

Prawidłowo wykonany podsiew i podsadzenie w zasadzie nie wymaga specjalnych

zabiegów pielęgnacyjnych. Natomiast podszyt pochodzenia naturalnego może potrzebować
opieki, tzn. regulowania składu gatunkowego i zagęszczenia. Konieczność wkroczenia
w warstwę podszytową zachodzi wtedy, kiedy występujące w nim cenne gatunki drzew
i krzewów, mające duże znaczenie pielęgnacyjne lub użytkowe, są głuszone przez inne, mniej
wartościowe lub niepożądane. Zbyt silne zagęszczenie podszytu nie jest wskazane ze względu
na wzajemne przytłumianie się oraz niekorzystny wpływ na drzewostan. Zbyt gęsty podszyt
może przyczynić się do obniżenia przyrostu piętra głównego, źle oddziaływać na stan gleby.

Czynności zmierzające do wzbogacenia biocenozy obejmują również wprowadzanie

drzew i krzewów o znaczeniu biocenotycznym. Gatunki biocenotyczne wprowadza się do
drzewostanów sosnowych w zmieszaniu grupowym, wykorzystując luki i miejsca
przerzedzone oraz pasy wzdłuż dróg i linii oddziałowych. Do gatunków biocenotycznych
zalicza się: brzozę, wierzbę iwę, dąb szypułkowy, jarzębinę, różę dziką, różę fałdzistolistną,
kruszynę, głóg, trzmielinę brodawkowatą, bez czarny oraz bez koralowy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Na siedliskach borowych ważną rolę w pielęgnowaniu biocenozy spełnia runo leśne,

które w trakcie wykonywania różnych prac powinno się chronić.

Czynności hodowlane służące wzbogacaniu biocenozy leśnej, dotyczą głównie

drzewostanów sosnowych na ubogich siedliskach boru suchego, boru świeżego
i zdegradowanego boru mieszanego świeżego oraz na terenach zagrożonych gradacjami
owadów.

4.7.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jaki jest wpływ podszytów w drzewostanach?

Jakie gatunki drzew i krzewów stosujemy jako podszyt.

W jakich drzewostanach wprowadzamy podszyt?

W jakich drzewostanach wprowadzamy II piętro?

Jakie znasz sposoby przygotowania gleby pod podszyty?

Jaką więźbę stosuje się przy wprowadzaniu podszytów?

4.7.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Scharakteryzuj cel wprowadzania podszytów.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

obejrzeć film edukacyjny dotyczący wprowadzania podszytów,

opisać wpływ podszytów na drzewostan,

opisać, w których drzewostanach wprowadzamy podszyt,

określić gatunki, które wprowadzamy jako podszyt,

dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

film edukacyjny dotyczący wprowadzania podszytów,

−

notatnik,

−

długopis/ołówek,

−

literatura z rozdziału 6 Poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Scharakteryzuj sposób wprowadzania podsadzeń produkcyjnych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

obejrzeć film edukacyjny dotyczący podsadzeń produkcyjnych,

wyjaśnić zabieg wprowadzania podsadzeń,

opisać sposób wykonywania podsadzeń,

określić więźbę wprowadzania podsadzeń,

dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

film edukacyjny dotyczący podsadzeń produkcyjnych,

−

notatnik,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

długopis/ołówek,

−

literatura z rozdziału 6 Poradnika dla ucznia.

4.7.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

określić wpływ podszytów na drzewostan?

scharakteryzować gatunki wprowadzane jako podszyt?

scharakteryzować drzewostany w których wprowadzamy podszyt?

scharakteryzować drzewostany w których wprowadzamy II piętro?

określić sposoby przygotowania gleby pod podszyty?

określić więźbę stosowaną przy wprowadzaniu podszytów?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

Przeczytaj uważnie instrukcję.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.

Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są cztery możliwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest poprawna odpowiedz.

Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej
rubryce znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem
a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

Pracuj samodzielnie.

Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie ci sprawiało trudność wtedy odłóż jego rozwiązanie na
później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

Na rozwiązanie testu masz 45 minut.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

Pielęgnowanie siedliska to
a)

wzbogacenie składu gatunkowego.

polepszanie warunków glebowych.

poprawianie formy drzew.

czynności gospodarcze związane z pielęgnowaniem drzewostanu.

Poprawianie formy drzew stosujemy
a)

w okresie młodnika.

w okresie uprawy.

w czyszczeniach późnych.

w okresie drągowiny.

Zwalczanie chwastów prowadzi się:
a)

przez 2–3 lata po założeniu uprawy.

przez 1–2 lata po założeniu uprawy.

przez 3–4 lata po założeniu uprawy.

przez 4–5 lata po założeniu uprawy.

Ostatnie zwalczanie chwastów powinno być wykonane
a)

nie później niż w sierpniu.

nie później niż w maju.

nie później niż w czerwcu.

nie później niż we wrześniu.

Poprawianie formy drzew zalecane jest szczególnie
a)

u jodły i buka.

u buka i brzozy.

u dębu i jesionu.

u buka i dębu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Do przerzedzenia siewów przystępuje się
a)

w 2 roku.

w 4 roku.

w 3 roku.

w 1 roku.

Utrzymanie pożądanego składu gatunkowego to zadanie
a)

czyszczeń późnych.

czyszczeń wczesnych.

trzebieży wczesnych.

trzebieży późnych.

Do drzew wadliwych zalicza się drzewa
a)

cienkie i wybujałe.

tylko krzywe.

tzw. „dwójki”.

odp. a i c jest prawidłowa.

„Przycięcie na bezpieńki” to
a)

okrzesanie drzewka.

zdjęcie pasa kory.

cięcie nad szyją korzeniową.

cięcie drzewka przy ziemi co nie powoduje pozostawienia pieńka.

10.

Okres trzebieży wczesnych na siedlisku Boru świeżego przypada w wieku
a)

20–40 lat.

15–20 lat.

30–50 lat.

30–45 lat.

11.

Drzewa dorodne są grubsze od przeciętnych w drzewostanie o
a)

15–20%.

20–30%.

25–35%.

10–20%.

12.

Na siedlisku Boru świeżego liczba sosnowych drzew dorodnych wynosi
a)

500– 600 szt.

300–400 szt.

50–60 szt.

250–350 szt.

13.

Okres nawrotu trzebieży wczesnych wynosi
a)

około 4 lat.

około 5 lat.

około 3 lat.

około 2 lat.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14.

Trzebież późną wykonuje się w drzewostanach w wieku:
a)

20–30 lat.

25–35 lat.

40–45 lat.

30–50 lat.

15.

Okres nawrotów w trzebieży późnej w litych drzewostanach iglastych wynosi
a)

8 lat.

9 lat.

10 lat

11 lat.

16.

Granice powierzchni próbnych nie mogą być bliżej niż
a)

20 metrów od drogi.

15 metrów od drogi.

10 metrów od linii podziału powierzchniowego.

25 metrów od linii podziału powierzchniowego.

17.

W fazie drągowiny wzajemna odległość sosen w biogrupach nie może przekraczać
a)

1–2 metry.

1,5–2 metry.

1,5–2,5 metra.

2– 2,5 metra.

18.

Podkrzesywania wykonujemy, gdy drzewka osiągną
a)

10–12 m wysokości.

ok. 9 cm pierśnicy.

12–14 m wysokości.

10–12 cm pierśnicy.

19.

Przy wprowadzaniu podszytu odległość między sadzonkami wynosi
a)

ok. 2 metrów.

ok. 3 metrów.

ok. 2,5 metra.

ok. 1,5 metra.

20.

Wprowadzanie podszytów odbywa się
a)

w czyszczeniach późnych.

na początku trzebieży wczesnych.

na końcu trzebieży wczesnych.

na początku trzebieży późnych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ………………………………………………………………………………

Pielęgnowanie drzew i drzewostanów w poszczególnych fazach rozwojowych

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

Bruchwald A: Zasady prowadzenia cięć pielęgnacyjnych. Las Polski 1986.

Giefling F: Podkrzesywanie drzew. Wydawnictwo Akademii Rolniczej w Poznaniu.
Poznań 1993.

Ilmurzyński E: Szczegółowa hodowla lasu. Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne.
Warszawa 1969.

Murat E: Hodowla lasu – podręcznik dla techników leśnych. Oficyna Edytorska
„Wydawnictwo Świat” Warszawa 1996

Murat E: Poradnik hodowcy lasu. Oficyna Edytorska „Wydawnictwo Świat” Warszawa
1999

Murat E: Szczegółowa hodowla lasu. Oficyna Edytorska „Wydawnictwo Świat”
Warszawa 2002.

Puchniarski T: Zabiegi pielęgnacyjne w lasach. Poradnik Leśniczego. Państwowe
Wydawnictwo Rolnicze i Leśne. Warszawa 2005.

Zasady Hodowli Lasu. Ośrodek wdrożeniowo Rozwojowy Lasów Państwowych
w Bedoniu. Warszawa 2003

Suwała M: red. Poradnik Użytkowania Lasu dla leśników praktyków. Oficyna Edytorska
„Wydawnictwo Świat” Warszawa 2000.

10. www.las.trz.p

Czasopisma:

−

Echa Leśne,

−

Głos Lasu,

−

Las Polski.