Operator_maszyn_lesnych_833[02]Z4.01

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

Wprowadzenie

Wymagania wstępne

Cele kształcenia

Przykładowe scenariusze zajęć

Ćwiczenia

5.1.

Szkodniki glebowe

5.1.1. Ćwiczenia

5.2.

NajwaŜniejsze szkodniki pierwotne i ich Ŝery

5.2.1. Ćwiczenia

5.3.

NajwaŜniejsze szkodniki wtórne i ich Ŝerowiska

5.3.1. Ćwiczenia

5.4.

Najgroźniejsze choroby drzew leśnych

5.4.1. Ćwiczenia

Ewaluacja osiągnięć ucznia

Literatura

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Przekazujemy Państwu Poradnik dla nauczyciela, który będzie pomocny w prowadzeniu

zajęć dydaktycznych w szkole kształcącej w zawodzie operator maszyn leśnych.

W poradniku zamieszczono:

−

wymagania wstępne, wykaz umiejętności, jakie uczeń powinien mieć juŜ ukształtowane,
aby bez problemów mógł korzystać z poradnika,

−

cele kształcenia, wykaz umiejętności, jakie uczeń ukształtuje podczas pracy
z poradnikiem,

−

przykładowe scenariusze zajęć,

−

przykładowe ćwiczenia ze wskazówkami do realizacji, zalecanymi metodami nauczania–
–uczenia się oraz środkami dydaktycznymi,

−

ewaluację osiągnięć ucznia, przykładowe narzędzie pomiaru dydaktycznego,

−

literaturę uzupełniającą.

Wskazane jest, aby zajęcia dydaktyczne były prowadzone róŜnymi metodami ze

szczególnym uwzględnieniem aktywizujących metod nauczania.

Formy organizacyjne pracy uczniów mogą być zróŜnicowane, począwszy od

samodzielnej pracy uczniów do pracy zespołowej.

Jako pomoc w realizacji jednostki modułowej dla uczniów przeznaczony jest Poradnik

dla ucznia. Nauczyciel powinien ukierunkować uczniów na właściwe korzystanie z poradnika
do nich adresowanego.

Materiał nauczania (w Poradniku dla ucznia) podzielony jest na rozdziały, które

zawierają podrozdziały. Podczas realizacji poszczególnych rozdziałów wskazanym jest
zwrócenie uwagi na następujące elementy:

−

materiał nauczania – w miarę moŜliwości uczniowie powinni przeanalizować
samodzielnie.

−

pytania  sprawdzające  mają  wykazać,  na  ile  uczeń  opanował  materiał  teoretyczny  i  czy
jest  przygotowany  do  wykonania  ćwiczeń.  W  zaleŜności  od  tematu  moŜna  zalecić
uczniom  samodzielne  odpowiedzenie  na  pytania  lub  wspólne  z  całą  grupą  uczniów,
w formie dyskusji opracowanie odpowiedzi na pytania. Druga forma jest korzystniejsza,
poniewaŜ  nauczyciel  sterując  dyskusją  moŜe  uaktywniać  wszystkich  uczniów  oraz
w trakcie dyskusji usuwać wszelkie wątpliwości,

−

dominującą rolę w kształtowaniu umiejętności oraz opanowaniu materiału spełniają
ć

wiczenia. W trakcie wykonywania ćwiczeń uczeń powinien zweryfikować wiedzę

teoretyczną  oraz  opanować  nowe  umiejętności.  Przedstawiono  dosyć  obszerną
propozycję  ćwiczeń  wraz  ze  wskazówkami  o  sposobie  ich  przeprowadzenia,
uwzględniając  róŜne  moŜliwości  ich  realizacji  w  szkole.  Nauczyciel  decyduje,  które
z zaproponowanych  ćwiczeń  jest  w  stanie  zrealizować  przy  określonym  zapleczu
technodydaktycznym  szkoły.  Prowadzący  moŜe  równieŜ  zrealizować  ćwiczenia,  które
sam opracował,

−

sprawdzian  postępów  stanowi  podsumowanie  rozdziału,  zadaniem  uczniów  jest
udzielenie odpowiedzi na pytania w nim zawarte. Uczeń powinien samodzielnie czytając
zamieszczone  w  nim  stwierdzenia  potwierdzić  lub  zaprzeczyć  opanowanie  określonego
zakresu materiału. JeŜeli wystąpią zaprzeczenia, nauczyciel powinien do tych zagadnień
wrócić,  sprawdzając  czy  braki  w  opanowaniu  materiału  są  wynikiem  niezrozumienia
przez  ucznia  tego  zagadnienia,  czy  niewłaściwej  postawy  ucznia  w  trakcie  nauczania.
W tym  miejscu  jest  szczególnie  waŜna  rola  nauczyciela,  gdyŜ  od  postawy  nauczyciela,
sposobu  prowadzenia  zajęć  zaleŜy  między  innymi  zainteresowanie  ucznia.  Uczeń

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

niezainteresowany materiałem nauczania, wykonywaniem ćwiczeń nie nabędzie w pełni
umiejętności załoŜonych w jednostce modułowej. NaleŜy rozbudzić wśród uczniów tak
zwaną „ciekawość wiedzy”. Potwierdzenie przez ucznia opanowania materiału nauczania
rozdziału moŜe stanowić podstawę dla nauczyciela do sprawdzenia wiedzy i umiejętności
ucznia z tego zakresu. Nauczyciel realizując jednostkę modułową powinien zwracać
uwagę na predyspozycje ucznia. ocenić, czy uczeń ma większe uzdolnienia manualne czy
moŜe lepiej radzi sobie z rozwiązywaniem problemów teoretycznych,

−

testy zamieszczone w rozdziale Ewaluacja osiągnięć ucznia zawierają zadania z zakresu
całej jednostki modułowej i naleŜy je wykorzystać do oceny uczniów, a wyniki osiągnięte
przez  uczniów  powinny  stanowić  podstawę  do  oceny  pracy  własnej  nauczyciela
realizującego  tę  jednostkę  modułową.  KaŜdemu  zadaniu  testu  przypisano  określoną
liczbę  moŜliwych  do  uzyskania  punktów  (O  lub  1  punkt).  Ocena  końcowa  uzaleŜniona
jest  od  ilości  uzyskanych  punktów.  Nauczyciel  moŜe  zastosować  test  według  własnego
projektu  oraz  zaproponować  własną  skalę  ocen.  NaleŜy  pamiętać,  Ŝeby  tak
przeprowadzić  proces  oceniania  ucznia,  aby  umoŜliwić  mu  jak  najpełniejsze  wykazanie
swoich umiejętności.

Metody polecane do stosowania podczas kształcenia modułowego to:

−

wykład informacyjny,

−

dyskusja dydaktyczna,

−

pokaz,

−

tekstu przewodniego,

−

wiczenie.

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych w module

833[02].Z4.01

Rozpoznawanie

szkodliwych owadów

i chorób drzew le

nych

833[02].Z4.02

Wykonywanie zabiegów

zwi

zanych z ochron

lasu

833[02].Z4

Ochrona

rodowiska

nego

833[02].Z4.03

Prowadzenie prac zwi

zanych

z rekreacyjno-turystycznym

zagospodarowaniem lasu

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:

−

posługiwać się terminologią dotyczącą środowiska leśnego,

−

rozpoznawać podstawowe cechy lasu i drzewostanów,

−

analizować zjawiska przyrodnicze w środowisku leśnym,

−

korzystać z róŜnych źródeł informacji,

−

selekcjonować, porządkować i przechowywać informacje,

−

wykorzystywać wiadomości i umiejętności opanowane podczas realizacji programów
innych jednostek modułowych,

−

obsługiwać komputer,

−

współpracować w grupie,

−

oceniać jakość wykonywanej pracy.

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:

−

rozpoznać i scharakteryzować najgroźniejsze szkodniki glebowe,

−

rozpoznać i scharakteryzować szkodniki pierwotne leśnych drzew liściastych,

−

rozpoznać i scharakteryzować szkodniki pierwotne leśnych drzew iglastych,

−

rozpoznać i scharakteryzować szkodniki wtórne leśnych drzew iglastych,

−

rozpoznać i scharakteryzować szkodniki wtórne leśnych drzew liściastych,

−

rozpoznać Ŝerowiska najgroźniejszych szkodliwych owadów leśnych Ŝerujących pod
korą,

−

rozpoznać objawy Ŝerowania szkodliwych owadów leśnych na powierzchni igieł lub liści,

−

rozpoznać i scharakteryzować najgroźniejsze choroby aparatu asymilacyjnego drzew
leśnych,

−

rozpoznać i scharakteryzować najgroźniejsze choroby siewek drzew leśnych,

−

rozpoznać i scharakteryzować najgroźniejsze choroby gałęzi i pni drzew leśnych,

−

rozpoznawać i scharakteryzować najgroźniejsze choroby korzeni drzew leśnych,

−

rozpoznawać choroby związane z przebarwieniem drewna,

−

rozpoznać typowe zgnilizny drzew leśnych.

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE ZAJĘĆ

Scenariusz zajęć 1

Osoba prowadząca

...................................................................

Modułowy program nauczania:

Operator maszyn leśnych 833[02]

Moduł:

Ochrona środowiska leśnego 833[02].Z4

Jednostka modułowa:

Rozpoznawanie szkodliwych owadów i chorób drzew
leśnych 833[02].Z4.01

Temat: Chrabąszcze majowy i kasztanowiec głównymi szkodnikami owadzimi korzeni

drzew leśnych

Cel ogólny: Kształcenie umiejętności rozpoznawania chrabąszczy na podstawie cech

morfologicznych, poznanie ich biologii i znaczenia gospodarczego.

Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:

−

rozpoznać chrząszcze chrabąszcza majowego i kasztanowca,

−

określić główne cechy morfologiczne róŜniące te gatunki,

−

określić biologię gatunków,

−

porównać pędraki chrabąszczy,

−

określić Ŝery owadów doskonałych,

−

określić występowanie,

−

określić znaczenie gospodarcze.

W czasie zajęć będą kształtowane następujące umiejętności ponadzawodowe:

−

organizowanie i planowanie zajęć,

−

pracy w zespole,

−

oceny pracy zespołu.

Metody nauczania–uczenia się:

−

wykład informacyjny,

−

pokaz z objaśnieniem,

−

wiczenie.

Formy organizacyjne pracy uczniów:

−

uczniowie pracują w grupach 2–4 osobowych.

Czas: 1 godzina 30 minut.

Środki dydaktyczne:

−

film edukacyjny na temat szkodników owadzich korzeni,

−

gabloty z owadami,

−

atlas owadów,

−

lupy,

−

papier formatu A4,

−

ołówek/długopis,

−

literatura z rozdziału 7 Poradnika dla nauczyciela.

Uczestnicy:

−

uczniowie kształcący się w zawodzie operator maszyn leśnych.

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przebieg zajęć:
1.

Powitanie uczniów.

Sprawy organizacyjne.

Nawiązanie do tematu zajęć, omówienie celu zajęć.

Przeprowadzenie wykładu uzupełnionego pokazem filmu i gablot z owadami.

Realizacja tematu:

−

uczniowie dokonują podziału zadań w grupie,

−

uczniowie określają główne cechy morfologiczne chrabąszcza majowego
i chrabąszcza kasztanowca,

−

uczniowie wskazują główne cechy morfologiczne odróŜniające te gatunki,

−

uczniowie określają biologię owadów,

−

uczniowie wskazują główne róŜnice w biologii owadów,

−

uczniowie wskazują cechy charakterystyczne pędraków,

−

uczniowie określają Ŝery owadów doskonałych,

−

uczniowie określają Ŝery pędraków, objawy i szkodliwość,

−

uczniowie określają miejsca występowania chrabąszczy na terenie kraju,

−

uczniowie określają znaczenie gospodarcze chrabąszczy,

−

nauczyciel nadzoruje pracę uczniów i wyjaśnia wątpliwości.

Po wykonaniu wszystkich poleceń uczeń dokonuje analizy wykonanych opisów.

Uczeń określa swoje mocne i słabe strony.

Nauczyciel analizuje pracę ucznia i stwierdza czy czyni postępy, ocenia jego aktywność
oraz poprawność wykonywania poleceń.

Podsumowanie zajęć, podziękowanie za aktywny udział w zajęciach.

Zakończenie zajęć

Praca domowa
Dokonaj charakterystyki Ŝerów chrabąszcza majowego i określ jego znaczenie gospodarcze.

Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach:

−

anonimowe ankiety ewaluacyjne dotyczące sposobu prowadzenia zajęć i zdobytych
umiejętności.

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Scenariusz zajęć 2

Osoba prowadząca

...............................................................

Modułowy program nauczania:

Operator maszyn leśnych 833[02]

Moduł:

Ochrona środowiska leśnego 833[02].Z4

Jednostka modułowa:

Rozpoznawanie szkodliwych owadów i chorób drzew
leśnych 833[02].Z4.01

Temat: Charakterystyka okoliczności sprzyjających rozwojowi szkodników wtórnych

drzew iglastych i liściastych

Cel ogólny: Kształtowanie umiejętności określania warunków sprzyjających rozwojowi

szkodników wtórnych

Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:

−

określić szkodniki wtórne drzew iglastych i liściastych,

−

określić czynniki biotyczne, abiotyczne i antropogeniczne sprzyjające rozwojowi
szkodników wtórnych.

W czasie zajęć będą kształtowane następujące umiejętności ponadzawodowe:

−

organizowanie i planowanie zajęć,

−

pracy w zespole,

−

oceny pracy zespołu.

Metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz,

−

tekstu przewodniego,

−

wiczenie praktyczne.

Formy organizacyjne pracy uczniów:

−

uczniowie pracują w grupach 2–4 osobowych.

Czas: 1 godzina 30 minut.

Środki dydaktyczne:

−

film edukacyjny na temat warunków sprzyjających rozwojowi szkodników wtórnych,

−

papier formatu A4,

−

ołówek/długopis,

−

literatura z rozdziału 7 Poradnika dla nauczyciela.

Uczestnicy:

−

uczniowie kształcący się w zawodzie operator maszyn leśnych.

Przebieg zajęć:
1.

Powitanie uczniów.

Sprawy organizacyjne.

Nawiązanie do tematu zajęć, omówienie celu zajęć.

Pokaz edukacyjny na temat warunków sprzyjających rozwojowi szkodników wtórnych.

Realizacja tematu:

−

uczniowie dokonują podziału zadań w grupie,

−

uczniowie czytają wskazany przez nauczyciela fragment Materiału nauczania oraz
wyszukują w atlasach owadów niezbędne informacje,

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

uczniowie definiują pojęcie szkodniki wtórne,

−

uczniowie charakteryzują biotyczne przyczyny wywołujące osłabienie drzew,

−

uczniowie charakteryzują abiotyczne przyczyny wywołujące osłabienie drzew,

−

uczniowie charakteryzują antropogeniczne przyczyny wywołujące osłabienie drzew,

−

uczniowie wymieniają główne szkodniki wtórne drzew iglastych,

−

uczniowie wymieniają główne szkodniki wtórne drzew liściastych,

−

uczniowie wyjaśniają podział szkodników wtórnych na fizjologiczne i techniczne,

−

nauczyciel nadzoruje pracę uczniów i wyjaśnia wątpliwości.

Uczeń określa swoje mocne i słabe strony.

Po wykonaniu wszystkich poleceń uczeń dokonuje analizy wykonanych opisów.

Nauczyciel analizuje prace ucznia i stwierdza, czy czyni postępy, ocenia jego aktywność
oraz poprawność wykonywania poleceń.

Podsumowanie zajęć, podziękowanie za aktywny udział w zajęciach.

Zakończenie zajęć

Praca domowa
Scharakteryzuj wpływ długotrwałej suszy na lasy jako jednej z przyczyn rozwoju szkodników
wtórnych.

Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach:

−

anonimowe ankiety ewaluacyjne dotyczące sposobu prowadzenia zajęć i zdobytych
umiejętności.

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. ĆWICZENIA

5.1. Szkodniki glebowe

5.1.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Rozpoznaj i scharakteryzuj przedstawionego na rysunku chrząszcza.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia uczniowie powinni

przeczytać  fragment  rozdziału  Materiał  nauczania.  NaleŜy  zwrócić
uwagę  na  cechy  morfologiczne,  biologię  i  objawy  występowania
szkodliwych  owadów  oraz  prezentowane  rysunki.  Przydatnymi  będą
atlas owadów i gablota z owadami.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

odszukać informacje, które będą pomocne przy wykonywaniu
ć

wiczenia,

rozpoznać przedstawionego na rysunku owada,

określić główne cechy morfologiczne owada,

wskazać cechy charakterystyczne owada doskonałego,

określić wpływ temperatury i pogody na terminy rójki,

określić Ŝery owada doskonałego,

wskazać tereny występowania w Polsce,

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

wiczenie,

−

tekstu przewodniego.

rodki dydaktyczne:

−

atlas owadów lub gablota z owadami,

−

lupa,

−

notatnik,

−

ołówek/długopis,

−

literatura z rozdziału 7 Poradnika dla nauczyciela.

Ćwiczenie 2

Rozpoznaj przedstawione na rysunku pędraki i scharakteryzuj ich stadia rozwojowe oraz

ery.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać fragment

rozdziału Materiał nauczania. NaleŜy zwrócić uwagę na charakterystykę pędraków.
Przydatnym będzie atlas owadów.

Rysunek do ćwiczenia 1

[7, s. 9]

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

odszukać

informacje,

które

będą

pomocne

przy

wykonywaniu ćwiczenia,

rozpoznać przedstawione na rysunku pędraki,

określić wiek pędraków,

podać cechy charakterystyczne pędraków,

określić terminy kolejnych linień,

określić rodzaj pokarmu i szkodliwość Ŝerów,

dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

tekstu przewodniego,

−

wiczenia.

rodki dydaktyczne:

−

atlas owadów,

−

lupa,

−

notatnik,

−

ołówek/długopis,

−

literatura z rozdziału 7 Poradnika dla nauczyciela.

Ćwiczenie 3

Rozpoznaj przedstawionego na rysunku owada i określ rodzaj szkodliwości Ŝerów.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia uczniowie powinni

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

odszukać informacje, które będą pomocne przy wykonywaniu
ć

wiczenia,

rozpoznać przedstawionego na rysunku owada,

określić główne cechy morfologiczne,

określić szkodliwość Ŝerów owadów doskonałych,

określić szkodliwość Ŝerów pędraków,

wskazać tereny występowania w Polsce,

dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

tekstu przewodniego,

−

wiczenia.

Rysunek do ćwiczenia 2

[16, s. 19]

Rysunek do ćwiczenia 3

[4, t. VII]

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

rodki dydaktyczne:

−

atlas owadów,

−

lupa,

−

notatnik,

−

ołówek/długopis,

−

literatura z rozdziału 7 Poradnika dla nauczyciela.

Ćwiczenie 4

Wymień inne szkodniki glebowe, które poznałeś i określ ich cechy morfologiczne oraz

szkodliwość.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać fragment

rozdziału Materiał nauczania. NaleŜy zwrócić uwagę na cechy morfologiczne, biologię
i objawy występowania szkodliwych owadów oraz prezentowane rysunki. Przydatnymi będą
atlas owadów i gablota z owadami.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

odszukać informacje, które będą pomocne przy wykonywaniu ćwiczenia,

wymienić gatunki innych znanych Ci szkodników glebowych,

wskazać cechy charakterystyczne tych owadów,

określić szkodliwość Ŝerów owadów doskonałych,

określić szkodliwość Ŝerów pędraków,

wskazać tereny występowania w Polsce,

dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

tekstu przewodniego,

−

wiczenie,

rodki dydaktyczne:

−

gablota z owadami,

−

lupa,

−

notatnik,

−

ołówek/długopis,

–

literatura z rozdziału 7 Poradnika dla nauczyciela.

Ćwiczenie 5

Wyjaśnij sposób określania stopnia zagroŜenia lasu przez szkodniki glebowe.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać fragment

rozdziału Materiał nauczania. NaleŜy zwrócić uwagę na zagroŜenia przez szkodniki glebowe.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

odszukać informacje, które będą pomocne przy wykonywaniu ćwiczenia,

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wymienić gatunki owadów dla których przeprowadza się kontrolę zagroŜenia przez
pędraki,

określić cel kontroli stopnia zagroŜenia przez pędraki,

zdefiniować pojęcie liczba krytycznych pędraków, poczwarek i chrząszczy,

wymienić przykłady liczb krytycznych w zaleŜności od typu siedliskowego lasu,

wskazać cel podejmowanych działań w wyniku przekroczenia liczb krytycznych,

dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

tekstu przewodniego,

−

wiczenie.

rodki dydaktyczne:

−

notatnik,

−

ołówek/długopis,

−

literatura z rozdziału 7 Poradnika dla nauczyciela.

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5.2. NajwaŜniejsze szkodniki pierwotne i ich Ŝery

5.2.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dokonaj ogólnej charakterystyki szkodników pierwotnych drzew iglastych i określ ich

znaczenie gospodarcze.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać fragment

rozdziału Materiał nauczania oraz obejrzeć prezentację multimedialną dotyczącą szkodników
pierwotnych. NaleŜy zwrócić uwagę na charakterystykę szkodników pierwotnych drzew
iglastych i ich znaczenie gospodarcze.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

odszukać informacje, które będą pomocne przy wykonywaniu ćwiczenia,

obejrzeć prezentację multimedialną dotyczącą szkodników pierwotnych drzew leśnych,

zdefiniować określenie szkodniki pierwotne,

określić gatunki owadów zaliczanych do szkodników pierwotnych drzew iglastych,

określić stadia rozwojowe szkodników pierwotnych drzew iglastych,

określić miejsca i sposób Ŝerowania,

określić znaczenie gospodarcze i występowanie,

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

wiczenie,

−

pokaz,

−

tekstu przewodniego.

rodki dydaktyczne:

−

film edukacyjny (slajdy, foliogramy),

−

atlas owadów,

−

ołówek\długopis,

−

notatnik,

−

literatura z rozdziału 7 Poradnika dla nauczyciela.

Ćwiczenie 2

Scharakteryzuj owada, którego samicę i samca przedstawia rysunek.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia uczniowie powinni obejrzeć szkodniki

pierwotne w gablocie z owadami zwracając uwagę na ich cechy morfologiczne.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

odszukać informacje, które będą pomocne przy wykonywaniu ćwiczenia,

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

obejrzeć owady w gablocie,

określić gatunek owada przedstawionego na rysunku,

wskazać charakterystyczne cechy morfologiczne,

określić miejsce i sposób Ŝerowania,

określić znaczenie gospodarcze,

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Zalecane metody nauczania się-uczenia:

−

pokaz,

−

wiczenie.

rodki dydaktyczne:

−

gablota z owadami,

−

lupa,

−

notatnik,

−

ołówek/długopis,

−

literatura z rozdziału 7 Poradnika dla nauczyciela.

Ćwiczenie 3

Rozpoznaj gatunek owada przedstawionego na rysunku i określ jego morfologię, biologię

i znaczenie gospodarcze.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia

uczniowie powinni obejrzeć szkodniki pierwotne
w gablocie z owadami, zwracając uwagę na ich cechy
morfologiczne.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

odszukać informacje, które będą pomocne przy
wykonywaniu ćwiczenia,

rozpoznać gatunek owada,

określić jego morfologię,

określić jego biologię,

określić wygląd Ŝerów,

scharakteryzować znaczenie gospodarcze,

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz,

−

wiczenie.

rodki dydaktyczne:

−

gablota z owadami,

−

atlas owadów,

−

lupa,

−

notatnik,

Rysunek do ćwiczenia 2

[17, s. 48]

Rysunek do ćwiczenia 3

[15, s. 206]

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

ołówek/długopis,

−

literatura z rozdziału 7 Poradnika dla nauczyciela.

Ćwiczenie 4

Dokonaj charakterystyki szkodników pierwotnych drzew liściastych i określ ich

znaczenie gospodarcze.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać fragment

rozdziału Materiał nauczania dotyczący szkodników pierwotnych drzew liściastych oraz
obejrzeć prezentację multimedialną. NaleŜy zwrócić uwagę na charakterystykę szkodników
pierwotnych drzew liściastych i ich znaczenie gospodarcze.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

odszukać informacje, które będą pomocne przy wykonywaniu ćwiczenia,

obejrzeć prezentację multimedialną dotyczącą szkodników pierwotnych drzew leśnych,

określić gatunki owadów zaliczanych do szkodników pierwotnych drzew liściastych,

określić stadia rozwojowe szkodników pierwotnych drzew liściastych,

określić miejsca i sposób Ŝerowania,

określić znaczenie gospodarcze i występowanie,

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

tekstu przewodniego,

−

pokaz z objaśnieniem,

−

wiczenie.

rodki dydaktyczne:

−

film edukacyjny (slajdy, foliogramy),

−

atlas owadów,

−

notatnik,

−

ołówek/długopis,

−

literatura z rozdziału 7 Poradnika dla nauczyciela.

Ćwiczenie 5

Scharakteryzuj gatunek szkodnika, którego gąsienica i jej Ŝer przedstawione są na

rysunku.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać fragment

rozdziału Materiał nauczania dotyczący szkodników pierwotnych oraz odszukać
przedstawioną na rysunku gąsienicę w atlasie owadów.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

odszukać informacje, które będą pomocne przy wykonywaniu ćwiczenia,

wskazać gatunek szkodnika pierwotnego drzew liściastych,

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

określić morfologię rozpoznanego owada,

określić biologię rozpoznanego owada,

wskazać sposób i skutki Ŝerowania,

określić występowanie rozpoznanego owada,

ocenić poprawność wykonanego ćwiczenia.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

tekstu pierwotnego,

−

wiczenie.

rodki dydaktyczne:

−

atlas owadów,

−

notatnik,

−

ołówek/długopis,

−

literatura z rozdziału 7 Poradnika dla nauczyciela.

Rysunek do ćwiczenia 5

[18, s. 49]

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5.3. Najgroźniejsze szkodniki wtórne i ich Ŝerowiska

5.3.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ gatunki i wskaŜ cechy charakterystyczne owadów, których Ŝerowiska przedstawia

rysunek.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia uczniowie

powinni przeczytać fragment rozdziału Materiał nauczania
dotyczący szkodników wtórnych, obejrzeć naturalne okazy ich
Ŝ

erowania oraz odszukać przedstawione na rysunku Ŝerowiska

w atlasie owadów.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

odszukać informacje, które będą pomocne przy wykonywaniu
ć

wiczenia,

określić nazwę gatunkową owadów,

podać charakterystyczne cechy morfologiczne,

scharakteryzować Ŝerowiska rozpoznanych owadów,

określić znaczenie gospodarcze,

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

wiczenie.

rodki dydaktyczne:

−

atlas owadów,

−

fragmenty Ŝerowisk owadów,

−

lupa,

−

notatnik,

−

ołówek/długopis,

−

literatura z rozdziału 7 Poradnika dla nauczyciela.

Ćwiczenie 2

Wymień główne gatunki korników występujących na drzewach iglastych, porównaj ich

cechy morfologiczne i scharakteryzuj Ŝerowiska.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać fragment

rozdziału Materiał nauczania dotyczący korników, obejrzeć naturalne okazy Ŝerowisk
szkodników wtórnych oraz gabloty z owadami.

Rysunek do ćwiczenia 1

[4, t. XI]

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

odszukać informacje, które będą pomocne przy wykonywaniu ćwiczenia,

wymienić gatunki korników wskazując gatunki drzew Ŝywicielskich,

wskazać charakterystyczne cechy morfologiczne,

wskazać główne cechy biologiczne,

dokonać charakterystyki Ŝerowisk,

wskazać charakterystyczne cechy Ŝerowisk,

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

tekstu przewodniego,

−

wiczenie.

rodki dydaktyczne:

−

gabloty z owadami,

−

fragmenty Ŝerowisk,

−

lupa,

−

notatnik,

−

ołówek/długopis,

−

literatura z rozdziału 7 Poradnika dla nauczyciela.

Ćwiczenie 3
Rozpoznaj przedstawionego na rysunku szkodnika wtórnego drzew liściastych i jego
Ŝ

erowisko oraz dokonaj ich charakterystyki.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia

uczniowie  powinni  przeczytać  fragment  rozdziału
Materiał  nauczania  dotyczący  szkodników  wtórnych
drzew  liściastych,  obejrzeć  naturalne  okazy  ich
Ŝ

erowisk oraz odszukać przedstawionego na rysunku

owada i jego Ŝerowisko w atlasie owadów.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

odszukać informacje, które będą pomocne przy wykonaniu ćwiczenia,

określić nazwę gatunkową rozpoznanego szkodnika,

wskazać charakterystyczne cechy morfologiczne,

scharakteryzować Ŝerowisko,

określić znaczenie gospodarcze,

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

tekstu przewodniego,

−

wiczenie.

Rysunki do ćwiczenia 3 [4, t. XX]

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

rodki dydaktyczne:

−

atlas owadów,

−

fragmenty Ŝerowisk owadów,

−

notatnik,

−

ołówek/długopis,

−

literatura z rozdziału 7 Poradnika dla nauczyciela.

Ćwiczenie 4

Zidentyfikuj gatunki głównych szkodników wtórnych drzew liściastych i scharakteryzuj

ich cechy morfologiczne oraz Ŝerowiska.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać fragment

rozdziału Materiał nauczania dotyczący szkodników wtórnych drzew liściastych, odszukać je
w atlasie owadów i obejrzeć naturalne okazy ich Ŝerowisk.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

odszukać informacje, które będą pomocne przy wykonaniu ćwiczenia,

określić nazwy gatunkowe szkodników wtórnych drzew liściastych,

wskazać charakterystyczne cechy morfologiczne,

scharakteryzować Ŝerowiska wymienionych owadów,

wskazać charakterystyczne cechy Ŝerowisk,

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

tekstu przewodniego,

−

pokaz,

−

wiczenie.

rodki dydaktyczne:

−

fragmenty Ŝerowisk owadów,

−

atlas owadów,

−

notatnik,

−

ołówek/długopis,

−

literatura z rozdziału 7 Poradnika dla nauczyciela.

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5.4. Najgroźniejsze choroby drzew leśnych

5.4.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wymień i scharakteryzuj najgroźniejsze choroby siewek drzew leśnych.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać fragment

rozdziału Materiał nauczania dotyczący chorób siewek drzew leśnych. NaleŜy zaprezentować
uczniom plansze, fotografie i atlas z objawami chorób.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

odszukać informacje, które będą pomocne przy wykonywaniu ćwiczenia,

wskazać potencjalne przyczyny najgroźniejszych chorób siewek drzew leśnych,

wymienić najgroźniejsze choroby siewek drzew leśnych,

określić zagroŜenie wymienionymi chorobami poszczególnych gatunków siewek,

wskazać główne objawy wymienionych chorób,

określić znaczenie gospodarcze chorób siewek leśnych,

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz,

−

tekstu przewodniego,

−

wiczenie.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

plansze poglądowe,

−

fotografie z objawami chorób,

−

atlas uszkodzeń drzew leśnych,

−

notatnik,

−

ołówek/długopis,

−

literatura z rozdziału 7 Poradnika dla nauczyciela.

Ćwiczenie 2

Rozpoznaj i scharakteryzuj chorobę sosny, której objawy przedstawione są na rysunku.

Wskazówki do realizacji
Przed

przystąpieniem

realizacji

wiczenia

uczniowie

powinni

przeczytać

fragment

rozdziału

Materiał

nauczania

dotyczący

chorób

aparatu

asymilacyjnego drzew leśnych. NaleŜy zaprezentować
uczniom plansze, fotografie i atlas z objawami chorób
drzew leśnych.

Rysunek do ćwiczenia 2 [14, s. 92]

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

odszukać informacje, które będą pomocne przy wykonywaniu ćwiczenia,

rozpoznać chorobę, której objawy przedstawia rysunek,

określić objawy rozpoznanej choroby,

scharakteryzować jej przebieg,

wskazać warunki sprzyjające rozwojowi,

określić znaczenie gospodarcze,

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz,

−

tekstu przewodniego,

−

wiczenie.

rodki dydaktyczne:

−

atlas uszkodzeń drzew leśnych,

−

plansze (fotografie) z objawami chorób drzew leśnych,

−

notatnik,

−

ołówek/długopis,

−

literatura z rozdziału 7 Poradnika dla nauczyciela.

Ćwiczenie 3

Określ i scharakteryzuj chorobę sosny, której objawami są suchoczuby i brunatnienie

igieł widoczne na rysunku.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia uczniowie

powinni  przeczytać  fragment  rozdziału  Materiał  nauczania
dotyczący  chorób  aparatu  asymilacyjnego  drzew  leśnych.
NaleŜy  zaprezentować  uczniom  plansze,  fotografie  i  atlas
z objawami chorób drzew leśnych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

odszukać

informacje,

które

będą

pomocne

przy

wykonywaniu ćwiczenia,

rozpoznać chorobę, której objawy przedstawia rysunek,

określić przebieg i objawy rozpoznajemy choroby,

wskazać skutki choroby,

określić działania ochronne,

określić znaczenie gospodarcze,

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz,

−

tekstu przewodniego,

−

wiczenie.

Rysunek do ćwiczenia 3 [2, s. 95]

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

rodki dydaktyczne:

−

atlas uszkodzeń drzew leśnych,

−

plansze (fotografie) z objawami chorób drzew leśnych,

−

notatnik,

−

ołówek/długopis,

−

literatura z rozdziału 7 Poradnika dla nauczyciela.

Ćwiczenie 4

Określ i scharakteryzuj chorobę korzeni powodowaną przez grzyba, którego owocniki

przedstawia rysunek.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia uczniowie

powinni przeczytać fragment rozdziału Materiał nauczania
dotyczący

chorób

korzeni

drzew

leśnych.

NaleŜy

zaprezentować uczniom atlas chorób drzew leśnych oraz film
edukacyjny lub dokonać pokazu multimedialnego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

odszukać

informacje,

które

będą

pomocne

przy

wykonywaniu ćwiczenia,

obejrzeć pokaz multimedialny lub film edukacyjny na
temat chorób korzeni drzew leśnych,

rozpoznać chorobę,

scharakteryzować jej przebieg,

określić przyczyny i warunki sprzyjające,

określić symptomy choroby,

określić działania ochronne,

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz,

−

tekstu przewodniego,

−

wiczenie.

rodki dydaktyczne:

−

film edukacyjny (slajdy, foliogramy).

−

atlas uszkodzeń drzew leśnych,

−

notatnik,

−

ołówek/długopis,

−

literatura z rozdziału 7 Poradnika dla nauczyciela.

Rysunek do ćwiczenia 4

[14, s. 114]

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 5

Zdefiniuj pojęcie zgnilizny, sklasyfikuj je i podaj przykłady.

Wskazówki do realizacji

Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia

uczniowie powinni przeczytać fragment

rozdziału Materiał nauczania dotyczący zgnilizn. NaleŜy zaprezentować uczniom plansze
z przykładami zgnilizn oraz owocniki grzybów, które je powodują.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

odszukać informacje, które będą pomocne przy wykonywaniu ćwiczenia,

zdefiniować pojęcie zgnilizny,

dokonać klasyfikacji zgnilizn według róŜnych kryteriów,

podać przykłady poszczególnych grup lub typów zgnilizn,

określić objawy i skutki zainfekowania drzewa,

określić znaczenie gospodarcze zgnilizn,

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz,

−

tekstu przewodniego,

−

wiczenie.

rodki dydaktyczne:

−

plansze z przykładami zgnilizn,

−

owocniki grzybów powodujących zgnilizny,

−

notatnik,

−

ołówek/długopis,

−

literatura z rozdziału 7 Poradnika dla nauczyciela.

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. EWALUACJA OSIĄGNIĘĆ UCZNIA

Przykłady narzędzi pomiaru dydaktycznego

Test dwustopniowy do jednostki modułowej „Rozpoznawanie szkodliwych
owadów i chorób drzew leśnych”

Test składa się z zadań wielokrotnego wyboru, z których:

−

zadania 1, 2, 3, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 15, 18, 20 są z poziomu podstawowego,

−

zadania 4, 14, 16, 17, 19 są z poziomu ponadpodstawowego.

Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt

Za kaŜdą prawidłową odpowiedź uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedź lub jej brak

uczeń otrzymuje 0 punktów.

Proponuje się następujące normy wymagań – uczeń otrzymuje następujące
oceny szkolne:

−

dopuszczający – za rozwiązanie co najmniej 10 zadań z poziomu podstawowego,

−

dostateczny – za rozwiązanie co najmniej 12 zadań z poziomu podstawowego,

−

dobry – za rozwiązanie 15 zadań, w tym co najmniej 2 z poziomu ponadpodstawowego,

−

bardzo dobry – za rozwiązanie 18 zadań, w tym co najmniej 4 z poziomu
ponadpodstawowego.

Klucz odpowiedzi: 1. b, 2. c, 3. b, 4. c, 5. a, 6. d, 7. b, 8. c, 9. a, 10. b, 11. b,
12. a, 13. b, 14. a, 15. c, 16. a, 17. c, 18. d, 19. b, 20. a

Plan testu

zad.

Cel operacyjny (mierzone osiągnięcia ucznia)

Kategoria

celu

Poziom

wymagań

Poprawna

odpowiedź

Określić nazwę szkodników Ŝerujących na
korzeniach drzew

Określić cechy rozpoznawcze pędraków
szkodników korzeni

Wymienić głównych tępicieli pędraków
chrabąszczy

Sklasyfikować szkodliwe owady leśne według
kryteriów wieku atakowanych drzew

Określić czas trwania całkowitego rozwoju
wałkarza lipczyka

Określić cel przeprowadzenia kontroli
zagroŜenia lasu przez pędraki
chrabąszczowatych

Zidentyfikować gatunek owada na podstawie
rysunku

Wymienić najgroźniejsze szkodniki pierwotne
drzew iglastych

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Określić ubarwienie skrzydeł brudnicy mniszki

Zidentyfikować gatunek motyla na podstawie
rysunku

Określić miejsce Ŝerowania poprocha
cetyniaka

Wymienić owady zasiedlające sosnę pod grubą
korą strzały w okresie letnim

Zidentyfikować owada którego Ŝerowisko
przedstawia rysunek

Scharakteryzować morfologię smolika
sosnowca

Określić miejsce występowania ogłodka
dębowca na starszych dębach

Scharakteryzować skutki zaatakowania drzewa
przez opiętka zielonego

Scharakteryzować objawy pleśnienia siewek
dębów

Zidentyfikować rodzaje choroby sosny na
podstawie jej objawów

Wyjaśnić rolę ryzomorfów w infekcji drzewa
opieńkową zgnilizną korzeni

Określić wiek sosny sprzyjający występowaniu
huby sosny

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przebieg testowania

Instrukcja dla nauczyciela

Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z wyprzedzeniem co najmniej
jednotygodniowym.

Omów z uczniami cel stosowania pomiaru dydaktycznego.

Zapoznaj uczniów z rodzajem zadań zawartych w zestawie oraz z zasadami punktowania.

Przygotuj odpowiednią liczbę testów.

Zapewnij samodzielność podczas rozwiązywania zadań.

Przed rozpoczęciem testu przeczytaj uczniom instrukcje dla ucznia.

Zapytaj czy uczniowie wszystko zrozumieli. Wszelkie wątpliwości wyjaśnij.

Nie przekraczaj czasu przeznaczonego na test.

Kilka minut przed zakończeniem testu przypomnij uczniom o zbliŜającym się czasie
zakończenia udzielania odpowiedzi.

Instrukcja dla ucznia

Przeczytaj uwaŜnie instrukcję.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.

Test zawiera 20 zadań. Do kaŜdego zadania dołączone są cztery moŜliwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawdziwa.

Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej
rubryce znak X. W przypadku pomyłki naleŜy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem,
a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.

Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóŜ jego rozwiązanie
na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

Na rozwiązanie testu masz 45 minut.

Powodzenia!

Materiały dla ucznia:

−

instrukcja,

−

zestaw zadań testowych,

−

karta odpowiedzi.

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

Szkodniki Ŝerujące na korzeniach drzew noszą nazwę
a)

kambiofagi.

ryzofagi.

ksylofagi.

foliofagi.

Rozpoznawanie pędraków szkodników korzeni jest moŜliwe dzięki
a)

charakterystycznemu ubarwieniu.

charakterystycznym kształtom.

charakterystycznemu rozmieszczeniu włosków, szczecinek i kolców na brzusznej
stronie ostatniego segmentu odwłoka.

charakterystycznemu rozmieszczeniu włosków, szczecinek i kolców na pierwszym
segmencie odwłoka.

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Głównymi tępicielami pędraków chrabąszczy są
a)

dŜdŜownice, ryjówki, krety.

ryjówki, krety, dziki, borsuki i inne kręgowce.

dziki, lisy, borsuki i inne kręgowce.

jeŜe, dziki, nietoperze.

W zaleŜności od wieku atakowanych drzew wyróŜnia się szkodliwe owady leśne
a)

drzew młodszych oraz drzew starszych.

szkółek, drzewostanów młodszych oraz drzewostanów starszych.

szkółek, upraw i młodników, drągowin oraz drzewostanów starszych.

sadzonek oraz drzewostanów dojrzałych.

Całkowity rozwój wałkarza lipczyka (od jaja do postaci doskonałej) trwa zazwyczaj
w Polsce
a)

3 lata, a w określonych warunkach moŜe przedłuŜyć się do 4 lat.

2 lata, a w określonych warunkach moŜe przedłuŜyć się do 3 lat.

1 rok, a w określonych warunkach moŜe przedłuŜyć się do 2 lat.

4 lata, a w określonych warunkach moŜe przedłuŜyć się do 5 lat.

Kontrolę stopnia zagroŜenia lasu przez pędraki chrabąszczy, guniaka czerwczyka
i wałkarza lipczyka przeprowadza się między innymi w celu
a)

ustalenia ich wielkości.

ustalenia ich wielkości i liczby.

ustalenia głębokości na której przebywają.

ustalenia liczby, rodzaju i wieku szkodników Ŝerujących na korzeniach.

Przedstawiony na rysunku owad to
a)

chrabąszcz kasztanowiec.

ogrodnica niszczylistka.

wałkarz lipczyk.

chrabąszcz majowy.

Do najgroźniejszych szkodników pierwotnych drzew iglastych naleŜą
a)

strzygonia choinówka, barczatka sosnówka, szczotecznica szarawka.

brudnica mniszka, strzygonia choinówka, kuprówka rudnica.

brudnica mniszka, poproch cetyniak, barczatka sosnówka.

barczatka sosnówka, brudnica nieparka, strzygonia choinówka.

Brudnica mniszka jest motylem, którego tylne skrzydła są
a)

brunatnoszare.

barwy ceglastej z charakterystycznymi białawymi plamkami.

barwy czekoladowej.

barwy jasnozielonej.

10.

Przedstawiony na rysunku motyl to
a)

zawisak borowiec.

barczatka sosnówka.

poproch cetyniak.

brudnica mniszka.

[4, t. VII]

[17, s. 46]

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11.

Gąsienice poprocha cetyniaka Ŝerują
a)

na młodych igłach sosny i uszkadzają pączki.

na starych igłach sosny i najczęściej nie uszkadzają pączków ani kory młodych
pędów.

na korze młodych pędów sosny.

na starych igłach sosny i uszkadzają bardzo często korę młodych pędów.

12.

Pod grubą korą strzały w okresie letnim sosnę zasiedlają
a)

przypłaszczek granatek, smolik sosnowiec, kornik sześciozębny.

smolik drągowinowiec, Ŝerdzianka sosnówka, kornik otrozębny.

przypłaszczek granatek, smolik drągowinowiec, kornik drukarz.

erdzianka sosnówka, kornik drukarz, tycz cieśla.

13.

Rysunek przedstawia Ŝerowisko
a)

rytownika dwuzębnego.

kornika drukarza.

kornika sześciozębnego.

smolika drągowinowca.

14.

Smolik sosnowiec to chrząszcz
a)

długości 6,0–9,0 mm o wydłuŜonym ciele, ciemnobrunatny lub rdzawy, z czterema
kropkami na przedpleczu, na pokrywach dwie ukośne, zwykle przerywane Ŝółte
przepaski.

długości 5,0–15,0 mm o spłaszczonym ciele, ciemnozielony lub seledynowy,
z czterema kropkami na przedpleczu, na pokrywach dwie ukośne, zwykle
przerywane Ŝółte przepaski.

długości 10,0–20,0 mm o wydłuŜonym ciele, ciemnobrunatny lub rdzawy,
z czterema kropkami na przedpleczu, na pokrywach dwie ukośne, zwykle
przerywane czerwone przepaski.

długości 15,0 mm o wydłuŜonym ciele, ciemnobrunatny lub granatowy, z trzema
kropkami na przedpleczu, na pokrywach dwie ukośne, zwykle przerywane białe
przepaski.

15.

Ogłodek dębowiec na starszych dębach zasiedla głównie
a)

pnie drzew w dolnej części, powodując ich wysychanie.

młode gałązki, powodując ich uszkodzenie.

gałęzie i konary w górnej części korony, powodując ich usychanie.

uszkodzone przez wiatr gałęzie, powodując ich usychanie.

14.

Zaatakowane przez opiętka zielonego drzewa charakteryzują się
a)

zahamowanym wzrostem, późnym rozwojem pędów, więdnięciem liści, pękaniem
kory i jej płatowym odstawaniem.

gwałtownym więdnięciem liści, opadaniem ich i pękaniem kory.

przyspieszonym wzrostem, szybszym rozwojem pędów i więdnięciem liści.

wyłącznie pękaniem kory i jej płatowym odstawaniem na całej długości pnia.

15.

Jednym z objawów pleśnienia siewek dębów jest
a)

więdnięcie i Ŝółknięcie wszystkich liści.

opadanie liści.

blednięcie i zasychanie liści zaczynając od szczytu pędu.

biały nalot na szyi korzeniowej siewki.

[4, t. VIV]

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18.

Plamistość na igłach drzew iglastych, głównie sosny i przedwczesne masowe opadanie
wiosną lub jesienią igliwia, to objawy
a)

zgorzeli igieł sosny.

kędzierzawki sosny.

wielopędowości sosny.

osutki sosny.

19.

Ciemnobrunatne, kilkumetrowe sznury grzybni (ryzomorfy) są głównym organem
infekcyjnym choroby zwanej
a)

zamieraniem dębów.

opieńkową zgnilizną korzeni.

rdzą kory sosny pospolitej.

zamieraniem pędów sosny.

20.

Huba sosny (czyreń sosnowy) rozkłada twardziel strzały i grubych gałęzi drzew w wieku
a)

powyŜej 40 lat.

powyŜej 60 lat.

poniŜej 40 lat.

poniŜej 60 lat.

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ………………………………………………………........................................

Rozpoznawanie szkodliwych owadów i chorób drzew leśnych

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

Razem:

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przykłady narzędzi pomiaru dydaktycznego 2

Test dwustopniowy do jednostki modułowej „Rozpoznawanie szkodliwych
owadów i chorób drzew leśnych”

Test składa się z zadań wielokrotnego wyboru, z których:

−

zadania 1, 2, 3, 4, 5, 7, 9, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18,19, 20, 21, 22 23, 25, 26, 28, 30 są
z poziomu podstawowego,

−

zadania 6, 8, 10, 24, 27, 29 są z poziomu ponadpodstawowego.

Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt

Za kaŜdą prawidłową odpowiedź uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedź lub jej brak

uczeń otrzymuje 0 punktów.

Proponuje się następujące normy wymagań – uczeń otrzymuje następujące
oceny szkolne:

−

dopuszczający – za rozwiązanie co najmniej 12 zadań z poziomu podstawowego,

−

dostateczny – za rozwiązanie co najmniej 17 zadań z poziomu podstawowego,

−

dobry – za rozwiązanie 22 zadań, w tym co najmniej 2 z poziomu ponadpodstawowego,

−

bardzo dobry – za rozwiązanie 28 zadań, w tym co najmniej 4 z poziomu
ponadpodstawowego.

Klucz odpowiedzi: 1. d, 2. a, 3. a, 4. a, 5. d, 6. a, 7. a, 8. a, 9. d, 10. b, 11. c,
12. d, 13. a, 14. a, 15. c, 16. d, 17. a, 18. a, 19. c, 20. a, 21. b, 22. c, 23. b, 24. d,
25. b, 26. a, 27. d, 28. b, 29. c, 30. b

Plan testu

zad.

Cel operacyjny
(mierzone osiągnięcia ucznia)

Kategoria

celu

Poziom

wymagań

Poprawna

odpowiedź

Określić sprawców zagroŜeń biotycznych lasu

RozróŜnić miejsce Ŝerowania fitofagów

Określić wielkości pędraków wybranych
chrząszczy

Określić miejsce przebywania larw guniaka
czerwczyka w sezonie wegetacyjnym

Wymienić gatunki owadów zaliczanych do
chrząszczowatych

Ustalić zaleŜność między występowaniem
chrabąszcza majowego a siedliskiem leśnym

Określić gatunki drzew na korzeniach których
Ŝ

erują pędraki chrabąszczy

Scharakteryzować pędraki guniaka czerwczyka

Określić termin lęgu pędraków wałkarza
lipczyka

Wyjaśnić na co wskazują liczby krytyczne
pędraków oraz poczwarek i chrząszczy

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zidentyfikować gatunek owada na podstawie
rysunku

Określić zdrowotność drzew zasiedlanych
i uszkadzanych przez szkodniki pierwotne

Wymienić najgroźniejsze szkodniki pierwotne
drzew liściastych

Określić generację brudnicy mniszki

Zidentyfikować gatunek owada na podstawie
rysunku

Określić gatunki drzew na których Ŝeruje
zwójka zieloneczka

Określić gatunki drzew na których Ŝerują
gąsienice brudnicy nieparki

Opisać morfologię kuprówki rudnicy

Określić kondycję zdrowotną drzew
opanowanych przez szkodniki wtórne

Zidentyfikować gatunki owadów
pojawiających się wiosną pod cienką korą
strzały i gałęzi sosny

Zidentyfikować gatunek owada na podstawie
opisu jego Ŝerowiska

Zidentyfikować gatunek owada na podstawie
opisu jego morfologii

Zidentyfikować gatunek owada, którego
Ŝ

erowisko przedstawia rysunek

Wyjaśnić związek między holenderską chorobą
wiązów a ogłodkiem wiązowcem

RozróŜnić rodzaje zgorzeli siewek

Zidentyfikować chorobę drzewa na podstawie
jej objawów

Scharakteryzować warunki sprzyjające
rozwojowi skrętaka sosny

Zidentyfikować chorobę powodowaną przez
korzeniowa wieloletniego

Sklasyfikować według procesów rozkładu
zgnilizny drewna powodowane przez grzyby

Określić sposób wnikania grzybów
barwnikowych do komórek drewna

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przebieg testowania

Instrukcja dla nauczyciela

Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z wyprzedzeniem co najmniej
jednotygodniowym.

Omów z uczniami cel stosowania pomiaru dydaktycznego.

Zapoznaj uczniów z rodzajem zadań zawartych w zestawie oraz z zasadami punktowania.

Przygotuj odpowiednią liczbę testów.

Zapewnij samodzielność podczas rozwiązywania zadań.

Przed rozpoczęciem testu przeczytaj uczniom instrukcje dla ucznia.

Zapytaj czy uczniowie wszystko zrozumieli. Wszelkie wątpliwości wyjaśnij.

Nie przekraczaj czasu przeznaczonego na test.

Kilka minut przed zakończeniem testu przypomnij uczniom o zbliŜającym się czasie
zakończenia udzielania odpowiedzi.

Instrukcja dla ucznia

Przeczytaj uwaŜnie instrukcję.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.

Test zawiera 30 zadań. Do kaŜdego zadania dołączone są cztery moŜliwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawdziwa.

Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.

Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóŜ jego rozwiązanie
na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

Na rozwiązanie testu masz 45 minut.

Powodzenia!

Materiały dla ucznia:

−

instrukcja,

−

zestaw zadań testowych,

−

karta odpowiedzi.

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

ZagroŜenia biotyczne lasu występują ze strony
a)

tylko owadów.

tylko ssaków.

tylko grzybów.

owadów, ssaków, grzybów.

Foliofagi to owady Ŝerujące
a)

na liściach.

pod korą w kambium.

erujące w drewnie wewnątrz pnia.

uszkadzające korzenia.

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Z wymienionych pędraków – chrabąszcza, guniaka, listnika i ogrodnicy, największym
jest pędrak
a)

chrabąszcza.

guniaka.

listnika.

ogrodnicy.

Larwy guniaka czerwczyka przebywają w sezonie wegetacyjnym
a)

płytko pod powierzchnią gleby i mogą zimować równieŜ w strefie zamarzania.

płytko pod powierzchnią gleby i nie mogą zimować w strefie zamarzania.

głęboko pod powierzchnią gleby i mogą zimować równieŜ w strefie zamarzania.

głęboko pod powierzchnią gleby i nie mogą zimować w strefie zamarzania.

Do chrabąszczowatych zaliczamy
a)

chrabąszcze, wałkarza lipczyka, cetyńca mniejszego.

chrabąszcze, guniaka czerwczyka, smolika znaczonego.

chrabąszcze, jedwabka brunatnego, tycza cieślę.

chrabąszcze, guniaka czerwczyka, wałkarza lipczyka.

Chrabąszcz majowy unika siedlisk
a)

olsów i borów suchych.

olsów i borów mieszanych.

lasów i borów mieszanych.

borów świeŜych i borów suchych.

Pędraki chrabąszczy najczęściej Ŝerują na korzeniach
a)

sosny i brzozy.

sosny i dębu.

sosny i karagany.

sosny i robinii akacjowej.

Pędraki guniaka czerwczyka
a)

są mało wybredne i Ŝerują prawie na wszystkich napotkanych korzeniach.

są bardzo wybredne i Ŝerują wyłącznie na korzeniach sosny.

są bardzo wybredne i Ŝerują wyłącznie na korzeniach dębu.

są bardzo wybredne i Ŝerują wyłącznie na korzeniach świerka.

Małe pędraki wałkarza lipczyka lęgną się
a)

tylko w lipcu.

tylko w sierpniu.

w lipcu i przez cały sierpień.

w lipcu lub na początku sierpnia.

10.

Liczby krytyczne pędraków oraz poczwarek i chrząszczy, w zaleŜności od typu
siedliskowego lasu, wskazują na
a)

krytyczną sytuację poszczególnych stadiów rozwojowych.

konieczność podjęcia odpowiednich zabiegów ochronnych w celu niedopuszczenia
do zniszczenia upraw przez szkodniki korzeni.

postępujący kryzys w rozwoju populacji szkodnika.

zmniejszająca się bazę pokarmową.

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11.

Przedstawiony na rysunku owad to
a)

chrabąszcz majowy.

guniak czerwczyk.

listnik zmiennobarwny.

wałkarz lipczyk.

12.

Szkodniki pierwotne to grupa organizmów (głownie owadów) która zasiedla i uszkadza
a)

wiatrołomy.

chore drzewa.

tylko drzewa iglaste.

na ogół zdrowe drzewa.

13.

Do najgroźniejszych szkodników pierwotnych drzew liściastych naleŜą
a)

brudnica nieparka, szczotecznica szarawka, kuprówka rudnica.

białka wierzbowa, kuprówka rudnica, brudnica mniszka.

zwójka zieloneczka, szczotecznica szarawka, poproch cetyniak.

kuprówka rudnica, brudnica nieparka, brudnica mniszka.

14.

Generacja brudnicy mniszki jest
a)

jednoroczna.

dwuletnia.

trzyletnia.

czteroletnia.

15.

Przedstawiony na rysunku motyl to
a)

brudnica mniszka.

brudnica nieparka.

strzygonia choinówka.

barczatka sosnówka.

16.

Zwójka zieloneczka jest pospolitym szkodnikiem
a)

buków.

grabów.

dębów zwłaszcza dębu bezszypułkowego.

dębów zwłaszcza dębu szypułkowego.

17.

Gąsienice brudnicy nieparki Ŝerują

na róŜnych gatunkach drzew liściastych w lesie, parkach, zadrzewieniach oraz
w sadach.

na róŜnych gatunkach drzew liściastych tylko w lesie.

tylko na dębach i grabach.

tylko na brzozach, bukach i olszach.

18.

Kuprówka rudnica to
a)

biały motyl, którego samica ma odwłok zakończony pękiem rudych włosków.

ółty motyl, którego samica ma odwłok zakończony pękiem rudych włosków.

pomarańczowy motyl, którego samica ma odwłok zakończony pękiem białych
włosków.

brunatny motyl, którego samica ma odwłok zakończony pękiem Ŝółtych włosków.

[4, t. VII]

[17, s. 47]

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19. Szkodniki wtórne opanowują drzewa

tylko osłabione.

tylko umierające.

osłabione, umierające, a nawet martwe.

tylko martwe.

20.

W okresie wiosny pod cienką korą strzały i gałęzi sosny pojawiają się
a)

smolik drągowinowiec, kornik trójzębny, cetyniec mniejszy.

smolik sosnowiec, kornik sześciozębny, Ŝerdzianka sosnówka.

cetyniec większy, kornik drukarz, Ŝerdzianka sosnówka.

kornik sześciozębny, cetyniec mniejszy, drwalnik paskowany.

21.

erowisko w postaci poprzecznej, dwuramiennej klamry, której jedno ramię bywa

zwykle krótsze to Ŝerowisko
a)

cetyńca większego.

cetyńca mniejszego.

kornika sześciozębnego.

smolika drągowinowca..

22.

Owad charakteryzujący się płaską budową ciała, osiągający długość około 10 mm,
szerokość 5 mm, barwy ciemnogranatowej z odcieniem zielonkawym lub niebieskawym
z metalicznym połyskiem to
a)

erdzianka sosnówka.

smolik sosnowiec.

przypłaszczek granatek.

rytownik dwuzębny.

23.

Rysunek przedstawia Ŝerowisko
a)

smolika drągowinowca.

kornika ostrozębnego.

przypłaszczka granatka.

erdzianki sosnówki.

24.

Ogłodek wiązowiec przenosi na swym ciele zarodniki grzyba powodującego
powstawania tzw.
a)

polskiej choroby wiązów, nieuchronnie prowadzącej do zamierania drzew.

europejskiej choroby wiązów, nieuchronnie prowadzącej do zamierania drzew.

hiszpańskiej choroby wiązów, nieuchronnie prowadzącej do zamierania drzew.

holenderskiej choroby wiązów, nieuchronnie prowadzącej do zamierania drzew.

25.

Dwoma znaczącymi rodzajami zgorzeli siewek są
a)

zgorzel przedwschodowa i wschodowa.

zgorzel przedwschodowa i powschodowa.

zgorzel przedwschodowa i wczesnowschodowa.

Zgorzel przedwschodowa i późnowschodowa.

[4, t. XIV]

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

26.

Choroba, podczas której grzybnia powoduje powstawanie na blaszkach liściowych
charakterystycznych białych nalotów, a wykorzystanie pokarmów z komórek skórki
powoduje zamieranie liści, nazywa się
a)

mączniak dębu.

szara pleśń.

rdza brzozy.

opadzina grabu.

27.

Rozwojowi skrętaka sosny sprzyja przede wszystkim
a)

występowanie samosiewów osiki w uprawach oraz utrzymywanie się suszy
w okresie infekcyjnym.

występowanie samosiewów brzozy w uprawach oraz utrzymywaniu się suszy
w okresie infekcyjnym.

występowanie samosiewów brzozy w uprawach oraz utrzymywanie się wilgotnej
pogody w okresie infekcyjnym.

występowanie samosiewów osiki w uprawach oraz utrzymywanie się wilgotnej
pogody w okresie infekcyjnym.

28.

Korzeniowiec wieloletni powoduje chorobę korzeni drzew leśnych zwaną
a)

opieńkowią zgnilizną korzeni.

hubą korzeni.

rakiem gruzełkowym.

zgnilizną białą.

29.

Zgnilizny drewna powodowane przez grzyby dzieli się, według objawów określonych
procesów rozkładu na zgniliznę
a)

jednokolorową i róŜnokolorową.

brunatną, szarą i cynamonową.

brunatną, białą jednolitą, białą jamkowatą i pleśniową (szarą).

białą jednolitą, białą niejednolitą i szarą.

30.

Grzyby barwnikowe wnikają do komórek drewna nie bezpośrednio przez ściany
komórkowe lecz z reguły przez
a)

rany powstałe na pniu drzewa.

otwory naturalne, jakimi są jamki lejkowate lub proste.

owocniki czyrenia sosnowego.

owocniki huby brzozy.

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ………………………………………………………........................................

Rozpoznawanie szkodliwych owadów i chorób drzew leśnych

Zakreśl poprawną odpowiedź

zadania

Odpowiedź

Punkty

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

21.

22.

23.

24.

25.

26.

27.

28.

29.

30.

Razem:

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7. LITERATURA

Bilczyński S.: Szkodniki wtórne drzew iglastych. PWRiL, Warszawa 1966

Hartman G., Nienhaus F., Butin H.: Barwny atlas uszkodzeń drzew leśnych. Euglen
Ulmer GmbH and Co, Stuttgart 1988

Instrukcja ochrony lasu. Ośrodek Rozwojowo – WdroŜeniowy Lasów Państwowych
w Bedoniu, Warszawa 2004

Kohler W., Schneider Z.: Owady naszych lasów. PWRiL, Warszawa 1966

Kolka A., Rodziewicz A., Dzwonkowski R.: Atlas waŜniejszych szkodników wtórnych
drzew iglastych. IBL, Polskie Towarzystwo Entomologiczne, Warszawa 1989

Łęski O. (red): Poradnik Ochrony lasu. Oficyna Edytorska „Wydawnictwo Świat”,
Warszawa 1994

Malinowski H.: Ochrona szkółek, upraw leśnych i plantacji nasiennych przed owadami
Ŝ

erującymi na korzeniach. Biblioteczka Leśniczego z. 239, Wydawnictwo Świat,

Warszawa 2006

Mała encyklopedia leśna. PWN, Warszawa 1991

Mańka K.: Fitopatologia leśna. PWRiL, Warszawa 1981

10.

Mańka K., Mańka M.: Choroby drzew i krzewów leśnych. Oficyna Edytorska
„Wydawnictwo Świat”, Warszawa 1993

11.

Michalski J., Mazur A,: Korniki. Praktyczny przewodnik dla leśników. Oficyna
Wydawnicza „Wydawnictwo Świat”, Warszawa, 1999

12.

Poradnik leśniczego. Wydawnictwo Świat, Warszawa 1991

13.

Sawczuk A., Sawczuk M.: Ochrona lasu w edukacji leśnej. Poradnik edukacji leśnej
z. 18. Centrum Informacyjne Lasów Państwowych, Warszawa 2005

14.

Sierota Z.: Choroby lasu. Centrum Informacyjne Lasów Państwowych, Warszawa 2001

15.

Sierpiński Z., Łukomski S.: Ochrona lasu dla techników leśnych. PWRiL, Warszawa
1983

16.

Stocka T.: Choroby grzybowe i nie pasoŜytnicze na szkółkach leśnych. Biblioteczka
leśniczego z. 161, Wydawnictwo Świat, Warszawa 2001

17.

Stocki J.: Drzewa iglaste i owady na nich Ŝerujące. Multico, Oficyna Wydawnicza
Sp. z o.o., Warszawa 2000

18.

Stocki J.: Drzewa liściaste i owady na nich Ŝerujące. Multico, Oficyna Wydawnicza
Sp. z o.o., Warszawa 2001

19.

Szujecki A.: Entomologia leśna t. II. Wydawnictwo SGGW, Warszawa 1995

20.

liwa E.: Przypłaszczek granatek (Phaenops cyanea F.). Oficyna Edytorska

„Wydawnictwo Świat, Warszawa 1994

21.

liwa E.: Ochrona lasu przed czynnikami biotycznymi. Wydawnictwo Świat, Warszawa

1995

Czasopisma:

−

Echa Leśne

−

Głos Lasu

−

Las Polski

Literatura metodyczna
1.

Niemierko B.: Pomiar wyników kształcenia zawodowego. Biuro Koordynacji Kształcenia
Kadr, Fundusz Współpracy, Warszawa 1997

Ornatowski T., Figurski J.: Praktyczna nauka zawodu. ITeE, Radom 2000

Szlosek F.: Wstęp do dydaktyki przedmiotów zawodowych. ITeE, WyŜsza Szkoła
InŜynierska, Radom 1998