133

Arkadiusz So³tysiak

Blót i Symbel

W ostatnich latach coraz wiêksz¹ popularnoœæ zdobywaj¹ roz-

maite ruchy neopogañskie, których twórcy usi³uj¹ z mniejszym lub

wiêkszym powodzeniem odtworzyæ astrobiologiczne religie Europy

przedchrzeœcijañskiej. Wœród nich zdecydowanie najsilniejszy jest

nurt germañski, czerpi¹cy z bogatej literatury islandzkiej i silnie

ugruntowany w dominuj¹cej wspó³czeœnie kulturze amerykañskiej.

W nurcie tym mo¿na wyró¿niæ trzy g³ówne ugrupowania: Wicca,

Ásatrú oraz stanowi¹c¹ zlepek ideologii neopogañskiej, nazistow-

skiej i satanistycznej tak zwan¹ „Magiê Zachodu” (Western Magick).

Zdecydowanie najbardziej znany i najliczniejszy kierunek ger-

mañskiego neopoganizmu stanowi Wicca, twór angielskiego etnografa

Geralda Brousseau Gardnera (1884-1964). Wicca w swej pierwot-

nej postaci silnie nawi¹zywa³a do tradycji europejskiego okultyzmu,

a zw³aszcza do Zamkniêtego Zakonu Z³otego Œwitu oraz Ordo Tem-

pli Orientis Aleistera Crowleya. Pod koniec lat siedemdziesi¹tych

nast¹pi³o jej powi¹zanie z religijnym feminizmem, które zaowoco-

wa³o gwa³town¹ ekspansj¹ w œrodowiskach liberalnych Stanów Zjed-

noczonych. Obecnie Wicca, jako synkretystyczna rekonstrukcja

przedchrzeœcijañskiego czarnoksiêstwa i kultu Wielkiej Bogini, sta³a

siê wrêcz synonimem religii neopogañskiej [G

ILLETTE

-S

TEAD

1994].

Zdecydowanie jednak bardziej na miano religii neopogañskiej

zas³uguje Ásatrú, najmniej chyba znany spoœród trzech wymienio-

nych kierunków. Ásatrú (isl. „wiara w Asów”) to religia maj¹ca w zamie-

rzeniach swych wyznawców stanowiæ kontynuacjê astrobiologicz-

nych wierzeñ pogañskich Germanów, wierzeñ wiernie odtworzonych

na podstawie dostêpnych Ÿróde³ pisanych i archeologicznych.

Za³o¿ycielem Ásatrú by³ islandzki poeta Sveinbjörn Beinteins-

son (1924-1993), który po wielu latach starañ doprowadzi³ do zalega-

lizowania tej religii na Islandii w roku 1973 i przez dwadzieœcia lat

pe³ni³ rolê najwy¿szego przywódcy (allsherjargoði) Ásatráarfélagið,

pierwszego legalnego neopogañskiego zwi¹zku wyznaniowego. W tym

czasie grupy Ásatrú zaczê³y powstawaæ tak¿e w innych krajach

skandynawskich oraz w Anglii, gdzie jednak ich pozycja by³a znacz-

nie s³absza, ni¿ na Islandii. Jedynie w Norwegii dwa du¿e zwi¹zki,

134

Draupnir Ásatrúlag i Blindern Ásatrúlag, uzyska³y status stowarzy-

szeñ i pozwolenie na organizowanie narodowej ofiary Ríksblót.

Ju¿ we wczesnych latach 70-tych religia Ásatrú przenios³a siê na

teren Stanów Zjednoczonych. Za oficjalny pocz¹tek uznaje siê prze-

kszta³cenie Viking Brotherhood w Asatrú Free Assembly (AFA) przez

Stephena McNallena w roku 1973, a wiêc równoczeœnie z legaliza-

cj¹ Ásatráarfélagið na Islandii. Asatrú Free Assembly sta³a siê orga-

nizacj¹ zrzeszaj¹c¹ coraz liczniejsze niezale¿ne grupy neopogan zwane

Rodzinami (Kindred) lub Ogniskami (Hearth). Obok niej powsta-

wa³y mniejsze grupy lub organizacje, na przyk³ad Odinist Fellow-

ship (1976) lub magiczno-inicjacyjny zakon Rune-Gild (1980). Nie-

które utworzone wówczas Rodziny pozosta³y poza AFA.

W roku 1987 Asatrú Free Assembly zupe³nie rozpad³a siê na

skutek taræ miêdzy poszczególnymi Rodzinami. Po krótkim okresie

chaosu na jej gruzach powsta³y cztery nowe organizacje: Ring of

Troth (1987), Asatrú Alliance (1988), Asatrú Folk Assembly (1988)

oraz Raven Kindred Association (1991). Niektóre niezale¿ne Rodzi-

ny przyst¹pi³y do lokalnych rad o znacznie luŸniejszej strukturze -

takich, jak na przyk³ad Indiana Asatrú Council (1994).

Wszystkie organizacje powsta³e po rozpadzie Asatrú Free As-

sembly nadal istniej¹ i rozwijaj¹ siê bardzo dynamicznie. Do Asatrú

Alliance Valgarda Murraya i Asatrú Folk Assembly Stephena McNal-

lena, które maj¹ doœæ wyraŸne zabarwienie konserwatywne i prawi-

cowe, niekiedy ocieraj¹ce siê nawet o nazizm, nale¿y obecnie 30 do

35 Rodzin (oko³o 150-300 osób). Nieco wiêkszy jest Ring of Troth

skupiaj¹cy zarówno Rodziny, jak i pojedynczych pogan (oko³o

200-500 osób, g³ównie w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie). Ta

organizacja ma najbardziej liberalny charakter i skupia w sobie wiele

ró¿norodnych nurtów. Wreszcie Raven Kindred Association jest nie-

wielk¹ grup¹ skupiaj¹c¹ siê wokó³ dwóch wielkich Rodzin: Raven

Kindred North z Ashland i Raven Kindred South z Bethesda (oko³o

50-100 osób). Razem z mniejszymi ugrupowaniami i niezale¿nymi

Rodzinami liczbê wyznawców Ásatrú w Stanach Zjednoczonych i

Kanadzie mo¿na szacowaæ na 1500-2000 osób. Z krajów europej-

skich nie ma dok³adnych danych, mo¿na siê jednak domyœlaæ, ¿e

poza Islandi¹ i byæ mo¿e Norwegi¹ liczba neopogan zwi¹zanych

z Ásatrú nie przekracza tysi¹ca. Do tego mo¿na dorzuciæ kilkudzie-

siêciu cz³onków zarejestrowanego w paŸdzierniku tego roku austra-

lijskiego Asatrú Kindred of Australasia. Podsumowuj¹c, liczba wy-

znawców Ásatrú na ca³ym œwiecie z pewnoœci¹ nie przekracza

135

10.000, a prawdopodobnie jest znacznie mniejsza. W porównaniu

z setkami tysiêcy wyznawców Wicca jest to liczba bardzo ma³a i nic

dziwnego, ¿e Ásatrú pozostaje znacznie mniej znanym nurtem neo-

pogañstwa. Niemniej ze wzglêdu na istotê jego doktryny, któr¹ sta-

nowi dok³adna i rzetelna rekonstrukcja religii staro¿ytnych i œre-

dniowiecznych Germanów, zas³uguje on na uwagê o wiele bardziej,

ni¿ synkretystyczna i przesi¹kniêta wspó³czesnym postmodernizmem

i feminizmem Wicca.

Najistotniejsze elementy doktryny Ásatrú to etyka odniesiona do

rozwiniêtej koncepcji sk³adników kompleksu cielesno-duchowo-dusz-

nego oraz kult, którego g³ównym celem jest podtrzymywanie wspól-

noty ludzi i bogów. Tematem niniejszego szkicu bêd¹ w³aœnie pewne

aspekty kultu w Ásatrú oraz odpowiedŸ na pytanie, w jaki sposób

œredniowieczna pogañska koncepcja ofiary i rytua³u mo¿e byæ do-

stosowana do wspó³czesnych, zupe³nie niereligijnych realiów. Wy-

korzystane zostan¹ najbardziej spójne Ÿród³a, g³ównie dwie ksi¹¿ki

zawieraj¹ce szczegó³owy opis doktryny Ásatrú opublikowane przez

Ring of Troth oraz Raven Kindred Association. Zawarty w nich ob-

raz kultu neopogañskiego mo¿na jednak odnieœæ tak¿e do innych

organizacji i grup Ásatrú, mo¿e z wyj¹tkiem Ásatráarfélagið. Jeœli

nie podano inaczej, opis rytua³u dotyczy Ring of Troth.
Hóf i vé

Wed³ug przekazów Ÿród³owych, miejscami sprawowania kultu

przez œredniowiecznych pogañskich Skandynawów by³y drewniane

œwi¹tynie hóf lub otwarte uœwiêcone elementy krajobrazu nazywane

vé. Brakuje jednak dok³adniejszych opisów takich œwiêtych miejsc,

poza doœæ lakoniczn¹ wzmiank¹ o œwi¹tyni w Gamla Uppsala za-

wart¹ w kronice Adama z Bremy. Wspó³czeœni poganie u¿ywaj¹ wiêc

do celów kultowych dowolnych pomieszczeñ o wystarczaj¹cej po-

wierzchni, a niektóre rytua³y bywaj¹ organizowane na œwie¿ym po-

wietrzu.

Pomieszczenie kultowe, którym zwykle jest pokój znajduj¹cy siê

w mieszkaniu przywódcy Rodziny, musi byæ odpowiednio

przygotowane. Wszystkie niepotrzebne meble i sprzêty bywaj¹ wyno-

szone, a jeœli jest to niemo¿liwe, przynajmniej zakryte. Poniewa¿ nie

powinno siê korzystaæ ze sztucznego Ÿród³a œwiat³a, po zmierzchu

pomieszczenie kultowe mo¿e byæ oœwietlone tylko za pomoc¹ œwiec.

Rytua³ poœwiêcenia pomieszczenia kultowego jest bardzo prosty i

ogranicza siê do wykonania znaku m³ota w jego wnêtrzu.

136

Najwa¿niejszy element wyposa¿enia stanowi o³tarz, zwykle ma³y

i prosty stolik, na którym zmieszcz¹ siê wszystkie rytualne akce-

soria. Niektórzy stawiaj¹ na nim pos¹¿ki bogów, zaœ cz³onkowie

Raven Kindred umieszczaj¹ w tle swój sztandar z wyhaftowanym

czarnym krukiem Odyna. Wystarczy jednak w zupe³noœci, ¿e na o³ta-

rzu znajduje siê misa, naczynie z napojem i ga³¹zka. Po obu stro-

nach o³tarza staj¹ bezpoœredni wykonawcy rytua³u; pozostali cz³on-

kowie Rodziny i zaproszeni goœcie tworz¹ wokó³ nich pó³kole.

Na œwie¿ym powietrzu L. Stead, przywódca Raven Kindred As-

sociation, radzi odbywaæ rytua³y o œwicie lub o zmierzchu, ale nie

w nocy [S

TEAD

1992]. Zw³aszcza ofiara ku czci Baldra powinna

odbyæ siê o zachodzie s³oñca, aby podkreœliæ cykliczny charakter

tego boga. Najlepszym miejscem jest zagajnik o niezbyt obfitym

poszyciu lub otwarta polana, z której mo¿na dostrzec gwiazdy. Ry-

tua³y nie powinny byæ odprawiane w miejscach publicznych, gdy¿

to mo¿e owocowaæ rozmaitymi nieporozumieniami. Znany jest

przypadek, gdy KveldúlfR Gunnarsson, jeden z przywódców Ring

of Troth, zosta³ aresztowany przez policjê podczas uderzania w

gong swoim wielkim toporem.
Formy kultu w Ásatrú

Kult germañskich bogów opisywany przez œredniowieczne Ÿró-

d³a nie mo¿e byæ wspó³czeœnie realizowany w pe³ni. Z jednej strony

przyjmowane obecnie normy spo³eczne nie pozwalaj¹ na sk³adanie

niektórych rodzajów ofiar, z drugiej zaœ neopoganie mieszkaj¹cy na

ogó³ w wielkich miastach maj¹ wielkie trudnoœci z wykonywaniem

pewnych czynnoœci rytualnych, których dokonywali w zupe³nie in-

nym œrodowisku staro¿ytni i œredniowieczni rolnicy i ¿eglarze. Dlatego

te¿ wspó³czesne formy kultu w Ásatrú s¹ znacznie uproszczone i nieco

przekszta³cone w stosunku do swoich pierwowzorów.

Najprostsz¹ czynnoœci¹ kultow¹ jest modlitwa, czyli rozmowa z

wybranym bogiem. Wiêkszoœæ wspó³czesnych pogan modli siê uno-

sz¹c ramiona w kszta³cie runy Elhaz ( ), z twarz¹ w kierunku s³oñca

lub na pó³noc. Sama modlitwa sk³ada siê z dwóch czêœci: pozdro-

wienia i proœby lub podziêkowania. W pierwszej czêœci wierny zwraca

na siebie uwagê bóstwa poprzez s³awienie jego czynów lub pieœñ,

najlepiej u³o¿on¹ osobiœcie; nastêpnie przedstawia sprawê, z któr¹

zwraca siê do bóstwa i stara siê je usposobiæ przychylnie.

Kolejna forma kultu to z³o¿enie daru ofiarnego, za który mo¿e

zostaæ uznane zwierzê, cenny przedmiot lub broñ, a nawet przyrze-

137

czenie. Dary sk³adane s¹ nie tylko bogom, ale tak¿e duchom i elfom.

W staro¿ytnoœci i œredniowieczu zwierzêta ofiarne by³y zabijane i zja-

dane lub te¿ trzymane w œwiêtym miejscu i traktowane z szacun-

kiem, przedmioty zaœ topiono albo wieszano na œwiêtych drzewach.

Obecnie praktykuje siê tylko umieszczanie ¿ywnoœci w kamiennych

kapliczkach budowanych w ustronnych miejscach oraz palenie ma-

³ych modeli okrêtów podczas œwi¹t równonocy wiosennej i letniego

przesilenia. Niektórzy poœwiêcaj¹ bogom swoje zwierzêta domowe,

koty Frei, ptaki Odynowi, rybki Ægirowi. Zabijanie zwierz¹t w ofie-

rze nie zdarza siê wspó³czeœnie, choæ przywódcy Ásatrú nie wyklu-

czaj¹, ¿e w przysz³oœci, gdy liczba neopogan wzroœnie i bêd¹ organi-

zowane wiêksze uroczystoœci na wsi, mo¿liwe stanie siê wprowadze-

nie rytualnego rzeŸnictwa. Na razie ofiary zwierzêce zastêpowane s¹

libacjami.

Ofiary z ludzi, poœwiadczone w niektórych Ÿród³ach, mog¹ byæ

obecnie praktykowane tylko w ograniczonym zakresie. Zupe³nie

wykluczona jest ofiara ze œwiêtego króla, a tak¿e ofiary zwi¹zane

z rytua³em pogrzebowym. W tym drugim wypadku samoofiara

wspó³ma³¿onka jest traktowana jako samobójstwo i potêpiana, zaœ

ofiary z niewolników nie mo¿na z³o¿yæ z powodów oczywistych.

Mo¿liwa jest natomiast samoofiara wojowników, którzy przed bi-

tw¹ lub innym zagro¿eniem obiecuj¹ swe dusze Odynowi w przy-

padku œmierci. Drug¹ wspó³czesn¹ form¹ ofiary z cz³owieka mo¿e

byæ poœwiêcenie zbrodniarza poprzez odprawienie odpowiedniego

rytua³u w chwili egzekucji. Nie mo¿na te¿ wykluczyæ, ¿e skazany na

œmieræ wyznawca Ásatrú poprosi o kapelana spoœród przywódców

swojej Rodziny i zostanie uznany za dar oczyszczaj¹cy dla Odyna.

Pomijaj¹c jednak sytuacje wyj¹tkowe, dwoma g³ównymi rytua-

³ami Ásatrú s¹ wystêpuj¹ce w formach mniej lub bardziej rozbudo-

wanych blót i symbel. W obu wykorzystuje siê piwo lub miód - st¹d

jednym z wa¿niejszych œwi¹t jest dzieñ boskiego piwowara Ægira.

W rytua³ach blót i symbel najwa¿niejsz¹ rolê odgrywaj¹ kap³an góði

lub kap³anka gyðia oraz valkyrja, osoba nalewaj¹ca napój do rogu.

Ta ostatnia nazwa pochodzi od dziewic podaj¹cych w Walhalli miód

bohaterom, jednak valkyrja mo¿e byæ tak¿e mê¿czyzn¹. Oprócz

dwóch bezpoœrednich wykonawców rytua³u, uczestnicz¹ w nim tak-

¿e inni cz³onkowie Rodziny i zaproszeni goœcie. Podczas spotkañ

wielu Rodzin, na przyk³ad przy okazji dorocznego zjazdu (allþing),

odbywaj¹ siê rytua³y o wiêkszym zasiêgu, czêsto przeprowadzane

przez wiêksz¹ liczbê góðich jednoczeœnie.

138

Podczas obu wymienionych rytua³ów bardzo wa¿n¹ rolê pe³ni al-

kohol, którego spo¿ywanie co prawda nie jest obowi¹zkowe, ale bar-

dzo wskazane, gdy¿ za jego poœrednictwem tworzy siê wspólnota po-

miêdzy ludŸmi i bogami. Ze wzglêdu na tradycjê wyznawcy Ásatrú

pijaj¹ g³ównie mocne piwa i miody, czêsto wytwarzane w³asnorêcz-

nie. Poniewa¿ Odyn stwierdzi³, ¿e „nie tak dobre, jak mówi¹, piwo

dla ludzkich pokoleñ, bo tym mniej ma - im wiêcej pije - zdrowego

rozumu cz³owiek” [H

ÁVAMÁL

12], zalecany jest umiar w spo¿ywaniu

alkoholi podczas rytua³ów. Czêsto jednak zdarza siê, ¿e kap³ani spra-

wuj¹ kult ju¿ pijani lub upijaj¹ siê w trakcie rytua³u, a liczni neopoga-

nie mog¹ byæ wrêcz uznani za alkoholików. Temu problemowi przy-

wódcy Ásatrú poœwiêcaj¹ wiele uwagi [R

EINER

-M

ÜLLER

1994], gdy¿

umiarkowane spo¿ywanie alkoholu podczas rytua³u jest aktem sakral-

nym, natomiast upicie siê mo¿e byæ ju¿ uznane za obrazê bogów.
Blót

Najwa¿niejszy rytua³ Ásatrú to blót, ofiara p³ynna, która jednak

nie jest ani zap³at¹ za ³askê bogów, ani darem przeb³agalnym. Lu-

dzie, jako potomkowie Heimdalla, s¹ spokrewnieni z bogami i otrzy-

muj¹ od nich duszê önd, która odró¿nia ich od zwierz¹t. Tak wiêc

ofiara neopogañska jest darem przyjaŸni dla starszych krewnych,

oznak¹ szacunku wobec nich i symbolem wspólnoty. Obdarowywa-

nie przyjació³ nale¿y do cnót pogañskich. Jak zaleci³ Odyn, „broni¹

i strojem trzeba przyjació³ radowaæ, ka¿dy to wie po sobie: odwza-

jemnione dary umacniaj¹ przyjaŸñ, jeœli los temu sprzyja” [H

ÁVAMÁL

41]. Tak wiêc z³o¿enie ofiary ma na celu utrwalenie wspólnoty miê-

dzy ludŸmi a bogami.

Ogólnie rzecz bior¹c, nazwa blót oznacza ka¿d¹ formê ofiary.

Pierwotnie rytua³y tego rodzaju by³y odbywane podczas œwi¹t, kiedy

zarzynano poœwiêcone bogom zwierzêta i spryskiwano zebranych ich

krwi¹ (isl. blóð). Nastêpnie miêso by³o wykorzystywane w zwyk³y spo-

sób, to znaczy najczêœciej zjadane podczas uczty. Poniewa¿ wspó³czeœ-

ni wyznawcy Ásatrú nie s¹ rolnikami i nie maj¹ w³asnych stad, jedyn¹

pozosta³oœci¹ po ofiarach zwierzêcych s¹ zabijane symbolicznie figurki

byd³a z ciasta, wykonywane podczas œwiêta Vetrnætr. Najczêœciej jed-

nak krew zwierz¹t zastêpuje napój alkoholowy.

Wspó³czesny blót jest rytua³em bardzo prostym i na ogó³ stano-

wi czêœæ wiêkszej uroczystoœci, na przyk³ad œwiêta kalendarzowego

lub ma³¿eñstwa. Mo¿na w nim wyró¿niæ trzy czêœci: poœwiêcenie

napoju, rozdzielenie daru oraz libacjê. Jedyne potrzebne rekwizyty

139

to butelka napoju alkoholowego, róg lub kielich, ga³¹zka oraz szero-

ka misa hlaut, do której libacja jest wylewana.

Na pocz¹tku rytua³u góði unosi ramiona ku górze i wzywa odpo-

wiedniego boga lub boginiê. Nastêpnie kreœli w powietrzu palcem lub

pa³eczk¹ odpowiedni¹ runê lub symbol bóstwa, na przyk³ad m³ot Tho-

ra lub w³óczniê Odyna. Po zakoñczeniu inwokacji góði bierze do rêki

róg, zaœ valkyrja nalewa do niego miód lub piwo. Napój trzeba poœwiê-

ciæ przez nakreœlenie nad nim znaku m³ota (

⊥

⊥

⊥

⊥

⊥

); nastêpnie kap³an wzno-

si naczynie ponad g³owê i prosi bóstwo, któremu blót jest poœwiêcony,

by pob³ogos³awi³o i przyjê³o ofiarê. W tym momencie zebrani odczu-

waj¹ obecnoœæ bóstwa „wypijaj¹cego” pierwszy ³yk.

Kiedy napój zosta³ ju¿ przyjêty przez boga, góði wypija ³yk i prze-

kazuje róg zebranym. Ka¿dy wznosi toast ku czci bogów i równie¿

pije; jeœli uczestników rytua³u jest wielu, valkyrja od czasu do czasu

podchodzi z butl¹ i dolewa napoju. Wraz z miodem lub piwem prze-

kazywane jest b³ogoslawieñstwo i moc bóstwa. Kiedy róg powraca

do kap³ana, ten po raz drugi pije z niego, a nastêpnie zlewa resztki do

naczynia hlaut. Ca³y cykl mo¿e byæ powtórzony trzy razy.

Na zakoñczenie rytua³u góði bierze do rêki ga³¹zkê, zaœ valkyrja

podnosi naczynie hlaut. Zlane resztki napoju s¹ rozpryskiwane doko³a

pomieszczenia lub na o³tarzu. Jeœli w blót uczestniczy wiêksza liczba

osób, kap³an skrapia ich napojem, zaœ w ma³ej grupie zawartoœæ naczy-

nia jest po prostu wypijana. Rodziny nale¿¹ce do Raven Kindred Asso-

ciation odbywaj¹ w takich okolicznoœciach krótki symbel. To, co zosta-

³o w naczyniu hlaut po zakoñczeniu rytua³u, jest wylewane na ziemiê

jako ofiara nie tylko dla bóstwa wymienionego w inwokacji, lecz tak¿e

dla bogini ziemi Nerthus. Na tym blót siê koñczy.

Rytua³ mo¿e odbywaæ siê wewn¹trz pomieszczenia albo na œwie-

¿ym powietrzu. Na ogó³ zaczynia siê wewn¹trz, a koñczy na za-

wn¹trz, ¿eby nie zalewaæ pod³ogi. Niektórzy jednak wol¹ rytua³y

odbywaj¹ce siê w ca³oœci pod go³ym niebem.

Ca³y blót mo¿e byæ wykonany w ci¹gu paru minut i nie wymaga

wielu przygotowañ. Ofiara bywa sk³adana nie tylko w czasie œwi¹t

lub innych uroczystoœci, ale tak¿e w jakiejœ intencji lub po prostu

podczas spotkania grupy. Mo¿e jej dokonywaæ indywidualnie ka¿dy

wyznawca Ásatrú. Zdarza siê na przyk³ad, ¿e rodzice sk³adaj¹ ofiarê

bogini zdrowia Eir w intencji uzdrowienia dziecka - nie ma wtedy

czasu na zaproszenie wszystkich cz³onków Rodziny ani na celebro-

wanie rytua³u. Natomiast w czasie najwa¿niejszych œwi¹t blót jest

odbywany w sposób uroczysty i na ogó³ stanowi czêœæ wiêkszego cere-

140

monia³u. Mo¿e po nim nast¹piæ biesiada, œpiewanie pieœni religijnych,

recytowanie poezji i tañce. Podczas pierwszego dorocznego zjazdu (þing)

Raven Kindred Association odby³o siê wielkie œwiêto, w którym blót

stanowi³ czêœæ spektaklu mistycznego przedstawiaj¹cego walkê Thora

z olbrzymami. Nastêpnie odby³ siê jeszcze symbel [S

TEAD

1992].

W ci¹gu roku ka¿da Rodzina powinna zorganizowaæ blót przy-

najmniej dziewiêæ razy, przy okazji najwiêkszych œwi¹t kalendarzo-

wych. Podczas pierwszego dnia Jol (21 grudnia - 3 stycznia) sk³ada-

na jest ofiara Thorowi, a w nocy dwunastego dnia, czyli w Nowy

Rok, Freyowi. Dnia 31 stycznia przypada Disablót, œwiêto duchów

opiekuñczych, zaœ 21 marca œwiêto Ostary, anglosaskiej bogini wege-

tacji. Podczas tego drugiego wyznawcy Ásatrú œwiêc¹ królika i malu-

j¹ jajka, które s¹ symbolem bogini. PóŸniej jest Noc Walpurgii (30

kwietnia) i wreszcie Miðsumarsblót (21 czerwca), œwiêto przesilenia

letniego. W tê noc neopoganie nie œpi¹, zaœ o œwicie sk³adaj¹ ofiarê

Sunnie, bogini s³oñca. Blót mo¿e byæ tu po³¹czony ze spuszczaniem

p³on¹cego ko³a ze wzgórza lub z noszeniem ko³a ze œwiecami. 31 lip-

ca przypada œwiêto Freya, zaœ 23 wrzeœnia Haustblót, œwiêto równo-

nocy jesiennej. W ostatnim dniu paŸdziernika odbywa siê Vetrnætr,

który odpowiada chrzeœcijañskiemu œwiêtu zmar³ych. W tym dniu

sk³adana jest ofiara bogini Freyi oraz disom i duchom przodków.

Wreszcie na 11 listopada przypada Einjerhar, œwiêto bohaterów, któ-

rzy polegli podczas walki i towarzysz¹ Odynowi w Walhalli. W tym

dniu sk³adana jest ofiara duchom cz³onków rodziny zabitych w wal-

ce lub na s³u¿bie a tak¿e duchom wszystkich poleg³ych w obronie

ojczyzny. Raven Kindred Association odbywa w tym czasie blót ku

czci wszystkich Amerykanów poleg³ych podczas wojny w Wietna-

mie.
Symbel

Drug¹ wspó³czeœnie praktykowan¹ przez wyznawców Ásatrú for-

m¹ kultu jest symbel, rytualna biesiada, podczas której pomiêdzy

uczestnikami kr¹¿y róg z napojem. ród³a œredniowieczne wymie-

niaj¹ symbel wielokrotnie jako rytua³ tworzenia wiêzi spo³eczno-re-

ligijnej. Jako przyk³ad mo¿na podaæ opowieœæ o Beowulfie, w której

g³ówny bohater po przybyciu do Hrothgara w³aœnie poprzez uczest-

nictwo w rytualnej uczcie wyrazi³ swoj¹ przyjaŸñ z gospodarzem.

Wspó³czesny symbel jest jeszcze prostszy, ni¿ blót. Zaproszeni

goœcie siadaj¹ na wyznaczonych im miejscach i gospodarz, którym

najczêœciej jest góði Rodziny, pozdrawia bogów oraz zebranych, po

141

czym podaje powód zorganizowania uroczystoœci i wznosi pierwszy

toast. Nastêpnie róg kr¹¿y dooko³a sto³u i ka¿dy spoœród zebranych

wznosi toast skierowany do bogów, bohaterów lub w³asnych przod-

ków, albo te¿ przechwala siê swoimi osi¹gniêciami, opowiada, dekla-

muje lub œpiewa pieœñ pasuj¹c¹ do okolicznoœci. Po wyg³oszeniu

toastu wypija ³yk napoju i przekazuje róg s¹siadowi. Napojem, po-

dobnie jak w przypadku rytua³u blót, jest mocne piwo lub miód

wyprodukowany przez samych wyznawców Ásatrú.

Celem rytua³u symbel jest umocnienie wiêzi miêdzy cz³onkami jed-

nej Rodziny, miêdzy ró¿nymi Rodzinami, a tak¿e miêdzy ludŸmi a bo-

gami. Jak napisa³ L. Stead, przywódca Raven Kindred Association,

rytua³ ten pozwala w sposób naturalny zmniejszaæ bariery pomiêdzy

ludŸmi i u³atwia wzajemne porozumiewanie siê, a jednoczeœnie zbli¿a

wyznawców Ásatrú do bogów [S

TEAD

1992]. Jest to bardzo cenne we

wspó³czesnej cywilizacji, gdzie z jednej strony dominuj¹ technokra-

tyczne bezosobowe stosunki miêdzy ludŸmi, z drugiej zaœ coraz bar-

dziej rozpowszechnia siê New Age, którego wyznawcy trac¹ czas na

bezustannych próbach uzyskania nienaturalnego poziomu porozumie-

nia z innymi ludŸmi. Rytua³ symbel w sposób naturalny zapewnia od-

powiedni¹ bliskoœæ, ale jednoczeœnie nie prowadzi do wymuszonego

usuwania wszelkich barier pomiêdzy uczestnikami.

Róg kr¹¿¹cy pomiêdzy uczestnikami symbolizuje Studniê Przez-

naczenia, a zatem miejsce, w którym odbywa siê symbel, jest to¿sa-

me z okolic¹ Studni, gdzie Asowie odbywaj¹ swój þing i gdzie zmarli

spotykaj¹ siê z ¿ywymi. Z tego powodu nie wolno przekraczaæ usta-

lonych zasad, gdy¿ to oznacza³oby œwiêtokradztwo. Tylko osoba trzy-

maj¹ca róg mo¿e przemawiaæ i mówi tak d³ugo, jak chce, chocia¿

zbytnie przeci¹ganie mo¿e byæ uznane za przejaw braku dobrego

wychowania. W ¿adnym wypadku nie wolno przerwaæ toastu; jeœli

ktoœ nie zgadza siê z wypowiedzi¹ mówcy, mo¿e polemizowaæ do-

piero wtedy, gdy przyjdzie jego kolej. Jedynie po wyj¹tkowo uda-

nym lub poruszaj¹cym toaœcie mo¿na zawo³aæ „Hailsa!”. Niedopusz-

czalne s¹ ataki personalne, a przemowa powinna zawieraæ myœl ogóln¹

lub metaforê. Wszyscy uczestnicy rytua³u musz¹ pamiêtaæ, ¿e wypo-

wiedziane w jego trakcie s³owa s¹ uœwiêcone i zostaj¹ umieszczone

w Studni Przeznaczenia, sk¹d nie mo¿na ich ju¿ usun¹æ.

W trakcie symbel mo¿na wychodziæ i przychodziæ, pamiêtaj¹c

jednak, ¿e rytua³ jest œwiêty i nie wolno zaburzaæ go bardziej, ni¿ jest

to konieczne. W ¿adnym wypadku nie nale¿y przechodziæ przez œro-

dek krêgu. Mo¿na piæ do woli napoje inne, ni¿ miód lub piwo przeka-

142

zywane w rogu, choæ nie wypada upiæ siê zupe³nie i nie wolno niczego

jeœæ. Róg ze œwiêtym napojem mo¿e byæ przekazywany z r¹k do r¹k lub

podawany przez wyznaczon¹ kobietê, która jest uznawana za uposta-

ciowienie Norny. Kobieta ta nape³nia równie¿ róg, gdy zosta³ ju¿ opró¿-

niony. Podczas krótkiego rytua³u trzeba mieæ w zapasie tyle napoju,

¿eby wystarczy³o na trzy kolejki. Podczas d³ugiego mo¿e siê okazaæ, ¿e

trzeba wyjœæ w celu uzupe³nienia zapasów.

Ogólnie rzecz bior¹c, mo¿na wyró¿niæ trzy kategorie rytua³u sym-

bel. Najprostsza postaæ to minne-symbel. Uroczystoœæ tego rodzaju

odbywa siê podczas niemal wszystkich œwi¹t kalendarzowych w po-

szczególnych Rodzinach. Toasty wznosi siê w trzech kolejkach. Pierw-

sz¹ pije siê ku czci bogów i ka¿dy w przemówieniu powinien uczciæ

swoje bóstwo opiekuñcze. Podczas drugiej kolejki nale¿y uhonorowaæ

w³asnych przodków lub bohaterów znanych z sag, albo te¿ zmar³ych

przyjació³. Tematyka ostatniego toastu jest dowolna, mo¿na przy tej

okazji na przyk³ad sk³adaæ przysiêgi, recytowaæ poezje lub chwaliæ

siê w³asnymi osi¹gniêciami. Zgodnie z nazw¹ (minne znaczy „pamiêæ”)

celem tej odmiany rytua³u symbel jest przypomnienie bogów i bohate-

rów oraz wielkich czynów zapisanych w Studni Przeznaczenia, a przede

wszystkim podkreœlenie w³asnego zwi¹zku z tradycj¹ pogañsk¹. W

przypadku, gdy liczba uczestników minne-symbel jest zbyt wielka,

toasty bywaj¹ bardzo skracane i rezygnuje siê z dodatkowych pokazów,

które mog³yby byæ zbyt nu¿¹ce.

Nieco inn¹ formê ma symbel œwi¹teczny odbywany w grupach

przekraczaj¹cych 30 osób, na przyk³ad podczas zjazdów ca³ych

organizacji lub wielu Rodzin. W takim wypadku ka¿dy uczestnik

trzyma w³asny róg lub czarkê. Organizator uroczystoœci poœwiêca

napój i wznosi ogólne toasty, zaœ pozostali uczestnicy tylko pij¹.

Równie¿ tutaj najpierw pije siê ku czci bogów, nastêpnie ku czci

bohaterów, na koñcu ku czci wszystkich zebranych. Pierwsza ko-

lejka zwykle bywa poœwiêcana Odynowi, jeœli zaœ ktoœ chce piæ ku

czci Thora, mo¿e nakreœliæ znak m³ota na naczyniu. Po odbyciu

trzech wymaganych toastów, uczestnicy mog¹ przemawiaæ i piæ a¿

do wyczerpania napoju.

Kolejny rodzaj rytua³u symbel poœwiêcony jest przesz³oœci, te-

raŸniejszoœci i przysz³oœci. Odbywa siê on najczêœciej wewn¹trz

jednej Rodziny, przy okazji przyjêcia nowego cz³onka. Podczas

pierwszej kolejki ka¿dy wspomina pierwszy rytua³ Ásatrú, w któ-

rym uczestniczy³, podczas drugiej chwali towarzyszy i swoj¹ Ro-

dzinê, podczas trzeciej wyra¿a ¿yczenia na przysz³oœæ, na przy-

143

k³ad og³asza, ¿e ma zamiar w przysz³ym roku zostaæ góðim. W

ten sposób neopoganie przedstawiaj¹ ca³y tok swojej religijnej

samorealizacji.

W Raven Kindred Association rytua³ przyjêcia nowego cz³onka

ma nieco inny przebieg. Róg kr¹¿y a¿ dziewiêæ razy i ka¿da kolejka

jest poœwiêcona jednej z cnót Ásatrú: odwadze, prawdomównoœci,

honorowi, wiernoœci, dyscyplinie, goœcinnoœci, pracowitoœci, niezale¿-

noœci oraz wytrwa³oœci. Podczas ka¿dej kolejki uczestnicy wychwa-

laj¹ cnoty nowego cz³onka Rodziny, ten zaœ wymienia swoich przod-

ków i chwali siê w³asnymi osi¹gniêciami. Jeœli ktoœ nie chce wymie-

niaæ swoich chrzeœcijañskich przodków, mo¿e zamiast nich mówiæ

o ulubionych bohaterach z sag i legend.

W noc noworoczn¹ wyznawcy Ásatrú odbywaj¹ symbel, pod-

czas którego ka¿dy sk³ada przysiêgê na œwiêty pierœcieñ przysiêgi.

Poniewa¿ przysiêga taka nie mo¿e byæ z³amana, niektórzy wykorzys-

tuj¹ tê okazjê do wyzwolenia siê z na³ogów. Z kolei symbel podczas

œwiêta Vetrnætr przeznaczony jest do wspominania przodków oraz

zmar³ych przyjació³. Ten rytua³ powinien byæ spokojniejszy od

zwyk³ego minne-symbel; wykluczone s¹ g³oœne i radosne œpiewy.

Oprócz rytua³ów odbywanych z okazji œwi¹t, czêsto organizowa-

ne s¹ zwyk³e spotkania Rodziny, podczas których nie ma œciœle okre-

œlonych regu³ wznoszenia toastów. Ka¿dy mo¿e mówiæ bardzo d³ugo

i popisywaæ siê wyg³aszaj¹c poemat lub œpiewaj¹c. Nie ma tak¿e

ograniczeñ co do liczby kolejek i zdarza siê, ¿e symbel trwa nawet

ca³¹ noc. Jeœli grupa jest niewielka, a jej cz³onkowie dobrze znaj¹

tradycjê i s¹ dobrymi mówcami, rytua³ taki mo¿e byæ niezapom-

nianym prze¿yciem. Natomiast w wiêkszych grupach, do których

nale¿¹ równie¿ osoby mniej utalentowane, organizuje siê zwykle kr¹g

wewnêtrzny i zewnêtrzny. W tym drugim siedz¹ ci, którzy chc¹ tyl-

ko s³uchaæ; oczywiœcie w ka¿dej chwili ka¿dy z nich mo¿e przyst¹-

piæ do krêgu wewnêtrznego lub odejœæ. Tego rodzaju symbel na ogó³

koñczy siê z chwil¹ osuniêcia siê ostatniego mówcy pod stó³, co jest

zreszt¹ w pe³ni zgodne z wikiñsk¹ tradycj¹.

Warto zwróciæ uwagê na to, ¿e tak naprawdê symbel bardzo przy-

pomina œwieckie uroczystoœci, podczas których picie alkoholu i wzno-

szenie toastów jest zrytualizowane i ma na celu raczej podtrzymywanie

wiêzi spo³ecznych, ni¿ upicie siê. Jedyna ró¿nica polega na tym, ¿e

sposób wyg³aszania toastów jest œciœle okreœlony i silnie powi¹zany

z treœciami religijnymi oraz ze œredniowieczn¹ tradycj¹.

144

Podsumowanie

Jak wynika z tego krótkiego przegl¹du, formy kultu w Ásatrú s¹

bardzo ubogie i zasadniczo odró¿niaj¹ siê od pompatycznych i skom-

plikowanych ceremonii ró¿nych wspó³czesnych quasi-religii nawi¹zu-

j¹cych do New Age. W zasadzie trudno nawet mówiæ o kulcie w rozu-

mieniu oddawania czci bogom; wyznawcy Ásatrú tworz¹ ze swoimi

bogami wspólnotê, która jest umacniana przez rytualne picie miodu

i piwa, przy czym w przypadku ofiary blót jest to sformalizowane i

wyra¿one wprost, zaœ w przypadku symbel poprzez odwo³anie do

tradycji wikiñskiej. G³ówny akcent religii przesuniêty jest mocno ze

stosunku cz³owiek-bóstwo na samego cz³owieka, który nie przeszka-

dza bogom swoimi proœbami i nie poni¿a siê wobec nich, tylko przez

rozwijanie cnót i spe³nianie swego pos³annictwa staje siê ich godny.

Istot¹ Ásatrú jest wspólnota, dzia³anie i etyka, czyli zbiór zasad

okreœlaj¹cych zakres i cel dzia³ania. To zasadniczo odró¿nia tê reli-

giê od innych i sprawia, ¿e warto przyjrzeæ siê jej bli¿ej, choæ pod

wzglêdem liczby wyznawców pierwsza lepsza sekta synkretystyczna

przewy¿sza j¹ co najmniej kilkakrotnie. Odrodzenie siê Ásatrú jest

tym bardziej interesuj¹ce, ¿e religia ta jest zupe³nie sprzeczna z pow-

szechnie dziœ przyjmowanymi normami cywilizacyjnymi wymusza-

j¹cymi biernoœæ, pos³uszeñstwo i zachowania konsumpcyjne.

Warszawa, 18-21 XI 1998

Literatura

Gillette D. - Stead L., The Pentagram and the Hammer [niepubli-

kowany materia³ z FreeSpirit Festival 1994].

Gundarsson K. i inni, Our Troth, Seattle 1994.

Hávamál [w:] Edda poetycka, t³um. A. Za³uska-Strömberg, Wro-

c³aw 1986, ss. 19-52.

Reimer-Müller L., Nordic, Teutonic, Odinic, Alcoholic, „Asatrú

Today” 2:1994.

So³tysiak A., Œcie¿ka Ásatrú, „Peculiarity of Man” 4:1999 [w

druku].

Stead L., The Ravenbok, Bethesda 1992.

Wierciñski A., Ewolucja magii i religii, Kraków 1994.