Cyd albo Roderyk

(

)

Pierre Corneille Jan Andrzej Morsztyn

BOHATEROWIE

–

Gomes

ojciec Chimeny

–

/

Diego

opiekun

ojciec Roderyka

–

Chimena

kobieta ktora ma byc żona Roderyka

–

Roderyk

zabija Gomesa syn królewski

Leonora

Na dworze kastylskiego króla są

–

dwaj mężowie sławni z rady i boju

stojący u szczytu powodzenia

,

Gomes

,

dowódca wojsk

;

ojciec pięknej Chimeny

,

i podeszły wiekiem bohater przeszłych dni Diego ojciec dużo

,

.

obiecującego młodzieńca Roderyka

Wśród ojców zrodził się plan połączenia obydwu zasłużonych krajowi rodów przez małżeństwo

,

młodych którym te zamiary są równie pożądane i miłe

.

Tylko Leonora

,

,

,

,

ochmistrzyni i powiernica królewny kastyjskiej zna głęboką tajemną miłość jaką ta szlachetna

.

dziewczyna czuje do Roderyka

,

.

Królewna zna jednak obowiązki jakie nałożyło na nią wysokie urodzenie Zna niemożność związku z prostym rycerzem

.

niekrólewskiej krwi

;

Tym pilniej stara się o połączenie Roderyka z Chimeną

w ich małżeństwie bowiem widzi

.

jedyny lek na rany swojego serca

.

Nic nie zdaje się mącić perspektywy szczęścia roztaczającego się przed parą zakochanych Król postanowił przydać

.

swojemu synowi męża znanego z cnót i zasług

Zapada decyzja powierzenia tego szlachetnego obowiązku

.

Diegowi

Wywyższenie starca wbija się

,

,

ostrym cierniem zazdrości w serce ambitnego zadufanego w sobie Gomesa

,

.

.

który sądził że jest jedyny godnym tej roli Jest przecież obrońcą króla i kraju przed Murami

,

Spotkawszy Diega

,

,

,

.

ulegając nienawiści obrzuca go obelgami policzkuje wytrąca z ręki dobytą szpadę

,

.

Stary wódz nie umie znieść pohańbienia wolałby śmierć niż życie w niesławie

Jego

.

mścicielem z naturalnego porządku rzeczy musi zostać sam Roderyk

,

,

Młodzieniec wbrew sercu

podejmuje ten ciężki obowiązek i wyzywa

,

Gomesa ojca ukochanej Chimeny

,

który niechętnie przyjmuje wyzwanie

.

,

pewny zguby niedoświadczonego młodzika ze swej nieomylnej ręki Tymczasem wrodzone talenty bitewne Roderyka

,

.

okazują się większe niż można było przypuścić

.

Gomes pada pokonany i zabity

,

.

W tym czasie dochodzi wiadomość że flota Murów ruszyła przeciw miastu

Pomszczony Diego wysyła syna na

,

.

czele swoich ludzi przeciw niewiernym polecając mu w słusznej walce szukać ukojenia rozpaczy

,

Roderyk bowiem zdaje sobie sprawę że jego zwycięski pojedynek przekreślił nadzieje szczęścia u boku

ukochanej

.

.

Nie myli się

.

Obowiązek córki i obowiązek honoru każą Chimenie domagać się pokarania śmiercią zabójcy ojca

.

,

.

Murów odparto Roderyk wraca z pola bitwy jako zbawca jako obrońca miasta i korony

.

Król rad by darować mu winę widząc w nim godnego następcę starego Diega i zabitego Gomesa

,

Jednak Chimena

,

,

.

głucha na wszelkie perswazje domaga się pojedynku po którym obiecuje oddać swą rękę zwycięzcy

Przeciw Roderykowi staje w szrankach w jej imieniu

,

.

Sankty zakochany w niej młodzieniec

,

-

Chimena nie życzy mu jednak powodzenia walczą w niej sprzeczne uczucia

obowiązek zemsty i miłość do

.

Roderyka

.

Zabrania mu szukać w tym starciu zguby

.

Sankty powraca cały i zdrów

,

,

Chimena pewna że jej umiłowany poległ nie myśli dać obiecanej nagrody

.

zwycięzcy

,

.

Głośno wyznając swoją miłość pragnie dokonać życia w klasztorze

.

Wtedy Sankty wyznaje prawdę

,

,

,

Roderyk wytrąciwszy mu broń z ręki darował życie nie chcąc przelewać

.

krwi ofiarowanej z miłości ku Chimenie

Ponownie rozterkę i wahania córki Gomesa przecina

.

król Przypominając jej własne postanowienie poślubienia

,

.

zwycięzcy zaręcza ją z Roderykiem

,

,

.

Obiecuje za rok po odbyciu powinnej żałoby wyprawić im weselne gody

,

.

Tymczasem zaś śle Roderyka na zaczepną wyprawę przeciw Maurom

* * *

OSOBY

-

,

;

Diego ojciec Roderyka marszałek rady królewskiej

(

) -

,

;

Roderyk Cyd

młody szlachcic ze znamienitego rodu zakochany w Chimenie

-

,

;

Gomes ojciec Chimeny tajny radca królewski

-

;

Chimena młoda i piękna szlachcianka zakochana w Roderyku

-

;

Sankty również zakochany w Chimenie

-

;

Elwira służąca i powierniczka Chimeny

;

Król kastylijski

-

;

Królewna jego córka

-

;

Leonora ochmistrzyni Królewny

(

);

Pacholę Królewny paź

-

.

Alfons i Arias dworzanie Królewny

-

.

Rzecz dzieje się w Sewilli

stolicy Kastylii

Prolog

Wista składa

hołd parze królewskiej

(

Janowi Kazimierzowi i

Marii Ludwice

)

,

i wysławia władcę oraz jego małżonkę a zarazem

życzy im wszelkiej pomyślności i zwycięstwa nad wszystkimi

.

nieprzyjaciółmi

Akt pierwszy

,

.

Chimena okazuje równe względy Roderykowi i Sanktemu którzy rywalizują o jej rękę Ojciec Chimeny sprzyja bardziej

,

,

.

Roderykowi ale pragnie wiedzieć na którego z kandydatów do swej ręki panna patrzy bardziej przychylnym okiem

.

Misję wybadania jej zamysłów Gomes powierza Elwirze

.

Tymczasem Królewna posyła pazia po Chimenę

,

Sama zaś zwierza się Leonorze iż jest zakochana w

,

-

-

,

-

Roderyku ale jako córka królewska nie może decydować o swoich uczuciach zatem stara się choć

-

.

wbrew własnemu sercu aby jak najszybciej doszło do małżeństwa Chimeny z owym młodzieńcem

.

Ślub ten ma dać Królewnie spokój duszy i odwrócić jej myśli od Roderyka

Leonora współczuje Królewnie

,

.

nie szczęśliwej miłości a zarazem chwali jej postawę i postępowanie

,

.

Wbrew własnym przewidywaniom Gomes nie otrzymał stanowiska doradcy i nauczyciela syna królewskiego Zamiast

.

niego mianowany został Diego

.

,

Gomes zazdrości mu i nie kryje przed nim swych uczuć Diego pragnie zgody ze względu na swego syna dla którego

,

,

chce uzyskać rękę Chimeny ale Gomes jest przekonany że jego zasługi wobec władcy i królestwa są większe i że

,

.

został pokrzywdzony przez króla nie otrzymując wymarzonego urzędu

,

.

W pewnym momencie dochodzi między nimi do kłótni podczas której Gomes wymierza policzek ojcu Roderyka Staje

.

-

-

,

.

się to przyczyną pojedynku Ojciec Chimeny jako młodszy i silniejszy zwycięża wytrącając oręż z ręki przeciwnika

,

,

,

,

.

Diego prosi go aby dokończył dzieła i odebrał mu życie jednak Gomes usatysfakcjonowany odchodzi

,

Marszałek zaś poprzysięga przeciwnikowi zemstę i opowiada o zajściu Roderykowi

który ma odpłacić ojcu

.

Chimeny za zniewagę

,

Młodzieniec przeżywa ciężką rozterkę wahając się między zobowiązaniami

.

wypływającymi z miłości a powinnością wobec ojca i honoru

Wreszcie postanawia pójść za głosem honoru i

.

pomścić hańbę swego rodziciela

Akt drugi

,

,

Arias przynosi Gomesowi nakaz króla aby niezwłocznie pojednał się z ojcem Roderyka jednak dumny szlachcic nie

.

zamierza się ugiąć nawet przed królewską wolą i na nic się zdają napomnienia dawane mu przez dworzanina

Po odejściu Ariasa pojawia się

,

Roderyk

,

który nie lękając się niezwyciężonego dotąd rycerza

wyzywa go na

.

pojedynek

,

,

Gomes początkowo nie chce przyjąć wyzwania aby nie skrzywdzić młodzieńca ale ten trwa przy swoim

.

zamiarze

.

W końcu pewny zwycięstwa Gomes przyjmuje wyzwanie

,

.

Królewna pociesza Chimenę która cierpi z powodu zatargu między Gomesem a Diegiem

,

.

Panna zdaje sobie sprawę że na jej ukochanym spocznie obowiązek pomszczenia zniewagi wyrządzonej jego ojcu

,

.

Obawia się tego i pragnie przekonać Roderyka aby zaniechał zemsty Chimena jednak również czuje wewnętrzne

,

,

,

,

,

rozdarcie gdyż jeśli ukochany wiedziony uczuciem posłucha jej próśb sprzeniewierzy się honorowi za co później ona

,

,

.

będzie się wstydzić jeśli zaś pójdzie on za nakazem honoru dojdzie do ich rozstania

,

.

Pragnąc dopomóc szlachetnej pannie Królewna zamierza wezwać Roderyka do siebie i zatrzymać go przez jakiś czas

,

.

,

Okazuje się jednak że młodzieniec już się spotkał z Gomesem i zapewne z nim walczy Chimena biegnie do nich zaś

,

.

Królewna zwierza się ochmistrzyni ze swej nadziei iż Roderyk wyjdzie z pojedynku zwycięsko

Taka ewentualność

,

postawiłaby młodzieńca w rzędzie największych rycerzy a zarazem może zmusiłaby go do rozstania z

Chimeną

.

.

Taka sytuacja sprzyjałaby miłości Królewny i być może pozwoliłaby jej jednak połączyć się z Roderykiem

.

W tym czasie Arias zdaje Królowi relację ze swej rozmowy z Gomesem Władca wpada w gniew słysząc o pysze

.

.

swego poddanego i jego nieposłuszeństwie wobec woli majestatu Nakazuje przyprowadzić szlachcica pod strażą

,

,

Sankty próbuje bronić Gomesa twierdząc że waleczne i dumne serce brzydzi się przepraszaniem kogokolwiek jako

,

.

przejawem poniżenia jednak Król nie daje się przekonać

,

-

-

Rozmowa schodzi na temat Maurów którzy niepomni licznych klęsk

pojawili się na swych okrętach

.

u ujścia rzeki

.

Rozmowę przerywa Alfons donoszący o śmierci Gomesa

.

,

Chimena prosi władcę o ukaranie Roderyka za zabójstwo Równocześnie zjawia się Diego który występuje w obronie

.

syna

,

.

Panna powołuje się na zasługi swego ojca w obronie ojczyzny oraz na fakt że jego śmierć odbiera ducha wojsku

,

,

Marszałek natomiast oddaje własne życie w zamian za syna gdyż twierdzi że młodzieniec był jedynie

.

narzędziem pomsty w jego ręku

,

,

.

Jest też przekonany że Chimena skarży ukochanego zgodnie z nakazem honoru ale wbrew swemu sercu Władca

.

obiecuje rozsądzić sprawę i nakazuje odnaleźć młodzieńca

Akt trzeci

.

Roderyk zjawia się w domu Chimeny Elwirze

,

,

,

usiłującej wyprawić go z powrotem tłumaczy że przyszedł do

.

ukochanej po wyrok śmierci

,

Ponieważ do domu zbliża się Chimena w towarzystwie Sanktego służąca

.

nakazuje nieszczęśliwemu młodzieńcowi ukryć się przed nimi

.

Sankty natomiast ofiaruje swą szpadę na usługi Chimeny

,

,

.

Panna jednak choć nie wzbrania mu tego zarazem nie zobowiązuje go do występowania w jej sprawie Po odejściu

.

Sanktego Chimena wylewa przed Elwirą swe żale i dzieli się swymi rozterkami

,

Z dwóch bliskich jej mężczyzn jeden zabił drugiego ona zaś zmuszona jest wbrew sobie domagać się

,

.

śmierci tego który pozostał przy życiu

,

.

Ma jednak zamiar doprowadzić swą powinność do końca a następnie umrzeć

.

Nagle Roderyk wychodzi z ukrycia i wyraża swą gotowość oddania własnego życia jako zapłaty za zabicie Gomesa

,

,

Tłumaczy też że ze względu na Chimenę nie pragnął śmierci jej ojca ale w pewnym momencie

,

przeważył w nim honor oraz świadomość że nie mszcząc hańby wyrządzonej własnemu ojcu sam

,

również się pohańbi i wyrządzi tym krzywdę także ukochanej która nie będzie mogła przyjmować go

.

bez poczucia wstydu

.

Chimena rozumie to i nie potępia pobudek postępowania ukochanego Sama zaś nie ma zamiaru wymierzać

.

sprawiedliwości własną ręką Nie rezygnuje zatem z dochodzenia prawa do zemsty poprzez odwołanie się do

,

.

sprawiedliwości choć z całego serca pragnie przegrać sprawę w sądzie

.

.

Panna odprawia ukochanego Oboje podczas pożegnania snują lament nad swą nieszczęśliwą miłością

.

,

,

Diego poszukuje syna Jest zadowolony z powodu dokonanej pomsty ale zarazem niepokoi się o Roderyka którego

.

,

nie może odnaleźć W końcu spotyka go i chwali za odwagę oraz nie lada dokonanie jakim było pokonanie w

.

pojedynku niezwyciężonego dotąd przeciwnika

,

.

Młodzieniec jednak jest zrozpaczony gdyż wybierając godność utracił miłość

, "

,

"

,

Na stwierdzenie ojca że honor jest powinnością a miłość zabawą odpowiada że mężczyzna powinien

.

oprócz własnej godności kierować się też sercem i nie może być pozbawiony uczuć

,

,

Dlatego młodzieniec nie mogąc zapomnieć o Chimenie

.

,

pragnie umrzeć Ojciec radzi aby Roderyk nie myślał

,

w takim razie o śmierci ale stanął na czele wojska szykującego się do odparcia ataku Maurów i albo

,

chwalebnie poległ albo powrócił pełen chwały i jako obrońca ojczyzny zdobył uznanie i ponowną łaskę

.

u swej ukochanej

Akt czwarty

Elwira oznajmia swej pani wieści o bohaterskich czynach Roderyka i zwycięstwie dowodzonych przez

niego wojsk kastylijskich nad Maurami

.

,

,

Trzygodzinna bitwa przyniosła zwycięzcom wielkie łupy a ponadto pojmano dwóch królów których

,

Diego oddał w ręce władcy Kastylii prosząc zarazem o łaskę dla swego syna

.

,

,

Chimena jednak tym bardziej cierpi gdyż zmuszona jest nadal dochodzić sprawiedliwości na ukochanym który przez

.

swe waleczne czyny stał się jeszcze bardziej godnym jej miłości

,

.

Przybywa Królewna przed którą Chimena skarży się na swe cierpienie

Córka królewska jednak pragnie odwieść

,

pannę od zamiaru dalszego dochodzenia sprawiedliwości na Roderyku który wielce się zasłużył dla

całej ojczyzny

.

,

,

Twierdzi też ona że przez zaniechanie pomsty Chimena sama może złożyć ojczyźnie wspaniały dar

.

a zarazem okazać chwalebną wielkoduszność

Tymczasem Roderyk spotyka się z życzliwym przyjęciem ze strony

.

.

Króla Władca chwali jego cnoty i zasługi

"

",

(

Nadaje mu też przydomek Cyd którym określali Roderyka zwyciężeni Maurowie w ich języku słowo

).

to oznaczało pana

,

.

Król zamierza też raczej pocieszyć pogrążoną w żalu Chimenę niż prawem ścigać zasłużonego młodzieńca

.

Roderyk opowiada władcy przebieg walki

.

Nocą przed atakiem Maurów zgromadził on około trzech tysięcy obrońców i zastawił na wroga pułapkę Afrykanie

,

.

przypłynęli na trzydziestu okrętach które w głąb rzeki zaniósł przypływ morza

,

Przekonani że napadają na

,

.

uśpionych mieszkańców zaniechali ostrożności i zostali zaskoczeni przez Kastylijczyków

Wodzowie

,

.

Maurów zmobilizowali swe wojska do walki ale zostały one szybko rozbite przez obrońców miasta

Kiedy zaś

,

.

Maurowie próbowali uciec przypływ morza spychał ich z powrotem do miasta Opuszczeni zaś przez

.

wojsko dwaj królowie afrykańscy zrezygnowali z walki i poddali się Cydowi

,

Ponieważ zbliża się Chimena

,

,

Król nakazuje Roderykowi ukryć się sam zaś oznajmia pannie że jej

,

,

.

ukochany którego przyszła skarżyć zmarł wskutek odniesionych podczas bitwy ran

Podstęp ten ma

,

odkryć władcy prawdziwe uczucia córki Gomesa

,

która rzeczywiście blednie i słabnie

słysząc o śmierci

.

ukochanego

,

.

,

Król natychmiast wyznaje jej że Roderyk żyje Zarazem próbuje nakłonić pannę aby słuchała głosu

,

swych uczuć a nie obowiązku

.

,

,

Chimena chociaż przyznaje się do tego iż kocha bohaterskiego młodzieńca ale nie

,

chce odstąpić od swego oskarżenia

.

powołując się na pamięć ojca i powinności córki wobec zabitego

,

Widząc to Król postanawia że

.

Roderyk ma stanąć do pojedynku z wyznaczonym przez Chimenę rycerzem

Obecny przy tej rozmowie Sankty powołuje się na wcześniejszą obietnicę panny i ofiaruje się stanąć do

.

,

,

pojedynku w obronie jej praw Panna zezwala mu na to Król zaś wydaje wyrok w którym nakazuje

Chimenie poślubić zwycięzcę tego

.

pojedynku

Akt piąty

,

-

Roderyk przychodzi się pożegnać z Chimeną gdyż widząc jej nastawienie do siebie i upór w dążeniu do ukarania

-

.

jego występku postanowił poświęcić swe życie i wystawić się na śmiertelny cios rywala

,

.

Zdumiona tym oświadczeniem panna wpierw próbuje przekonać ukochanego że ucierpi na tym jego honor Kiedy

,

jednak jej argumenty nie wywołują oczekiwanego skutku wyznaje Roderykowi swe uczucie i

wręcz nakazuje mu

,

,

zwyciężyć w pojedynku aby ona nie została żoną Sanktego

.

,

,

którego nie kocha Roderyk słysząc to gotów

,

jest stanąć do pojedynku i zwyciężyć nie tylko ze swym rywalem ale ze wszystkimi hiszpańskimi i mauretańskimi

.

rycerzami

W tym czasie

,

,

.

Królewna wciąż wiedziona miłością do Roderyka przeżywa wewnętrzne rozterki Jakkolwiek

,

zrzekła się już tego młodzieńca i oddała go Chimenie

,

ale serce podpowiada jej

aby jakimś podstępem go

odzyskać

.

Idąc jednak za

napomnieniem Leonory

-

-

postanawia poskromić te zapędy uczucia i choć z ciężkim sercem

.

pozostawić Roderyka Chimenie

,

,

,

Jeśli chodzi o wynik pojedynku to zarówno Królewna jak i jej ochmistrzyni są przekonane że Sankty który nie

,

.

wsławił się dotąd w walce z pewnością ulegnie swemu przeciwnikowi

.

,

Chimena zaś z wielkim niepokojem oczekuje na wynik pojedynku Cały czas jest rozrywana przez sprzeczne uczucia

,

.

gdyż albo zginie jej ukochany albo nie pomszczona pozostanie śmierć jej ojca

Obie te ewentualności wydają się

.

jej być równie odpychające i niekorzystne

,

,

,

Twierdzi też że jeśli nawet Roderyk wygra pojedynek będzie musiał jeszcze nieraz walczyć aby

,

zdobyć jej rękę a zarazem wynagrodzić zabójstwo jej ojca

.

,

Nie słucha ona trzeźwych napomnień Elwiry która

,

,

.

przestrzega swą panią aby nie kusiła losu wypowiadając na głos takie życzenia

W pewnym momencie pojawia się

Sankty i składa swą szpadę u stóp Chimeny

.

-

,

Panna przekonana że Roderyk

-

zginął w pojedynku

,

.

przeklina Sanktego pewna że wygrał on za pomocą jakiegoś podstępu

,

Zrozpaczona nie dopuszcza go też do głosu choć

.

młody rycerz pragnie jej coś wyjaśnić

.

Przybywa Król z dworzanami

,

,

Chimena błaga go aby cofnął wyrok nakazujący jej poślubić zwycięzcę gdyż pragnie się ona zamknąć

.

na resztę życia w klasztorze i opłakiwać tam zarówno swego ojca jak i ukochanego

,

.

Król jednak oznajmia jej że syn Diega żyje

,

,

Sankty zaś wyjaśnia że został pokonany przez Roderyka który

.

,

nie chciał zabić swego przeciwnika Roderyk też nakazał zwyciężonemu aby udał się on do Chimeny i

.

ofiarował jej swoje życie i szpadę

,

,

.

Wchwilę potem pojawia się też Królewna prowadząc Roderyka którego oddaje Chimenie

-

-

Młodzieniec po raz kolejny jest gotowy jeśli taka będzie wola jego ukochanej oddać jej swe życie w zamian za

.

życie jej ojca

,

Jednak Chimena nie żąda już żadnego zadośćuczynienia ale

,

wzbrania się przed poślubieniem ukochanego

.

gdyż jeszcze nie zakończył się dla niej czas żałoby po ojcu

,

,

Król zatem daje jej rok na odbycie żałoby zaś Roderykowi zleca aby przez ten rok nadal prowadził

.

zwycięską wojnę przeciwko Maurom