TERAPIA ZAJ
CIOWA
w domu pomocy
społecznej dla seniorów
Usprawnianie psychiczne polega na
fot. www.inmagine.com
przywróceniu zdolności nawiązywania
kontaktów i umiejętności współżycia z in-
nymi ludz
mi, dostosowania się do środo-
wiska, w którym się żyje. Usprawnianie fi-
zyczne to połączenie zajęć terapeutycz-
nych z rehabilitacją leczniczą, umożliwia-
jące zachowanie sprawności fizycznej, po-
zwalajÄ…cej przynajmniej na samodzielne
wykonywanie prostych czynności. W tera-
pii zajęciowej usprawnianie psychiczne i fi-
zyczne przeplatajÄ… siÄ™ nawzajem, np. zajÄ™-
cia muzyczne poprawiają nastrój, a w po-
łączeniu z tańcem - usprawniają fizycznie.
Celem terapii zajęciowej jest zapobiega-
nie skutkom ograniczania aktywności (któ-
ra towarzyszy chorobie) i przywracanie
zdolności do aktywnego życia w interakcji
z otoczeniem społecznym. Poprzez uczest-
niczenie w przeróżnych formach aktywno-
ści zorganizowanej i celowej jednostki nie
pozostajÄ… bierne, nie zanika w nich inicja-
tywa i chęć do pracy oraz chęć nawiązy-
wania i kontynuowania kontaktów z inny-
mi2. Tym samym osiÄ…ga siÄ™ maksymalny
rozwój umiejętności podopiecznego, uczy
lub usprawnia wykonywanie czynności sa-
moobsługowych, tworzy możliwości pro-
wadzenia samodzielnego życia, a nawet
podjęcia zatrudnienia3.
W terapii zajęciowej stosuje się świado-
my dobór różnych zajęć typu manualne-
go, intelektualnego i rozrywkowego, które
dr n. hum. erapia zajęciowa to pewne poprzez wykonywanie usprawniają uszko-
Andrzej Mielczarek określone czynności o charak- dzoną czynność organizmu lub pozytyw-
Dom Pomocy Społecznej terze zajęć fizycznych lub umy- nie oddziałują na stan psychiczny pacjen-
,,Na Skarpie we Włocławku słowych, prowadzone przez fa-
chowców
T w danej dziedzinie,
2 Zajęcia terapeutyczne dla w dps dla ludzi
majÄ…ce na celu usprawnianie psychiczne w starszym wieku, www. republika.pl/zsm-jaslo/
artykuly/model.htm ( 2009.07.23)
i fizyczne chorego1.
3 A. Wojciechowski, Aspekt deontologiczny te-
rapii zajęciowej, Konin 1995, Warsztat Terapii
1 K. Milanowska, Techniki pracy w terapii zaję- Zajęciowej nr 2, Polskie Towarzystwo Walki z Ka-
ciowej, Warszawa 1982, s. 15 lectwem
wrzesień 2009
14
fot. www.inmagine.com
fot. www.inmagine.com
ta. Są to metody, czyli systematycznie sto- go tryb życia, poziom aktywności fizycz-
sowane sposoby postępowania prowadzą- nej oraz cechy osobiste;
ce do założonego wyniku. Oto podstawo- zajęcia rekreacyjne, organizowanie róż-
we rodzaje terapii (metody): nych form rekreacji, takich jak: spacery,
ergoterapia, czyli terapia poprzez za- wieczorki taneczne, gry sportowe, gry
jęcia manualne (tkactwo, hafciarstwo, i zabawy świetlicowe, spotkania z po-
dziewiarstwo, wikliniarstwo, krawiec- ezjÄ…;
two, kaletnictwo, metaloplastyka, garn- zajęcia artystyczne polegające na wszel-
carstwo i ceramika, stolarstwo i ogrod- kiego rodzaju umuzykalnianiu oraz na
nictwo); pracach ręcznych, np. śpiewanie znanych
socjoterapia, czyli terapia zaburzeń za- piosenek, uczenie się nowych, słuchanie
chowania i zaburzeń emocjonalnych muzyki, udział w koncertach;
w toku spotkań grupowych, towarzy- gry i zabawy mające na celu poprawę
skich (ludoterapia, zabawoterapia, rekre- sprawności fizycznej i psychicznej, roz-
acja, trening umiejętności społecznych, wijanie orientacji, pomysłowości, uzupeł-
terapia ruchem); nianie wiadomości oraz umiejętności po-
arteterapia, terapia sztukÄ…, kontakt dejmowania decyzji, wprowadzajÄ…ce po-
bierny lub czynny ze sztuką i kulturą (ry- czucie sprawiedliwości, podporządkowa-
sunek, malarstwo, grafika, rzez
ba, sztuki nia i poznawania zasad;
użytkowe, zdobnictwo i dekoratorstwo); biblioterapia, czyli terapia poprzez lite-
kinezyterapia, czyli terapia ruchem, raturÄ™; inaczej ukierunkowane czytelnic-
ćwiczenia fizyczne prowadzone przez two, dostarczające tematów do rozmów,
uprawnionych rehabilitantów. Jest ona nowego spojrzenia na własne problemy4.
ważna dlatego, gdyż zaspokaja m.in. po-
trzebę rywalizacji, wyładowania emocji,
4 M. Nawrot, E. Kopij, E.Suska, A. Woroniuk,
odreagowania, relaksu i współzawodnic-
A. Kuczyńska, Klasyfikacja rodzajów, metod,
technik i form terapii zajęciowej, Referat opra-
twa. Przed podjęciem owej terapii nale-
cowany przez nauczycieli Zespołu Przedmiotowo-
ży uwzględnić stan zdrowia pacjenta, je-
Metodycznego Terapii Zajęciowej w Medycznym
Studium Zawodowym w Sztumie i wygłoszony
15
15
teoria i praktyka
teoria i praktyka
Terapia zajęciowa jest prowadzona W trakcie twórczej pracy zapomina się o sa-
w ośrodkach rehabilitacyjnych, warszta- motności, bólach i chorobach, przekonuje
tach terapii zajęciowej, w szpitalach, na się o własnych możliwościach. Stosowanie
oddziałach dziecięcych i neurologicznych. różnych form terapii zajęciowej uspraw-
Także w psychiatrii, gdzie stosuje się jej róż- nia psychicznie i fizycznie, powoduje usa-
ne metody, celem odwracania uwagi cho- modzielnienie, pobudza zaradność, uczy
rych od problemów, natarczywych myśli współżycia w grupie, nawiązywania kon-
oraz aby wypełnić wolny czas pacjentów. taktów z sąsiadami i z personelem. Ponad-
Ponadto  w domach pomocy społecznej to utrzymuje lub budzi wiarę w sens życia
i w domach dziennego pobytu, w szkołach i rozwija różne zainteresowania. Wymienić
specjalnych, ośrodkach dla narkomanów tu należy także wyrobienie w mieszkańcu
i alkoholików. poczucia społecznej użyteczności, adapta-
Terapia zajęciowa jest jednym ze sposo- cji do nowych warunków życia, likwidację
bów pożytecznego spędzania czasu w do- nudy i apatii, czasem agresji, odzwyczaja-
mach pomocy społecznej dla osób w po- nie od nałogów. W terapii zajęciowej nie-
deszłym wieku. Osoby starsze mają du- zbędny jest doping i przykład innych osób.
żo wolnego czasu i często nie wiedzą, co Jeśli kilka osób wez
mie siÄ™ za jakÄ…Å› pracÄ™,
z nim robić. Różnorodna terapia zajęciowa wtedy łatwiej jest im pociągnąć za sobą in-
to propozycja dla mieszkańców, aby się nie nych. W przeciwnym wypadku na zajęcia
nudzić, by wykorzystywać swoją chęć do przychodzi bardzo mało osób.
nauki. Zajęcia terapeutyczne opierają się Osoba prowadząca ćwiczenia w ramach
na umiejętnościach już posiadanych oraz terapii zajęciowej to terapeuta zajęcio-
na nauce nowych5. Podczas zajęć należy wy. To on poprzez zajęcia usprawnia pod-
uwzględniać życzenia i przyzwyczajenia opiecznych pod względem fizycznym, psy-
podopiecznych, pamiętając jednak o ste- chicznym i społecznym, leczy pacjenta po-
reotypach seniorów, utrwalanych często przez wykorzystywanie możliwości instru-
przez wiele lat; ich ,,brutalna zmiana mo- mentalnych, intelektualnych i emocjonal-
że być dużym i nieprzyjemnym przeżyciem nych, wykorzystując do tego różne formy
dla podopiecznego. Terapia zajęciowa po- i techniki terapii: psychoterapię, reeduka-
winna być zawsze poprzedzona postawie- cję, profilaktykę i rehabilitację w uzależnie-
niem stosownej diagnozy, uwzględnia- niach, rewalidację przez sztukę (artetera-
jÄ…cej skomplikowane i nietypowe starcze pia, muzykoterapia), terapiÄ™ rodziny, ergo-
patologie. Diagnoza zapewnia mieszkań- terapię (terapia poprzez pracę), turystykę
cowi szansę wyrażenia siebie w dostęp- i rekreację. To osoba ze specjalnym przy-
nej i indywidualnej formie, określonej je- gotowaniem i predyspozycjami, znająca
go wewnętrznymi i zewnętrznymi predys- wiele działów pracy i technik usprawnia-
pozycjami, pozwala na wybór takiej formy jących podopiecznego. Dobrze, że ostat-
twórczości, która odpowiada indywidual- nie kilkadziesiąt lat przyniosło postęp
nym uzdolnieniom i możliwościom. w tej dziedzinie. Powstały struktury edu-
W domach pomocy społecznej terapia kacyjne, które zajmują się nauką terapeu-
zajęciowa integruje mieszkańców, pozwa- tów pracujących z osobami w różnym wie-
la na nawiązanie bliższych kontaktów po- ku i z różnymi schorzeniami, z niepełno-
przez rozmowy i wspólne rozwiązywanie sprawnymi fizycznie i umysłowo, z zabu-
problemów. Świadomość swoich zdolno- rzeniami emocjonalnymi, nie potrafiącymi
ści, przydatności i możliwości zrobienia zadbać o siebie i o rodzinę. Także z oso-
czegoś pożytecznego wpływa pozytyw- bami upośledzonymi umysłowo, z proble-
nie na samoocenę ludzi starszych, podnosi mami psychologicznymi, uczącymi się żyć
wartość w oczach innych uczestników za- w społeczności. Poprzez uczestnictwo
jęć, wyzwala poczucie bycia potrzebnym. w terapii zajęciowej wszyscy pozytywnie
modyfikujÄ… swoje zachowania.
na seminarium metodycznym w Szkole Policeal- Od terapeuty zajęciowego wymaga
nej Pracowników Służb Społecznych w Gdańsku-
siÄ™ przygotowania pedagogicznego oraz
Brzez
nie w dniu 6 kwietnia 2005 r.
ogólnych wiadomości z zakresu anato-
5 M. Komorowska, E. Miszczyk, Sytuacja osób
mii, fizjologii i patologii. Aby osiągnąć za-
starszych w domach pomocy społecznej, /w:/
Sytuacja zdrowotna osób w starszym wieku w
mierzony cel, powinien on podchodzić
Polsce. Aspekt medyczny i społeczno  demo-
do podopiecznych z wyrozumiałością,
graficzny II, red. T. Kowaleski , P. Szukalski, A
ódz

2000, s. 127.
wrzesień 2009
16
serdecznością i cierpliwością. Zanim za- oczekuje się, by wiedział, jak sobie radzić
cznie pomagać pacjentom, dokonuje oce- z tymi problemami6.
ny funkcjonowania pacjenta w codzien-
nym życiu i układa jego codzienny plan Reasumując: terapia zajęciowa w do-
zajęć, uwzględniając w nim indywidual- mu pomocy społecznej dla osób w pode-
ne potrzeby pacjenta i otoczenie, w któ- szłym wieku to zespół czynności o cha-
rym przebywa. Podczas zajęć uważnie ob- rakterze zajęć fizycznych i umysłowych,
serwuje, jak osoba daje sobie radę z wy- zapewniająca możliwość leczenia po-
znaczonymi zadaniami, podkreśla zaan- przez pracę, rozwijanie osobowości i po-
gażowanie podopiecznego, nie szczę- szerzanie zakresu posiadanych umiejęt-
dząc przy tym słownych wzmocnień. Za- ności. To proces, w trakcie którego ma
chęca do pracy poprzez rozmowę, co po- nastąpić pewna zmiana w funkcjonowa-
zwala seniorowi akceptować swoją niepeł-
nosprawność i osiągać coraz lepsze efek-
ty terapeutyczne, zwiększać stopień sa-
fot. www.inmagine.com
modzielności i wzmacniać wiarę we wła-
sne możliwości. Poprzez stosowanie czę-
stych pochwał, podnosi samoocenę, uczy
pacjentów tolerancji na stres, niweluje po-
stawy roszczeniowe oraz pomaga w znale-
zieniu  bratniej duszy . Odpowiednio do-
brana terapia zajęciowa działa uspokaja-
jÄ…co i kieruje uwagÄ™ na wykonywanÄ… pra-
cę  gdy zajęcia są prowadzone ciekawie,
podopieczny zapomina, że ćwiczy i wyko-
nuje pracę bez uczucia zmęczenia.
Szkoda, że w domach pomocy społecz-
nej dla seniorów w terapii zajęciowej naj-
częściej biorą udział głównie aktywni
mieszkańcy. Zatem należy dołożyć wszel-
kich starań, by pobudzić do aktywności
osoby bierne. Można to zrobić m.in. po-
przez proponowanie zajęć atrakcyjnych
dla wszystkich mieszkańców. Błędem jest
założenie, że na zajęciach muszą powsta-
wać ,,dzieła artystyczne . Z reguły tylko
nieliczni mieszkańcy są uzdolnieni, cała
reszta nie chce być artystami, chce tylko
godnie żyć, a do tego nie potrzeba wielkiej
twórczości. Można też proponować zaję-
cia wykonywane przez całe życie: gotowa-
nie, cerowanie, pieczenie ciasta, majster-
kowanie  godne człowieka w podeszłym
wieku.
Warto tu wspomnieć, że żadna terapia
nie zastÄ…pi pracy. Wprawdzie jest ona po-
wtarzalna i monotonna, ale daje satysfak- niu osób w nim uczestniczących, to świa-
cję i przyjemnie męczy, przynosi zadowo- domy wybór takich form twórczości i za-
lenie, bowiem ma swój sens. Człowiek, chowań, które odpowiadają ich uzdolnie-
który pracuje, czuje siÄ™ peÅ‚nowartoÅ›ciowy. niom i możliwoÅ›ciom. óð
Jeśli w domu pomocy poza terapią zajęcio-
wą nie stworzy się mieszkańcom możliwo-
ści pracy, szanse na poprawę ich aktywi-
zacji sÄ… niewielkie. Dlatego od personelu
6 Z. Tarkowski, ZarzÄ…dzanie i kierowanie domem
pomocy społecznej. Teoria- badania  praktyka 
ćwiczenia. Lublin 1998, s .184.
17
teoria i praktyka