Opracowała: mgr Maria Zań
Rola Warsztatów Terapii Zajęciowej w rehabilitacji osób
niepełnosprawnych.
Temat na posiedzenie Zespołu Komisji
Przedmiotowych dn. 09.03.04
W ostatnich latach na Świecie i w Polsce wzrasta liczba osób z ró\
nymi dysfunkcjami
psychofizycznymi. Aktualnie, co dziesiąty Polak jest niepełnosprawny.
Badania WHO wykazują, \
e 70% osób niepełnosprawnych wymaga rehabilitacji pod
specjalistycznym nadzorem.
Według polskiego modelu rehabilitacji, uznanego przez WHO za program światowy,
usprawnienie lecznicze obejmuje kinezyterapię, fizykoterapię, terapię zajęciową
i zaopatrzenie ortopedyczne.
W Polsce du\
ą szansę na zorganizowanie pomocy osobom niepełnosprawnym
z najcię\
szymi dysfunkcjami psychicznymi i fizycznymi stworzyła Ustawa Sejmowa z dnia 9
maja 1991 roku o zatrudnieniu i rehabilitacji zawodowej osób niepełnosprawnych. Na mocy
tej ustawy dnia 08.09.1992 roku zostało wydane Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki
społecznej w sprawie zasad tworzenia, działania i finansowania WTZ.
W oparciu o powy\
sze akty prawne od 1992 roku powstają w Polsce WTZ.
Najnowszym aktem prawnym, obowiązującym do dnia dzisiejszego jest
Rozporządzenie Pracy i Polityki Społecznej z dnia 30 września 2002r. w sprawie
szczegółowych zasad tworzenia, działania i finansowania WTZ (Dz. U. Nr 167, poz. 1376).
WTZ realizują zadania w zakresie rehabilitacji społecznej i zawodowej, zmierzające
do ogólnego rozwoju i poprawy sprawności niezbędnych do prowadzenia przez osobę
niepełnosprawną niezale\
nego, samodzielnego i aktywnego \
ycia  na miarę jej
indywidualnych mo\
liwości.
Realizacja celu odbywa się poprzez:
- ogólne usprawnianie,
- rozwijanie umiejętności wykonywania czynności \
ycia codziennego oraz
zaradności osobistej,
- przygotowanie do \
ycia w środowisku społecznym, m. in. poprzez rozwój
umiejętności planowania i komunikowania się, dokonywania wyborów,
decydowania o swoich sprawach oraz innych umiejętności niezbędnych w
niezale\
nym \
yciu, a tak\
e poprawę kondycji psychicznej,
- rozwijanie umiejętności przy zastosowaniu ró\
nych technik terapii zajęciowej,
rozwijanie psychofizycznych sprawności niezbędnych w pracy,
- rozwijanie podstawowych oraz specjalistycznych umiejętności zawodowych,
umo\
liwiających podjęcie pracy w zakładzie aktywności zawodowej lub innej
pracy zarobkowej albo szkolenia zawodowego.
Działalność Warsztatów jest działalnością o charakterze niezarobkowym. Koszty
utworzenia i działalności Warsztatów finansuje Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób
Niepełnosprawnych (PEFRON). Po reformie administracyjnej WTZ nadzorują terenowe
oddziały Funduszu, podlegające na danym terenie staroście. WTZ stanowią podstawowe
ogniwo w procesie rehabilitacji zawodowej osób niepełnosprawnych, gdzie większy nacisk
kładzie się na aspekt społeczny funkcjonowania zawodowego, nie bagatelizując jednak
nabywania umiejętności czysto zawodowych, związanych z wykonywana pracą.
Poprzez odpowiednio dobrane techniki pracy przywarsztatowej lub artystycznej
ćwiczą upośledzone funkcje ruchowe. Praca w zespole sprzyja lepszej zaradności i
samodzielności, poprawia funkcjonowanie w grupie społecznej i adaptację środowiskową.
Placówki typu WTZ mogą być tworzone i prowadzone przez ró\
ne organizacje.
Przede wszystkim pozarządowe  fundacje i stowarzyszenia oraz zakłady pracy chronionej,
samorządy powiatowe, gminne, związki wyznaniowe, domy pomocy społecznej, ośrodki
kultury i inne.
Uczestnik warsztatów otrzymuje kieszonkowe w wysokości 20% najni\
szego
wynagrodzenia określonego na podstawie kodeksu pracy. Wysokość kieszonkowego i sposób
gospodarowania nim ustala kierownik warsztatu według zasad określonych w regulaminie.
Wielu uczestników WTZ po raz pierwszy otrzymuje własne pieniądze, traktując je jako
samodzielnie zarobione. Ma to dla osoby, szczególnie dla upośledzonej umysłowo, wielkie
znaczenie, nie tylko ekonomiczne  daje jej poczucie bycia u\
ytecznym. Podtrzymuje w
osobie niepełnosprawnej poczucie własnej godności, szacunku i wartości osobistej. Oprócz
kieszonkowego uczestnicy WTZ maja zagwarantowany bezpłatny przejazd do placówki i
jeden posiłek.
Uczestnikami WTZ są osoby niepełnosprawne, upośledzone umysłowo bądz
fizycznie
od 16 roku \
ycia z pierwszą lub druga grupą inwalidzka, którym Powiatowy Zespół
Orzekania o Stopniu Niepełnosprawności wydał orzeczenie, o co najmniej umiarkowanym
stopniu niepełnosprawności i niezdolności do podjęcia pracy. Nie ma przy tym ograniczeń, co
do stopnia, rodzaju kalectwa czy przyczyn jego powstania. Wa\
nym dodatkowym kryterium
są dobre chęci samego zainteresowanego i jego rodziny.
Kwalifikacji uczestników do warsztatu dokonuje jednostka organizująca warsztat na
podstawie zgłoszeń samych zainteresowanych, ich rodzin, prawnych opiekunów, urzędów
pracy. Dla ka\
dej osoby zakłada się kartę informacyjną uczestnika.
Wśród kandydatów ubiegających się o miejsce w WTZ większość stanowią osoby z
upośledzeniem umysłowym, z dziecięcym pora\
eniem mózgowym, niedowładami kończyn,
schorzeniami neurologicznymi, niedosłuchem, chorobami wzroku oraz epilepsją. Du\
ą grupę
stanowią osoby, u których występuje jednocześnie upośledzenie umysłowe i fizyczne.
Rehabilitacja uczestników warsztatu odbywa się zgodnie z indywidualnym programem
terapii, przygotowanym przez radę programowa warsztatu.
Indywidualny program rehabilitacji winien uwzględniać rozwój:
- wartości osobistej,
- samodzielności społecznej,
- form komunikowania się (mowy biernej, czynnej, umiejętności nawiązywania
kontaktów),
- poprawy kondycji psychicznej oraz fizycznej sprzyjającej niezale\
ności,
samodzielności oraz radzeniu sobie w trudnych sytuacjach,
- umiejętności wykonywania ró\
nych czynności wynikających z form terapii
zajęciowej,
- psychofizycznych sprawności niezbędnych w pracy,
- usprawnienia ruchowego.
W rehabilitacji niepełnosprawnych uczestników WTZ zwraca się szczególna uwagę na
doskonalenie umiejętności samoobsługowych w zakresie:
- higieny osobistej,
- prac porządkowych,
- przygotowania posiłków,
- dokonywania zakupów,
- pełnienia dy\
urów,
- właściwych postaw wobec pracy,
- wyrabiania dyscypliny przez zwracanie uwagi na punktualność,
- zachowanie stałych godzin rozpoczynania i kończenia dnia pracy,
- wdra\
ania do przestrzegania regulaminu warsztatu.
Rada programowa warsztatu dokonuje określonej oceny efektów rehabilitacyjnych, w
miarę potrzeb koryguje i rozwija program rehabilitacji. Uczestnik, który otrzymał bardzo
dobrą ocenę postępów rehabilitacji społeczno  fizycznej, powinien być skierowany do
Zespołu ds. Orzekania o Stopniu Niepełnosprawności w celu orzeczenia mo\
liwości
zatrudnienia. Uczestnicy warsztatu, którzy osiągnęli zdolności do pracy mogą pozostać w
placówce do czasu uzyskania miejsca pracy, nie dłu\
ej jednak ni\
3 miesiące.
Warsztat jest placówką pobytu dziennego. (czas trwania zajęć w warsztacie wynosi do
35 godzin tygodniowo i do 7 godzin dziennie).
Pracownikami warsztatu są:
- kierownik warsztatu,
- specjalista do spraw rehabilitacji lub rewalidacji,
- inspektorzy terapii zajęciowej,
- pracownik socjalny,
- pielęgniarka lub lekarz,
- inne osoby niezbędne do prawidłowego funkcjonowania warsztatu.
Pracownicy warsztatu tworzą radę programowa warsztatu. Rada z udziałem
uczestników warsztatu dokonuje okresowo, nie rzadziej ni\
raz na pół roku, oceny
indywidualnych efektów rehabilitacji. Podstawową forma aktywizacji uczestników WTZ jest
terapia zajęciowa o wielokierunkowym działaniu.
Pierwszym, bardzo istotnym, etapem w prowadzeniu terapii zajęciowej jest dokładne
rozpoznanie i ocena odbiegających od norm czynności \
yciowych danej osoby.
Niezbędnym elementem składowym oceny powinno być określone sprawności fizyczne,
funkcji poznawczych, emocjonalnych i społecznych. W ocenie stanu fizycznego dla
instruktora terapii zajęciowej istotne znaczenie ma:
- rodzaj upośledzenia i zaburzeń,
- koordynacja ruchowa,
- wzmo\
one lub obni\
one napięcie mięśniowe,
- zakres ruchu w poszczególnych stawach kończyn.
Ocena stanu psychicznego obejmuje:
- sposób porozumiewania się,
- rozwój mowy,
- rozwój myślenia,
- poziom opanowania wiadomości i umiejętności,
- koncentracja uwagi i zapamiętywanie,
- poziom emocji oraz sposób ich wyra\
ania,
- zainteresowania.
Ocena stanu społecznego wymaga uwzględnienia takich elementów, jak:
- wpływ upośledzenia na pełnienie ról społecznych,
- komunikacja interpersonalna,
- samokontrola,
- poziom sprawności w czynnościach \
yciowych.
W terapii zajęciowej wszelkie działania terapeuty muszą być dostosowane do sytuacji
podopiecznego, a zatem do zmniejszonej wydajności psychicznej, obni\
onej spławności
manualnej, zani\
onej motywacji, aktualnego stanu zdrowia i samopoczucia.
Program terapii zajęciowej powinien określać w szczególności:
- formy terapii,
- stanowisko terapii oraz jego techniczne i organizacyjne dostosowanie do stopnia
sprawności psychofizycznej,
- przewidywany zakres i czas terapii,
- zakres i metody nauk, zaradności osobistej i przystosowania do \
ycia,
- metody opanowania czynności przysposabiających do pracy,
- formy rehabilitacji psychicznej i społecznej,
- formy współpracy z rodziną lub opiekunami,
- osoby odpowiedzialne za realizację programu.
Techniki pracy w terapii zajęciowej:
- malarstwo,
- rzez
ba,
- tkactwo,
- prace w drewnie,
- galanteria skórzana,
- metaloplastyka,
- wyroby plecione,
- tworzywa sztuczne,
- haft, dziewiarstwo i koronkarstwo,
- zabawkarstwo,
- garncarstwo, ceramika,
- krój i szycie,
- introligatorstwo,
- fotografika,
- bibliotekarstwo,
- zajęcia kulinarno  rozrywkowe,
- ogrodnictwo,
- zajęcia gospodarstwa domowego.
Na jedna osobę pracują bezpośrednio z uczestnikami WTZ nie powinno przypadać
więcej, ni\
pięciu uczestników pracowni.
Dzięki WTZ osoby niepełnosprawne otrzymały szanse na godne \
ycie, a ich rodziny
niewątpliwą pomoc. Warsztaty częściowo odcią\
ają rodzinę z opieki nad chorym, w zamian
zapewniając fachową opiekę pracowników. Rodzina i warsztat współdziałają wspierając się
wzajemnie w pracy rehabilitacyjnej.
Korzyści z WTZ odnosi nie tylko człowiek niepełnosprawny i jego rodzina, ale tak\
e
całe społeczeństwo. Warsztaty te maja na celu przywrócenie jednostek niepełnosprawnych
społeczeństwu poprzez wykształtowanie w nich zdolności współ\
ycia z innymi oraz
dostosowania się i radzenia sobie w środowisku, w którym \
yją.
Dzięki uczestnictwu w terapii zajęciowej osoby niepełnosprawne czują się
akceptowane przez innych, przekonują się, \
e pomimo niepełnosprawności są w pełni
wartościowymi członkami społeczności. Uczą się samodzielnego rozwiązywania problemów i
pokonywania trudności, uczą się równie\
kontrolować swoje emocje i wyra\
ać je w sposób
adekwatny do sytuacji.