„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Wojciech Grzegorczyk

Wykonywanie instalacji grzewczych 723[05].Z3.03

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1

Recenzenci:
mgr inż. Karlina Musiałek – Białek
mgr inż. Małgorzata Karbowiak




Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Wojciech Grzegorczyk



Konsultacja:
dr inż. Jacek Przepiórka








Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 723[05].Z3.03
Wykonywanie instalacji grzewczych, zawartej w modułowym programie nauczania dla
zawodu monter-instalator urządzeń technicznych w budownictwie wiejskim.























Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

3

2. Wymagania wstępne

5

3. Cele kształcenia

6

4. Materiał nauczania

7

4.1. Wymiana ciepła

7

4.1.1. Materiał nauczania

7

4.1.2. Pytania sprawdzające

9

4.1.3. Ćwiczenia

9

4.1.4. Sprawdzian postępów

10

4.2. Armatura instalacji grzewczych

11

4.2.1. Materiał nauczania

11

4.2.2. Pytania sprawdzające

17

4.2.3. Ćwiczenia

18

4.2.4. Sprawdzian postępów

19

4.3. Kotły na paliwo stałe

20

4.3.1. Materiał nauczania

20

4.3.2. Pytania sprawdzające

25

4.3.3. Ćwiczenia

25

4.3.4. Sprawdzian postępów

27

4.4. Kotły gazowe i olejowe

28

4.4.1. Materiał nauczania

28

4.4.2. Pytania sprawdzające

34

4.4.3. Ćwiczenia

35

4.4.4. Sprawdzian postępów

36

4.5. Grzejniki

37

4.5.1. Materiał nauczania

37

4.5.2. Pytania sprawdzające

39

4.5.3. Ćwiczenia

39

4.5.4. Sprawdzian postępów

40

4.6. Ogrzewanie grawitacyjne

41

4.6.1. Materiał nauczania

41

4.6.2. Pytania sprawdzające

43

4.6.3. Ćwiczenia

43

4.6.4. Sprawdzian postępów

44

4.7. Ogrzewanie pompowe

45

4.7.1. Materiał nauczania

45

4.7.2. Pytania sprawdzające

49

4.7.3. Ćwiczenia

49

4.7.4. Sprawdzian postępów

51

4.8. Konserwacja instalacji

52

4.8.1. Materiał nauczania

52

4.8.2. Pytania sprawdzające

58

4.8.3. Ćwiczenia

58

4.8.4. Sprawdzian postępów

60

5. Sprawdzian osiągnięć

61

6. Literatura

66

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3

1. WPROWADZENIE

Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o rodzajach urządzeń

grzewczych, instalacjach centralnego ogrzewania, osprzęcie urządzeń grzewczych oraz
armaturze i elementach automatyki stosowanej w urządzeniach grzewczych, a także ułatwi Ci
wykonywanie montażu urządzeń grzewczych raz instalacji centralnego ogrzewania.

Poradnik ten zawiera:

—

wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś

mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej,

—

cele kształcenia tej jednostki modułowej,

—

materiał nauczania (rozdział 4), który umożliwia samodzielne przygotowanie się do

wykonania ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianów. Obejmuje on również ćwiczenia, które
zawierają wykaz materiałów, narzędzi i sprzętu potrzebnych do realizacji ćwiczeń. Po
ćwiczeniach zamieszczony został sprawdzian postępów. Wykonując sprawdzian
postępów powinieneś odpowiadać na pytania tak lub nie, co oznacza, że opanowałeś
materiał albo nie,

—

sprawdzian osiągnięć, w którym zamieszczono instrukcję dla ucznia oraz zestaw zadań

testowych sprawdzających opanowanie wiedzy i umiejętności z zakresu całej jednostki.
Zamieszczona została także karta odpowiedzi.

—

wykaz literatury obejmujący zakres wiadomości dotyczący tej jednostki modułowej,

która umożliwi Ci pogłębienie nabytych umiejętności.
Jeżeli będziesz mieć trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś

nauczyciela o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz określoną
czynność

Bezpieczeństwo i higiena pracy

Przebywając w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów bezpieczeństwa

i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju wykonywanych
prac. Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4

Schemat układu jednostek modułowych

723[05].Z3

Instalacje stosowane

w obiektach budownictwa

wiejskiego

723[05].Z3.03

Wykonywanie

instalacji

grzewczych

723[05].Z3.01 Wykonywanie
prac poprzedzających montaż

instalacji

723[05].Z3.04
Wykonywanie

instalacji

elektrycznych

723[05].Z3.05
Wykonywanie

instalacji

wentylacyjnych

i klimatyzacyjnych

723[05].Z3.02
Wykonywanie

instalacji

wodociągowych

i kanalizacyjnych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

odczytywać z dokumentacji technicznej rodzaj i zakres robót instalacyjnych,

−

rozróżniać rodzaje i określać właściwości materiałów stosowanych w robotach
budowlanych i instalacyjnych,

−

planować wykonanie robót przygotowawczych i pomocniczych poprzedzających montaż
instalacji,

−

organizować stanowisko pracy do montażu instalacji budowlanych zgodnie
z wymaganiami ergonomii,

−

dobierać materiały, narzędzia i sprzęt do wykonania robót przygotowawczych,

−

sprawdzać stan techniczny maszyn, urządzeń, sprzętu i narzędzi do wykonywania robót
instalacyjnych,

−

wykonywać prace przygotowawcze i pomocnicze poprzedzające montaż instalacji,

−

określać zasady montażu przewodów instalacji wykonanych z różnych materiałów,

−

wyznaczać miejsca prowadzenia przewodów,

−

wykonywać bruzdy w ścianach i otwory w ścianach i stropach,

−

przygotowywać rury i kształtki do montażu,

−

wykonywać i zabezpieczyć wykopy do wykonania przyłączy,

−

układać przewody w wykopach,

−

dobierać materiały do izolacji przewodów instalacyjnych,

−

dobierać

odzież

i

sprzęt

ochrony

indywidualnej

do

wykonywania

prac

przygotowawczych,

−

stosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska podczas wykonywania prac przygotowawczych i instalacyjnych.

.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

zdefiniować pojęcia: ciepło, temperatura, wartość opałowa, współczynnik przenikania
ciepła,

−

określić sposoby rozchodzenia się ciepła,

−

scharakteryzować czynniki powodujące straty ciepła w budynku,

−

scharakteryzować sposoby ogrzewania pomieszczeń,

−

scharakteryzować rodzaje instalacji grzewczych i ich elementy,

−

wyjaśnić zasadę działania ogrzewania wodnego grawitacyjnego oraz z wymuszonym
obiegiem wody,

−

odczytać dokumentację techniczną w zakresie niezbędnym do wykonania instalacji
grzewczej w określonej technologii,

−

posłużyć się normami, katalogami, instrukcjami i warunkami technicznymi wykonania
i odbioru robót instalacyjnych,

−

zorganizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami organizacji pracy, wymaganiami
technologicznymi, przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony środowiska,

−

dobrać materiały do wykonania instalacji oraz izolacji przewodów,

−

dobrać przyrządy pomiarowe, narzędzia i sprzęt do montażu instalacji grzewczych,

−

zamontować lokalne źródło ciepła,

−

wykonać montaż przewodów instalacji grzewczych i uzbrojenia zgodnie z dokumentacją
techniczną,

−

wykonać uszczelnienie oraz izolację przewodów instalacji,

−

zamontować urządzenia grzewcze,

−

zamontować urządzenia zabezpieczające,

−

przygotować instalację do wykonania prób szczelności,

−

wykonać regulację instalacji grzewczej,

−

dokonać odbioru instalacji grzewczej,

−

ocenić stan techniczny instalacji i dokonać naprawy usterek,

−

wykonać konserwację instalacji grzewczej,

−

zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej
i ochrony środowiska przy montażu i eksploatacji instalacji grzewczej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Wymiana ciepła

4.1.1. Materiał nauczania

Ciepło jest energią. Zjawisko wymiany ciepła występuje tam, gdzie występuje różnica

temperatury. Ciało o wyższej temperaturze przekazuje energię cieplną ciału o niższej
temperaturze. W przyrodzie zjawisko wymiany ciepła przebiega w sposób naturalny,
a w technice jest inicjowane przez człowieka. Rozróżniamy następujące rodzaje wymiany
ciepła:

−

przewodzenie,

−

konwekcja,

−

promieniowanie.
Przewodzenie ciepła zachodzi w ciałach stałych, polega na tym, że ogrzane drobiny

przekazują bezpośrednio ciepło drobinom sąsiednim tego samego ciała. Współczynnik
przewodzenia ciepła

λ

[W/(mK)], charakteryzuje materiał pod względem przewodności

cieplnej. Im współczynnik przewodzenia ciepła jest mniejszy, tym mniej ciepła przenika
przez przegrodę (ściankę). Współczynnik ten określa wartość mocy cieplnej przewodzonej
przez przegrodę o powierzchni 1m

2

na długości 1m przy różnicy temperatur wynoszącej 1K.

Konwekcja (unoszenie) ciepła występuje, gdy cząsteczki ciała zmieniają swoje położenie
względem ciała oddającego lub pobierającego ciepło. Ten rodzaj wymiany ciepła jest
charakterystyczny dla cieczy i gazów. Rozróżniamy konwekcję naturalna i sztuczną. Jeżeli
ruch cząstek odbywa się w sposób naturalny w wyniku zmiany gęstości cząstek płynu,
spowodowanej zmianą ich temperatury, to występuje konwekcja naturalna. Konwekcja
sztuczna realizowana jest przy pomocy wentylatora lub pompy. W technice grzewczej
wymiana ciepła zachodzi między powierzchnią stałą i otaczającym ją płynem (wodą,
powietrzem). Proces taki nazywa się przejmowaniem ciepła. Opisuje go współczynnik
przejmowania ciepła

α

[W/(m

2

K)], który określa moc cieplną, jaka jest przejmowana przez

1m

2

powierzchni przegrody od lub do płynu przy spadku temperatury 1K.

Promieniowanie ciepła polega na wymianie ciepła za pomocą fal elektromagnetycznych,

od ciała o wyższej temperaturze do ciała o niższej temperaturze.

Opisane rodzaje wymiany ciepła występują w technice najczęściej równocześnie.

Przenikanie ciepła to najczęściej spotykana forma wymiany ciepła w technice grzewczej.
Proces ten zachodzi między dwoma ośrodkami (płynnymi) oddzielonymi przegrodą z ciała
stałego. Składa się z trzech przemian (rys. 1):

Rys. 1.

Przenikanie ciepła – rozkład temperatury przy przepływie od t

w1

do t

w2

[2, s. 9]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8

−

przejmowanie ciepła od płynu o temperaturze t

w1

do powierzchni przegrody

o temperaturze

τ

w 1,

−

przewodzenia ciepła przez przegrodę z ciała stałego między powierzchniami
o temperaturze

τ

w1

i

τ

w2,

−

przejmowania ciepła od powierzchni przegrody o temperaturze

τ

w2

do płynu lub

powietrza o temperaturze t

w2

.

Przykładem opisanego zjawiska może być np. grzejnik centralnego ogrzewania.
Budynek powinien być tak zaprojektowany i wykonany, aby utrzymać racjonalnie małe

zużycie energii cieplnej na jego ogrzanie. Dla budynków mieszkalnych jednorodzinnych
wymagania oszczędności energii uznaje się za spełnione jeżeli:

−

wartość wskaźnika E określającego sezonowe zapotrzebowanie na ciepło na cele
ogrzewania przypadające na 1m

3

kubatury ogrzewanej części budynku jest mniejsze od

wartości granicznej E

o

, a przegrody budowlane odpowiadają wymaganiom dotyczącym

maksymalnej powierzchni okien,

−

przegrody budowlane odpowiadają wymaganiom izolacyjności cieplnej.
Izolacyjność cieplną przegrody charakteryzuje współczynnik przenikania ciepła U

K

[W(/m

2

K)]. Wartości współczynnika przenikania ciepła U

K

ścian, stropów, obliczone zgodnie

z Polską Normą dotyczącą obliczania współczynnika przenikania ciepła nie powinny
przekraczać wartości maksymalnej podanych w RMI [6]. Dla budynków mieszkalnych
w zabudowie jednorodzinnej, maksymalna wartość współczynnika przenikania ciepła dla
przegrody zewnętrznej o budowie warstwowej wynosi 0,3 [W/(m

2

K)]; dla przegrody

zewnętrznej o budowie jednowarstwowej wynosi 0,5 [W(/m

2

K)].

W każdym budynku, w poszczególnych jego pomieszczeniach w sezonie grzewczym

należy zapewnić projektowaną temperaturę wewnętrzną (np. dla pokoi mieszkalnych wynosi
+ 20

o

C zgodnie z RMI[11]). W pomieszczeniach ogrzewanych panuje temperatura dodatnia,

a na zewnątrz (zależnie) od strefy klimatycznej w okresie sezonu grzewczego najczęściej
temperatura ujemna. Przepływ ciepła odbywa z pomieszczeń na zewnątrz lub
z pomieszczenia o wyższej temperaturze do pomieszczenia o niższej temperaturze (rys. 2).

Rys. 2. Przepływ ciepła przez przegrody budowlane [2, s. 10]

W obliczeniach strumienia ciepła dostarczanego do pomieszczenia uwzględnia się:

−

projektowane straty ciepła przez przenikanie ciepła przez przegrody budowlane,

−

straty ciepła związane z podgrzaniem powietrza wentylacyjnego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9

Obliczenie strumienia ciepła dostarczanego do pomieszczenia jest niezbędne do doboru

większości elementów instalacji centralnego ogrzewania, przede wszystkim grzejników
i źródła ciepła.

Moc cieplna jest to ilość ciepła wytwarzana w jednostce czasu i określonych warunkach.

W ogrzewnictwie używa się pojęcia zapotrzebowania na moc cieplną, która jest przeznaczona
na pokrycie projektowanych strat ciepła budynku lub podgrzania ciepłej wody użytkowej.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie znasz rodzaje wymiany ciepła?
2. Co rozumiesz pod pojęciem przewodzenie ciepła?
3. Co rozumiesz pod pojęciem konwekcja ciepła?
4. Na czym polega przenikanie ciepła?
5. Co określa współczynnik przenikania ciepła?
6. Ile wynosi wartość współczynnika ciepła dla przegrody zewnętrznej o budowie

warstwowej dla budynków mieszkalnych w zabudowie jednorodzinnej?

7. Ile wynosi wartość współczynnika ciepła dla przegrody zewnętrznej o budowie

jednowarstwowej dla budynków mieszkalnych w zabudowie jednorodzinnej?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przedstaw graficznie rozkład temperatury przy przepływie ciepła przez zewnętrzną

przegrodę budowlaną.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować instrukcję wykonania ćwiczenia,
2) narysować przekrój przez przegrodę budowlaną,
3) narysować przewidywany rozkład temperatury przy przenikaniu ciepła przez przegrodę

budowlaną,

4) zaprezentować efekty swojej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

instrukcja do wykonania ćwiczenia zawierająca dokumentację zadania,

−

arkusz papieru formatu A4, długopis, ołówek, gumka,

−

literatura z rozdziału 6, dotycząca przepływu ciepła.

Ćwiczenie 2

Przedstaw na rzucie budynku jednorodzinnego przepływ ciepła przez przegrody

budowlane.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować instrukcję wykonania ćwiczenia,
2) wrysować kierunki przepływu ciepła przez przegrody budowlane uwzględniając

temperaturę w pomieszczeniach i temperaturę na zewnątrz budynku,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10

3) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

—

instrukcja do wykonania ćwiczenia zawierająca plan

budowlany

budynku

jednorodzinnego z naniesionymi temperaturami w pomieszczeniach, temperaturą
zewnętrzną,

—

arkusz papieru formatu A4,

—

długopis, ołówek, przybory kreślarskie, gumka,

—

literatura z rozdziału 6, dotycząca przepływu ciepła.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

zdefiniować pojęcie przewodzenie?





2)

zdefiniować pojęcie konwekcja?





3)

scharakteryzować

proces

przenikania

ciepła

przez

przegrodę

budowlaną?





4)

zdefiniować współczynnik przenikania ciepła?





5)

określić wartość współczynnika przenikania ciepła dla przegrody
zewnętrznej o budowie warstwowej?





6)

określić wartość współczynnika przenikania ciepła dla przegrody
zewnętrznej o budowie jednowarstwowej?





7)

przedstawić graficznie przepływ ciepła przez przegrody budowlane
budynku jednorodzinnego?





„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11

4.2. Armatura instalacji grzewczych

4.2.1. Materiał nauczania

Zadaniem armatury stosowanej w instalacjach centralnego ogrzewania jest zapewnienie

właściwej, bezpiecznej eksploatacji instalacji grzewczych. Są to zawory odcinające, zawory
bezpieczeństwa, zawory zwrotne i regulacyjne, filtry, grzejnikowe zawory termostatyczne,
ręczne i automatyczne odpowietrzniki. W instalacjach centralnego ogrzewania do niedawna
stosowano zawory odcinające grzybkowe. Zadaniem ich było zamykanie, otwieranie lub
regulacja strumienia wody krążącej w instalacji centralnego ogrzewania. Zawory te
w większości przypadków zastąpiły zawory kulowe (rys. 3) oraz bardzo nowoczesne zawory
kulowe z funkcją regulacji przepływu np. firmy Ballorex.

Rys. 3.

Zawór kulowy

Zawory Ballorex – S (rys. 4), spełnią cztery funkcje: zaworu odcinającego,

regulacyjnego, odwodnienia lub odpowietrzenia oraz pomiaru przepływu i temperatury.

Rys. 4.

Zawór Ballorex – S [www.valvex.pl]: 1 – trzpień regulacyjny, 2 – kula zaworu,
3 – element zaworu służący do jego odwodnienia lub odpowietrzenia, 4 – korpus
zaworu [www.valvex.pl]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12

Funkcja zaworu regulacyjnego realizowana jest wewnątrz kulowego zaworu

odcinającego. W kuli zaworu zamontowany jest trzpień regulacyjny – 1. Zmianę wydajności
przepływu uzyskujemy poprzez wsuwanie lub wysuwanie trzpienia regulacyjnego. Podziałka
umieszczona na bocznej powierzchni trzpienia wskazuje nastawę położenia. Trzpień
regulacyjny działa niezależnie od działania kulowego zaworu odcinającego. Odwodnienie
i odpowietrzenie realizowane jest za pomocą zaworu kulowego – 3.

Zadaniem zaworu zwrotnego (rys. 5) jest niedopuszczenie do przepływu wody

w odwrotnym kierunku. Woda przepływająca przez zawór we właściwym kierunku
przepływu unosi grzybek zaworu. W momencie zmiany kierunku przepływu wody, grzybek
zaworu jest dociskany do gniazda zaworu, tym samym odcina przepływ wody w kierunku
przeciwnym. W instalacji centralnego ogrzewania zawory zwrotne montowane są przed
pompami, czyli po stronie tłocznej pomp.

Rys. 5.

Zawór zwrotny [www.valwex.pl]

Zadaniem zaworu bezpieczeństwa (rys. 6) jest zabezpieczenie instalacji centralnego

ogrzewania przed przekroczeniem dopuszczalnego ciśnienia. Zawór bezpieczeństwa (rys. 7)
należy instalować bezpośrednio na źródle ciepła (kocioł, wymiennik) lub w jego najbliższym
otoczeniu w pozycji pionowej, zwracając uwagę na kierunek strzałki zaznaczonej na korpusie
zaworu. Na przewodzie łączącym zawór bezpieczeństwa z instalacją centralnego ogrzewania
nie wolno montować żadnej armatury, a średnica rury powinna odpowiadać średnicy zaworu
bezpieczeństwa. Przewód wyrzutowy wody z zaworu bezpieczeństwa powinien być
sprowadzony nad posadzkę, a jego średnica powinna odpowiadać średnicy części wyrzutowej
zaworu bezpieczeństwa. W instalacjach centralnego ogrzewania stosuje się najczęściej
sprężynowe, membranowe, kątowe zawory bezpieczeństwa. Zawór otwiera się po
przekroczeniu ciśnienia 3 bary.

Rys. 6.

Zawór bezpieczeństwa wymiary: A, B, C, D zależą od średnicy zaworu [www.valvex.pl]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13

Rys. 7.

Sposób montażu zaworu bezpieczeństwa [opracowanie własne]

Grzejnikowy zawór termostatyczny (rys. 8) zbudowany jest z zaworu oraz głowicy

termostatycznej. Zawór termostatyczny ma możliwość regulacji nastawy wstępnej, dzięki
której przez grzejnik przepływa określona ilość wody. Wartość nastawy wstępnej podawana
jest w dokumentacji technicznej instalacji centralnego ogrzewania. Głowica termostatyczna
nakręcana jest na zawór termostatyczny. Zadaniem głowicy termostatycznej jest regulacja
temperatury w pomieszczeniu. Grzejnikowy zawór termostatyczny wraz z głowicą
termostatyczną montujemy na przewodzie doprowadzającym wodę do grzejnika w pozycji
poziomej.

Rys 8.

Grzejnikowy zawór termostatyczny (zawór + głowica termostatyczna) [www.comap.pl]

Zawór powrotny montuje się na przewodzie odprowadzającym wodę z grzejnika (na

gałązce powrotnej, rys. 9). Produkowany jest w wersji prostej i kątowej. Podstawowym jego
zadaniem jest odcięcie przepływu wody na gałązce powrotnej grzejnika, a jego konstrukcja
ich pozwala jednocześnie na spuszczenie wody z grzejnika. Zawory powrotne produkowane
są w dwóch wersjach:
—

jako zawory odcinające (rys. 10a),

—

jako zawory odcinające z wbudowanym elementem dławiącym, który służy do wstępnej

regulacji przepływu wody przez grzejnik (rys. 10b).

Rys. 9.

Sposób montażu zaworu powrotnego typu RTV [www.danffos.pl]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14

a)

b)

Rys. 10.

a) zawory odcinający powrotny :b) odcinający powrotny z wbudowanym
elementem dławiącym przepływ: 1 – pokrywa, 2 – prowadnica stożka, 3 – grzybek
odcinający,4 – korpus zaworu, 5,6 – dwuzłączka [www.valvex.pl]

W instalacjach centralnego ogrzewania stosujemy ręczne i automatyczne odpowietrzniki.

Zadaniem zaworów odpowietrzających (odpowietrzników) jest usuwanie powietrza
z instalacji. Ręczne zawory odpowietrzające (rys. 11a) najczęściej montowane są na
grzejnikach, natomiast automatyczne odpowietrzniki (rys. 11b) montowane są w najwyższych
punktach instalacji centralnego ogrzewania. Automatyczny odpowietrznik zbudowany jest
z dwóch elementów: zaworu stopowego i odpowietrznika. Zadaniem zaworu stopowego jest
zamknięcie dopływu wody do zaworu odpowietrzającego w momencie jego demontażu.
Często, zamiast zaworu stopowego, przed zaworem odpowietrzającym montowany jest zawór
kulowy odcinający, który spełnia funkcję zaworu stopowego.

a)

b)

Rys. 11. a) Odpowietrzniki ręczny; b)automatyczny [www.flamco.pl]

W instalacjach kotłowych oraz instalacjach centralnego ogrzewania znalazły

zastosowanie zawory: 3 – drogowe i 4 – drogowe (rys. 12). Produkowane są w wersji
gwintowanej (mufowej) lub kołnierzowej.

Rys. 12. Zawór trójdrogowy kołnierzowy i czterodrogowy mufowy [www.honeywell.pl]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15

Zawory trójdrogowe mogą pracować jako zawory mieszające lub rozdzielające. Mają

sterowanie ręczne lub za pomocą napędu mechanicznego. Zawór trójdrogowy może być
montowany na przewodzie zasilającym lub powrotnym instalacji centralnego ogrzewania.
W instalacjach kotłowych za pomocą zaworu trójdrogowego możemy utrzymać:
—

żądaną temperaturę wody powracającej do kotła,

—

żądaną temperaturę wody zasilającej instalację centralnego ogrzewania.

Naczynie wzbiorcze otwarte (rys. 13) – jest to zbiornik bezciśnieniowy w kształcie

prostopadłościanu lub walca. Przestrzeń powietrzna naczynia wzbiorczego połączona jest
z atmosferą.

Rys. 13. Naczynie wzbiorcze otwarte [3, s. 171]

Naczynie wzbiorcze powinno być umieszczone nad źródłem ciepła przy pionowym

prowadzeniu rury bezpieczeństwa. Rura bezpieczeństwa jest to rura łącząca najwyżej
położoną część przestrzeni wodnej kotła z przestrzenią powietrzną naczynia wzbiorczego,
wyprowadzona do naczynia wzbiorczego powyżej rury przelewowej. Rura bezpieczeństwa
zabezpiecza kocioł oraz instalację centralnego ogrzewania przed nadmiernym wzrostem
ciśnienia oraz zapewnia odprowadzenie czynnik grzewczego do przestrzeni powietrznej
naczynia wzbiorczego. Na rurze bezpieczeństwa nie wolno montować żadnej armatury.
Wysokość położenia naczynia wzbiorczego (od wierzchu najwyżej położonego grzejnika do
dna naczynia wzbiorczego), przy rozdziale dolnym powinna wynosić minimum 0,3 m.

Zadaniem naczynia wzbiorczego otwartego, jest przejęcie zwiększonej objętości wody

w instalacji centralnego ogrzewania, na skutek wzrostu jej temperatury. Jeżeli temperatura
wody (czynnika grzewczego) na zasilaniu nie przekracza 60

o

C, to objętość krążącej wody

w instalacji wzrasta o około 2 % (temperatura początkowa wynosi około 10

o

C), natomiast gdy

temperatura wody osiąga 95

o

C, to objętość wody wzrasta o około 4%.

Przeponowe naczynie wzbiorcze, to zbiornik ciśnieniowy z elastyczną membraną

(gumową), oddzielającą przestrzeń wodną od przestrzeni gazowej. Zadaniem przeponowego
naczynia wzbiorczego jest kompensowanie zmiany objętości wody w instalacji,
spowodowanej zmianami jej temperatury. Montowane jest z reguły na powrocie instalacji
centralnego ogrzewania (rys.14). Łączone jest z instalacją za pomocą rury wzbiorczej, na
której od strony instalacji centralnego ogrzewania powinien być zamontowany zawór
odcinający. Przeponowe naczynie wzbiorcze (rys. 15), wraz z zaworem bezpieczeństwa,
stanowią zabezpieczenie instalacji centralnego ogrzewania systemu zamkniętego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16

Rys. 14. Przeponowe naczynie wzbiorcze, zasada działania [www.flamco.pl]

Rys. 15.

Sposób montażu przeponowego naczynia wzbiorczego 1 – zawór odcinający
przeponowe naczynie wzbiorcze od instalacji[opracowanie własne]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17

Zadaniem pompy obiegowej jest wymuszenie przepływu wody w instalacji centralnego

ogrzewania. Pompę możemy zamontować zarówno na przewodzie zasilającym, jak
i przewodzie powrotnym. Każda pompa powinna być wyposażona w zawór zwrotny oraz filtr.
Filtr montujemy po stronie ssawnej pompy, a zawór zwrotny po stronie tłocznej pompy

.

a)

b)

Rys. 16.

Pompy obiegowe centralnego ogrzewania: a) pompa z elektronicznym regulatorem
prędkości obrotowej [www.willo.pl], b) pompa z ręcznym regulatorem prędkości
obrotowej [www.grundfos.pl]

Pompy produkowane są z króćcami gwintowanymi lub kołnierzowymi. Nowoczesne

pompy stosowane w instalacjach centralnego ogrzewania mają:

−

elektroniczny regulator prędkości obrotowej. Układ elektroniczny pompy reguluje
prędkość obrotową pompy ustalając punkt pracy pompy (rys. 16a),

−

ręczny regulator prędkości obrotowej pompy (rys. 16b). Prędkość obrotową pompy
ustawia się za pomocą przełącznika obrotów umieszczonego na obudowie pompy. Pompy
są najczęściej wyposażone w trójstopniowy przełącznik prędkości.
Charakterystykę pompy trójbiegowej przedstawia rysunek 17.

Rys. 17. Charakterystyka pompy H=f (Q) [www.villo.pl]

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jaką znasz armaturę stosowaną w instalacji centralnego ogrzewania?
2. Jakie zadanie pełni zawór zwrotny?
3. Jakie zadanie pełni termostatyczny zawór grzejnikowy?
4. Jakie zadanie pełni głowica termostatyczna?
5. Jakie zdanie pełni odcinający zawór powrotny?
6. Jakie zadanie pełni zawór bezpieczeństwa?
7. Czym charakteryzuje się naczynie wzbiorcze otwarte?
8. Na czym polega zasada pracy przeponowego naczynia wzbiorczego?
9. Jakie zadanie pełni pompa w instalacji centralnego ogrzewania?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zamontuj zawór bezpieczeństwa w instalacji kotłowej, zgodnie z dokumentacją

techniczną zawartą w instrukcji.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować instrukcję wykonania ćwiczenia,
2) przeanalizować dokumentację techniczną zadania,
3) przygotować stanowisko pracy, zgodnie z wymogami zadania,
4) zgromadzić materiały do wykonania zadania,
5) skompletować narzędzia i sprzęt, sprawdzając jednocześnie ich stan techniczny,
6) zaopatrzyć się w środki ochrony indywidualnej,
7) zamontować zawór bezpieczeństwa, zgodnie z dokumentacją zawartą w instrukcji,
8) uporządkować stanowisko pracy,
9) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
10) ocenić poprawność wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

instrukcja do wykonania ćwiczenia zawierająca dokumentację zadania,

−

zawór bezpieczeństwa ½”, kształtki, rura ½”,

−

materiały pomocnicze: konopie lniane, pasta uszczelniająca,

−

komplet kluczy płaskich,

−

komplet kluczy hydraulicznych,

−

apteczka pierwszej pomocy,

−

środki ochrony indywidualnej,

−

literatura z rozdziału 6, dotycząca instalacji kotłowych.

Ćwiczenie 2

Zamontuj przeponowe naczynie wzbiorcze w instalacji kotłowej, zgodnie z dokumentacją

techniczną zawartą w instrukcji.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z instrukcją wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się z dokumentacją techniczną zadania,
3) przygotować stanowisko pracy, zgodnie z wymogami zadania,
4) zgromadzić materiały do wykonania zadania,
5) skompletować narzędzia i sprzęt, sprawdzając jednocześnie ich stan techniczny,
6) zaopatrzyć się w środki ochrony indywidualnej
7) zamontować przeponowe naczynie wzbiorcze, zgodnie z dokumentacją zawartą

w instrukcji,

8) uporządkować stanowisko pracy,
9) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
10) ocenić poprawność wykonanego ćwiczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

instrukcja do wykonania ćwiczenia zawierająca dokumentację zadania,

−

przeponowe naczynie wzbiorcze, zawór odcinający ½”, kształtki, rura ½”,

−

materiały pomocnicze: konopie lniane, pasta uszczelniająca,

−

komplet kluczy płaskich,

−

komplet kluczy hydraulicznych,

−

apteczka pierwszej pomocy,

−

środki ochrony indywidualnej,

−

literatura z rozdziału 6.dotycząca naczyń wzbiorczych.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

wyjaśnić zasadę pracy zaworu zwrotnego?





2)

zamontować zawór bezpieczeństwa?





3)

ustawić nastawę wstępną na zaworze termostatycznym?





4)

wyjaśnić zasadę pracy głowicy termostatycznej?





5)

określić funkcję jaką pełni zawór powrotny?





6)

określić miejsce montażu zaworów odpowietrzających?





7)

wyjaśnić zasadę pracy przeponowego naczynia wzbiorczego?





8)

zamontować przeponowe naczynie wzbiorcze?





9)

zamontować pompę centralnego ogrzewania?





„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

20

4.3. Kotły na paliwo stałe

4.3.1. Materiał nauczania

Ciepło na potrzeby instalacji ogrzewczych wytwarzane jest w źródle ciepła. Źródła ciepła

dzielimy na: konwencjonalne i niekonwencjonalne. Konwencjonalne to takie, w których
ciepło wytwarzane jest w wyniku spalania paliw stałych, ciekłych i gazowych lub wskutek
użycia energii elektrycznej w niekonwencjonalnych nośnik ciepła podgrzewany jest za
pomocą energii odnawialnej (promieniowania słonecznego, wiatru, wód termalnych, ciepła
ziemi), ciepła zawartego w ściekach lub ciepła uzyskanego ze spalania np. biomasy, odpadów
komunalnych.

Ciepło może być wytwarzane w:

−

indywidualnych źródłach ciepła (wytwarzana moc cieplna nie przekracza 50 kW),

−

scentralizowanych źródłach ciepła (wytwarzana moc cieplna przekracza 50 kW).
Scentralizowane źródła ciepła dzielimy na:

−

kotłownie wbudowane,

−

kotłownie lokalne,

−

ciepłownie,

−

elektrociepłownie.
Kotłownia to zespół urządzeń, w których dzięki spalaniu paliw stałych, ciekłych

i gazowych lub użyciu energii elektrycznej wytwarzany jest nośnik ciepła o wymaganej
temperaturze i ciśnieniu. Kotłownia wbudowana wytwarza ciepło na potrzeby jednego
budynku, powinna być usytuowana centralnie w stosunku do odbiorców ciepła. Kotłownia
lokalna może wytwarzać ciepło na potrzeby jednego budynku lub grupy budynków.

Ciepłownia to zespół urządzeń w której dzięki spalaniu paliwa wytwarzany jest nośnik

ciepła na potrzeby systemu ciepłowniczego.

Elektrociepłownia to zespół urządzeń, w których wytwarzana jest w układzie

skojarzonym, energia elektryczna i ciepło na potrzeby systemu ciepłowniczego.

Energię cieplną uzyskujemy ze spalania materiałów palnych. Ze względu na pochodzenie

paliwa dzielimy na naturalne i sztuczne, a ze względu na stan skupienia na paliwa stałe, ciekłe
i gazowe (tabela 1).

Tabela 1. Rodzaje i podział paliw [3, s. 11]

Płynne

Paliwa

Stałe

Ciekłe

Gazowe

Naturalne

węgiel kamienny
węgiel brunatny
torf
drewno
biomasa

ropa naftowa

gaz ziemny

Sztuczne

koks
brykiety

benzyna
nafta
olej opałowy
olej napędowy
mazut

gaz miejski
gaz koksowniczy
gaz płynny
gaz przemysłowy

Spalaniem nazywamy proces chemiczny, w którym paliwo w sposób kontrolowany łączy

się z tlenem, wydzielając duże ilości ciepła w postaci spalin o wysokiej temperaturze.
Procesowi temu towarzyszy świecenie się powstałych podczas spalania gazów, nazwanych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

21

spalinami. Tlen do spalania pobierany jest z powietrza. Aby jednak proces spalania mógł się
rozpocząć, potrzebna jest dla paliw stałych i ciekłych odpowiednio wysoka temperatura,
zwana temperaturą zapłonu. Natomiast do rozpoczęcia procesu spalania mieszanki palnego
gazu z powietrzem, wystarczy jedna iskra.

Wartość opałowa – jest to ilość ciepła, którą uzyskujemy przy spalaniu 1kg (m

3

) paliwa

w suchym powietrzu, jeżeli są spełnione następujące warunki:

−

spalanie jest zupełne i całkowite,

−

cała wilgoć zawarta w spalinach pozostaje pod postacią pary suchej.

Pierwiastki palne to: węgiel – C, wodór – H, siarka – S.

Wartość opałową oznacza się: W

d

lub W

u

[kJ/kg, kJ/m

3

].

Ciepło spalania – jest to ilość ciepła, którą uzyskujemy przy spalaniu 1kg(m

3

) paliwa

w suchym powietrzu, jeżeli są spełnione następujące warunki:

−

spalanie jest zupełne i całkowite,

−

cała wilgoć zawarta w spalinach ulega skropleniu.
Ciepło spalania oznacza się: – W

g

lub W

o

[kJ/kg, kJ/m

3

]

Wartość opałowa jest mniejsza od ciepła spalania, pomiędzy tymi wielkościami zachodzi

następująca zależność:

W

g

= W

d

+ r

•

f [kJ/kg]

w którym:

r – ciepło parowania wody [kJ/kg]
f – ilość kg wody w spalinach, powstającej przy spalaniu 1kg paliwa w suchym

powietrzu.

W zależności od warunków, w których odbywa się kontrolowany proces spalania może

wystąpić:

−

spalanie całkowite lub niecałkowite,

−

spalanie zupełne lub niezupełne.

Spalanie całkowite i zupełne to takie spalanie, w którym cała zawartość węgla
pierwiastkowego C zawartego w paliwie spala się na dwutlenek węgla (CO

2

), cały wodór na

H

2

O, a cała siarka na SO

2

lub SO

3

. Spalanie niecałkowite zachodzi wówczas, gdy

w pozostałym po spaleniu paliwie, znajdują się jeszcze części palne (sadza, koksik, kawałki
węgla). Spalanie zupełne zachodzi wówczas, gdy w spalinach nie ma gazów palnych.
Spalanie niezupełne występuje wówczas, gdy gazy spalinowe zawierają jeszcze gazy palne:
CO, H

2

, C

n

H

m

. Aby proces spalania przebiegał prawidłowo tzn. spalanie było zupełne

i całkowite muszą być spełnione dwa podstawowe warunki:

−

bardzo dobre wymieszanie paliwa z powietrzem,

−

odpowiednia ilość powietrza, określona współczynnikiem nadmiaru powietrza

λ

.

Wartości opałowe wybranych paliw stałych, ciekłych i gazowych przedstawiono w tabeli 2.

Tabela 2. Wartości opałowe paliw [3, s. 13]

Rodzaj paliwa

Wartość opałowa [kJ/kg]

Węgiel kamienny
Węgiel brunatny
Koks opałowy
Olej opałowy
Gaz ziemny
Drewno

25000
23000
25000
39300
46000
18400

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

22

Zadaniem urządzeń grzewczych (kotłów, wymienników ciepła) jest dostarczanie ciepła

do instalacji centralnego ogrzewania oraz instalacji ciepłej wody. Podstawowym urządzeniem
grzewczym (źródłem ciepła) w budynkach mieszkalnych w zabudowie zagrodowej są kotły
na paliwo: stałe, gazowe, olej opałowy; natomiast wymienniki ciepła znalazły zastosowanie
przede wszystkim w węzłach ciepłowniczych.

W zależności od funkcji, jaką spełnia kocioł w instalacji grzewczej, rozróżniamy kotły

jednofunkcyjne oraz kotły dwufunkcyjne. Kocioł jednofunkcyjny to taki, który wytwarza
ciepło na potrzeby instalacji centralnego ogrzewania. Może również pracować na potrzeby
ciepłej wody, wytwarza ciepło na potrzeby instalacji centralnego ogrzewania, jak również na
potrzeby ciepłej wody. W takim przypadku kocioł pracuje z priorytetem ciepłej wody, co
oznacza, że w przypadku zapotrzebowania na ciepłą wodę cała moc cieplna kotła zużywana
jest do podgrzania ciepłej wody. Kocioł dwufunkcyjny to taki, który w zależności od potrzeb
wytwarza zarówno ciepło na potrzeby centralnego ogrzewania, jak i ciepłej wody.

Kocioł – urządzenie, w którym w wyniku procesu spalania paliwa wytwarzane jest

ciepło. Ciepło to przekazywane jest wodzie krążącej w instalacji centralnego ogrzewania.
Każdy kocioł (rys. 18) zbudowany jest z następujących podstawowych elementów:

−

paleniska,

−

palnika (w kotłach gazowych i olejowych),

−

wymiennika ciepła,

−

obudowy z konstrukcją nośną,

−

osprzętu i automatyki.

Rys. 18. Przekrój kotła na paliwo stałe [3, s. 58]

Kotły grzewcze dzielimy w zależności od:

a) materiału z którego wykonany jest wymiennik:

−

żeliwne,

−

stalowe.

b) rodzaju czynnika grzewczego:

−

wodne,

−

parowe.

c) rodzaju spalanego paliwa:

−

na paliwo stałe,

−

gazowe,

−

na olej opałowy.

d) przebiegu procesu spalania paliwa (dotyczy kotłów na paliwo stałe):

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

23

−

ze spalaniem dolnym,

−

ze spalaniem górnym.

e) temperatury wody (czynnika grzewczego) na zasilaniu,
f) wytwarzanej mocy cieplnej.

Kotły na paliwo stałe to kotły opalane: węglem, koksem, drewnem, słomą. Proces

spalania w tych kotłach może odbywać się ze spalaniem górnym lub dolnym. Zbudowane są
z żeliwa lub stali. Kotły żeliwne zbudowane są z członów. Człon kotła – wymienialny,
powtarzalny element kotła, stanowiący jednocześnie część komory paleniskowej (z jednej
strony), zaś z drugiej przez człon przepływa woda (czynnik grzewczy). Żeliwny kocioł
członowy zbudowany jest z kilku członów połączonych między sobą za pomocą śrub
montażowych. Zaletą kotłów żeliwnych jest ich wysoka odporność na korozję w porównaniu
z kotłami stalowymi. Regulacja kotłów na paliwo stałe jest bardzo ograniczona i polega
wyłącznie na regulacji ilości powietrza (tlenu) dopływającego do komory paleniskowej.

Regulacja jest dokonywana następującymi sposobami:

1) regulacja ręczna – polega na przymykaniu lub otwieraniu drzwiczek popielnika, przez,

które dopływa powietrze (tlen) do komory paleniskowej,

2) regulacja automatyczna, za pomocą:

−

miarkownika ciągu (rys. 19a). Montowany jest na kotle w pozycji pionowej lub
poziomej, służy do samoczynnej regulacji temperatury wody w kotle; zakres
regulacji temperatury wody na wyjściu z kotła od 20–90

o

C,

−

wentylatora podmuchowego dostarczającego powietrze do komory paleniskowej
(rys. 19b). Wentylator podmuchowy nawiewa powietrze do komory paleniskowej lub
popielnika, w zależności od typu kotła. Sterowany jest za pomocą regulatora, który
zbiera impulsy od czujnika temperatury, umieszczonego na przewodzie zasilającym
instalację centralnego ogrzewania i porównuje ją z wartością temperatury zadanej
w regulatorze. Jeżeli temperatura zmierzona przez czujnik temperatury na wyjściu
z kotła jest niższa niż temperatura zadana, to regulator załączy wentylator i powietrze
nawiewane będzie do komory paleniskowej. Wentylator podmuchowy pracuje do
chwili uzyskania zadanej temperatury na wyjściu z kotła, następnie zostaje
wyłączony. Regulator również steruje pracą pompy centralnego ogrzewania.

a)

b)

Rys. 19.

Sterowanie pracą kotła za pomocą: a) miarkownika ciągu, b)
wentylatora podmuchowego [www.lumo.pl]

Najskuteczniejszą i najbardziej efektywną regulacją kotłów na paliwo stałe, jest regulacja

za pomocą wentylatora podmuchowego. Kocioł łączy się z przewodem kominowym, za
pomocą kształtki zwanej – czopuchem. Przed montażem kotła należy zapoznać się z jego
dokumentacją techniczno-ruchową (DTR) i zawartymi w niej uwagami dotyczącymi
montażu.

Kotły na paliwo stałe, pracują w układach otwartych instalacji centralnego ogrzewania

i są zabezpieczone naczyniem wzbiorczym otwartym. W większości przypadków pracują one

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

24

w instalacjach pompowych, z pompą umieszczoną na zasilaniu lub powrocie kotła. Jeżeli
źródłem ciepła jest kocioł na paliwo stałe, to instalacja centralnego ogrzewania powinna być
wykonana z rur stalowych lub miedzianych. Ze względu na wysoką temperaturę, jaką można
uzyskać w kotłach na paliwo stałe (do 100

o

C), nie należy wykonywać instalacji centralnego

ogrzewania z rur z tworzyw sztucznych, ponieważ grozi to zniszczeniem instalacji.

Osprzęt kotła oraz rodzaj armatury, w jaką należy wyposażyć kocioł na paliwo stałe,

zależy od miejsca usytuowania pompy. Jeżeli pompa usytuowana jest na zasilaniu (rys. 20), to
instalacja kotłowa powinna być wyposażona w następującą armaturę:
—

naczynie wzbiorcze otwarte,

—

pompę centralnego ogrzewania,

—

zawór obejściowy (zawór z kulą gumową – nazwa handlowa),

—

zawór zwrotny,

—

filtr,

—

dwa zawory odcinające kulowe, kształtki.

Rys. 20. Instalacja kotłowa z pompą na zasilaniu kotła [opracowanie własne]

Jeżeli pompa zamontowana jest na powrocie (rys. 21), to instalacja kotłowa powinna być

wyposażona w następującą armaturę:
—

naczynie wzbiorcze otwarte,

—

pompę centralnego ogrzewania,

—

zawór zwrotny,

—

filtr,

—

dwa zawory odcinające,

—

zawór obejściowy.

Rys. 21. Instalacja kotłowa z pompą na powrocie RB – rura bezpieczeństwa [opracowanie własne]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

25

Pomieszczenie, w którym będzie montowany kocioł na paliwo stałe, powinno spełniać

określone wymagania:

−

podłoga powinna być wykonana z materiałów niepalnych,

−

wysokość powinna wynosić minimum 2,2 m,

−

wentylacja nawiewna-grawitacyjna: powierzchnia kratki umieszczonej 20 cm od
poziomu posadzki, powinna wynosić 200 cm

2

,

−

wentylacja wywiewna-grawitacyjna, kratka o minimalnych wymiarach 14 x 14 cm
umieszczoną pod sufitem,

−

zabronione jest stosowanie w pomieszczeniach kotłowni mechanicznej wentylacji
wyciągowej (wywiewnej),

−

przekrój kanału dymowego powinien wynosić co najmniej 20 x 20cm,

−

skład paliwa powinien znajdować się w oddzielnym pomieszczeniu (dopuszczalne jest
składowanie paliwa w tym samym pomieszczeniu co kocioł, lecz w specjalnych
metalowych pojemnikach),

−

popiół, żużel powinien być umieszczony w metalowych pojemnikach,

−

odległość kotła od przegród budowlanych powinna zapewniać dostęp do elementów kotła
wymagających obsługi, konserwacji i naprawy.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co rozumiesz pod pojęciem „konwencjonalne źródło ciepła”?
2. Kiedy zachodzi spalanie całkowite i zupełne?
3. Jakie funkcję pełni kocioł w instalacji centralnego ogrzewania?
4. Jaką funkcję pełni kocioł jednofunkcyjny?
5. Jaką funkcję pełni kocioł dwufunkcyjny?
6. W jaki sposób może być regulowana temperatura wody na wyjściu z kotła na paliwo

stałe?

7. Jakim urządzeniem zabezpiecza się kocioł na paliwo stałe?
8. W jaką armaturę i urządzenia należy wyposażyć kocioł na paliwo stałe z pompą

zamontowaną na wyjściu z kotła?

9. W jaką armaturę i urządzenia należy wyposażyć kocioł na paliwo stałe z pompą

zamontowaną na powrocie?

10. Jaka powinna być minimalna wysokość kotłowni?
11. Jaką wentylację powinna mieć kotłownia na paliwo stałe?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj inwentaryzację instalacji kotłowej w budynku jednorodzinnym. Porównaj

wykonany szkic inwentaryzacyjny z istniejącą dokumentacją instalacji kotłowej. Wskaż
ewentualne różnice i określ, co może być przyczyną zaistniałych nieścisłości.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować instrukcję wykonania ćwiczenia,
2) przeanalizować dokumentację techniczną zadania,
3) wykonać szkice inwentaryzacyjne istniejącej instalacji kotłowej,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

26

4) porównać wykonaną dokumentację inwentaryzacyjną z istniejącą,
5) wskazać ewentualne różnice,
6) wyjaśnić przyczynę istniejących rozbieżności w dokumentacji inwentaryzacyjnej

i istniejącej dokumentacji powykonawczej,

7) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

instrukcja do wykonania ćwiczenia zawierająca dokumentację projektową istniejącej
instalacji kotłowej,

−

arkusz papieru formatu A4,

−

długopis, ołówek, przybory kreślarskie, gumka,

−

literatura z rozdziału 7, dotycząca kotłów.

Ćwiczenie 2

Zamontuj kocioł na paliwo stałe z pompą zamontowaną na zasilaniu instalacji, zgodnie

z załączoną dokumentacją zawartą w instrukcji.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przygotować stanowisko pracy, zgodnie z wymogami bhp,
2) zgromadzić materiały do wykonania zadania,
3) skompletować narzędzia, sprzęt, sprawdzając jednocześnie ich stan techniczny,
4) zaopatrzyć się w środki ochrony indywidualnej,
5) sprawdzić ustawienie kotła, zgodnie z dokumentacją,
6) zamontować na króćcu odpływowym z kotła kształtki, zgodnie z dokumentacją,
7) zamontować na przewodzie głównym zawór z kulą gumową, zgodnie z dokumentacją,
8) zamontować na przewodzie obejściowym: zawór odcinający, filtr, pompę, zawór

zwrotny, zawór odcinający, zgodnie z dokumentacją,

9) połączyć przewód główny z przewodem obejściowym instalacji kotłowej, zgodnie

z dokumentacją,

10) połączyć przewód powrotny instalacji centralnego ogrzewania z kotłem,
11) sprawdzić poprawność wykonanych połączeń,
12) napełnić wodą instalację kotłową,
13) sprawdzić szczelność wykonanych połączeń,
14) połączyć z kotłem naczynie wzbiorcze otwarte,
15) uporządkować stanowisko pracy,
16) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
17) ocenić poprawność i estetykę wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

instrukcja do wykonania ćwiczenia zawierająca dokumentację zadania,

−

urządzenia – kocioł, pompa,

−

armatura: zawór z kulą gumową, filtr, zawór zwrotny, zawór odcinający – 2 szt.,

−

materiały pomocnicze: kształtki, łączniki, konopie, taśma teflonowa,

−

komplet kluczy płaskich,

−

komplet kluczy oczkowych,

−

komplet kluczy hydraulicznych,

−

komplet wkrętaków płaskich,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

27

−

komplet wkrętaków krzyżakowych,

−

poziomnica,

−

przymiar składany,

−

młotek,

−

apteczka pierwszej pomocy,

−

środki ochrony indywidualnej,

−

literatura z rozdziału 6, dotycząca kotłów.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1)

zorganizować stanowisko pracy do wykonania montażu instalacji
kotłowej?





2)

zdefiniować pojęcie kocioł jednofunkcyjny?





3)

zdefiniować pojęcie kocioł dwufunkcyjny?





4)

narysować zabezpieczenie kotła na paliwo stałe?





5)

dobrać armaturę i urządzenia do instalacji kotłowej, w której źródłem
ciepła jest kocioł na paliwo stałe a pompa obiegowa zamontowana jest na
zasilaniu?





6)

określić kiedy zachodzi spalanie zupełne?





7)

określić kiedy zachodzi spalanie całkowite?





8)

dobrać sprzęt, narzędzia oraz środki ochrony osobistej do wykonania
zadania związanego z montażem instalacji kotłowej?





9)

dobrać armaturę i urządzenia do instalacji kotłowej, w której źródłem
ciepła jest kocioł na paliwo stałe a pompa obiegowa zamontowana jest na
powrocie?





„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

28

4.4. Kotły gazowe i olejowe

4.4.1. Materiał nauczania

Zalety kotłów na paliwo gazowe, w stosunku do kotłów na paliwo stałe, to:

−

wysoka sprawność,

−

mała emisja zanieczyszczeń,

−

bezobsługowa eksploatacja, wymaga tylko dozoru okresowego,

−

stała gotowość do pracy i możliwość automatycznej regulacji mocy kotła w zależności od
chwilowych obciążeń cieplnych.
Kotły na paliwo gazowe mogą być zasilane gazem ziemnym lub płynnym. Kotłów

zasilanych gazem płynnym nie można instalować w pomieszczeniach położonych poniżej
poziomu gruntu (piwnica), ponieważ gaz płynny jest cięższy od powietrza i w razie
nieszczelności instalacji doprowadzającej, gaz będzie gromadził się przy podłodze i stwarzał
niebezpieczeństwo wybuchu i pożaru. Kotły na paliwo gazowe produkowane są jako kotły
stojące lub wiszące. W zależności od materiału, z jakiego jest wykonany wymiennik ciepła,
kotły dzielimy na kotły żeliwne (członowe) i stalowe (spawane). Kotły gazowe mogą być
wyposażone w palniki atmosferyczne lub nadmuchowe. Nowoczesne kotły wyposażone są
w palniki: jednostopniowe, dwustopniowe lub modulacyjne. Palnik modulacyjny pracuje
z mocą dostosowaną do bieżącego zapotrzebowania na ciepło. W praktyce modulacja mocy
nie do końca rozwiązuje problem. Zasada działania palnika jest następująca: po uruchomieniu
palnika kocioł, zaczyna pracować z maksymalną mocą, po czym automatyka kotła zaczyna
obniżać moc palnika do optymalnego poziomu.

Kotłownia, w której montujemy kocioł gazowy o mocy do 30 kW, powinna spełniać

następujące warunki:

−

kotły mogą być umieszczone w piwnicy lub na dowolnej kondygnacji budynku
jednorodzinnego, w pomieszczeniach technicznych (kotłownia) lub w pomieszczeniach
niemieszkalnych (kuchnia, łazienka),

−

kubatura pomieszczeń, w których instalowany jest kocioł gazowy nie powinna być
mniejsza niż:

−

8 m

3

– w przypadku kotłów pobierających powietrze do spalania z tego

pomieszczenia,

−

6,5 m

3

– w przypadku kotłów z zamkniętą komorą spalania,

−

w pomieszczeniu kotłowni powinna znajdować się podłoga niepalna,

−

wentylacja nawiewna – otwór o przekroju minimum 200 cm

2

, którego dolna krawędź

kratki powinna być umieszczona nie wyżej niż 30 cm ponad poziomem podłogi. Kratka
nie powinna być wyposażona w żaluzje zamykające,

−

wentylacja wywiewna – umieszczona pod stropem kotłowni (10 cm od sufitu),
powierzchnia kratki 200 cm

2

. Kratka nie powinna być wyposażona w żaluzje

zamykające,

−

stosowanie mechanicznej wentylacji wyciągowej jest niedopuszczalne,

−

przekrój i wysokość kanału spalinowego zgodnie z zaleceniami producenta kotła,
najmniejszy wymiar kanału spalinowego to 140 x 140 mm,

−

minimalna wysokość pomieszczenia kotłowni to 2,2 m (dopuszcza się instalowanie
kotłów w pomieszczeniach istniejących o wysokości co najmniej 1,9 m),

−

odległość od przegród powinna być taka, aby zapewnić dostęp do wszystkich
podzespołów kotła wymagających obsługi, konserwacji i czyszczenia,

−

kotłownia powinna być wyposażona w kratkę ściekową oraz punkt czerpalny zimnej
wody.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

29

Kotły gazowe, zgodnie z zaleceniami producentów, powinny pracować w instalacjach

centralnego ogrzewania systemu zamkniętego, zabezpieczonych zaworem bezpieczeństwa
i przeponowym naczyniem wzbiorczym. Wyposażenie instalacji kotłowej zależy od rodzaju
i typu kotła.

Kotły wiszące jednofunkcyjne są fabrycznie wyposażane w niezbędną armaturę

potrzebną do sprawnego i bezpiecznego działania instalacji centralnego ogrzewania (pompę,
przeponowe naczynie wzbiorcze, zawór bezpieczeństwa, armaturę sterującą pracą kotła). Aby
zamontować kocioł niezbędna jest następująca armatura:

−

do połączenia kotła z instalacją gazową: zawór odcinający, filtr do gazu oraz dwuzłączka
prosta z uszczelką gumową (śrubunek),

−

do połączenia kotła z instalacją centralnego ogrzewania: filtr do wody – montowany na
przewodzie powrotnym wody z instalacji centralnego ogrzewania, zawór kulowy
odcinający – dwie sztuki oraz dwie dwuzłączki proste z uszczelką gumową,
Ideowy schemat kotła wiszącego, jednofunkcyjnego przedstawiono na rysunku 22a.

Woda powracająca z instalacji centralnego ogrzewania (oznaczenie na schemacie – RK),
przepływa przez kocioł, w którym jest podgrzewana, skąd następnie przepływa do instalacji
centralnego ogrzewania (oznaczenie na schemacie – VK). Pracą kotła steruje – czujnik
temperatury wody na odpływie z kotła, który współpracuje z urządzeniem sterującym pracą
palnika gazowego. Kocioł pracuje w systemie zamkniętym i wyposażony jest w urządzenia
zabezpieczające: zawór bezpieczeństwa i przeponowe naczynie wzbiorcze.

a)

b)

Rys. 22.

Ideowy schemat kotła wiszącego a) jednofunkcyjnego; b) dwufunkcyjnego:
VK – przewód zasilający instalację centralnego ogrzewania, RK – przewód powrotny,
EK – zasilenie wymiennika ciepłej wody, AW – przewód ciepłej wody, SA – zawór
regulacyjny,

THV

–

termostatyczny

zawór

grzejnikowy,

HK

–

grzejnik

[www.vissman.pl]

Ideowy schemat kotła wiszącego, dwufunkcyjnego przedstawiono na rysunku 22b. Woda

powracająca z instalacji centralnego ogrzewania (RK), przepływa przez kocioł, w

którym jest

podgrzewana, skąd następnie przepływa do instalacji centralnego ogrzewania (VK). Jeżeli
występuje zapotrzebowanie na ciepłą wodę, to kocioł z maksymalną mocą podgrzewa zimną
wodę przepływającą przez płytowy wymiennik ciepła (w tym momencie kocioł nie dostarcza
ciepła na potrzeby centralnego ogrzewania). Zimna woda dopływa do kotła przewodem (EK),
następnie przepływa przez wymiennik ciepłej wody, w którym jest podgrzewana do
temperatury 55

o

C. Podgrzana ciepła woda płynie przewodem (AW) do instalacji ciepłej

wody. Pracą kotła steruje automatyka, a w podstawowej wersji mamy możliwość ustawienia

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

30

temperatury na odpływie czynnika grzewczego z kotła do instalacji centralnego ogrzewania
oraz temperaturę ciepłej wody. Kocioł pracuje w systemie zamkniętym i wyposażony jest w
urządzenia zabezpieczające: zawór bezpieczeństwa i przeponowe naczynie wzbiorcze.

Kotły wiszące dwufunkcyjne są fabrycznie wyposażone w armaturę niezbędną do

sprawnego i bezpiecznego działania instalacji centralnego ogrzewania (pompę, przeponowe
naczynie wzbiorcze, zawór bezpieczeństwa, armaturę sterującą pracą kotła) oraz
przygotowania ciepłej wody (wymiennik ciepła). Aby zamontować kocioł niezbędna jest
następująca armatura:

−

do połączenia kotła z instalacją gazową: zawór odcinający, filtr do gazu oraz dwuzłączka
prosta z uszczelką gumową (śrubunek),

−

do podłączenia kotła do instalacji centralnego ogrzewania: filtr do wody – montowany na
przewodzie powrotnym instalacji centralnego ogrzewania, zawór kulowy odcinający –
dwie sztuki oraz dwie dwuzłączki proste z uszczelką gumową (śrubunki),

−

do podłączenia kotła do instalacji ciepłej wody: filtr do wody montowany na dopływie
zimnej wody do kotła, dwa zawory kulowe odcinające oraz dwie dwuzłączki z uszczelką
gumową (śrubunki).

Kotły stojące gazowe nie mają takiego wyposażenia jak kotły wiszące. Kotły te mogą

wytwarzać ciepło tylko na potrzeby centralnego ogrzewania lub na potrzeby centralnego
ogrzewania i ciepłej wody. Instalacja z kotłem gazowym stojącym (rys. 23), wytwarzająca
ciepło na potrzeby centralnego ogrzewania i ciepłej wody powinna być wyposażona w
następującą armaturę: pompę centralnego ogrzewania, pompę ciepłej wody, zasobnik ciepłej
wody, przeponowe naczynie wzbiorcze, zawór bezpieczeństwa, filtr do wody, zawór zwrotny,
zawory odcinające, kształtki.

Rys. 23. Ideowy schemat instalacji kotłowej wytwarzającym ciepło na potrzeby centralnego

ogrzewania i ciepłej wody 1 – kocioł grzewczy, 2 – zasobnik ciepłej wody,
3. – pompa centralnego ogrzewania, 4 – pompa ładująca zasobnik, 5 – pompa
cyrkulacyjna, 6 – przeponowe naczynie wzbiorcze, 7 – zawór bezpieczeństwa,
8 – zawór zwrotny, 9 – zawór kulowy odcinający, 10 – filtr, 11 – czujnik
temperatury wody w kotle, 12 – czujnik temperatury zewnętrznej,
13 – programator, 14 – czujnik temperatury wody w podgrzewaczu [opracowanie
własne]

Kotły olejowe (rys. 24a), są bardzo podobne do kotłów gazowych. Kotły te mają również

wysoką sprawność i małą emisję zanieczyszczeń. Pracują w systemach zamkniętych instalacji

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

31

centralnego ogrzewania. Są to kotły żeliwne lub stalowe. Kotły olejowe wyposażane są
w palniki nadmuchowe (wentylatorowe).

W kotłach grzewczych małej mocy do 30 kW, stosowane są palniki:

−

z regulacją jednostopniową, polegającą na zmianie wydajności kotła przez włączenie lub
wyłączenie kotła,

−

z regulacją dwustopniową, która polega na tym, że palnik pracuje na pierwszym stopniu
z ½ mocy lub pracuje z mocą maksymalną na drugim stopniu.

a)

b)

Rys. 24.

Zasady połączeń kotłów olejowych a) kocioł na olej opałowy, b) jednoprzewodowy
system doprowadzania oleju [4, s. 31]

Zasady połączeń kotłów olejowych z instalacją centralnego ogrzewania są takie same, jak

kotłów gazowych. W kotłach olejowych należy jedynie dodatkowo rozwiązać problem
umieszczenia zbiornika z olejem opałowym oraz sposób doprowadzenia oleju opałowego do
palnika

kotła.

Zbiornik

oleju

można

połączyć

z

palnikiem

kotła

systemem

jednoprzewodowym (rys. 24b) lub dwuprzewodowym. Instalacja olejowa wykonywana jest
z rur miedzianych miękkich do filtra paliwa, natomiast od filtra paliwa do palnika kotła
wykonana jest z tworzywa kauczukowego w oplocie stalowym. W takim rozwiązaniu,
przewód elastyczny amortyzuje drgania wywołane pracą palnika i zabezpiecza instalację
olejową przed rozszczelnieniem.

Rys. 25.

Pomieszczenie kotłowni z kotłem olejowym [4, s. 28]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

32

O tym, który system doprowadzenia oleju do palnika kotła zastosujemy, decyduje

konstrukcja palnika. Zbiornik oleju możemy umieścić wyłącznie w piwnicy budynku.
Zbiornik olejowy musi mieć aprobatę techniczną. W zależności od pojemności zbiornika
(do 1m

3

), zbiornik możemy umieścić w pomieszczeniu kotłowni (rys. 25) lub

w pomieszczeniu do tego przeznaczonym (oddzielnym pomieszczeniu), gdy pojemność
zbiornika przekracza 1m

3

. Jednopłaszczyznowy zbiornik oleju należy umieścić w wannie,

która przejmuje ewentualne wycieki oleju. Pojemność wanny powinna odpowiadać
pojemności zbiornika.

Moc cieplną kotłowni określamy na podstawie bilansu cieplnego obiektu. Zależy ona od

rodzaju

przeznaczeniu

obiektu,

współdziałania

układów

automatycznej

regulacji

zużywających ciepło na potrzeby centralnego ogrzewania, wentylacji i przygotowania ciepłej
wody. Bilans cieplny obiektu opisuje równanie:

Q = Q

co

+ Q

went

+ Q

cw

[W]

w którym:

Q

co

– zapotrzebowanie na moc cieplną na potrzeby centralnego ogrzewania [W],

Q

went

– zapotrzebowanie na moc cieplną na potrzeby wentylacji [W],

Q

cw

– zapotrzebowanie na moc cieplną na przygotowanie ciepłej wody [W],

Dla obiektów mieszkalnych bez wentylacji mechanicznej, bilans cieplny tworzą:

−

zapotrzebowanie ciepła dla centralnego ogrzewania

−

zapotrzebowanie ciepła na przygotowanie ciepłej wody
Ogólne zasady doboru wielkości urządzeń grzewczych (kotłów) można przedstawić

następująco:
1) w budynkach jednorodzinnych, w których zaprojektowano przygotowanie ciepłej wody

bez elementów pojemnościowych, moc cieplna kotłowni jest równa zapotrzebowaniu na
ciepło wynikające z przygotowania ciepłej wody (z warunku napełnienia największego
odbiornika ciepłej wody, najczęściej jest to wanna),

2) w budynkach jednorodzinnych, w których zaprojektowano pojemnościowe podgrzewacze

ciepłej wody, moc cieplną kotłowni dobiera się , uwzględniając

−

zapotrzebowanie na potrzeby centralnego ogrzewania

−

czas w którym chcemy otrzymać ciepłą wodę o określonej temperaturze,
w określonej ilości,

3) w budynkach wielorodzinnych, moc cieplna kotłowni (węzła cieplnego) wyznaczana jest

jako suma zapotrzebowania mocy na potrzeby centralnego ogrzewania, wentylacji
i średniego godzinowego zapotrzebowania do przygotowania ciepłej wody –

Q

cw

śr

.

Q = Q

co

+ Q

went

+ Q

cw

śr

[W]

Instalacja grzewcza składa się ze źródła ciepła (kotła lub wymiennika ciepła), oraz

instalacji centralnego ogrzewania. Zadaniem kotła jest wytwarzanie czynnika grzewczego
(gorącej wody), przy czym moc cieplna powinna być dostosowana do zapotrzebowania na
ciepło instalacji centralnego ogrzewania i ciepłej wody. Instalacja kotłowa zbudowana jest
z: kotła (źródła ciepła), jego osprzętu, oraz elementów automatyki i aparatury
kontrolno- pomiarowej. Instalacja centralnego ogrzewania zbudowana jest z grzejników,
przewodów oraz armatury. Każde urządzenie grzewcze, aby prawidłowo funkcjonowało,
powinno mieć aparaturę kontrolno – pomiarową wraz z elementami automatyki. W zależności
od rodzaju paliwa spalanego w kotle oraz sposobu jego zabezpieczenia, a także
zabezpieczenia instalacji centralnego ogrzewania stosujemy różne sposoby zabezpieczenia
i regulacji pracy kotłów grzewczych. Kotły gazowe i olejowe są wyposażane w:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

33

−

ręczną regulację temperatury,

−

automatyczną regulację temperatury.
Ręczna regulacja temperatury polega na ustawieniu temperatury wody na odpływie

z kotła. W tym przypadku kocioł podgrzewa wodę do zadanej temperatury, niezależnie od
temperatury powietrza zewnętrznego. Praca kotła, jak i cała instalacji centralnego ogrzewania,
jest wtedy nieekonomiczna. Automatyczną regulację temperatury wody na odpływie z kotła
zapewnia regulator pogodowy (rys. 26).

Regulator pogodowy zbudowany jest z:

−

czujnika temperatury powietrza zewnętrznego,

−

czujnika temperatury wody wypływającej z kotła do instalacji centralnego ogrzewania,

−

elektronicznego regulatora, który zbiera informacje od obu czujników temperatury i na
ich podstawie steruje pracą kotła.

Rys. 26. Schemat regulacji pogodowej [4, s. 144]

Rys. 27. Schemat regulacji pogodowej z regulacją temperatury ciepłej wody [4, s. 146]

Opisany regulator pogodowy to podstawowa wersja. Producenci kotłów wzbogacają

układ regulacji o dodatkowy czujnik, który mierzy temperaturę w wybranym pomieszczeniu.
Czujnik ten koryguje wartości temperatury wody zasilającej instalację centralnego
ogrzewania, dokładnie dopasowując wydajność palnika kotła do bieżącego zapotrzebowania
na ciepło. Automatykę kotła,

wytwarzającego ciepło na potrzeby instalacji centralnego

ogrzewania i instalacji ciepłej wody, przedstawiono na rysunku 27.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

34

Układ takiej regulacji pracuje z priorytetem ciepłej wody. Jeżeli temperatura ciepłej

wody spadnie poniżej zadanej wartości (np. 40

o

C), to czujnik temperatury wody

w podgrzewaczu wysyła impuls do sterownika układu. W tym momencie sterownik wyłącza
pompę centralnego ogrzewania, a załącza pompę ładującą zasobnik ciepłej wody. Kocioł
zaczyna podgrzewać ciepłą wodę do momentu aż temperatura wody w podgrzewaczu
osiągnie zadaną wartość np. 55

o

C. Następnie sterownik kotła wyłącza pompę ciepłej wody,

a załącza pompę centralnego ogrzewania. Regulacja wymienników ciepła centralnego
ogrzewania w węzłach ciepłowniczych odbywa się na podobnych zasadach.

Zadaniem osprzętu urządzeń grzewczych jest zapewnienie prawidłowej i bezpiecznej

pracy instalacji centralnego ogrzewania i ciepłej wody. Urządzenia grzewcze: kotły
i wymienniki ciepła powinny być wyposażone w osprzęt do kontroli i regulacji ich działania.
Są to: manometry, termometry. Najczęściej stosowane są termometry rtęciowe proste oraz
termometry elektroniczne z czujnikiem przylgowym (rys. 28).

Rys. 28. Termometr z czujnikiem przylgowym [4, s. 145] Rys. 29. Manometr [www.flamco.pl

]

Ciśnienie w instalacjach centralnego ogrzewania mierzone jest za pomocą manometrów.

Manometry (rys. 29) wyskalowane są w jednostkach ciśnienia: kPa, MPa, bar. Na każdym
manometrze powinien być naniesiony zakres ciśnienia, przy którym prawidłowo pracuje
urządzenie grzewcze. Kotły wiszące są fabrycznie wyposażane w manometry lub mają
elektroniczne wyświetlacze wartości ciśnienia, natomiast instalacje kotłowe z kotłami
stojącymi należy wyposażyć w manometry. Manometr zakończony jest końcówką z gwintem
zewnętrznym M10x1. Możemy również dokonać pomiaru ciśnienia i temperatury za pomocą
przyrządu zwanego manotermometrem.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. W jakie palniki wyposażane są kotły gazowe?
2. W jaki sposób odbywa się praca palnika modulacyjnego?
3. Jak działa gazowy, wiszący kocioł jednofunkcyjny?
4. Jak działa gazowy, wiszący kocioł dwufunkcyjny?
5. W jaki sposób zamontujesz gazowy, wiszący kocioł jednofunkcyjny?
6. W jaki sposób zamontujesz gazowy, wiszący kocioł dwufunkcyjny?
7. Jakimi urządzeniami należy zabezpieczyć gazowy kocioł stojący, pracujący w zamkniętej

instalacji centralnego ogrzewania?

8. Jaką regulację mają kotły gazowe?
9. Jak realizowana jest ręczna regulacja temperatury wody w kotłach gazowych?
10. Jak realizowana jest automatyczna regulacja temperatury wody w kotłach gazowych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

35

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zamontuj gazowy dwufunkcyjny kocioł wiszący, zgodnie z załączoną dokumentacją

zawartą w instrukcji.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przygotować stanowisko pracy, zgodnie z wymogami bhp,
2) zgromadzić materiały do wykonania zadania,
3) skompletować narzędzia, sprzęt, sprawdzając jednocześnie ich stan techniczny,
4) zaopatrzyć się w środki ochrony indywidualnej,
5) zamontować kocioł na ścianie kotłowni,
6) wykonać połączenie kotła z przewodem powrotnym instalacji centralnego ogrzewania,

zgodnie z załączoną dokumentacją,

7) wykonać połączenie kotła z przewodem zasilającym instalacji centralnego ogrzewania,

zgodnie z załączoną dokumentacją,

8) wykonać połączenie kotła z instalacją zimnej wody zasilającą wymiennik ciepłej wody,

zgodnie z załączoną dokumentacją,

9) wykonać połączenie kotła z instalacją ciepłej wody,
10) sprawdzić poprawność wykonania połączeń,
11) napełnić wodą instalację kotłową,
12) sprawdzić szczelność wykonanych połączeń,
13) uporządkować stanowisko pracy,
14) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
15) ocenić poprawność i estetykę wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

dokumentacją techniczna zawarta w instrukcji,

−

urządzenia – kocioł gazowy wiszący dwufunkcyjny,

−

armatura: filtr do wody – 2 sztuki, zawór zwrotny – 2 sztuki, zawór odcinający – 4 sztuki,

−

materiały pomocnicze: kształtki, łączniki, konopie, taśma teflonowa,

−

komplet kluczy płaskich,

−

komplet kluczy oczkowych,

−

komplet kluczy hydraulicznych,

−

komplet wkrętaków płaskich i wkrętaków krzyżakowych,

−

poziomnica,

−

przymiar składany,

−

młotek,

−

apteczka pierwszej pomocy,

−

środki ochrony indywidualnej,

−

literatura z rozdziału 6, dotycząca kotłów dwufunkcyjnych.

Ćwiczenie 2

Zamontuj aparaturę kontrolno-pomiarową kotła gazowego, stojącego, zgodnie

z załączoną dokumentacją zawartą w instrukcji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

36

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przygotować stanowisko pracy, zgodnie z wymogami bhp,
2) zgromadzić materiały do wykonania zadania,
3) skompletować narzędzia, sprzęt, sprawdzając jednocześnie ich stan techniczny,
4) wyposażyć się w środki ochrony indywidualnej,
5) zamontować termometr, zgodnie z dokumentacją,
6) zamontować manometr, zgodnie z dokumentacją,
7) zamontować przylgowy czujnik temperatury na przewodzie zasilającym kocioł, zgodnie

z dokumentacją,

8) sprawdzić poprawność montażu,
9) napełnić wodą instalację kotłową,
10) sprawdzić szczelność wykonanych połączeń,
11) uporządkować stanowisko pracy,
12) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
13) ocenić poprawność wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

dokumentacją techniczna zawarta w instrukcji,

−

armatura

kontrolno-pomiarowa:

termometr,

manometr,

termometr

przylgowy

z czujnikiem,

−

materiały pomocnicze: kształtki, łączniki, konopie, taśma teflonowa,

−

komplet kluczy płaskich,

−

komplet kluczy oczkowych,

−

komplet kluczy hydraulicznych,

−

komplet wkrętaków płaskich i wkrętaków krzyżakowych,

−

urządzenie do próby ciśnieniowej,

−

przymiar składany,

−

młotek,

−

apteczka pierwszej pomocy,

−

środki ochrony indywidualnej,

−

literatura rozdziału 6, dotycząca aparatury kontrolno-pomiarowej.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1)

wyjaśnić zasadę pracy gazowego, wiszącego kotła jednofunkcyjnego?





2)

wyjaśnić zasadę pracy gazowego, wiszącego kotła dwufunkcyjnego?





3)

scharakteryzować

sposób

montażu

gazowego,

wiszącego

kotła

jednofunkcyjnego?





4)

wyjaśnić sposób montażu gazowego, wiszącego kotła dwufunkcyjnego?





5)

wymienić urządzenia, którymi należy zabezpieczyć gazowy kocioł
stojący, pracujący w systemie zamkniętej instalacji centralnego
ogrzewania?





6)

określić sposoby regulacji kotłów gazowych?





7)

wyjaśnić sposób automatycznej regulacji temperatury wody w kotle
gazowym?





8)

wymienić typy palnika kotła olejowego?





9)

wyjaśnić zasadę pracy regulatora pogodowego?





10) scharakteryzować sposób doboru mocy cieplnej kotła?





„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

37

4.5. Grzejniki

4.5.1. Materiał nauczania

Podstawowymi odbiornikami ciepła w instalacji centralnego ogrzewania są grzejniki.
Zadaniem grzejników jest przekazywanie ciepła od wody krążącej w instalacji do
pomieszczenia. W zależności od sposobu oddawania ciepła grzejniki dzielimy na
konwekcyjne i promieniujące. Grzejniki konwekcyjne to takie, w których przeważająca ilość
ciepła przekazywana jest do pomieszczenia w wyniku ruchu powietrza, czyli unoszeniu
ciepła.

Grzejniki klasyfikujemy w zależności od materiału, z którego zostały wykonane, na

grzejniki: żeliwne, stalowe, miedziano-aluminiowe. W zależności od konstrukcji grzejniki
możemy podzielić na: grzejniki z ogniw żeliwnych, stalowych, miedziano-aluminiowych;
grzejniki z rur stalowych gładkich i ożebrowanych, oraz grzejniki stalowe płytowe. Każdy
grzejnik należy wyposażyć w grzejnikowy zawór termostatyczny montowany na gałązce
zasilającej, zawór powrotny montowany na gałązce powrotnej oraz ręczny zawór
odpowietrzający.

W opracowaniu przedstawiono dwa najbardziej popularne i stosowane rozwiązania

przyłączenia grzejnika płytowego do instalacji centralnego ogrzewania:

−

podłączenie boczne (grzejnik typu C) – rozwiązanie najczęściej stosowane (rys. 30a);

umożliwia ono podłączenie grzejnika zarówno z prawej, jak i z lewej strony. Przewód
zasilający należy podłączyć do górnego króćca, a powrotny do dolnego.

−

podłączenie odpodłogowe (rys. 30b) – w ten sposób podłączane są grzejniki typu V. Oś

przewodu zasilającego położona jest 80 mm od bocznej krawędzi grzejnika, natomiast oś
przewodu powrotnego 30 mm.

a)

b)

Rys. 30.

Podłączenie grzejnika centralnego ogrzewania: a) boczne; b) odpodłogowe [www.purmo.com.pl]

Podłączenie odpodłogowe grzejnika z instalacją centralnego ogrzewania wykonujemy za

pomocą prostego lub kątowego zespołu odcinającego (rys. 31). Zespół ten ma z jednej strony
połączenie rozłączne ¾”, za pomocą którego łączymy zespół odcinający z grzejnikiem, zaś
z drugiej strony ma gniazdo umożliwiające podłączenie do instalacji centralnego ogrzewania,
wykonanej z rur miedzianych lub tworzyw sztucznych. Zespół odcinający ma wbudowane
dwa zawory kulowe, dzięki którym możemy odłączyć grzejniki od instalacji centralnego
ogrzewania bez konieczności spuszczania z niej wody.

a)

b)

Rys. 31. Zespół odcinający do grzejników kompaktowych a) prosty, b) kątowy [www.valvex.pl]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

38

Na polskim rynku dostępne są grzejniki płytowe między innymi firm: PURMO,

CosmoNova, DeLonghi, Radson, Sterland. Grzejniki płytowe PURMO produkowane są
o wysokościach 300, 450, 600, 900 mm oraz w typoszeregu długości od 400 do 3000mm.
Grzejniki płytowe: typu C są zasilane z boku, a grzejniki płytowe typu V mogą być
podłączone do instalacji centralnego ogrzewania od dołu. Grzejniki typu V mają fabrycznie
wmontowany zawór termostatyczny. Grzejniki płytowe można instalować tylko
w pomieszczeniach o małej wilgotności, a więc w pomieszczeniach mieszkalnych (pokojach).
Grzejników płytowych nie wolno instalować w łazienkach. Radiator, to dodatkowa blaszka
przyspawana do płyt grzejnika, dzięki której zwiększona zostaje powierzchnia wymiany
ciepła pomiędzy grzejnikiem a powietrzem w pomieszczeniu, co powoduje, że grzejnik
oddaje więcej ciepła.

Grzejniki C i V są wykonywane jako:

−

typ 11 – jednopłytowe z radiatorem,

−

typ 21s – dwupłytowe z jednym radiatorem,

−

typ 22 – dwupłytowe z dwoma radiatorami,

−

typ 33 – trójpłytowy z trzema radiatorami.
Przykładowe oznaczenie grzejnika jest następujące: V22/450/1200; oznacza to, grzejnik

dwupłytowy, zasilany od dołu z dwoma radiatorami ciepła, o wysokości 450 mm i długości
1200 mm. Grzejniki płytowe mocujemy do ściany za pomocą zaczepów montażowych
(rys. 31a) lub za pomocą stojaków (rys. 31b), które są przykręcane do podłogi.

a)

b)

Rys. 32. Mocowania grzejników: a) zaczepy montażowe, b)wsporniki [www.purmo.pl]

W

pomieszczeniach:

gospodarczych,

garażach,

warsztatach,

inwentarskich,

hodowlanych, ogrodniczych często stosuje się grzejniki z rur stalowych gładkich
(rys. 33a, 33b) lub z rur stalowych ożebrowanych typu Favier (rys. 33c).

–

b)

c)

Rys. 33. Grzejniki z rur stalowych: a) gładkich, b) ożebrowanych typu Favier [2, s. 174]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

39

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Z jakich materiałów wykonywane są grzejniki?
2. W jaką armaturę powinien być wyposażony grzejnik?
3. W jaki sposób montujemy grzejniki płytowe?
4. Co to jest radiator ciepła?
5. W jakiej pozycji należy montować zawór termostatyczny?
6. Wyjaśnić przykładowe oznaczenie grzejnika PURMO?
7. W jakim miejscu należy sytuować grzejniki?
8. Ile powinien wynosić minimalny odstęp grzejnika od podłogi?
9. W jakich pomieszczeniach nie mogą być montowane grzejniki płytowe?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dobierz i usytuuj grzejnik w pomieszczeniu, zgodnie z załączoną dokumentacją zawartą

w instrukcji.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować instrukcję wykonania ćwiczenia,
2) zaopatrzyć się w notatnik oraz przybory do pisania i rysowania,
3) przeanalizować sposób doboru grzejnika,
4) dobrać grzejnik oraz usytuować go w pomieszczeniu,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
6) ocenić poprawność wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

instrukcja do wykonania ćwiczenia wraz z dokumentacją zadania,

−

katalog grzejników,

−

arkusz papieru formatu A4, długopis, ołówek, gumka,

−

przybory do pisania i rysowania, kalkulator,

−

literatura z rozdziału 7 (pozycja nr 3 i 5).

Ćwiczenie 2

Wymień grzejnik centralnego ogrzewania, zgodnie z dokumentacją techniczną zawartą

w instrukcji.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować instrukcję wykonania ćwiczenia,
2) przeanalizować dokumentację techniczną,
3) zgromadzić materiały do wykonania ćwiczenia,
4) skompletować narzędzia i sprzęt, sprawdzając jednocześnie ich stan techniczny,
5) zaopatrzyć się w środki ochrony indywidualnej,
6) przeanalizować dokumentację techniczną instalacji centralnego ogrzewania,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

40

7) zakręcić zawory odcinające na pionie zasilającym i powrotnym instalacji centralnego

ogrzewania,

8) spuścić wodę z pionu instalacji do poziomu demontowanego grzejnika,
9) zdemontować grzejnik,
10) wyposażyć grzejnik w: zawór termostatyczny, zawór powrotny, odpowietrznik,
11) zamontować nowy grzejnik,
12) ustawić nastawę wstępną na zaworze termostatycznym, zgodnie z dokumentacją,
13) zamontować głowicę termostatyczną,
14) odkręcić zawory odcinające na pionie zasilającym i powrotnym,
15) uzupełnić instalację wodą do wymaganego ciśnienia,
16) odpowietrzyć pion centralnego ogrzewania,
17) odpowietrzyć grzejniki przyłączone do tego pionu,
18) sprawdzić szczelność wykonanych połączeń,
19) uporządkować stanowisko pracy,
20) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
21) ocenić poprawność wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

instrukcja do wykonania ćwiczenia wraz z dokumentacją zadania,

−

dokumentacją techniczna instalacji centralnego ogrzewania,

−

grzejnik centralnego ogrzewania,

−

wyposażenie grzejnika: zawór termostatyczny, głowica termostatyczna, zawór powrotny,

−

odpowietrznik ręczny,

−

materiały pomocnicze: konopie, pakuły lniane, taśma teflonowa, pasta uszczelniająca,

−

komplet kluczy płaskich,

−

komplet kluczy oczkowych,

−

komplet kluczy hydraulicznych,

−

komplet wkrętaków płaskich i krzyżakowych,

−

apteczka pierwszej pomocy,

−

środki ochrony indywidualnej,

−

literatura z rozdziału 6.

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1)

wymienić materiały z których wykonywane są grzejniki?





2)

wymienić armaturę grzejnika płytowego?





3)

zamontować zawór termostatyczny?





4)

ustawić nastawę wstępną na zaworze termostatycznym?





5)

zamontować grzejnik centralnego ogrzewania?





6)

odpowietrzyć grzejnik centralnego ogrzewania?





7)

usytuować grzejnik centralnego ogrzewania w pomieszczeniu?





8)

dobrać grzejnik do pomieszczenia?





9)

wyjaśnić zapis V22/450/1200?





10) dobrać materiał i technologię do wykonania podłączenia grzejnika do

instalacji centralnego ogrzewania?





„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

41

4.6. Ogrzewanie grawitacyjne

4.6.1. Materiał nauczania

Instalacja centralnego ogrzewania zbudowana jest z następujących elementów: kotła lub

innego źródła ciepła, grzejników, armatury (zaworów), połączonych miedzy sobą
przewodami. Przewody instalacji centralnego ogrzewania, mogą być wykonywane z rur
stalowych, miedzianych lub rur z tworzywowych. Czynnikiem, który przenosi ciepło z kotła
do odbiorników (grzejników) jest najczęściej woda o maksymalnej temperaturze 95

o

C.

Klasyfikacja instalacji centralnego ogrzewania możemy dokonać ze względu na:

a) sposobu wymuszenia krążenia czynnika grzewczego:

−

ogrzewanie grawitacyjne,

−

ogrzewanie pompowe.

b) sposób rozprowadzenia przewodów:

−

z rozdziałem górnym,

−

z rozdziałem dolnym (w układzie poziomym lub rozdzielaczowym),

c) sposób zabezpieczenia instalacji:

−

naczyniem wzbiorczym otwartym,

−

zaworem bezpieczeństwa i przeponowym naczyniem wzbiorczym.

Zasada działania ogrzewania grawitacyjnego polega na wykorzystaniu zjawiska zmiany

gęstości wody wywołanej zmianą jej temperatury (rys. 34). Ogrzewanie grawitacyjne może
być wykonywane z rozdziałem górnym lub dolnym.

Rys. 34. Schemat ogrzewania grawitacyjnego [3, s. 188]

Ogrzewanie grawitacyjne z rozdziałem dolnym (rys. 35) to instalacja, w której przewody

rozprowadzające gorącą wodę prowadzone są w piwnicy budynku. Od tych przewodów
poprowadzona jest dalsza część instalacji. W ogrzewaniu z rozdziałem górnym główny
przewód instalacji doprowadza gorącą wodę na poddasze budynku, skąd jest ona
rozprowadzona w całym budynku. Ogrzewanie grawitacyjne stosuje się w budynkach,
w których pozioma odległość od źródła ciepła do najdalszego pionu nie przekracza 25 m,
a różnica wysokości pomiędzy źródłem ciepła i najniżej położonym grzejnikiem wynosi co
najmniej 2 m.

Ogrzewanie grawitacyjne to:

−

pewność działania (nie potrzebna jest energia z zewnątrz np. do napędu pompy),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

42

−

niskie ciśnienie wody wynikające tylko z ciśnienia hydrostatycznego.
Ogrzewanie grawitacyjne posiada następujące wady:

−

duża bezwładność (brak możliwości regulacji),

−

duże średnice przewodów w porównaniu z ogrzewaniem pompowym,

−

duża pojemność wodna instalacji,

−

kłopoty z prowadzeniem przewodów.

Rys 35. Schemat instalacji ogrzewania grawitacyjnego z rozdziałem dolnym [3, s. 167]

Instalację ogrzewania grawitacyjnego należy wykonywać z przewodów stalowych lub

miedzianych (rur z tworzywowych nie należy montować, w instalacjach grawitacyjnych, ze
względu na zbyt wysoką temperaturę czynnika grzewczego, nawet do 100

o

C). Aby

ogrzewanie grawitacyjne prawidłowo funkcjonowało musi być spełniony następujący
warunek:

∆ p

cz

> (R L + Z)

obiegu

[Pa]

∆ p

cz

=

∆p

gr

= g

• h • (ς

p

–

ς

z

) [ Pa ]

w którym:

−

g – przyspieszenie ziemskie; 9,81[m/s

2

],

−

h – różnica wysokości pomiędzy środkiem kotła, a środkiem rozpatrywanego grzejnika
w danym obiegu [m],

−

ς

p

– gęstość wody na powrocie do kotła [kg/m

3

],

−

ς

z –

gęstość wody na wyjściu z kotła [kg/m

3

],

−

R – jednostkowa strata ciśnienia [Pa/m],

−

L – długość odcinka instalacji [m],

−

Z – wartość strat ciśnienia spowodowana oporami miejscowymi [Pa],

−

∆

p

cz

ciśnienie czynne [Pa],

−

∆

p

gr

– ciśnienie grawitacyjne [Pa],

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

43

4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Z jakich elementów zbudowana jest instalacja centralnego ogrzewania?
2. Jaka jest maksymalna temperatura wody w instalacji centralnego ogrzewania?
3. Jaki jest podział instalacji centralnego ogrzewania?
4. Jak działa ogrzewanie grawitacyjne?
5. Jakie warunki są konieczne do pracy ogrzewania grawitacyjnego?
6. Z jakich materiałów można wykonać rury, z których możemy wykonać ogrzewanie

grawitacyjne?

7. Jakie zadanie pełni w instalacji grawitacyjnej naczynie wzbiorcze otwarte?

4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Narysuj schemat instalacji grawitacyjnej centralnego ogrzewania z rozdziałem dolnym

dla budynku jednorodzinnego, zgodnie z wytycznymi umieszczonymi w instrukcji ćwiczenia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować instrukcję wykonania ćwiczenia,
2) wrysować grzejniki centralnego ogrzewania na rzucie kondygnacji,
3) narysować schemat instalacji grawitacyjnej,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

instrukcja do wykonania ćwiczenia,

−

podkład budowlany budynku jednorodzinnego,

−

arkusz papieru formatu A4,

−

długopis, linijka, ołówek, gumka,

−

literatura z rozdziału 6, dotycząca ogrzewania grawitacyjngo.

Ćwiczenie 2

Zamontuj naczynie wzbiorcze otwarte do instalacji kotłowej, w której źródłem ciepła jest

kocioł na paliwo stałe, zgodnie z dokumentacją zawartą w instrukcji.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować instrukcję wykonania ćwiczenia,
2) przeanalizować dokumentację techniczną zadania,
3) zgromadzić materiały do wykonania ćwiczenia,
4) skompletować narzędzia i sprzęt, sprawdzając jednocześnie ich stan techniczny,
5) zaopatrzyć się w środki ochrony indywidualnej,
6) zaplanować miejsce usytuowania naczynia wzbiorczego otwartego,
7) zamontować naczynie wzbiorcze otwarte,
8) połączyć naczynie wzbiorcze otwarte z instalacją kotłową,
9) sprawdzić poprawność wykonanego montażu,
10) napełnić wodą instalację kotłową,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

44

11) sprawdzić szczelność wykonanych połączeń,
12) uporządkować stanowisko pracy,
13) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
14) ocenić poprawność i estetykę wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

instrukcja do wykonania ćwiczenia zawierająca dokumentację zadania,

−

naczynie wzbiorcze otwarte, rury stalowe, kształtki,

−

materiały pomocnicze: konopie lniane, pasta uszczelniająca, kołki rozporowe ze śrubami,

−

komplet kluczy hydraulicznych,

−

wiertarka udarowa z kompletem wierteł,

−

gwintownica,

−

imadło do rur,

−

piłka do metalu,

−

komplet wkrętaków,

−

młotek,

−

literatura z rozdziału 6, dotycząca montażu naczyń wzbiorczych.

4.6.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1)

wymienić elementy z których zbudowana jest instalacja centralnego
ogrzewania?





2)

przedstawić podział instalacji centralnego ogrzewania





3)

podać maksymalna temperaturę wody w instalacji centralnego
ogrzewania?





4)

wyjaśnić sposób działania ogrzewania grawitacyjnego?





5)

określić miejsce montażu naczynia wzbiorczego otwartego?





6)

wykonać zestawienie materiału dla montażu naczynia wzbiorczego
otwartego?





7)

wymienić warunki pracy ogrzewania grawitacyjnego?





8)

wyjaśnić zasadę pracy naczynia wzbiorczego otwartego?





„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

45

4.7. Ogrzewanie pompowe

4.7.1. Materiał nauczania

Pompowe instalacje centralnego ogrzewania są w Polsce najbardziej rozpowszechnione.

W instalacji pompowej przepływ wody wymusza pompa obiegowa. Zadaniem pompy jest
pokonanie oporów przepływu wody w instalacji spowodowanych oporami tarcia
w przewodach oraz oporami miejscowymi (kształtek, armatury i urządzeń). Ogrzewanie
pompowe pozwala na większą swobodę prowadzenia przewodów, a ich średnice są mniejsze
niż w ogrzewaniu grawitacyjnym. Mamy możliwość montażu grzejnika poniżej kotła
centralnego ogrzewania, instalacja ma mniejszą bezwładność cieplną, a tym samym rozruch
instalacji jest szybszy niż ogrzewania grawitacyjnego. Rozróżniamy instalacje systemu
otwartego oraz systemu zamkniętego.

Instalacja centralnego ogrzewania systemu otwartego (rys. 36) to taka, w której krążąca

woda w instalacji styka się bezpośrednio z powietrzem poprzez naczynie wzbiorcze otwarte.
Instalacje, w których źródłem ciepła jest kocioł na paliwo stałe należy projektować
i wykonywać jako instalacje centralnego ogrzewania systemu otwartego, zabezpieczone
naczyniem wzbiorczym otwartym. W tego typu instalacjach, pompa może być zainstalowana
na przewodzie, którym woda powraca z instalacji centralnego ogrzewania do kotła lub na
przewodzie, którym woda gorąca płynie do grzejników. Instalacja systemu otwartego może
być wykonywana zarówno z rozdziałem górnym, jak i dolnym. Najbardziej
rozpowszechnione są instalacje z rozdziałem dolnym. Instalacje należy wykonywać z rur
stalowych (dopuszcza się wykonanie instalacji z rur miedzianych).

Rys. 36. Schemat instalacji centralnego ogrzewania systemu otwartego [3 s. 199]

W instalacji systemu zamkniętego, woda krążąca w instalacji centralnego ogrzewania nie

styka się z powietrzem. Instalacja, w której źródłem ciepła są kotły na paliwo gazowe (gaz
ziemny) lub paliwo ciekłe (olej opałowy) pracują z reguły w systemie zamkniętym i są
zabezpieczone zaworem bezpieczeństwa oraz przeponowym naczyniem wzbiorczym, przy
czym pompa obiegowa może być zamontowana na powrocie lub zasilaniu. Zalecane
parametry instalacji 75/65

o

C (dopuszcza się inne parametry instalacji np. 75/60

o

C). Instalacje

tego typu z reguły pracują z rozdziałem dolnym w układzie poziomym – trójnikowym
(rys. 37) lub rozdzielaczowym (rys. 38). Układ rozdzielaczowy to taki, w którym każdy

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

46

grzejnik zasilany jest oddzielną parą przewodów prowadzoną po stropie danej kondygnacji.
Przewody prowadzone od grzejnika do szafki rozdzielaczowej, wykonane są z jednego
odcinka. Przewody te należy prowadzić w rurze osłonowej typu „peszel” lub w izolacji
cieplnej. System ten pozwala na skuteczniejszą regulację instalacji niż w przypadku
ogrzewania w układzie trójnikowym oraz umożliwia pomiar ilości zużywanego ciepła.
Instalacje wykonywane są z rur miedzianych lub rur tworzywowych. Rury miedziane łączone
są za pomocą lutowania lutem miękkim, natomiast rury z tworzyw sztucznych łączone są za
pomocą połączeń zaciskowych skręcanych lub zaprasowywanych.

Rys. 37. Schemat instalacji centralnego ogrzewania w układzie poziomym – trójnikowym [8, s, 42]

Rys.38. Schemat instalacji centralnego ogrzewania w układzie poziomym – rozdzielaczowym [8, s. 40]

W budownictwie wielorodzinnym do końca lat dziewięćdziesiątych, instalacje

centralnego ogrzewania projektowano z rozdziałem dolnym.

Nowoczesne rozwiązanie

instalacji centralnego ogrzewania w

budownictwie

wielorodzinnym przedstawiono na rysunku 39. Główny pion zasilający mieszkania
poprowadzony jest na klatce schodowej. Od pionu tego do każdego mieszkania
poprowadzona jest instalacja centralnego ogrzewania w pętli poziomej. Instalacja odcięta jest
od pionu zaworami. Jest ona ułożona w warstwie podłogowej, wykonana najczęściej z rur
polietylenowych łączonych w technologii zaciskowej – zaprasowywanej. Grzejniki zasilane
są od dołu i łączone z instalacją za pomocą zespołu odcinającego prostego lub kątowego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

47

Rys. 39. Instalacja centralnego ogrzewania [8, s. 26]

Ogrzewanie płaszczyznowe to takie, w którym ciepło przekazywane jest do

pomieszczenia za pośrednictwem otaczających przegród. W zależności od usytuowania
płaszczyzny grzejnej rozróżniamy ogrzewanie płaszczyznowe: podłogowe, ścienne, sufitowe.
Ogrzewanie podłogowe jest systemem ogrzewania niskotemperaturowego, w którym 70%
energii (ciepła) przekazywane jest do pomieszczenia przez promieniowanie, a tylko 30%
przez konwekcję. Nośnikiem ciepła w tego typu ogrzewaniach jest woda. Parametry instalacji
to np.: 50/40

o

C, 45/35

o

C.

Ogrzewanie to zapewnia poczucie komfortu cieplnego, dzięki równomiernemu

rozchodzeniu się ciepła w pomieszczeniu, od podłogi do sufitu (odczuwamy przyjemne ciepło
przez stopy na podłodze i optymalną temperaturę na wysokości głowy). Podstawowym
elementem ogrzewania podłogowego jest spirala grzejna ułożona na stropie na odpowiedniej
warstwie izolacji cieplnej (rys. 40). Spirala grzejna może być ułożona w formie ślimaka lub
wężownicy. System ogrzewania podłogowego pozwala na uzyskanie w ogrzewanym
pomieszczeniu

bardziej

równomiernego

rozkładu

temperatury

niż

w ogrzewaniu

grzejnikowym. Instalacje ogrzewania podłogowego mogą być wykonywane z rur
miedzianych miękkich lub rur z tworzyw sztucznych. Spiralę grzejną należy wykonać
z jednego odcinka rury, rozwijanej ze zwoju.

Rys. 40. Spirala grzejna ogrzewania podłogowego [www.purmo.com.pl]

Po wykonaniu instalacji centralnego ogrzewania, zgodnie z dokumentacją – projektem

technicznym, przystępujemy do przeprowadzenia próby szczelności. Próbę szczelności
przeprowadzamy:

−

po dokładnym przepłukaniu instalacji wodą,

−

przed zakryciem instalacji w bruzdach i kanałach,

−

przed pomalowaniem elementów instalacji,

−

przed wykonaniem izolacji cieplnej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

48

Próba szczelności instalacji powinno być przeprowadzona za pomocą wody

a w uzasadnionych przypadkach, sprężonego powietrza. Próbie szczelności poddawana jest
tylko instalacja centralnego ogrzewania bez urządzeń (kotły, grzejniki) oraz armatury
zabezpieczającej, regulacyjnej, odpowietrzającej. Próbę szczelności przeprowadzamy na
zimno i na gorąco.

Kolejność etapów przeprowadzenia próby szczelności:

−

napełniamy instalację zimną wodą,

−

sprawdzamy szczelność instalacji pod ciśnieniem statycznym; próba polega na
sprawdzeniu czy nie występują przecieki wody lub roszenie powierzchni instalacji.
Próbę szczelności wykonujemy ręczną pompą do badania szczelności (rys. 41). Pompa

powinna być wyposażona w zbiornik z wodą, zawór odcinający, zawór spustowy oraz
manometr. Manometr powinien mieć tarczę o średnicy minimum 150 mm, a jego zakres
pomiarowy powinien być o 50% większy niż ciśnienie próbne. Działka elementarna, przy
zakresie pomiarowym manometru do 10 bar, powinna wynosić 0,1 bara.

Rys. 41. Ręczna pompa do przeprowadzenia prób szczelności [www.rotenrberger.pl]

Ciśnienie próbne w budynkach instalacji centralnego ogrzewania o maksymalnej

temperaturze czynnika grzewczego (wody) nie przekraczającej 100

o

C, powinno wynosić nie

mniej niż ciśnienie robocze + 2 bary, lecz nie mniej niż 4 bary.

Ciśnienie próbne w budynkach ogrzewania podłogowego, powinno wynosić nie mniej niż

ciśnienie robocze + 2 bary, lecz nie mniej niż 9 bar. Ciśnienie robocze powinno być podane
w projekcie technicznym instalacji centralnego ogrzewania. Czas trwania próby szczelności
instalacji zależy od rodzaju przewodów, z jakich została ona wykonana. W przypadku
instalacji wykonanych z rur stalowych lub miedzianych w technologii spawanej (lutowanej),
próbę uważamy za pozytywną, jeżeli w czasie ½ godziny manometr nie wykaże spadku
ciśnienia. Po wykonaniu próby szczelności sporządzamy protokół, w którym powinny się
znaleźć następujące informacje:

−

data przeprowadzenia próby szczelności,

−

obiekt na którym przeprowadzono próbę szczelności,

−

nazwiska osób biorących udział w próbie szczelności,

−

wartość ciśnienia próbnego,

−

wynik próby szczelności (próba szczelności wypadła: pozytywnie lub negatywnie),

−

podpisy osób uczestniczących w próbie szczelności.

Wykonawca instalacji powinien przeprowadzić próbę szczelności w obecności inwestora,

a w przypadku małego obiektu budowlanego, do którego należy zaliczyć budynek
jednorodzinny, w obecności właściciela obiektu. Po pozytywnej próbie szczelności, możemy
przystąpić do montażu urządzeń (kotła, grzejników) oraz armatury. Następnie wykonujemy
regulację wstępną, zgodnie z dokumentacją techniczną (projektem instalacji centralnego
ogrzewania). Po wykonaniu prac montażowych i regulacji, napełniamy instalację wodą.
Przeprowadzamy następnie próbę szczelności na gorąco. Polega ona na uruchomieniu
instalacji centralnego ogrzewania i podniesieniu temperatury wody w instalacji do

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

49

maksymalnej wartości (zgodnie z dokumentacją techniczną) w czasie 72 godzin. Po upływie
tego czasu w celu sprawdzenia poprawności działania wykonujemy pomiary:

−

temperatury powietrza zewnętrznego,

−

temperatury wody w instalacji centralnego ogrzewania, (wartość temperatury wody
powinna być określona w zależności od temperatury zewnętrznej),

−

temperatury powietrza w ogrzewanych pomieszczeniach.
Temperatura w pomieszczeniach

mieszkalnych powinna wynosić + 20

o

C, natomiast

w łazience + 24

o

C.

W przypadku, gdy w niektórych pomieszczeniach temperatura będzie za

niska lub za wysoka, należy dokonać ponownej regulacji instalacji.

4.7.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie zalety ma ogrzewanie pompowe w porównaniu z ogrzewaniem grawitacyjnym?
2. W jaki sposób zabezpieczona jest instalacja centralnego ogrzewania systemu otwartego?
3. W jaki sposób zabezpieczona jest instalacja centralnego ogrzewania systemu

zamkniętego?

4. Jak działa ogrzewanie w systemie rozdzielaczowym?
5. Jak działa ogrzewanie w systemie trójnikowym?
6. Kiedy przeprowadzamy próbę szczelności instalacji centralnego ogrzewania?
7. Ile wynosi ciśnienie próbne instalacji centralnego ogrzewania?
8. W jaki sposób przeprowadzamy próbę szczelności instalacji centralnego ogrzewana?
9. Jakie znasz rodzaje ogrzewania płaszczyznowego?

4.7.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zmontuj fragment instalacji centralnego ogrzewania z rozdziałem dolnym z rur

miedzianych wraz z wyposażeniem, zgodnie z załączoną dokumentacją zawartą w instrukcji.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować instrukcję wykonania ćwiczenia,
2) przeanalizować dokumentację zadania,
3) przygotować stanowisko pracy, zgodnie z wymogami bhp,
4) zgromadzić materiały do wykonania zadania,
5) skompletować narzędzia, sprzęt, sprawdzając jednocześnie ich stan techniczny,
6) zaopatrzyć się w środki ochrony indywidualnej,
7) wyznaczyć osie przewodów fragmentu instalacji centralnego ogrzewania z rozdziałem

górnym,

8) wyznaczyć miejsce montażu punktów mocowania rury miedzianej,
9) zamocować uchwyty do mocowania rury,
10) przygotować odcinki rur miedzianych do montażu,
11) zamocować rury w uchwytach, zgodnie z dokumentacją,
12) połączyć rury za pomocą lutowania lutem miękkim,
13) uporządkować stanowisko pracy,
14) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
15) dokonać oceny poprawności i estetyki wykonanego ćwiczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

50

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

instrukcja do wykonania ćwiczenia wraz z dokumentacją zadania,

−

rury miedziane o średnicach zgodnych z dokumentacją zadania,

−

kształtki miedziane, łączniki ze stopów miedzi, zgodnie z dokumentacją,

−

uchwyty z kołkiem do mocowania rur,

−

materiały pomocnicze: cyna do lutowania miękkiego, topnik, taśma teflonowa,

−

komplet kluczy płaskich,

−

komplet kluczy oczkowych,

−

komplet kluczy hydraulicznych,

−

komplet wkrętaków płaskich,

−

komplet wkrętaków krzyżakowych,

−

poziomnica,

−

przymiar składany,

−

młotek,

−

przecinarka krążkowa,

−

kalibrowniki,

−

wiertarka udarowa z kompletem wierteł,

−

komplet palników do lutowania miękkiego, butla z gazem,

−

sprzęt gaśniczy,

−

apteczka pierwszej pomocy,

−

środki ochrony indywidualnej,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Zmontuj fragment instalacji centralnego ogrzewania z rozdziałem dolnym z rur

tworzywowych typu PEX/Al/PEX wraz z wyposażeniem, zgodnie z załączoną dokumentacją
zawartą w instrukcji.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przygotować stanowisko pracy, zgodnie z wymogami bhp,
2) zgromadzić materiały do wykonania zadania,
3) skompletować narzędzia, sprzęt, sprawdzając jednocześnie ich stan techniczny,
4) zaopatrzyć się w środki ochrony indywidualnej,
5) wyznaczyć osie przewodów fragmentu instalacji,
6) wyznaczyć miejsce montażu punktów mocowania rury typu PEX/Al/PEX,
7) zamocować uchwyty do mocowania rury,
8) przygotować odcinki rur z PEX/Al/PEX do montażu,
9) wykonać połączenie rur PEX/Al/PEX z pionem zasilającym i powrotnym,
10) zamontować rurę osłonową typu „peszel”,
11) ułożyć i zamocować w uchwytach rury, zgodnie z dokumentacją,
12) zamontować zawory odcinające na końcach rur,
13) uporządkować stanowisko pracy,
14) ocenić jakość wykonanego ćwiczenia,
15) ocenić poprawność i estetykę wykonanego ćwiczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

51

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

instrukcja do wykonania ćwiczenia,

−

film dydaktyczny prezentujący technologię montażu instalacji centralnego ogrzewania
z rur typu PEX/Al/PEX,

−

rury typu PEX/Al/PEX o średnicach zgodnych z dokumentacją zadania,

−

zawory kulowe ½”,

−

kształtki do połączeń zaciskowych, zgodnie z dokumentacją,

−

rura typu „peszel”, zgodnie z dokumentacją,

−

uchwyt z kołkiem do mocowania rur,

−

materiały pomocnicze: taśma teflonowa, kołki plastikowe,

−

komplet kluczy płaskich,

−

komplet kluczy oczkowych,

−

komplet kluczy hydraulicznych,

−

komplet wkrętaków płaskich i krzyżakowych,

−

poziomnica,

−

przymiar składany,

−

młotek,

−

wiertarka udarowa z kompletem wierteł,

−

środki ochrony indywidualnej,

−

apteczka pierwszej pomocy,

−

literatura z rozdziału 6.

4.7.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić zalety ogrzewania pompowego?





2) wyjaśnić sposób zabezpieczenia instalacji centralnego ogrzewania

w systemie zamkniętym?





3) narysować schemat instalacji centralnego ogrzewania w układzie

poziomym – trójnikowym?





4) narysować schemat instalacji centralnego ogrzewania w systemie

rozdzielaczowym?





5) przeprowadzić próbę szczelności instalacji centralnego ogrzewania?





6) określić wartość ciśnienia próbnego dla ogrzewania grzejnikowego?





7) określić wartość ciśnienia próbnego dla ogrzewania podłogowego?





„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

52

4.8. Konserwacja instalacji

4.8.1. Materiał nauczania

Urządzenia grzewcze (kotły i wymienniki ciepła) oraz instalacje centralnego ogrzewania,

są eksploatowane w większości przypadków z wykorzystaniem systemów automatycznej
regulacji. Aby jednak urządzenia te pracowały niezawodnie, niezbędna jest właściwa ich
eksploatacja i konserwacja przez odpowiednio przeszkolone służby techniczne. Pracownicy
zajmujący się eksploatacją urządzeń grzewczych oraz instalacji centralnego ogrzewania
powinni posiadać świadectwo kwalifikacyjne uprawniające do eksploatacji urządzeń,
instalacji i sieci (świadectwo kwalifikacyjne E). Do podstawowych prac wykonywanych
przez służby eksploatacyjne należą:

−

bieżąca konserwacja instalacji centralnego ogrzewania,

−

bieżąca konserwacja urządzeń grzewczych (kotłów, wymienników ciepła),

−

spuszczanie wody z instalacji centralnego ogrzewania,

−

czyszczenie kotłów,

−

napełnianie instalacji centralnego ogrzewania wodą,

−

przygotowanie urządzeń, podlegających pod dozór techniczny do odbioru,

−

przygotowanie kotłów i węzłów ciepłowniczych do rozruchu,

−

przygotowanie kotłów i węzłów ciepłowniczych do przerwy letniej.

Bieżąca konserwacja instalacji centralnego ogrzewania i instalacji kotłowej polega na

systematycznych przeglądach, ocenie stanu technicznego i niezwłocznym usuwaniu
zauważonych nieprawidłowości, do których możemy zaliczyć:

−

przecieki na połączeniach gwintowanych,

−

przecieki na połączeniach kołnierzowych,

−

przecieki na dławnicach zaworów,

−

przecieki na dławnicach pomp,

−

korozje przewodów i armatury.

Przecieki na połączeniach gwintowanych, można usunąć poprzez wykonanie

następujących czynności:

−

odciąć dopływ wody do naprawianego odcinka instalacji,

−

spuścić wodę z naprawianego odcinka instalacji,

−

zdemontować przeciekające połączenie,

−

oczyścić zdemontowane elementy,

−

nawinąć na gwint konopie lniane zgodnie z kierunkiem wskazówek zegarka (rys. 42),

−

posmarować nawinięte konopie pastą uszczelniającą,

−

skręcić elementy instalacji,

−

sprawdzić poprawność wykonania połączenia,

−

napełnić wodą naprawiany odcinek instalacji,

−

sprawdzić szczelność naprawionego odcinka instalacji.

Rys. 42. Prawidłowe nawijanie włókien konopnych na gwint [www.muratordom.pl]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

53

Przecieki na połączeniach kołnierzowych można usunąć poprzez wykonanie

następujących czynności:

−

odciąć dopływ wody do naprawianego odcinka instalacji,

−

spuścić wodę z naprawianego odcinka instalacji,

−

rozkręcić połączenie kołnierzowe,

−

oczyścić płaszczyzny kołnierzy,

−

wyciąć uszczelkę o grubości od 2 do 3 mm. Materiał na uszczelkę dobieramy,
uwzględniając parametry pracy (ciśnienie, temperatura). Materiałem tym może być:
guma, fibra,

−

włożyć uszczelkę pomiędzy dwa kołnierze,

−

skręcić równomiernie połączenie kołnierzowe,

−

sprawdzić poprawność wykonania połączenia,

−

napełnić wodą naprawiany odcinek instalacji,

−

sprawdzić szczelność naprawionego połączenia kołnierzowego.
Przecieki na dławnicach zaworów. Najczęstszą awarią zaworów są przecieki pomiędzy

wrzecionem zaworu a jego uszczelnieniem. Aby usunąć przecieki wody na dławnicy zaworu
(rys. 43) należy:
–

odciąć dopływ wody do naprawianego odcinka instalacji (na którym zamontowany jest
zawór),

–

spuścić wodę z naprawianego odcinka instalacji,

–

odkręcić dławnicę zaworu,

–

wysunąć szczeliwo z komory dławnicy,

–

założyć nowe zwoje sznura uszczelniającego. Szczeliwem uszczelniającym mogą być:
sznury bawełniane, konopne łojowane lub grafitowane o przekroju kwadratowym lub
kołowym,

–

wkręcić dławik uszczelniający w korpus zaworu,

–

sprawdzić poprawność wykonania,

–

napełnić wodą naprawiany odcinek instalacji,

–

sprawdzić szczelność wykonanego uszczelnienia zaworu.

Rys. 43. Przekrój przez zawór grzybkowy: a) kołnierzowy, b) mufowy [3, s. 156]

Przecieki na dławnicach pomp. W instalacjach kotłowych i centralnego ogrzewania

stosowane są następujące rodzaje pomp wirowych:
–

pompy hermetyczne (bezdławnicowe). Podstawową cechą konstrukcyjną tych pomp jest
to, że wszystkie elementy ruchome silnika (wirnik, wał oraz łożyska) omywane są
pompowaną cieczą, a zatem pompy nie mają dławnicy ani uszczelnienia mechanicznego,
pompy nie wymagają w tym zakresie konserwacji,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

54

– pompy dławnicowe, np. typu PJM (rys. 44). Pompy te wymagają konserwacji, polegającej

na smarowaniu łożysk oraz uszczelnianiu wału. Pompy te mogą mieć dławnice
mechaniczne DMr lub dławnice sznurowe DS. Zgodnie z instrukcją obsługi wyciek wody
przez dławnicę nie powinien przekraczać 2 kropli na minutę w przypadku dławnicy
mechanicznej oraz do 10 kropli wody na minutę w przypadku dławnicy sznurowej. Gdy
przecieki są większe, to należy wymienić uszczelnienie pompy.

Rys. 44. Przekrój przez pompę PJM 1 – łożyska silnika, 2 – podzespół dławnicy, 3 – wirnik

4 – pierścień labiryntu [www.lfp.com.pl]

Aby usunąć przecieki wody na dławicy sznurowej DS (rys. 44) pompy należy:

–

odciąć dopływ wody do pompy za pomocą zaworów odcinających,

–

odciąć dopływ prądu do pompy przez uprawnionego elektryka,

–

zdemontować pompę,

–

pracę uszczelnienia dławnicy należy przeprowadzić w warsztacie,

–

odkręcić śrubę mocującą wirnik pompy,

–

zdemontować wirnik pompy,

–

odkręcić dławik uszczelnienia pompy,

–

wysunąć dławik z korpusu pompy,

–

wysunąć szczeliwo,

–

wprowadzić w miejsce uszczelnienia nowe szczeliwo,

–

zamontować i przykręcić dławik,

–

zamontować na wale silnika wirnik pompy,

–

przykręcić wirnik pompy za pomocą śruby,

–

sprawdzić poprawność montażu, obracając wirnik pompy,

–

zamontować pompę w instalacji,

–

odkręcić zawory odcinające pompę od instalacji,

–

sprawdzić szczelność wykonanych połączeń,

–

sprawdzić szczelność wykonanej naprawy,

–

podłączyć pompę do instalacji elektrycznej (może to wykonać tylko uprawniony
elektryk),

–

obrócić ręcznie wałek silnika od strony przewietrzaka; wałek silnika powinien obracać
się bez oporów,

–

sprawdzić, czy kierunek obrotów jest zgodny z kierunkiem podanym na korpusie pompy,

–

dokonać rozruchu pompy przez osobę posiadającą odpowiednie kwalifikacje.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

55

Rys.45. Uszczelnienie pompy PJM 2.1 – dławik, 2.2 – szczeliwo miękkie, 2.3 – tulejka

ochronna [www.lfp.com.pl]

Pompy PJM nie są pompami samozasysającymi, dlatego przed pierwszym

uruchomieniem pompy nie pracujące w układzie obiegowym, należy zalać wodą. Przed
przystąpieniem do montażu lub naprawy pompy należy przeanalizować jej instrukcję obsługi.
Stalowe przewody instalacji centralnego ogrzewania, instalacji kotłowej, instalacji węzła
ciepłowniczego, pracują w trudnych warunkach (wysoka temperatura, duża wilgotność).
Warunki te sprzyjają powstawaniu ognisk korozji. Brak troski o zewnętrzne powierzchnie
przewodów jest przyczyną powstania ognisk korozji, co powoduje szybkie zniszczenie
odcinków instalacji. Powierzchnie metalowe należy chronić przed korozją przez malowanie
farbami antykorozyjnymi. W przypadku stwierdzenia ognisk korozji na odcinku przewodu
należy:
–

oczyścić skorodowane miejsca, usuwając rdzę za pomocą szczotki drucianej lub przy
użyciu sprzętu mechanicznego,

–

pomalować oczyszczone miejsca farbą antykorozyjną.
Każde źródło ciepła (kotłownia, ciepłownia, węzeł ciepłowniczy) powinno być

wyposażone w instrukcję obsługi oraz schemat źródła ciepła. Armatura znajdująca się
w węźle, powinna być ponumerowana, a numeracja znajdować się na schemacie źródła
ciepła. Każde urządzenie pomiarowe (termometr, manometr) powinno mieć naniesiony zakres
pracy podczas normalnej eksploatacji.

Przyczynami niewłaściwej pracy instalacji centralnego ogrzewania mogą być błędy w jej

eksploatacji. Skutkiem niewłaściwej eksploatacji jest niedogrzewanie pomieszczeń, które
może być spowodowane:
–

nieszczelną stolarką okienną i niedostateczną izolacją przegród budowlanych,

–

niedostateczną wydajnością cieplną źródła ciepła,

–

złą regulacją źródła ciepła,

–

złą pracą pomp obiegowych,

–

niedostatecznym napełnieniem wodą instalacji centralnego ogrzewania,

–

zapowietrzeniem instalacji centralnego ogrzewania,

–

rozregulowaniem instalacji centralnego ogrzewania,

–

niedostateczną powierzchnią grzejną grzejników,

–

wadliwym montażem grzejnika lub gałązek grzejnikowych.
Zbyt mała izolacyjność przegród budowlanych lub nieszczelność stolarki okiennej może

być przyczyną obniżenia temperatury powietrza wewnątrz ogrzewanych pomieszczeń, mimo
prawidłowo działającej instalacji centralnego ogrzewania. Temperatura w pomieszczeniach
mieszkalnych powinna wynosić 20

o

C. W obecnie wznoszonych budynkach jednorodzinnych

współczynnik przenikania ciepła ścian zewnętrznych powinien wynosić 0,3 W/m

2

K. Przy

takiej izolacji cieplnej, zapotrzebowanie na ciepło dla budynku jednorodzinnego wynosi
50–70 W/m

2

, co odpowiada mocy cieplnej urządzenia grzewczego od 7,5 do 10,5 kW

w budynku o powierzchni użytkowej 150 m

2

. W przypadku stwierdzenia, że przyczyną

niedogrzewania pomieszczeń jest nieszczelna stolarka okienna lub niewłaściwa izolacyjność

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

56

przegród budowlanych, należy dokonać wymiany stolarki okiennej lub poprawić izolacje
przegród budowlanych. Są to prace kosztowne i pracochłonne, ale niezbędne do wykonania.
Zwiększenie mocy cieplnej pozwala na podniesienie temperatury w ogrzewanych
pomieszczeniach, ale jest to bardzo nieefektywne działanie, które powoduje zwiększenie
kosztów eksploatacyjnych budynku.

Niedostateczna wydajność źródła ciepła może być skutkiem błędu projektanta,

zwiększeniem zapotrzebowania na ciepło spowodowane zmianami podczas budowy, brakiem
mocy cieplnej w systemie ciepłowniczym lub wadliwą eksploatacją źródła ciepła (kotła,
wymiennika ciepła). Jedynym sposobem usunięcia tej wady przy założeniu, że źródło ciepła
wraz z instalacją centralnego ogrzewania jest prawidłowo eksploatowane polega na wymianie
kotła lub wymiennika ciepła na urządzenie o większej mocy. Przed podjęciem decyzji
o wymianie kotła lub wymiennika ciepła powinna być wykonana ekspertyza, której autorem
powinna być osoba o odpowiednich kwalifikacjach. Wymiana taka wiąże się z dużymi
kosztami (koszt zakupu nowego kotła oraz jego montaż w instalacji centralnego ogrzewania).
Źródło ciepła, jak również instalacja centralnego ogrzewania pracują, w systemie
automatycznej regulacji. Niewłaściwa regulacja powoduje niedogrzewanie lub przegrzewanie
pomieszczeń. Przyczyną niewłaściwej temperatury w pomieszczeniach jest zbyt niska lub
zbyt wysoka temperatura czynnika grzewczego. Aby temu zapobiec należy wyregulować moc
urządzeń grzewczych. Regulacja ta polega na utrzymywaniu przez kocioł lub wymiennik
ciepła:
–

odpowiedniej temperatury zasilania instalacji centralnego ogrzewania ustawianej ręcznie
na programatorze kotła,

–

zmiennej temperatury na zasilaniu instalacji centralnego ogrzewania w zależności od
temperatury zewnętrznej. Regulacja tego typu jest automatyczna. Programator steruje
pracą kotła (zbiera impulsy od czujników temperatury umieszczonych na zewnątrz
budynku i w reprezentatywnym pomieszczeniu ogrzewanym) na podstawie krzywej
grzania (rys. 46).

Rys. 46. Krzywa grzania [www.vissman.pl]

Na wykresie (rys.46) przedstawiono krzywe grzania. Na osi X podano temperaturę

zewnętrzną w zakresie +10

o

C do – 30

o

C. Na osi Y podano temperaturę czynnika grzewczego

odpływającego z kotła od +20

o

C do +100

o

C. Krzywe grzania opisane są liczbami: 40, 35, 30,

25, 20, 15, 10, 5.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

57

Na wykresie zaznaczona jest również minimalna temperatura czynnika grzewczego, która
wynosi 38

o

C, co oznacza, że kocioł może podgrzewać wodę zasilającą instalację centralnego

ogrzewania do minimalnej temperatury 38

o

C. Zależności przedstawione na tym wykresie, są

podstawą automatycznej regulacji pracy kotła. W przypadku krzywej grzania „20” przy
temperaturze:

−

20

o

C, temperatura wody odpływającej z kotła powinna wynosić:+88

o

C; przy

temperaturze: – 10

o

C, temperatura odpływającej wody z kotła powinna wynosić: +75

o

C.

Niewłaściwa praca pompy spowodowana może być:

–

awarią silnika pompy – wymienić silnik pompy,

–

zanieczyszczeniem (zatkaniem) filtru pompy – przeczyścić filtr pompy,

–

praca pompy przy nieodpowiedniej charakterystyce – zmienić charakterystykę pompy za
pomocą przełącznika umieszczonego na obudowie pompy,

–

zbyt dużymi oporami hydraulicznymi instalacji centralnego ogrzewania – wymienić
pompę innąo większej wysokości podnoszenia.
W instalacjach centralnego ogrzewania pracujących w systemie otwartym (rys. 47),

zabezpieczonych naczyniem wzbiorczym otwartym, poziom wody w instalacji powinien być
kontrolowany za pomocą hydrometru, zamontowanego na rurze sygnalizacyjnej (RS). Jeżeli
jednak w instalacji nie zamontowano hydrometru, to uzupełnianie wodą instalacji centralnego
ogrzewania należy prowadzić do momentu wypływu wody z rury przelewowej, która
powinna być sprowadzona do pomieszczenia kotłowni nad zlew.

Rys. 47. Instalacja centralnego ogrzewania

Rys. 48. Manometr kotła wiszącego [www.vaillant.pl]

systemu otwartego
RS – rura sygnalizacyjna [3, s. 199]

W instalacjach centralnego ogrzewania pracujących w systemach zamkniętych należy

kontrolować ciśnienie wody za pomocą manometru umieszczonego bezpośrednio na kotle,
w przypadku kotłów stojących, lub za pomocą manometru umieszczonego w obudowie kotła
(rys.48) w przypadku kotłów wiszących. Jeżeli manometr wskazuje ciśnienie poniżej 1 bara,
to układ instalacji centralnego ogrzewania należy uzupełnić wodą tak, aby manometr
wskazywał ciśnienie w zakresie 1 – 2 bar (zaciemnione pole na tarczy manometru).

Powietrze do instalacji dostaje się podczas jej napełniania wodą, przez nieszczelne

połączenia oraz przez naczynie wzbiorcze otwarte w instalacjach systemu otwartego.
Zapowietrzaniu instalacji centralnego ogrzewania możemy zapobiec, jeżeli instalację

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

58

będziemy napełniać powoli, otwierając jednocześnie wszystkie zawory odpowietrzające przy
grzejnikach. W instalacjach systemu otwartego z rozdziałem dolnym zapowietrzenie instalacji
może być skutkiem obniżenia poziomu wody w instalacji. Wtedy grzejniki na ostatniej
kondygnacji przestają grzać, natomiast pozostałe pracują normalnie. Należy wtedy uzupełnić
wodę w instalacji i odpowietrzyć grzejniki na ostatniej kondygnacji budynku.

Skutkiem niewłaściwej pracy instalacji centralnego ogrzewania jest to, że pewne

pomieszczenia są przegrzewane a inne są niedogrzane. Oznacza to, że jedne grzejniki oddają
za dużo ciepła w jednych pomieszczeniach, natomiast inne oddają za mało ciepła do
pomieszczeń. Przyczyną tego zjawiska może być:

−

brak wstępnej regulacji grzejników,

−

niewłaściwa regulacja grzejników,

−

samowolna zmiana regulacji grzejników przez mieszkańców,

−

niewłaściwa nastawa pompy obiegowej.

4.8.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie prace wykonują pracownicy służb eksploatacyjnych podczas konserwacji urządzeń

grzewczych?

2. Na czym polega bieżąca konserwacja urządzeń grzewczych?
3. W jaki sposób usuwa się przecieki na połączeniach gwintowanych?
4. W jaki sposób usuwa się przecieki na połączeniach kołnierzowych?
5. W jaki sposób usuwa się przecieki na dławnicach zaworów?
6. W jaki sposób usuwa się przecieki na dławnicach pomp?
7. W jaki sposób usuwa się ogniska korozji na przewodach?
8. Co powinna zawierać dokumentacja znajdująca się w kotłowni, węźle ciepłowniczym?
9. Co jest przyczyną zbyt niskiej temperatury w ogrzewanym pomieszczeniu?
10. Na czym polega niedostateczna wydajność źródła ciepła?
11. W jaki sposób ustawia się temperaturę czynnika grzewczego?
12. Jakie zadanie pełni pompa w instalacji centralnego ogrzewania?
13. W jaki sposób reguluje się prędkość obrotową pompy?
14. Co powoduje niewłaściwą pracę pompy?
15. Jakie czynności należy wykonać, aby zdemontować pompę?
16. Jakie skutki w instalacji centralnego ogrzewania powoduje niedostateczne napełnienie jej

wodą?

17. Co powoduje zapowietrzenie instalacji centralnego ogrzewania?
18. Co należy zrobić aby odpowietrzyć instalację centralnego ogrzewania?
19. W jaki sposób odpowietrzamy grzejnik płytowy?
20. Co rozumiesz pod pojęciem rozregulowanie instalacji centralnego ogrzewania?
21. Co powoduje niedostateczna powierzchnia grzejna grzejnika?

4.8.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj przegląd instalacji centralnego ogrzewania, zgodnie z załączoną dokumentacją

zawartą w instrukcji. Ćwiczenie należy przeprowadzić w budynku szkolnym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

59

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować instrukcję wykonania ćwiczenia,
2) przeanalizować schemat instalacji centralnego ogrzewania,
3) zastosować się do poleceń zawartych w instrukcji ćwiczenia,
4) dokonać przeglądu instalacji centralnego ogrzewania,
5) opisać zauważone usterki instalacji centralnego ogrzewania,
6) przeanalizować sposób ich usunięcia,
7) opisać sposób usunięcia zauważonych usterek,
8) ocenić nakład pracy, potrzebny do usunięcia usterek instalacji centralnego ogrzewania,
9) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

instrukcja do wykonania ćwiczenia wraz z dokumentacją zadania,

−

schemat instalacji centralnego ogrzewania,

−

notatnik,

−

przybory do pisania,

−

przybory do rysowania,

−

gumka,

−

apteczka pierwszej pomocy,

−

literatura z rozdziału 6, dotycząca eksploatacji instalacji centralnego ogrzewania.

Ćwiczenie 2

Wykonaj naprawę nieszczelnego połączenia gwintowanego, zgodnie z załączoną

dokumentacją zawartą w instrukcji.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przygotować stanowisko pracy, zgodnie z wymogami bhp,
2) zgromadzić materiały do wykonania zadania,
3) skompletować narzędzia, sprzęt, sprawdzając jednocześnie ich stan techniczny,
4) zaopatrzyć się w środki ochrony indywidualnej,
5) odciąć dopływ czynnika grzewczego do odcinka instalacji, na którym znajduje się

uszkodzone połączenie gwintowane,

6) rozkręcić połączenie,
7) oczyścić nagwintowane odcinki rur,
8) nawinąć na długości gwintu konopie lniane,
9) nanieść na nawinięte konopie pastę uszczelniającą,
10) skręcić połączenie gwintowane,
11) uruchomić odcinek instalacji, na którym dokonano naprawy,
12) sprawdzić szczelność wykonanego połączenia gwintowanego,
13) uporządkować stanowisko pracy,
14) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
15) ocenić poprawność wykonania ćwiczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

60

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

dokumentacją techniczna wraz z instrukcją,

−

materiał uszczelniający – konopie, pakuły lniane, pasta uszczelniająca,

−

komplet kluczy płaskich,

−

komplet kluczy oczkowych,

−

komplet kluczy hydraulicznych,

−

szczotka druciana,

−

komplet pilników,

−

młotek,

−

apteczka pierwszej pomocy,

−

środki ochrony indywidualnej,

−

literatura z rozdziału 6, dotycząca napraw połączeń gwintowanych w instalacjach
grzewczych.

4.8.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) usunąć przeciek na połączeniu gwintowanym?





2) usunąć przeciek na połączeniu kołnierzowym?





3) usunąć przeciek na dławnicy zaworu ?





4) usunąć przeciek na dławnicy pompy?





5) określić na czym polega bieżąca eksploatacja urządzeń grzewczych?





6) omówić pracę węzła przygotowującego ciepła wodę?





7) określić zadanie jakie spełnia w instalacji ciepłej wody instalacja

cyrkulacyjna?





8) wymienić przyczyny niewłaściwej pracy pompy?





9) zdemontować pompę centralnego ogrzewania?





10) ustawić prędkość obrotową pompy zgodnie z dokumentacją?





11) uzupełnić wodę w instalacji centralnego ogrzewania systemu

otwartego?





12) uzupełnić wodę w instalacji centralnego ogrzewania systemu

zamkniętego?





13) odpowietrzyć instalację centralnego ogrzewania?





14) wykonać regulację hydrauliczna instalacji centralnego ogrzewania?





15) wymienić przyczyny zbyt niskiej temperatury w ogrzewanym

pomieszczeniu?





16) wyjaśnić w jaki sposób odpowietrzamy grzejnik płytowy?





„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

61

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań dotyczących warunków wykonania, eksploatacji i odbioru

instalacji grzewczej. Pytania w teście są wielokrotnego wyboru i tylko jedna odpowiedź
jest prawidłowa.

5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi. W pytaniach wielokrotnego

wyboru zaznacz prawidłową odpowiedź X (w przypadku pomyłki należy błędną
odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową),

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, odłóż rozwiązanie na później

i wróć do pytania, gdy zostanie wolny czas. Trudności mogą przysporzyć Ci pytania:
16–20, gdyż są one na poziomie trudniejszym niż inne.

8. Na rozwiązanie testu masz 35 minut.

Powodzenia!

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

62

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. W pomieszczeniu łazienki możemy zamontować kocioł

a) na paliwo stałe.
b) gazowy stojący.
c) gazowy wiszący.
d) kocioł olejowy.

2. Kocioł stojący na paliwo gazowe montujemy

a) na środku pomieszczenia kotłowni.
b) 10cm od ściany kotłowni.
c) 50cm od ściany kotłowni.
d) w odległości pozwalającej na dostęp do osprzętu kotła.

3. Kocioł na paliwo stałe zabezpiecza

a) zawór bezpieczeństwa.
b) przeponowe naczynie wzbiorcze.
c) naczynie wzbiorcze otwarte.
d) zawór zwrotny.

4. Kocioł gazowy pracujący w systemie zamkniętym zabezpiecza

a) zawór bezpieczeństwa i zawór zwrotny.
b) przeponowe naczynie wzbiorcze.
c) przeponowe naczynie wzbiorcze i zawór bezpieczeństwa.
d) naczynie wzbiorcze otwarte.

5. Kocioł olejowy pracujący w systemie zamkniętym zabezpiecza

a) zawór bezpieczeństwa i zawór zwrotny.
b) przeponowe naczynie wzbiorcze.
c) przeponowe naczynie wzbiorcze i zawór bezpieczeństwa.
d) naczynie wzbiorcze otwarte i zawór bezpieczeństwa.

6. Rurę bezpieczeństwa należy przyłączyć

a) bezpośrednio do rury zasilającej instalację centralnego ogrzewania.
b) do przewodu powrotnego z instalacji do kotła.
c) za zaworem odcinającym kocioł od instalacji.
d) za pompą centralnego ogrzewania.

7. Pompę należy wyposażyć w

a) zawór odcinający i zawór zwrotny.
b) zawór odcinający i zawór bezpieczeństwa.
c) filtr i zawór zwrotny.
d) filtr i zawór bezpieczeństwa.

8. Zawór bezpieczeństwa montujemy

a) bezpośrednio na kotle centralnego ogrzewania.
b) na powrocie instalacji centralnego ogrzewania.
c) bezpośrednio na przeponowym naczyniu wzbiorczym.
d) za zaworem odcinającym kocioł od instalacji centralnego ogrzewania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

63

9. Jednostką ciśnienia jest

a) MPa.
b)

°

C.

c) W.
d) dżul.

10. Do pomiaru ciśnienia służy

a) manometr.
b) termometr.
c) wodomierz.
d) wodowskaz.

11. Zawór trójdrogowy służy do regulacji

a) ciśnienia w kotle.
b) temperatury w instalacji centralnego ogrzewania.
c) ciśnienia w instalacji centralnego ogrzewania.
d) wydajności cieplnej kotła.

12. Próbę ciśnienia instalacji centralnego ogrzewania wykonujemy

a) wraz z armaturą zabezpieczającą.
b) po zakończeniu wszystkich prac montażowych.
c) po zakryciu przewodów instalacji centralnego ogrzewania.
d) przed zakryciem przewodów instalacji centralnego ogrzewania.

13. Wartość ciśnienia próbnego dla instalacji centralnego ogrzewania wynosi

a) ciśnienie robocze, lecz nie mniej niż 5 bar.
b) ciśnienie robocze + 2 bary, lecz nie mniej niż 6 bar.
c) ciśnienie robocze + 2 bary, lecz nie mniej niż 4 bary.
d) ciśnienie robocze + 2 bary.

14. Bieżąca konserwacja instalacji centralnego ogrzewania polega na

a) likwidacji przecieków na połączeniach kołnierzowych.
b) remoncie planowanym.
c) remoncie kapitalnym.
d) wymianie wymiennika ciepła.

15. Połączenie gwintowane należy uszczelnić

a) tylko konopiami.
b) tylko pastą uszczelniającą.
c) konopiami i pastą uszczelniająca.
d) uszczelką z klingerytu.

16. Przygotowanie instalacji centralnego ogrzewania do odbioru polega na wykonaniu

a) próby szczelności instalacji z wynikiem pozytywnym.
b) pomiaru temperatury w pomieszczeniu.
c) pomiaru ciśnienia w instalacji.
d) próby szczelności instalacji i pomiaru temperatury w pomieszczeniu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

64

17. W celu zlikwidowania przecieku na połączeniu kołnierzowym należy

a) zmniejszyć ciśnienie w instalacji.
b) zwiększyć ciśnienie w instalacji.
c) wymienić uszczelkę pomiędzy kołnierzami.
d) wymienić zawór wraz z uszczelką.

18. Zmieniając bieg pompy na wyższy uzyskujemy

a) większą wysokość podnoszenia pompy.
b) mniejszą wysokość podnoszenia pompy.
c) taką samą wysokość podnoszenia pompy.
d) mniejszą wydajność pompy.

19. Niedostateczne napełnienie instalacji centralnego ogrzewania wodą spowoduje

a) przyrost temperatury wody w instalacji centralnego ogrzewania.
b) przyrost ciśnienia w instalacji centralnego ogrzewania.
c) obniżenie ciśnienia w instalacji centralnego ogrzewania.
d) brak krążenia wody w niektórych częściach instalacji centralnego ogrzewania.

20. Zapowietrzenie grzejnika centralnego ogrzewania spowoduje

a) przyrost temperatury w pomieszczeniu.
b) przyrost ciśnienia wody w grzejniku.
c) obniżenie temperatury w pomieszczeniu.
d) podniesienie temperatury wody w grzejniku.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

65

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko …………………………………………………….

Wykonywanie instalacji grzewczych

Zakreśl poprawną odpowiedź.

Nr

zadania

Odpowiedź

Punkty

1

a

b

c

d

2

a

b

c

d

3

a

b

c

d

4

a

b

c

d

5

a

b

c

d

6

a

b

c

d

7

a

b

c

d

8

a

b

c

d

9

a

b

c

d

10

a

b

c

d

11

a

b

c

d

12

a

b

c

d

13

a

b

c

d

14

a

b

c

d

15

a

b

c

d

16

a

b

c

d

17

a

b

c

d

18

a

b

c

d

19

a

b

c

d

20

a

b

c

d

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

66

6. LITERATURA

1. Cieślowski S., Krygier K.: Instalacje sanitarne cz. 1. WSiP, Warszawa 1998
2. Krygier K., Cieślowski S.: Instalacje sanitarne cz. 2. WSiP, Warszawa 1998
3. Krygier K., Klinke T., J. Sewerynik: Ogrzewnictwo, wentylacja, klimatyzacja. WSiP,

Warszawa 2002

4. Murator – Wydanie specjalne 3/2000
5. Płuciennik M.: Warunki techniczne wykonywania i odbioru instalacji ogrzewczych. COB

– RTI „INSTAL”, Warszawa 2003

6. Rozporządzenie Min. Infrastruktury z dnia 07.04.2004 r. w sprawie warunków

technicznych jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. nr6
z 2004r.)

7. Rubik M.: Centralne ogrzewanie, wentylacja, ciepła i zimna woda oraz instalacje gazowe

w

budynkach

jednorodzinnych.

Ośrodek

Informacji

„Technika

instalacyjna

w budownictwie”, Warszawa 2000

8. Sękowski K.: Poradnik projektanta i wykonawcy systemu Kan – therm; KAN 2003
9. Spaethe/Mast:

Ogrzewanie

–

praktyczny

poradnik

instalatora

w

pytaniach

i odpowiedziach, Instalator Polski, Warszawa 1998

10. Wasilewski Z.: Rysunek zawodowy – Instalacje sanitarne i rurociągi przemysłowe.

WSiP, Warszawa 1993