ej

lat szescdziesiqtych w

lejne

lata

badan

prowadzonych

przez Ayres

i jej

o przeglqd

Iiteratury

z zakresu

wsp6~pracownik6w prowadzHy do rozwoju teorii inte-

psychologii

rozwojowej,

psychologii

gracji sensorycznej obejmujqcej

teoretyc:zne podsta-

~ wy proces6w integracyjnych,

metody diagnozy zabu-

uczenia Sh:~1neurobilogii, neurofizjolo-

rzen tych

proces6w i specyficzne techniki terapeu-

i wlasne

dC:ZE!ni

dr

tyczne.

A. Jean

i

Zatem co to jest integracja

sensoryc::z:na?

psycholog

ulowala

hipotezy"

Integracja

sensoryczna

to organizacja

wejsciowych

wskazujqce na implikacje funkcji psy-

danych zmys~owych dokonywana przez m6zg w celu

choneurologicznych

w

zachowaniu

i

produkowania odpowiedzi adaptacyjnych

na wymaga-

uczeniu si~ dziecka.

nia otoczenia (Przyrowski 1998). Ayers (1991) pisze,
ze integracja

sensoryczna

to

proces neurologiczny

A

bY zweryfikowae

postawione hipotezy dr. Ayres

organizujqcy wrazenia p~ynqce z cia~a i srodowiska w

metody badawcze i przeprowadzi~a szereg badan

taki spos6b by mog~y bye uzyte do celowego dzia~a-

kt6rych

wyniki

zamiescHa w kilkudziesic;!ciu publika-

nia. W procesie tym m6zg informacje

otrzymane ze

cjach (Ayres 1974, Ayres 1967, Ayres 1975). Wyniki

wszystkich zmys~6w segreguje, rozpoznaje, interpre-

tych badan wykaza~y, ze istniejq czynniki mierzone za

tuje, ~qczy ze sobq i wczesniejszymi doswiadczeniami

pomocq jej test6w wystc;!pujqce tylko u dzieci z dys-

odpowiadajqc na wymagania prynqce ze srodowiska.

funkcjami

percepcyjno-motorycznymi

lub

dzieci

z

Zmys~y dostarczajq

informacji

0

fizycznej

kondycji

+~""""

dysfunkcjami

osrodkowego uk~adu nerwowego. Wy~o-

naszego cia~a i otoczenia wok6~ nas. Dane te pocho-

nione

czynniki

zinterpretowa~a

jako

reprezentacjc;!

dZq z receptor6w

wzrokowych,

s~uchowych, przed-

dysfunkcji,

kt6re ~qCZqsic;!

Z

okreslonymi zaburzenia-

sionkowych, dotykowych,

proprioceptywnych,

wc;!cho--

mi w obrc;!bieoun. Ayres zauwazyta, ze te dysfunkcje

wych i smakowych.

M6zg nieustannie

organizuje

te

integracji

sensorycznej

mia~y wp~yw na reakcje po-

wiadomosci - lokalizujqc je, rozpoznajqc, segregujqc i

napi~cie mic;!sni, planowanie ruchu, rozw6j

integrujqc.

Gdy p~ynq one w prawid~owej organizacji,

mowy, zachowanie, emocje i funkcje poznawcze. Ko-

m6zg moze je uzye do formutowania percepcji, plano-
wania ruchu, napic;!ciamic;!sniowego, postawy, emocji,

uczenia si~ i wielu innych. Natomiast zaburzenia w

ne pojawianie si~ coraz bardziej ziozonych zachowan.

integracji wpiywajq negatywnie na tych funkcji. Ayres

3) Integralnosc sytemu nerwowego. Ayers piszqc

w swych

pracach (1972,1974,1991)

podkresla,

ze ...

0

integralnosci wskazywaia na to, ze dziaianie osrod-

niemowl~ widzi, siyszy

i czuje bodzce dochodzqce z

kow korowych zalezne jest od prawidiowego funkcjo-

jego ciaia i otoczenia, ale nie jest jeszcze zdolne do . nowania struktur

podkorowych

w ktorych

dokonujq

r6Znicowania znaczenia dzwi~kow, oceny odlegiosci,

si~ giowne procesy sensoryczne.

koordynacji ruchow itd. W miar~ rozwoju dzi~ki zdol-

Reakcje adaptacyjne

wpiywajq

na rozwoj

integracji

nosci do organizacji wrazen sensorycznych ksztaftuje

sensorycznej, a takze procesy integracji sensorycznej

si~ koncentracja na doznaniach sensorycznych, koor-

przyczyniajq si~ do pojawienia si~ reakcji adaptacyj-

dynacja ruchow i organizacja zachowania.

nych na zasadzie sprz~zenia zwrotnego.

Pojawienie

Adekwatna integracja sensoryczna jest podstawq do

si~ reakcji adaptacyjnych

opiera si~ na doswiadcze-

prawidiowego

rozwoju ruchowego,

uczenia si~ i za-

niach sensoryczno-motorycznych

i prowadzi do roz- ~.'''''~''

.

chowania. Wysoce skomplikowane

procesy takie jak

woju neuronalnego

modelu pami~ci tego jak

koordynacja

ruchowa,

planowanie

ruchu,

percepcja

si~ ruch". Ten neuronalny model moze bye nast~pnie

s}uchowa czy wzrokowa, mowa, czytanie, pisanie czy

uzyty do planowania bardziej kompleksowego zacho-

liczenie, Sq zalezne od procesow integracyjnych

doko-

wania adaptacyjnego.

nUjqcych si~ w osrodkowym uk}adzie nerwowym.

Do

D

wyjasnienia tych zaleznosci Ayres (1991) opracowa}

0

diagnozy zaburzen integracji

sensoryczne Ay-

hipotetyczny

model przebiegu

integracji

sensorycz-

res opracowa}a specjalne metody:

Klinicznq Ob-

serwacj~,

Poiudniowo-Kalifornijskie

Testy

1ntegracji

nej. W ktorym

opisuje poszczegolne stadia rozwoju

Sensorycznej

(SCSIT) i Testy

Praksji (S1PT). Dys-

.'

.

integracji

sensorycznej

dokonujqcej

si~ miedzy 0-7

funkcje S1 mogq miee r6Zne nasilenie od }agodnego

rokiem zyc:ia. Opisujqc etapy rozwbju integracji

sen-

po znaczne i przejawiae si~ w rozny sposob. Sympto-

sorycznej podkresla istotnq rol~ systemu przedsion-

my zaburzen S1 cz~sto ze sobq wspo}wyst~pujq two-

kowego i dotykowego.

Procesy integracji

sensorycz-

rZqc syndromy wyionione prze Ayres i jej wspo}pra-

nej dokonujq si~ w rdzeniu kr~gowym, w pniu mozgu,

cownikow

na podstawie

analizy

czynnikowej

wielu

m6Zdzku i wreszcie w po}kulach mozgowych.

badan r6Znych grup dzieci. Oczywiscie nie sposob w

r

eoria integracji

sensorycznej opiera si~ na kilku

. tym

krotkim

czasie omowie wszystkich

wy}onionych

podstawowych

za}ozeniach odwo}ujqcych

si~ do

syndromow

dlatego przedstawi~ jedynie

najwazniej-

neurologii i teorii zachowania. Za}ozenia te odwoiujq

sze w sposob bardzo syntetyczny.

si~ do badan Ayres, ale rowniez doniesieniach innych

Dysfunkcje

somatosensoryczne

odnoszq si~ do

naukowcow wiqzqcych procesy zachodzqce w mozgu

zaburzen procesow dotykowych szczegolnie w zakre-

z zachowaniem

cz}owieka. Teoria integracji

senso-

sie dyskryminacji.

Dysfunkcje

posturalne,

obu-

rycznej na podstawie tych zafozen stara si~ opisae

stronnej

koordynac:ji i sekwencyjnosci

wiqzq si~

prawid}owosci w funkcjonowaniu

proces6w integracji

z zaburzeniami przetwarzania i przesy}ania przedsion-

_ zmysiowej

w oun. W oparciu

0

to definiuje dysfunkcje

kowo-proprioceptywnych

informacji

wejsciowych

do

w zakresie integracji sensorycznej i wskazuje na od-

wyzszych struktur osrodkowego ukfadu nerwowego.

powiednie techniki terapeutyczne.

Dysfunkcje

w zakresie somatopraksji

Sq przeja-

1) Plastycznosc neuronalna (Schaaf 1994), a wi~c

wem zaburzen zWiqzanych z przetwarzaniem

i prze-

zdolnose mozgu do zmian i modyfikacji.

Ma ona za-

syianiem dotykowych informacji wejsciowych do wyz-

sadnicze znaczenie dla terapii integracji sensorycznej

szych struktur osrodkowego ukiadu nerwowego i wiq-

zakiadajqcej

mozliwose

zmian

w obr~bie

systemu

Zq si~ z planowaniem

motorycznym.

W}qczajqc w to

nerwowego

pod wp}ywem

kontrolowanej

stymulacji

sekwencyjnose

i projektowanie

lub antycypacje

ru-

systemow sensorycznych w szczegolnosci dotykowe-

chow.

go, przedsionkowego i proprioceptywnego.

Dysfunkcje

w

zakresie modulacji sensorycznych

Zalezy ona od wielu czynnikow.

danych wejsciowych przejawiajq si~:

a. zaangazowania w wykonywane zadania terapeu-

1. obronnosciq dotyko.wClrczyli awersyjnymi

reakcja-

tyczne (motywacji)

mi na dotyk

b. r6Znorodnosci otoczenia w ktorym

przebiega te-

2. niepewnosciq grawitacyjnq

i nietolerancjq na ruch,

rapia.

czyli awersyjnymi reakcjami na ruch

c. krytycznych

okresow rozwbjowyc:h dla poszcze-

3. obronnosciq sensorycznq, czyli awersyjnymi

reak-

golnych funkcji i wieku. Okresy krytyczne zostaiy

cjami na kilka modalnosci sensorycznych jed

0-

zidentyfikowane

w prawie wszystkich

aspektach

czesnie, a wi~c na dotyk, dzwi~k, ruch, zapach.

rozwoju cz}owieka.

.z

2)

Sekwencyjny

rozw6j

proces6w

integracji

aburzenia integracji

sensorycznej zauwaza

przez klinicystow

u bardzo licznej grupy

sensorycznej

dokonuje

si~w

normalnym

rozwoju

~.~

dziecka. Z}ozone kompleksowe zachowania rozwijajq

np.

si~ w oparciu

0

bardziej podstawowe wczesniej wyc

1) Dzieci z trudnosciami

\III

uczeniu si~

ksztakone (Fisher i Murray 1991). Terapia polegajqca

Deficyty integracji sensorycznej wyst~pujqce u dzie

na kierowanej stymulacji

sensorycznej poprawia pro-

z trudnosciami

w uczeniu si~ obejmujq zaburzenia

II

cesy integracji sensorycznej umozliwiajqc sekwencyj-

rejestracji i przetwarzaniu bodzcow g}ownie w obr~bie

trzech

podstawowych

systemow

sensorycznych:

przedsionkowego,

proprioceptywnego

i dotykowego.

Przejawiajq si~ dysfunkcjami

w zakresie reakcji po-

sturalnych (obronnych,

rownowaznych i posturalnych

w tle), funkcji oko-ruchowych,

napi~cia mi~sniowego,

schematu

ciata, trudnosciami

w planowaniu

ruchu,

dysfunkcjami

w obustronnej

koordynacji

ruchowej

i

sekwencyjnosc:i. Zaburzenia te skutkLJjq trudnosciami
w nauce czytania, obnizonym poziomom graficznym,

bt~dami podczas pisania polegajqcymi

na

liter podobnych ale utozonych inaczej w przestrzeni
(b-d

: p-b ; itp.),

ktopotami w roznicowaniu

prawo

lewo i stabej obustronnej

koordynacji ruchowej. Tym

typowym trudnosciom towarzyszq rowniet zaburzenia
emocjonalne, trudnosc:i w koncentracji uwagi i nadpo-

budliwose psychoruchowa.

2) M6zgowe poraienie

dZieci~ce

U dzieci z mpdz mamy do czynienia z roznymi typami

zaburzen integracji sensorycznej. Zaliczymy do nich:
a. Zaburzenia w zakresie przetwarzania bodzcow do-
tykowych.

M. Scardina (1996) i E. Blanche (1991) w

swoich badaniach stwierdzili,

ze w zaleznosci od po-

staci mpdz, u 72 do 100% dzieci z mpdz wyst~pujq
zaktocenia integracji somatosensorycznej

oraz modu-

lacji bodzcow dotykowych. Zaburzenia te przyczyniajq

si~ do nieprawidtowego

rozwoju schematu data, pla-

motorycznego i obronnosci dotykowej.

b.

zaburzenia

w

zakresie

przetwarzania

bodzcow

przedsionkowo-proprioceptywnych

Torok

i Perlstein

(za Blanche 1991) stwierdzit na podstawie badan, ze
w zaleznosci od postaci mpdz, u 32 do 90% tych

dzieci

wyst~pujq

dysfunkcje

przedsionkowo-

proprioceptywne.

Zaburzenia te powodujq stabq po-

zycji ciata w przestrzeni,

stabq percepcj~

ruchu w

przestrzeni,

niebezpieczenstwo graWitacyjne, nietole-

rancj~ ruchu, posrednio na percepcje stuchowq, per-
cepcj~ wzrokowq i funkcje rllowy.

3) Autyzm
Po raz pierwszy procesy sensoryczne u dzieci auty-
stycznych opisat E. Schopler (za S.K.H. Chu 1991)
wskazujqc

na nieprawidtowe

reakcje tych dzieci na

bodzce wzrokowe,

przedsionkovve i stuchowe. Ayers

(1980) opisata dwa typy dysfunkcji integracji

senso-

rycznej u dziec:i autystycznych.

Pierwszy to zaburze-

nia rejestracji

bodzc6w sensorycznych - drugi to za-

burzenia

modulacji

impulsow

sensorycznych.

Zabu-

rzenia rejestracji

dotyczq przede wszystkim bodzcow

wzrokowych

i stuchowych,

ale czasem rowniez w~-

chowych,

smakowych,

przedsionkowych

i

dotyko-

wych. Zaburzenia modulacji przejawiajq si~ obronno-
sciq dotykowq

niebezpieczenstwem

grawitacyjnym

i

nietolerancjq ruchu.
Przyczynq nieprawidtowych

reakcji na bodzce senso-

ryczne

u dzieci

autystycznych

najprawdopodobniej

jest wg Pribram i McGinnis (1975) staba wspotpraca

mi~dzy

jqdrem

migdatowatym,

zwojami

podstawy

mozgu i hipokampem w procesach przetwarzania bo-
dow sensorycznych.

4) Zesp61 Downa
Zaburzenia integracji

sensorycznej u dzieci z zespo-

tem Downa obejmujq deficyty rejestracji,

modulacji i

przetwarzania

bodzcow:

przedsionkowych,

proprio-

ceptywnych,

dotykowych,

wzrokowych

i stuchowych

(Blanche, Botticelli, Hallway 1995). Deficyty te wpty-

wajq na dysfunkcje zachowania, uwagi, zdolnosci ru-
chowych i procesow uczenia si~.

/'aburzenia

rejestracji

bodkow

przedsionkowych

~

przejawiajq

si~ hipotoniq,

nieprawidtowym

przy-

stosowaniem posturalnym,

stabymi reakcjami rowno-

waznymi, a dysfunkcje w zakresie modulacji skutkujq
nietolerancjq

ruchu. Zaburzenia przetwarzania

bodz-

cow proprioceptywnych

r6wniez wptywajq na obnizo-

ne napi~cie mi~sniowe, luzne stawy, zaktocenia czu-
cia potozenia ciata i prawidtowej

rejestracji

ruchu.

Dysfunkcje systemu dotykowego obejmujq podwrazli-

wose na bodzce dotykowe, trudnosci w roznicowaniu

bodzc6w dotykowych

i nadwrazliwose na bodzce do-

tykowe

(obronnose dotykowa).

Mogq si~ przejawiae

zaburzeniami

w obr~bie

planowania

motorycznego

(apraksji)

i percepcji

ciata, wzmozonq

ruchowq i trudnosciami

w koncentracji

uwagi. W ob-

r~bie systemu wzrokowego u dzieci z zespotem Dow-
na istnieje wiele nieprawidtowosci, takich jak:

astyg-

matyzm, oczoplqs, zez i inne ale rowniez obserwuje-
my ogolnq tendencj~

(Peschi Nagy 1978) op6Znien

rozwojowych

w obr~bie percepcji

wzrokowej,

ktore

mogq miee swoje Zrodto w zaburzeniach

integracji

sensorycznej.

Op6Znienia w dojrzewaniu

procesow

percepcji wzrokowej wynikajq u tych dzieci z ograni-

czonej wzrokowej

eksploracji

otoczenia, trudnosci

z

przechowywaniem

doswiadczen wzrokowych,

ograni-

czonej ilosci wrazen wynikajqcych

z celowej manipu-

lacji zabawkami oraz stabej koncentracji

wzrokowej.

Zaburzenia

systemu

stuchowego

przejawiajq

si~

op6Znieniami w rozwoju mowy, wolniejszym przetwa-
rzaniem informacji

stuchowych, stabq pami~ciq stu-

chowq

i trudnosciami

z nasladowaniem

dzwi~kow

(Mahoney, Glover, Finger 1981). Czasem spotykamy
dziec:i

0

wzmozonej wrazliwosci stuchowej co cz~sto

wspotwyst~puje z nadwrazliwosc:iq dotykowq lub innq
(wzrokowq-w~chowq)

co okreslamy terminem obron-

nose sensoryczna. Ta grupa dzieci jest nadruchliwa i z

trudnosciami w koncentracji uwagi.

(eraPia

integracji

sensorycznej

moze bye prowa-

dzona po wczesniejszych

kompleksowych

bada-

niach prowadzonych

przez kwalifikowanych

terapeu-

tow. Ayers (1991) uwaza, ze gtownym zadaniem tej
terapii jest dostarczenie kontrolowanej

ilosci bodzcow

sensorycznych

w

szczegolnosci

przedsionkowych,

proprioceptywnych

i dotykowych

w taki sposob, ze

dziecko

spontanicznie

b~dzie

formutowato

adaptacyjne

poprawiajqce

integracje

tych bodzcow.

Podczas terapii integracji sensorycznej relacje zacho-
dzqce mi~dzy procesami sensorycznymi

i zachowa-

niem ruchowym

ksztattujq

i popr~;wiaj"l-: pot"l-czenia

synaptyczne w osrodkowym u adzie';nerY1owytn. Pra-
widtowa organizacja synapty

srodkowego ukta-

du nerwowego determinuje

ramOWanie

pn:etwarzanie informacji sensorycznych w nast~pu-

-

~ch

relacjach jednostki z otoczeniem (Cool 1995).

-

~

nast~powata poprawa w organizacji oun podczas

:Er.3pii stosowane Sq takie

eWiczenia, kt6re

b~dqc

-

lriaSdwym

"wyzwaniem"

dla uczestnika

terapii

Sq

-

stymulujqce

dla m6zgu. Cwiczenia muszq bye dosto-

_ sowane do poziomu rozwojowego, dziecka jednak nie

-noga_bye zbyt tatwe ani zbyt trudne. Tylko takie ciq-

-

g:lebalansowanie

na granicy mozliwosci dziecka po-

-- ::rawiajqc organizacj~ oun wptywa na zmian~ zacho-

'wonia w sferze motorycznej i emocjonalnej,

poprawie

-

7unkcji

j~zykowych

i

pOlnaWczych,

pOznawczych

-

przede wszystkim przejawia si~ lepszq efektywnosciq
uczenia si~. Terapia integracji

sensorycznej ma po-

-

staC

"naukowej

zabawy"

w kt6rej

dziecko ch~tnie

'uc:zestniczy i

ma

przekonanie,

ze

kreuje

zaj~cia

_llI'SP6lnie

z terapeutq.

Podczas terapii

nie uczy si~

dzieci konkretnych

umiej~tnosci lecz poprawlaJqC in-

tegracj~ sensorycznq wzmacnia procesy nerwowe le-
zqce u podstaw tyc:h umiej~tnosci,

a one pojawiajq

si~ w spos6b naturalny jako konsekwencja poprawy
funkcjonowania osrodkowego uktadu nerwowego. Te-
rapeuta

nie tyle

kieruje

zachowaniem

dziecka ile

kreuje takie wymagania by dziecko byto w stanie od-
powiadae na nie coraz bardziej ztozonymi reakcjami
adaptacyjnymi.

Terapia

integracji

sensorycznej

nie

jest wyuczonym stale powtarzanym

schematem ewi-

czen ale jak niekt6rzy piszq sztukq ciqgtej analizy za-
chowania dziecka i permanentnego doboru i modyfi- __~...

+..

kacji stosowanych zadan. Stymulujqc prawidtowy roz-
w6j dzieci juz od wieku niemowl~cego, szczeg61nie w
przypadku tzw. grupy ryzyka okotoporodowego,

za-

pobiegamy p6zniejszym nieprawidtowosciom rozwojo-

wym.