1

Rozdział I

Paradoksy tożsamości

(wstęp)

Jadwiga Staniszkis

Odrzucenie Traktatu Regulującego przez Irlandię (referendum z 12 VI 2008) nie

likwiduje opisanych w tym rozdziale mechanizmów i procedur „integracji funkcjonalnej” ale
zmienia zasadniczo ich sposób istnienia. Mimo bowiem prawnego umocowania większości
z nich przez akty niższego rzędu w ramach poszczególnych polityk (co oznacza, że na
poziomie praktyki i tak już obowiązują) to brak ich politycznego uznania poprzez ratyfikację
Traktatu oznacza kontynuowanie obecnej sytuacji słabej instytucjonalizacji owych
mechanizmów i patrzenia na każdy z nich w izolacji, bez dostrzegania stojącej za nimi
(i opisywanej w tej książce) nowej filozofii (a raczej – ontologii) władzy dotyczącej całej
Unii. Zamiast tego pozostanie wrażenie przygodności i chaosu.

Także drugi (oprócz „integracji funkcjonalnej”, odwołującej się do hartowskiej

koncepcji „regulacji drugiego stopnia”) aspekt Traktatu, czyli – uznanie różnych systemów
normatywnych za równoprawne – będzie kontynuowany na poziomie praktyki, mimo
odrzucenia TR. Ale – podobnie jak owa „integracja funkcjonalna” – będzie pozbawiony
momentu samorefleksji ze względu na słabą (i nie wyrażoną w kategoriach ogólnych)
instytucjonalizację. Obecna praktyka legislacyjna Unii, z wielością źródeł prawa
(i zmieniającymi się, w zależności od kwestii, ale i sytuacji w poszczególnym kraju –
relacjami między nimi) sprowadza się przede wszystkim do usystematyzowania minimalnych
standardów zaczerpniętych z różnych aksjologii. Standardy te wyznaczają pole w ramach
którego każde państwo może konstruować indywidualną kombinację poziomów efektywności
norm, możliwie optymalną z perspektywy własnej tradycji. Konflikty miedzy różnymi
ź

ródłami prawa dalej – także bez TR – będą prowadziły do nieustannych sporów co do

interpretacji standardów minimalnych w poszczególnych kwestiach, określających owe
warunki brzegowe. Ta europejska wersja „dynamicznego konstytucjonalizmu” będzie więc
kontynuowana. Ale – po obaleniu Traktatu będzie się to odbywało już bez należytej refleksji,
do której Traktat (a raczej KPP) zachęcał, otwarcie werbalizując pojawiające się tu dylematy.
Osłabi to także szanse na świadome odbudowanie opisywanej w tym rozdziale
„polityczności” (w znaczeniu Arystotelesa) na poziomie państw.

Nie ratyfikowanie Traktatu przez wszystkie kraje oznacza także:
- po pierwsze, zachowanie zasad głosowania z Traktatu Nicejskiego (z innymi wagami

przypisywanymi poszczególnym krajom oraz – większym zakresem spraw, gdzie wymagana
jest jednomyślność). Powyższe stworzy równoległą niejako, wobec „funkcjonalnej
integracji”, płaszczyznę decydowania, z możliwością konfliktów i wzajemnego paraliżowania
się obu płaszczyzn;

- po drugie, wyeliminowanie szans na unijne „actorship” (czyli – uzyskanie przez UE

zdolności działania jak jeden podmiot w przestrzeni geopolitycznej). Utrudni to
wykorzystanie przez Unię jej realnego potencjału w sprawach międzynarodowych
i uczynienia świata miejscem odrobinę bezpieczniejszym;

- po trzecie, nie zafunkcjonuje też w pełni wnoszone przez Traktat przesłanie

o ostatecznym końcu wieku ideologii (czyli – ostatecznym końcu wieku XX). Podkreślane
przez Traktat (i KPP) uznanie różnych (pozostających wobec siebie w konflikcie) systemów

2

normatywnych za równorzędne, i odmówienie któremukolwiek z nich statusu uniwersalności,
znosi bowiem wewnętrzne hierarchie i narracje wszystkich, kooptowanych w ten sposób,
systemów. Na miejsce „dyktatu idei” pojawia się „dyktat formy” (o czym piszę w tym
rozdziale i co rozwinę dalej). Przechodzi się tym samym od platonizmu i heglizmu
(stanowiących ontologiczny fundament ery ideologii) do nowego odczytania Arystotelesa,
obecnego w Traktacie w sposób podwójny. Raz – w koncepcji „władzy” jako minimum
regulacji potrzebnej dla odtwarzania się wspólnoty: to właśnie owa, wprowadzona przez
Traktat, „funkcjonalna integracja” korpusu urzędników. I dwa – w koncepcji „polityki” jako
refleksji moralnej w dyskursie między rządzącymi i rządzonymi na poziomie państw;

- po czwarte, nie zostanie zaakceptowana (co miała dać ratyfikacja) autonomiczna

władza unijnej biurokracji, mogącej – w interesie równości wszystkich uczestników, i całej
Europy – przeciwstawiać się egoizmom silnych państw i ich zewnętrznym umowom
bilateralnym (np. relacje w sferze energii Niemcy-Rosja). Jest to duża strata z perspektywy
takiego kraju jak Polska.

Podsumowując: Traktat Regulacyjny stanowi raczej rozpoznanie, wyrażenie

i kodyfikację obecnego sposobu funkcjonowania Unii, niż – jego ustanowienie. Całkowicie
nowe elementy to „actorship” i zmiana zasad głosowania. Odrzucenie tych ostatnich,
w połączeniu z zablokowaniem ciągłej samorefleksji w ramach Unii nad własnym
funkcjonowaniem, wymuszanej przez „refleksyjne zarządzanie” wnoszone przez Traktat,
znacząco osłabi szanse rozwojowe UE i jej rolę globalną.