Etyka urzędnicza i autorytet

prawa

2

W państwach o ustroju demokratycznym istotnym problemem jest jak najlepsze

odwzorowanie zasad etycznych lub moralnych w przepisach prawa oraz ich przestrzeganie

zarówno przez osoby fizyczne, osoby prawne i jednostki organizacyjne nie posiadające

osobowości prawnej, a także przez organy państwowe, czy samorządowe oraz ich

pracowników.

Pod pojęciem moralności należy rozumieć:

 sensu stricte - zestaw określonych działań, które są w danej grupie społecznej

nakazane, zakazane lub dozwolone, podlegających ocenie pozytywnej lub

negatywnej przez tą grupę;

 sensu largo – ocena czynów człowieka z punktu widzenia dobra i zła

1

.

Etyka (gr. ethos) jest to natomiast zbiór zawierający wzorce postępowania określonych

ludzi w danej sytuacji

2

.

J. Woleński i J. Hartman wyodrębnili następujące rodzaje etyki:

1. Etyka opisowa (nauka o moralności) – zajmująca się:

a) badaniem sposobów rozpowszechniania określonych wartości etycznych i moralnych

w danych grupach społecznych, w określonym czasie;

b) badaniem: różnic i podobieństw między moralnością różnych grup społecznych,

badaniem motywów postępowania oraz badaniem skutków postępowania tych grup;

c) rozważaniem charakteru etyki jako nauki i przedmiotu jej właściwości (metaetyka).

2. Etyka normatywna (deontologiczna) – odnosi się do konkretnych i ważnych dziedzin

ludzkiej działalności (np.: praktyki lekarskiej, czy prawniczej), a jej zasady tworzą tzw.

deontologię, czyli obowiązek ich przestrzegania.

3. Etyka aksjologiczna, która odnosi się do pojęcia wartości moralnych.

4. Etyka filozoficzna - mamy z nią do czynienia, gdy zasady etyczne są tworzone przez

filozofów.

5. Etyka kodeksowa – zasady i normy etyczne są zawarte w kodeksach etycznych (np.:

Kodeks Etyki Lekarskiej z dnia 2 stycznia 2004 r).

6. Etyka religijna – odwołująca się do wartości religijnych w danej religii lub wyznaniu.

7. Etyka świecka (niezależna) – neguje religijne uzasadnienie norm i zasad etycznych.

8. Etyka sytuacyjna – polega na pozostawieniu ludziom swobody rozstrzygania moralnego w

zależności od określonej sytuacji oraz zaufania do ludzkiej intuicji.

1

Praca zbiorowa: J. Woleński, J. Hartman, Wiedza o etyce, s. 17.

2

Ibidem, s. 17.

3

9. Etyka szczegółowa, odnosi się do tradycyjnie określonych zasad etycznych w określonych

obszarach życia (rodzina, wychowanie, praca).

10. Etyka środowiskowa – odnosząca się do refleksji nad stanem środowiska naturalnego i

ludzkiej odpowiedzialności za nie.

11. Etyki zawodowe – są to wyspecjalizowane działy etyki, z której każda zajmuje się

określonym obszarem działalności profesjonalnej (np.: biznes, medycyna)

3

.

Obok pojęcia etyki, funkcjonuje także termin etos, który jest zespołem wartości, norm,

zasad postępowania i obyczajów charakterystycznych dla danej grupy społecznej lub

zawodowej

4

. Np.: na etos urzędnika składają się m. in. następujące elementy:

 profesjonalizm;

 bezstronność;

 formalizm (przestrzeganie procedur prawnych);

 posiadanie wiedzy odpowiedniej do zajmowanego stanowiska;

 posłuszeństwo wobec przełożonych

5

.

Prawo (łac. ius) w języku polskim ma wiele znaczeń np..:

a) obiektywne prawidłowości występujące w przyrodzie lub społeczeństwie ludzkim

(nauki przyrodnicze);

b) w języku prawniczym pojęcie to należy rozumieć jako:

 konkretne uprawnienie przysługujące konkretnej osobie, grupie społecznej lub

zawodowej;

 termin służący wyodrębnianiu poszczególnych gałęzi prawa (np.: prawo

administracyjne, karne, cywilne);

 zespół norm określających postępowanie ludzi, ustanowionych lub

usankcjonowanych przez państwo (sensu largo)

6

.

J. Woleński i J. Hartman definiują prawo jako zakres czynności nakazanych,

dozwolonych lub zakazanych ustanowionych przez państwo

7

.

J. Kuciński wyróżnił trzy główne kierunki poglądów na istotę prawa:

1. Pozytywizm (I. Austin, G. Jellinek), który zakłada, że prawo to zespół norm

ustanowionych i chronionych przez państwo przy użyciu środków przymusu. Pozytywiści

3

Ibidem, s. 19-20, 22, 434-435.

4

Praca zbiorowa: J. Woleński, J. Hartman, op. cit., s. 434.

5

Ibidem, s. 293.

6

J. Kuciński, Istota i pojęcie prawa, [w:] S. Korycki, J. Kuciński, Z. Trzciński, J. Zaborowski,

Zarys prawa, s. 19.

7

Praca zbiorowa: J. Woleński, J. Hartman, op. cit., s. 17.

4

zakładają, że porządek prawny jest ważniejszy od norm etycznych, moralnych,

religijnych i obyczajowych. Pozytywiści wyodrębnili następujące cechy prawa:

a) prawo reguluje zewnętrzne zachowania ludzi;

b) jest stanowione przez autorytet zewnętrzny wobec adresatów;

c) sankcje (przymus) gwarantują przestrzeganie prawa.

2. Prawnonaturalizm – neguje pozytywistyczną tezę o nadrzędności prawa stanowionego

przez państwo. Zgodnie z tym kierunkiem, jeżeli prawo pozytywne jest sprzeczne z

prawem naturalnym (wynikającym z godności człowieka), to takiego prawa

(pozytywnego) nie należy przestrzegać.

3. Realizm – neguje zarówno kierunek pozytywistyczny, jak i prawnonaturalny. Kierunek

ten dzieli się na dwa główne nurty:

a) funkcjonalizm, – który opiera się na tezie, że prawo jest czynnikiem faktycznie

kształtującym zachowania ludzkie. Nurt ten kładzie szczególny nacisk na potencjalny

wpływ prawa na zachowanie poszczególnych ludzi lub grup społecznych;

b) psychologizm – opiera się na sprowadzeniu prawa do pewnych zjawisk psychicznych,

które występują u poszczególnych członków społeczeństwa, a związanych normami

prawnymi. Według zwolenników tego nurtu, normy prawne to pewne wyobrażenia

dotyczące sposobów zachowania się w danej sytuacji

8

.

Autorytet prawa to jego uznanie i respektowanie (przestrzeganie). Jest on ściśle

powiązany nie tylko z jawnością i przejrzystością przepisów prawa, czy ich trwałością, ale

także jest związany z ich zgodnością z prawem naturalnym, normami religijnymi i etycznymi

oraz zaufaniem obywateli do prawa i organów władzy państwowej i samorządowej

9

.

L. Fuller uważa, że autorytet prawa zależy od tego czy:

 jest powszechnie obowiązujące;

 jest jawne;

 jest przejrzyste;

 jest stabilne;

 jest spójne;

 jest przestrzegane przez urzędy;

 nie wymaga rzeczy niemożliwych do spełnienia;

 nie działa wstecz

10

.

8

J. Kuciński, Istota i pojęcie prawa, op. cit., s. 17-18.

9

Sławomir Pilipiec: Autorytet prawa obowiązującego, s. 1-2.

10

Praca zbiorowa: J. Woleński, J. Hartman, op. cit., s. 295.

5

Sławomir Pilipiec uważa z kolei, że (cytat): […] autorytet prawa obowiązującego

związany jest z autorytetem państwa, na który składają się pozytywne oceny organów władzy

publicznej

11

[…].

Powyższy autor zauważa, że prawo zwiększy autorytet, gdy krzywa rzeczywistych

warunków życiowych będzie dążyła do pokrycia się z krzywą wizji tych warunków, które

powinny jednostce być dane. Człowiek obdarzający prawo autorytetem, wyraża w ten sposób

swój stosunek do państwa i społeczeństwa oraz swoją przynależność, a także lojalność wobec

niego

12

.

11

Ibidem, s. 2.

12

Ibidem, s. 19.

6

Wykaz skrótów

gr. – po grecku;

łac. – po łacinie;

m. in. – między innymi;

np.: - na przykład;

op. cit. – (opus citatum), dzieło cytowane

s. – strona;

wyd. - wydawnictwo.

7

Bibliografia:

1. Sławomir Pilipiec: Autorytet prawa obowiązującego, na stronie internetowej:

usfiles.us.szc.pl/getfile.php?pid=3044 aktualnej na dzień 11 XII 2010 r.

2. J. Woleński, J. Hartman, Wiedza o etyce, wyd. PWN, Toruń, 2008.

3. S. Korycki, J. Kuciński, Z. Trzciński, J. Zaborowski, Zarys prawa, wyd. Lexis Nexis,

Warszawa, 2008