Elektroniczne oświadczenie woli

Wyższa Szkoła Bankowa we Wrocławiu

Wydział Ekonomiczny w Opolu

kierunek Administracja

rok akademicki 2010-2011 studia w systemie zaocznym

Elektroniczne oświadczenie woli –

wady i zalety

Opracowała: Ewa Gadomska

Rosnące znaczenie środków komunikacji elektronicznej powoduje, iż zastosowanie

konkurujących z nimi tradycyjnych środków porozumiewania się, jak poczta, telefonia

stacjonarna, czy faks, pozostaje współcześnie systematycznie ograniczane. Najlepszym

przykładem elektronicznego komunikowania się na odległość jest obecnie Internet i poczta

elektroniczna, za pośrednictwem których podmioty mogą kształtować swoją sytuację prawną.

Ustawową definicję oświadczenia woli znaleźć można w art. 60 k.c. Przepis ten stanowi, że z

zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, wola osoby dokonującej czynności

prawnej może być wyrażona przez każde zachowanie się tej osoby, które ujawnia jej wolę w

sposób dostateczny, w tym również przez ujawnienie tej woli w postaci elektronicznej

(oświadczenie woli). Wymaganie dokonania czynności prawnej w formie szczególnej

(pisemnej, z datą pewną, notarialnej itp.) musi zatem wynikać każdorazowo z wyraźnego

przepisu ustawy.

Za oświadczenie woli należy zatem uznać zachowanie osoby, które w sposób dostateczny

ujawnia jej wolę wywołania określonego skutku prawnego. W najnowszej literaturze

oświadczenie woli określane jest jako czynność konwencjonalna (znak), regulująca sytuację

prawną podmiotów, których dotyczy. Jest zatem skierowana do innych osób w sposób

zamierzony.

Przytoczona powyżej ustawowa definicja oświadczenia woli wyraża fundamentalną dla

polskiego prawa cywilnego zasadę swobody formy oświadczenia woli.

Oświadczenie woli jest koniecznym elementem każdej czynności prawnej, przy czym bez

wątpienia oświadczenie takie nie musi być złożone wyraźnie. Możliwa i w pełni dopuszczalna

jest sytuacja, w której podmiot poprzez swoje zachowanie nie ma wprost na celu przejawienia

woli, ale zachowanie to pozwala innym osobom na wnioskowanie, że dany akt woli w istocie

zaistniał. Zachowanie się osoby dokonywającej czynności prawnej może polegać na

wypowiedzeniu pewnych słów, złożeniu podpisu na dokumencie, skinięciu głową, a niekiedy

nawet na milczeniu.

W jaki zatem sposób przedstawione wyżej ogólne rozważania przekładają się na

oświadczenie woli wyrażone w postaci elektronicznej?

Polskie prawo cywilne dopuszcza dużą swobodę składania oświadczeń woli w postaci

elektronicznej. Z tego też względu wystarczające jest przekazanie treści oświadczenia woli

(np. za pomocą poczty elektronicznej) w formie pozwalającej na jej odczytanie przez

adresata. Wysłanie oświadczenia woli w takiej właśnie formie spełnia wymóg dostatecznego

ujawnienia woli w rozumieniu art. 60 k.c.

Przykładem ukazującym dużą dowolność formy oświadczenia woli składanego w Internecie

jest treść strony WWW. Wola osoby składającej oświadczenie na stronie WWW wyrażona

może zostać za pomocą tekstu, obrazów, dźwięków czy prezentacji multimedialnych. Bez

wątpienia do składania oświadczeń woli użyte mogą być również wszelkiego rodzaju

komunikatory, jak i wideokonferencje w czasie rzeczywistym.

Powszechny dostęp do sieci, jak i szeroki wachlarz sposobów wyrażenia woli w postaci

elektronicznej, wymaga jednak dokonywania wykładni złożonego w taki sposób

oświadczenia z uwzględnieniem specyfiki kontaktów interpersonalnych w sieci, jak użycie

slangu internetowego, czy dodawanie w tekście emotikonek. Oświadczenie woli należy

bowiem tłumaczyć tak, jak tego wymagają - ze względu na okoliczności, w których złożone

zostało - zasady współżycia społecznego oraz ustalone zwyczaje. Przykładem zachowania

mającego charakter oświadczenia woli może być więc świadome naciśnięcie przycisku

zamawiam w ramach zakupu rzeczy bądź usługi z oferty sklepu internetowego.

Elektroniczne oświadczenia woli, w szczególności oświadczenia składane przez Internet,

można podzielić na oświadczenia, przy których złożeniu udział bierze bezpośrednio człowiek

oraz oświadczenia składane w sposób automatyczny (bez udziału człowieka). Przykładem

oświadczenia pierwszego rodzaju jest naciśnięcie klawisza „akceptuję” w trakcie realizacji

transakcji internetowej. Ocena prawna tej sytuacji nie rodzi zastrzeżeń. Ten sposób składania

oświadczeń nie różni się od komunikowania się na odległość przez telefon czy faks. Skutki

ich złożenia ponoszą osoby je składające.

Odmienna sytuacja jest w przypadku oświadczeń składanych w sposób zautomatyzowany. Ich

istota polega na generowaniu i wysyłaniu przez system informatyczny różnego rodzaju

komunikatów na podstawie wprowadzonych wcześniej do systemu informacji. W praktyce

występują systemy dwustronnie oraz jednostronnie zautomatyzowane. Do dwustronnie

zautomatyzowanego zalicza się system elektronicznej wymiany danych (Electronic Data

Interchange). Tu do zawarcia umowy dochodzi w ten sposób, że zarówno wysłanie oferty, jak

i jej przyjęcie następuje bez bezpośredniego udziału człowieka. Istotą działania systemu EDI

jest wymiana danych pomiędzy dwoma systemami komputerowymi. Pierwotnie wymiana ta

odbywała się bez wykorzystania Internetu. Obecnie Internet jest coraz częściej

wykorzystywany do transmisji dokumentów EDI. Partnerzy handlowi wykorzystują w tym

celu protokoły sieciowe (np. SMPT).

W przypadku jednostronnie zautomatyzowanego sposobu składania oświadczeń tylko jedna

ze stron posługuje się programem komputerowym, druga zaś bierze bezpośredni udział w

komunikowaniu się na odległość. Przykładem może tu być tzw. intelligent electronic agent

zarządzający sklepem internetowym i wysyłający automatycznie do klienta potwierdzenie

otrzymania zamówienia. Ponieważ oświadczeniem woli jest działaniem człowieka, powstały

wątpliwości, czy ze składaniem oświadczenia woli mamy do czynienia w przypadku

automatycznie wysłanych komunikatów. Choć oświadczenie woli jest w takim przypadku

ujawnione i przesłane przez komputer, to jego źródłem pozostaje człowiek. Człowiek, który

wykorzystując odpowiedni program komputerowy, przejawia wolę wywołania odpowiednich

skutków prawnych. Skutki tych oświadczeń woli powinna ponieść osoba odpowiadająca za

wprowadzenie informacji do komputera. Ze składaniem elektronicznych oświadczeń woli

przez Internet wiąże się jeszcze zagadnienie oceny sytuacji, gdy dochodzi do sprzeczności

między przejawem woli a rzeczywistym powzięciem woli przez osobę je składającą. Jest to

szczególnie ważne w przypadku oświadczeń składanych w Internecie. W przypadku

komunikowania się na odległość wzrasta niebezpieczeństwo złożenia oświadczenia w sposób

niezamierzony. Do takich sytuacji może dojść przy bezpośrednim udziale człowieka -

przypadkowe naciśnięcie klawisza skutkujące zawarciem umowy on-line - jak i oświadczeń

składanych w sposób automatyczny - wadliwe działanie oprogramowania obsługującego,

system sprzedaży w sklepie internetowym. Stwierdzono, że decydujące znaczenie ma przejaw

woli. Oświadczenia woli złożone w te omówione sposoby są więc skuteczne. Jedynie osoby je

składające mogą uchylić się od ich skutków. Należy powołać się na przepisy k.c. o wadach

oświadczeń woli złożonych pod wpływem błędu. Możliwość uchylenia się od skutków

oświadczenia woli istnieje tylko w przypadku, gdy osoba, której zostało złożone oświadczenie

woli wywołała błąd lub wiedziała o błędzie lub mogła z łatwością błąd zauważyć. O

ograniczeniu możliwości uchylenia się od skutków błędu przesądza zarówno charakter

oświadczeń woli składanych w Internecie, jak i odpłatny charakter czynności prawnych. W

przypadku transakcji internetowych prawdopodobniejsze jest wywołanie błędu przez osobę,

której zostało oświadczenie woli złożone - adresat oświadczenia woli wywołał błąd. Trudno

byłoby wykazać drugą przesłankę uchylenia się od skutków oświadczenia z uwagi na

automatyzację umów zawieranych przez witrynę WWW. Z przykładem wywołania błędu

przez adresata oświadczenia woli, uzasadniającego uchylenie się od jego skutków mamy do

czynienia w przypadku, nieodpowiadającego prawdzie oznaczenia cech

rzeczy

sprzedawanych w ramach danego sklepu internetowego. Należy zaznaczyć, że za błąd nie

będzie traktowane złożenie oświadczenia woli świadomie przez użytkownika bez znajomości

jego treści np. przez naciśnięcie klawisza „zamawiam”, bez przeczytania warunków umowy.

Ze szczególną sytuacją będziemy mieli do czynienia w przypadku umyślnego wywołania

błędu przez adresata woli - podstęp. W Internecie spotykanym przykładem takiego działania

jest wprowadzanie w błąd co do odpłatności za daną czynność np. poinformowanie o tym, że

ciągnięcie oprogramowania jest nieodpłatne, mimo że w rzeczywistości użytkownik ma

ponieść koszty jego eksploatacji. W takim przypadku, składający dane oświadczenie woli

może uchylić się od skutków jego złożenia.

Dla skutecznego złożenia oświadczenia woli w postaci elektronicznej nie jest wymagane

zapisanie tych danych w systemie informatycznym adresata. Musi mieć on jednak możliwość

zapoznania się z jego treścią. Zgodnie bowiem z art. 61 k.c. oświadczenie woli, które ma być

złożone innej osobie, jest złożone z chwilą, gdy doszło do niej w taki sposób, że mogła

zapoznać się z jego treścią. Nowelizacją kodeksu cywilnego z dnia 14.02.2003 r. dodano art.

61 § 2 k.c., regulujący składanie innej osobie oświadczeń woli wyrażonych w postaci

elektronicznej.

Takie oświadczenia jest złożone innej osobie z chwilą, gdy wprowadzono je do środka

komunikacji elektronicznej w taki sposób, by osoba ta mogła zapoznać się z jego treścią. Z

tego powodu warto podkreślić, że samo wprowadzenie oświadczenia do systemu komunikacji

elektronicznej jest niewystarczające, musi bowiem jeszcze uwzględniać możliwość odbioru

jego treści przez adresata.

Zatem, o ile omawiane oświadczenie w postaci elektronicznej jest prawnie dopuszczalną

formą wyrażenia woli, o tyle uznanie, że istocie rzeczywiście doszło do jego złożenia, będzie

uzależnione od możliwości przypisania tego konkretnemu podmiotowi oraz woli wywołania

określonych skutków prawnych. Wymogi te odnoszą się również do składania oświadczeń w

tradycyjnej formie, w tym jednak wypadku mogą powodować znaczne utrudnienia natury

dowodowej.

Nieskuteczne przesłanie oświadczenia z powodu braku dostępu do sieci, czy wadliwego jej

działania powoduje, że nie zostaje ono złożone. W przypadku komunikacji bezpośredniej (np.

za pomocą komunikatora internetowego) momentem dostarczenia oświadczenia jest chwila

jego wyświetlenia się na ekranie komputerowym adresata.

Z kolei, gdy zamieszczone zostało na stronie WWW, za chwilę jego złożenia uznać należy

moment udostępnienia strony internetowej o danej treści. Dowód złożenia oświadczenia woli

w sposób umożliwiający zapoznanie się z jego treścią przez drugą stronę ciąży na nadawcy.

Zgodnie z art. 61 § 1 k.c. zd. drugie, odwołanie oświadczenia woli jest skuteczne, jeżeli

doszło jednocześnie z tym oświadczeniem lub wcześniej. Skuteczne odwołanie oświadczenia

woli należy zrównać z brakiem złożenia tego oświadczenia. Komunikacja za pośrednictwem

Internetu jest jednak tak szybka, iż w praktyce odwołanie oświadczenia woli przed lub

równocześnie z samym oświadczeniem może się okazać niemożliwe. Nie ulega jednak

wątpliwości, iż oświadczenia woli składane za pośrednictwem środków komunikacji

elektronicznej pozostają dzięki temu niezwykle sprawnym i przystępnym sposobem

wyrażania woli.