„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Tadeusz Gawlik

Stosowanie przepisów prawa obowiązujących w Polsce
i Unii Europejskiej 515[01].O1.01

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1

Recenzenci:

mgr Leszek Stanisław Lesiński

mgr Zdzisław Wanat

Opracowanie redakcyjne:

mgr Edyta Kozieł

Konsultacja:

dr inż. Krzysztof Symela

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 515[01].O1.01,
„Stosowanie przepisów prawa obowiązujących w Polsce i Unii Europejskiej”, zawartego
w modułowym programie nauczania dla zawodu technik ochrony fizycznej osób i mienia.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2

SPIS TREŚCI

1.

Wprowadzenie

3

2.

Wymagania wstępne

4

3.

Cele kształcenia

5

4.

Materiał nauczania

6

4.1.

Wstęp do prawoznawstwa i elementy prawa konstytucyjnego

7

4.1.1.

Materiał nauczania

7

4.1.2. Pytania sprawdzające

10

4.1.3. Ćwiczenia

11

4.1.4. Sprawdzian postępów

11

4.2.

Wybrane zagadnienie dotyczące tworzenia systemu prawa

13

4.2.1. Materiał nauczania

13

4.2.2. Pytania sprawdzające

14

4.2.3. Ćwiczenia

15

4.2.4. Sprawdzian postępów

15

4.3.

Budowa normy prawne

16

4.3.1. Materiał nauczania

16

4.3.2. Pytania sprawdzające

18

4.3.3.Ćwiczenia

18

4.3.4.Sprawdzian postępów

19

4.4.

Hierarchia aktów prawnych

20

4.4.1. Materiał nauczania

20

4.4.2. Pytania sprawdzające

22

4.4.3. Ćwiczenia

23

4.4.4. Sprawdzian postępów

24

4.5.

Elementy wykładni prawa

25

4.5.1. Materiał nauczania

25

4.5.2. Pytania sprawdzające

27

4.5.3.Ćwiczenia

27

4.5.4.Sprawdzian postępów

29

4.6.

Podstawowe zasady prawa Wspólnot Europejskich

30

4.6.1. Materiał nauczania

30

4.6.2. Pytania sprawdzające

34

4.6.3.Ćwiczenia

34

4.6.4.Sprawdzian postępów

35

5.

Sprawdzian osiągnięć

36

6. Literatura

40

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o podstawowych układach

sterowania i regulacji automatycznej i kształtowaniu umiejętności montowania i sprawdzania
układów automatyki. W poradniku znajdziesz:
–

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane, abyś
bez problemów mógł korzystać z poradnika,

–

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

–

materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania treści jednostki
modułowej,

–

zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,

–

ć

wiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować

umiejętności praktyczne,

–

sprawdzian postępów,

–

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi opanowanie
materiału całej jednostki modułowej,

–

literaturę uzupełniającą.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4

515[01].O1

Podstawy funkcjonowania i rozwoju

pracownika ochrony

515[01].O1.01

Stosowanie przepisów

prawa obowiązujących

w Polsce

i Unii Europejskiej

515[01].O1.02

Stosowanie przepisów prawa

dotyczących ochrony osób

i mienia

515[01].O1.03

Nawiązywanie kontaktów

społecznych

515[01].O1.04

Stosowanie zasad organizacji

i zarządzania

przedsiębiorstwem

515[01].O1.07

Stosowanie technik

samoobrony

515[01].O1.05

Prowadzenie działalności

gospodarczej

515[01].O1.06

Udzielanie pierwszej

pomocy poszkodowanym

515[01].O1.08

Posługiwanie się językiem

angielskim zawodowym

515[01].O1.09

Stosowanie technologii

informacyjnych

w działalności zawodowej

515[01].O1.10

Kreowanie wizerunku

przedsiębiorstwa

ś

wiadczącego usługi ochrony

osób i mienia

Schemat układu jednostek modułowych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

analizować teksty źródłowe aktów prawnych,

−

korzystać z komputera w zakresie obsługi Internetu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

scharakteryzować system prawa w Rzeczypospolitej Polskiej,

−

wyjaśnić podstawowe pojęcia z zakresu prawa,

−

określić hierarchię aktów prawnych,

−

określić rodzaje norm prawnych oraz zasady ich obowiązywania,

−

określić rodzaje i istotę wykładni prawa,

−

przedstawić podstawowe informacje o polityce Unii Europejskiej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Wstęp do prawoznawstwa i elementy prawa konstytucyjnego

4.1.1. Materiał nauczania

A. Pojęcie prawa

Każde społeczeństwo, w celu ochrony interesów poszczególnych grup społecznych tworzy

różne systemy normatywne, które w sposób sobie właściwy, określają reguły postępowania
poszczególnych jednostek lub ich zbiorowości.

Systemami takimi są m.in. moralność, obyczaje, religia itd. Systemem takim jest również

prawo.

Każdy z systemów normatywnych różni się w sposób istotny od pozostałych funkcją

społeczną, przedmiotem, zakresem i metodą unormowań, a także rodzajem stosowanych
sankcji. Inne jest także pochodzenia każdego z tych systemów i inny cel, jakiemu służą.

Wśród innych systemów normatywnych prawo odznacza się wieloma cechami

specyficznymi. Na specyfikę tę wskazuje Encyklopedia prawa definiująca prawo jako
uporządkowany zbiór (system) generalnych i abstrakcyjnych norm postępowania,
ustanowionych lub uznanych przez państwo, których realizacja zabezpieczona jest
zorganizowanym przymusem państwowym.

Z wydawaniem norm prawnych mamy do czynienia wówczas, gdy państwo – działając

poprzez upoważniony do tego organ – tworzy nie istniejącą przedtem normę.

O usankcjonowaniu mówimy natomiast wtedy, gdy państwo normę stosowaną dotychczas

zwyczajowo, uznaje za obowiązującą poprzez działalność organów stosujących prawo, które
zwyczajem zaczynają posługiwać się tak jak prawem. W ten sposób wiele norm
zwyczajowych, moralnych i innych uzyskało rangę norm prawnych. W państwach
współczesnych, o rozwiniętych systemach prawnych prawo powstaje niemal wyłącznie
w drodze ustanawiania norm.

Definicja prawa wskazuje na nierozerwalny związek prawa z państwem. Wynika to

z faktu, że integralną cechą prawa jest przymus, stanowiący zabezpieczenie jego
przestrzegania. Przymusem zaś dysponuje państwo, które stwarza w tym celu specjalny
aparat, zwany też aparatem przymusu.

Nieprzestrzeganie norm prawnych powoduje uruchomienie odpowiednich ogniw aparatu

państwowego, sądów, organów ścigania, komorników itp. Organy te – w zależności od
charakteru naruszenia normy stosują określony tryb postępowania, zapewniający
poszanowanie prawa.

B. Elementy prawa konstytucyjnego

Konstytucja jest najwyższym aktem prawnym w państwie. Z punktu widzenia systemu

ź

ródeł prawa jest ustawą, ale ustawą o szczególnym znaczeniu, ustawę zasadniczą.

O pierwszoplanowej roli konstytucji w systemie prawnym państwa decydują dwie zasady:

a)

konstytucja może być zmieniona tylko w szczególnym trybie, który z reguły
charakteryzuje się zwiększonym quorum i koniecznością uzyskania kwalifikowanej
większości głosów,

b)

wszystkie akty prawne w państwie muszą być zgodne z konstytucją; w ten sposób
determinuje ona charakter całego systemu prawnego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8

Konstytucja

określa

podstawowe

zasady

ustroju

politycznego,

społecznego

i gospodarczego państwa, a także normuje strukturę, kompetencje i sposób powoływania jego
podstawowych organów.

Z reguły istotną część konstytucji stanowią unormowania podstawowych wolności, praw

i obowiązków człowieka i obywatela.

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 r. opiera się na zasadzie podziału władz na

władzę ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. Normy prawa konstytucyjnego realizują tę
zasadę, ustalając strukturę aparatu państwowego. Określają one rolę i zadania organów
ustawodawczych, tj. Sejmu i Senatu, organów wykonawczych – Prezydent RP i Rady
Ministrów oraz organów sądowniczych, tj. sądów i trybunałów.

Władza ustawodawcza powinna ustanawiać prawa oraz mieć pewne kompetencje

w zakresie ich wykonywania, do władzy wykonawczej powinno należeć sprawowanie
bieżących rządów na podstawie ustanowionych praw, sądy zaś powinny orzekać stosując
normy wydane przez władzę ustawodawczą. Niezależność trzech ośrodków, a co za tym idzie,
niemożność uzyskania przewagi przez którąkolwiek z nich nad pozostałymi, daje gwarancję
nienadużywania władzy i poszanowania praw z wolnościami obywatelskimi.

Następstwem podziału władz jest podział organów państwowych na: 1) organy

ustawodawcze, 2) organy wykonawcze, 3) organy sądownicze.

1) Organy władzy ustawodawczej

Konstytucja RP przyjęła, że parlament w Polsce jest dwuizbowy i składa się z Sejmu

i Senatu.

Sejm składa się ze stałej liczby 460 posłów. Do wykonywania określonych zadań Sejm

tworzy odpowiednie organy wewnętrzne. Organizację wewnętrzną Sejmu ustalają przepisy
konstytucyjne oraz regulamin sejmowy. Organami Sejmu są:
1.

marszałek Sejmu,

2.

prezydium Sejmu,

3.

Konwent seniorów,

4.

Komisje sejmowe.
Marszałek kieruje pracami Sejmu, a w szczególności stoi na straży praw i godności

Sejmu, czuwa nad tokiem prac Sejmu i jego organów. Reprezentuje Sejm, przewodniczy
obradom, kieruje pracami prezydium Sejmu itd.

Prezydium Sejmu składa się z marszałka i wicemarszałków, wybieranych przez Sejm

spośród posłów. Do zadań prezydium Sejmu należy między innymi ustalanie planów prac
Sejmu, zwoływanie posiedzeń i dokonywanie wykładni regulaminu Sejmu i inne zadania
określone przepisami.

Konwent seniorów składa się z marszałka i wicemarszałków oraz przewodniczących

klubów poselskich. Obradom konwentu przewodniczy marszałek Sejmu. Jego główne zadanie
polega na zapewnieniu współdziałania organizacji zrzeszających posłów na terenie Sejmu.

Komisje sejmowe są organami specjalistycznymi Sejmu. W ich skład wchodzą posłowie.

Są wewnętrznymi pomocniczymi organami Sejmu, powoływanymi dla określonego rodzaju
spraw w celu ich przygotowania i wyrażania opinii, zanim staną się przedmiotem obrad na
posiedzeniu Sejmu.

Komisje dzielą się na stałe i nadzwyczajne. Komisje nadzwyczajne powoływane są do

zbadania określonej sprawy.

Najważniejszą funkcją Sejmu jest funkcja ustawodawcza. Poza tym Sejm pełni funkcję

kontrolną i funkcję decyzyjną (niekiedy współdecyzyjną) przy obsadzie personalnej szeregu
organów państwa.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9

Senat, będący drugą izbą polskiego parlamentu, składa się ze 100 senatorów. Kadencja

Senatu, podobnie jak Sejmu trwa 4 lata. W wypadku skrócenia kadencji Sejmu skrócona
zostaje również kadencja Senatu. Organizacja wewnętrzna Senatu jest zbliżona do organizacji
Sejmu.

Podstawową funkcją Senatu jest współuczestniczenie z Sejmem w procesie legislacyjnym

przy stanowieniu ustaw.

Obok udziału w stanowieniu prawa Senat spełnia szereg innych funkcji, m.in. jest

organem współpracującym z organizacjami polonijnymi na obczyźnie.

2) Organy władzy wykonawczej

W myśl art. 126 Konstytucji Prezydent RP jest najwyższym przedstawicielem

Rzeczypospolitej Polskiej i gwarantem ciągłości władzy państwowej. Czuwa on nad
przestrzeganiem Konstytucji, stoi na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa oraz
nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium.

Wyboru Prezydenta dokonuje Naród w wyborach powszechnych na pięcioletnią kadencję.
Prezydent RP ma liczne kompetencje o charakterze przede wszystkim reprezentacyjnym.

W stosunkach zewnętrznych reprezentuje państwo m.in. poprzez ratyfikowanie
i wypowiadanie umów międzynarodowych, przyjmowanie listów uwierzytelniających
i odwołujących przedstawicieli poszczególnych państw, mianowanie i odwoływanie
przedstawicieli Polski w innych państwach itp.

W stosunkach zewnętrznych Prezydent jest najwyższym zwierzchnikiem sił zbrojnych.

Mianuje on Szefa Sztabu Generalnego oraz dowódców rodzajów sił zbrojnych. Prezydent
nadaje obywatelstwo polskie, ordery i odznaczenia. Do niego należy też stosowanie prawa
łaski. Posiada też szereg ,innych kompetencji wynikających z przepisów.

Rada Ministrów (rząd)

Konstytucja wyznacza Radzie Ministrów dwa podstawowe zadania:

1.

prowadzenie polityki wewnętrznej i zagraniczne Rzeczypospolitej Polskie,

2.

kierowanie administracją rządową.
Zakres kompetencji Rady Ministrów określony jest w Konstytucji w ten sposób, że do niej

należą wszystkie sprawy polityki państwa nie zastrzeżone dla innych organów państwa
i samorządu terytorialnego. Oznacza to, że każda sprawa wchodząca w zakres kompetencji
państwa, o ile tylko nie została w Konstytucji zastrzeżona dla innego organu, wchodzi tym
samym w zakres kompetencji Rządu.

Rada Ministrów wyposażona jest w tzw. kompetencje ogólne, co oznacza, że kieruje

administracją rządową we wszystkich dziedzinach działalności. W szczególności Rada
Ministrów koordynuje i kontroluje prace organów administracji rządowej, zapewnia
bezpieczeństwo zewnętrzne i wewnętrzne państwa oraz porządek publiczny, a także sprawuje
ogólne kierownictwo w dziedzinie obronności kraju.

Jako organ wykonawczy Rada Ministrów zapewnia wykonanie ustaw. Na podstawie ustaw

i w celu ich wykonania wydaje rozporządzenia będące źródłem powszechnie obowiązującego
prawa.

W skład Rady Ministrów wchodzą: Prezes Rady Ministrów oraz ministrowie. Ponadto

w skład Rady Ministrów mogą być powołani wicepremierzy RM, a także przewodniczących
określonych w ustawach komitetów.

Przedstawicielem Rady Ministrów w województwie jest wojewoda.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10

Organy władzy sądowniczej: Sądy i Trybunały

W myśl Konstytucji wymiar sprawiedliwości w Polsce sprawują: Sąd Najwyższy, sądy

powszechne, sądy administracyjne oraz sądy wojskowe.

Wymiar sprawiedliwości ma za zadanie rozstrzyganie konfliktów o charakterze prawnym.
Wymiar sprawiedliwości cechują dwa szczególne elementy:
1.

istnienie wyspecjalizowanych organów państwowych, których zadaniem jest

dokonywanie wymiaru sprawiedliwości,

2.

szczególna forma (procedura), w jakiej wyniku sprawiedliwość jest dokonywana.

Charakterystyczną cechą sądów jest niezawisłość (zasada niezawisłości sędziowskiej).

Niezawisłość ta oznacza, że przy rozpatrywaniu sprawy i wydawaniu orzeczenia sędzia jest
niezależny. Nie podlega nikomu, nawet najwyższym organom państwa, ma jedynie obowiązek
kierować się przepisami prawa (w zakresie orzekania sędzia podlega tylko ustawie).

Drugą charakterystyczną cechą sądów jest oparcie ich funkcjonowania na zasadzie

instancyjności. Polega ona na tym, że od wydanego orzeczenia każdej stronie przysługuje
prawo odwołania się do sądu wyższego szczebla, czyli sądu drugiej instancji.

Najwyższym organem sądowym jest Sąd Najwyższy. Sprawuje on nadzór w zakresie

orzekania nad wszystkimi innymi sądami. Do jego istotnych zadań należy zapewnienie
prawidłowości oraz jednolitości wykładni prawa i praktyki sądowej w dziedzinach należących
do jego właściwości.

Trybunał Konstytucyjny jest niezawisłym organem, którego głównym zadaniem jest

zapewnienie właściwej jakości naszego prawa, przede wszystkim poprzez zapewnienie
zgodności przepisów stanowionych przez organy centralne z aktami wyższego rzędu,
a zwłaszcza z Konstytucją. Do Trybunału Konstytucyjnego należy również rozstrzyganie
sporów kompetencyjnych pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa.

Trybunał Stanu orzeka o odpowiedzialności osób zajmujących najwyższe stanowiska

państwowe za naruszenie Konstytucji lub ustawy, w związku z zajmowanym stanowiskiem
lub w zakresie swojego urzędowania. W myśl Konstytucji odpowiedzialność taką ponoszą:
Prezydent RP, Prezes RM, członkowie RM, Prezes NBP, Prezes NIK i inne osoby określone
w przepisach.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Co to jest prawo?

2.

Czy możliwe jest istnienie prawa bez państwa?

3.

Dlaczego Konstytucja uznana jest za ustawę zasadniczą?

4.

Jakie zagadnienia są przedmiotem regulacji konstytucji?

5.

Które organy są organami ustawodawczymi w Polsce?

6.

Jakie kompetencje przyznaje Konstytucja Prezydentowi RP?

7.

Jak można scharakteryzować kompetencje Rady Ministrów?

8.

Kto wchodzi w skład Rady Ministrów?

9.

Na czym polega niezawisłość sędziowska?

10.

Jakie są kompetencje Trybunału Konstytucyjnego?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na podstawie tekstu Konstytucji RP, jej budowy i zawartości wykaż, że słusznie używa

się stwierdzenia „Konstytucja jest ustawą zasadniczą”.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

zapoznać się z preambułą do Konstytucji RP,

2)

zapoznać się ze strukturą Konstytucji,

3)

określić zagadnienia regulowane w Konstytucji,

4)

zapoznać się z przepisami dotyczącymi jej zmiany,

5)

wyjaśnić podstawowe spostrzeżenia,

6)

przedstawić na forum grupy uzyskane wyniki.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

Konstytucja RP,

–

komputer z dostępem do Internetu.

Ćwiczenie 2

Na podstawie Konstytucji RP wyjaśnij zasadę trójpodziału władz. Przedstaw

najważniejsze organy poszczególnych władz i ich funkcje.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

przeanalizować treść Konstytucji RP,

2)

odszukać w Konstytucji RP artykuły dotyczące trójpodziału władz,

3)

odszukać przepisy określające funkcje organów reprezentujących poszczególne władze,

4)

scharakteryzować wykonanie ćwiczenia na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

Konstytucja RP,

–

komputer z dostępem do Internetu.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

zdefiniować pojęcia prawo?

2)

określić, czy możliwe jest istnienie prawa bez państwa?

3)

wyjaśnić, dlatego Konstytucja uznana jest za ustawę zasadniczą?

4)

określić, zagadnienia które są przedmiotem regulacji Konstytucji?

5)

określić, jakie kompetencje przyznaje Konstytucja Prezydentowi RP?

6)

określić, organy ustawodawcze RP?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12

7)

scharakteryzować kompetencje Rady Ministrów?

8)

określić, kto wchodzi w skład Rady Ministrów?

9)

scharakteryzować, na czym polega niezawisłość sędziowska

10)

określić kompetencje Trybunału Konstytucyjnego?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13

4.2.

Wybrane zagadnienia dotyczące tworzenia systemu prawa

4.2.1. Materiał nauczania

Prawo składa się z tysięcy różnych aktów normatywnych o różnej randze, regulujących

różnorodne stosunki społeczne. Całokształt obowiązujących w danym państwie norm
prawnych składa się na system prawa. System ten, podobnie jak każdy inny system jest
skoordynowany wewnętrznie i uporządkowany. Zgrupowanie i zsynchronizowanie norm
regulujących stosunki o zbliżonym charakterze pozwala na precyzyjne posługiwanie się nimi.

Podstawowy podział prawa na prawo publiczne i prawo prywatne wywodzi się już

z prawa rzymskiego. Według twórcy tego podziału, rzymskiego prawnika Ulpiana,
podstawowym kryterium podziału prawa na publiczne i prywatne był interes, jaki
poszczególne działy prawa chroniły. Tak więc, normy mające na celu korzyści państwa
rzymskiego, stanowiły normy prawa publicznego. Normami prawa prywatnego były zaś
normy, mające na celu korzyści jednostki. Na przestrzeni wieków tworzono
i doprecyzowywano kryteria podziały na prawo publiczne i prywatne. Niemniej jednak
podział ten jest utrzymywany.

Zarówno w ramach prawa publicznego, jak i prywatnego przeprowadzany jest dalszy

podział prawa na gałęzie. Za podstawowe kryterium podziału prawa na gałęzi uznaje się
rodzaj stosunków, jakie dana gałąź reguluje (np. prawo administracyjne, prawo karne, prawo
cywilne). O przynależności przepisu do takiej lub innej gałęzi prawa decyduje charakter
stosunku społecznego, którego przepis dotyczy. Stosunki społeczne będące przedmiotem
regulacji prawnej można podzielić na pewne grupy, wyodrębniając np. stosunki rodzinne,
stosunki majątkowe, stosunki pracy inne. Stosując ten podział na przepisy otrzymujemy
szereg gałęzi prawa. Jednak stosowanie wyłącznie tego kryterium jest zawodne. Dlatego też
doktryna prawa proponuje stosowanie dodatkowych, uzupełniających kryteriów podziału
dotyczących np. właściwych metod działania czy rodzaju stosowanych sankcji.
W konsekwencji celowe może być włączenie norm regulujących pewne stosunki do
określonej gałęzi prawa nie według kryterium rodzaju tych stosunków, lecz ze względu na
stosowaną w danej gałęzi metodę lub stosowane w niej sankcje.

W ramach poszczególnych gałęzi prawa wyróżnia się instytucje prawne, czyli węższe

zespoły norm odnoszące się do pewnego zagadnienia. Mówi się więc o instytucji małżeństwa,
instytucji najmu, instytucji testamentu – rozumiejąc pod tym terminem odpowiednie grupy
norm prawnych. Instytucja prawne nie odpowiada swą treścią przytoczonemu dalej znaczeniu
normy prawnej.

Każda gałąź prawa ma swoją wewnętrzną systematykę, przeprowadzoną także według

określonych zasad. Zwykle w każdej gałęzi wyodrębniona zostaje tzw. cześć ogólna,
zawierająca wspólne zasady, zaś pozostały materiał normatywny podzielony jest na działy.

Systemy prawa w poszczególnych państwach są różne. Wynika to z różnic tkwiących

w regulowanych przez prawo stosunkach ekonomicznych, w tradycjach historycznych, czy też
w polityce państwa na określonych odcinkach itd.

W naszym systemie prawo usystematyzowanie polega przede wszystkim na podziale

prawa na gałęzie.

Poniżej scharakteryzujemy poszczególne gałęzie wchodzące w skład naszego systemu

prawa.

W polskiej doktrynie prawnej przyjmuje się najczęściej podział prawa na następujące

gałęzie:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14

1) prawo konstytucyjne rozumiane jako zespół norm regulujących podstawowe urządzenia

ustroju państwa,

2) prawo cywilne rozumiane jako zespół norm regulujących stosunki majątkowe i niektóre

stosunki osobiste między równorzędnymi podmiotami prawa (osobami fizycznymi
i prawnymi),

3) prawo pracy rozumiane jako zespół norm regulujących stosunki między pracodawcą

a pracownikiem na tle świadczonej pracy,

4) prawo rodzinne rozumiane jako zespół norm regulujących osobiste i majątkowe stosunki

między małżonkami, krewnymi oraz stosunki wynikające z przysposobienia, opieki
i kurateli,

5) prawo gospodarcze – aktualnie toczy się dyskusja nad problemem, czy normy prawne

regulujące stosunki gospodarcze nie powinny być wyodrębnione w odrębnej gałęzi prawa.

6) prawo karne rozumiane jako zespół norm mówiących, jakie czyny są przestępstwami,

ustalające kary za popełnienie tych przestępstw, oraz określające ogólne zasady
odpowiedzialności karnej,

7) prawo administracyjne rozumiane jako zespół norm regulujących strukturę organów

administracyjnych oraz stosunki prawne powstające w ramach władczej działalności tych
organów,

8) prawo finansowe rozumiane jako zespół norm regulujących gromadzenie środków

pieniężnych przez państwo oraz ich rozdział i wydatkowanie, a także określające strukturę
oraz tryb działania organów i instytucji finansowych,

9) prawo procesowe – nie będące jednolitym zespołem norm. Wyodrębnia się w nim trzy

podstawowe działy:

– prawo o ustroju sądów i prokuratury, określające cele i zadania wymiaru sprawiedliwości

oraz normujące strukturę wymiaru sprawiedliwości, a także prawa i obowiązki sędziów
i prokuratorów,

– prawo cywilne procesowe regulujące tryb rozstrzygania spraw cywilnych przez sądy

i niektóre inne organy oraz właściwości tych organów,

– prawo karne procesowe regulujące tryb prowadzenia i rozstrzygania spraw karnych przez

organy wymiaru sprawiedliwości.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Co rozumiemy przez pojęcie „system prawa”?

2.

Jakie kryterium przesądza o podziale prawa na prawo publiczne i prawo prywatne?

3.

Jakie kryterium przesądza o podziale prawa na poszczególne gałęzie?

4.

Co rozumiesz przez „instytucje prawne”?

5.

Jakie gałęzie prawa występują w Polskim systemie prawa?

6.

Jakie stosunki społeczne regulowane są przez prawo cywilne?

7.

Jakie stosunki społeczne regulowane są przez prawo administracyjne?

8.

Czy prawo procesowe różni się od innych gałęzi prawa?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Korzystając z nabytej wiedzy dokonaj podziału gałęzi prawa na należące do prawa

publicznego i prawa prywatnego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

przeanalizować kryteria wg których prawo podzielono na publiczne i prywatne,

2)

przeanalizować treść definicji poszczególnych gałęzi,

3)

dokonać podziału gałęzi prawa na należące do prawa publicznego i prawa prywatnego,

4)

uzasadnienie przedstawić na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

Kodeks karny,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 2

Na podstawie Kodeksu pracy przedstaw definicję pracownika.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

odszukać w Kodeksie pracy definicję pracownika,

2)

przeanalizować treść definicji,

3)

przedstawić definicję pracownika na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

Kodeks pracy.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

zdefiniować pojęcie „system prawa”?

2)

określić, jakie kryterium przesądza o podziale prawa na prawo
publiczne i prawo prywatne?

3)

określić, jakie kryterium przesądza o podziale prawa na poszczególne
gałęzie?

4)

określić, co to są „instytucje prawne”?

5)

scharakteryzować gałęzie prawa występujące w Polsce?

6)

określić, jakie stosunki społeczne regulowane są przez prawo
cywilne?

7)

określić, jakie stosunki społeczne regulowane są przez prawo
administracyjne?

8)

scharakteryzować różnice między prawem procesowym, a innymi
gałęziami prawa?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16

4.3.

Budowa normy prawnej

4.3.1. Materiał nauczania

Norma prawna jest elementarną cząstką prawa, toteż jej definicja jest zbliżona do ogólnej

definicji prawa.
Norma prawna to poparta przymusem państwowym ogólna reguła postępowania skierowana
do abstrakcyjnego adresata, określającą jego sposób postępowania, w przewidzianej normą
sytuacji.

Normę prawną charakteryzują pewne cechy, a przede wszystkim to, że mają one ogólny

i abstrakcyjny charakter.

Ogólny charakter oznacza, że nie indywidualizuje osoby, na której ciąży obowiązek, ale

zawsze jest skierowana do pewnego (szerszego lub węższego kręgu adresatów). Każdy, kto
znajduje się w sytuacji opisanej przez normę ma obowiązek zachować się tak, jak norma
określa. Norma prawna może więc być regułą bądź nakazującą, bądź zakazującą, bądź
upoważniającą do określonego postępowania. Musimy jednak zdawać sobie sprawę, że nie
każdy nakaz postępowania, choćby poparty przymusem państwowym, jest normą prawną (np.
nakaz podatkowy).

Abstrakcyjny charakter normy przejawia się w samym ujęciu, w sposobie jej

formułowania. Najczęściej bowiem normy charakteryzują w sposób generalny sytuację, której
dotyczą, abstrahując od wyliczania konkretnych wypadków stosowania normy. Tak np. norma
zawarta w art. 415 k.c. przewiduje, że ten „kto z winy swojej wyrządził drugiemu szkodę
obowiązany jest do jej naprawienia”, jest ujęciem abstrakcyjnym, w którym ustawodawca nie
precyzuje konkretnych wypadków wyrządzenia szkody, powodujących obowiązek jej
naprawienia.

Norma prawna ma charakter dwustronny. Z każdej normy wynika dla jednej osoby

obowiązek, a dla drugiej prawo, będące korelatem obowiązku. Jeżeli dłużnik ma obowiązek
zwrócenia długu w oznaczonym terminie, to w tym samy terminie wierzyciel ma prawo
domagać się zwrotu pożyczonej kwoty. Jedno i drugie wynika z tej samej normy prawnej.

Normy prawne mają określona strukturę wewnętrzną. Składają się one z trzech

zasadniczych części: hipotezy, dyspozycji i sankcji.

Hipoteza jest to część normy określająca krąg adresatów, do których norma się odnosi

i okoliczności, w jakich ma zastosowanie. Hipoteza określa więc warunki, których zaistnienie
powoduje obowiązek zachowania się w sposób określony w normie.

Dyspozycja jest to część normy prawnej, który wskazuje obowiązujący – w danej

sytuacji opisanej – sposób zachowania. Co należy zrobić, a co jest zabronione – o tym
informuje dyspozycja. Jest ona kluczową częścią normy.

Sankcja jest częścią normy określającą następstwo zachowania się w sposób niezgodny

ze wskazaniami określonymi w dyspozycji.

Sankcji nie należy utożsamiać z karą. Jedynie w normach prawa karnego sankcja

przybiera formę kary. Formy sankcji w innych gałęziach prawa są rozmaite. Na przykład
sankcją za naruszenie zasad sporządzania testamentu jest nieważność testamentu.

Klasyczna, trójczłonowa budowa normy prawnej w niektórych gałęziach ulega pewnym

modyfikacjom. Niektórzy autorzy zajmujący się prawem karnym stoją na stanowisku, że
normy tej gałęzi składają się z dyspozycji i sankcji, natomiast są pozbawione hipotezy. Tak
np. w normie zawartej w art. 284 § 1 k.k.: „Kto przywłaszcza sobie cudzą rzecz ruchomą lub
prawo majątkowe, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3”, część pierwsza: „Kto
przywłaszcza sobie prawo majątkowe” jest łączącym hipotezę i dyspozycję określaniem czynu

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17

przestępczego. Druga część art. 284 § 1 k.k. rozpoczynające się od słów: „podlega karze…”
stanowi sankcję.

W systemie prawnym występuje dwa rodzaje norm prawnych, które różnią się od siebie

charakterem i mocą obowiązującą, są to:

a) normy bezwzględnie obowiązujące (normy imperatywne),
b) normy względnie obowiązujące (normy dyspozytywne).
Normy imperatywne formują w sposób bezwzględny obowiązek postępowania

w określony sposób w przewidzianych prawem sytuacjach. Adresatowi normy nie wolno –
pod rygorem zastosowania sankcji – zachować się inaczej, niż to przewiduje norma. Nakaz
lub zakaz zawarty w normie jest bowiem dla stron bezwzględnie obowiązujący. Na przykład
normy określające terminy przedawnienia w prawie cywilnym mają charakter imperatywny.
Dlatego umowa, w której strony zgodnie postanowiły, że ich roszczenie z tytułu np.
dzierżawy, przedawniają się w innym terminie – będzie nieważna.

Normy imperatywne stanowią większość obowiązujących w państwie norm prawnych,

a niektóre gałęzie prawa (np. prawo konstytucyjne, karne, administracyjne) składają się
wyłącznie z takich norm.

Odmienny charakter mają normy dyspozytywne. Strony umowy zobowiązane są

w trakcie jej wykonywania postępować zgodnie z normami dyspozytywnymi tylko wtedy, gdy
spraw, których normy dotyczą, nie uregulowały inaczej. Normy takie występują głównie
w prawie cywilnym i handlowym. Na przykład norma zawarta w art. 642 § 2 k.c., stanowiąca,
ż

e „W braku odmiennej umowy przyjmującemu zamówienie należy się wynagrodzenia

w chwili oddania dzieła”, jest normą dyspozytywną. Nakłada ona bowiem na zamawiającego
obowiązek zapłaty w chwili oddania dzieła przez wykonawcę, nie stoi jednak na
przeszkodzie, ustalenie przez strony innego momentu zapłaty niż chwila oddania dzieła.

Odróżnienie norm imperatywnych od dyspozytywnych ułatwione jest tym, że normy

imperatywne zawieraj często charakterystykę, rygorystyczne sformułowania, np. „przeciwne
postanowienia umowy są nieważne”. Natomiast normy dyspozytywne zawierają
sformułowania elastyczne np. „o ile norma nie stanowi inaczej”, „w braku odmiennej
umowy”.

W prawie pracy oraz w prawie cywilnym, a więc tam, gdzie prawo wkracza jako czynnik

ochrony słabszego kontrahenta, pojawiają się normy o charakterze pośrednim, będące
normami imperatywnymi dla strony silniejszej, a działająca jako norma dyspozytywna dla
strony słabszej. Zgodnie z treścią takich norm strony stosunku prawnego mogą odmiennie go
ukształtować, niż to wynika z konkretnego wzorca ustawowego, ale do zakreślonych w takiej
normie maksymalnych lub minimalnych granic. Poza tymi granicami ustalenia nie wiążą
stron. Na przykład art. 593 § 1 k.c. stanowi, że „Prawo odkupu może być zastrzeżone na czas
nie przekraczający lat pięciu, termin dłuższy ulega skróceniu do lat pięciu”.

Od normy prawnej odróżnić należy przepis prawny (często w praktyce pojęcia te są

utożsamiane). Przepisy prawne są wyodrębnionymi zadaniami, zamieszczonymi w aktach
prawnych. Są one ich elementarnymi cząstkami. Ze względów porządkowych przepisy ujmuje
się najczęściej w formie artykułów, paragrafów, punktów, ustępów i liter. Czasem
w pojedynczym przepisie wyrażona jest w całości norma prawna. Niekiedy poszczególna
norma wyrażona jest w wielu przepisach.

W większych aktach normatywnych przepisy są pogrupowane w księgi, części, rozdział

itp. Pomaga to w odszukaniu potrzebnego przepisu. Bez takiej systematyki posługiwanie się
obowiązującym aktem normatywnym byłoby bardzo trudne. Dotyczy to zwłaszcza Kodeksów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Co to jest norma prawna?

2.

Jakie są cechy charakterystyczne normy prawnej?

3.

Jaka jest struktura normy prawnej?

4.

Jakie informacje zawierają poszczególne człony normy prawnej?

5.

Co to jest przepis prawny?

6.

Czym charakteryzuje się norma imperatywna?

7.

Jakie cechy mają normy dyspozytywne?

8.

Na czym polega „sankcja prawna”?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zdecyduj, które z wymienionych zdań charakteryzują normy prawne, a które inne normy

postępowania (religijne, moralne, obyczajowe itp.).

Zdanie

Norma

prawna

Inna norma

postępowania

1. Ich przestrzeganie jest zagwarantowane istnieniem

przymusu państwowego

2. Sankcją za ich nieprzestrzeganie jest odrzucenie przez

grupę

3. Są powszechnie obowiązujące na terytorium określonego

państwa

4. Są niesformalizowane

5. Są tworzone poprzez upoważnione do tego organy

państwowe w ściśle określonym trybie

6. Są przekazywane przez rodzinę lub grupę towarzyską,

w której funkcjonuje człowiek

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

przeczytać polecenie zawarte w ćwiczeniu,

2)

zdefiniować pojęcia: norma prawna, obyczajowa i moralna,

3)

wskazać różnice między podanymi normami,

4)

wstawić krzyżyk w odpowiednią rubrykę tabeli.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

wybrane akty prawne,

–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 2

Odszukaj w Kodeksie karnym, Kodeksie cywilnym, Kodeksie postępowania

administracyjnego oraz Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym po jednym przepisie prawnym.
…………………………………………………………………………………………………..
…………………………………………………………………………………………………...
…………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………………………….
………………………………………………………………………………………………….
………………………………………………………………………………………………….
………………………………………………………………………………………………….
………………………………………………………………………………………………….
………………………………………………………………………………………………….

(ćwiczenie ma na celu sprawdzenie, czy potrafisz odróżnić przepis prawny od normy prawnej)

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

przeczytać uważnie polecenie zawarte w ćwiczeniu,

2)

wyszukać w podanych źródłach prawa po jednym przepisie prawnym,

3)

wpisać wybrane przepisy prawne w miejsce zaznaczone w ćwiczeniu.

Wyposażenie stanowiska:

–

wybrane źródła prawa,

–

komputer z dostępem do Internetu,

–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

zdefiniować pojęcie norma prawna?

2)

określić cechy charakterystyczne normy prawnej?

3)

określić strukturę normy prawnej?

4)

scharakteryzować elementy składowe normy prawnej?

5)

zdefiniować pojęcie przepis prawny?

6)

wyszukać w aktach prawnych wybrane przepisy prawne?

7)

określić, na czym polega „sankcja prawna”?

8)

scharakteryzować normę

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

20

4.4. Hierarchia aktów prawnych

4.4.1. Materiał nauczania

Jak już wspomniano wśród innych systemów normatywnych prawo odznacza się wieloma

cechami specyficznymi. Jest ono przede wszystkim zespołem norm (reguł postępowania)
o charakterze sformalizowanym. Reguły te zwykle stanowione są w specjalnym trybie przez
upoważnione do tego organy państwa i poparte są określonymi sankcjami. Formy, w jakich
wyrażone są normy prawne, są różnorodne. Określenie tych form w państwach współczesnych
dokonywane jest zazwyczaj w Konstytucji danego państwa. Tylko te reguły postępowania,
którym nadano jedną z przewidzianych form, mogą być uznane za prawo. Reguły nie
posiadające określonej formy mogą być traktowane jako zalecane lub postulaty, nie są jednak
prawem. Formy, w jakich wyrażone normy prawne określone są pojęciem „źródła prawa”.

Poszczególne źródła prawa (np. ustawy, rozporządzenia) różnią się między sobą tym, że

wydawane są przez różne organy państwowe, w różnym trybie i regulują odmienny zakres
stosunków. W konsekwencji rola i znaczenie poszczególnych form (źródeł prawa) jest różna.
Niektóre z nich mają charakter nadrzędy w stosunku do innych.

O miejscu w hierarchii ważności poszczególnych źródeł prawa decyduje to, od jakiego

organu pochodzą, jak również zakres i ranga spraw, jakie za pomocą danego źródła powinny
być regulowane.

Istnienie

pewnych współzależności między poszczególnymi źródłami prawa,

hierarchiczna nadrzędność jednych źródeł nad innymi pozwala wysnuć wniosek, że źródła
prawa tworzą określony system, zwany systemem źródeł prawa.

Przez system źródeł prawa rozumie się całokształt źródeł prawa w ich wzajemnym

powiązaniu. Systemy źródeł prawa w różnych państwach są różne.

W Polsce system źródeł prawa określony jest w Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej

z 1997 r.

Precyzując zakres kompetencji poszczególnych organów państwowych, Konstytucja

ustala jednocześnie, jakie akty normatywne, w jakiej formie i w jakim zakresie mogą być
wydane przez poszczególne organy państwowe. Ponadto Konstytucja określa ogólnie
wzajemny stosunek źródeł prawa, a więc przesądza ich hierarchię.

Ź

ródłom prawa poświęcono w Konstytucji RP odrębny rozdział III. W myśl art. 87

Konstytucji źródłami powszechnie obowiązującego prawa są:

1.

Konstytucja,

2.

ustawy,

3.

ratyfikowane umowy międzynarodowe,

4.

rozporządzenia.

Ponadto źródłami powszechnie obowiązującego prawa są akty prawa miejscowego na

obszarze działania organów, które je ustanowiły.

Należy wspomnieć, że poza powszechnie obowiązującym katalogiem źródeł prawa, jest

jeszcze tzw. prawo wewnętrzne. Tworzą je: uchwały Rady Ministrów i zarządzenia Prezesa
Rady Ministrów i ministrów, wydawane na podstawie ustaw. Akty prawa wewnętrznego
obowiązują tylko jednostki organizacyjne podległe organowi, który wydał akt.

Charakterystyka źródeł prawa
1.

Konstytucja, jako ustawa zasadnicza zajmuje miejsce szczególne. Obecnie obowiązująca
Konstytucja uchwalona została przez Zgromadzenie Narodowe (czyli połączone izby
Sejm i Senat) i przyjęta w referendum konstytucyjnym. Szczególne znaczenie Konstytucji

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

21

wynika przede wszystkim z przedmiotu zawartych w niej uregulowań, reguluje ona
bowiem podstawy ustroju politycznego i społeczno-gospodarczego państwa, strukturę
i zakres działania organów państwowych, podstawowe prawa i obowiązki człowieka
i obywatela.

Nadrzędna rola Konstytucji wynika z faktu, że w swej treści określa ona hierarchię

pozostałych źródeł prawa i wytycza kierunki ustawodawstwa. śaden akt normatywny nie
może być sprzeczny z Konstytucją.

Konstytucja różni się od ustaw zwykłych szczególnym trybem jej uchwalania

i zmieniania.

2.

Ustawa jest podstawową formą, w jakiej przejawia się prawotwórcza działalność Sejmu
przy istotnym udziale Senatu. śaden inny organ państwa nie jest władny wydawać ustaw.
Przedmiotem regulacji ustawowych są zagadnienia podstawowe dla życia politycznego,
społecznego i gospodarczego. Ponadto forma ustawy stosowana jest do normowania
stosunków, które charakteryzują się znaczną trwałością.
W formie ustawy ustalane są przede wszystkim normy określające prawa i obowiązki
obywateli, normy prawa karnego oraz ważniejsze zagadnienia z zakresu organizacji
i działania organów państwowych, a także przepisy regulujące postępowanie przed sądami
i organami administracji.

Inne akty normatywne winny być zgodne z ustawami, wydawane na podstawie ustaw

i w celu ich wykonania.

3.

Ratyfikowane umowy międzynarodowe
Umowy ratyfikuje i wypowiada Prezydent. Ratyfikacja niektórych umów wymaga
uprzedniej zgody Sejmu, wyrażonej w ustawie. Należą do nich umowy dotyczące:
a) pokoju, sojuszy, układów politycznych i wojskowych, b) wolności, praw lub
obowiązków obywatelskich określonych w Konstytucji, c) członkowstwa Polski
w organizacji międzynarodowej, d) znacznego finansowego obciążenia państwa, e) spraw
wymagających regulacji ustawowej. W razie kolizji między taką umową międzynarodową,
a ustawą, pierwszeństwo ma umowa międzynarodowa.
Także umowa konstytuująca organizację międzynarodową może zawierać postanowienia,
ż

e prawo tej organizacji jest stosowane w Polsce bezpośrednio i ma pierwszeństwo

w razie kolizji z ustawą.
W

umowie

międzynarodowej

państwo

polskie

może

przekazać

organizacji

międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu, na przykład organowi Unii
Europejskiej, kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach. Ustawa
wyrażająca zgodę na ratyfikację takiej umowy wymaga uchwalenia przez Sejm i Senat
większości 2/3 głosów. Sejm może zarządzić w tej sprawie referendum.

4.

Rozporządzenia

Rozporządzenia są wydawane przez naczelne organy administracji państwowej, do

których należą: Rada Ministrów, ministrowie, przewodniczący określonych w ustawie
komitetów. Prawo wydawania rozporządzeń ma również Prezydent RP.

Rozporządzenie może być wydane na podstawie wyraźnego, szczegółowego

upoważnienia zawartego w ustawie, zwanego delegacją ustawową. Upoważnienie określa
organ właściwy do wydania rozporządzenia i zakres spraw przekazanych do uregulowania
oraz wytyczne dotyczące treści rozporządzenia. Dlatego też każde rozporządzenie na
wstępie powołuje się zawsze na upoważnienie ustawowe.

Celem, któremu służy rozporządzenie jest wykonanie ustawy. Rozporządzenie

dotyczy z reguły jednego z zagadnień uregulowanych w sposób ogólny w ustawie.
Rozporządzenie ma stworzyć szczegółowe przepisy wykonawcze, które umożliwiłyby
wcielenie ustawy w życie. Sprawa, która w ustawie została tylko generalnie unormowana

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

22

jednym lub dwoma artykułami, w rozporządzeniu doznaje rozwinięcia w całym szeregu
przepisów.

Rozporządzenie – co wynika z jego miejsca w systemie źródeł prawa – nie może

zmieniać przepisów żadnej z obowiązujących ustaw. Inaczej mówiąc nie może zawierać
przepisu, który byłby sprzeczny z postanowieniami jakiejkolwiek ustawy.

Niezbędnym warunkiem uzyskania przez poszczególne źródła prawa mocy

obowiązującej jest jego ogłoszenie w Dzienniku Ustaw.

Akty prawa miejscowego

Prawo miejscowe jest prawem powszechnie obowiązującym na obszarze działania

organów, które je ustanowiły, na przykład województwa lub gminy. Stosowanie prawa
miejscowego – w granicach upoważnień zawartych w ustawie – należy do organów
samorządu terytorialnego i terenowych organów administracji rządowej.

Szczególnym rodzajem prawa miejscowego są rozporządzenia porządkowe. Nie

wymagają one upoważnienia zawartego w ustawach szczegółowych, gdyż podstawą ich
wydania przez wojewodę stanowi przepis kompetencyjny zawarty w ustawie o terenowych
organach rządowej administracji ogólnej.

Akty prawne o charakterze wewnętrznym

Obok omówionych wyżej źródeł prawa powszechnie obowiązującego, mamy również

akty prawne o charakterze wewnętrznym. W myśl Konstytucji mogą one wiązać tylko
podporządkowane organy i jednostki organizacyjne należące do administracji państwowej lub
samorządowej. Akty te nie mogą stanowić podstawy prawnej do wydania decyzji
administracyjnej, mogą natomiast kształtować sytuację prawną podległych organów
i jednostek organizacyjnych, w tym pracowników państwowych lub samorządowych
i określać ich zadania i kompetencje.

Do aktów wewnętrznych należą:

1)

uchwały Sejmu, Senatu i Rady Ministrów,

2)

zarządzenia Prezydenta RP, Prezesa Rady Ministrów oraz ministrów,

3)

akty prawa miejscowego nie mający mocy powszechnie obowiązujących,

4)

nieratyfikowane umowy międzynarodowe.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Co rozumiesz pod pojęciem „źródło prawa”?

2.

W jakim akcie normatywnym określona została hierarchia źródeł prawa?

3.

Jakie źródła prawa należą do powszechnie obowiązujących?

4.

Jakie akty prawne mają charakter wewnętrzny?

5.

Czym charakteryzuje się Konstytucja?

6.

Czy w hierarchii źródeł prawa ustawa znajduje się przed ratyfikowaną umową

międzynarodową?

7.

Jaki jest cel wydawania rozporządzeń?

8.

Czym różni się ustawa od aktu prawa miejscowego?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

23

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na podstawie Konstytucji i Regulaminu Sejmu RP przedstaw tryb uchwalania ustaw

w Polsce.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

przeanalizować treść Konstytucji RP i Regulamin u Sejmu RP,

2)

wyszukać przepisy dotyczące trybu uchwalania ustaw w Polsce,

3)

ustalić tryb uchwalania ustaw w Polsce,

4)

przedstawić tryb uchwalania ustaw w Polsce na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

Konstytucja RP,

−

Regulamin Sejmu RP,

−

komputer z dostępem do Internetu.

Ćwiczenie 2

Na podstawie Aktu dotyczącego warunków przystąpienia Rzeczypospolitej Polskiej (…)

oraz dostosowań w Traktatach Rzeczypospolitej Polskiej stanowiących podstawę Unii
Europejskiej (Dz. U. Nr 90 z 2004 r., poz. 864) i odpowiednich przepisów Konstytucji RP
wskaż rodzaje aktów prawnych, do stosowania których Polska się zobowiązała.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

odszukać tekst Traktatu z dnia 16 kwietnia 2006 r. w Internecie,

2)

przeanalizować część pierwszą „Aktu dotyczącego warunków przystąpienia …”,

3)

wypisać rodzaje aktów prawnych objętych traktatem,

4)

przedstawić wyniki na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

wskazane akty prawne,

−

papier formatu A4, przybory do pisania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

24

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

zdefiniować pojęcia „źródło prawa”?

2)

wskazać akt normatywny, w który określono hierarchię aktów
prawnych?

3)

wskazać źródła prawa powszechnie obowiązującego?

4)

określić,

jakie

akty

prawne

mają

charakter

powszechnie

obowiązujących?

5)

określić, cechy charakterystyczne Konstytucji?

6)

określić, jaki jest cel wydawania rozporządzeń?

7)

wskazać różnice między aktem prawa miejscowego a ustawą?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

25

4.5. Elementy wykładni prawa

4.5.1. Materiał nauczania

W procesie stosowania prawa przez organy wymiaru sprawiedliwości i organy

administracyjne, a także w wielu sytuacjach – w jakich znajdują się obywatele korzystający
z przepisów –dochodzi niejednokrotnie do wątpliwości co do znaczenia konkretnego
przepisu. Wykładnia prawa jest środkiem do ich przezwyciężenia.

Przez wykładnię prawa rozumie się ogół rozumowania zmierzający do odkodowania

norm prawnych z obowiązujących przepisów prawnych oraz ustalenie ich znaczenia.

W ramach szeroko rozumianej wykładni prawa mieści się szereg procesów myślowych,

odnoszących się zwłaszcza do prawidłowego odczytania informacji, zawartych w tekście
normatywnym, a następnie nadanie odczytanej informacji znaczenia wypowiedzi
normatywnej. Sposób przeprowadzania wykładni prawa wyznaczony jest przez
ukształtowanie w praktyce i doktrynie prawnej dyrektywy interpretacyjne, tj. reguły
wskazujące, jak należy odtwarzać normy prawne z przepisów prawnych i ustalać znaczenie
przepisów prawnych. Przyjęte w danym systemie prawa reguły wykładni nie stanowią nigdy
zamkniętego katalogu. Należy pamiętać, że w drodze wykładni nigdy nie są tworzone nowe
normy prawne. Przy pomocy wykładni ustala się jedynie sens norm już istniejących.

Klasyfikację wykładni prawa przeprowadzić można według różnych kryteriów.

Przyjmując kryterium podmiotowe, a więc w zależności od tego kto wykładni dokonuje,
wyróżnić można:
a)

wykładnię autentyczną,

b)

wykładnię legalną,

c)

wykładnię praktyczną,

d)

wykładnię doktrynalną.

Wykładnia autentyczna jest wykładnią dokonywaną przez ten organ, od którego dana

norma pochodzi. Na przykład Minister Finansów tłumaczy wątpliwości powstające przy
stosowaniu jego rozporządzenia. Wykładnia taka jest powszechnie obowiązująca, tzn. wiąże
wszystkich w takim samym zakresie, jak norma interpretowana.

Wykładnia legalna dokonywana jest przez organ państwowy, któremu to zadanie zostało

specjalnie powierzone, z reguły w Konstytucji. Organem tym może być prezydent, sąd
najwyższy danego państwa itp. Wykładnia legalna ma charakter obowiązujący. W Polsce nie
ma obecnie organu dokonującego wykładni legalnej. Przed wejściem w życie Konstytucji RP
z 1997 r. dokonywanie powszechnie obowiązującej wykładni legalnej należało do Trybunału
Konstytucyjnego.

Wykładnia praktyczna jest to wykładnia dokonywana przez organy stanowiące prawa,

przy rozstrzyganiu konkretnych spraw. Wykładnią praktyczną zajmują się organy wymiaru
sprawiedliwości i organy administracji państwowej. Podstawowe znaczenia ma wykładnia
organów wymiaru sprawiedliwości, szczególnie sądów. Wykładnia dokonywana przez sądy
nosi nazwę wykładni sądowej. W przeciwieństwie do wykładni autentycznej, wykładnia ta
nie jest powszechnie obowiązująca. Ma ona znaczenie tylko dla danej, konkretnej sprawy, nie
wiąże natomiast innych sądów, gdy rozstrzygają one sprawy analogiczne. Wykładnia sądów
wyższej instancji wiąże sądy niższej instancji tylko w sprawie, której wykładnia to dotyczy
(gdy sprawa zostaje przekazana sądowi niższej instancji do ponownego rozpoznania).
Największy autorytet ma wykładnia dokonywana przez Sąd Najwyższy. Toteż ważniejsze
orzeczenia Sądu Najwyższego publikowane są w specjalnych zbiorach orzeczeń
i w czasopismach prawniczych, aby ułatwić w zawiłych sprawach stosowanie prawa innym

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

26

sądom i zorientować w kierunkach orzecznictwa prokuratorów, adwokatów, a także
obywateli.

Wykładnia praktyczna dokonywana jest również przez organy administracji państwowej

stosującej prawo. Wykładnia ta, choć w zasadzie – podobnie jak wykładnia sądowa – nie jest
powszechnie obowiązująca ma jednak swoje cechy specyficzne.

Sądy w swojej działalności są niezawisłe i podlegają tylko ustawie. Oznacza to między

innymi że np. sąd wyższej instancji nie może nakazać sądowi instancji niższej ani wydania
orzeczenia określonej treści, ani stosowania określonej wykładni. Natomiast struktura
organów administracji państwowej jest tak zbudowana, że organ wyższy może nakazać
organowi niższemu zajęcie wskazanego stanowiska. Dotyczy to także stosowania określonej
wykładni, którą organ musi stosować nie tylko w określonej sprawie, lecz i we wszystkich
sprawach analogicznych.

Wykładnia doktrynalna (naukowa) dokonywana jest w publikacjach prawnych,

podręcznikach, komentarzach, monografiach, artykułach, recenzjach itp. Nie ma ona
charakteru obowiązującego, ale jej znaczenie jest duże. Szczególną rolę odgrywa w momencie
zmian przepisów, przyczyniając się do ukształtowania nowego prawa.

Inną klasyfikację wykładni prawa można przeprowadzić według kryterium stosowanej

metody, za pomocą której wykładnia jest dokonywana. Stosując to kryterium wyróżnia się:
1.

wykładnię gramatyczną (werbalna, literalna),

2.

wykładnię logiczną,

3.

celowościową (funkcjonalną),

4.

wykładnię systematyczną,

5.

wykładnię historyczną.

Wykładnia gramatyczna polega na ustaleniu znaczenia normy prawnych poprzez

analizę struktur językowych, analizę przepisów, definiowanie znaczenia poszczególnych
wyrazów i zwrotów, zastosowanej interpretacji itd. Na podstawie takiej analizy ustala się treść
badanej normy. Wykładnia gramatyczna, która jest podstawową metodą interpretacji, nie
zawsze doprowadza do ostatecznego ustalenia treści normy. Nie zawsze bowiem wystarcza
ustalenie tylko literaturowego brzemienia przepisu. Dlatego też bywa ono, w razie potrzeby,
uzupełniane innymi metodami wykładni.

Wykładnia logiczna polega na ustaleniu sensu normy prawnej drogą logicznego

rozumowania na podstawie zawartych w normie przesłanek. Takie logiczne rozumowanie
i wyciąganie wniosków przebiegać może według różnych schematów zaczerpniętych z logiki.
Schematami takich rozumowań są wnioskowania np. wnioskowanie z większego na mniejsze,
lub z mniejszego na większe. Rozumowanie przebiega tu według schematu: jeśli ktoś jest
uprawniony do czegoś większego, bądź nakazano mu czynienie czegoś większego, to tym
bardziej jest on uprawniony do czegoś mniejszego, ewentualnie tym bardziej nakazano mu
czynić mniejsze. Drugi ze schematów, że jeśli komuś zakazano czynić mniej, to tym bardziej
zakazano mu czynić więcej.

Wykładnia celowościowa zmierza do ustaleniu treści normy prawnej przez analizę

celów, dla jakich norma ta została wydana. Niekiedy uświadomienie sobie celu może rozwiać
wątpliwości, występujące przy gramatycznej analizie przepisu. Szereg wniosków co do
kierunków wykładni celowościowej wysnuć można z przepisów Konstytucji, formułującej
cele i zadania państwa.

Wykładnia systemowa polega na ustaleniu znaczenia normy prawnej poprze określenie

miejsca, jakie dana norma zajmuje w ramach aktu normatywnego czy w ramach całego
ustawodawstwa..

Wykładnia historyczna ma na celu ustalenie treści badanej normy na podstawie

okoliczności towarzyszącej jej powstaniu. Przy dokonywaniu tego rodzaju wykładni sięga się

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

27

do motywów przyświecających wydaniu danej normy, protokołów obrad, dyskusji toczącej się
przy jej uchwalaniu itd. Porównuje się także badaną normę z poprzednimi uregulowaniami.
Wykładnia historyczna stosowana jest najczęściej w literaturze naukowej.

Dokonując wykładni gramatycznej ustalamy literalne brzmienie badanej normy. Z kolei

przeprowadzając wykładnię innymi metodami, możemy stwierdzić, że zachodzi jedna z trzech
sytuacji:
1)

albo wyniki i wnioski, do jakich prowadzi nas interpretacja gramatyczna i inne metody
wykładni, pokrywają się ze sobą,

2)

albo inne metody wykładni prowadzą nas do wniosku, że zakres badanej normy jest
szerszy, niż wynikałoby to z wykładni gramatycznej,

3)

albo wreszcie inne metody prowadzą do wniosku, że zakres badanej normy jest węższy,
niż by to wynikało z wykładni gramatycznej.

Z tego punktu widzenia wyróżniamy odpowiednio:

1)

wykładnię stwierdzającą,

2)

wykładnię rozszerzającą,

3)

wykładnia. zwężającą.
Wykładnia stwierdzająca oznacza taką interpretację, która nakazuje normę zrozumieć

dokładnie tak samo, jak wynika to z wykładni gramatycznej.

Wykładnia rozszerzająca oznacza, że wyniki innych metod wykładni zmuszają nas do

korektury ustalenia sensu normy określonego za pomocą metody gramatycznej,
a w szczególności, że normie musimy nadać treść szerszą, niżby to wynikało z jej literalnego
brzemienia.

Wykładnia zwężająca oznacza z kolei, że inne metody wykładni prowadzą nas do

wniosku, że zakres badanej normy jest węższy niż zakres uzyskany w drodze wykładni
gramatycznej. Normie należy więc nadać sens węższy niż wynikałoby z treści użytych słów.

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Co to jest wykładnia prawa?

2.

Jakie znasz rodzaje wykładni prawa?

3.

Jak sklasyfikujesz wykładnię prawa według różnych kryteriów?

4.

Czy w Polsce istnieje organ upoważniony do dokonywania wykładni legalnej?

5.

Jakie jest znaczenie wykładni Sądu Najwyższego?

6.

Na czym polega wykładnia gramatyczna?

7.

Co należy uwzględnić dokonując wykładni historycznej?

8.

Jakie wyniki można uzyskać stosując rożne rodzaje wykładni?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dokonaj wykładni prawa i rozstrzygnij sprawę.

Z pracownikiem rozwiązano umowę o pracę bez wypowiedzenia z naruszeniem przepisów
o rozwiązanie umów o pracę w tym trybie. śąda on przywrócenia do pracy na poprzednich
warunkach powołując się na artykuł 57 k.p. Sprawę skierował do sądu pracy. Które pojęcia,
Twoim zdaniem, należy wyjaśnić, aby rozstrzygnąć sprawę? Jakie wątpliwości powstają
w tym wypadku?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

28

…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

przeczytać dokładnie treść ćwiczenia,

2)

określić, która część podanego przepisu wymaga stosowania wykładni,

3)

wyjaśnić, dlaczego podana część przepisu wymaga wyjaśnienia,

4)

dokonać wykładni prawa,

5)

rozstrzygnąć podany przypadek,

6)

wpisać odpowiedzi w wyznaczone miejsce.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

Kodeks pracy,

–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 2

Kto, będąc odpowiedzialnym za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy

albo kierując pracownikami, nie przestrzega przepisów lub zasad bezpieczeństwa i higieny
pracy podlega karze grzywny. Wyjaśnij, na podstawie art. 283 § 1 k.p., jakie pojęcia należy
zdefiniować i kto orzeka o ukaraniu odpowiedzialnego.
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

przeczytać dokładnie treść ćwiczenia,

2)

określić, kto jest odpowiedzialny za stan bhp,

3)

określić jakie pojęcia należy zdefiniować,

4)

określić, kto orzeka o ukaraniu odpowiedzialnego,

5)

wpisać odpowiedzi w wyznaczone miejsce.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

Kodeks pracy,

–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

29

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

zdefiniować pojęcie wykładnia prawa?

2)

rozróżnić wykładnię prawa według różnych kryteriów?

3)

określić znaczenie wykładni prawa?

4)

wskazać komu i do czego potrzebna jest wykładnia doktrynalna?

5)

określić znaczenie wykładni Sądu Najwyższego?

6)

scharakteryzować, na czym polega wykładnia gramatyczna?

7)

wskazać, co należy uwzględnić dokonując wykładni historycznej?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

30

4.6. Podstawowe zasady prawa Wspólnot Europejskich

4.6.1. Materiał nauczania

System prawa Wspólnot Europejskich

Podstawowym warunkiem przystąpienia Polski do Unii Europejskiej była harmonizacja

prawa polskiego z acquis communautaire. Pojęcie to obejmuje ujednolicenie, dostosowanie,
uzgodnienie lub zbliżenie regulacji prawnych państw członkowskich do całokształtu dorobku
prawnego Wspólnot Europejskich, który obejmuje zarówno akty prawne tych Wspólnot, jak
i politykę wspólnotową, zasady prawa oraz orzecznictwo Europejskiego Trybunału
Sprawiedliwości.

Z chwilą przystąpienia Polski do Unii Europejskiej zaczęły obowiązywać przewidziane

w art. 91 Konstytucji RP zasady, określające stosunek prawa Wspólnotowego do prawa
krajowego, tj. zasada pierwszeństwa prawa wspólnotowego wobec prawa polskiego. Poniżej
przedstawiamy krótki zarys konstrukcji systemu prawnego Unii Europejskiej i krajowego
systemu prawnego.

Akty prawne wspólnot europejskich tworzą swoisty system prawa wspólnotowego.

System ten obejmuje:
–

pierwotne prawo wspólnotowe,

–

pochodne prawo wspólnotowe.
Za pierwotne prawo wspólnotowe uznaje się prawo ustanowione przez państwa

członkowskie w drodze umów międzynarodowych, zaś prawem pochodnym jest prawo
stanowione przez odpowiednie organy Wspólnoty na podstawie i w granicach określonych
w prawie pierwotnym.

Do systemu pierwotnego prawa wspólnotowego zalicza się następujące akty prawne:

1.

traktaty o ustanowieniu Wspólnot Europejskich, zwane traktatami założycielskimi. Należą
do nich:
a)

Traktaty o ustanowieniu Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali (wygasł w dniu 22
lipca 2002 r.),

b)

Traktat o ustanowieniu Wspólnoty Europejskiej,

c)

Traktat o ustanowieniu Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej,

2.

Traktat o Unii Europejskiej tzw. Traktat z Maastricht,

3.

aneksy i protokoły do traktatów,

4.

umowy akcesyjne,

5.

Konwencje o niektórych Instytucjach Wspólnych dla Wspólnot Europejskich i Konwencje
o ustanowieniu Jednej Rady i Jednej Komisji Wspólnot Europejskich,

6.

Pierwszy i Drugi Traktat Budżetowy,

7.

ogólne zasady prawne wypełniające luki w pierwotnym prawie wspólnotowym, które nie
zawierają katalogu praw podstawowych. Zostały one sformułowane przez Europejski
Trybunał Sprawiedliwości.

Prawo pierwotne zebrane jest w tomach wydanych przez Biuro Oficjalnych Publikacji

Wspólnot Europejskich.

Pochodne prawo wspólnotowe, zwane także wtórnym, tworzone jest przez organy

Wspólnot. Prawo to musi opierać się na upoważnieniu zawartym w prawie pierwotnym.
Każdy wiążący akt prawny wydany przez organy Wspólnot wymaga istnienie normy,
nadającej uprawnienie do jego wydania.

Do prawa pochodnego zalicza się:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

31

1.

rozporządzenia,

2.

dyrektywy,

3.

decyzje,

4.

zalecenia,

5.

opinie.

Powyższe wyliczenie nie jest pełne. Do systemu prawa pochodnego można bowiem (na

podstawie poszczególnych przepisów Traktatu o ustanowieniu Wspólnoty Europejskiej)
również zaliczyć umowy międzynarodowe, które Wspólnota Europejska zawiera z państwami
trzecimi, umowy prawa prywatnego, programy, regulaminy itd.

Rozporządzenie W prawie europejskim nie ma, znanego w prawie Polskim, rozróżnienia

między ustawą i rozporządzeniem. Rozporządzenie w Traktacie Wspólnot Europejskich
definiuje się jako regulację generalną i abstrakcyjną obowiązującą w każdej swej części,
w sposób bezpośredni we wszystkich państwach członkowskich Wspólnoty. W tym
rozumieniu jest swoiście rozumianą „ustawą” Wspólnoty.

Bezpośrednie obwiązywane (bezpośrednia skuteczność) rozporządzenia powoduje, że nie

wymaga ono aktu transformacji do porządku wewnętrznego ani ogłoszenia zgodnego
z przepisami prawa krajowego. Musi być jednak opublikowane w Dzienniku Urzędowym
Wspólnot Europejskich. Cecha ta oznacza, że przepisy rozporządzeń są wiążące z chwilą
wejścia ich w życie.

W odróżnieniu od dyrektyw, które są wiążące tylko w zakresie ustanowionych w nich

celów, rozporządzenia są wiążące co do wszystkich zawartych w nich przepisów.

Rozporządzenia obowiązują „w każdym państwie członkowskim”, co oznacza, że są one

wiążące nie tylko państwa członkowskie, lecz są skierowane do obywateli tych państw,
tworząc dla nich uprawnienia i nakładając obowiązki.

Dyrektywy są specyficznym „wspólnotowym” źródłem prawa, nie mającym

odpowiednika w prawie krajowym. Dyrektywy wiążą tylko te państwa członkowskie, do
których są skierowane, nie wiążą natomiast podmiotów indywidualnych (osób prawnych
i osób fizycznych).

Państwo członkowskie, do którego dyrektywa jest adresowana jest zobowiązywane do jej

wykonania w drodze ustanowienia przepisów prawa wewnętrznego. Termin ustanowienia
przepisów realizujących zapisy dyrektywy jest określony w dyrektywie.

Dyrektywa wiąże państwo tylko co do określonych w nich celów lub rezultatów.

W pewnych przypadkach cel może być określony szczegółowo, nie pozostawiając państwu
realizującemu możliwości manewru. Formę realizacji dyrektywy jest, w odniesieniu do
Polski, ustawa lub rozporządzenie. Wybór form i metod realizacji dyrektywy pozostawiony
jest władzom krajowym, przez które rozumie się organy państwowe upoważnione do
stanowienia odpowiednich przepisów prawnych.

Dyrektywy z reguły nie można stosować bezpośrednio, musi ona być dostosowana do

prawa krajowego.

Jednakże w wypadkach gdy państwo mimo upływu terminu, nie wydało odpowiedniego

aktu prawnego, dyrektywa może skutkować bezpośrednio. Polega to na tym, że państwo, które
mimo obowiązku, nie wykonało lub nienależycie wykonało dyrektywę, jest zobowiązane do
wynagrodzenia szkody wyrządzonej obywatelowi wskutek naruszenia powyższego obowiązku
co skutkuje wniesieniem przeciwko takiemu państwu skargi o naruszenie przepisów Traktatu.

Jeżeli natomiast dyrektywę zrealizowano prawidłowo, to odpowiednie organy państwowe

i rządy powinny dokonywać wykładni przepisów krajowych – zgodnie z oznaczonym w niej
celami.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

32

Przed upływem terminu określonego w dyrektywie państwo – adresat dyrektywy jest

zobowiązane do zaniechania podejmowania jakichkolwiek działań lub czynności, które
mogłyby szkodzić osiągnięciu celu określonego w dyrektywie.

Decyzje organów Wspólnoty regulują przypadki indywidualne i konkretne. W tym sensie

są podobne w swej konstrukcji do polskich aktów administracyjnych. Decyzje mogą być
skierowane do osób fizycznych lub prawnych, jak również do państw członkowskich. Od
rozporządzeń różnią się tym, że odnoszą się do konkretnej liczby adresatów oraz tym, że
w przeciwieństwie do dyrektyw określają również tryb i środki realizacji zawartego w nich
nakazu lub zakazu. Decyzje są bezpośrednio skuteczne w stosunku do adresata nie podlegają
transformacji. W orzecznictwie Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości przyjmuje się, że:
„decyzją jest środek podjęty przez właściwy organ nakierowany na wywołanie skutków
prawnych i kończący postępowanie przed tym organem, przy czym organ ten nadaje
końcowemu rozstrzygnięciu taką formę prawną, z której można wnioskować o charakterze
prawnym tego rozstrzygnięcia”.

Zalecenia i opinie nie są wiążące dla ich adresatów, nie oznacza to jednak, że są one

pozbawione znaczenia prawnego. W niektórych wypadkach np. wydania niektórych aktów
prawnych Komisji czy Rady opinia jest konieczną przesłanką prawidłowości takiego aktu
prawnego np. opinia Parlamentu Europejskiego jest konieczną przesłanką wydania niektórych
decyzji przez Komisję Europejską. Zalecenia i opinie nie ustanawiają żadnych praw ani
obowiązków wobec ich adresatów lub osób trzecich. Jednakże zalecenia i opinie, zdaniem
Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, powinny stanowić podstawę interpretacji prawa
krajowego i winny być uwzględnione przy rządowej wykładni prawa krajowego państw
członkowskich.

Podstawowe zasady prawa Wspólnot Europejskich

Podstawowe zasady prawa Wspólnoty Europejskiej są zasadami zawartymi w przepisach

Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską. Mają one charakter fundamentów, na
których wspiera się traktatowy ustrój i funkcjonowanie Wspólnot Europejskich.

Do zasad tych należą:

–

zasada subsydiarności,

–

zasada proporcjonalności,

–

zasada solidarności,

–

zasada niedyskryminacji ze względu na obywatelstwo,

–

zasada ściślejszej współpracy.

Zasada subsydiarności, zwana również zasadą pomocniczości oznacza, że w zakresie,

który nie podlega jej wyłącznej kompetencji, Wspólnota podejmuje działania tylko wówczas
i tylko w takim zakresie, gdy cele proponowanych działań nie mogą być skutecznie osiągnięte
przez państwo członkowskie. Zasada ta powinna być przestrzegana we wszystkich
dziedzinach objętych traktatem, nie podlegających wyłącznej kompetencji Wspólnot, jak np.
zmiana wspólnej taryfy celnej, wspólna polityka handlowa. W praktyce trudno jednak jest
ustalić, których celów nie da się osiągnąć w stopniu wystarczającym, środkami dostępnymi
państwom członkowskim i które w związku z tym należy zrealizować wspólnie, czyli na
poziomie wspólnot.

Zasada proporcjonalności ma zastosowanie w każdym przypadku, w którym Wspólnota

jest obowiązana podjąć działania dla realizacji celów traktatowych, a zatem nie tylko
w wykonaniu kompetencji wyłącznych, i w tym znaczeniu stanowi uzupełnienie zasady
subsydiarności. Podstawowa różnica między tymi zasadami polega na tym, że zasada

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

33

subsydiarności określa, kiedy Wspólnota powinna podejmować działania, natomiast zasada
proporcjonalności wskazuje, jaką formę prawną i treść powinno mieć działanie Wspólnoty.

Zasada solidarności (lojalności) zawiera obowiązki działania i obowiązki zaniechania.

Do pierwszych należą obowiązki państw członkowskich:
a)

podejmowanie odpowiednich środków koniecznych do zapewnienia efektywnego
wykonywania i stosowania prawa wspólnotowego,

b)

zapewnienie ochrony praw podmiotowych wynikających z pierwotnego i pochodnego
prawa wspólnotowego,

c)

działanie dla osiągnięcia celów określonych w Traktacie, w szczególności w przypadku
zaniechania właściwego organu Wspólnotowego. Obowiązek zaniechania polega na
powstrzymaniu się państw członkowskich od podejmowania działań, które mogłyby
przeszkodzić w osiąganiu celów traktatu.

Zasada niedyskryminacji ze względu na obywatelstwo stanowi, że w granicach

Traktatu zakazana jest wszelka dyskryminacja ze względu na przynależność państwową.
Cudzoziemcy pochodzący z terytorium Wspólnoty (Unii) nie mogą być traktowani gorzej niż
obywatele danego państwa członkowskiego. Niedopuszczalne jest także ukryta (pośrednia)
dyskryminacja ze względu na obywatelstwo. Zakaz dyskryminacji obejmuje takie obszary jak:
obszar podstawowych swobód, kształcenia zawodowego, zbiorowych regulacji w zakresie
pracy, stosunków między producentami a konsumentami, spraw płacowych, warunków pracy
i dostępu do zatrudnienia.

Zasada ściślejszej współpracy odnosi się do szczegółowych przesłanek i procedur

dotyczących nawiązywania ściślejszej współpracy przez państwa członkowskie w sprawach
uregulowanych Traktatem. Z przepisów Traktatu wynika, że ustanowienie ściślejszej
współpracy wymaga spełnienia całego szeregu przesłanek. Z przesłanek tych wynika, iż
proponowana współpraca m.in.:

–

ma na celu realizację celów Unii oraz ochronę i działania w jej interesie,

–

respektuje zasady Traktatu o ustanowieniu Wspólnoty Europejskiej i Traktatu o Unii
Europejskiej oraz jednolite ramy instytucjonalne Unii,

–

jest stosowana w ostateczności, gdy cele tych Traktatów nie mogą zostać osiągnięte
poprzez zastosowanie odpowiednich procedur określonych w tych Traktatach,

–

dotyczy co najmniej większości państw członkowskich,

–

jest otwarta dla wszystkich państw członkowskich i pozwala im na przystąpienie do tej
współpracy w dowolnym czasie, pod pewnymi warunkami,

–

nie dotyczy spraw należących do wyłącznej kompetencji Wspólnoty,

–

nie wpływa na polityki, działanie lub programy Wspólnoty,

–

nie dotyczy obywatelstwa Unii ani nie prowadzi do dyskryminacji obywateli państw
członkowskich.

Obok aktów prawnych kształtujących ogólne zasady funkcjonowania Wspólnot, szereg

aktów odnosi się do realizacji działalności Wspólnot Europejskich w różnych sektorach życia
gospodarczego objętych regulacją prawną. Są to reguły dotyczące pewnych przedsięwzięć,
tworzące prawo dla korzyści jednostek lub odnoszące się wyłącznie do państw
członkowskich. Reguły te określone są prawem materialnym.

Prawo materialne reguluje cztery podstawowe swobody (swobody przepływu towarów,

osób, usług i kapitału), funkcjonowanie rolnictwa, prawo konkurencji i politykę gospodarczą,
a także kulturę, ochronę zdrowia, ochronę konsumentów. Są to reguły skupiające się wokół
budowy „rynku wewnętrznego” Wspólnoty, tzn. obszaru bez granic, w obrębie którego
towary, osoby, usługi i kapitał mogłyby krążyć swobodnie, bez żadnych przeszkód.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

34

Wspólny Rynek, w rozumieniu Traktatu rzymskiego, oznacza wolny rynek, równość

podmiotów na rynku oraz wolną konkurencję

4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Jakie kategorie aktów prawnych składają się na system prawa Wspólnot Europejskich?

2.

Co to jest pierwotne prawo wspólnotowe?

3.

Jakie rodzaje prawa składają się na system prawa wspólnotowego?

4.

Jaką rangę w prawie Wspólnot Europejskich mają rozporządzenia?

5.

Jakie cechy charakterystyczne mają dyrektywy?

6.

Do jakich polskich aktów prawnych można porównać decyzje?

7.

Jaka jest moc prawna „opinii”?

8.

Na czym polega zasada subsydiarności?

9.

Co rozumiesz przez zasadę solidarności?

10.

Jakie cele ma zasada „ścisłej współpracy”?

4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na podstawie Aktu dotyczącego warunków przystąpienia Rzeczypospolitej Polskiej ...

oraz dostosowań w Traktatach Rzeczpospolitej Polskiej stanowiących podstawę Unii
Europejskiej (Dz. U. z 2004 r., Nr 90, poz. 864), określ zakres związania Polski przepisami
prawa Wspólnot Europejskich.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

przeanalizować treść Aktu dotyczącego warunków przystąpienia Rzeczypospolitej ….,

2)

przeanalizować treść Traktatów Rzeczypospolitej Polskiej stanowiących [podstawę Unii
Europejskiej,

3)

określić zakres związania Polski przepisami prawa Wspólnot Europejskich,

4)

przedstawić zakres związania Polski przepisami prawa Wspólnot Europejskich na forum
grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

akt dotyczący warunków przystąpienia Rzeczypospolitej Polskiej,

−

wybrane akty prawne,

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

papier formatu A4, przybory do pisania.

Ćwiczenie 2

Na podstawie przepisów zawartych w tytule III Traktatu ustanawiającego Wspólnotę

Europejską zatytułowanego „swobodny przepływ osób, usług i kapitału” określ na czym
polega swoboda przepływu pracowników wewnątrz Wspólnoty.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

35

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

odszukać tekst tytułu III Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską,

2)

przeanalizować treść tytułu III Traktatu,

3)

określić na czym polega swoboda przepływu pracowników wewnątrz Wspólnoty

4)

scharakteryzować swobodę przepływu pracowników wewnątrz Wspólnoty na forum
grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską,

−

Papier formatu A4, przybory do pisania.

4.6.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

określić kategorię aktów prawnych składających się na system prawa
Wspólnot Europejskich?

2)

określić, co to jest „pierwotne prawo wspólnotowe”?

3)

określić, jaką rangę w prawie Wspólnot Europejskich mają
„rozporządzenia”?

4)

określić, jakie rodzaje prawa składają się na wtórne prawo
wspólnotowe?

5)

wskazać charakterystyczne cechy dyrektyw?

6)

scharakteryzować zasadę subsydiarności?

7)

scharakteryzować zasadę solidarności?

8)

określić, jakie cele ma „zasada ścisłej współpracy”?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

36

5.

SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1.

Przeczytaj uważnie instrukcję.

2.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

3.

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.

4.

Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwe odpowiedzi. Tylko
jedna jest prawidłowa

5.

Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6.

Niektóre zadania wymagają prostych obliczeń, które powinieneś wykonać przed
wskazaniem poprawnego wyniku. Samo wskazanie odpowiedzi, nawet poprawnej, bez
uzasadnienia, nie będzie uznawane.

7.

Pracuj samodzielnie, bo wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.

8.

Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

9.

Na rozwiązanie masz 45 minut.

Powodzenia!

Materiały dla ucznia:

−

instrukcja,

−

zestaw zadań testowych,

−

karta odpowiedzi.

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1.

Co wyróżnia system prawny spośród innych systemów normatywnych
a)

przymus ze strony państwa.

b)

zasięg terytorialny.

c)

ustrój polityczny.

d)

stosunki społeczne.

2.

Najwyższy akt prawny w państwie to
a)

Kodeksy.

b)

Konstytucja.

c)

Ustawy.

d)

umowy międzynarodowe.

3.

Do władzy wykonawczej w Polsce Konstytucja RP zalicza
a)

Prezydenta i Radę Ministrów.

b)

Radę Ministra i ministrów.

c)

ministrów i wojewodów.

d)

wszystkie organy administracji rządowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

37

4.

Konstytucja stanowi, że do kompetencji Rady Ministrów należą sprawy
a)

polityki gospodarczej państwa.

b)

polityki zagranicznej.

c)

określone w ustawach.

d)

wszystkie sprawy polityki państwa.

5.

O podziale prawa na gałęzie decyduje
a)

Konstytucja.

b)

Parlament.

c)

rodzaj regulowanych stosunków społecznych.

d)

doktryna prawa.

6.

Stosunki majątkowe między osobami fizycznymi i osobami prawnymi są przedmiotem
regulacji
a)

prawa międzynarodowego.

b)

prawa cywilnego.

c)

prawa finansowego.

d)

prawa procesowego.

7.

Dyspozycja to część normy prawnej wskazująca
a)

sposób stosowania prawa przez organy wymiaru sprawiedliwości.

b)

krąg adresatów, do których jest skierowana.

c)

sposób zachowania w określonej sytuacji.

d)

wysokość kary jaka ma być wymierzona za naruszenie normy prawnej.

8.

Normy prawne dyspozytywne są głównie zawarte w
a)

prawie administracyjnym.

b)

prawie procesowym.

c)

prawie rodzinnym.

d)

prawie cywilnym.

9.

Hierarchia źródeł prawa powszechnie obowiązującego w Polsce jest określona
a)

przez doktrynę prawną.

b)

w Konstytucji.

c)

przez Prezydenta RP.

d)

przez Radę Ministrów RP.

10.

Uchwalenie ustawy należy do
a)

Rady Ministrów.

b)

Parlamentu.

c)

Prezydenta.

d)

Trybunału Konstytucyjnego.

11.

Ratyfikacji umów międzynarodowych w Polsce należy do
a)

Parlamentu.

b)

Prezesa Rady Ministrów.

c)

Prezydenta.

d)

Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

38

12.

Wykładnia legalna prawa należy w Polsce do
a)

Prezydenta.

b)

Trybunału Konstytucyjnego.

c)

Sądu Najwyższego.

d)

nikogo.

13.

Wykładnia prawa dokonana przez Sąd Najwyższy obowiązuje
a)

tylko w sprawie, w której dokonano wykładni.

b)

po opublikowaniu jej w zborach orzecznictwa SN.

c)

po opublikowaniu jej w Dzienniku Ustaw.

d)

we wszystkich instancjach sądowych w Polsce.

14.

O odpowiedzialności ministra za naruszenie konstytucji i ustaw orzeka
a)

Sąd Najwyższy.

b)

Trybunał Konstytucyjny.

c)

Trybunał Stanu.

d)

Senat.

15.

Przy rozstrzyganiu sprawy sędzia sądu powszechnego podlega
a)

prezesowi sądu.

b)

organowi administracji sądowej odpowiedniego stopnia.

c)

ministrowi właściwemu ds. sprawiedliwości.

d)

ustawie.

16.

Stosowanie, w konkretnej sytuacji, normy imperatywnej zależy od
a)

woli stron stosunku prawnego.

b)

nakazu sądu.

c)

jest bezwzględna.

d)

decyzji administracyjnej.

17.

Obowiązywanie Rozporządzeń Parlamentu Europejskiego i Komisji jest
a)

zależne od rządów Państw członkowskich.

b)

zależne od decyzji Rady Europejskiej.

c)

zależne od ratyfikowania przez Prezydenta.

d)

jest obowiązujące po opublikowaniu w Dzienniku Urzędowym UE.

18.

Dyrektywy Wspólnot Europejskich są odpowiednikami polskich
a)

ustaw.

b)

rozporządzeń.

c)

aktów administracyjnych.

d)

nie mają odpowiednika w polskim prawie.

19. Zasada subsydiarności (pomocniczości) oznacza, że

a)

Wspólnota może podejmować działania w sprawach podlegających wyłącznej
kompetencji Wspólnoty.

b)

Wspólnota może podejmować działania na wniosek państwa członkowskiego,

c)

Wspólnota podejmuje działania tylko wówczas, gdy celem działań nie mogą być
skutecznie osiągnięte przez państwo członkowskie.

d)

Wspólnota może podejmować działania w obszarach nie objętych traktatem.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

39

20. Cztery podstawowe swobody nie obejmują

a)

przepływu towarów.

b)

przepływu osób.

c)

przepływu usług.

d)

przepływu ideii.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

40

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

Stosowanie przepisów prawa obowiązujących w Polsce i Unii Europejskiej

Zakreśl poprawną odpowiedź

Nr

zadania

Odpowiedź

Punkty

1

a

b

c

d

2

a

b

c

d

3

a

b

c

d

4

a

b

c

d

5

a

b

c

d

6

a

b

c

d

7

a

b

c

d

8

a

b

c

d

9

a

b

c

d

10

a

b

c

d

11

a

b

c

d

12

a

b

c

d

13

a

b

c

d

14

a

b

c

d

15

a

b

c

d

16

a

b

c

d

17

a

b

c

d

18

a

b

c

d

19

a

b

c

d

20

a

b

c

d

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

41

6.

LITERATURA

1.

Boratyński J.: Postawy prawa. WSiP, Warszawa 2000

2.

Górski W., Wesołowski K.: Elementy prawa. Uniwersytet Szczeciński, Szczecin 2003

3.

Jabłońska-Bonca J.: Podstawy prawa dla ekonomistów. Lexis Paxis 2002

4.

Kocot W. (praca zbiorowa): Elementy prawa. Difin, Warszawa 2004

5.

Lewandowski J.: Prawo cywilne. SGH, Warszawa 2005

6.

Musiałkiewicz J.: Elementy prawa. Ekonomik s.c., Warszawa 2002

7.

Seidel R.: Prawo i postępowanie administracyjne. Cz. 1. Wydawnictwo eMPi

2

, Poznań

2002

8.

Seidel R.: Elementy prawa. Wydawnictwo eMPi

2

, Poznań 1997

9.

Seidel R.: Zeszyt ćwiczeń z prawa. Wydawnictwo eMPi

2

, Poznań 2003

10.

Siuda W.: Elementy prawa dla ekonomistów. Scriptum, Poznań 2002

11.

Kodeks cywilny

12.

Kodeks postępowania administracyjnego

13.

Gazeta Prawna