16 UMYSŁ I EWOLUCJA I

"Nie rozumiem ludzi, którzy s

wystraszeni przez nowe idee, ja boj

starych.”

John Cage.

8. Umysł i Ewolucja

dwa rodzaje pyta

: jak i dlaczego?

Nie wystarczy zrozumie

jak

działa mózg, trzeba poszukiwa

przyczyn, dlaczego pewne funkcje si

rozwin

ły w taki a nie inny sposób.

Dlaczego

wiat jest taki, jaki jest? Prosta odpowied

brzmi:

Wszystko jest takie, jakie jest, bo takie si

zrobiło

Czy to znaczy,

e mo

na symuluj

c ewolucj

stworzy

inteligencj

od nowa?

tpliwe, przyczyn nie da si

odtworzy

, ewolucja mogła przebiega

całkiem inaczej, ...

8.1. Kosmiczny kalendarz - orientacyjne daty

Załó

my,

e 1 mld lat = ok. 30 dni, co z grubsza odpowiada

wiekowi Wszech

wiata

(ok. 13.7 mld lat, z bł

dem rz

du 0.2 mld);

1,4 mln lat = 1 godzina, 23000 lat = 1 minuta, 386 lat = 1 sek.

01.01

13.7 mld lat

Wielki Wybuch

: powstanie Wszech

wiata.

............................................

07.01

13 mld lat

Powstała

Droga Mleczna

, ok. 400 mld gwiazd powstało ze skupiska wodoru.

............................................

03.08

4.6 mld lat

Powstanie Układu Słonecznego

, najstarsze meteoryty.

01.09

4-4.5 mld lat

Powstanie planet, w tym Ziemi, z popiołu po supernowych;

tabela stratygraficzna

09.10

3.8 mld lat

kataklizmy

, najstarsze skały na Ziemi,

lady skamieniałych bakterii,

chromosomy.

16.09

3.5 mld lat

Wirusy,

bakterie prekariotyczne

mechanizm fotosyntezy

(Sinice).

01.10

2-3 mld lat

Atmosfer

Ziemi zatruwa tlen, 1.8 mld lat temu było go ju

ok. 15%.

08.11

1.8 mld lat

Rozwijaj

komórki z j

drem (Eukaryota)

17.11

1.5 mld lat

Pojawiaj

organizmy dwupłciowe.

............................................

06.12

800 mln lat

Koniec wielkiego zlodowacenia

(Ziemia-

nie

ka).

13.12

600 mln lat

Metazoa, organizmy wielokomórkowe

bki, ukwiały, robaki).

15.12

570 mln lat

Kambr

: pocz

tkowo plankton, sinice, glony, trylobity, archeocjaty (organizmy

morskie), pó

niej eksplozja form

ycia, powstaj

główne typy organizmów.

16.12

490-450 mln lat

Ordowik

, rozwój flory, głowonogi,

438 mln lat temu wymarło 85% wszystkich

gatunków

19.12

440-420 mln lat

Sylur

: ro

liny wychodz

na l

d, pierwsze kr

gowce - bezszcz

kowce i ryby;

wymieranie.

20.12

420-360 mln lat

Dewon

: paprocie, widłaki, skrzypy, stawonogi, ryby dwudyszne i pierwsze zwierz

dowe;

364 mln lat temu wymarło 83% wszystkich gatunków

21.12

360-300 mln lat

Karbon

: ro

liny szpilkowe, owady skrzydlate, płazy, gady.

23.12

300-250 mln lat

Perm

: drzewa iglaste, miłorz

bowe, gady ssakokształtne;

250 mln lat temu wymarło

90% organizmów morskich, przeszło 60% rodzin gadów i płazów, 30% rz

dów

owadów (wideo z encyclopedia.com

kopia lokalnie

25.12

250-200 mln lat

Trias

: pierwsze dinozaury - gady króluj

na Ziemi przez nast

pne 4 dni i pod koniec

okresu małe ssaki;

200 mln lat temu wymarło 80% gatunków morskich

26.12

200-150 mln lat

Jura: wielkie gady wodne i l

dowe, pierwsze ptaki (archeopteryks) i

prawdopodobnie ssaki

27.12

150-65 mln lat

Kreda

: ssaki ło

yskowe,

wielkie wymieranie ok 75% gatunków

(meteor?).

Paleogen

: koniec dinozaurów, wielkie wymieranie gatunków, rozwój ssaków i ro

lin

Inne przykłady

historii

ycia

(Wikipedia), lub

universe timeline

, krótka

historia

wiata

Kalendarze holoce

ski

dodaje 10.000 lat do obecnego roku, z grubsza mierz

c czas rozkwitu cywilizacji od ko

ca epoki lodowcowej

(około 12.000 lat temu).
Przez ostatnie 2 mln lat a

90% czasu było w Europie zimno, wi

kszo

ść

du pokryta była lodem.

rednie temperatury podlegaj

powolnym zmianom, np. w latach 1550-1850 panował

mały okres lodowcowy

Dlaczego topnienie lodowców jest dla nas tak zaskakuj

ce, skoro topniejn

od 12 tysi

cy lat? Przed 1940 rokiem

topniały

nawet szybciej!

Czemu co ok. 26 mln lat wymierało wi

kszo

ść

gatunków? Mógły to spowodowa

e meteoryty

, albo planetoidy, i powstaj

ce w wyniku

tego

superwulkany

Wniosek 1: czasu było niezmiernie du

o, wielkie katastrofy stwarzały szans

na pojawianie si

nowych gatunków, które w stabilnych

warunkach klimatycznych i przy zapełnionych niszach ekologicznych nie maj

szans powsta

Wniosek 2: wszystkie gatunki musz

na gł

bszym poziomie spokrewnione, wida

to na poziomie mechanizmów komórkowych i

genetyki.

Wniosek 3: czas pomi

dzy

kolejnymi wa

nymi wydarzeniami

w historii rozwoju skraca si

bardzo szybko.

Karol Darwin

wydał "O pochodzeniu gatunków" w 1859 roku; jego biografi

(White, Gribbin 1998) naprawd

warto przeczyta

Biologia bez ewolucji nie ma sensu; ewolucja krytykowana jest przez tych, którzy jej zupełnie nie rozumiej

Dlaczego mamy tyle samo kr

gów szyjnych co

yrafa i kret? Które zwierz

ta mog

zast

człowieka w

badaniach medycznych?

adna inna teoria na takie pytanie nie odpowie: biologia ma sens tylko w

wietle ewolucji.

Zasady, na których opiera si

proces ewolucji

1. Konieczne s

wzorce, np. geny, memy lub ci

gi bitów.

2. Konieczna jest mo

liwo

ść

powielania wzorców.

3. Wzorce czasami powielane s

z bł

dami lub ulegaj

zmianom (mutacjom).

4. Organizmy, powstaj

ce w oparciu o wzorce, konkuruj

ze sob

5. Zmienne

rodowisko faworyzuje pewne organizmy (dobór naturalny).

6. Tylko niektóre organizmy przetrwaj

do wieku reprodukcyjnego i ich wzorce zostan

skopiowane.

Modele komputerowe

(

kopia lokalnie

) pokazuj

, jak nieznacznie wi

ksza przydatno

ść

pewnych cech budowy ciała (np. obecno

ść

plamki

reaguj

cej na

wiatło) mo

e w ci

gu kilkuset pokole

doprowadzi

do wykształcenia zło

onych organów, takich jak oko, na wiele

sposobów.

Przyczyny okresowego wielkiego wymierania i du

miertelno

ci organizmów w pocz

tkowym okresie rozwoju

ycia to:

zmienno

ść

klimatyczna,

drastyczne zmiany ekosystemu (np. pojawienie si

tlenu w atmosferze),

działalno

ść

wulkaniczna,

upadki asteroid,

ruch kontynentów, izolacja ekosystemów (wyspy, Australia),

konkurencja mi

dzy gatunkami.

Te czynniki, oraz wielka presja na zajmowanie wolnych nisz ekologicznych i lepsza adaptacja do nowych warunków spowodowały
wymarcie 99% gatunków istniej

cych na Ziemi!

W pierwszym przybli

eniu wszystkie gatunki ju

wymarły ... a na naszych oczach wymiera reszta, ekosystemy bardzo zubo

ały.

30.12

65-28 mln lat

okrytonasiennych.

31.12

28-7 mln lat

Miocen

: jest ju

kszo

ść

obecnie istniej

cych rodzin ptaków i ssaków, niektóre

ssaki wracaj

do wody, pojawiaj

drapie

niki i małpy człekokształtne.

31.12

7 mln lat

Praformy ludzkie

, szybki rozwój mózgu, zmiany klimatyczne powoduj

ste

zmiany ekosystemu.

31.12

2 mln lat

Rozwój mózgu (encefalizacja), kamienne narz

dzia;

Homo sapiens sapiens - przed 5 minutami;

ostatnia epoka lodowcowa

, cywilizacja, rolnictwo to 10-12 tys. lat, czyli ostatnie 30

sekund,
spisana historia ludzko

ci to ostatnie 10 sekund roku.

Kilka cz

sto zadawanych pyta

, wynikaj

cych z braku zrozumienia teorii ewolucji:

1. Człowiek jest zbyt zło

ony by mógł powsta

przypadkiem: potrz

saj

c worek z ko

ść

mi nigdy nie uło

ymy szkieletu.

Oczywi

cie,

e nie uło

ymy. Ewolucja nie jest dziełem przypadku, tylko wynikiem doboru naturalnego, skomplikowanych

oddziaływa

2. Oko, ucho lub skrzydło jest przydatne dopiero w ostatecznej formie.

Nieprawda, chocia

w sprawie oka nawet Darwin miał pocz

tkowo w

tpliwo

ci. Zwierz

ta maj

ró

nych typów

oczu

(por. ró

nice u owadów,

limaków, ryb i ssaków), powstały one około 40 razy niezale

nie w wyniku ewolucji.

Dlaczego

ucho

ma tak

dziwn

budow

? Ucho, z kowadełkiem, młoteczkiem i reszt

aparatu słuchowego, powstało

z ko

ci szcz

ki gadów, które opuszczaj

szcz

by wyczuwa

wibracje.

3. Nie było dostatecznie du

o czasu, by mogły powsta

nowe gatunki.

Modele pokazuj

e soczewka rybiego oka mogła powsta

z komórek

wiatłoczułych w czasie krótszym ni

0.5 mln lat (

wideo z PBS

Wielkie okresy wymierania zwalniały liczne nisze ekologiczne, tempo ewolucji było zmienne.

4. Dlaczego powstały naczelne a nie inne zwierz

ta? Mo

e jednak był jaki

inteligentny projekt

ba słonia jest niezrównana, macki o

miornicy te

... czyli wszystko jest cudem.

Coraz wi

cej zwraca si

uwag

na bł

dy ewolucji: budowa organizmu jest

daleka od doskonało

, od bł

dów w DNA (Avise, 2010),

problemów anatomicznych (

lepa plamka oka, przebieg nerwów, jelit, przepuklina), po prowizork

w mózgu (Marcus, 2009),

medycyna ewolucyjna (Darwinowska) to niedawny wynalazek (Nesse, Williams, 1995).

Teoria

to spójny system poj

ciowy opisuj

cy jak

ąś

dziedzin

, opisuj

cy i wyja

niaj

cy relacje pomi

dzy obserwacjami.

Nie ma "teorii" inteligentnego projektu, bo niczego konkretnego nie wyja

nia, nie pozwala formułowa

szczegółowych pyta

ani

odpowiedzi.

Teoria inteligentnego spadania

znana od czasów Newtona, głosi,

e wytłumaczenie grawitacji wymaga zewn

trznego, inteligentnego bytu

utrzymuj

cego planety na swoich torach ... czy jest to alternatywna teoria?

Ernest von Häckel

zauwa

ył (1866) podobie

stwo rozwoju embrionalnego wszystkich

zwierz

"Rozwój

ontogenetyczny (formy osobnika)

powtarza rozwój

filogenetyczny (ewolucyjne

zmiany gatunków)

", głosi jego

teoria rekapitulacji

Jest to pozorne podobie

stwo, bo zwi

zki onto i filogenetyczne s

znacznie bardziej

skomplikowane, ludzki zarodek nie przechodzi przez wszystkie etapy filogenezy.
Jest zaledwie około 20 planów

budowy organizmu

, np. grzybów, stawonogów,

czaków, ro

lin, owadów, gadów, ssaków itp.

Miliony gatunków to wariacje na niewielk

liczb

tematów. Trudno jest zmieni

raz

ustalony podstawowy plan genetycznej synchronizacji funkcji

yciowych - wynika to z

hierarchicznej natury kontroli genetycznej.

Niewielkie ró

nice w porz

dku i czasie wł

czania si

poszczególnych genów w sieci

interakcji wywołuj

e ró

nice w budowie i w zachowaniu si

organizmów.

Taksonomia lub systematyka molekularna

znacznie ulepszyła metody tworzenia

drzew

filogenetycznych

Pocz

tkowo teoria ewolucji zajmowała si

drobnymi róznicami (np. kształt dzioba

spokrewnionych ptaków na ró

nych wyspach).

Niesko

czone wariancje skupiaj

wokół ograniczonej liczby planów budowy organizmów, wynikaj

cych z przeporz

dkowania,

powtarzania, podziału i zmiany skali.
Przejawia si

to w niewielkich zmianach na poziomie genetycznym, chocia

morfologia mo

e si

zewn

trzne znacznie zmieni

Bejan i Marden (2006) pokazali, jak wzorce ruchu zwierz

t pływaj

cych, biegaj

cych lub lataj

cych, od ryb i płazów po ssaki, daj

wyja

równaniami uwzgl

dniaj

cymi sił

, energi

, mas

i cz

sto

ść

; s

to ogólne zasady budowy organizmów.

Algorytmy ewolucyjne

algorytmy genetyczne

pozwalaj

na komputerowe symulowanie uproszczonych procesów ewolucji.

Sztuczne

ycie

to dziedzina pokazuj

ca rozwój całych populacji ewoluuj

cych sztucznych

tek. Idee ewolucyjne pomagaj

w uczeniu

systemów sztucznych.

W 1896 roku

James Mark Baldwin zauwa

ył

e procesy uczenia si

wpływaj

na zwi

kszenie szans prze

ycia, ewolucja kulturowa mo

c zmieni

ewolucj

biologiczn

Zachowania wyuczone mog

w dłu

szym okresie czasu sta

zachowaniami instynktownymi, s

c przekazywane z pokolenia na

pokolenie; przypomina to

dziedziczno

ść

według Lamarcka

(i Łysenki), chocia

mechanizm przekazu nie jest zwi

zany z dziedziczeniem.

Bibliografia efektu Baldwina

jest spora.

Liczne

gatunki psów

i innych udomowionych zwierz

t powstały w ci

gu ostatnich 30.000 lat, prawdopodobnie pocz

tkowo były to wilki

podobne do Husky.
Patrz

c na wilki, przodków psów, trudno byłoby sobie wyobrazi

e tak szybko powstan

bernardyny, chihuahua czy pudelki. Rasy

małych psów powstały w wyniku mutacji jednego genu.
Wilki

yły z praludzmi ju

około 135.000 lat temu

Ko-ewolucja człowieka i wilka: człowiek upodobnił si

do wilka dzi

ki jego udomowieniu, ale zaszło to w czasach gdy ludzkie wspólnoty

nie znały jeszcze "domu" (McGhee, 2002; Schleidt i Shalter, 2003).
Wilki współpracuj

w stadach nie tylko w czasie polowa

, ale opieki nad potomstwem, kopania nor itd.

Dzieki współpracy ludzki w

ch uległ znaczemu osłabieniu.

Ewolucja dzieje si

na naszych oczach.

Legenda o japo

skim klanie Heike

, który przegrał (w 1185 r) z klanem Minamoto, a duch samurajów Heike

wszedł w ciała krabów; od tego czasu rybacy wyrzucali do morza kraby z plamami na grzbiecie
przypominaj

cymi ludzkie twarze i mamy teraz japo

skie kraby (

Heike-gani

) z całkiem ładnymi wizerunkami

twarzy!

my szybko ewoluuj

w halach przemysłowych; bakterie zmieniaj

najszybciej.

Ile jest gatunków

organizmów

ywych?

Bakterii około 10 mln

Insektów ok. 1 mln

Grzybów ok. 100 000.

lin 300 000.

czaków 81 000, skorupiaków 40 000

Ryb 29 300

Ptaków 9 956

Gadów 8 240, płazów 6 199

Ssaków

jest 5 416, w tym gryzoni ok. 2200, nietoperzy ok. 1100,

naczelnych

424 gatunki.

ciół Katolicki (ale poza tym niewiele innych organizacji religijnych)

uznał teori

ewolucji

za "co

cej ni

hipotez

Jednak człowiek uznawany jest za wyj

tek który stoi poza ewolucj

Czy droga od komórki do szympansa nie jest znacznie dłu

sza ni

od szympansa do człowieka?

8.2. Czy zwierz

ta maj

umysły?

Co oznacza mie

umysł? Je

li mie

umysł "oznacza mo

liwo

ść

do nauczenia si

operowania symbolami w taki sposób, by własna

aktywno

ść

nadawała im znaczenie i czyniła je symbolami", to

taniec pszczół

e spełnia

takie kryterium.

O istnieniu umysłów innych ludzi wnioskujemy na podstawie ich zachowania.
Obserwacje zwierz

t prowadzone przez

etologów

pozwalaj

zrozumie

wiat zwierz

Obraz

wiata tworz

cy si

w umysłach zwierz

t i ludzi jest odmienny od naszego, bo ich zmysły s

odmienne, a mózgi filtruj

z otoczenia

inne informacje ni

te, na które my reagujemy.

Zło

ono

ść

form zachowania wyra

nie ro

nie wraz ze wzrostem stopnia zło

ono

ci mózgu.

Normalne ludzkie zachowania s

znacznie bardziej zło

one ni

zwierz

ce, ale mo

na dostrzec podobne formy zachowa

i podobny

poziom zło

ono

ci u ró

nych zwierz

t i ludzi cierpi

cych na ró

ne formy niedorozwoju mózgu.

Inteligencja ptaków

Ptaki (kruki, papugi, kormorany, goł

bie i inne) potrafi

Niektóre cechy organizmu mog

przypadkowe, inne s

istotne dla

prze

ycia.

ród cech koniecznych do przetrwania wyró

nia si

cechy sprzyjaj

doborowi płciowemu: mo

e to by

pokaz inteligencji, jak u

altanników

, lub

pawi

ogon

. Do czego taki wielki i ci

ęż

ki ogon jest przydatny?

Paw pokazuje, jakie ma silne geny, pomimo takiego ogona dobrze sobie radzi,
ka

da samica powinna to doceni

Trudno dociec, jakie znaczenie maj

niektóre cechy, bo warunki

ycia

zmieniały si

szybko i takie cechy mogły by

kiedy

przydatne.

Przykład koewolucji: paski zebry i muchy tse-tse.
Dlaczego

zebry

maj

paski? Najbardziej prawdopodobna teoria jest taka:

Rozkład pasków zebr

ró

ni si

w ró

nych cz

ęś

ciach Afryki.

Zebry przybyły na tereny afryka

skie około 2 milionów lat temu, bydło ponad

10 mln lat.
Zebry nie s

odporne na uk

szenia much

tse-tse

, bydło zd

ąż

yło si

uodporni

ewoluuj

c jednocze

nie z muchami.

szenia much tse-tse wywołuj

panik

ród zebr i oboj

tno

ść

u bydła.

Oko zło

one

(fasetkowe) muchy nie widzi pasiastej zebry przez faluj

powietrze.
Paski s

przydatne do rozpoznawania si

i koordynacji ucieczki w grupie;

jest wi

c wiele współdziałaj

cych czynników.

liczy

do około 6,

kojarzy

skomplikowane sygnały wizualne i słuchowe z nagrodami,

wykazuj

znakomit

orientacj

przestrzenn

potrafi

obej

ść

przezroczyste przeszkody oddzielaj

ce je od po

ywienia,

potrafi

uczy

nowych zachowa

przez wzajemn

obserwacj

;

kruki japo

skie zrzucaj

orzechy na szos

by je rozjechały samochody;

obserwowano kruki u

ywaj

ce gał

zek do wyci

gania insektów z drzew,

kruk Betty

zgi

ł nawet drut i u

ył go jako haczyka.

Wiele bada

przeprowadzono

nad goł

biami

, które wykazuj

ró

norakie inteligentne zachowania.

Zaskakuj

ce wyniki z

papug

ako o imieniu Alex

osi

ła Irene Pepperberg: papuga nauczyła si

rozpoznawa

ęć

dziesi

przedmiotów, rozró

nia

siedem kolorów, pi

ęć

geometrycznych kształtów, nazywa

relacje przestrzenne, oraz liczy

do sze

ciu,

posługuj

c si

w sensowny sposób 150 słowami.

Arielle, wielka papuga Ararauna

, zna około 4000 zwrotów; Another Kind of Mind: A Talking Bird Masters English, Arielle Publishing, 2007.

Fundacja Alexa

mówi

ce ptaki

Julia Fischer z German Primate Center nauczyła Rico, psa rasy collie, odró

nia

nazwy 200 zabawek, które potrafi przynie

ść

; rozumie te

prost

składni

(Word Learning in a Domestic Dog: Evidence for "Fast Mapping," by J. Kaminski, J. Call and Julia Fischer, Science, June

8, 2004).
Dialekty i rozwini

ty j

zyk komunikacji piesków preriowych zbadał

Con Slobodchikoff

: ró

ne okrzyki alarmowe odpowiadaj

ró

nym

rodzajom drapie

ców; okrzyki zmieniaj

w zale

ci od rozmiaru, koloru i szybko

ci poruszania si

zagro

enia; odgrywanie tych

okrzyków prowadzi do specyficznych reakcji ucieczki.
Rozwój

neuronów lustrzanych

, pozwalaj

cych na imitacje, mo

e by

kluczem do powstania inteligencji, chocia

zło

one

ycie społeczne i

zmiany klimatyczne, wymuszaj

ce szukanie nowych sposobów na prze

ycie na pewno te

gra rol

winie s

bardziej inteligentne

od psów.

W testach, które prowadził Stanley Curtis (Penn State University) u

ywano joysticków i gier wideo,

winie uczyły si

abstrakcyjnych

rozró

nie

typu "wska

na okre

lony obiekt", podczas gdy psy mogły si

nauczy

tylko miejsca (np. lewy górny róg).

winie nauczyły si

równie

polece

"siad, skocz, przynie

" i pamietały je przez lata uogólniaj

c nauczone zachowania na ró

przedmioty.

winie prowadz

zło

one

ycie społeczne, mrucz

do swojego potomstwa by je uspokoi

, maj

sny, dobr

orientacj

przestrzenn

, ucz

na podstawie wzajemnej obserwacji, potrafi

zwodzi

inne

winie zapewniaj

c sobie po

ywienie.

Nie ma w

tpliwo

ci,

e zwierz

wykazuj

żą

inteligencj

, reaguj

wiadomy sposób, zdolne s

do nauki abstrakcyjnych rozró

nie

rozpoznawania indywidualnych osobników ró

nych gatunków, potrafi

w celowy sposób rozwi

zywa

problemy,

ywa

narz

dzi

Mózgi zwierz

t do pewnego stopnia ró

od mózgów ludzi, ale przetwarzaj

informacj

w podobny sposób.

Badacze s

obecnie bardzo ostro

ni by nie da

nabra

na syndrom

drego Hansa

jak i

szybkich ocen

, które mo

na pomyli

liczeniem.

Hans

cy na pocz

tku XX wieku, potrafił dodawa

i literowa

wyrazy, przekonał o tym grono ekspertów. Znaki dawał

mu pod

wiadomie jego wła

ciciel.

nie nauczył si

dodawa

, ale robił co

, czego nie potrafi

ludzie, zauwa

ał subtelne zmiany ich zachowania.

Inteligencja zwierz

t w jednym obszarze przekracza ludzk

, a w innych jest daleko w tyle.

Samo

wiadomo

ść

u zwierz

eksperymenty z lustrami

prowadzone przez Gordona Gallupa

wiadcz

o zdolno

ci rozpoznawania

siebie.
W czasie snu umieszcza si

bezwonn

plam

na ciele zwierz

cia i obserwuje jego zachowanie przed lustrem, w którym zwierz

sie

wcze

niej ogl

dało.

Koty, psy, konie i wi

kszo

ść

innych zwierz

t nie potrafi rozpozna

siebie w lustrze, traktuje odbicie jako inne zwierz

. Niektóre terytorialne

ryby widz

c swoje odbicie traktuje je jako konkurenta i rozpoczynaj

zachowania godowe (postawcie lustro przed bojownikiem

syjamskim!).
Test lustra przeszły szympansy (zwykłe i bonobo), orangutany, delfiny, orki, słonie (nie wszystkie),

winie, goł

bie, sroki, kruki, sowy,

niektóre papugi i dzieci, ale zwykle dopiero w 18-24 miesi

ycia, ale nie zdaj

go koty, psy czy małpy poza człowiekowatymi.

Goryle unikaj

kontaktu wzrokowego uznaj

c to za działanie agresywne, ale Koko te

przeszła test.

Delfiny s

zainteresowane plamami narysowanymi na nich, ale nie ogl

daj

wzajemnie, mało zwracaj

uwag

na swój wygl

Niektóre małpy przed lustrem robiły do siebie miny, upi

kszały si

, zachowuj

c podobnie do ludzi;

makaki przez par

dni

potrafi

chodzi

z lustrem i stroi

do niego miny.

Młode koty bawi

ze swoim odbiciem ale po paru dniach przestaj

nim interesowa

, by

dlatego,

e przewiduj

wszystkie ruchy odbitego kota, oraz nie czuj

jego zapachu i brakuje im

informacji akustycznej. Je

li porusza

lustrem kot b

dzie si

interesował par

dni dłu

ej swoim

odbiciem, ale nie rozpoznaje siebie.
Słonie i

winie potrafi

znale

źć

pokarm widzany tylko w lustrze (Povinelli, 1989).

Zwierz

ta - od mrówek po szympansy - nie tylko walcz

o terytorium ale prowadz

zorganizowane

działania wojenne.
Mit "szlachetnego dzikusa" jest fikcj

, normy nieagresywnego współ

ycia w

ród ludzi s

akceptowane powoli, ale wida

tu pewien post

8.3. Mo

liwo

ci umysłowe naczelnych.

Istnieje ponad 400

gatunków małp

naczelnych, w tym

4 człowiekowate

(antropoidalne), najbli

ej spokrewnione z człowiekiem: orangutany

w jednej podrodzinie, i szympansy (dwa podgatunki), goryle oraz ludzie w drugiej podrodzinie, oraz liczne wymarłe gatunki pokrewne.

Szympansy oddzieliły si

od przodków człowieka ok. 6 mln lat temu, goryle ok. 7 mln. lat temu, a człowiekowate od małp ogoniastych 35

mln lat.
Ze wzgl

du na podobie

stwa budowy ciała i

struktury DNA

biolodzy nazwali człowieka "trzecim szympansem".

Badanie pokrewie

stwa człowieka z naczelnymi jest nadal kontrowersyjne.

J. Grehan i J.H. Schwartz (2009) krytykuj

wyniki bada

DNA i twierdz

e orangutany s

bli

ej spokrewnione z lud

mi ni

szympansy;

ród 63 cech unikalnych dla człekokształtnych ludzie maj

28 cech wspólnych z orangutanami a tylko dwie z szympansami i 7 z

gorylami.
Długoletnie

obserwacje zachowania orangutanów

(Carel van Schaik) doprowadziły do przekonania,

e kluczow

rol

w rozwoju ich

inteligencji pełni kultura, czyli umiej

tno

ść

uczenia si

od innych przez obserwacj

Podobie

stwo genetyczne człowiekowatych

, w procentach:

Takie tabele daj

tylko

bardzo przybli

one porównanie

, , podobie

stwo jest ró

ne w zale

ci od badanego obszaru genomu.

Podobie

stwo okre

la si

w skomplikowany sposób ró

nymi metodami, za pomoc

tempa mutacji, czyli "zegara" DNA i

mitochondrialnego DNA, zmian pojedynczych genów, zmian sekwencji amniokwasów w białkach, jak równie

na podstawie wykopalisk.

Genom człowieka i szympansa ró

ni ok. 35 mln

polimorfizmów pojedynczych nukleotydów

(SNP, single nucleotide polymorphism).

Ok. 76% dokładnie zbadanych sekwencji ludzkiego genomu ró

ni si

w 1.2% SNP od szympansa.

Ok. 3% ró

nic genomów to usuni

cia i powtórzenia, ale tylko niewielka cz

ęść

tych ró

nic ma wpływ na budow

organizmu; mniej ni

połowa zmian nast

piła u człowieka, nieco wi

cej u szympansa.

Zgodno

ść

DNA mi

dzy małpami człekokształtnymi i innymi małpami to znacznie mniej, około 92.7%.

Rodzina małp człekokształtnych dzieli z lud

mi około 97% DNA i wykazuje zdolno

ci do komunikacji symbolicznej

i prostych zachowa

kulturowych.

W rozwoju mózgu szympansa jest o 3 podziały neuronów mniej ni

u człowieka, w efekcie jest kora jest 8 razy

mniejsza i zdolno

ci intelektualne odpowiednio mniejsze.

Za zmienno

ść

dziedziczn

człowieka i innych gatunków odpowiadaj

drobne zmiany, rz

du 0.2% nukleotydów, z

tego 85% to SNP.
Całkowite ró

nice genetyczne pomi

dzy lud

mi s

du 0.2%, ale zwi

zane s

w wi

kszym stopniu z

odmiennym uporz

dkowaniem fragmentów sekwencji (CNV, copy-number variants), czyli powtórzeniami i inwersjami. Takie zmiany

strukturalne oceniane s

na 0.12%, a zmiany na poziomie nukleotydów na 0.08%.

Zmiany w sekwencjach regulatorowych genów mog

c dalece id

ce konsekwencje dla budowy mózgu, białek z któryc składaj

sie

komórki glejowe i neurony, szybko

ci przewodzenia imulsów i liczby synaps, a wi

c równie

dla inteligencji.

Mowa

wykracza poza prosty system sygnalizacji, znany zwierz

tom.

Ptaki maj

rozbudowany system sygnalizacji i chocia

ich pie

zró

nicowane to ucz

ich przez imitacj

z drobnymi bł

dami i

znaczenie jest zwykle jednoznaczne: jestem silny, gło

piewam bo mam swoje terytorium i czekam na samic

Podobnie z

pie

niami wielorybów

: jest du

o wariacji (ta sama sekwencja nigdy si

nie powtarza), wspólne

tematy na pobliskich obszarach i całkiem odmienne na odległych, ale nie ma w nich nowych znacze

(tak

przynajmniej s

eksperci).

Małpy nie na

laduj

wokalnych d

ków, nie ł

ich w sekwencje o zmiennej strukturze.

Czy mowa musi by

liniowa?

e istnieje j

zyk obrazowy u delfinów? Czy echosonda pozwala przesyła

im obrazy?

Jak by rozwijało si

nasze my

lenie, gdyby było czysto obrazowe, a nie opatre na sekwencyjnej mowie?

Próby

uczenia szympansów j

zyka migowego

(ASL)ko

na maksymalnie 200-250 symboli, konstrukcje zdaniowe maj

do 7

znaków.

Szympansy porozumiewaj

zykiem migowym

dzy sob

i z lud

mi.

Wyniki bada

nad u

ywaniem j

zyka migowego do komunikacji z małpami znalazły interesuj

ce zastosowania w opiece nad dzie

autystycznymi.

Sz. pospolity Sz. bonobo Człowiek Goryl Orangutan

Sz. pospolity 100

99.3

98.8

97.6

96.4

Sz. bonobo

99.3

100

98.4

97.7

96.4

Człowiek

98.4

100

97.6

96.5

Goryl

97.6

97.7

100

96.5

Orangutan

96.4

96.5

100

Pocz

tki powstania j

zyków

naturalnych to temat kontrowersyjny, od 1866 roku Akademia Francuska nie przyjmuje prac na ten temat.

Lingwistyka ewolucyjna

zrobiła w ostatnich latach post

py dzieki badaniom genetycznym, lingiwstycnzym jak i symulacjom

komputerowym obrazuj

cym proces nabierania sensu wymienianych symboli pomi

dzy grup

robotów pracuj

cych nad jednym

zadaniem.
Tradycyjna szkoła "skokowa" pochodzenia j

zyka: tylko człowiek ma "instynkt j

zyka",

protoj

zyk

powstał 50-200 tysi

cy lat temu.

Szkoła "stopniowa": j

zyk człowieka to udoskonalona forma komunikacji zwierz

cej, mógł rozwin

ąć

z mowy gestów.

Utrata owłosienia zmusiła ludzi do u

ywania mimiki twarzy, gestów i d

ków do kumunikacji ("Naga Prawda", N.H. Jablonski,

wiat

Nauki, marzec 2010

)

Czy mowa małp to tylko syndrom "m

drego Hansa"?

Sama reakcja na polecenie nie wystarczy. Czy małpy mog

zrozumie

składni

Kanzi

, szympans-pigmej (bonobo), rozumie całkiem zło

one polecenia przekazywane mu przez słuchawki.

Np. na pytanie "Czy mo

esz tak zrobi

by pies ugryzł

mij

?", którego nigdy nie słyszał, Kanzi znalazł psa-

zabawk

i wło

ył w jego pysk

mij

-zabawk

, zamykaj

c pysk psa swoj

rek

. W te

cie zło

onym z 600

skomplikowanych gramatycznie pyta

jego zachowania były w 74% poprawne.

Kanzi nauczył si

rozbija

kamienie by tworzy

ostre kraw

dzie i u

ywa

ich do otwierania skrzynek.

Inne szympansy, które nauczono porozumiewania j

zykiem migowymi i za pomoca symboli na tablicy to

Washoe, Vicki, Sarah

Nim Chimpsky

; kilka innych nie udało si

wiele nauczy

Nie wydaje sie by poziom szympansa mógł przekroczy

poziom dwulatka. Pewne sukcesy odniesiono te

gorylem Koko i orangutanem Chantek.

Szympansy robi

sobie proste narz

dzia, zarówno "w

dki" do wyci

gania termitów, jak i

dzidy (zaostrzone kije) do polowania

Szympansy potrafi

planowa

przyszłe działania. Szympans Santino z Zoo w Furuvik zbierał przed otwarciem ZOO kamienie, by du

pó

niej rzuca

nimi w turystów.

M. Osvath, Spontaneous planning for future stone throwing by a male chimpanzee. 19(5), R190-R191, 2009. Current Biology 2009.

Inteligencja społeczna

Szympansy

urz

dzaj

grupowe polowania;

porozumiewaj

dzy sob

w trakcie polowa

i podziału łupów;

maj

ustalon

hierarchi

w stadzie;

podział ról podobny jak u ludzi - polowanie i ochrona terytorium to domena samców, zbieranie owadów i wychowanie dzieci to
zaj

cia samic;

dzieci przebywaj

8 lat pod opiek

matki ucz

c si

zachowa

społecznych (w niewoli

do 60 lat);

niektóre ich zachowania (np. wynik łaskotania) mo

na interpretowa

jako

miech;

ywaj

i robi

narz

dzia, np. przygotowuj

kije do robienia dziur i cie

sze jako

dki na termity i mrówki, oraz kije z zaostrzonym ko

cem jako dzidy do polowania;

jedz

300 gatunków ro

lin i owoców;

znaj

równie du

o gatunków, które nale

y omija

;

znaj

rado

ść

odkrycia, reakcj

"Eureka" - po okresie my

lenia rozwi

zuj

nietrywialne problemy, np. wlewaj

c wod

do cylindra by orzeszek wypłyn

ł do góry ;

potrafi

nauczy

robi

prymitywne narz

dzia kamienne;

prowadz

wojny plemienne;

mimika małp naczelnych jest bardzo bogata, cho

nie potrafi

ukry

swoich

prawdziwych uczu

;

potrafi

współpracowa

w czasie polowa

;

maj

poczucie sprawiedliwo

ci;

ucza si

przez obserwacj

innych szympansów i ludzi;

zachodzi u nich ewolucja kulturowa: "wynalazki" przekazywane z pokolenia na pokolenie;

lokalne obyczaje, sposoby pozdrowie

, zachowania, sposób u

ywania narz

dzi, czyli

kultura

, ró

ni si

u grup szympansów

cych

na ró

nych terytoriach.

Film PBS Nova, pokazywany przez National Geographic, "

Małpa geniuszem

" (Ape Genius) pi

knie ilustruje wyniki bada

nad

szympansami.
Problemem człowieka i w znacznie wi

kszym stopniu małp człekokształtnych jest regulacja emocjonalna, du

a impulsywno

ść

, brak

motywacji, brak wzajemnej stymulacji emocjonalnej.

Klik

pawianów w ZOO w Bronx cechuje wysoka inteligencja społeczna.

Przykład z ksi

ąż

Vitusa Dröschera

, który opisuje: wyrafinowane formy powita

, intrygi, walka o władz

, kliki, etykieta "dworu"

przywódcy, taktyczne oszustwa, rado

ci i stresy, konieczno

ść

odreagowania, instytucja "chłopca do bicia", pomaganie silniejszemu,

sojusze i zdrady, bunty i rewolucje.
Propozycja dyskutowana na Nowej Zelandii uznania antropoidów za "osoby" w sensie prawa,

Projekt Wielkich Małp

porównuje ich

sytuacj

do umysłowo upo

ledzonych.

Ró

nice pomi

dzy lud

mi i człekokształtnymi

Maj

c znacznie wi

ksze mózgi umysły ludzkie s

znacznie bardziej zorientowane na

ycie wewn

trzne, zajmuj

c si

własnymi

wytworami, podczas gdy umysły zwierz

t zorienotwane s

na analiz

zdarze

"teraz i tutaj", pozwalaj

im prze

"Teoria umysłu"

, pozwalaj

ca dziecku w wieku 4-5 lat spojrze

wiat z czyjego

innego punktu widzenia (i przekonywuj

co kłama

, by

manipulowa

rodzicami), jest ju

unikaln

cech

człowieka.

Małpy człekoszktałtne maj

słabo rozwini

teori

innych umysłów, nie pod

ąż

wzrokiem za wskazówkami, nie maj

potrzeby dzielnia

odkryciami z innymi.

Teoria umysłu? Przybli

ona racjonalno

ść

bez symbolicznych odniesie

(Pavinelli).

Ludzie wnioskuj

na temat intencji obserwowanych zwierz

t lub ludzi oceniaj

c ich działania w okre

lonym

rodowisku, co pozwala im

zrozumie

stany mentalne i cele stoj

ce za zachowaniami.

Wood i inn (2007) pokazali,

e rezusy, tamarynki i szympansy w spontaniczny sposób te

wyci

gaj

takie wnioski na podstawie kontekstu

działa

Wyklucza to proste skojarzenia percepcji i działania; skojarzenia s

konieczne, ale nie wystarczaj

do zrozumienia inteligencji.

Mechanizm nagrody i cierpliwo

ść

(Rosati i inn 2007).

Ludzie mog

sobie wyobrazi

przyszło

ść

i podejmowa

decyzje, które s

dla nich korzystne w dłu

szym okresie czasu.

Zwierz

ta zorientowane s

na tera

niejszo

ść

, s

impulsywne, co utrudnia im współdziałanie wykraczaj

ce poza ewolucyjnie wykształcone

zachowania grupowe.
Szympansy (bonobo i zwykłe) s

tu wyj

tkiem: wykazuj

żą

cierpliwo

ść

, czekaj

c na nagrod

w postaci jedzenia dłu

ej ni

doro

ludzie, co nie jest zaskakuj

ce bo ludziom na jedzeniu nie zale

y tak bardzo jak szympansom.

Ludzie wykazuj

ksz

cierpliwo

ść

li chodzi o nagrody pieni

ęż

ne, maj

odmienny mechanizm nagrody.

"Genom, w ogóle układ chromosomów, zawiera wr

cz niewiarygodnie bogat

skarbnic

informacji, które zostały nagromadzone

wskutek przebiegu w najwy

szym stopniu pokrewnego uczeniu si

metod

prób i bł

dów" (

Konrad Lorenz

Instynkt

to wrodzona predyspozycja do pewnych zachowa

, jest wynikiem mikroprogramów w mózgu steruj

cych zachowaniem.

U ludzi do instynktów

zaliczy

na instynkt samozachowawczy, moralny, motywacyjny, poczucie sprawiedliwo

ci; s

liczne rekacje

instynktowne dotycz

ce percepcji, poczucia wstr

tu, uczenia si

mowy czy chodzenia na dwóch nogach.

Instynkty zwierz

t mo

na wyzwoli

pobudzaj

c pr

dem fragmenty

ródmózgowia, lub zmieni

instynkty gatunkowe przeszczepiaj

embrionom fragmenty mózgu innego gatunku - tworz

chimery

Chimery kurczaków i japo

skich przepiórek (1997): postawa i sposób nawoływania zamienia si

li przeszczepi

fragment

ródmózgowia i fragment tylnej cz

ęś

ci pnia mózgu.

Przeszczep przedniej cz

ęś

ródmózgowia wywołuje preferencje do reakcji na głos ptaka od którego przeszczepiono komórki. Chimera

chodziła jak kurczak ale wydawała i reagowała na odgłosy przepiórki. Mózgi musz

dostatecznie podobne by transplantacja si

udała.

Na uniwersytecie Sun Yat Sena stworzono

chimery ró

nych gatunków

gryzoni wykorzystuj

c komórki macierzyste.

Geep

= koza + owca, wyhodowana w 1984 roku, zmieszane komórki na poziomie embrionalnym, ma kawałki skóry z sier

i kawałki z

wełn

Naturalnie pocz

te chimery to

liger

= lew + tygrysica (wielka!), oraz

tiglon

= lwica + tygrys.

Jest te

osłomuł

zebroid

zebrula

zedonk

i inne krzy

ówki.

Czy powstan

chimery ludzkie?

Poł

czono DNA człowieka z DNA królika, krowy i owcy, na razie tylko na poziomie niewielu komórek, embriony rozwijały si

do 3 dni,

sko

czyło si

na 32 komórkach, ale kto wie co si

stanie w przyszło

ci.

Badania te motywowane s

stworzenia przydatnych do przeszczepu ludzkich narz

dów w ciele zwierz

Opisano

mikrochimeryzm

, ponad 30 przypadków ludzi, którzy maj

niektóre narz

dy z innymi chromosomami ni

w komórkach z innych

ęś

ci ciała, co mo

e si

zdarzy

w wyniku podwójnego zapłodnienia.

Warto pami

, jak hipokrytyczny jest stosunek ludzi do zwierz

t (czyli "mi

ska").

Wysoka inteligencja

- wy

sza ni

psów - nie chroni ich przed złym traktowaniem, chocia

"ty

winio" jest mo

e mniej pogardliwe ni

"ty psie".
Psy potrafi

lepiej nam si

podlizywa

(

odczytywa

ludzkie intencje

), wi

c s

uwa

ane za inteligentne i s

rzadko zjadane.

8.4. Paleoantropologia ludzkiego umysłu.

Praprzodkowie człowieka - ale co nale

y uzna

za człowieka?

Ramapithecus, człekopodobny, jest praprzodkiem orangutana.
Wspólny przodek hominidów i małp naczelnych

ył ponad 7 milionów lat temu.

dowody na

mieszanie si

genów pra-ludzi i szympansów

około 5.5 mln lat temu.

99% procent czasu człowiek

ył na sawannie, przez miliony lat był my

liwym-zbieraczem; dopiero od 10.000 lat, po ostatnim okresie

lodowcowym, zacz

ł prowadzi

rolniczy tryb

ycia.

Najstarszy hominid: Ardipithecus ramidus, szcz

tki czaszki, 4.4 mln lat, dwuno

ny, ok. 120 cm.

Australopithecus anamensis, 4.2-3.9 mln lat, mi

dzy człowiekiem a małp

Historia praczłowieka znana jest stosunkowo dobrze.
Prawdopodobnie były inne

człeko-podobne gatunki

, ale przegrały konkurencj

z człowiekiem współczesnym, np. odkryty w 2004 roku na

Australopithecus afarensis, 3.9-3 mln lat, dwuno

nym, płaski nos, cofni

t podbródek, małpia twarz, 375-550 cm

ludzkie z

by, 150 cm.

Australopithecus africanus, 3-2 mln lat, 420-500 cm

Australopithecus aethiopicus, 2.6-2.3 mln lat, tylko jedna czaszka.

Australopithecus robustus, 2-1.5 mln lat, ok. 530 cm

, pierwsze narz

dzia?

Australopithecus boisei, podobny do robustus

Homo habilis, 2.4-1.5 mln lat, ogólnie podobny do australopiteków, ale 500-800 cm

, bardziej ludzki, narz

dzia,

mowa (

lady o

rodka Broki), 130 cm, 45 kg.

Homo erectus, 1.8-0.3 mln lat, 750-1225 cm

, silny,

ył w Afryce i Azji, u

ywał ju

ogie

Homo sapiens (archaiczny), 500-100 tys. lat, 1200 cm

, kształt czaszki przypomina ludzki, czoło cofni

te, brwi

wysuni

te.

Homo sapiens neanderthalensis, 230-35 tys. lat, 1450 cm

, ok. 168 cm, grube ko

ci, robili narz

dzia, bro

rozwin

li kultur

, chowali zmarłych.

Homo sapiens sapiens: wczesny ok. 120.000 lat, 1100-1400 cm

, współczesny około 40.000 lat temu, kultura

Cro-Magnon, narz

dzia z ko

ci i rogu, rze

ba, dekoracje, malunki na

cianach jaski

, paciorki, figurki z gliny,

muzyczne instrumenty.

wyspie Flores mały

homo florensis

, wymarł ok 12.000 lat temu a loklane legendy

o małych ludziach Ebu Gogo

mog

wspomnieniem z

tego okresu.
Neandertalczycy znikn

li ok. 35-30 tys. lat temu, najmłodszy znaleziony szkielet liczy 37.000 lat, prawdopodobnie nie nosimy ich genów.

34.000 lat temu znikł te

Homo erectus.

Człowiek współczesny prawdopodobnie krzy

ował si

z innymi gatunkami, znane s

szkielety miesza

ców [ref?].

Kulutra aszelska

istniała od 1.5 mln lat do ok. 50.000 lat temu.

Nawet niewielka przewaga jakiego

gatunku zajmuj

cego t

sam

nisz

ekologiczn

co drugi wystarczy by po kilku tysi

cach lat pozostał

tylko ten jeden.
Przykłady: torbacze Ameryki Południowej, wyt

pione całkowicie przez gatunki przybyłe z północy w ci

gu kilku tysi

cy lat. Wyt

pienie

wielkich ptaków, np.

dodo i moa

, prawdopodobnie było wynikiem pojawienia si

ssaków.

Ostatnie 100,000 lat: delikatniejsze z

by i ko

ci, w porównaniu z okresem górnego paleolitu (30,000 lat) ok. 20-30%.

Im wi

kszy mózg, tym bardziej przetworzona

ywno

ść

i potrzebna mniejsza siła fizyczna.

Tendencje w ostatnich 30.000 lat (G. Cochrane, J. Hawkins): zwi

ksza si

procent białej materii (wi

cej poł

cze

w stosunku do liczby

neuronów), zwi

ksza si

obszar czołowy a całkowita obj

ść

e nieznacznie zmale

(optymalizacja kształtu przy fizycznych

ograniczeniach zwi

zanych z narodzinami).

Zmiany genetyczne mog

ludzi cofn

ąć

do wczesnego poziomu ...

zespół Uner Tan

, zanotowany w południowej Turcji , to brak dwuno

nej

lokomocji, prymitywna mowa, powa

ny niedorozwój.

Zmiany genetyczne nadal zachodz

: gen

MCPH1 mikrocefalin

, a zwłaszcza

haplotyp

wiadczy o tempie zmian komórkowych.

Ewolucja mózgu człowieka

: wielki skok nast

pił 100.000 lat temu. Co go spowodowało?

Okresy lodowcowe - silna presja selekcyjna;

konieczno

ść

polowa

grupowych,

wyt

pienie wielu zwierz

t i konkurencyjnych człekokształtnych,

postawa dwuno

na i uwolnienie r

rozwój stereoskopowego widzenia w kolorze (łatwiej widzie

dojrzałe owoce i rozró

nia

gatunki traw),

rozwój mowy i j

zyka gestów.

Teoria

Williama Calvina

(z ksi

ąż

ki The Throwing Madonna): rzucanie ostrymi kamieniami w stada

zwierz

t wymaga du

ego mózgu.

Słu

ył do tego paleolityczny

ęś

ciak (tłuk pi

ęś

ciowy)

, odłupany z krzemienia lub innych twardych

skał.
Obrabianie kamienny narz

dzi nie jest łatwe, chocia

na tego nauczy

szympansa. Przy okazji

poci

ło to za sob

rozwój innych uzdolnie

, ł

cznie z gramatyk

i muzyk

Małpy naczelne nie potrafi

precyzyjnie rzuca

, ale chłopcy cz

sto rzucaj

kamieniami do celu ...

Dwuno

ść

- 5-10 mln lat, narz

dzia 2 mln lat, ogie

- 700.000 lat temu.

Zbieracko-my

liwska kultura mustierska w Afryce - 200.000 lat.

Hipoteza "

mitochondrialnej Ewy

" - wszyscy ludzie współcze

ni wywodz

od jednej populacji

afryka

skiej sprzed 150.000 lat, ale to tylko nieprzerwana linia

ska, m

skie mogły by

ró

ne.

Oceny kiedy ludzie mieli

wspólnego pra...pradziadka

pokazuj

e było to zaledwie 5-15 tys. lat temu.

Projekt Genographics

, National Geographic: zbadaj swoj

odległ

przeszło

ść

Atlas migracji ludzi

z projektu Genographics.

Sztuka paleolityczna sprzed 30-40.000 lat: malowidła z Altamiry uznawane były przez 20 lat za mistyfikacj

; przedstawienia symboliczne

w sztuce poprzedzały realizm.

Produkcja narz

dzi z kamienia, rogu i ko

ci.

Instrumenty muzyczne i dobra akustyka jaski

sprzyjała zabawom z d

kami.

80% malowideł sztuki jaskiniowej pochodzi z czasów kultury magdale

skiej, 18-11.000 lat temu. Przedstawiaj

zwierz

ta, płaskorze

ludzi, hybrydy ludzi i zwierz

t - mo

e to wizje, jak w kulturach szama

skich?

Rozwój mózgu w okresie płodowym i w dzieci

stwie jest bardzo szybki.

Ssaki zu

ywaj

musz

kilkadziesi

t razy wi

cej energii ni

gady.

Mózg ma tylko 2% masy ciała, ale zu

ywa 20-25% energii.

y mózg wymaga obfito

ci po

ywienia.

Konieczne było odpowiednie po

ywienie, polowania by przetrwa

zim

ercy mog

na dowolnym dostatecznie du

ym obszarze, ro

lino

ercy s

ograniczeni terytorialnie.

y mózg to du

y kłopot (K. Vonnegut, Galapagos).

Wielkie rozmiary mózgu noworodka wymagały poszerzenie miednicy, jedynie u człowieka wyst

puj

ce bóle porodowe oraz wyj

tkowo

długi okres dojrzewania.

Medycyna ewolucyjna

Jaki jest sens bólu z

ba? Odpowied

jest mo

liwa tylko w kontek

cie ewolucyjnym.

Dlaczego istniej

wirusy i dziedziczne choroby? Czemu ewolucja ich nie wyeliminowała?

Niestety przeciwnik jest inteligentny ... ale czasami choroby maj

pozytywne strony i ujawniaj

stosunkowo pó

no. Np.

pozytywne

spojrzenie na zaburzenia uwagi

lub

na schizofreni

Medycyna ewolucyjna

odkryła,

e choroby dziedzicznie przekazywane maj

czasem pozytywne własno

ci, np. najcz

stsza z nich

hemochromatoza

(nadmierne wchłanianie

elaza), daje cz

ęś

ciow

odporno

ść

na d

oraz gru

lic

, a choroby te dziesi

tkowały

populacj

w Europie.

Mutacja genu apoE4 jest rozpowszechniona na północy Europy, podwy

sza poziom cholesterolu ale pozwala na sprawniejsz

produkcj

witaminy D.

Niektóre dolegliwo

ci s

rezultatem wczesnej ewolucji, która nie cofa si

i nie projektuje organizmu od nowa.

Układ nerwów daleki jest od optymalnego, np. unerwienie przepony, które zamiast odchodzi

krótk

drog

od kr

gosłupa

przechodzi przez cał

klatk

piersiow

w dół.

Skomplikowana droga nasieniowodu, powoduj

ca przepuklin

, jest pozostało

schematu budowy ciała u ryb, gdzie miała sens

(sperma powinna by

przechowywana w ni

szej temeraturze ni

temperatura ciała ssaków);

Czkawka jest pozostało

po kijankach, które wytwarzaj

taki odruch by blokowa

dost

p do płuc kiedy zalewaj

skrzela wod

Szkielet człowieka wykazuje pozostało

ci rozwi

lepiej dostosowanych do

ycia w wodzie ni

na l

dzie, chodzenie dwuno

jest przyczyn

licznych urazów.

O przeszło

ci człowieka mo

na te

wnioskowa

na podstawie

archeoparazytologii

, czyli rozwoju jego paso

ytów.

Człowiek utracił owłosienie, co zmniejszyło szans

paso

ytów, które przyczepiaj

do zwierz

Na człowieku

trzy rodzaje wszy, w tym wszy odzie

owe, co pozwala oceni

e homo sapiens zacz

ł u

ywa

ubrania 40-70 tysi

lat temu.
Ewolucja człowieka nie wydaje si

wcale bardziej zaskakuj

ca ni

ewolucja

yrafy, słonia czy delfina, a powi

kszenie mózgu od makaka

do szympansa porównywalne z powi

kszeniem od szympansa do człowieka.

Dlaczego mamy tylko dwie płci?
Organizmy jednopłciowe s

w wi

kszo

ci prymitywne: bakterie, grzyby, rzadko inne.

Dwie płci przyspieszaj

adaptacj

do zmiennych warunków

rodowiska, krzy

owanie jest bardziej efektywne ni

mutacje, daj

c wi

ksze

szanse w wy

cigu z wirusami i paso

ytami.

cej płci umo

liwia jeszcze wi

ksze zró

nicowanie ale zwi

ksza koszty udanej reprodukcji; modele matematyczne biologii populacyjnej

pokazuj

e dwie płci s

optymalnym rozwi

zaniem.

kszo

ść

ryb rafowych zmienia płe

przynajmniej raz w

yciu.

Hermafrodytyzm wyst

puje u ro

lin, robaków, mał

, ryb i ludzi.

Istniej

trzy-płciowe mrówki (

Pogonomyrmex

), których królowa płodzi potomstwo z dwoma rodzajami samców, by spłodzi

robotnice i

królowe, do przetrwania kolonii potrzebne s

3 linie DNA.

Istniej

piewaj

ce ryby z gatunku

plainfin midshipman (Porichthys notatus)

, u których s

dwa rodzaje samców!

8.5. Memy i ewolucja kulturowa.

Cywilizacja

"Cywilizacja", od łaci

skiego "civilis" = obywatelski, albo "cyvis" = miasto.

Mity hebrajskie słusznie wywodz

cywilizacj

od wynalazcy rolnictwa Kaina, ale te

przypisuj

mu złe cechy - dlaczego?

Uprawa roli zacz

ła si

przed ok. 10.000 lat kiedy udomowiono pierwsze zbo

Kultura zbieracko-łowiecka była zdrowsza, ale mniej liczna.
Wprowadzenie zbó

spowodowało szybki wzrost ludno

ci, ale pogorszenie stanu zdrowia. Pojawiły si

zarazy i choroby spowodowane

monotematycznym od

ywianiem. T

skniono za złotym wiekiem lub rajem.

Wielkie skupiska ludzi musiały mie

w czasie przerwy w rolniczych pracach jakie

zadania do wykonania, by stłumi

agresywne pop

dy.

Có

lepszego jak budowanie megalitycznych struktur, piramid, rysunków na pustyni, oczywi

cie uzasadnianie potrzebami religii.

Rozwój społeczny nast

pował w harmonii z przyrod

, du

e znaczenie miały cykle roczne, st

d np.

to wiosny.

Rozwój obyczajów i form zachowania cz

ęś

ciowo wzorowany był na rytuałach zwierz

cych, co wida

w staro

ytnych ta

cach ludowych.

d do władzy, ambicje polityczne to genetycznie uwarunkowane pozostało

ci atawistyczne do dominacji nad stadem.

Czynniki kulturowe stały si

równie wa

ne jak czynniki genetyczne w dalszej ewolucji.

Ewolucja genetyczna człowieka gra coraz mniejsz

rol

, ewolucja kulturowa zmieniła zachowanie i wpływa na ewolucj

genetyczn

(

efekt

Baldwina

Za ró

norodno

form organizmów doszuka

na gł

bszych, wspólnych i niewiele si

ró

cych struktur genetycznych;

podobnie za ró

norodno

kultur mo

na si

doszukiwa

prostszych, ukrytych mechanizmów (Hauser, w druku).

8.5. Kultura i ewolucja.

Pismo powstało ok. 6.000 lat temu.
Czy był to dobry wynalazek?

Krytyczny okres rozwoju mózgu przypada na okres przed narodzinami i pierwsze miesi

ycia.

"Imprinting"

, czyli natychmiastowe wpojenie wzorca matki po narodzinach, odkryte zostało przez Konrada Lorenza, który matkował

siom g

gawym.

Istnieje te

płciowy imprinting, niektóre zwierz

ta preferuj

partnerów z gatunku, który si

nimi opiekuje, a nie swojego własnego. Byc

e fetyszyzm jest rodzajem imprintingu.

Edward O. Wilson

stworzył w 1975 roku

socjobiologi

, nauk

ca syntez

próbuj

wyja

obserwowane zachowanie zwierz

t i

ludzi za pomoc

ewolucyjnych przyczyn. Sk

d si

wzi

ł ten pomysł?

Idea "walki o byt" i prze

ywania najbardziej przystosowanych to jeden z efektów ksi

ąż

ki "

O pochodzeniu człowieka i doborze

płciowym

" (1871)

Karola Darwina

Sir Francis Galton

, pionier statystycznych metod badania dziedziczno

ci, przyczynił si

do powstania

eugeniki

, idei "poprawy" rasy ludzkiej przez

wiadomy wpływ na reprodukcj

, a wi

wiadomego ukierunkowania eugeniki.

Brytyjska arystokracja przekonana była o wy

szo

ci rasy Anglo-Saxo

skiej; Niemcy - rasy aryjskiej.

Eugenika była bardzo popularna w USA na przełomie 19/20 wieku, w stanie Connecticut zakazano mał

stw umysłowo upo

ledzonym,

chorym na padaczk

, zaostrzono przepisy imigracyjne.

Pocz

tkowo eugenika nie była rasistowska, zmierzała tylko do likwidacji chorób dziedzicznych.

Genetyka populacyjna

: genetyka poł

czona z teori

ewolucji, rozwin

ła si

pod koniec lat 1920, w pracach S. Wrighta, J.B.S. Haldana i

R. Fishera.
Teza: wszystkie zachowania społeczne kontrolowane s

przez dobór naturalny i płciowy.

W.D. Hamilton

(1964) przedstawił nowe spojrzenie na ewolucj

: geny steruj

zachowaniem organizmów

realizuj

c swoje długofalowe strategie.

Zachowania altruistyczne mrówek, pszczół podporz

dkowuj

ycie jednostki całkowicie interesom ogółu.

Dla genów strategia altruizmu odwzajemnionego jest bardzo korzystna i stabilna, ale dla poszczególnych
nosicieli niekoniecznie ...
Powstanie płci było korzystne bo pozwalało na mieszanie materiału genetycznego utrudniaj

c działanie

paso

ytom (teoria "czerwonej królowej").

Edward O. Wilson

, "Socjobiologia. Nowa synteza" (1975): wła

ciw

podstaw

dla socjologii jest biologia. W

1978 Wilson napisał popularn

ksi

ąż

"O naturze ludzkiej", przedstawiaj

c socjobiologi

kultury ludzkiej, a

c próbuj

c poda

biologiczne uzasadnienia wszystkich cech kultury! Spotkały go za to liczne

prze

ladowania.

Zachodzi obecnie "ko-ewolucja" biologiczna i kulturowa.

Psychologia ewolucyjna

twierdzi,

e biologia i ewolucja determinuje zachowania społeczne i psychologi

jednostki.

Rozwój j

zyka = zjawisko kulturowe + rozwój struktur mowy mózgu => zmienił społecze

stwa ludzkie i wpłyn

ł na psychologi

jednostek.

zyk wymaga nie tylko fonologicznych etykiet dla stanów wewn

trznych ale pomaga w lepszej kategoryzacji tych stanów, a wiec w

procesach my

lenia i kojarzenia.

Rozwój j

zyka wymagał równie

zdolno

ci do imitacji odgłosów wokalnych, której nie maj

małpy naczelne.

Wszyscy ludzie rozpoznaj

twarze, emocje, status społeczny, wi

zy rodzinne, koncepcje pi

kna, wyobra

nia, mapy mentalne, skłonno

do zabawy, plotkowania, humor ...
Ewolucji ulega j

zyk, obyczaje, moda, architektura, sztuka, technologia, tradycje kulinarne...

Szybkie tempo ewolucji kulturowej, koewolucja to jeden z wielu mechanizmów rozwoju mózgu.
Pokrewie

stwo genetyczne => pokrewie

stwo kulturowe.

W 1569 roku Johannes Goropius Becanus, lekarz i naturalista z Antwerpii, opublikował ksi

ąż

, w której argumentował,

e Adam i Ewa w

raju rozmawiali po flamandzku z antwerpskim dialektem i wszystkie inne j

zyki z tego si

wywodz

W lingwistyce podobne rewelacje ogłaszane s

do dzisiejszego dnia, dlatego na pami

Becanusa przyznawane s

nagrody Becky

najgłupsze wypowiedzi na temat j

zyka, przez redakcj

Language Log

Zbytnia stabilno

ść

cywilizacji mo

e doporwadzi

do jej upadku gdy zmieni

warunki

ycia.

Zło

ono

ść

cywilizacji sprzyja jej niestabilno

ci, gdy

do jej upadku wystarczy, by jedna z kluczowych grup posiadaj

cych niezb

wiedz

wymarła.

e jeste

my wła

nie na drodze ku upadkowi: coraz mniej ludzi wie, jak działaj

telefony, komputery czy systemy konieczne do

utrzymania działania infrastruktury miasta.

aden człowiek nie potrafi zbudowa

telefonu komórkowego: potrzeba do tego du

ej grupy

specjalistów od wielu zagadnie

Nigdy w historii tak wielu głupich ludzi nie

yło tak dobrze. Mark Bauerlein,

Dumbest generation

, analizuje przyczyny intelektualnego

upadku naszych czasów.

Czemu nadal istniej

społeczno

ci pierwotne, dla których czas si

zatrzymał?

Tempo ewolucji nie jest wsz

dzie jednakowe, zale

y od warunków lokalnych.

Na drodze ewolucji jest wiele do

ść

stabilnych rozwi

i społecze

stwa izolowane mog

w nich utkn

ąć

na całe wieki ...

Jarred Dimond analizował np. wpływ geografii na rozwój cywilizacji: te kraje, które były izolowane (np. w obu Amerykach, rozci

gaj

cych

z Północy na Południe, gdzie warunki zmieniaj

mocno) poczyniły znacznie mniejsze post

py.

Memetyka

Memy to porcje informacji "wbite do głowy" w okresie wczesnego dzieci

stwa (zwi

kszonej plastyczno

ci mózgu) silnie zakorzeniaj

strukturze poł

cze

neuronów w mózgu i zachowuj

podobnie do genów.

Richard Dawkins

(1976) nazwał takie obiekty "memami" (greckie mimeme = na

ladownictwo). Symbole graficzne, tradycje, reguły

zachowania, sposoby u

ywania narz

dzi, tabu, nakazy religijne czy melodie ptaków.

Memetyka ma by

teori

form zachowa

ludzkich, dawa

spójny paradygmat kulturoznawstwa,

religioznawstwa, socjologii i innych nauk społecznych.
Główne zadania to: identyfikacja memów, zbadanie sposobu ich powielania si

(replikacji),

rozprzestrzeniania i ewolucji.
Replikacja - papier, TV, liczy si

tylko wierno

ść

kopiowania memu z umysłu do umysłu, szybko

ść

tworzenia nowych kopii (płodno

ść

), czas

ycia (trwało

ść

) memu.

Geny - powoli, memy - szybko.
Geny - wierne kopie, memy zmienne.
Moda - zara

liwy mem.

Mutacje, rekombinacje memów walcz

o miejsce w umysłach ich nosicieli, jak wirusy. Współdziałanie

symbiotycznie, reakcje alergiczne.
Prze

ywalno

ść

genu/memu - stabilno

ść

cech czy form zachowania. oddziaływanie z innymi, wa

na jest cała pula.

Memobot

- nosiciel całkowicie oddany rozprzestrzenianiu kontroluj

cego go memu.

Memoid to nosiciel, który zatracił instynkt samozachowaczy (kamikaze, terrory

ci, m

czennicy).

Mem "Bóg" ci

gle ulega ewolucji, wywołuje gł

bokie zmiany w psychice nosicieli.

Skuteczne działanie memu to łatwe rozmna

anie.

Pocz

tkowo memy powodowały wyodr

bnienie grup społecznych, ale mem tolerancji nieco osłabił t

tendencj

Kompleks = zespół działaj

cych symbiotycznie wielu memów, obejmuje szeroki zakres zagadnie

, porz

dkuje obraz

wiata, np. tradycje,

styl, ruch społeczny, religijny.
Kompleks silnie oddziałuje, ale jego ewolucja jest wolniejsza.
Kompleksy memetyczne składaj

na memotyp osoby, społecze

stw na socjotyp.

Reakcje alergiczne memów prowadz

np. do potrzeby walki politycznej itp.

Memy egzotoksyczne: zwalczaj

wszystkie inne (rasizm, nazizm, fundamentalizm, nacjonalizm).

Skrajne stanowiska prowadza do arogancji, która nie dopuszcza my

li o ogrnaiczeniach wiedzy na

danym etapie.
Ideologia nazistowska i eugenika wynikały z przekonania,

e licz

tylko geny, pochodzenie, a wi

nic si

nie da zmieni

przez wychowanie.

Ideologia komunistyczna zakładała dokładnie przeciwnie,

e geny s

nieistotne a liczy si

tylko

wychowanie.
W obu przypadkach był to przejaw arogancji, pozornej wiedzy, przed któr

trzeba si

strzec.

Modele matematyczne rozwoju procesów kulturowych zacz

to tworzy

w latach 1980.

Ogólny wniosek: zmiany memów zachodz

w krótkim czasie w porównaniu z okresem ich trwania i s

trudne do zaobserwowania.

Przystosowanie memów: pozytywny wpływ na sytuacje nosiciela, eliminacja zachowa

bezu

ytecznych, niebezpiecznych.

Dobry mem: łatwo przyswajalny, niezbyt skomplikowany, łatwo transmitowalny, samolubny,
usuwaj

cy konkurencj

, zintegrowany z grup

Memy kr

ążą

w Internecie, np. "virus hoax": wczoraj Microsoft ogłosił ... je

li nie ma dokładnej daty to

prawie na pewno wygłup, a nie prawdziwy wirus.
Memy przyjmuj

posta

mitów miejskich

Memy w komputerach mog

wirusami.

Memy - u

yteczna koncepcja, pisma memetyczne, jak to powi

z neurobiologi

Identyczne zachowanie pomimo ró

nych mózgów.

Memy mozna rozpatrywa

jako przybli

one stany atraktorowe neurodynamiki sieci realizuj

cych pami

ęć

Zbiór stanów pami

ci autoasocjacyjnej, realizowanych za pomoc

sieci neuronów, której pobudzenia zachowuj

tak, jak aktywni

agenci programowi, wpływaj

c na skojarzone ze sob

lady pami

ci (czyli innych agentów).

Z tego punktu widzenia mo

na zinterpretowa

obecnie "prawo umysłu" Charlesa Peirce'a (1892).

Człowiek mo

e "zbuntowa

przeciwko tyranii samolubnych replikatorów" (Dawkins), uwolni

od genetycznie uwarunkowanych

pop

dów i memetycznie uwarunkowanych form zachowa

Genetyczny determinizm jest szczególnie dobrze widoczny w przypadku mutacji prowadz

cych do chorób, niedorozwoju, specyficznych

zaburze

, np. płciowych, ale i wra

liwo

ci zmysłów (słuch absolutny, smaki). Działa powoli, tworzy trudne (czasami niemo

liwe) do

przezwyci

ęż

enia tendencje do zachowa

Neuronalny determinizm jest wynikiem do

wiadcze

yciowych, wychowania, prania mózgu; nie mo

emy my

inaczej, niełatwo jest

zmieni

fizyczn

struktur

poł

cze

mózgu, kształtuj

w dzieci

stwie.

"Ja" jest czym

cej ni

modelem siebie, z którym si

zwykle uto

samiamy, "ja" jest jednym z wielu procesów, realizowanych przez

mózg, wi

kszo

ci z nich nie mo

emy do

wiadcza

wiadomy sposób bezpo

rednio, st

d trudno jest "pozna

samego siebie", czyli

stworzy

dobry model tego, czego chce nasz mózg.

Czemu człowiek zachowuje si

sto irracjonalnie?

Psychologia ewolucyjna odpowiada: poniewa

człowiek znajduje si

w bardzo nienaturalnych sytuacjach z punktu widzenia

przystosowania ewolucyjnego - wrócimy jeszcze do tego.

Dlaczego rozwijaj

pewne zachowania kulturowe? Mog

za nimi sta

potrzeby odpowiedniej stymulacji mózgu, konieczne do rozwoju.

Nauka kaligrafii, muzyki, rysunku, wierszy sprzyjały rozwojowi nie tylko specyficznych umiej

tno

ci, ale podstawowych mechanizmów, od

których zale

y inteligencja.

Potrzeba szybkiej i precyzyjnej synchronizacji procesów w mózgu mo

e doprowadzi

do wykształcenia si

form muzycznych, które

sprzyjaj

rozwojowi takiej synchronizacji, np. polifonicznych fug Bacha, lub szybkiej recytacji w rapie, która wymaga szybkich i

precyzyjnych synchronizacji - nic dziwnego,

e starsze pokolenie nie rozumie młodzie

Interestuj

ce linki:

Cognitive Evolution Group

Cognitive Evolution Lab

, Harward.

zyk u zwierz

Canine cognition lab

Literatura

Avise John, Inside the Human Genome, Oxford University Press 2010

Biedrzycki M,

Genetyka kultury

, Prószy

ski 1998.

Blackmore S

, Maszyna Memowa. Rebis 2002.

Bejan, A. & Marden, J.H. Unifying constructal theory for scale effects in running, swimming and flying. The Journal of Experimental
Biology 209, 238-248, 2005.

Bonner J, The Evolution of Culture in Animals (Princeton University Press, Princeton 1980)

Calvin William

, Jak my

li mózg. Wydawnictwo CIS, Warszawa 1997

Dawkins R,

Samolubny gen

, Prószy

ski 2007

Dawkins Richard

lepy Zegarmistrz. PIW, W-wa 1994

Dawkins Richard, Wspinaczka na szczyt nieprawdopodobie

stwa, Prószy

ski 1998

Diamond J, Trzeci szympans (PIW 1992)

Dröscher V. B, Reguła przetrwania (PIW, Warszawa 1982)

Grehan J.R, Schwartz J.H,

Evolution of the second orangutan

: phylogeny and biogeography of hominid origins. Journal of

Biogeography, 2009

Goodall J, Przez dziurk

od klucza. 30 lat obserwacji szympansów (Prószy

ski i Ska 1995)

Hauser, M.D. The illusion of biological variation:

a minimalist approach to the mind. W: M. Piattelli-Palmarini, J. Uriagereka & P.

Salaburu (Eds.) "Of Minds and Language: The Basque Country Encounter with Noam Chomsky" Oxford University Press (w druku).

Hauser, M.D., Chomsky, N, Fitch, W.T. (2002). The faculty of language: What is it, who has it, and how does it evolve? Science,
298, 1569-1579.

Leakey R

, Pochodzenie człowieka. Wydawnictwo CIS, Wwa 1995

Marcus G, Prowizorka w mózgu. O niedoskonało

ciach ludzkiego umysłu. SAW Smak Słowa 2009

McGhee, Robert. (2002): Co-Evolution: New Evidence Suggests That To Be Truly Human Is To Be Partly Wolf. Alternatives, 28 (1).

Moalem S, Prince J,

Survival of the sickest

. A Medical Maverick Discovers Why We Need Disease. HarperLuxe 2007.

Nesse, R.M, Williams, G.C. Why We Get Sick: the New Science of Darwinian Medicine. Times Books, 1995.

Povinelli, D.J. (2000). Folk physics for apes: The chimpanzee's theory of how the world works. Oxford: Oxford University Press
Penn, D.C, Povinelli D.J.

On Becoming Approximately Rational

: The Relational Reinterpretation Hypothesis. Rational Animals,

Irrational Humans. S. Watanabe, A. P. Blaisdell and L. Huber. Tokyo, Keio University Press (w druku).

Penn, D.C, Holyak KJ, Povinelli D.J.

Darwin’s mistake

: Explaining the discontinuity between human and nonhuman minds.

Behavioral and Brain Sciences 2008

Pyysiäinen I, Hauser M. (2010)

The origins of religion

: evolved adaptation or by-product? Trends in Cognitive Sciences 14(3), pp

104-109

Reichholf J. H, Zagadka rodowodu człowieka (Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 1992)

Rosati, A.G., Stevens, J.R., Hare, B., & Hauser, M.D. (2007). The evolutionary origins of human patience: Temporal preferences in
chimpanzees, bonobos, and human adults. Current Biology. 17(19): 1663-1668.

Ryszkiewicz M, Nieodł

czni towarzysze.

wiat Nauki 2/2009.

Savage-Rumbaugh E.S, Lewin R. Kanzi: The Ape at the Brink of the Human Mind (John Wiley & Son 1996)

Schleidt W.M, Shalter M.D. (2003):

Co-evolution of Humans and Canids

: An Alternative View of Dog Domestication, Evolution and

Cognition Vol. 9, No. 1.

Schwartz J.H, The Red Ape: Orangutans and Human Origins, Revised and Updated. Westview Press, 2005.

Shubin N.H, Nasze zimnokrwiste ciała.

wiat Nauki 2/2009.

Shreeve J, Zagadka neandertalczyka. W poszukiwaniu rodowodu współczesnego człowieka. Prószy

ski 1998.

Temple G, Johnson C,

Animals in Translation

, Using the Mysteries of Autism to Decode Animal Behavior. Harvest Books 2006.

White M. Gribbin J, Darwin -

ywot uczonego. Prószy

ski i S-ka, Warszawa 1998

Wood, J, Glynn, D, Phillips, B. i Hauser, M. (2007). The perception of rational, goal-directed action in nonhuman primates. Science.
317(5843):1402-1405.

Nast

pny wykład

Jak działa mózg - spis tre

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Umysł i Ewolucja, Dokumenty (Free), Ewolucja
17 Jeśli umysł ludzki jest tworem ewolucji, to czy można wierzyć, że poprawnie ujmuje on rzeczywisto
EWOLUCJA pytania zbiorcze id 16 Nieznany
1 Kor. 2 w.16 MIEJ UMYSŁ CHRYSTUSOWY, Wiersze Teokratyczne, Wiersze teokratyczne w . i w .odt
16. ewolucja filmu SF, nurty i zagadnienia
Sld 16 Predykcja
Ubytki,niepr,poch poł(16 01 2008)
Ewolucja marketingu era produkcyjna, sprzedazowa, marketingowa Rynek definicja
16 Metody fotodetekcji Detektory światła systematyka
wyklad badania mediow 15 i 16
RM 16
16 Ogolne zasady leczenia ostrych zatrucid 16903 ppt
Systemy teoretyczne socjologii naturalistycznej – pozytywizm, ewolucjonizm, marksizm, socjologizm pp
Wykład 16 1
(16)NASDAQid 865 ppt

więcej podobnych podstron