3 J. B³¹dek: Explosives. Thin Layer

Chromatography, [w:] Encyclopedia
of Separation Science, [red.] I. Wil-
son, C. Cooke, C. Poole, Academic
Press Ltd., Londyn 2000,
s. 2782–2789;

4 J. B³¹dek, M. Miszczak: Testing

Chemical Stability of Smokeless
Propellants, „Chem. Anal.” 1993,
nr 38, s. 813–816;

5 L.S. Lussier, H. Gagnon, M.A.

Bohn: On the chemical reactions of
DPA and its derivatives with NO2 at

normal storage temperature condi-
tion, „Propellants, Explosives, Pyro-
technics” 2000, nr 25, s. 117–125;

6 A. Maranda, S. Cudzi³o, J. Nowa-

czewski, A. Papliñski: Podstawy
chemii materia³ów wybuchowych,
skrypt WAT, Warszawa 1997, s. 243.

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 254/06

48

Z PRAKTYKI

Coraz powszechniejszym prze-

stêpstwem s¹ fikcyjne kradzie¿e sa-
mochodów. Sprawcy d¹¿¹ do wy³u-
dzenia nienale¿nych odszkodowañ
od firm ubezpieczeniowych. W tego
typu przestêpstwach szczególn¹ rolê
odgrywaj¹ klucze samochodowe,
które mog¹ byæ jedynym dowodem
ich pope³nienia. Poddawane s¹ one
badaniom mechanoskopijnym pod
k¹tem okreœlenia oryginalnoœci, mo¿-
liwoœci kopiowania, zakresu u¿ytko-
wania. Do przeprowadzenia takich
badañ potrzebny jest nie tylko mate-
ria³ porównawczy, ale równie¿ pozna-
nie elementów technologii ich pro-
dukcji.

Klucze lub brzeszczoty kluczy

przeznaczone do zamków samocho-
dów marki Fiat, Iveco, Alfa Romeo,
Lancia, Ferrari i Maserati produkowa-
ne s¹ na potrzeby koncernu Fiat,
m.in. w polskiej firmie Steering Sys-
tems Poland sp. z o.o., mieszcz¹cej
siê w Pruszkowie k. Warszawy. Przed
przekszta³ceniami w³asnoœciowymi
firma nosi³a nazwê Spó³dzielni Pracy
Elektrotechniki Samochodowej
(SPES).

Granie robocze kluczy samocho-

dowych pierwszej generacji (bez
transpondera) profilowano na frezar-
kach marki Giuliani. Surówka ka¿de-
go klucza obrabiana by³a przez dwa
frezy tarczowe ustawione naprzeciw-
ko siebie, które wykonywa³y ruch ob-
rotowy i posuwisty wzglêdem nieru-

chomego klucza. Maszyna pobiera³a
z podajnika 40 surowców, wykonuj¹c
20 kompletów kluczy o identycznym
przebiegu grani roboczej. Po zmianie
ustawieñ frezarka kszta³towa³a gra-
nie robocze o innym przebiegu dla
nastêpnych 20 kompletów kluczy.
W ten sposób produkowano klucze
brzeszczotowe, jednostronne i
dwustronne – przy u¿yciu jednego
lub dwch frezów.

Uchwyty kluczy wykonywane

by³y z tworzywa koloru czarnego.
Po jednej stronie znajdowa³y napi-
sy oznaczaj¹ce markê samocho-
du, a na drugiej – miejsca produk-
cji: SPES w przypadku produkcji
w Polsce lub B365, gdy wykonywa-
no je we W³oszech.

Rozró¿niane by³y trzy sposoby

wykonania zarysów grani roboczej.
Zarys zwyk³y polega³ na wykonaniu
przez frez naciêæ na okreœlon¹ g³êbo-
koœæ pod konkretn¹ zastawkê i wyco-
faniu go poza obrys klucza. Frez od-
wzorowywa³ swój kszta³t na brzesz-
czocie. Zarys skorygowany ró¿ni³ siê
od zwyk³ego tym, ¿e po wykonaniu
naciêcia pod zastawkê frez nie wyco-
fywa³ siê poza obrys klucza, ale obra-
bia³ czêœæ surówki klucza miêdzy za-
stawkami równolegle do osi klucza.
Zarys idealny polega³ na ³agodnym
przechodzeniu pomiêdzy miejscami
przeznaczonymi pod zastawki
i w czêœci grani roboczej pomiêdzy
nimi (ryc. 1).

Po wykonaniu grani roboczej klu-

czy pierwszej i, omówionych poni¿ej,
drugiej generacji, dopuszczalne by³o
gradowanie krawêdzi (jej oczyszcza-
nie) rêcznie z u¿yciem szczotki mo-
siê¿nej. Czynnoœæ ta mog³a powodo-
waæ powstawanie zarysowañ na po-
wierzchni brzeszczotu. Do kluczy sto-
sowano wk³adki bêbenkowe zamków
(kod AB) zaopatrzone w 6 zastawek

w kszta³cie litery „L” umieszczonych
na jedn¹ stronê w rzêdzie. Takie roz-
wi¹zanie dawa³o ok. 1,5 tys. kombi-
nacji kodów. Brzeszczot klucza do
ww. wk³adek, mia³ gruboœæ 2,5 mm,
a szerokoœæ 8,0 mm. We wk³adkach
bêbenkowych zamków (kod W) mon-
towano 9 zastawek ramowych roz-
mieszczonych na przemian. Zastoso-
wanie 3 typów zastawek (o ró¿nych
naciêciach) dawa³o ok. 10 tys. kombi-
nacji kodów. Klucze przeznaczone do
tych wk³adek mia³y brzeszczoty
o gruboœci 2,8 mm i szerokoœci
8,5 mm. Wszystkie wk³adki bêbenko-
we by³y, i nadal s¹, montowane rêcz-
nie. Zastawki o okreœlonych kszta³-

Wybrane zagadnienia technologii
produkcji kluczy samochodów
na potrzeby koncernu Fiat

Ryc. 1. Klucz pierwszej generacji o zarysie idealnym
Fig. 1. First generation key of ideal

tach uk³ada siê w sposób zgodny
z wybitymi na korpusach zakodowa-
nymi oznakowaniami (ryc. 2). Na
podstawie tych numerów mo¿na
u producenta ustaliæ przebieg grani
roboczej klucza, który wspó³pracowa³
z zamkiem.

Granie robocze kluczy drugiej ge-

neracji, brzeszczotowych jedn- i dwu-
stronnych, jak równie¿ dwustronnych
wewnêtrznych czteroœcie¿kowych
profilowane s¹ na frezarkach marki
Silca. W przypadku brzeszczotów
kluczy jedno- i dwustronnych granie
robocze mog¹ byæ nadal profilowane
na frezarkach marki Giuliani.

Granie robocze kluczy stanowi¹-

cych komplet, przeznaczonych do
konkretnego pojazdu, profilowane s¹
w czasie wykonywania grani roboczej
partii kluczy o tym samym kodzie me-
chanicznym. W tym czasie frezarka
wykonuje takie same granie robocze
do 32 kluczy, tj. 16 kompletów. Prze-
bieg, wygl¹d i charakter naciêæ wyko-
nanych przez frez profiluj¹cy granie
robocze kluczy fabrycznych stano-
wi¹cych komplet nie powinny zatem
siê ró¿niæ. Grañ robocz¹ wykonuje ta
sama maszyna oraz jej czêœæ robo-
cza – frez. Zbli¿ony jest te¿ czas jej
wykonania. Wymiana frezu na nowy
nastêpuje po wykonaniu grani robo-
czej 5 tys. kluczy.

Nastêpnie komplety naciêtych

brzeszczotów zaopatrywane s¹
w chwyty oznaczane ró¿nymi rodza-

jami marek pojazdów i z zamkami
rozsy³ane do fabryk produkuj¹cych
samochody.

Ni¿ej przedstawiono wygl¹d frag-

mentu grani roboczej klucza wykona-
nego przez frezarkê marki Silca (ryc.
3). Wygl¹d grani roboczej, charakter
naciêæ, bêdzie siê zmienia³ wraz z zu-
¿yciem czêœci roboczej frezarki.

Brzeszczoty z grani¹ robocz¹ wy-

produkowane w Polsce mog¹ stano-
wiæ surowiec do produkcji kluczy we
W³oszech i odwrotnie.

We wk³ad-

kach bêbenko-
wych (kod DE)
na zastawki ty-
pu W (np. Fiat
Panda) zasto-
sowano system
„ p ³ y w a j ¹ c y c h
zastawek”. Ruch zastawek nastêpuje
przez dzia³anie wyfrezowanej czêœci
klucza na element wystaj¹cej za-
stawki, patrz strza³ki na ryc. 4. Za-
stawki poruszaj¹ siê w obie strony.

Po wyfrezowaniu grani roboczej

klucza dwustronnego czteroœcie¿ko-
wego wewnêtrznego jego brzeszczot
podlega galwanizacji (ryc. 5).

W przypadku koniecznoœci oficjal-

nego dorobienia ww. klucza (zlecenie
stacji serwisowej) na brzeszczocie

wybijany jest napis RICAMBI, grañ
robocza nie jest wtedy pokrywana
pow³ok¹ galwaniczn¹.

Surowce brzeszczotów wykonane

s¹ ze stopów miedzi: M-58 i M-63. Na
brzeszczotach wybijane s¹ oznacze-
nia miejsca produkcji: C265, B365
(ryc. 6) oraz znaki obecnoœci trans-
pondera (ryc. 7). W komplecie orygi-

nalnych kluczy mog¹ wystêpowaæ ró¿-
nice co do wielkoœci i g³êbokoœci wybi-
cia ww. znaków i oznaczeñ.

W zale¿noœci od marki, modelu sa-

mochodu, do którego ma
byæ przeznaczony klucz,
wystêpuj¹ ró¿nice w wygl¹-
dzie chwytów. Inny mo¿e
byæ ich cykl produkcyjny,
zastosowany materia³,
kszta³t, kolor (ryc. 8).

Cykl produkcyjny chwy-

tów kluczy do samochodów
marki m.in. Fiat, Iveco od-
bywa siê dwufazowo (klu-

cze oznaczone znakiem „*”

na ryc. 8). Pocz¹tkowo kszta³towany
jest on z tworzywa sztucznego kolo-
ru czarnego, z kieszeni¹ przezna-
czon¹ na umieszczenie transponde-
ra (ryc. 9).

Po umieszczeniu transpondera

w kieszeni, nastêpuje pokrycie chwytu
tworzywem sztucznym koloru niebie-
skiego (szarego). Wykonuje siê to
w specjalnych formach z rêczn¹ regu-
lacj¹. W komplecie kluczy fabrycznych
mog¹ zatem wyst¹piæ nieznaczne ró¿-

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 254/06

49

Z PRAKTYKI

Ryc. 2. Wk³adka bêbenkowa samochodu marki
Lancia
Fig. 2. Lock cylinder from Lancia

Ryc. 3

Ryc. 4. Rozmontowana wk³adka bêbenkowa DE
Fig. 4. Dismantled DE lock cylinder

Ryc. 5

nice w wymiarach chwytu. W zale¿no-
œci od warunków eksploatacji (np. na-
s³onecznienie) odcieñ koloru uchwytu
(niebieski) kompletu oryginalnych klu-
czy mo¿e siê w trakcie eksploatacji
zmieniaæ. Procedury produkcji unie-
mo¿liwiaj¹ wykonanie kompletu klu-

czy, w którym jeden jest bez transpon-
dera, i przes³anie go w takim stanie do
producenta samochodu. Klucze wraz
z bêbenkami przes³ane do producen-
ta pojazdów zaopatrywane s¹ m.in.
w kartê kodow¹ (otrzymuje kupuj¹cy
pojazd) oraz kartê kodu kreskowego
zwan¹ Cartelino PDF, która zostaje
w dokumentacji fabrycznej (wklejana
jest w kartê kontroli monta¿u samo-
chodu).

Istnieje potencjalna mo¿liwoœæ

ustalenia u producenta kluczy, czy
konkretnemu pojazdowi zosta³ przy-
dzielony okreœlony klucz, pod warun-
kiem posiadania dwóch ww. kart.
W praktyce jest to niemo¿liwe, ponie-
wa¿ producent samochodu nie wpro-
wadza do systemu komputerowego
tego typu danych, a dotarcie do karty
monta¿u samochodu jest utrudnione.
Na podstawie karty kodowej (posiada

w³aœciciel pojazdu) mo¿na u produ-
centa ustaliæ, czy znajduj¹cy siê na
niej kod mechaniczny i elektroniczny
kluczy zosta³ przyporz¹dkowany sa-
mochodowi o konkretnym numerze
nadwozia.

Klucze samochodów marki Fiat

mog¹ byæ niefabrycznie dorabiane
metod¹ bezstykow¹, na podstawie
danych karty kodowej. Jak ustalono,
punkty dorabiania kluczy dysponuj¹
oryginalnymi surrowcami oraz mog¹
byæ wyposa¿one w frezarki marki Sil-
ca. Istnieje zatem potencjalna mo¿li-
woϾ wykonania na bazie fabrycz-
nych surowców kompletu nieorygi-
nalnych kluczy w sposób nieodbiega-
j¹cy od norm producenta.

Obecne nieod³¹cznym elementem

klucza s¹ transpondery. Ekspert ba-
daj¹cy klucze w celu unikniêcia po-
my³ki w ocenie ich oryginalnoœci po-
winien ka¿dorazowo badaæ „elektro-
nikê” klucza, która obejmuje ustale-
nie: obecnoœci transpondera (typu),
jego ID i kodu oraz okreœlenie przy-
nale¿noœci. Typ transpondera m.in.
okreœla typ i rodzaj klucza i jest bez-
poœrednio zwi¹zany z wytwórc¹, mar-
k¹, modelem oraz rokiem produkcji
pojazdu. Dane te mo¿na odczytaæ za
pomoc¹ specjalistycznych urz¹dzeñ
oraz ustaliæ z katalogów. Badania
mechanoskopijne kluczy powinny
obejmowaæ sprawdzanie danych za-
wartych w transponderach, gdy¿ tam
znajduje siê wiele informacji o samo-
chodzie, od którego maj¹ one pocho-
dziæ. Badania takie powinny stanowiæ
obok badañ klasycznych nieod³¹cz-
ny, uzupe³niaj¹cy element opinii kry-
minalistycznej.

Informacje o kluczach samocho-

dowych zamieszczone w niniejszej
pracy zosta³y uzyskane w trakcie zor-
ganizowanego przez autora szkole-
nia u producenta, wizyt w punktach
dorabiania kluczy oraz wynikaj¹
z wiedzy nabytej w trakcie wykony-
wania ekspertyz mechanoskopijnych
z tego zakresu.

Janusz Dobrowolski

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 254/06

50

Z PRAKTYKI

Ryc. 6

Ryc. 7

FIAT

*

FIAT „*”

ALFA

ROMEO

LANCIA

IVECO „*”

Ryc. 9. Rozmontowany uchwyt klucza samocho-
du Fiat
Ryc. 9. Dismantled grip of Fiat car key

Ryc. 8