SYGNAŁY WZROKOWE

Bardzo trudne do zafałszowania są sygnały wzrokowe. Komunikaty te obejmują np.: czas

spoglądania na innych, kierunek spojrzenia, zmiany wielkości źrenic, zmiany koloru tęczówki,
wskaźnik mrugania, a także otwarcie oczu obejmujące zakres od szeroko otwartych- do

przymkniętych powiek. Badania wykazują, że podczas rozmowy ludzie spoglądają na siebie od 30-

60% jej trwania. Patrzenie na siebie trwa mniej niż 30% czasu rozmowy, jeśli jej uczestnicy nie są
wobec siebie uczciwi, a potrafi trwać ponad 60%- kiedy, prawdopodobnie bardziej niż rozmową,

zainteresowani są sobą. Ta więc można przyjąć że: unikanie i odwracanie wzroku jest sygnałem

blokady komunikacyjnej i łączy się z uczuciami nieżyczliwości, antypatii i obojętności, a częste
spoglądanie (z wyłączeniem sytuacji wrogości i nienawiści) , jest wyrazem otwarcia i sympatii.

Panuje powszechna opinia, że ludzie unikający spojrzenia postrzegani są jako nerwowi, napięci,

wykrętni, nieuczciwi. Natomiast ci często spoglądający uważani są za przyjacielskich i godnych

zaufania. Przedstawione dane powinny być jednak traktowane ostrożnie. Zachowania wzrokowe
zależą też od wielu innych czynników, jak: różnice statusu rozmówców, ich pochodzenie kulturowe,

cechy osobowości, chęć uzyskania przewagi przez jednego z nich, a także fizyczna odległość

między nimi i otoczenie w którym się znajdują. W komunikacji niewerbalnej za wysoce wiarygodne
uznawane są reakcje źrenic oczu. Należą one do nielicznych sygnałów mowy ciała praktycznie nie

podających się świadomej kontroli. Rozszerzanie się źrenic jest dowodem ogólnego pobudzenia

psychicznego, a ich zwężanie- wyrazem złego, negatywnego nastroju. Zaobserwowano, że podczas
oglądania obiektów wyjątkowo atrakcyjnych źrenice rozszerzają się. Zwężają się natomiast w

czasie patrzenia na obiekty nieciekawe i niechciane. To znakomite w swej rzetelności źródło

informacji bywa niekiedy celowo ukrywane. Arystoteles Onassis znany był z noszenia podczas

zawierania kontraktów ciemnych okularów, zasłaniających jego zachowania wzrokowe.
Umiejętność odczytywania reakcji oczu wyjaśnia również przyczyny sukcesów wybitnych

pokerzystów. Dobry gracz wie, że gdy jego partner otrzymuje świetną kartę, to mimowolnie

rozszerzają mu się źrenice, a gdy przystępuje do blefu, to tak samo niezależnie od niego- zwężają
mu się.

Bystry obserwator potrafi ponadto zorientować się w uczuciach osoby z nim rozmawiającej, a w
szczególności określić jej stosunek do niego, na podstawie koloru jej tęczówki. Zaciemnia się ona

przy uczuciach negatywnych, rozjaśnia- przy pozytywnych. Wymowne komunikaty przesyła też

otwarcie oczu. Przymknięte- to dowód znudzenia, braku zainteresowania, a jeżeli towarzyszy temu

odchylenie głowy do tyłu, to również poczucia wyższości danej osoby. Oczy szeroko otwarte i
zmarszczone czoło- to objawy strachu, przerażenia.

OTWARTOŚĆ I UCZCIWOŚĆ
Otwartość , szczerość i uczciwość były przez wieki i są do dzisiaj okazywane przez wyeksponowane,

odkryte dłonie. W takim właśnie ułożeniu podnoszą one wiarygodność wypowiadanych słów i

poprawiają klimat stosunków międzyludzkich. Obie dłonie przyłożone do piersi były dowodem
otwartości i uczciwości już w starożytnym Rzymie, a jedna z nich uniesiona do góry nabrała wręcz

symbolicznego charakteru, na przykład w czasie składania uroczystej przysięgi.

SYMPATIA
Najczęściej spotykanym przejawem sympatii jest szczery uśmiech, przy którym usta ściągane są do

góry na kształt szerokiego „U”, a policzki podnoszą się tworząc pod oczami „kurze łapki”. Taki

sposób uśmiechania się powoduje ponadto ściąganie brwi i powiek, od czego „oczy stają się
mniejsze”. Szczery uśmiech dość wyraźnie różni się od udawanego. Ich jedyną cechą wspólną jest

pokazywanie uzębienia. Inną oznaką sympatii odczuwanej do drugiego człowieka jest dotykanie go.

Dotykanie drugiego człowieka najskuteczniej łamie bariery między ludźmi, czyni ich kontakty
bardziej emocjonalne, stwarza atmosferę bliskości, serdeczności i intymności. Dotykanie spełnia

różnorodne funkcje, więc musi być podporządkowane ogólnym normom obyczajowym

wyznaczającym jego strefy. Czasami nie tylko dotykanie, ale nawet nadmierne zbliżenie się do

drugiej osoby może być przez nią potraktowane za naruszenie indywidualnego terytorium i
wzbudzić w niej uczucie dyskomfortu psychicznego. Prowadzi to wówczas do reakcji unikania,

zaskoczenia lub agresji.

PEWNOŚĆ SIEBIE

Postawy dominujące, a nawet agresywne, zdradzające wyższość i pewność siebie wiążą się często z

eksponowaniem kciuków. Zwykle wystają one z kieszeni, również tylnych, w celu ukrycia
skłonności do dominacji.

Pewność siebie i wyższość emanuje z tzw. „postawy autorytarnej”. Wyprostowana, dumna

sylwetka, podniesiona głowa, odsłonięta szyja, często jedna dłoń obejmuje drugą z tyłu za plecami.

Stoją tak , bądź chodzą policjanci, oficerowie, dyrektorowie naczelni i inni posiadający duży zakres
władzy i prestiż. Skrajną formą „postawy autorytarnej” jest chodzenie z wysoko podniesionym

podbródkiem i jednocześnie energiczne poruszanie rękami.

OCENA
Gesty tej kategorii wyrażają między innymi zainteresowanie, ocenę zarówno negatywną jak i

pozytywną i podejmowanie decyzji. Głowa przechylona w bok, dłoń lub zaciśnięta pięść

spoczywająca na policzku, często ze wskazującym palcem uniesionym do góry , to często
spotykane przejawy zainteresowania. Na znak akceptacji kiwamy głową i czasami oblizujemy

wargi, gdy sądzimy, że to, o czym rozmyślamy, w rzeczywistości nie było, nie jest i być może nie

będzie takie złe. Wiele możliwości ekspresji bezsłownej związanych jest z oceną negatywną.
Potrząsanie głową, nawet podczas przekonywającego werbalnego zapewnienia o zgadzaniu się jest

jednym z najłatwiejszych do rozpoznania symptomów sprzeciwu i postawy negatywnej. Podobną, a

nawet jeszcze bardziej pejoratywną, osądową wymowę ma spuszczona głowa. Kiedy człowiek jest

w kłopocie, ma wątpliwości, dezaprobuje kogoś lub coś – dotyka nosa, lub lekko go podrapuje,
chwyta płatek ucha, czasami pociera oczy. Również spoglądanie „spode łba „ lub z boku - to

negacja. Skierowanie korpusu ciała w bok, czy odchylenie go do tyłu, odwracanie twarzy,

skrzyżowanie rąk jak i nóg to ruchy przeważnie wykonywane podczas zaprzeczania.

OKŁAMYWANIE

Większość zachowań , które mogą być symptomami kłamstwa może również oznaczać przesadę,
obawę, zwątpienie i niepewność. Część tych samych zachowań może mieć u różnych ludzi inne

podłoże. To co dla jednego człowieka jest nawykiem, w przypadku drugiego może być przejawem

nieuczciwości.

Żadna pojedyncza oznaka kłamstwa nie jest dowodem oszustwa, podobnie jak brak takich oznak
nie może być uznany za świadectwo prawdy. Kłamstwo bywa czasami świetnie zamaskowane, ale

ciało jest złym oszustem. Kłamanie męczy normalnego człowieka i można to wyczytać z jego

reakcji. Istotną rolę odgrywa tu podświadomość. Podświadomość działa bowiem automatycznie i
niezależnie od tego, co człowiek mówi. Sprawia, że nawet gdy kłamie, jego ciało wysyła sprzeczne

sygnały. Umiejętność kontrolowania własnego języka ciała, a więc częściowego fałszowania go jest

domeną polityków, aktorów, adwokatów, prezenterów i spikerów telewizyjnych. Robią to w związku
z wykonywanym zawodem.

Mistrzami udawania są ponadto ci, którzy w dzieciństwie byli bici. Uciekanie się do kłamstwa było

wtedy dla nich jedyną formą uniknięcia kary.

Ludzie oszukując mają tendencje do odwracania wzroku, czynienia częstych błędów językowych,
mówienia wyższym tonem i przejawiania wzmożonych ruchów.

Mówienie nieprawdy zwykle połączone jest z określonym wyrazem twarzy, która w porównaniu z

innymi częściami ciała odgrywa w tym procesie największą rolę. symptomem potencjalnego
kłamstwa może być asymetryczne ściąganie twarzy, w wyniku którego obie jej połowy wyglądają

nieco inaczej. Np. : jedna z nich jest bardziej słodka lub smutna, usta są skrzywione, a fałdy na

czole rozdzielone nierównomiernie.
Oszukiwanie ponadto znajduje swój wyraz w gestach ręki dotykającej twarzy. Człowiek mówiąc,

widząc i słysząc nieprawdę stara się zazwyczaj zakryć rękoma swoje usta, oczy lub uszy. Małe

dziecko zakrywa rękoma usta, gdy kłamie, oczy- gdy widzi coś niepożądanego i uszy- gdy słyszy

reprymendy rodziców. Człowiek dorosły zachowuje się podczas oszukiwania w sposób mniej
oczywisty. Jego ruchy ręki dotykającej twarzy nie są aż tak klarowne, ale pojawiają się, gdy czuje

się on niepewnie, ukrywa coś, wpada w przesadę lub po prostu kłamie. Ruchy ręki dotykającej

twarzy występują w czterech podstawowych odmianach:
· Zakrywanie ust

· Dotykanie nosa

· Pocieranie oka
· Pociąganie kołnierzyka/pocieranie karku

Śmiech powinien być szczery

Najbardziej przyciągający i skuteczny sposób uśmiechania, decydujący o magnetyzmie osobistym
stanowi uśmiechanie się oczami. Przejawem potrzeb bezpieczeństwa zaspokajanych uśmiechem są

potrzeby: akceptacji, aprobaty, podziwu, doceniania, ważności, pozyskiwania uwagi. Uśmiech w

odpowiednim wydaniu i czasie może przyczynić się do zaspokojenia powyższych potrzeb u
rozmówców. "Zaspokajając potrzeby innych ludzi otwierasz ich umysły i serca".

O pewności siebie jednoznacznie świadczy gest ułożenia dłoni w kopułkę powstałą ze złączonych

opuszków palców obu rąk. Sygnalizuje on ponadto poufałość stosunków, dumę, wywyższanie się,
zarozumiałość, egoizm. Inne ułożenie rąk, świadczące o tych samych cechach charakteru, to

wyprostowana, dumna sylwetka i swobodnie złączone za plecami dłonie.

Pewność siebie można również rozpoznać po sposobie trzymania filiżanki. Odgięty mały palec u ręki

trzymającej filiżankę jest właśnie przejawem powyższej cechy.

Przejawem oceny, który jest najłatwiej rozpoznawalny, są ruchy głową (zarówno twierdzące, jak i

przeczące).

Uczucie niezadowolenia można "wyczytać" z odwrócenia twarzy, pocierania tyłu szyi, wysunięcia
warg, poruszania kącikami ust w dół, zaciśnięcia ust w "kreskę", skrzyżowania rąk i nóg. Z

podejmowaniem decyzji wiążą się następujące gesty: dotykanie i głaskanie brody.

Obronę, czyli postawę defensywną, można rozpoznać po skrzyżowanych na piersiach rękach, które

mocno obejmują korpus ciała, zaciskając się na nim. Gestem pochodnym, nieco zamaskowanym

jest manipulowanie przy bransoletkach, zegarkach, splatanie lub zacieranie rąk. O postawie
obronnej świadczą ponadto; skrzyżowanie nóg, trzymanie się krzesła lub fotela, trzymanie przed

sobą torebki, walizki. Najbardziej wymownym gestem świadczącym o obronie jest równoczesne

skrzyżowanie rąk i nóg.

Podejrzliwość natomiast sygnalizują mocno splecione dłonie. Stopień nieufności i podejrzliwości
można ocenić na podstawie wysokości trzymania rąk. Im wyższa wysokość, tym nasilenie cechy

większe.

Niepewność zdradzają najczęściej zaciśnięte dłonie, dłonie ściskające jedna drugą, palec włożony
do ust, drapanie poniżej ucha, dotykanie oparcia krzesła lub fotela przed skorzystaniem z niego,

czyszczenie okularów, zdziwiony wyraz twarzy, gryzienie warg, poruszanie się z miejsca na

miejsce.

Gniew i agresję zdradzają następujące gesty: mocno zaciśnięte usta, mówienie przez zaciśnięte

zęby, sztywne kości policzkowe, zaciśnięte pięści, wymachiwanie palcem wskazującym w kierunku

rozmówcy, co jest symptomem grożenia, skrzyżowane ręce, sposób witania się (bardzo mocny
uścisk, lub tzw. "sztywna ręka", najczęściej skierowana palcami w dół), odchylone ciało,

skrzyżowane nogi i ramiona.

Samokontrolę ujawnia najczęściej ściskanie nadgarstka jednej ręki przez drugą.

Znudzenie to stan, którego doświadczył chyba każdy człowiek. Stan ten można rozpoznać na

podstawie następujących zachowań: błądzenie oczyma po suficie i ścianach, pusty wzrok,
podparcie głowy na rękach, rysowanie w notatniku, machinalne kreślenie znaków, liter, znużona

sylwetka ("śpiąca"), skierowana do wyjścia, spoglądanie na zegarek, spoglądanie na drzwi,

uderzanie palcami w stół, poprawianie ubrania.

Bardzo ciekawe jest kulturowe uwarunkowanie mowy ciała. Mając kontakt z cudzoziemcem
zaobserwujcie, jak inaczej niż Wy zachowuje się w danych sytuacjach, w jaki sposób się z Wami

komunikuje. Oczywiście każdy z nas jest inny i ma „swoje” gesty, jednak pewne elementy są dla

danej narodowości wspólne. I tak na przykład, Europejczyk patrzy przed siebie, podczas gdy Arab
ma "nieobecne" spojrzenie. W kulturze zachodniej gdy mężczyzna patrzy dłużej na innego - tamten

odczuwa niepewność. Afrykańczycy czy tez Chińczycy respektują inne prawa o intensywności i

czasie trwania spojrzenia i przedstawiciele innych kultur nie zawsze czują się dobrze w ich
towarzystwie. Włoch na przykład odczuje, ze Niemiec unika patrzenia mu w oczy - ponieważ nie

odpowiada spojrzeniem na spojrzenie. Dwaj Meksykanie utrzymują ze sobą intensywniejszy

kontakt, niż dwóch Niemców, ale mniejszy niż w wypadku Arabów. Warto przyswoić sobie takie,

niby mało ważne, informacje po to, by uniknąć nieporozumień i krępujących sytuacji.