T

a straszna choroba nie omija naszego kraju. Pod wzgl´-
dem zanieczyszczenia Êrodowiska oraz liczby wypala-
nych papierosów utrzymujemy si´ w smutnej czo∏ów-

ce krajów europejskich, nasze nawyki ˝ywieniowe te˝ ciàgle
odbiegajà od standardów zalecanych przez lekarzy. Stàd nie
dziwi fakt, ˝e Êrednia zachorowaƒ na nowotwory z∏oÊliwe
w Polsce systematycznie wzrasta – zw∏aszcza wÊród m´˝-
czyzn: co rok przybywa 2% rozpoznanych przypadków raka;
wÊród kobiet wskaênik ten jest ni˝szy, ale równie˝ wzrasta
o 0.66% rocznie.

Pod wzgl´dem ogólnej liczby zachorowaƒ na raka w stosun-

ku do liczby mieszkaƒców Polska zajmuje mniej wi´cej Êrod-
kowà pozycj´ wÊród innych krajów Êwiata: w latach 1983–1993
rozpoznawano rocznie u m´˝czyzn Êrednio 239.3, a u kobiet
– 199.9 przypadków raka na 100 tys. mieszkaƒców. Ze wzgl´-
du na ma∏à wykrywalnoÊç rzeczywiste liczby sà jednak za-
pewne wi´ksze. SpecjaliÊci oceniajà, ˝e obecnie w ciàgu ro-
ku zapada w naszym kraju na raka ponad 110 tys. osób.
Oznacza to, ˝e Êrednio co czwarty Polak zachoruje na nowo-
twór w ciàgu swojego ˝ycia.

Nowotwory z∏oÊliwe sà w Polsce drugà, po chorobach uk∏a-

du krà˝enia, przyczynà zgonów. Nowotwory sà zarazem naj-
cz´stszà przyczynà Êmierci kobiet w wieku 35–59 lat. Naj-
groêniejszym zabójcà m´˝czyzn jest rak p∏uca oraz górnych
dróg oddechowych (tak ÊciÊle wiàzany z na∏ogiem palenia
tytoniu): w 1993 roku prawie 40% m´˝czyzn chorych na te
nowotwory zmar∏o. U kobiet jest to rak piersi, drugi i naj-
groêniejszy po raku p∏uca nowotwór – w 1993 roku zmar∏o
oko∏o 14% kobiet chorych na ten nowotwór.

Najs∏abszym ogniwem polskiej wojny z rakiem jest póê-

ne rozpoznawanie choroby. Szczególnie dobrze uwidacz-
niajà to ró˝nice w wynikach leczenia ró˝nych rodzajów raka
w Polsce i takich krajach jak USA, gdzie metody wczesnej
diagnostyki sà powszechne – na przyk∏ad w nowotworach
jelita grubego czy piersi. Liczba wczeÊnie wykrytych przy-
padków raka w stosunku do wszystkich zdiagnozowanych
jest w Polsce zatrwa˝ajàco ma∏a. I tak na przyk∏ad w raku
szyjki macicy odsetek wczesnych nowotworów wynosi tylko
26%, podczas gdy w krajach, gdzie s∏u˝ba zdrowia jest le-
piej zorganizowana, wynosi on oko∏o 50%. Jeszcze gorzej

Â

WIAT

N

AUKI

Listopad 1996 105

Rak w Polsce

100

50

0

PROCENTY

M¢˚CZYèNI

KOBIETY

CHOROBY
UK¸ADU
KRÑ˚ENIA

NOWOTWORY
Z¸OÂLIWE

WYPADKI,
ZATRUCIA,
URAZY

CHOROBY
UK¸ADU
ODDECHOWEGO

CHOROBY
ZAKAèNE
I PASO˚YTNICZE

INNE

56.4

17.9

18.9

17.0

10.7

21.5

46.5

NOWOTWORY Z¸OÂLIWE sà w Polsce drugà po choro-
bach uk∏adu krà˝enia przyczynà umieralnoÊci. U m´˝czyzn
dominuje rak p∏uca, u kobiet zaÊ na równi rak p∏uca i pier-
si. Póêne rozpoznanie choroby nowotworowej êle wp∏y-
wa na wyniki leczenia i obni˝a wspó∏czynnik prze˝ywal-
noÊci. Powy˝sze liczby dotyczà danych z roku 1994.

12 najgroêniejszych nowotworów

w Polsce w roku 1993

Rak p∏uca

19 738

18 295

Rak jelita

9295 6885

grubego

(w tym 4955

(w tym 3396

i odbytnicy

na raka okr´˝nicy

na raka okr´˝nicy

i 4340 na raka

i 3489 na raka

odbytnicy)

odbytnicy)

Rak ˝o∏àdka

7193

6766

Rak piersi

8416

4381

(w tym 114

(w tym 35

wÊród m´˝czyzn)

wÊród m´˝czyzn)

Rak macicy

6761

2752

(w tym 3903

(w tym 2028

na raka szyjki)

na raka szyjki)

Rak nerki

3380

2124

Rak trzustki

3368

3528

Rak p´cherza

3601

2120

Rak prostaty

2990

2267

Rak jajnika

2982

1880

Bia∏aczka

2152 2121

Czerniak
z∏oÊliwy skóry

1280

719

LICZBA

LICZBA

ZACHOROWA¡

ZGONÓW

przedstawia si´ sytuacja z rakiem piersi – zaledwie 22% roz-
poznanych przypadków to stadia wczesne w porównaniu
z 50–75% w krajach wy˝ej rozwini´tych.

Za wyleczonà przyj´to uwa˝aç osob´, która prze˝y∏a 5 lat

od chwili wykrycia raka. W Stanach Zjednoczonych co dru-
gi pacjent zostaje wyleczony z choroby nowotworowej, pod-
czas gdy w Polsce zaledwie 25–30%. Oznacza to, ˝e co rok
umiera 20–25 tys. Polaków, choç mo˝na by ich uratowaç.

SkutecznoÊç leczenia poszczególnych rodzajów nowotwo-

rów w Polsce jest ró˝na. Naj∏atwiej wyleczalne sà nowotwo-
ry skóry, najtrudniej – rzadko dajàce prze˝ycia 5-letnie – no-
wotwory trzustki, wàtroby oraz bia∏aczka szpikowa
(u m´˝czyzn) i szpiczak mnogi (u kobiet). Ogólnie odsetek
wzgl´dnych prze˝yç 5-letnich wÊród m´˝czyzn chorych na
nowotwory z∏oÊliwe wynosi∏ w Warszawie w latach 1979–1981
oko∏o 31% (w USA – 50%, Australii – 43%, Szwajcarii – 44%,
Finlandii – 27%), natomiast wÊród kobiet oko∏o 43% (w USA
– 50%, Australii – 56%, Szwajcarii – 60%, Finlandii – 44%).
Mamy najwy˝szy w Europie wspó∏czynnik umieralnoÊci na
raka szyjki macicy – jeszcze w latach pi´çdziesiàtych byliÊmy
pod tym wzgl´dem równi Finlandii, dzisiaj ten skandynaw-
ski kraj ma najni˝szà umieralnoÊç z powodu tego nowotworu.
Równie skuteczne jak w innych krajach natomiast jest w Pol-
sce leczenie nowotworów trzonu macicy (oko∏o 75% chorych
˝yje d∏u˝ej ni˝ 5 lat) oraz jajnika (37%).

Nowotwory najcz´Êciej atakujà ludzi w starszym wieku.

Najwi´cej m´˝czyzn umiera z powodu nowotworów w
wieku 65–69, a kobiet w wieku 70–74 lat. Notowany w
ostatnich latach w Polsce wzrost bezwzgl´dnych wspó∏-
czynników zapadalnoÊci na te choroby wià˝e si´ g∏ównie
ze starzeniem si´ naszego spo∏eczeƒstwa. Niewykluczone
te˝, ˝e sà one równie˝ odleg∏ym skutkiem palenia tytoniu,

nieprawid∏owego od˝ywiania oraz ska˝enia Êrodowiska
kancerogenami.

Znaczàcego spadku zachorowaƒ na nowotwory w Polsce

nie mo˝na na razie oczekiwaç. Dodatkowym – oprócz roz-
powszechnionego na∏ogu palenia, fatalnego od˝ywiania, bra-
ku ruchu oraz niedostatecznego uÊwiadomienia konieczno-
Êci badaƒ kontrolnych – czynnikiem zwi´kszajàcym istotnie
niebezpieczeƒstwo zachorowaƒ na raka w polskim spo∏e-
czeƒstwie jest pauperyzacja szerokich grup spo∏ecznych.
Badania obejmujàce okres zmiany ustrojowej (a wi´c lata
1989–1995) wykaza∏y istotny spadek realnych dochodów du-
˝ej cz´Êci spo∏eczeƒstwa. Wi´kszoÊç ubo˝ejàcych rezygnuje
z wydatków na zdrowie i wypoczynek, a opieka zdrowotna
w Polsce staje si´ coraz bardziej dobrem rynkowym.

Sukcesy w leczeniu raka na Êwiecie zale˝à w du˝ej mierze

od dost´pnoÊci badaƒ diagnostycznych umo˝liwiajàcych roz-
poznanie raka wtedy, gdy mo˝na go jeszcze wyleczyç. Tym-
czasem do standardów Êwiatowych jeszcze Polsce daleko.
Potrzebne sà nam jednak nie tylko nowoczesne urzàdzenia.
Nie mniej wa˝ne jest upowszechnienie w spo∏eczeƒstwie wie-
dzy o tym, jak mo˝na samemu broniç si´ przed rakiem. A tak-
˝e ÊwiadomoÊç, ˝e rozpoznanie choroby nowotworowej nie
jest ju˝ dzisiaj równoznaczne z wyrokiem skazujàcym na
Êmierç. Wiadomo ju˝ tak du˝o o procesie powstawania nowo-
tworów, ˝e nie trzeba liczyç na cud. Nowoczesne terapie cz´-
sto umo˝liwiajà pe∏ne wyleczenie raka.

Zbigniew Wronkowski

Doc. dr hab. med. ZBIGNIEW WRONKOWSKI jest kierowni-
kiem Zak∏adu Organizacji Badaƒ Masowych w Centrum Onko-
logii – Instytucie im. Marii Sk∏odowskiej-Curie w Warszawie.

106 Â

WIAT

N

AUKI

Listopad 1996

SUTEK

P¸UCO

SZYJKA

MACICY

˚O¸ÑDEK

JAJNIK

OKR¢˚NICA

ODBYTNICA

P¢CHERZYK

˚Ó¸CIOWY

13.6

9.6

6.3

7.2

8.1

5.3

5.3

5.3

4.6

7.3

6.2

4.2

3.4

5.8

5.5

17.4

0

10

20

30

40

PROCENTY

UMIERALNOÂå

ZACHOROWALNOÂå

KOBIETY

P¸UCO

˚O¸ÑDEK

PROSTATA

TRZUSTKA

ODBYTNICA

P¢CHERZ

MOCZOWY

OKR¢˚NICA

KRTA¡

NERKA

34.9

10.1

5.2

8.4

5.4

5.3

3.3

3.7

3.6

3.0

4.2

4.2

4.3

5.0

3.5

4.1

4.0

29.5

0

10

20

30

40

PROCENTY

UMIERALNOÂå

ZACHOROWALNOÂå

M¢˚CZYèNI

FAKTY

Struktura zachorowalnoÊci i umieralnoÊci

na najcz´stsze nowotwory z∏oÊliwe w roku 1993