1

Warszawa Mirona Białoszewskiego

Cele gry:

* poznanie biografii i fragmentów twórczości Mirona Białoszewskiego

* poznanie Warszawy poprzez miejsca związane z Białoszewskim

* próba odczytania związków między przestrzenią miejską, a literaturą

* porównanie Warszawy z czasów przedwojennych, z lat 80-tych i współcześnie

* Czas trwania: ok. 3 godz.

Przebieg gry:

•

Uczestników gry dzielimy na ok. 10-osobowe zespoły. Uczestnicy zaczynają grę w

tym samym miejscu, dlatego warto pamiętać o 20-25 minutowych odstępach

czasowych;

•

Na starcie (w okolicy, gdzie urodził się Białoszewski) grupy otrzymują kopertę z

pierwszą częścią mapy i wskazówkami, w którą stronę się kierować;

•

Uczestnicy docierają do kolejnych punktów - miejsc, w których mieszkał bądź bywał

Białoszewski – dzięki wskazówkom z kopert, a także znakom narysowanym kredą

na chodnikach, dźwiękom (muzyka, nagrania z głosem Białoszewskiego).

W trakcie gry uczniowie zbierają archiwalne zdjęcia Warszawy;

•

Gra kończy się na podwórku kamienicy na ul. Hożej – miejscu, gdzie zmarł

Białoszewski.

Co będzie potrzebne:

Długopisy

Koperty z kartami, mapami i zdjęciami

Mapa Warszawy, która jest połączonym planem miasta z roku 1947 i aktualnym

Dodatkowo:

Materiały archiwalne – fotografie, nagrania głosu Białoszewskiego

Sprzęt do odtwarzania nagrań (laptop, magnetofon itp.)

2

Bibliografia:

„Miron. Wspomnienia o poecie” Hanna Kirchner

„Szumy, zlepy, ciągi” Miron Białoszewski

Wprowadzenie

„Kiedy Miron mi opowiadał, co za oknem, co na spacerze – niemal to widziałam. Była to

rzeczywistość przetworzona jego wyobraźnią. I ożywiała moją wyobraźnię. Początkowo

zdumiewało mnie to. Potem przywykłam patrzeć jego oczyma” – wspomina przyjaciółka

Białoszewskiego, Jadwiga Stańczakowa. W opowieściach innych jego znajomych czy

bliskich wielokrotnie pojawiają się też opisy wspólnych spacerów po Warszawie,

przywoływane są podwórka starych kamienic, place czy ulice, w których okolicy mieszkał

Białoszewski. Te realne miejsca znalazły swoje odzwierciedlenie w jego tekstach.

Kamienice, bloki czy inne budynki zyskują nowe historie, puste place okazują się kiedyś

miejscami zamieszkałymi – fikcja przenika się z rzeczywistością, a historia z

teraźniejszością. Czytając utwory Białoszewskiego możemy zwiedzić stolicę próbując

spojrzeć na nią „jego oczami”, a dzięki temu zobaczyć miasto, które już nie istnieje, a które

zachowało się właśnie we wspomnieniach.

ZADANIE 1 – ulica Ogrodowa

Gra zaczyna się na ulicy Ogrodowej, obok skrzyżowania ulic Okopowej z al. Solidarności – w

tym właśnie rejonie urodził się Miron Białoszewski. Jego matka wspominała, że kiedy

Białoszewski był małym chłopcem, musiała mu podczas spacerów czytać szyldy sklepów,

napisy umieszczane na wystawach itp. Niech będzie to pierwsza wskazówka mająca pomóc

w przejściu całej trasy gry. Na jej szlaku uczniowie będą otrzymywać koperty ze

wspomnieniami przyjaciół Białoszewskiego, które ich pokierują w kolejne miejsca

Warszawy oraz szyfry – ciąg wyrazów bądź zdjęć, które odnoszą się do

charakterystycznych punktów mijanych na trasie gry.

•

Uczniowie dostają koperty z pierwszym zadaniem. W kopercie znajduje się mapa, na

której zaznaczone są wszystkie punkty gry, ale bez podanej kolejności. Do tego

3

dołączony jest fotograficzny szyfr, który ma poprowadzić uczniów w kierunku

kolejnego punktu – na ulicę Chłodną 40.

•

Gdy pierwsza grupa rusza, druga wykonuje zadanie „rozsypankę” – uczniowie

otrzymują karteczki ze słowami pochodzącymi z utworów Białoszewskiego i mają z

nich ułożyć nowe wiersze. Później porównują stworzone przez siebie teksty z

oryginalnymi wierszami Białoszewskiego – mają dzięki temu okazję zobaczyć, jak

różne fragmenty tekstów mogą się ze sobą łączyć i tworzyć nowe znaczenia. Zabawa

ta zajmuje ok. 20 min. – to czas niezbędny, żeby dwie grupy biorące udział w

warsztacie uniknęły spotkania na kolejnych punktach gry miejskiej.

ZADANIE 2 – ul. Chłodna 40

Przed wejściem na podwórko przy ulicy Chłodnej 40 uczniowie znajdują kolejną kopertę z

podpowiedzią. Jest w niej wspomnienie przyjaciela Białoszewskiego (Stanisława

Prószyńskiego), który opowiada, że podczas okupacji wielokrotnie zatrzymywali się przed

sklepem muzycznym, żeby słuchać ulubionych, trudno dostępnych utworów. Drugą

wskazówką jest fragment opowiadania „Nadzwyczajnosteczki”, w którym mowa o

unoszeniu się nad ziemią [plik do pobrania]. Wskazówki te mają pokierować uczniów w

głąb podwórka. Dodatkową pomocą jest muzyka (VI Symfonia Pastoralna Beethovena, o

której mowa w otrzymanym przez uczniów fragmencie wspomnień) puszczana przez

wolontariusza opiekującego się tym punktem. Wolontariusz czeka na uczniów na pagórku

znajdującym się na podwórku – stąd wskazówka o unoszeniu się nad ziemią.

Chłodna 40 to miejsce, gdzie znajdowała się kamienica, w której Białoszewski mieszkał

podczas II wojny światowej. Dziś znajduje się tutaj tylko pusty plac. Pamięć o tym miejscu

została przechowana w tekstach Białoszewskiego i wspomnieniach jego przyjaciół. Zadanie

w tym miejscu polega więc na zebraniu kartek ze wspomnieniami przyjaciół

Białoszewskiego [plik do pobrania] – mogą być poukrywane w różnych miejscach placu, ale

też np. wisieć na drzewach.

Uczniowie otrzymują również kopertę z kolejną wskazówką mówiącą, gdzie mają dalej iść.

To zestaw złożony z wiersza „Na Chłodnej” oraz szyfru – fotografii napisów, znaków

drogowych, tablic pamiątkowych, które uczniowie zobaczą idąc do kolejnego punktu – pod

4

pomnik upamiętniający mur getta, który znajdował się m.in. na ulicy Chłodnej. W kopercie

znajduje się również fragment opowiadania „1939” o przeprowadzkach, tułaczkach, które

były znakiem czasu wojny, ale również praktyką bliską Mironowi Białoszewskiemu.

ZADANIE 3 – Punkt przy pomniku Getta

W tym punkcie warto zwrócić szczególną uwagę na miejsce, w którym mieszkał

Białoszewski. Dom przy ulicy Chłodnej 40 (obok skrzyżowania z ulica Wronią) mieścił się

bardzo blisko bram getta. Zaledwie kilkaset metrów od niego, przy skrzyżowaniu ulicy

Żelaznej z Chłodną zbudowano w 1942 roku drewniany wiadukt, który łączył duże i małe

getto. Była to bardzo wysoka, sięgająca drugiego piętra konstrukcja, którą Żydzi

przemieszczali się między częściami getta. Białoszewski napisał o tym, co codziennie

widział w tym miejscu, kilkunastoczęściowy poemat pt. „Jerozolima” (jest to jeden z

pierwszych zachowanych jego tekstów). Utwór ten można odczytywać jako formę

dokumentu osobistego, zapis miasta widzianego oczami zaledwie 21-letniego mężczyzny, a

także jako literacki obraz tego fragmentu Warszawy.

Zadanie:

Uczniowie otrzymują fragmenty tekstu „Jerozolimy” oraz ramki wycięte z kartonu (mniej

więcej formatu a4), następnie próbują nimi „wykadrować” widoki ulic tak, żeby zilustrować

otrzymane fragmenty „Jerozolimy”. Uczniowie wykonują to zadanie w parach, a następnie

rozmawiają o tekście i wybranym widoku z inną parą, opowiadając, o czym mówi ich tekst,

dlaczego „wykadrowali” taki fragment miasta itp.

ZADANIE 4 – ul. Poznańska 37

Z punktu przy pomniku getta uczniowie są kierowani na ulicę Poznańską 37. Znajduje się

tam mieszkanie, do którego Białoszewski przeprowadził się po wojnie. Uczniowie słuchają

fragmentu opowiadania „Poznańska” (czytanego przez Białoszewskiego) oraz dostają tekst

ze wspomnień Ireny Prudil (przyjaciółki Białoszewskiego), która opowiadała o tym miejscu.

[plik do pobrania]

Na podstawie nagrania i tekstu uczniowie przygotowują „mapę atmosfery” – wypisują na

planszach cechy charakterystyczne dotyczące warunków mieszkania tuż po wojnie,

5

wynotowują, co najbardziej doskwierało bohaterom. Warto też zwrócić uwagę, że przy

całym ubóstwie, braku podstawowych wygód, kłopotach z sublokatorami, które wynikały z

braku mieszkań w jeszcze nieodbudowanej, powojennej Warszawie, zawarto w tych dwóch

relacjach wspomnienie o praktyce odwiedzania się, przychodzenia z wizytą, czy spędzania

czasu w gronie wspólnych znajomych i przyjaciół. Czasy, kiedy Białoszewski mieszkał na

Poznańskiej to przecież też moment, w którym utrwalało się towarzystwo ludzi wokół

niego skupionych.

Uczniowie otrzymują też kolejną kopertę z fragmentem opowiadania „1945”, w którym

Białoszewski opisuje swoją wspinaczkę na szczyt „Prudentialu” – dzisiejszego Hotelu

„Warszawa”. Jest to kolejny punkt gry.

ZADANIE 5 – Hotel Warszawa (dawny Prudential)

Uczniowie otrzymują wydruki archiwalnego numeru „Wieczoru Warszawy” z artykułem, w

którym Białoszewski opisuje swoją wspinaczkę na szczyt zrujnowanego po wojnie

budynku. Dostają też zdjęcia wykonane po wojnie, które ułatwią im wyobrażenie sobie, jak

wyglądała Warszawa w tamtym okresie. Uczniowie mogą porównać tekst opowiadania i

tekstu prasowego, następnie przeprowadzają ankietę (przygotowaną na podstawie

artykułu i opowiadania) wśród przechodniów. Przykładowe pytania to:

1.

Jakie nazwy nosił Plac Powstańców Warszawy przed II wojną światową?

2.

Co mieściło się kiedyś (przed II wojną światową) w budynku Hotelu Warszawa? I jak potocznie
nazywano budynek?

3.

Kim był Miron Białoszewski?

Ad. 1. Plac Napoleona, Plac Warecki
Ad. 2. Była to siedziba angielskiego Towarzystwa Ubezpieczeń Prudential. Prudential, czyli „przezorność”
Ad. 3. Poetą, prozaikiem

Po przeprowadzeniu ankiet uczniowie zostają pokierowani na pl. Dąbrowskiego – było to

kolejne miejsce, w którym mieszkał Białoszewski (pl. Dąbrowskiego 7 m. 13, w latach 1958-

6

76). Otrzymują też informację, że następnie mają się udać na ulicę Hożą 72, gdzie odbędzie

się zakończenie gry.

ZADANIE 6 – pl. Dąbrowskiego

W tym miejscu czekają na uczniów pocztówki porozwieszane w różnych miejscach placu, na

drzewach itp. Ten punkt jest dopełnieniem zadania, które uczniowie mieli wykonać na ulicy

Chłodnej 40. Na pocztówkach znajdują się zdjęcia i krótkie informacje o znajomych

Białoszewskiego, autorach wspomnień (jeszcze niepodpisanych), które uczniowie zbierali

na wcześniejszym etapie gry. Na pocztówkach znajdują się też kolejne zdania będące

dopełnieniem wspomnień. Zadanie polega na dopasowaniu pocztówek ze wspomnieniami.

Zadanie to ma miejsce pod koniec gry, dopiero w tym momencie uczniowie „poznają” osoby,

których wspomnienia prowadziły ich do kolejnych punktów gry. Jest to też okazja, żeby

zwrócić uwagę, jakie osoby wchodziły w skład środowiska związanego z Mironem

Białoszewskim (np. Profesor Maria Janion, pisarze i poeci – np. Wanda Chotomska,

Małgorzata Baranowska, Kazimierz Brandys, Józef Baran itd.)

[kartki do pobrania]

ZADANIE 7 – ul. Hoża 72

•

To ostatni punkt gry. Ponieważ grupy zachowują dystans czasowy narzucony na

początku gry, jedna z nich dotrze do tego punktu wcześniej. Może wtedy wykonać

zadanie „rozsypankę”, które wcześniej było zrobione przez pierwszą grupę na

początku gry .

W mieszkaniu na ul. Hożej 72 m. 2 żyła przyjaciółka Białoszewskiego, Jadwiga Stańczakowa.

Rozpoczęliśmy grę na ul. Ogrodowej – w rejonie, w którym Białoszewski się urodził, a

kończymy w miejscu, gdzie zmarł. Podczas podsumowania gry uczniowie mogą wysłuchać

fragmentu wywiadu przeprowadzonego z Białoszewskim. „Jestem nadziany przeszłością” –

mówi Białoszewski na początku tej rozmowy. Dalej opowiada o tym, że jego życie jest

jednocześnie literackim projektem, w którym praktyka pisania łączy się z praktyką

chodzenia po mieście, „nieprzerwanym ciągiem przypominania sobie” różnych miejsc i

7

wydarzeń. Stanowi to formę uniezależnienia się od czasu. Na pytanie, od czego się zaczęło

jego pisanie, Białoszewski odpowiada, że nie ma początku i nie powinno być końca, bo „to

tak, jak z wiecznością. Nie przeżyłem początku i nie przeżyję też śmierci”. Stawia znak

równości między swoim życiem a pisaniem, a dalej łączy to z odbywanymi przez siebie

wędrówkami. Trasa gry miejskiej jest próbą odbycia takiej wędrówki „śladami Mirona”,

gdzie przewodnikiem są jego teksty oraz wspomnienia przyjaciół i innych bliskich mu ludzi.