Uniwersytet Rzeszowski

Wydział Ekonomii

STUDIA PODYPLOMOWE

„Mechanizmy funkcjonowania strefy euro”

VI edycja, rok akademicki 2014/15

Mikołaj Tylek

Nr albumu: 44/2015

Stan finansów publicznych w krajach strefy

euro

– konwergencja czy pogłębienie różnic

Praca dyplomowa

wykonana pod kierunkiem

dr hab. prof. UR Ryszard Kata

Przyjmuję pracę

………………………………

Data i podpis promotora

RZESZÓW 2015

Studia realizowane z Narodowym Bankiem Polskim w ramach programu edukacji ekonomicznej

2

Oświadczenie autora pracy

Świadom odpowiedzialności prawnej oświadczam, że niniejsza praca dyplomowa została
napisana przeze mnie samodzielnie i nie zawiera treści uzyskanych w sposób niezgodny z
obowiązującymi przepisami.

Oświadczam również, że przedstawiona praca nie była wcześniej publikowana, jest w pełni
autorska i powstała dla celów uzyskania świadectwa ukończenia studiów podyplomowych
„Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” i nie była także przedmiotem procedur
związanych z uzyskaniem tytułu zawodowego w wyższej uczelni.


Data

Podpis autora pracy

3

Streszczenie

Praca dotyczy finansów publicznych państw członkowskich Unii Gospodarczej i Walutowej

istniejącej w ramach Unii Europejskiej ze wspólnotową walutą euro. Państwa te by zjednoczyć się
musiały spełnić zasady konwergencji mierzone wieloma wskaźnikami makroekonomicznymi w tym
salda budżetu i długiem publicznym świadczącym o stanie finansów publicznych państwa. Analizując
raporty dokonane zostało porównanie sytuacji państw od 1997 r. do 2002 r. i przyjęcia euro. Jaki
wpływ miała waluta wspólnotowa czy przyśpieszyła rozwój czy spowolniła jakie znaczenie miała na
stan finansów państw członkowskich. Jak państwa strefy euro poradziły sobie w 2008 r. z panującym
kryzysem gospodarczym który odbił się na finansach publicznych państw całego świata. Analiza ma
pozwolić nam dokonać oceny trwałości UGiW oraz tego jaki obraz będzie jej w przyszłości. Czy uda
się osiągnąć większą konwergencję do jakiej dąży Unia czy też powiększenia różnic.

Słowa kluczowe:

Konwergencja, mierniki makroekonomiczne, saldo, deficyt budżetowy, strefa euro, kryzys

gospodarczy, finanse publiczne, polityka fiskalna.

TYTUŁ

The situation of public finances in the euro zone countries. Convergence or exacerbates

4

SPIS TREŚCI

WSTĘP.................................................................................................................................. 5

ROZDZIAŁ I. Finanse publiczne a procesy integracji gospodarczo-
walutowej..............................................................................................................................

6

1.1 Zagadnienia polityki fiskalnej i budżetowej ...............................................................

6

1.2 Kryteria makroekonomiczne dotyczące pełnego członkostwa w Unii Gospodarczej
i Walutowej................................................................................................................

7

ROZDZIAŁ II. Analiza sytuacji finansów publicznych przed i po przystąpieniu do Unii
Gospodarczo Walutowej.......................................................................................................

9

2.1 Poziom konwergencji państw Unii Europejskiej przed przyjęciem euro..................

9

2.2 Stan finansów publicznych państw unii gospodarczej i walutowej po przyjęciu
euro do kryzysu w 2008 roku....................................................................................

13

ROZDZIAŁ III. Kryzys finansowy państw Unii Gospodarczo Walutowej.........................

16

3.1 Kryzys gospodarczy 2008 roku a sytuacja finansów publicznych strefy euro..........

16

3.2 Konwergencja czy pogłębienie różnić stanu finansów publicznych,
podsumowanie i wnioski na przyszłość...................................................................

24

BIBLIOGRAFIA ..................................................................................................................

27

SPIS AKTÓW PRAWNYCH/ TABEL/WYKRESÓW.......................................................

27

5

Wstęp

Praca dotyczy sytuacji finansów publicznych i stanu gospodarczego państw strefy euro

analizując wskaźniki makroekonomiczne dotyczące: deficytu budżetowego, długu
publicznego, stopy bezrobocia, wymiany handlowej i tempa wzrostu PKB. Celem pracy jest
stwierdzenie czy Unia Gospodarcza i Walutowa stworzona w ramach Unii Europejskiej
stawiając sobie za zadanie konwergencję czyli zbliżenie się państw rozwiniętych stabilnych
finansowo z państwami rozwijającymi wykazujących mniejszą stabilność finansów
publicznych. Do realizacji tego celu niezbędne jest utrzymanie UGiW w jak najlepszej formie
dającą korzyści ze wspólnotowego rynku, jednej waluty i wspólnej polityki pieniężnej dla
państw członkowskich, ale zarazem wymaga utrzymania odpowiedniego poziomu
konwergencji przez wszystkie państwa. Stan finansów publicznych stanowi jeden z
najważniejszych wyznaczników stabilności i wiarygodności państw w strefie euro.
Ustanowienie wydatków i wpływów powinno być regulowane przez państwa na zasadzie
odpowiedniego balansu. Musi być zapewniony odpowiedni wpływ do budżetu państwa z
podatków od obywateli na utrzymaniu administracji oraz odpowiedniego zabezpieczenia
socjalnego, a zarazem nie może być zbyt duży poziom opodatkowania by nie stopować
rozwoju gospodarczego. Każde państwo Unii Europejskiej posiada inną specyficzną strukturę
zorganizowania i pełnienia funkcji publicznych dla swoich obywateli wypracowywaną na
przestrzeni lat. Integracja Europejska w ramach UE i utworzenie UGiW jest procesem
bardzo innowacyjnym i intensywnym, który musi być zawierany na zasadzie konsensusu
miedzy państwami ale i wymuszająca pewny rygor dla wspólnego dobra. Ostatnie lata jakie
nam przyniosły kryzys gospodarczy pokazały dużo słabości strefy euro a przed wszystkim
opieszałe działanie Unii w ramach UGiW, oraz zbagatelizowanie stanu finansów i zadłużenia
przez niektóre państwa jak Grecja i Hiszpania w których winę za zły stan zrzucono na walutę
euro, nie natomiast na zły stan finansów publicznych i politykę pozwalająca na kreowanie
dużego deficytu budżetowego. W pracy analizujemy według tych wskaźników przemiany
jakie dokonały się w tych państwach od okresu przed przystąpieniem do UGiW i przyjęciem
euro, przez kryzys finansowy i gospodarczy lat 2008\2010, do 2014 roku i powolnego
wychodzenia państw z gospodarczego zastoju. Wnioski pozwolą wypracować opinię na temat
dalszego rozwoju UGiW oraz odpowiedzieć na pytanie czy uda się osiągnąć stan
konwergencji miedzy państwami czy też dojdzie do pogłębienia różnic między państwami
strefy euro.

6

Rozdział 1. Finanse publiczne a procesy integracji gospodarczo-walutowej

1.1. Zagadnienia polityki fiskalnej i budżetowej

Finanse publiczne niewątpliwie kojarzą nam się z budżetem państwa, który jest

wynikiem procesów związanych z gromadzeniem, wydatkowaniem i podziałem środków
finansów publicznych. Proces ten podparty jest regulacjami prawnymi, polityką fiskalną (tax
policy) i polityką budżetową (fiscal policy)

1

, prowadzaną przez rząd w oparciu o ramy

funkcjonowania i specyfikację państwa oraz cele gospodarcze i społeczne. W dużej mierze do
ich realizacji wykorzystywane są narzędzia obu polityk, które błędnie są rozumiane jako
synonimy. polityka fiskalna odpowiada przede wszystkim za tax policy czyli kształtowanie
podatków. Pojęcie polityki budżetowej jest znacznie szersze, pozwalające dokonać analizy
stanu finansów publicznych dotyczących zarówno przychodów jak i rozchodów budżetu
państwa. Wynikiem tych wydatków długu publicznego i wkładu finansów publicznych jest
saldo. W państwach europejskich demokratycznych o wysokim standardzie socjalnym presja
społeczna do zwiększania świadczeń ale i świadoma polityka rządu jest przyczyną ujemnego
wyniku salda skutkującego powiększaniem się deficytu finansów oraz koniecznością
zaciągania pożyczek co z kolei prowadzi do powiększania się długu publicznego. Oczywiście
duże znaczenie ma wielkość dóbr państwowych, zasoby państwa oraz to gdzie zaciągnięte są
pożyczki zadłużonego państwa. Specyficzną rzeczą jest też tendencja wszystkich państw
europejskich do wysokiego stopnia centralizacji dochodów finansów publicznych
a decentralizacji wydatków, innymi słowy w państwach UE rząd na szczeblu państwowym
odpowiada za kumulację pieniędzy w budżecie min. podnosząc podatki natomiast za wydatki
w większości decyzje podejmuje szczebel regionalny władze lokalne, samorządowe. Ponadto
wiele względów zadecydowało o tym by Unia Europejska w ramach UGiW politykę
budżetową i pieniężną oraz w większej cześć fiskalną pozostawiła w gestii państw
członkowskich. Decentralizacja polityk z pozycji UE przede wszystkim wynika
z podtrzymania charakteru suwerenności państw członkowskich oraz ich odmiennej
specyfikacji względem siebie a jedynie koordynowaną przez instytucje Unijne.

2

Wyróżnić możemy natomiast cztery funkcje finansów publicznych jednakowe dla

wszystkich:

Funkcja alokacyjna- państwo tworzy budżet w celu zaspokojenia potrzeb społecznych

niezbędnych dla prawidłowego działania nawet jeśli nie jest ono rentowne oraz na potrzeby
funkcjonowania państwa min. Administrację, Rząd, Wojsko i inne instytucje państwowe.
Wiąże się to z przeniesieniem wtórnym PKB środków z sektora produkcyjnego do
nieprodukcyjnego.

Funkcja redystrybucyjna- polega na łagodzeniu nierówności pojawiających się w

państwie wynikająca z różnego rodzaju płac, dochodów z działalności. Typowe regulacje dla

1

Narodowy Bank Polski, 2014: Mechanizmy funkcjonowania strefy euro, NBP, Warszawa, s. 136

2

Włudyka T., 2005: Polityka Gospodarcza, Wolters Kluwer Business, Warszawa, s. 14-17; Polarczyk K., 2006:

Finanse publiczne w Polsce na tle krajów Unii Europejskiej oraz Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej,
BSIE, Warszawa, s.1-4

7

„państwa opiekuńczego” to płace minimalne, darmowa oświata, opieka medyczna ale i
zróżnicowanie wielkości podatków.

Funkcja kontrolna- obieg pieniądza odbywa się według prawnie ustalonych procedur

i zasad za sprawność i kontrole nad tym obiegiem odpowiedzialność bierze państwo.
W państwach będących w UE a w szczególności UGiW dochodzą regulacje Unijne mające
pierwszeństwo przed krajowymi przepisami i prawem wynikające z ustaleń Traktatowych UE.

Funkcja czwarta stabilizacyjna jest wynikiem dobrze działających wszystkich trzech

funkcji co powoduje stabilność gospodarczo-społeczną państwa. Harmonijny równomierny
rozwój który jest również wielokrotnie podkreślany prze UE jako cel główny działania
Wspólnoty. Dla jego utrzymania i przystąpienia w pełni do UGiW czyli przyjęcia Euro poza
regulacjami w Polityce Pieniężnej to właśnie wskaźniki makroekonomiczne Finansów
Publicznych określonych jako zasada konwergencji muszą być spełnione wykazujące
odpowiedni poziom stabilizacji państwa by mogło przyjąć walutę Euro

3

.

1.2. Kryteria makroekonomiczne dotyczące pełnego członkostwa w Unii Gospodarczej i
Walutowej

Konwergencja czyli zasady zbieżności określone również jako kryteria z Maastricht

zawarte w traktacie z 1992 roku „ TUE” przedstawiały mierniki kwalifikujące państwa
mogące przystąpić do Unii Gospodarczej i Walutowej. Przyczyną takowych regulacji było
przede wszystkim:

1.

Ograniczenie niekorzystnego oddziaływania nadmiernych deficytów
budżetowych państw UGiW na wysokość stóp procentowych jednolitego
rynku finansowego UE.

2.

Minimalizacja zagrożenia napięciami w polityce pieniężnej wynikających
z deficytów w budżecie większości państw.

3.

Zagrożenie niewypłacalności krajów członkowskich.

Kryteria zbieżności obejmowały pięć obszarów gospodarczych państwa:
Stabilności walutowej mierzonej poziomem wymiany walut na podstawie ich kursów.

Kształtowaniem się cen w zestawieniu ze stopą inflacji. Mierzoną w perspektywie
dziesięcioletnich obligacji skarbowych długookresowych stóp procentowych, oraz zadłużenia
i budżetu państwa mierzonego deficytem. Pierwszy z nich kurs wymiany walut musi być
stabilna przez okres co najmniej dwóch lat od momentu poprzedzającego przystąpienia,
waluta nie może zostać zdewaluowana w odniesieniu do pozostałych walut krajów Unii
Europejskiej. Nie może również stać się przyczyną napięć na rynkach walutowych dlatego
kurs jej odchyleń zachowany musi być w paśmie +/- 15% określonego przez Europejski
System Walutowy

4

.

3

Polarczyk K., 2006: Finanse publiczne w Polsce na tle krajów Unii Europejskiej oraz Stanów Zjednoczonych

Ameryki Pólnocnej ,BSIE, Warszawa, s.1-8

4

Królak-Werwińska J. 2005: E jak euro waluta nowej Europy, Difin, Warszawa, s.23-24; Wiernik A., 2009:

Równowaga finansów publicznych a eur, NBP, Warszawa, s.48-49

8

Drugi miernik stopa inflacji odpowiadająca za stabilność cen, dlatego inflacja nie może

przekroczyć 1,5% średniej stopy trzech krajów UE o najniższym wskaźniku.

Trzeci długookresowa stopa procentowa mierzona w perspektywie dziesięcioletnich

obligacji nie może być wyższa jak 2% również w odniesieniu do trzech państw Unii
o najniższym poziomie inflacji.

Ostatnie dwa wskaźniki jakie nas przede wszystkim interesują mówiące o stanie

finansów publicznych to: deficyt budżetowy- którego wskaźnik nie może przekroczyć 3%
Produktu Krajowego Brutto, z wyłączeniem sytuacji nadzwyczajnych o charakterze
przejściowym przekraczając tą barierę, lub też jest nad nią ale z tendencją zbliżającą się do
3% a wynikająca z wysokiego poziomu w przeszłości od którego państwo zaczęło obniżanie
go. Przy mierniku tym Unia wykazała dużą dozę zaufania względem państwa, podobnie jak
przy piątym mierniku. Zadłużenie Publiczne- nie może przekraczać pułapu stanowiącego 60%
jego PKB. Wyłączenie również dotyczyło państwa które przekroczyło go ale wykazywało
tendencje spadkowe. Czy taka pobłażliwość i bardzo duża dawka zaufania w stosunku do
niektórych państw strefy euro popłaciła będziemy mogli przeanalizować z perspektywy czasu
jaką posiadamy oraz dzięki raportom UE. By określić poziom zintegrowania gospodarczy
państw przystępujących do UGiW w artykule 121(1), 122(2) TWE przygotowywane są
raporty o konwergencji. Raporty sporządzane są co dwa lata przez dwie instytucje Unijne:
Europejski Bank Centralny oraz Komisję Europejską. Raporty tworzone są od 1996 roku na
bazie których możemy dokonać porównania państw Unii Europejskiej między sobą jak i
rozwoju ich w danej perspektywie czasowej. Raporty takie tworzone są niezależnie przez te
instytucje unijne jak i na żądanie państwa chcącego przyjąć Euro. poza wskaźnikami
konwergencji zawierają one również wiele innych danych ekonomicznych jak i informacji o
zbieżności prawodawstwa oraz statutem Europejskiego Systemu Banków Centralnych.
Z perspektywy czasu wiemy że jeszcze kilka wskaźników wydaje się niezbędnych do
przedstawienia w ujęciu makroekonomicznym a dzięki którym możliwe będzie
przeanalizowanie korzyści i zagrożeń jakie niesie UGiW oraz by stwierdzić czy w dalszej
perspektywie wiązać będzie się z głębszą konwergencją czy pogłębieniem różnic miedzy
państwami strefy euro. Wskaźnikami tymi będzie stopa bezrobocia stanowiąca bardzo duży
problem w całej Unii. Jednym z głównych celów działania całej UE jest zwalczanie tego
problemu przede wszystkim wśród grupy młodych do 30 roku życia jak i starszych osób
wykluczonych z rynku pracy. Niezbędny będzie również wskaźnik eksportu i importu czyli
wymiany handlowej jak się zmieniła miedzy państwami eurolandu, pozostałymi członkami
UE nie będącymi w strefie euro oraz krajami trzecimi. Analizując wskaźniki będziemy mogli
stwierdzić czy wykorzystane zostały szanse jakie daje UGiW czyli stabilizacje gospodarek
państw członkowskich, integracje rynków finansowych i kapitałowych, zwiększenie poziomu
bezpieczeństwa walutowego, stabilności i poziomu cen w krajach strefy euro. Zjednoczenie
obywateli i zarazem większa mobilność pracowników na rynku pracy

5

.

5

Królak-Werwińska J., 2005: E jak euro waluta nowej Europy, DIFIN, Warszawa, s.23-31; Narodowy Bank

Polski, 2012: Raport na temat pełnego uczestnictwa RP w trzecim etapie UGIW, NBP, Warszawa, s.91

9

Rozdział 2. Analiza sytuacji finansów publicznych przed i po

przystąpieniu do Unii Gospodarczej i Walutowej

1.1 Poziom konwergencji państw Unii Europejskiej przed przyjęciem euro

Projekt tworzenia UGiW przedstawiony został już w czerwcu 1988 roku podczas

spotkania Rady Europy w Hanoverze opracowany został przez Komisję ds. Badań nad Unią
Gospodarcza i Walutową pod przewodnictwem Jacqua Deloresa. Projekt zakładał trzy
etapowy proces zacieśniania współpracy politycznej gospodarczo, walutowej aż do powołania
niezależnego Europejskiego Banku Centralnego i wprowadzenia waluty wspólnotowej euro.

Etap I od 1 lipca 1990 roku do 31 grudnia 1993 roku obejmujący okres przyjęcia

Traktatu z Maastricht- wprowadzona została pełna liberalizacja przepływu kapitału między
państwami członkowskimi. Wzmocniona zostaje koordynacja polityki gospodarczej w tym
stabilizacja cen, umacnianie niezależności banków centralnych, unikanie nadmiernego
deficytu. Traktat z Maastricht ponadto zwiera ustalenia odnośnie kryteriów konwergencji,
powołuje Europejski Instytut Walutowy oraz określa kształt EBC i ESBC.

Etap II od 1 stycznia 1994 roku do 31 grudnia 1998 roku funkcjonować zaczyna

Europejski Instytut Walutowy (EMI) oraz Europejski Bank Centralny (ECB). Na szczycie
w Madrycie z grudnia 1995 roku przyjęty zostaje Pakt Stabilizacji i Wzrostu oraz przyjęty
zostaje „scenariusz Madrycki”, zakładający przygotowanie prawodawstwa, systemu finansów,
gospodarki państw do przyjęcia euro. To właśnie z roku 1997 został utworzony pierwszy
raport o konwergencji z którego rozliczane zostaną państwa. Rozpoczęła się również „faza A”
do wprowadzenia wspólnej waluty, ustalenie stałych parytetów walut państwowych
w odniesieniu do euro. w obiegu bezgotówkowym pojawia się 1 ECU z koszyka walutowego
przy zachowaniu zasady ECU=EURO mimo traktowania osobno tych walut.

Etap III od 1 stycznia 1999 do 1 marca 2002 roku obejmuje „fazę B i C”. Funkcjonować

zaczyna EBC, funkcjonowanie bezgotówkowe euro do międzybankowych rozliczeń
poszerzone zostaje na rozliczenia przedsiębiorstw i osób fizycznych równolegle z walutami
narodowymi. Do końca 1999 roku ustalone zostają stałe kursy walut, oraz rozpoczęte zostaje
notowanie euro wobec walut trzecich. „faza C” obejmuje okres od 1 stycznia 2002 roku do
1 marca 2002 roku w okresie tym monety i banknoty euro wprowadzone do obiegu stopniowo
aż do całkowitego zastąpienia walut narodowych. Od tej daty stosowanie wyłącznie euro staje
się obligatoryjne dla państw eurolandu

6

.

Analizując dane OECD dotyczące stanu finansów publicznych od 1993 roku do 2000

roku zamieszczone w Wykresie 1, widać zestawienie 15 krajów członkowskich UE na tle
Stanów Zjednoczonych Ameryki największego gospodarczo państwa, które nie musiało
dostosowywać się do wymogów jakie stawiało przystąpienie do UGIW dotyczących finansów
publicznych. Wykres 1.A przedstawia dochody i wydatki publiczne w procentach do PKB.
Widać bardzo wysoki poziom początkowy państw UE których w tamtym okresie był
państwami socjalnymi w porównaniu z USA z tamtych lat. Im bardziej zbliżamy się do roku
1997 w którym państwa miały zostać ocenione miernikom konwergencji widać stopniowy

6

Królak-Werwińska J. 2005: E jak euro waluta nowej Europy, Difin, Warszawa, s.19-23

10

wzrost dochodów UE z jednoczesnym zmniejszaniem się wydatków. Rozpoczynając w 1993
roku wydatki z pułapu 50% by osiągnąć w 2000 roku 44% PKB jednocześnie dochody będące
dużo poniżej wydatków w 1993 roku 43% i wyprzedzając na poziomie 45%.. Wykres poniżej
1.C przedstawiający saldo finansów publicznych pokazuje ten stan przejścia z deficytu na
nadwyżkę USA i UE z tendencjami wzrostowymi. Wykres trzeci 1.B przedstawia dynamikę
realną wydatków publicznych przy przyjęciu stanu z roku 1993 jako 100%. kraje europy
środkowo wschodniej charakteryzuje tutaj bardzo duża dynamika wzrostu charakterystyczna
dla państw byłego bloku wschodniego które aspirując do UE musiały odbudowywać
gospodarkę i administrację dla nowych standardów w sektorze publicznym by móc podołać
członkostwu w UE. Stany Zjednoczone natomiast w tym okresie kierowały bardzo duże
pieniądze publiczne z budżetu na zbrojenie i gospodarkę. Państwa UE cechuje znacznie
mniejsza dynamika wynikająca z powściągliwość w wydatkach publicznych nie przeciążając
zbytnio budżetu przed przystąpieniem do UGiW. Wykres czwarty 1.D Przedstawia dług
publiczny w procentach PKB. Na wykres naniesiona został pułap przyjęty przez traktat z
Maastricht 60%. Dokładniej te dane analizowane będą na przykładzie każdego państwa
członkowskiego UE natomiast większość z nich już w 1993 roku zaczynało z pułapu dużo
powyżej 70% do 1997 roku dług wzrósł nawet do 76%. Dopiero od roku 97 w którym to
oceniane zostały państwa z zobowiązań konwergencji. Był to jedyny wskaźnik który został
osiągnięty tylko przez trzy państwa nie stanowiło to jednak przeszkody w osiągnięciu UGiW
dzięki dobrym rokowaniom pozostałych państw które stopniowo obniżały wskaźnik do
wymaganego limitu.

Stan salda budżetu i długu publicznego przedstawia tabela 2. W pierwszej kolumnie

przedstawione zostaje dwanaście państw przystępujących do UGiW, średnia strefy euro oraz
trzy państwa nie przyjmujących euro dzięki wyłączeniom jakie przyjęły w traktacie z
Maastricht: Wielkiej Brytanii, Szwecji i Danii. Analizując saldo którego celem było
osiągnięcie do 2002 roku maksymalnie 3% deficytu nie udało się osiągnąć: Niemcom, Grecji,
-3,7% oraz Francji –3,2%. Sytuacja jednak Niemiec i Francji była odmienna
charakterystyczna dla silnej gospodarki i stabilnego obniżania salda bez większego wpływu
na pozycję liderów Europy. Grecka gospodarka jest dużo słabsza o bardzo dużych skokach
salda budżetu nawet do –4,1. Średnia strefy euro jednak charakteryzuje do 2002 roku
stopniowy spadek deficytu z –2,6% w 1997 roku do –1,0% w 2000 roku by ostatecznie w
2001 roku zamykającym proces przystępowania do UGiW utrzymać średnią strefy euro na
poziomie –1,7%. Należy jednak podkreślić bardzo silną pozycję Luksemburgu i Finlandii
które osiągnęły wysoką nadwyżkę 6,4 oraz 5,2 podnosząc tą średnią dla strefy euro. Trzy
państwa z poza strefy euro do 2001 roku osiągnęły bardzo stabilną nadwyżkę od 2002 roku w
którym zaczęła stopniowo maleć. Druga kolumna dotyczy długu publicznego w relacji
procentowej do PKB, miernik z Maastricht nakazywał utrzymanie go na pułapie 60% lub
tendencji malejącej. Pięć państw z których Belgia, Grecja i Włochy dług publiczny
przekraczał ponad 100% PKB. Z których Włochy i Belgia obniżały wskaźnik natomiast
Grecja ponownie mimo starań nie była wstanie skutecznie obniżać długu. Mimo wszystko UE
pozwoliła Grecji przystąpić do UGiW rok później wykazując się dużym zaufaniem. Wskaźnik
ten nie udało się nawet osiągnąć dla średniej całej strefy euro. Od 1997 roku dług ten wynosił

11

75,4 % działania jednak wszystkich państw stopniowo zmniejszały ją by osiągnąć w 2001
roku 69,2% blisko 10% ponad normę.

Wykres 1. Wskaźniki finansów publicznych USA i UE

Źródło: Polarczyk K., 2006: Finanse publiczne ... s. 12

12

Tabela 2. Saldo budżetu i długu publicznego w procentach do PKB państw UGiW

Kraj

Saldo budżetu w relacjach do PKB

(w %) (-) deficyt, (+) nadwyżka.

Dług Publiczny w relacjach do PKB

(w%)

1997 1999 2000 2001 2002 2003 1997 1999 2000 2001 2002 2003

Belgia

-2,0

-0,5

0,2

0,6

0,1

0,0 124,8 114,9 109,1 108,5 105,4 98.6

Niemcy

-2,7

-1,5

1,3

-2,8

-3,7

-4,0 61,0 61,2 60,2 59,5 60,8 65,6

Grecja

-4,0

-1,8

-4,1

-3,7

-3,7

-5,6 108,2 106,2 114,0 107,0 104,9 97,9

Hiszpania

-3,2

-1,2

-0,9

-0,4

-0,1

-0,2 66,6 63,1 61,1 56,9 54,0 48,7

Francja

-3,0

-1,8

-1,4

-1,5

-3,2

-4,1 59,3 58,5 56,8 56,8 59,1 62,9

Irlandia

1,4

2,3

4,4

0,9

-0,2

0,4 65,0 49,3 38,3 36,8 34,0 31,1

Włochy

-2,7

-1,7

-0,6

-2,6

-2,3

-3,5 120,2 114,9 110,6 109,5 106,7 104,3

Luksemburg

3,2

3,5

6,0

6,4

2,8

0,5

6,1

6,0

5,6

5,6

5,7

6,3

Holandia

-1,1

0,7

2,2

-0,1

-1,9

-3,1 69,9 63,1 55,8 52,8 52,6 52,0

Austria

-2,0

-2,3

-1,5

0,3

-0,2

-1,6 64,7 67,5 66,8 67,3 67,9 64,6

Portugalia

-3,6

-2,8

-2,8

-4,4

-2,7

-2,9 59,1 54,3 53,3 55,6 58,0 56,9

Finlandia

-1,3

2,0

7,1

5,2

4,3

2,5 54,0 47,0 44,5 43,8 42,7 44,3

Strefa euro

-2,6

-1,3

-1,0

-1,7

-2,4

-3,1 75,4 72,7 70,2 69,2 69,1 69,1

Dania

0,4

3,3

2,6

3,1

1,9

-0,1 61,2 53,0 47,4 45,4 45,2 45,8

Szwecja

-1,7

1,5

3,4

4,5

1,2

-0,9 70,5 62,7 52,8 54,4 52,4 53,5

Wielka Brytania

-2,2

1,1

3,9

0,8

-1,4

-3,3 50,8 45,1 42,1 39,0 38,6 38,7

Źródło: Oręziak L., 2009: Finanse Unii Europejskiej, PWN, Warszawa , s.68

Analizując dane wskaźników konwergencji dotyczących finansów publicznych w

zestawieniu z pozostałymi wskaźnikami na lata 1997/2002 przed przystąpieniem do strefy
euro. Unia Europejska wykazała bardzo dużo kredyt zaufania w stosunku do wszystkich
państw przystępujących do UGiW. W przypadku takich państwa Beneluksu oraz Niemcy, i
Francja, o wysokim standardzie socjalnym wymuszającym większe wydatki z budżetu ale
zarazem o bardzo silnej i stabilnej gospodarce było zrozumiałe i uzasadnione. Gorzej sytuacja
przedstawiała się dla państw takich jak Grecja, Włochy gdzie zadłużenie było bardzo duże
gospodarki znacznie słabsze a rząd mimo prowadzania polityki mającej na celu obniżenie
długu nie był w stanie poradzić sobie. Ponadto według przewidywanych przez UE okres
obniżenia długu przy tak wysokim saldzie budżetu mimo stopniowego spadku wskaźnika
przewidywany był na okres przekraczający nawet 50 lat po wstąpieniu do UGiW. Tabela 3
pokazująca liczbę lat potrzebnych do redukcji długu publicznego z poziomu 100 do 60% PKB
co świadczy o dość dużej pobłażliwości ze strony UE do stanu finansów publicznych państw
członkowskich.

Tabela 3. Liczba lat potrzebnych do redukcji długu publicznego z poziomu 100 do 60 % PKB

Saldo Budżetu

% PKB

Nominalna stopa wzrostu PKB

5%

4%

3%

0

10

13

17

-0,5

12

15

22

-1,0

14

19

30

-1,5

17

25

53

Źródło: Oręziak L., 2009: Finanse Unii Europejskiej, PWN, Warszawa , s.55

13

2.2. Stan finansów publicznych państw Unii Gospodarczej i Walutowej po przyjęciu
euro do kryzysu w 2008 roku

Wprowadzenie euro w 2002 roku zakończyło się pełnym sukcesem otwierającym okres

istnienia pełnej UGiW. Sytuacja stanu finansów publicznych jednak wymagała koordynacji
ze strony UE w celu obniżenia dwóch mierników salda i deficytu budżetowego. Wyrazem
tego miał być Pakt Stabilności i Wzrostu istniejący już od 1999 roku nowelizowany
dotyczący art. 99 i 104 TWE o „unikaniu nadmiernego deficytu”. Procedurą tą objęte zostały
Niemcy, Portugalia i Francja. Każde z tych państw posiadało inną specyfikację powodująca
dany stan rzeczy. Portugalia nie radziła sobie z realnym a prognozowanym przez Komisję
Europejskim wzrostem deficytu w wyniku którego musiał podnieść VAT z 17% do 19% co
spowodowało wzrost wpływu budżetowego w danej chwili ale jednocześnie w dalszej
perspektywie czasu odbiło się na wzroście cen towarów i usług w kraju. Niemcy natomiast
cały czas starają się uporać z nierównomierną sytuacją w swoim krajów między wschodnią
częścią a zachodnią wynikającą historii kraju objętego paktem solidarności obowiązującego
do 2019 roku . Przeprowadzone cięcia budżetowe w wyniku presji Komisji na RFN odbiły się
na bardzo trudnej sytuacji ponad 13800 miast w tym Berlina stojącego na krawędzi
niewypłacalności. Francja natomiast nie przyjęła do realizacji zaleceń Komisji która
uruchomiła procedurę wobec niej, obniżając podatki w 2003 roku wobec pogarszającej się
koniunktury gospodarczej. Od tego momentu otwarty został dialog między państwami UGiW
a UE dotyczący paktu. Większość z nich popierało cele jakie stawiał pakt natomiast nie
zgadzało się z niektórymi dość radykalnymi działaniami narzuconymi ze strony Komisji na
dodatek podpartymi zbyt optymistycznymi założeniami do spełnienia. Występowało wiele
trudności w pozyskaniu pewnych i rzetelnych informacji odnośnie stanu gospodarki
i prowadzonej polityki budżetowej. EBC w 2003 roku potwierdziło to natomiast podkreślone
zostało że tylko duże państwa miały problem z poprawą sytuacji wszystkim mniejszym
państwo udało się wprowadzać stopniową poprawę. Konsensusem okazał się nowelizacja
paktu z 2005 roku łagodząca postanowienia paktu, zmniejszając rygor przez wyłącznie
niektórych wydatków budżetowych jak edukacja czy siły zbrojne które bardzo obciążały
przede wszystkich duże państwa posiadające rozbudowaną armię. Natomiast sama
konstrukcja paktu została podtrzymana w obecnej formie

7

.

Podstawę koordynacji polityk budżetowych państw strefy euro są średnio terminowe

programy stabilizacyjne a w wypadku krajów UE z poza eurolandu programy zbieżności
aktualizowane co roku. Są to założenia jakie powinny wypełnić państwa by nie obciążać
ESBC w prowadzeniu polityki pieniężnej. Stąd też większy nacisk i znaczenie dla UE miała
sytuacja państw UGiW. Pierwsze prognozy z 2000 roku były bardzo optymistyczne w wyniku
dobrej sytuacji koniunktury gospodarczej w Europie. Zakładały między innymi że do 2003
roku nieliczne z państw będą miały deficyt nie przekraczający – 0,3 % PKB. Potwierdzony
również w Pakcie Stabilności i Wzrostu. Natomiast cel ten stał się niemożliwy wobec
pogarszającej się koniunktury od 2001 roku. Korekta jaką dokonała UE zakładająca

7

Departament integracji ze strefą euro NBP, 2010, Przegląd strefy euro IV, NBP, Warszawa, s.9;

Oręziak L.,

2009: Finanse Unii Europejskiej, PWN, Warszawa , s.69-78

14

stworzenie sytuacji równowagi lub nadwyżki (close in balance or in surpluse) okazał się
wciąż kamieniem milowym dla państw. Aktualizacja dla programów przeprowadzona w 2002
roku wypracowywanie założeń konwergencji przesunęła na lata 2005-2006 jako Program
Stabilizacji krajów obszaru euro tabela 4.

Tabela 4.

Przewidywane programy stabilizacyjne krajów euro (grudzień 2002r.)

Kraj

Realny wzrost

PKB (%)

Saldo Budżetu jako % PKB

Dług Publiczny jako % PKB

2005

2006

2003

2004

2005

2006

2003

2004

2005

2006

Belgia

2,5

-

0,0

0,3

0,5

-

102,0

97,9

93,6

-

Niemcy

2,2

2,2

-2,7

-1,5

-1,0

0,0

61,5

60,5

59,5

57,5

Grecja

3,7

3,6

-0,9

-0,4

0,2

0,6

100,0

96,1

92,1

87,9

Hiszpania

3,0

3,0

0,0

0,0

0,1

0,2

53,1

51,0

49,0

46,9

Francja

2,5

2,5

-2,6

-2,1

-1,6

-1,0

59,1

58,9

58,3

57,0

Irlandia

4,1

5,0

-0,7

-1,2

-1,2

-

34,0

34,5

34,9

-

Włochy

3,0

3,0

-1,5

-0,6

-0,2

0,1

105,0

100,0

98,4

96,4

Luksemburg

3,1

-

-0,3

-0,7

-0,4

-

4,1

3,8

2,9

-

Holandia

2,8

2,7

-1,0

-0,7

-0,4

0,1

51,2

49,0

47,4

45,3

Austria

2,8

-

0,0

0,2

0,5

-

57,2

54,7

52,1

-

Portugalia

3,1

3,5

-2,4

-1,9

-1,1

-0,5

58,7

57,5

55,3

52,6

Finlandia

2,5

2,4

2,7

2,1

2,6

2,8

41,9

41,9

41,4

40,7

Strefa euro

2,70

-

-1,80

-1,10

-0,70

-

68,6

66,8

65,4

-

Źródło: Oręziak L., 2009: Finanse Unii Europejskiej, PWN, Warszawa , s.83

Zestawiając prognozowane programowe założenia z osiągniętymi w tamtym okresie

przez państwa strefy euro tabela 5 na okres 2004 –2007 pozwolą nam wyciągnąć pewne
wnioski odnośnie weryfikalności prognozy.

Tabela 5.

Saldo budżetu i długu publicznego w relacji % do PKB lata 2004-2007

Kraj

Deficyt (-), Nadwyżka (+)

Dług Publiczny

2004

2005

2006

2007

2004

2005

2006

2007

Belgia

0,0

-2,3

0,3

-0,2

94,2

92,1

88,2

84,9

Niemcy

-3,8

-3,4

-1,6

0,0

65,6

67,8

67,6

65,0

Grecja

-7,4

-5,1

-2,6

-2,8

98,6

98,0

95,3

94,5

Hiszpania

-0,3

1,0

1,8

2,2

46,2

43,0

39,7

36,2

Francja

-3,6

-2,9

-2,4

-2,7

64,9

66,4

63,6

64,2

Irlandia

1,4

1,6

3,0

0,3

29,5

27,4

25,1

25,4

Włochy

-3,5

-4,2

-3,4

-1,9

103,8

105,8

106,5

104,0

Luksemburg

-1,2

-0,1

1,3

2,9

6,3

6,1

6,6

6,8

Holandia

-1,7

-0,3

0,5

0,4

52,4

52,3

47,9

45,4

Austria

-3,7

-1,5

-1,5

-0,5

63,8

63,5

61,8

59,1

Portugalia

-3,4

-6,1

-3,9

-2,6

58,3

63,6

64,7

63,6

Finlandia

2,4

2,9

4,1

5,3

44,1

41,3

39,2

35,4

Strefa euro

-2,9

-2,6

-1,3

-0,6

69,6

70,2

68,5

66,3

Słowenia

-2,3

-1,5

-1,2

-0,1

27,6

27,5

27,2

24,1

Cypr

-4,1

-2,4

-1,2

3,3

70,2

69,1

64,8

59,8

Malta

-4,6

-3,0

-2,5

-1,8

72,6

70,4

64,2

62,6

Słowacja

-2,4

-2,8

-3,6

-2,2

41,4

34,2

30,4

29,4

Estonia

1,6

1,8

3,4

2,8

5,1

4,5

4,2

3,4

Łotwa

-1,0

-0,4

-0,2

0,0

14,9

12,4

10,7

9,7

Źródło: 2009: Finanse Unii Europejskiej, PWN, Warszawa , s.83

15

W zestawieniu tabeli 5 z tabelą 4, przedstawiającą prognozę programową zauważyć

możemy po średniej strefy euro że nie udało się osiągnąć założonego salda na lata 2005 –
0,7% wynosząc –2,6 % tylko Irlandia, Hiszpania, Holandia, Luksemburg i Finlandia
osiągnęły zamierzone wyniki reszta osiągnęła duży niższy pułap, najgorsza sytuacja dotyczyła
Grecji z planowanych 0,2 % nadwyżki wskaźnik wykazał –5,1 %. Natomiast patrząc na
wskaźniki z perspektywy czasu porównując z okresem przed przyjęcia euro w 2002 roku
tabela 2 zauważyć można stopniową poprawę nadmienić należy również że w 2004 do UE
przystąpiły nowe państwa było to największe poszerzenie UE o 10 państw którym potrzebne
było duże wsparcie przed akcesyjne w tym finansowe by podołać gospodarczo i politycznie
strukturom Unijnym. Sześć z nich na dole tabeli obecnie już jest członkami strefy euro, w ich
wypadku też widać poprawę sytuacji salda budżetowego mimo że wszystkie spełniają
kryterium nie przekraczające 3%. Odnośnie Długu publicznego który miał w 2005 roku
w założeniu miał mieć 65,4 % dla całej strefy euro w rzeczywistości osiągnął poziom 70,2 %
z niestabilnymi wahaniami wzrostu i spadku. Najgorzej w tej sytuacji wypadają Włochy
jedno z trzech państw które miało Dług przekraczający 100% PKB nie było w stanie obniżyć
poniżej tego pułapu w przeciwieństwie do Belgii i Grecji. Natomiast trzy państwa objęte
procedurą „unikania nadmiernego deficytu” koordynowanego przez KE wskaźnik ten malał
w przypadku Francji i Niemiec zbliżał się ku 60% natomiast w wypadku Portugalii dług
zaczął wzrastać w wyniku podniesionych podatków i wzrostu cen i spadkiem
konkurencyjności na rynku wewnętrznym UE. Z pięciu nowych małych państw Cypr i Malta
posiadały dług publiczny ponad 60% PKB poprawiająca się sytuacja podnosząc ich PKB
spowodowała bardzo duży spadek długu w stosunku PKB i już w 2007 roku Cypr zbił
wskaźnik do 59,8% a Malta obniżyła o 10% do 62,6%.

16

Rozdział 3. Kryzys finansowy państw Unii Gospodarczo Walutowej

3.1 Kryzys gospodarczy 2008 roku a sytuacja finansów publicznych strefy euro

Mimo braku tempa poprawy zakładanego przez UE stopniowa stabilizacja napawała

optymizmem, zdecydowano o przyłączeniu nowych państw do strefy euro. Niestety
niespodziewanie już na przełomie 2007 i 2008 roku zaczął objawiać się kryzys finansowy
stopniowo pogłębiając się i odbijając jednocześnie na gospodarce w strefie euro i całej Unii.
Kryzys miał być dość szybko zwalczony niestety w wyniku niedoskonałości
instytucjonalnych i braku skutecznych mechanizmów przeciwdziałania i reform na poziomie
wspólnotowym jak i braku utrzymywania przez państwa członkowskie dyscypliny
wskaźników konwergencji. Kryzys nabierał coraz większych rozmiarów przyczyniając się do
długotrwałej stagnacji gospodarczej wewnątrz UE odbijając się na finansach publicznych i
pozostałych słabych punktach strefy euro w tym zatrudnieniu

8

. Bezrobocie jest bardzo

ważnym miernikiem makroekonomicznym świadczącym o sytuacji gospodarczej i społecznej
państwa, jest to jeden z głównych celów jaki stawia sobie cała Unia Europejska w
szczególności ma pomóc temu UGIW zmniejszając ten wskaźnik niestety kryzys gospodarczy
odbił się bardzo zwiększając ten wskaźnik w państwach o bardzo słabej gospodarce, i
relatywnie dużym długu publicznym: Hiszpania, Portugalia, Grecja, Włochy, Cypr tabela 6
nakładając te państwa na mapę Europy, są to państwa południowej części morza
śródziemnego nastawione na turystykę, pracę sezonową która w momencie kryzysu
spowodowała wzrost bezrobocia szczególnie wśród młodych ludzi. Dodatkowo wzmocniony
przez zachowanie sektora bankowego i jak w wypadku Hiszpanii kryzysu sektora
deweloperskiego i budowlanego. Ciężka sytuacja dotyczy również Irlandii gdzie zmiana
sytuacji z 2013 w stosunku do 2007 wzrosła o 8,6%. Należy dodać że stopa bezrobocia w
wypadku wielu państw jest zaniżona w wyniku emigracji za pracą obywateli do większych
krajów jak Wielka Brytania, Niemcy i Francja w których wskaźnik mimo wszystko i tak stopa
bezrobocia charakteryzowała się najmniejszą zmianą. Migracja zarobkową od pewnego czasu
zaczęła również dotyczyć takich narodowości jak Hiszpanie, Portugalczycy i Włosi którzy
dotąd mimo wysokiego bezrobocia dość nie chętnie opuszczali kraj

9

.

8

Gasz M., 2012: Źródła niestabilności gospodarczej państw strefy euro w warunkach kryzysu, Wrocław,

s.78-82

9

Hajder K., 2013: Bezrobocie w Unii Europejskiej w świetle kryzysu gospodarczego lat 2008-2013, UAM,

Poznań, s.49-51

17

Tabela 6. Stopa bezrobocia w krajach strefy euro w roku 2007 i 2013

Kraj

Bezrobocie 2007

Bezrobocie 2013

Zmiana

Niemcy

8,2

5,2

- 3,0

Grecja

8,0

26,1

+ 18,1

Hiszpania

8,8

26,2

+ 17,4

Francja

7,7

11,0

+ 3,3

Irlandia

5,0

13,6

+ 8,6

Włochy

6,5

12,2

+ 5,7

Holandia

3,3

7,0

+ 3,7

Austria

4,0

4,9

+ 0,9

Portugalia

8,5

16,5

+ 8,0

Finlandia

6,5

8,0

+ 1,5

Słowenia

4,7

10,4

+ 5,7

Cypr

3,8

16,9

+ 13,1

Słowacja

10,5

14,0

+ 3,5

Strefa euro (17)

7,4

12,0

+ 4,6

UE (27)

6,9

10,9

+ 4,0

Źródło: Hajder K., 2013: Bezrobocie w Unii Europejskiej w świetle kryzysu gospodarczego lat 2008-

2013, UAM, Poznań, s.53

Kolejny bardzo ważnym miernikiem stanu gospodarki i pozycji państw jest handel

w ujęciu eksportu i importu. O ile w czasie bez kryzysu wspólna waluta staje się silnym
argumentem zwłaszcza o ile państwa realizują wspólnie politykę to stabilność silnej waluty
staje się korzystna dla inwestorów, o tyle w momencie kryzysu sytuacja wielu krajów spoza
strefy euro w tym Polska mając korzystny przelicznik Polskiego Złotego utrzymywała wysoki
poziom zagranicznego exportu w tym do strefy euro, pozwalając lepiej poradzić sobie
w czasie kryzysu. Mimo kryzysu UE dalej utrzymuje pozycje lidera handlowego z ogólnym
obrotem 3.481,4 mld euro zaraz przed USA z 3.029,0 mld. i Chinami 3.009,9 mld. w 2012
roku. Głównym importerem Europejskich towarów są nie zmiennie USA 16,5% natomiast
UE najwięcej importuje z Chin 16,5% towaru niskiej jakości co świadczy o potrzebie
szukania oszczędności przez rodzime przedsiębiorstwa. UE niestety jest na minusie
porównując eksport z importem. Co prawda maleje ten wskaźnik w perspektywie lat ale
zapotrzebowanie na surowce znacznie wzrasta tabela 7. Stąd też wynika nacisk UE na
poszukiwanie alternatywnych źródeł energii i surowców energetycznych. Natomiast nacisk na
ekologiczny aspekt jest przyczyną dużego spowolnienia gospodarczego któremu podołać
mogą wyłącznie państwa strefy euro o bardzo silnej gospodarce jak Niemcy czy Francja

10

.

10

Bendini R., 2014: Unia Europejska i jej partnerzy handlowi, Parlament Europejski, Bruksela, s.3-6;

Temperton P., 2001: Euro Wspólna waluta, Flamberg, Warszawa, s.12-15

18

Tabela 7. Wskaźniki sektorów wymiany handlowej państw UE w milionach euro

Handel UE, sektory:

Rok

2006

2010

2012

Eksport Łącznie

1 161,9

1 356,7

1 683,1

Import Łącznie

1 363,9

1 530,8

1 798,3

Bilans Handlowy

-202,0

-174,2

-115,2

Żywność Napoje

-10,0

-4,3

1,4

Surowce

-34,7

-33,3

-28,6

Paliwa Minerały

-280,5

-307,0

-422,6

Chemikalia

75,3

97,8

112,1

Pozostałe

-47,4

-50,7

-8,4

Maszyny i sprzęt

97,1

126,3

252,9

Źródło: Bendini R., 2014: Unia Europejska i jej partnerzy handlowi, Parlament Europejski, Bruksela,
s.5

Analizie należy też podać konkurencyjność gospodarek państw strefy euro jak całej

UGiW na przestrzeni lat i zestawiając jej siłę z kryzysem od 2007 a przede wszystkim z jej
drugą falą od połowy 2008 roku związanego z upadkiem Lehman Brothers i przenoszeniem
się jej skutków na gospodarkę i handel zagraniczny. Do analizy posłuży nam wykres 8.
Wyróżnić możemy trzy grupy państw: Pierwsza o gospodarkach wysoko konkurencyjnych
w skali europejskiej i światowej po prawej stronie wykresu. Są to Niemcy, Austria, Belgia,
Holandia, Finlandia mają one dodatnie saldo obrotu bieżących Druga grupa jest mniej
jednolita których gospodarki przechodzą kryzys od 2001 roku jest to Francja, Włochy
i Irlandia do tej grupy możemy zaliczyć również Polskę będącą po za strefą euro ale
przedstawioną na wykresie w środkowej grupie dla porównania. Oraz Trzecia grupa państw
notującą stały spadek, deficyt znacznie pogarszający kryzys usytuowana po lewej stronie
wykresu do której zaliczyć możemy Hiszpanie, Grecję i Portugalię

11

.

Wykres 8. Bilans obrotów handlowych państw strefy euro i Polski w latach 1995-2010

Źródło: Departament integracji ze strefą euro NBP, 2010: Przegląd strefy euro IV, NBP, Warszawa,
s.55

11

Departament integracji ze strefą euro NBP, 2010: Przegląd strefy euro IV, NBP, Warszawa, s.44-56;

Narodowy Bank Polski, 2012: Raport na temat pełnego uczestnictwa RP w trzecim etapie UGIW, NBP,
Warszawa s.106

19

W 2010 roku do pogłębiającego kryzysu finansowo-gospodarczego który najbardziej

dotknął Grecji która stanęła w obliczu konieczności opuszczenia strefy euro jako pierwsze
państwo w historii. Stan finansów, gospodarki, olbrzymi odsetek bezrobotnych w wyniku
braku stabilności finansów publicznych i gigantycznego zadłużenia nie pozwoliło Grekom
utrzymać ekonomicznie euro. według wskazań podobna sytuacja miała dotyczyć również
Portugalii, Hiszpanii i Irlandii. Niepokojące prognozy wymusiła na państwach wprowadzenie
programów konsolidacji fiskalnej. Oraz wprowadzenie pakietu pomocowego oraz
ustanowienie mechanizmu stabilizacji finansowej UE i MFW. Nacisk ze strony UE na
wszystkie państwa spowodował głębsze zmiany wewnętrzne niezbędne do odparcia kryzysu.
Szczególną rolę pomocy miały stanowić Niemcy jak bezpieczna przestrzeń (safe haven)

12

.

Niemcy opracowały plan budżetowy zakładający osiągnięcie wyższych dochodów

z 239 mld euro w 2010 roku do 277 mld w 2014 roku. Jednocześnie przeprowadzić redukcję
wydatków 319,5 mld w 2010 roku na 301,1mld w 2014 roku. Ograniczenie deficytu
zmniejszyło by się z 80 mld euro stanowiącego 3,4% PKB do 24 mld stanowiących
0,9%.głownymi celami ma być redukcja subwencji ekologicznych, zmniejszenie ulg
podatkowych i socjalnych, zmniejszenie kosztów utrzymania administracji i sił zbrojnych.
Dochód zwiększyć mają wpływy z sektora ruchu lotniczego i jądrowego, oraz dywidendy
Deutsche Banku.

Francja przyjęła wieloletni plan finansowy na lata 2011-2014. Cel główny stanowi

obniżenie deficytu sektora publicznego z 7,7% PKB do 2% PKB do 2014 roku.
Charakterystycznym działaniem miało być intensywna redukcja na początku osiągając prawie
1,8% i w kolejnych latach mniej intensywna 1,6%, 1,4% i 1,0% PKB. Szczególny nacisk
kładziony ma być na poprawę gospodarki skutkiem czego ma być poprawa salda. Obciążenie
podatników ma rozkładać się w 40% na gospodarstwa domowe a 60% na przedsiębiorstwach.
Redukcja wydatków ma przynieść 7 mld euro oszczędności. Subwencje dla samorządów mają
pozostać zamrożone na poziomie z 2010 roku. Najbardziej dotkliwym założeniem
wypracowanym przez rząd stało się podniesienie wieku emerytalnego z 65 ma 67 co pozwolić
ma zmniejszenie deficytu systemu emerytalnego.

Włochy zakładane 3% zamierzały osiągnąć pakietem cięć fiskalnych bez którego

deficyt przewidywalnie miał osiągnąć blisko 5%. Przewidziano podobnie jak w wypadku
Francji utrzymanie a nawet redukcję transferu na wydatki rządowe i samorządowe. Oraz
zamrożenie płac sektora publicznego na okres trzech lat z redukcją płac nawet do 10% osób
najlepiej zarabiających na koszt podatnika. Dochód ma zostać zwiększony przez zmożoną
kontrolę osób ukrywających dochody i unikających opodatkowania która stanowi bardzo
duży problem we Włoszech.

Grecja borykająca się z największymi problemami w strefie euro spowodowanym

kryzysem finansowym i gospodarczym. Rozbieżność miedzy zakładanym w programie
stabilności 3% deficytem w pierwszych prognozach miał osiągnąć 6% natomiast raport
z listopada 2010 roku opracowany przez Eurostat ujawnił skale problemu Grecji wobec
deficytu sięgającego 15,3% PKB. Pakiet pomocowy EBC i MFW dla Grecji uzależniony miał
być od wprowadzenia bardzo głębokich działań oszczędnościowych przez rząd na czele
z nowym premierem Papandreu mającym uchronić Grecję przed opuszczeniem strefy euro

12

Departament integracji ze strefą euro NBP, 2010, Przegląd strefy euro IV, NBP, Warszawa, s.8-9

20

i ogłoszeniem bankructwa. Główne zmiany mające zwiększyć dochód to: podniesienie
stawek VAT, opodatkowanie niedozwolonych dotychczas działalności i wolnych zawodów,
zwiększenie podatków akcyzowych. Natomiast po stronie wydatków redukcja przez
likwidację dodatków emerytalnych i wszelakie ograniczenie inwestycji publicznych
i subwencji dla różnych grup społecznych. Oczywiście takie działanie spotyka się z ogromną
presją i niezadowoleniem społeczeństwa greckiego.

Hiszpania opracowała projekt redukcji ujemnego salda z 9,3% PKB w 2009 roku do

6%.Projket obejmował przede wszystkim poziom centralny, jednocześnie podnosząc dochód
o około 6,2% i zmniejszając wydatki na poziomie centralnym o około 18,9%.

Portugalia przyjęła plan konsolidacyjny w 2010 roku zakładający bardzo szybkie

ograniczenie deficytu z 7,3% PKB do 4,6% PKB w zaledwie jeden rok. 2/3 sukcesu ma
zapewnić cięcia na wydatki publiczne przede wszystkim sektorze administracyjnym. Do
dochodu ma przyczynić się podniesienie podatku VAT z 21 do 23%. Do obniżenia
przynajmniej statystycznego ma przyczynić się tez przeniesienie systemu emerytalnego do
funduszu publicznego z zamrożeniem stawek emerytalnych.

Irlandia nie ujawniła danych dotyczących pakietu konsolidacyjnego oscylującego

w granicach 6 mld euro stanowiących około 3,7% PKB. Podobnie jak pozostałe państwa
przewidziane są cięcia wydatków i podniesienie dochodów zakładany scenariusz przez rząd
Irlandii na obniżanie zadłużenia przewiduje obniżenie salda deficytu z –9,25 % PKB i długu
publicznego –105% PKB w 2010 do –2,75% PKB i 101% PKB w 2014 roku.

Złożoność kryzysu ujawniła wszystkie słabości Unii Europejskiej szczególnie w sferze

zarządzania stefą euro. Państwa pozbawione autonomii w polityce monetarnej w celu
łagodzenia wahań cyklicznych, nie posiadają również możliwości dostosowywania kursu
walut dla absorpcji szoków asymetrycznych. Skuteczność prowadzenie polityki budżetowej
zależy przede wszystkim od stanu finansów publicznych. Stąd też powodzenie reform
w polityce gospodarcze j strefy euro w duży stopniu zależało od poprawy stanu deficytu
i długu publicznego które w momencie poprawy zwiększają swoją wiarygodność dla
inwestorów i bankowców pod inwestycje powodujących ożywienie gospodarcze, możliwość
przeciwstawienia się kryzysowi

13

.

13

Departament integracji ze strefą euro NBP, 2010, Przegląd strefy euro IV, NBP, Warszawa, s.9-18; Gasz M.,

2012: Źródła niestabilności gospodarczej państw strefy euro w warunkach kryzysu, UEwW, Wrocław, s. 86-87

21

Tabela 9. Saldo budżetu i długu publicznego w relacji % do PKB na lata 2008-2014

Kraj

Saldo budżetu jako % PKB

Dług publiczny jako % PKB

2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Austria

-0,5

-4,1

-4,4

-3,4

-2,3

-1,5

-2,9

62,5

69,5

71,8

72,2

81,7

81,2

68,8

Belgia

-1,3

-5,8

-4,1

-3,6

-4,1

-2,9

-3,2

89,6

95,9

96,2

97,2 104,0 104,5 106,4

Cypr

0,9

-6,1

-5,3

-6,7

-5,8

-4,9

-3,0

48,3

58,5

61,5

64,9

79,5 107,5 107,5

Grecja

-9,4 -15,8 -10,6

-8,8

-8,6 -12,2

-9,7 110,3 129,3 144,9 162,8 156.9 174,9 176,3

Hiszpania

-4,2 -11,2

-9,3

-6,6 -10,3

-6,8

-5,6

39,8

53,8

61,0

69,6

84,4

92,1

98,3

Holandia

0,6

-5,6

-5,1

-4,3

-4,0

-2,3

-2,8

58,2

60,8

62,9

64,2

66,5

68,6

69,5

Irlandia

-7,3 -14,2 -31,3 -10,3

-8,0

-5,7

-3,9

44,3

65,2

92,5 108,1 121,7 123,3 110,8

Finlandia

4,2

-2,5

-2,5

-1,0

-2,1

-2,4

-2,7

34,1

43,3

48,3

49,1

53,0

56,0

58,9

Francja

-3,3

-7,5

-7,1

-5,8

-4,9

-4,1

-4,3

67,5

79.0

82,3

85,4

89,2

92,2

95,3

Luksemburg

3,0

-0,9

-1,1

-0,6

0,1

0,6

0,5

13,6

14,8

19,1

19,5

21,4

23,6

22,7

Malta

-4,8

-3,7

-3,6

-3,0

-3,7

-2,7

-2,3

63,1

67.8

69,0

69,6

67,9

69,8

68,6

Niemcy

0,1

-3,2

-4,3

-1,3

0,1

0,2

0,4

66,3

74,4

83,2

81,7

79.0

76,9

74,2

Portugalia

-2,9 -10,1

-9,8

-5,8

-5,5

-4,9

-4,6

65,3

83,0

93,3 101,6 124,8 128,0 128,9

Słowenia

-1,8

-6,1

-5,8

-5,7

-5,5

-4,9

-5,4

22,5

35,3

38,8

45,5 124,8 128,0

82,2

Włochy

-2,7

-5,4

-4,6

-4,0

-3,0

-2,8

-3,0 106,3 115,5 118,4 120,5 122,2 127,9 131,9

Estonia

-2,8

-2,0

0,2

0,8

-0,3

-0,3

-0,4

4,6

7,2

6,7

5,8

9,7

10,1

9,8

Litwa

-3,3

-9,5

-7,0

-5,0

-3,2

-2,6

-1,1

15,6

29,4

38,0

37,7

39,9

39,0

41,1

Łotwa

-4,2

-9,7

-8,3

-4,2

-0,8

-0,9

-1,5

19,7

36,7

44,7

44,8

40,9

38,2

40,4

Słowacja

-2,1

-8,0

-7,7

-5,8

-4,2

-2,6

-3,0

27,8

35,5

41,0

44,5

52,1

54,6

53,6

Źródło: http://www.mf.gov.pl/ministerstwo-finansow/dzialalnosc/integracja-ze-strefa-euro/analizy-i-
materialy-informacyjne/monitor-konwergencji-nominalnej

Analiza zmiany wskaźników finansów publicznych w tabeli 9 uwzględniającą kryzys

finansowy z 2008 roku, oraz założeniami na 2010 rok budżetów poszczególnych państw
z zaleceniami przez UE. Pozwala wywnioskować że pogorszenie się deficytu dotknęło
wszystkie państwa szczególnie załamanie widać na przełomie 2008\2010 roku kiedy to
kryzys finansowy przechodził w fazę gospodarczą. Skala i skutki jakie pociągnęło za sobą są
odmienne w wypadku tak silnych gospodarek jak Niemcy, Francja a zupełnie inne dla
Hiszpanii, Grecji, Portugalii czy Irlandii. Wprowadzenie rygorystycznej polityki finansowej
w 2010 roku okazała się bardzo skuteczne w przypadku Irlandii, wskaźnik salda cały czas
stopniowo jest zbijany natomiast w wypadku Grecji, Hiszpanii i Portugalii pozwolił on tylko
na kilka lat zmniejszyć deficyt z ponownym wzrostem i wahaniami z którymi nie są w stanie
poradzić sobie dane kraje. Na dole tabeli cztery ostatnie państwa są to państwa jeszcze w
okresie przed przystąpieniem do UGiW, w systemie ERM II objęte pomocą UE przed
przyjęciem euro stad ich duże załamanie w 2010 roku deficytu ale zarazem od tego roku ze
stałym stopniowym obniżeniem do osiągnięcia niezbędnego pułapu konwergencji. w 2014
roku tylko dwa państwa posiadają dodatnie saldo budżetowe są nimi Niemcy i Luksemburg.
Natomiast wskaźnik 3% deficytu przekraczają w znacznym stopniu: Grecja, Słowenia,
Francja, Portugalia, Hiszpania. Dług Publiczny w odniesieniu do PKB drugi wskaźnik był
zawsze bardzo słabą stroną wielu państw strefy euro. Często mimo zmniejszania deficytu jak
w przypadku Niemiec wskaźnik Długu ciągle wzrasta na przestrzeni lat. Od 1997 roku do
2002 i wprowadzenia euro tylko trzy państwa miały dług przekraczający 100% PKB były
nimi Grecja, Włochy i Belgia. Obecnie jest to 6 państw strefy euro a kolejne trzy zbliżają się
do tej granicy. Można stwierdzić znaczące pogorszenie sytuacji państw zarówno w okresie
kryzysu jak i po nim. Raptem 6 państw całej strefy euro w 2014 roku utrzymało ten wskaźnik
w założonym limicie 60% PKB, z czego pięć z nich jest od niedawna przyjęło walutę euro

22

min Słowacja, Litwa, Łotwa ze wskazaniami na stopniowe pogarszanie się tego wskaźnik
będąc w UGiW. Ze starych państw stabilność wykazuje tylko Luksemburg ale jego dług nie
przekraczał nigdy 30% PKB natomiast Finlandia utrzymuje nie wiele poniżej 58,9% w 2014
roku utrzymując nie zmiennie od 2008 roku z poziomu 34,1% pogarszającą się sytuację.
Jedynymi przykładami stabilnie utrzymującymi dług publiczny nie koniecznie na
wymaganym poziomie jest Holandia, Malta i Niemcy, co jednak oceniając z perspektywy
kryzysu i złej koniunktury gospodarczej przedstawia dane państwa w dobrym świetle na tle
całej strefy euro.

Analizie poddać można również średnią dla całej Strefy euro poszczególnych

wskaźników przedstawioną w tabeli 10 która pozwoli ocenić nie tylko sytuacje w
poszczególnych państwach ale i całokształt działań i zbieżności UGiW.

Tabela 10. Średnia całej strefy euro stanu finansów publicznych na lata 2008 –2014

Wskaźnik Saldo budżetu jako % PKB

Dług publiczny jako % PKB

2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Średnia

-2,2

-6,9

-6,9

-4,5

-4,0

-3,4

-3,1

50,5

59,3

67,0

70,8

75,5

84,0

81,3

Odchylenie

3,3

4,0

6,6

2,8

2,9

2,9

2,4

30,5

33,4

33,8

37,1

36,4

42,2

40,9

V max %

148,0 58,5 94,6 61,9 72,4 87,4 76,3

60,3

56,3

50,5

52,5

48,2

50,3

50,3

Max

4,2

-0,9

0,2

0,8

0,1

0,6

0,5 110,3 129,3 144,9 162,8 124,8 174,9 176,3

Min

-9,4 -15,8 -31,3 -10,3 -10,3 -12,2

-9,7

4,6

7,2

6,7

5,8

9,7

10,1

9,8

Rozstęp

13,6 14,9 31,5 11,1 -10,4 12,8 10,2 105,7 122,1 138,2

157 115,1 164,8 166,5

Pierwszy wskaźnik średniej wszystkich państw strefy euro w wypadku salda budżetu po

roku 2008 znacznie powiększył się z –2,2% do –6,9% utrzymując się na tak wysokim
poziomie przez cały okres kryzysu do 2010 roku. Obecnie obserwujemy powolne ale
stopniowe obniżanie jego stanu do wyjściowego poziomu z 2008 roku brakuje jeszcze 0,3%.
W wypadku długu publicznego średnia państw strefy euro regularnie rośnie z 50,5% PKB do
84% PKB w 2013 roku Jest to dużo powyżej zakładanego pułapu konwergencji 60% PKB.
W 2014 roku co prawda pierwszy raz od 6 lat udało się obniżyć o 2,7%, ale to stanowi bardzo
mały progres w stosunku do przyrostu zadłużenia państw jakie miało miejsce w skali roku w
latach poprzednich, wzrastając o ponad 8% w skali roku.

Odchylenie standardowe wszystkich państw strefy euro odzwierciedla zachowanie

wskaźnika średniej. W wypadku salda na przełomie lat 2008- 2010 wzrasta z 3,3 do 6,6 a w
latach następnych udaje się obniżyć go notując w 2014 roku 2,4. W wypadku długu
publicznego dochodzi do stałego wzrostu odchylenia z 30,5 do 42,2 w 2013 roku, oraz 40,9
w 2014 roku.

Współczynnik zmienności Vmax pozwala określić zróżnicowanie strefy euro.

przyjmując nawet założenie że poniżej 50% jest to małe zróżnicowanie, a powyżej 100%
bardzo duże. W wypadku Salda i Długu mamy do czynienie z dużym zróżnicowaniem między
państwami ze wskazaniami w stronę coraz większego zróżnicowania w wypadku salda
sięgającego nawet 148% w 2008 roku czy 94,6% w 2010 roku. Natomiast w wypadku długu
zróżnicowanie zbliża się do poziomu 50%.

Ostatni wskaźnik rozstępu miedzy Maksymalnym i Minimalnym pozwala pokazać

różnicę między najbardziej stabilnym państwem finansowo a najmniej strefy euro. Wzrost

23

tego wskaźnika w zestawieniu ze wskazaniami Max. i Min. pozwoli stwierdzić czy stabilne
państwa staja się jeszcze silniejsze, a mniej stabilne państwa jeszcze bardziej zadłużone.
Świadczyć to może o dwu biegunowej sytuacji w strefie euro a zarazem sytuacji całkowicie
odwrotnej jakie miała na celu konwergencja. W wypadku salda rozstęp znacznie przybrał na
rozmiarach w latach kryzysu 2008 do 2010 sięgając 31,5% gdzie państwo z minimalnym
wskaźnikiem miało –31,3% a z maksymalnym 0,2% na plusie. W następnych latach udało się
co prawda obniżyć rozstęp obniżając saldo minimalne ale nadal jest to bardzo duży wskaźnik
rozstępu. W wypadku długu wskaźnik rozstępu jest jeszcze większy. Państwa stabilne z
małym długie udało się utrzymać niski poziom zadłużenia minimum. Natomiast wskaźnik w
wypadku państw zadłużonych maksimum znacznie wzrósł co przyczynia się do ciągłego
wzrostu wskaźnika rozstępu sięgającego w 2014 roku 166,5%, co stanowi duży wzrost w
porównaniu z 2008 rokiem i 105,7%.

Tabela 11. Tempo wzrostu PKB w krajach strefy euro, lata 2007-2013

Kraj

Rok

Średnia
2007/2013

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

Strefa euro

3,0

0,5

-4,5

2,0

1,6

-0,7

-0,5

0,2

Austria

3,6

1,5

-3,8

1,9

3,1

0,9

0,2

1,1

Belgia

3,0

1,0

-2,6

2,5

1,6

0,1

0,3

0,8

Cypr

4,9

3,6

-2,0

1,4

0,3

-2,4

-5,4

0,1

Estonia

7,9

-5,3

-14,7

2,5

8,3

4,7

1,6

0,7

Finlandia

5,2

0,7

-8,3

3,0

2,6

-1,5

-1,2

0,1

Francja

2,4

0,2

-2,9

2,0

2,1

0,3

0,3

0,6

Grecja

3,5

-0,4

-4,4

-5,4

-8,9

-6,6

-3,9

-3,7

Hiszpania

3,8

1,1

-3,6

0,0

-0,6

-2,1

-1,2

-0,4

Holandia

4,2

2,1

-3,3

1,1

1,7

-1,6

-0,7

0,5

Irlandia

4,9

-2,6

-6,4

-0,3

2,8

-0,3

0,2

-0,2

Luksemburg

6,5

0,5

-5,3

5,1

2,6

-0,2

2

1,6

Malta

4,0

3,3

-2,5

3,5

2,2

2,5

2,5

2,2

Niemcy

3,3

1,1

-5,6

4,1

3,6

0,4

0,1

1,0

Portugalia

2,5

-0,2

-3,0

1,9

-1,8

-3,3

-1,4

-0,7

Słowacja

10,7

5,4

-5,3

4,8

2,7

1,6

1,4

3,0

Słowenia

6,9

3,3

-7,8

1,2

0,6

-2,6

-1,0

0,1

Włochy

1,5

-1,0

-5,5

1,7

0,6

-2,3

-1,9

-1,0

Kolejnym bardzo ważnym wskaźnikiem w porównaniu do którego przeliczamy saldo

budżetu i długu publicznego jest PKB. Przeanalizowanie tempa wzrostu pozwala stwierdzić
nam jak wzrost zadłużenia państw strefy euro przekłada się na wzrost PKB. Celem strefy euro
jest nie tylko zapewnienie stabilności i konwergencji między państwami, ale i stałego i
zrównoważonego wzrostu gospodarczego co powinno mieć odzwierciedlenie w tempie
wzrostu PKB państw strefy euro. w pierwszym wierszu tabeli 11 mamy średnią 17 państw
strefy euro do roku 2008 widzimy bardzo optymistyczną prognozę ze średnią 3%, natomiast
już w 2008 rok przed pojawieniem się kryzysu widać załamanie tempa wzrostu do 0,5% a w

24

kolejnym roku 2009 już 4,5% na minusie. Wszystkie państwa strefy euro zanotowały ujemne
tempo wzrostu PKB rzędu: -14,7 Estonia, czy –7,8% Słowenia, nawet tak silne gospodarczo
państwo jak Niemcy zanotowały –5,6%. Co pokazuje bardzo duża słabość państw strefy euro
na radzenie sobie w okresie kryzysu i utrzymywaniu tempa wzrostu. Kolejne lata 2010 i 2011
napawały optymizmem podnosząc średnie tempo wzrostu PKB na plus 2,0% i 1,6% dla całej
strefy euro. W latach 2012-13 doszło do ponownego spowolnienia PKB w państw najbardziej
zadłużonych jak: Grecja, Portugalia, Hiszpania i Cypr notując –0,7 i –0,5 dla strefy euro w
tych latach. Ostatnia kolumna jest to średnia na lata 2007-2013 wynosząca raptem 0,2% dla
całej UGiW. Analizując wszystkie państwa widać bardzo duże zróżnicowanie między
państwami, z jednej strony Grecja która uzyskała średnia –3,7% której sytuacja gospodarcza i
finansowa jest bardzo trudna a z drugiej strony Słowacja która zanotowała najwyższą średnia
3,0% a jej sytuacja jest niewiele lepsza od greckiej. Natomiast Niemcy notując zaledwie 1%
średniej z lat 2007-2013 ale zarazem posiadając bardzo wysoki poziom PKB umocniły się
jeszcze bardziej na pozycji lidera w całej UE.

3.2. Konwergencja

czy pogłębienie różnić stanu finansów publicznych,

podsumowanie i wnioski na przyszłość

Budowaniu UGiW przyświecała idea budowy stabilnego jednorodnego rynku

gospodarczego i walutowego zrzeszającego zróżnicowane pod wieloma względami państwa.
Jednym z celów głównych jest realizacja konwergencji prowadząca do ujednolicenia i
zbliżenia się do siebie państw strefy euro. W Traktacie z Maastricht dołączony został protokół
dotyczący nadmiernego deficytu, regulujący wartości referencyjne dla członków UGiW jak
i państw chcących przyłączyć się do strefy euro. Deficyt budżetowy nie może przekraczać 3%
PKB danego państwa oraz dług publiczny 60% PKB, obydwa wskaźniki są w pięciu tzw.
Kryteriach Konwergencji nominalnej z Maastricht

14

. Od samego początku zdawano sobie

sprawę że to właśnie te wskaźniki będą sprawiały największe wyzwanie i problemy dla
państw ubiegających się o przystąpienia do UGiW. Analizując w rozdziale pierwszym
wskaźniki salda i długu państw przed przyjęciem euro do 2002 roku, widzimy bardzo duży
optymizm i zaufanie UE względem wielu państw: Grecji, Hiszpanii, Portugalii i Włoch. W
tamtym okresie wiązano bardzo duże nadzieje z wprowadzeniem euro i zaistnieniem UGiW
dla szybkiego rozwoju i wzrostu gospodarczego tych krajów co miało odbić się na
podniesieniu PKB tych państw

15

. Pierwsze oznaki niezadowolenia z tempa poprawy stanu

finansów publicznych widać w raportach KE jeszcze przed powstaniem UGiW wynikiem
których było powstanie Paktu Stabilności i Wzrostu z 1997 roku który obowiązywać zaczął
od 1999 roku. Przewidywał sankcję i czynne działanie UE w razie nie osiągania założonego
pułapu we wcześniej przyjętym planie. Paradoksem okazało się to że główny inicjator tego
paktu jakim były Niemcy, pierwsza została objęta w 2002 roku działaniami tego paktu.

14

Narodowy Bank Polski, 2014: Mechanizmy funkcjonowania strefy euro, NBP, Warszawa, s. 259

15

Gasz M., 2012: Mechanizm przeciwdziałania kryzysowi zadłużenia w strefie euro, UEwW, Wrocław, s. 70

25

Rzeczywistość i praktyka pokazała bardzo słabą wydajność i wpływ paktu na państwa mimo
zmian przeprowadzonych w 2005 roku. Głównymi wadami okazało się pozbawienie
możliwości wydawania odczuwalnych i przestrzeganych sankcji. Po za tym pakt jest zbyt
ujednolicony nie przewiduje specyfiki finansów publicznych różnych państw. A sama
praktyka pokazała że aktywna polityka fiskalna ze strony UE prowadzi do wzrostu długu
publicznego. Prawdziwą słabość strefy euro pokazał 2008 i opisywany w 2 rozdziale kryzys
finansowy i gospodarczy

16

.. Niespodziewane nadejście kryzysu finansowego, który miał być

w ciągu roku zażegnany przez państwa okazał się prawdziwym zagrożeniem i wieloletnim
kryzysem który nie tyle spowolnił, co odwrócił wskaźniki gospodarcze państw na całym
świecie. W 2010 roku z 27 państw UE tylko dwa miały dodatnią wartość salda Estonia i
Szwecja. Prawdziwym problemem okazał się też dług publiczny dla wielu państw w których
przekroczył on 100% PKB: Grecja, Irlandii, Włochy, Portugalia

17

. Zestawieniu przedstawione

zostały również takie inne wskaźniki makroekonomiczne jak wymiana handlowa, stopa
bezrobocia oraz tempo wzrostu PKB państw strefy euro.

Celem pracy była analiza stanu finansów publicznych na podstawie salda budżetu i

długu publicznego oraz innych wskaźników makroekonomicznych, które wykazały że UGiW
w obecnej formie prowadzi do zróżnicowania państwa nie natomiast zbliżenia. Państwa
stabilne finansowo i silne gospodarczo jak Francja a przede wszystkim Niemcy stają się coraz
bardziej stabilne, bezrobocie nie stanowi tak dużego problemu a wskaźniki handlu utrzymuje
je na pozycji liderów eksportu towarów. Państwa natomiast zadłużone nie stabilne jak Grecja,
Hiszpania, Portugalia, Włochy od czasu kryzysu wpadł w bardzo duże kłopoty gospodarcze i
finansowe wypłacalności państw, bezrobocie osiągnęło bardzo wysoki poziom. Pokazuje to
dwu biegunowy rozwój strefy euro, poszerzający rozbieżności między państwami.
Dodatkowo działania w ramach UGiW miały pomóc państwom w okresie kryzysu łagodząc
skutki a zarazem przyśpieszając odbudowe strat. Rzeczywistość pokazała co innego nawet tak
stabilne państwo jak Niemcy według niektórych wskaźników jak np. tempo wzrostu PKB,
odczuły podobnie dotkliwie kryzys jak inne mniej stabilne i wysoko rozwinięte gospodarczo
państwa strefy euro. Pozwala to wywnioskować tezę: UGiW w obecnej formie prowadzi do
powiększenia różnic między państwami strefy euro, a działania UE w ramach paktu
stabilności i wzrostu oraz inne działania podejmowane w okresie kryzysu okazały się nie
wystarczające. UGiW nie udało się osiągnąć założeń konwergencji ani stabilności i wzrostu
gospodarczego w strefie euro. Konieczne wydają się działanie podjęte zarówno na poziomie
państw jak i Wspólnotowym. Państwa których deficyt przekroczył 60% powinny wykazać
się bardziej restrykcyjną polityką przy ustalaniu budżetu, ale zarazem powstrzymać się od
podnoszenia podatków w okresie kryzysu obciążających w sposób znaczny sektor gospodarki.
Cięć budżetowych powinny szukać w kosztach związanych z administracją i wydatkami
państwowymi. Realizacja programu socjalnego państwa opiekuńczego powinna być podparta
realną możliwością na pokrycie kosztów z nią związanych. Unia Europejska powinna
pozostawić więcej swobody w sferze spraw gospodarczych, administracyjnych i prawnych w
gestii państw i ich specyfiki wewnętrznej. UE powinna natomiast w sposób restrykcyjny a

16

Gierłatowski P., 2014: Od dezintegracji do pogłebionej integracji, czyli zmiany instytucjonalne w strefie euro

dokonane pod wpływem kryzysu , Euro Express Czasopismo studiów podyplomowych Mechanizmy
funkcjonowania strefy euro, NBP, Rzeszów, s. 2-3

17

Szkudlarek P., 2014: Kryzys finansów publicznych w Unii Europejskiej, WNEIZ, Szczecin, s. 13-16

26

nawet sanacyjny wymagać przestrzegania założeń traktatowych dotyczących konwergencji,
realizacji paktu stabilizacji i wzrostu oraz innych zaleceń do państw których stan finansów
odbiega od założonego poziomu. Wydaje się również konieczne budowa wspólnej polityki
fiskalnej (tax policy) opisywanej w pierwszym rozdziale a której UE nie reguluje. Na pytanie
zatem czy konwergencja jest możliwa można odpowiedzieć że tak i UGiW powinna być tego
idealnym przykładem, natomiast wymaga to wprowadzenia zmian przez UE i państwa strefy
euro. Odwracając obecne tendencje tego innowacyjnego projektu jakim jest Unia
Gospodarcza i Walutowa oraz strefa euro w ramach Unii Europejskiej.

27

Bibliografia:

Bendini R., 2014: Unia Europejska i jej partnerzy handlowi, Parlament Europejski, Bruksela

Departament integracji ze strefą euro NBP, 2010, Przegląd strefy euro IV, NBP, Warszawa
Euro Express, 2014: Czasopismo studiów podyplomowych Mechanizmy funkcjonowania
strefy euro, NBP, Rzeszów

Gasz M., 2012: Źródła niestabilności gospodarczej państw strefy euro w warunkach kryzysu,

UEwW, Wrocław

Gasz M., 2012: Mechanizm przeciwdziałania kryzysowi zadłużenia w strefie euro,

Wrocław

Hajder K., 2013: Bezrobocie w Unii Europejskiej w świetle kryzysu gospodarczego lat

2008-2013, UAM, Poznań

Królak-Werwińska J. 2005: E jak euro waluta nowej Europy, Difin, Warszawa

Narodowy Bank Polski, 2014: Mechanizmy funkcjonowania strefy euro, NBP, Warszawa

Narodowy Bank Polski, 2012: Raport na temat pełnego uczestnictwa RP w trzecim etapie

UGIW, NBP, Warszawa

Oręziak L., 2009: Finanse Unii Europejskiej, PWN, Warszawa

Polarczyk K., 2006: Finanse publiczne w Polsce na tle krajów Unii Europejskiej oraz

Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej, BSIE, Warszawa

Szkudlarek P., 2014: Kryzys finansów publicznych w Unii Europejskiej, WNEIZ, Szczecin

Temperton P., 2001: Euro Wspólna waluta, Flamberg, Warszawa

Wiernik A., 2009: Równowaga finansów publicznych a eur, NBP, Warszawa

Włudyka T., 2005: Polityka Gospodarcza, Wolters Kluwer Business, Warszawa

Źródła internetowe:

http://www.mf.gov.pl/ministerstwo-finansow

http://www.nbp.pl/

Tabele i Wykresy:

Wykres 1. - Polarczyk K., 2006: Finanse publiczne ... s.12
Tabela 2. - Oręziak L., 2009: Finanse Unii Europejskiej, PWN, Warszawa , s.68
Tabela 3. - Oręziak L., 2009: Finanse Unii Europejskiej, PWN, Warszawa , s.55
Tabela 4. - Oręziak L., 2009: Finanse Unii Europejskiej, PWN, Warszawa , s.83
Tabela 5. - Finanse Unii Europejskiej, PWN, Warszawa , s.83
Tabela 6. - Hajder K., 2013: Bezrobocie w Unii Europejskiej..., UAM, Poznań, s.53
Tabela 7. - Bendini R., 2014: Unia Europejska ..., Parlament Europejski, Bruksela, s.5
Wykres 8. – 2010: Departament integracji..,: Przegląd strefy euro IV, NBP, Warszawa, s.55
Tabela 9. - http://www.mf.gov.pl/ministerstwo-finansow/dzialalnosc/integracja-ze-strefa-
euro/analizy-i-materialy-informacyjne/monitor-konwergencji-nominalnej