01 Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy 4

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Janusz Wojtkiewicz-Lazman

Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,
ochrony środowiska oraz prawa pracy 311[40].O1.01

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
dr inż. Małgorzata Uliasz
mgr Stanisław Cyrulski

Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Janusz Wojtkiewicz

Konsultacja:
mgr inż. Gabriela Poloczek

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 311[40].O1.01,

„Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony środowiska oraz prawa
pracy”, zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu technik wiertnik.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Prawna ochrona pracy, organizacja stanowiska pracy

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Zagrożenia na stanowisku pracy

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Pierwsza pomoc w wypadkach przy pracy

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Zagrożenia dla środowiska

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

4.5. Ochrona przeciwpożarowa

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.2. Pytania sprawdzające

4.5.3. Ćwiczenia

4.5.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WPROWADZENIE

Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy z zakresu bezpieczeństwa

pracy, pierwszej pomocy w wypadkach przy pracy, ochrony przeciwpożarowej. ochrony
ś

rodowiska, prawa pracy oraz organizacji stanowiska pracy.

W poradniku zamieszczono:

–

wymagania wstępne– wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,

–

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

–

materiał nauczania – podstawowe wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania
treści jednostki modułowej,

–

zestaw pytań przydatny do sprawdzenia, czy już opanowałeś podane treści,

–

wiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować

umiejętności praktyczne,

–

sprawdzian postępów,

–

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań i pytań, pozytywny wynik sprawdzianu
potwierdzi, że dobrze pracowałeś podczas lekcji i że nabyłeś wiedzę i umiejętności
z zakresu tej jednostki modułowej,

–

literaturę uzupełniającą.
W materiale nauczania zostały omówione zagadnienia z zakresu bezpieczeństwa pracy,

pierwszej pomocy w wypadkach przy pracy, ochrony przeciwpożarowej. ochrony środowiska,
prawa pracy oraz organizacji stanowiska pracy.

Z rozdziałem Pytania sprawdzające możesz zapoznać się:

−−−−

przed przystąpieniem do rozdziału Materiał nauczania – poznając przy tej okazji
wymagania wynikające z zawodu, a po przyswojeniu wskazanych treści, odpowiadając
na te pytania sprawdzisz stan swojej gotowości do wykonywania ćwiczeń,

−−−−

po zapoznaniu się z rozdziałem Materiał nauczania, by sprawdzić stan swojej wiedzy,
która będzie Ci potrzebna do wykonywania ćwiczeń.
Kolejny etap to wykonywanie ćwiczeń, których celem jest uzupełnienie i utrwalenie

wiadomości z zakresu bezpieczeństwa pracy, pomocy przedlekarskiej w wypadkach przy
pracy, ochrony przeciwpożarowej. ochrony środowiska, prawa pracy oraz organizacji
stanowiska pracy.

Po wykonaniu zaplanowanych ćwiczeń, sprawdź poziom swoich postępów wykonując

Sprawdzian postępów. Odpowiedzi NIE wskazują luki w Twojej wiedzy oraz informują Cię o
tym, jakich zagadnień jeszcze dobrze nie poznałeś. Oznacza to także powrót do treści, które
nie są dostatecznie opanowane.

Poznanie przez Ciebie wszystkich lub określonej części wiadomości będzie stanowiło dla

nauczyciela podstawę przeprowadzenia sprawdzianu Twoich osiągnięć. W tym celu
nauczyciel może posłużyć się zadaniami testowymi.

W rozdziale 5. tego poradnika jest zamieszczony przykład takiego testu, który zawiera:

−

instrukcję, w której omówiono tok postępowania podczas przeprowadzania sprawdzianu,

−

przykładową kartę odpowiedzi, w której zakreśl poprawne rozwiązania poszczególnych
zadań.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

311[40].O1

Konstrukcje mechaniczne i technologie

wytwarzania

311[40].O1.01

Stosowanie przepisów bezpieczeństwa

i higieny pracy, ochrony środowiska oraz

prawa pracy

311[40].O1.02

Wykonywanie rysunków części

maszyn

311[40].O1.03

Wykonywanie podstawowych

zabiegów obróbki i spajania materiałów

311[40].O1.04

Konstruowanie elementów maszyn

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu nauczania jednostki modułowej, powinieneś umieć:

−−−−

stosować jednostki układu SI,

−−−−

obsługiwać komputer na poziomie podstawowym,

−−−−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−−−−

selekcjonować, porządkować i przechowywać informacje,

−−−−

dostrzegać i opisywać związki między naturalnymi składnikami środowiska, człowiekiem

i jego działalnością,

−−−−

oceniać własne możliwości sprostania wymaganiom stanowiska pracy i wybranego

zawodu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:

–

zinterpretować podstawowe akty prawne dotyczące praw i obowiązków pracownika,
pracodawcy oraz bezpieczeństwa i higieny pracy,

–

zastosować środki zapobiegające wypadkom i chorobom wynikającym z czynników
ś

rodowiska pracy,

–

określić zagrożenia życia i zdrowia podczas prowadzenia prac wiertniczych,

–

określić zagrożenia życia i zdrowia podczas obsługi maszyn i urządzeń oraz wskazać na
sposoby ich usunięcia,

–

udzielić pierwszej pomocy poszkodowanym w wypadkach,

–

określić źródła zanieczyszczenia środowiska spowodowane przez zakłady wiertnicze
i wskazać na sposoby ich likwidacji oraz sposoby wykorzystania lub neutralizacji
ś

cieków i odpadów przemysłowych,

–

zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami bezpieczeństwa i higieny pracy,
przepisami ochrony przeciwpożarowej, ochrony środowiska oraz ergonomii

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1.

Prawna ochrona pracy, organizacja stanowiska pracy

4.1.1. Materiał nauczania

Działalnością gospodarczą jest zarobkowa działalność wytwórcza, budowlana,

handlowa, usługowa oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin ze złóż,
a także działalność zawodowa, wykonywana w sposób zorganizowany i ciągły.

Przedsiębiorcą jest każda osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna

niebędąca osobą prawną, której przyznana jest zdolność prawna, wykonująca we własnym
imieniu działalność gospodarczą. Podejmowanie, wykonywanie i zakończenie działalności
gospodarczej jest wolne dla każdego na równych prawach, z zachowaniem warunków
określonych przepisami prawa, dotyczących m.in. ochrony przed zagrożeniem życia, zdrowia
ludzkiego.

Pracodawcą jest jednostka organizacyjna lub osoba fizyczna, jeżeli zatrudniają

pracowników.

Pracownikiem natomiast jest osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę,

powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę.

Pracodawca rozpoczynający działalność jest obowiązany, w terminie 30 dni od dnia

rozpoczęcia tej działalności, zawiadomić na piśmie właściwego inspektora pracy
i właściwego państwowego inspektora sanitarnego o miejscu, rodzaju i zakresie prowadzonej
działalności. Pracodawca ma również obowiązek powiadomienia inspektora pracy
i państwowego inspektora sanitarnego o zmianie miejsca, rodzaju i zakresu prowadzonej
działalności, zwłaszcza gdy nastąpiły zmiany technologii lub profilu produkcji mogące
powodować zwiększenie zagrożenia dla zdrowia pracowników.

Obowiązki pracodawcy

Zgodnie z Kodeksem pracy (art. 94) do podstawowych obowiązków pracodawcy należy:

–

zaznajamianie pracowników podejmujących pracę z zakresem ich obowiązków,
sposobem wykonywania pracy na wyznaczonych stanowiskach oraz ich podstawowymi
uprawnieniami,

–

organizowanie pracy w sposób zapewniający pełne wykorzystanie czasu pracy, jak
również osiąganie przez pracowników, przy wykorzystaniu ich uzdolnień i kwalifikacji,
wysokiej wydajności i należytej jakości pracy, w szczególności organizować pracę
w sposób zapewniający zmniejszenie uciążliwości pracy, zwłaszcza pracy monotonnej
i pracy w ustalonym z góry tempie oraz przeciwdziałać dyskryminacji w zatrudnieniu,
w szczególności ze względu na płeć, wiek, niepełnosprawność, rasę, religię, narodowość,
przekonania polityczne, przynależność związkową, pochodzenie etniczne, wyznanie,
orientację seksualną, a także ze względu na zatrudnienie na czas określony lub nie
określony albo w pełnym lub w niepełnym wymiarze czasu pracy,

–

zapewnianie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy oraz prowadzenie
systematycznych szkoleń pracowników w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy,

–

terminowe i prawidłowe wypłacanie wynagrodzenia,

–

ułatwianie pracownikom podnoszenia kwalifikacji zawodowych,

–

stwarzanie pracownikom podejmującym zatrudnienie po ukończeniu szkoły prowadzącej
kształcenie zawodowe lub szkoły wyższej warunków sprzyjających przystosowaniu się
do należytego wykonywania pracy,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

zaspokajanie, w miarę posiadanych środków, socjalnych potrzeb pracowników,

–

stosowanie obiektywnych i sprawiedliwych kryteriów oceny pracowników oraz wyników
ich pracy, prowadzenie dokumentacji w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz
akt osobowych pracowników, przechowywanie dokumentacji w sprawach związanych
ze stosunkiem pracy oraz akt osobowe pracowników w warunkach niegrożących
uszkodzeniem lub zniszczeniem,

–

wpływanie na kształtowanie w zakładzie pracy zasad współżycia społecznego.

Obowiązki pracodawcy w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy

Znowelizowany Kodeks pracy uściślił zakresy obowiązków i uprawnień pracodawców

i pracowników. Zgodnie z nimi pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa
i higieny pracy w zakładzie pracy. Ponadto pracodawca obowiązany jest chronić zdrowie
i życie pracownika przez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy,
a w szczególności:

−

organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy,

−

zapewnić przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa
i higieny pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz kontrolować
wykonanie tych poleceń,

−

zapewniać wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez
organy nadzoru nad warunkami pracy,

−

zapewniać wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy.
Do obowiązków pracodawców, w przypadku gdy w tym samym miejscu wykonują pracę

pracownicy zatrudnieni przez różnych pracodawców, należy także:

−

współpracowanie z sobą,

−

wyznaczenie koordynatora sprawującego nadzór nad bezpieczeństwem i higieną pracy
wszystkich pracowników zatrudnionych w tym samym miejscu,

−

ustalenie zasad współdziałania uwzględniających sposoby postępowania w przypadku
wystąpienia zagrożeń dla zdrowia lub życia pracowników.
Ponadto pracodawca:

−

ocenia i dokumentuje ryzyko zawodowe, związane z wykonywaną pracą, oraz stosuje
niezbędne środki profilaktyczne zmniejszające ryzyko,

−

informuje pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą,
oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami,
a także zapewnia:

−

organizację pracy i stanowisk pracy w sposób zabezpieczający pracowników przed
zagrożeniami wypadkowymi oraz oddziaływaniem czynników szkodliwych dla zdrowia
i uciążliwości,

−

likwidację zagrożeń dla zdrowia i życia pracowników głównie przez stosowanie
technologii, urządzeń, materiałów i substancji nie powodujących tych zagrożeń. Jeżeli ze
względu na rodzaj procesu pracy likwidacja zagrożeń nie jest możliwa, należy stosować
odpowiednie rozwiązania organizacyjne i techniczne, w tym odpowiednie środki ochrony
zbiorowej, ograniczające wpływ tych zagrożeń na zdrowie i bezpieczeństwo
pracowników,

−

rodki ochrony indywidualnej, odpowiednie do rodzaju i poziomu zagrożeń. W sytuacji

gdy ograniczenie zagrożeń w wyniku zastosowania rozwiązań organizacyjnych
i technicznych nie jest wystarczające, pracodawca powinien zapewnić pracownikom
informacje o istniejących zagrożeniach, przed którymi chronić ich będą środki ochrony
indywidualnej oraz informacje o tych środkach i zasadach ich stosowania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

systematyczne kontrole stanu bezpieczeństwa i higieny pracy ze szczególnym
uwzględnieniem organizacji procesów pracy, stanu technicznego maszyn i innych
urządzeń technicznych oraz ustala sposoby rejestracji nieprawidłowości i metody ich
usuwania.

Uprawnienia pracodawcy

Pracodawca jest uprawniony do:

−

nagradzania i wyróżniania pracowników,

−

stosowania kary upomnienia i kary nagany za nieprzestrzeganie przez pracownika
ustalonego porządku, regulaminu pracy, przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz
przepisów przeciwpożarowych,

−

stosowania kary pieniężnej za nieprzestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny
pracy, opuszczenie pracy bez usprawiedliwienia, stawienie się do pracy w stanie
nietrzeźwości lub spożywanie alkoholu w czasie pracy.

Obowiązki pracownika (Kodeks pracy art. 100)

Pracownik jest obowiązany wykonywać pracę sumiennie i starannie oraz stosować się do

poleceń przełożonych, które dotyczą pracy, jeżeli nie są one sprzeczne z przepisami prawa lub
umową o pracę.
Pracownik jest obowiązany w szczególności:

–

przestrzegać czasu pracy ustalonego w zakładzie pracy,

–

przestrzegać regulaminu pracy i ustalonego w zakładzie pracy porządku,

–

przestrzegać przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, a także przepisów
przeciwpożarowych,

–

dbać o dobro zakładu pracy, chronić jego mienie oraz zachować w tajemnicy informacje,
których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę,

–

przestrzegać tajemnicy określonej w odrębnych przepisach,

–

przestrzegać w zakładzie pracy zasad współżycia społecznego.

Obowiązki pracownika

w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy

Podstawowym obowiązkiem każdego pracownika jest przestrzeganie przepisów i zasad

bezpieczeństwa i higieny pracy. W szczególności pracownik jest zobowiązany:

−

znać przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy,

−

brać udział w szkoleniu i instruktażu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym
egzaminom sprawdzającym,

−

wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny
pracy,

−

stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń i wskazówek przełożonych,

−

dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek i ład
w miejscu pracy,

−

stosować środki ochrony zbiorowej,

−

używać przydzielone środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze,
zgodnie z ich przeznaczeniem,

−

poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom
lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich,

−

niezwłocznie zawiadomić przełożonego o zauważonym w zakładzie pracy wypadku albo
zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzec współpracowników, a także inne
osoby znajdujące się w rejonie zagrożenia, o grożącym im niebezpieczeństwie,

−

współdziałać z pracodawcą i przełożonymi w wypełnianiu obowiązków dotyczących
bezpieczeństwa i higieny pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Każdy pracownik zobowiązany jest do przestrzegania przepisów i zasad bezpieczeństwa

i higieny pracy, które są zawarte w Kodeksie pracy oraz innych aktach wykonawczych.

Pracownik, który naruszył zasady bezpieczeństwa i higieny może zostać ukarany naganą,

upomnieniem, grzywną lub karą finansową. Ponadto, gdy łamiąc zasadę wyrządził
pracodawcy szkodę, poniesie za to odpowiedzialność materialną, a w przypadku, gdy
złamanie zasady nosiło znamiona wykroczenia lub przestępstwa, również odpowiedzialność
karną. Dotkliwa dla pracownika będzie również sytuacja, gdy na skutek nieprzestrzegania
zasad bezpieczeństwa i higieny pracy uległ on wypadkowi. Jeśli zostanie mu udowodnione,
ż

e wypadek zdarzył się z jego winy, straci prawo do świadczeń z tego tytułu. Stanowi o tym

art. 211 Kodeksu Pracy oraz art. 21 ust. 1 Ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu
wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz. U. nr 199 poz. 1673 z późn. zm. z dnia 30
października 2002 r.).

Uprawnienia pracownika

−

Pracownik ma prawo powstrzymać się od wykonywania pracy, zawiadamiając o tym
niezwłocznie przełożonego, w razie gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom
bezpieczeństwa i higieny pracy i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia
pracownika albo gdy wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwem
innym osobom.

−

Pracownik ma prawo oddalić się z miejsca zagrożenia, zawiadamiając o tym
niezwłocznie przełożonego, jeżeli powstrzymanie się od wykonywania pracy nie usuwa
bezpośredniego zagrożenia dla zdrowia lub życia pracownika.

Praca młodocianych

Zgodnie z Kodeksem Pracy młodociany to osoba która ukończyła 16 lat, a nie przekracza

18 lat. Zatrudnianie osoby, która nie ukończyła16 lat jest zabronione.

Wolno zatrudniać tylko tych młodocianych, którzy:

−

przedstawią świadectwo lekarskie stwierdzające, że praca danego rodzaju nie zagraża ich
zdrowiu,

−

ukończyli co najmniej gimnazjum.
Młodociany nie posiadający kwalifikacji zawodowych może być zatrudniony tylko

w celu przygotowania zawodowego lub odbycia praktyki zawodowej.

Pracodawca jest obowiązany zapewnić młodocianym pracownikom opiekę i pomoc

niezbędną dla ich przystosowania się do właściwego wykonywania pracy. Pracodawca jest
zobowiązany prowadzić ewidencję pracowników młodocianych.

Szczególna ochrona zdrowia:

Młodociany podlega wstępnym badaniom lekarskim przed dopuszczeniem do pracy oraz
okresowym i kontrolnym w czasie zatrudnienia.

Jeżeli lekarz orzeknie, że dana praca zagraża zdrowiu młodocianego, pracodawca jest
obowiązany zmienić rodzaj pracy, a gdy nie ma takiej możliwości, niezwłocznie
rozwiązać umowę o pracę i wypłacić odszkodowanie w wysokości wynagrodzenia.

Pracodawca jest obowiązany przekazać informację o ryzyku zawodowym, które wiąże się
z pracą wykonywaną przez młodocianego, oraz zasadach ochrony przed zagrożeniami
również przedstawicielowi ustawowemu młodocianego.

Czas pracy pracownika młodocianego w wieku do16 lat nie może przekroczyć 6 godz. na
dobę.

Czas pracy młodocianego w wieku powyżej16 lat nie może przekroczyć 8 godz. na dobę.

Do czasu pracy młodocianego wlicza się czas nauki w wymiarze wynikającym
z obowiązkowego programu zajęć szkolnych, bez względu na to, czy odbywa się ona
w godzinach pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Jeżeli dobowy wymiar czasu pracy młodocianego jest dłuższy niż 4,5 godziny,
pracodawca jest obowiązany wprowadzić przerwę w pracy trwającą nieprzerwanie 45
minut, wliczaną do czasu pracy.

Młodocianego nie wolno zatrudniać w godzinach nadliczbowych ani w porze nocnej.

Pora nocna dla młodocianego przypada pomiędzy godzinami 22

a 6

10.

Przerwa w pracy młodocianego obejmująca porę nocną powinna trwać nie mniej niż
14 godzin.

11.

Młodocianemu przysługuje w każdym tygodniu prawo do co najmniej 48 godzin nie
przerwanego odpoczynku, który powinien obejmować niedzielę.

12.

Nie wolno zatrudniać młodocianego przy pracach wzbronionych, których wykaz ustala
w drodze rozporządzenia Rada Ministrów.

13.

Rada Ministrów w drodze rozporządzenia, może zezwolić na zatrudnianie młodocianych
w wiekupowyżej 16 lat przy niektórych rodzajach prac wzbronionych, jeżeli jest to
potrzebne do odbycia przygotowania zawodowego, określając jednocześnie warunki
zapewniające szczególną ochronę zdrowia młodocianych zatrudnionych przy tych
pracach.

Załącznik nr 1 do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 24 sierpnia 2004 r. w sprawie

wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych
prac

(Dz. U. nr 200 z dnia 14 września 2004 r. poz. 2047) zawiera wykaz prac wzbronionych

młodocianym. Wymieniono tu prace zabronione młodocianym z podziałem na następujące
grupy:

I. Prace związane z nadmiernym wysiłkiem fizycznym, wymuszoną pozycją ciała oraz

zagrażające prawidłowemu rozwojowi psychicznemu:

1. Prace związane z nadmiernym wysiłkiem fizycznym.
2. Prace wymagające stale wymuszonej i niewygodnej pozycji ciała.
3. Prace zagrażające prawidłowemu rozwojowi psychicznemu.
II. Prace w narażeniu na szkodliwe działanie czynników chemicznych, fizycznych

i biologicznych:
1.

Prace w narażeniu na szkodliwe działanie czynników chemicznych.

Prace w narażeniu na szkodliwe działanie pyłów.

Prace w narażeniu na szkodliwe działanie czynników fizycznych.

Prace w narażeniu na szkodliwe działanie czynników biologicznych.
III. Prace stwarzające zagrożenia wypadkowe
Wymieniono tu m. in. prace pod ziemią, obsługę niektórych maszyn, stosowanie środków

wybuchowych oraz prace zagrażające porażeniem prądem elektrycznym.

Organizacja miejsca pracy

Stanowisko pracy powinno być zorganizowane zgodnie z zasadami ergonomii.
Ergonomia określana jest jako nauka, zajmująca się przystosowaniem narzędzi, maszyn,

rodowiska i warunków pracy do anatomicznych i psychofizycznych cech człowieka,

zapewniając sprawne, wydajne i bezpieczne wykonywanie przez niego pracy, przy
stosunkowo niskim koszcie biologicznym.

W niektórych definicjach ergonomię określa się jako wiedzę charakteryzującą

możliwości człowieka, potrzebną do prawidłowego projektowania narzędzi, maszyn,
systemów pracy i środowiska zapewniającego bezpieczną i efektywną pracę.

Ergonomiczna optymalizacja warunków pracy jest stosowana we wszystkich gałęziach

przemysłu, handlu, komunikacji, w pracy biurowej, a także w gospodarstwie domowym.
Coraz powszechniejszą jest świadomość projektantów i pracodawców, że człowiek będzie
w stanie osiągać dużą wydajność pracy pod warunkiem harmonijnego współdziałania

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

z technicznymi środkami pracy oraz środowiskiem. Jest to możliwe tylko wtedy, gdy praca
i środki do jej wykonania są zaprojektowane na miarę psychospołecznych możliwości
człowieka, co jest celem ergonomii.

Podstawowym zadaniem organizacji pracy w procesie produkcji jest:

−

wybór optymalnych metod pracy,

−

zapewnienie bezpieczeństwa pracy, zapewnienie odpowiednich warunków środowiska
materialnego pracy,

−

właściwy dobór pracowników,

−

zapewnienie najdogodniejszej organizacji czasu pracy,

−

zapewnienie właściwej przemienności wysiłku i odpoczynku.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jaki jest podstawowy akt prawny określający prawa i obowiązki pracownika
i pracodawcy?

Jakie są obowiązki pracownika w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy?

Kiedy pracownik jest pracownikiem młodocianym?

Jaki jest dozwolony czas pracy młodocianych?

Na jakie grupy podzielono prace zabronione młodocianym?

Co to jest ergonomia?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ podstawowe prawa i obowiązki pracownika w zakresie bezpieczeństwa i higieny

pracy na podstawie Kodeksu Pracy oraz przepisów wykonawczych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

wyszukać w Kodeksie Pracy oraz przepisach wykonawczych informacje o prawach
i obowiązkach pracownika w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy,

wynotować numery artykułów z Kodeksu Pracy i pozostałych aktów prawnych,

krótko scharakteryzować poszczególne artykuły z Kodeksu Pracy i pozostałych aktów
prawnych.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−−−−

Kodeks Pracy z komentarzem,

−−−−

Dzienniki Ustaw zawierające przepisy wykonawcze do Kodeksu Pracy lub komputer
z dostępem do Internetu i oprogramowaniem umożliwiającym przeglądanie plików pdf,

−−−−

literatura wskazana przez nauczyciela.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Przeanalizuj Kodeks Pracy oraz przepisy wykonawcze, odszukaj w nich informacje

określające, w jakich wypadkach pracownik może zostać ukarany i jaka grozi mu kara.
Uzyskane informacje wpisz do tabeli:

rodzaj wykroczenia

przewidywana kara

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeanalizować Kodeks Pracy oraz przepisy wykonawcze,

wyszukać informacje dotyczące kar dla pracowników,

wpisać uzyskane dane do tabeli.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−−−−

Kodeks Pracy z komentarzem,

−−−−

Dzienniki Ustaw zawierające przepisy wykonawcze do Kodeksu Pracy lub komputer
z dostępem do Internetu i oprogramowaniem umożliwiającym przeglądanie plików pdf,

−−−−

literatura wskazana przez nauczyciela.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

odnaleźć w odpowiednich przepisach prawa pracownika?

odnaleźć w odpowiednich przepisach obowiązki pracownika?

odnaleźć w odpowiednich przepisach obowiązki pracodawcy?

przeanalizować ustawy pod kątem kar, jakie mogą być nałożone na
pracowników, nie przestrzegających jego wymagań?

określić, w jakim przypadku na stanowisku pracy może być zatrudniony
pracownik młodociany?

określić, w jakich godzinach pracy może być zatrudniony młodociany?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.

Zagrożenia na stanowisku pracy

4.2.1. Materiał nauczania

Do podstawowych zagrożeń naturalnych występujących w wiertnictwie należy zaliczyć

zagrożenie erupcyjne i siarkowodorowe.

Zagrożenie erupcyjne – oznacza możliwość wystąpienia zagrożenia wywołanego

erupcją wiertniczą rozumianą jako niekontrolowany przypływ płynu złożonego do otworu
wiertniczego spowodowanego naruszeniem równowagi między ciśnieniem złożowym
a ciśnieniem dennym.

Przez erupcję rozumie się każdy niekontrolowany przypływ płynu złożowego do otworu

a następnie na powierzchnię, który wystąpił w wyniku:

–

istnienia różnicy między ciśnieniem złożowym a ciśnieniem dennym w otworze
wiertniczym,

–

istnienia określonej przepuszczalności poziomu zbiornikowego w obrębie strefy
trzyotworowej.
W czasie erupcji z otworu wiertniczego wydostają się płyny złożowe (gaz, ropa naftowa,

woda złożowa i ich mieszaniny) zawierające niekiedy gazy trujące, takie jak siarkowodór
i dwutlenek siarki oraz gazy palne. Wydostające się z otworu gazy trujące zagrażają życiu
i zdrowiu ludzi wchodzących w skład załogi obsługującej wiertnię oraz okolicznej ludności.
Natomiast gazy palne mogą spowodować wybuch lub pożar. Ponadto niekontrolowany
wypływ płynów złożowych z otworu grozi skażeniem środowiska naturalnego.

Zagrożenie erupcyjne występuje szczególnie w czasie prowadzenia wierceń

poszukiwawczych za ropą naftową i gazem ziemnym na lądzie i morzu podczas
przewiercania poziomów o wysokich gradientach ciśnień złożowych. W czasie eksploatacji
zagrożenie to może wystąpić w przypadku uszkodzenia napowierzchniowego uzbrojenia
odwiertu. Dzięki wprowadzeniu nowoczesnych urządzeń wiertniczych, aparatury kontrolno-
-pomiarowej, wysokociśnieniowych głowic przeciwerupcyjnych i eksploatacyjnych
zagrożenie to, w aspekcie technicznym, jest w coraz większym stopniu monitorowane.

Zagrożenie siarkowodorowe – oznacza możliwość powstania zagrożenia w wyniku

wypływu płynu złożowego, zawierającego siarkowodór, podczas erupcji otwartej z otworów
w czasie wiercenia lub wydobywania kopalin płynnych, stwarzające niebezpieczeństwo dla
ruchu zakładu górniczego, jego pracowników i okolicznej ludności.

Zagrożenie siarkowodorowe występuje przy wierceniach poszukiwawczych za ropą

naftową i gazem ziemnym, szczególnie podczas przewiercania poziomów perspektywnych
permu – dolomitu głównego i czerwonego spągowca w rejonach zachodniej i północno-
-zachodniej części kraju. Występuje także przy otworowej eksploatacji ropy i gazu, zarówno
w fazie właściwej eksploatacji, jak też w fazie magazynowania i transportu kopaliny. Stanowi
jedno z najpoważniejszych zagrożeń w przemyśle naftowym, a przede wszystkim
w wiertnictwie. Związane jest z wysoce szkodliwym oddziaływaniem toksycznym na
organizmy żywe oraz korozyjnym na elementy urządzeń wiertniczych. W otworowych
kopalniach siarki zagrożenie to występuje głównie w obrębie sterowni eksploatacyjnych na
polu górniczym, gdzie istnieje możliwość emisji siarkowodoru z otwartych zbiorników siarki
płynnej. Dla minimalizacji tego zagrożenia stosuje się na sterowniach eksploatacyjnych
aparaturę do chemisorpcji siarkowodoru wydzielającego się z płynnej siarki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Inne zagrożenia:
Zagrożenie zapadliskami

Zagrożenie to występuje głównie podczas wydobywania soli otworami wiertniczymi

metodą ługowania, w szczególności przy eksploatacji złóż typu pokładowego.
Zagrożenie pożarowe

Występuje zwłaszcza w kopalniach ropy naftowej i gazu ziemnego w miejscach

gromadzenia i magazynowania produktów łatwopalnych, podczas wykonywania pomiarów i
prowadzenia prac.
Zagrożenie wybuchem

Występuje w miejscach, gdzie w procesie technologicznym mogą nastąpić nagromadzenia

gazów o stężeniu wybuchowym. Do miejsc takich należy między innym zaliczyć podbudowę
i wieżę wiertniczą, zbiorniki magazynowe ropy naftowej, gazoliniarnie i tłocznie ropy i gazu
oraz rejon głowic eksploatacyjnych na odwiertach ropnych i gazowych. Zagrożenie występuje
szczególnie podczas prac związanych z wywoływaniem przypływu płynu złożowego oraz
w czasie obróbki odwiertu.

Niezależnie od występujących zagrożeń naturalnych istotny wpływ na stan

bezpieczeństwa we wszystkich rodzajach zakładów górniczych mają zagrożenia czynnikami
niebezpiecznymi i szkodliwymi dla zdrowia, wynikające z zastosowanej technologii
pozyskiwania kopalin takie, jak: zapylenie, hałas i wibracja oraz zagrożenia techniczne
i związane ze stosowaniem środków strzałowych.

W pracach wiertniczych stosuje się następujące zasady bezpieczeństwa i higieny pracy:

–

transport poszczególnych części zespołów powinien być wykonywany zgodnie
przepisami ruchu drogowego,

–

przy wszelkich pracach załadunkowych i wyładunkowych urządzeń ciężkich należy
zachować jak najdalej idące środki ostrożności,

–

roboty montażowe i likwidacyjne powinny być wykonywane pod nadzorem kierownika
otworu lub osób posiadających odpowiednie uprawnienia,

–

przed rozpoczęciem samego wiercenia otworu wiertacz musi sprawdzić działanie
wszystkich zespołów, zwłaszcza sprzęgieł i hamulców,

–

przed zapuszczeniem przewodu wiertniczego do otworu należy sprawdzić jego
przydatność do pracy,

–

po wyciągnięciu przewodu wiertniczego z otworu jego wylot należy zabezpieczyć przed
wpadnięciem do niego drobnych narzędzi,

–

zdejmowanie osłon, dokonywanie napraw i smarowanie urządzeń w czasie ruchu jest
wzbronione,

–

znajdujące się na wiertni maszyny, urządzenia i aparaty pomiarowe powinny być
utrzymane w stanie zapewniającym bezpieczne prowadzenie robót,

–

wszystkie urządzenia elektryczne powinny być osłonięte w sposób bezpieczny,
a w przypadku uszkodzenia natychmiast naprawione,

–

maszyn i urządzeń będących w ruchu nie wolno pozostawiać bez obsługi,

–

paliwo, smary i oleje należy przechowywać w odpowiednich pomieszczeniach
(magazynach) zgodnie z obowiązującymi przepisami,

–

w pomieszczeniach wiertni powinien zawsze panować porządek, a używane narzędzia
powinny znajdować się w odpowiednim miejscu,

–

na każdym otworze powinna znajdować się podręczna apteczka z opatrunkami, a jeden
z członków załogi powinien być przeszkolony w zakresie udzielania pomocy
przedlekarskiej,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

wszelkie prace związane z wierceniem muszą być prowadzone w warunkach
pozwalających na utrzymanie higieny osobistej w miejscu jej wykonywania,

–

przed odejściem z pracy zespoły wiertnicze należy zabezpieczyć przed uruchomieniem
przez osoby niepowołane, sprzęt powinien być oczyszczony i ułożony obok otworu,
a próbki skał odpowiednio zabezpieczone przed zniszczeniem,

–

każdy członek załogi powinien posiadać odpowiednie przeszkolenie w zakresie
wykonywanych czynności i znać przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy,

–

w czasie pracy załoga powinna być ubrana w odzież roboczą oraz posiadać kaski
ochronne.
Całością robót wiertniczych na otworze kieruje wiertacz i jest on odpowiedzialny za

prawidłowe prowadzenie wiercenia.

Stosowane znaki ostrzegawcze, znaki nakazu i informacyjne [5, s. 1097, 1099]

Ogólny znak ostrzegawczy– ostrzeżenie o niebezpieczeństwie

Ostrzeżenie przed substancjami i preparatami toksycznymi

Ostrzeżenie przed materiałem radioaktywnym lub promieniowaniem
jonizującym

Ostrzeżenie przed niebezpieczeństwem wybuchu

Ostrzeżenie przed skażeniem biologicznym

Ostrzeżenie przed substancjami i preparatami szkodliwymi lub drażniącymi

Nakaz stosowania ochrony głowy

Nakaz stosowania ochrony dróg oddechowych

Nakaz stosowania ochrony stóp

Nakaz stosowania osłony

Pierwsza pomoc medyczna

Zagrożenia podczas wiercenia i sposoby ich zwalczania

Zanik płuczki w otworze wiertniczym
Płuczka wiertnicza – medium ciekłe lub gazowe, stosowane w wiertnictwie m.in. w celu

wynoszenia zwiercin, chłodzenia świdra, oczyszczania świdra ze zwiercin, smarowania
przewodu wiertniczego wzdłuż otworu, chłodzenia narzędzia wiertniczego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wtłaczana do otworu wiertniczego płuczka iłowa może częściowo lub całkowicie zostać

wchłonięta przez przewiercane warstwy. Bezpośrednią przyczyną zaniku płuczki jest
znacznie wyższe ciśnienie płuczki w otworze wiertniczym w porównaniu z ciśnieniem
panującym w przewiercanym pokładzie. Zanik płuczki stanowi bardzo niebezpieczne
zjawisko ze względu na to, że płuczka zostawia w otworze większe okruchy przewierconych
skał, które osiadając wokół przewodu wiertniczego mogą powodować jego przychwycenie.

Gdy pochłanianie płuczki jest nieznaczne, należy rozpocząć wtłaczanie płuczki

o większej lepkości, natomiast jeżeli jest silne (poziom płuczki szybko się obniża) należy
wyciągnąć przewód wiertniczy z otworu i przystąpić do likwidacji zjawiska.

Utrata krążenia płuczki wiertniczej

Utrata krążenia płuczki może spowodować obsypywanie się ścian, przedarcie się wody

lub wybuch gazu lub ropy. Środkiem zapobiegającym utracie krążenia jest zastosowanie
płuczki o większej lepkości uzyskanej przez dodanie do niej różnych materiałów takich jak
szkło wodne, wapno, cement lub węgiel brunatny.

Walka z rozwałami

Rozwały

występują

przy

przewiercaniu

łupków

ilastych,

silnie

spękanych

i pofałdowanych, wykazujących skłonność do pęcznienia i zwiększania swojej objętości pod
wpływem wody przenikającej do nich z płuczki poprzez ścianę otworu wiertniczego.

Techniczne przyczyny sprzyjające tworzeniu się rozwałów:

–

nieodpowiednia płuczka,

–

powolny postęp wiercenia, przerwy w ruchu,

–

za mała wydajność pomp, nie zapewniająca należytego oczyszczania dna otworu ze
zwiercin,

–

częsta zmiana świdra wskutek jego szybkiego zużycia i małego postępu wiertniczego,

–

skrzywienie otworu, wypadki wiertnicze i inne przyczyny przerw w wierceniu,

–

nierówna średnica partii otworu, w których występują pęczniejące łupki,
Czynniki geologiczne sprzyjające tworzeniu się rozwałów:

–

skłonność iłołupków do pęcznienia i obsypywania się przy przeniknięciu do nich wody
z płuczki w czasie wiercenia,

–

silny upad i pofałdowanie warstw oraz naruszenie ich struktury.

Zwalczanie przypływów wód wgłębnych

Przy wierceniu, zwłaszcza głębszych otworów, napotyka się często wody wgłębne,

znajdujące się pod wysokim ciśnieniem. Po nawierceniu pokładu może wystąpić samoczynny
wypływ wody, co może stanowić poważną przeszkodę w dalszym wierceniu.

W celu zwalczania tego zagrożenia stosuje się specjalną płuczkę z dodatkiem iłu

betonitowego.

Zwalczanie wybuchów ropy i gazu ziemnego

Podczas wiercenia zdarzają się przypadki wyrzucenia z otworu wiertniczego płuczki,

a następnie wybuchy ropy lub gazu. Może to spowodować przychwycenie przewodu
wiertniczego oraz spowodować pożar. Sposoby walki z wybuchami polegają na zastosowaniu
płuczki o odpowiednim ciężarze właściwym oraz na zastosowaniu głowic i zasuw
przeciwwybuchowych

Walka z przychwytywaniem przewodu wiertniczego

W czasie wiercenia zdarzają się przypadki przychwycenia przewodu wiertniczego, który

wówczas nie daje się wyciągnąć do góry ani opuścić w dół. Przychwycenie może być
następstwem złej jakości płuczki oraz nieprawidłowych warunków technicznych wiercenia

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

np. zapełnienia otworu wiertniczego zwiercinami wskutek niedostatecznego oczyszczania
z nich płuczki, niedostatecznej prędkości przepływu płuczki lub jej złej jakości.

Z zagadnieniami związanymi z awariami wiertniczymi dokładniej zapoznasz się podczas

realizacji jednostki modułowej 311[40].Z1.06 Zapobieganie awariom wiertniczym.

Zagrożenie hałasem

Hałas jest czynnikiem oddziaływującym negatywnie na samopoczucie psychiczne,

a przez oddziaływanie na układ nerwowy także na zdrowie fizyczne człowieka. Może on być
jedną z przyczyn pogorszenia jakości i wydajności pracy. Hałas oddziałuje ujemnie na organ
słuchu i ośrodkowy układ nerwowy powodując pojawienie się ostrego lub przewlekłego urazu
akustycznego, któremu towarzyszy wiele reakcji obronnych np. zmiany akcji serca, rytmu
oddychania, ciśnienia tętniczego krwi, temperatury ciała itp. Innymi objawami związanymi
z nadmiernym hałasem są bóle i zawroty głowy, osłabienie, zwiększona pobudliwość
nerwowa, zaburzenie snu, zwiększona potliwość, uszkodzenie słuchu. Hałas wpływa również
na zmniejszenie zrozumiałości mowy, zaburza wzrok i rozprasza uwagę.

Z punktu widzenia szkodliwości dla zdrowia hałas można podzielić na:

−

hałas o poziomie poniżej 35 dB – nie jest on szkodliwy dla zdrowia, ale może być
denerwujący; hałas taki może przeszkadzać w pracy wymagającej skupienia
np. projektowaniu, pisaniu itp.,

−

hałas o poziomie od 35 do 70 dB – wywiera on ujemny wpływ na układ nerwowy
człowieka; pociąga to za sobą zmęczenie i spadek wydajności pracy, może on obniżyć
zrozumiałość mowy oraz utrudnić zasypianie i wypoczynek,

−

hałas o poziomie od 70 dB do 85 dB trwający stale – może powodować zmniejszenie
wydajności pracy, trwałe osłabienie słuchu, bóle głowy i ma ujemny wpływ na ustrój
nerwowy człowieka,

−

hałas o poziomie od 85 do 130 dB – powoduje liczne uszkodzenia słuchu i różne
schorzenia, takie jak zaburzenia układu krążenia, nerwowego, równowagi i inne oraz
uniemożliwia zrozumiałość mowy nawet z odległości 0,5 metra,

−

hałas o poziomie od 130 dB do 150 dB – pobudza do drgań niektóre wewnętrzne organy
ludzkiego ciała, powodując ich trwałe schorzenie, a niekiedy zupełne zniszczenie; praca
w takim hałasie może spowodować poważne osłabienie lub uszkodzenie słuchu,

−

hałas o poziomie powyżej 150 dB – już po 5 minutach całkowicie paraliżuje działanie
organizmu, powoduje mdłości, zaburzenia równowagi, uniemożliwia wykonywanie
skoordynowanych ruchów kończyn, zmienia proporcje zawartości składników we krwi,
powoduje u człowieka stany lękowe i depresyjne oraz inne objawy chorób psychicznych.
Aż 80 procent osób pracujących w hałasie o tym poziomie zapada na nieuleczalne
choroby.
Należy w związku z tym pamiętać o używaniu środków ochrony słuchu, takich jak

nauszniki przeciwhałasowe lub wkładki przeciwhałasowe w wypadku przekroczenia
dopuszczalnych ośmiu godzin dziennie przy 85dB.

Wibracje

Wibracjami nazywamy przekazywanie drgań mechanicznych z ciała stałego

na poszczególne tkanki ciała człowieka lub na cały organizm. Wibracje i wstrząsy są
bodźcami fizycznymi przekazywanymi bezpośrednio z materiału drgającego, z pominięciem
ś

rodowiska powietrznego. Towarzyszący wibracji dźwięk powstaje wskutek przekazania

części energii drgających cząsteczek materiału poprzez powietrze do narządu słuchu
człowieka. Energia drgań, która przekazywana jest tkankom, wywołuje podrażnienie
zakończeń nerwowych odbierających odkształcenia mechaniczne.

Drgania mechaniczne o niskich częstotliwościach powodują rotacyjne ruchy głową, na skutek

których zostaje zakłócony układ równowagi. Konsekwencją tego są objawy choroby lokomocyjnej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Działanie wibracji o poziomie przekraczającym próg wrażliwości wywołuje wiele

doznań, w tym ból. Wibracja najsilniej jest odczuwana przy częstotliwościach do 35 Hz,
szczególnie dla zakresu 20 Hz. Występuje wtedy rezonans narządowy i silne podrażnienie
błędnika.

Istotnym objawem powstającym w następstwie rezonansu narządowego prowadzącego

do wypaczenia czynności wielu organów, co przejawia się ich mniejszą sprawnością lub
wystąpieniem nieprawidłowych odruchów połączonych z bólem, jest także upośledzenie
mowy. Jest ono spowodowane rezonansowym drganiem szczęki, zmianami napięcia mięśnia
krtani oraz drganiami słupa powietrza w jamie nosowo-gardłowej. Na to zjawisko ma wpływ
także rezonans narządów klatki piersiowej. Drgania tych narządów (w zakresie 1–4 Hz)
o dużej intensywności utrudniają także oddychanie oraz mogą spowodować ból w okolicy
serca. Wibracja niekorzystnie działa na wzrok, powoduje zwłaszcza pogorszenie jego
ostrości. Można to stwierdzić przy dwóch zakresach częstotliwości: przy 20–40 Hz oraz
60–90 Hz. Pogorszeniu ostrości towarzyszy również zwężenie pola widzenia i słabsze
rozróżnianie barw. Bardzo przykre następstwa wywołuje wibracja narządów jamy brzusznej,
ponieważ ze względu na swobodne zawieszenie takich narządów jak żołądek, trzustka,
ś

ledziona czy wątroba, mogą one ulegać dużym pomieszczeniom. Podrażnienie narządu

równowagi powoduje objawy typowe dla choroby morskiej: ból i zawroty głowy, szum
w uszach, duszności, ból żołądka i nudności.

Drgań wibracyjnych trudno uniknąć, dlatego należy stosować produkty, które ograniczają

ich działanie. Do podstawowych ochron przeciwwibracyjnych należą: rękawice
przeciwwibracyjne, pasy przeciwwibracyjne, poduszki, rękawy i klęczniki przeciwwibracyjne
oraz obuwie przeciwwibracyjne.

Zagrożenie porażeniami elektrycznymi

Do porażenia prądem elektrycznym dochodzi najczęściej z powodu niewłaściwego

posługiwania się urządzeniami elektrycznymi lub z powodu złego stanu technicznego
urządzeń elektrycznych, a także wskutek nieostrożności, lekceważenia przepisów i złej
organizacji pracy. Porażenie polega na przepływie prądu elektrycznego przez ludzkie
ciało w wyniku bezpośredniego kontaktu z przedmiotami stanowiącymi biegun napięcia
elektrycznego. Przepływ prądu przez tkanki organizmu wywołuje w nich niekorzystne
zmiany.

W trakcie rażenia prądem człowiek znajduje się w obwodzie elektrycznym. Skutki

porażenia zależą przede wszystkim od natężenia prądu elektrycznego. Wartość natężenia
prądu, zależna od napięcia i oporu elektrycznego, określa prawo Ohma. Mokra skóra stanowi
bardzo słaby opór dla prądu elektrycznego i dlatego szczególne zagrożenie panuje
w obiektach, do których dochodzi woda i wilgoć.

Duże znaczenie przy porażeniach prądem ma także jego częstotliwość, czas przepływu

i droga przepływu przez ciało człowieka. Prąd przemienny jest bardziej niebezpieczny od
prądu stałego o tym samym natężeniu. Im dłuższe jest działanie prądu, tym poważniejsze
uszkodzenie może spowodować. Prąd przenika przez ciało tam, gdzie trafia na mniejszy opór.
Może powodować uszkodzenia narządów nie leżących bezpośrednio na drodze jego
przepływu. Również gęstość prądu, mierzona w amperach na metr kwadratowy, stanowi
duże zagrożenie. Porażenia dzieli się na wywołane prądem o niskim napięciu, tzn. poniżej
1000 woltów i o wysokim napięciu, a więc powyżej 1000 woltów.

Przy powszechnym stosowaniu urządzeń elektrycznych częstą przyczyną obrażeń jest

tzw. napięcie robocze, czyli napięcie, przy którym urządzenie normalnie pracuje. Porażenie
następuje wskutek bezpośredniego dotknięcia odsłoniętej części urządzenia znajdującego się
pod napięciem lub nadmiernego zbliżenia się do tej części.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Częstą przyczyną obrażeń jest tzw. napięcie dotykowe. Definiuje się je jako napięcie

występujące między dwoma punktami, nie należącymi do obwodu elektrycznego, z którymi
mogą się zetknąć równocześnie ręce lub ręka i stopa człowieka. Porażenie takim napięciem
może nastąpić na przykład wskutek kontaktu z uszkodzoną lub niewłaściwie połączoną
instalacją.

Dochodzi również (choć znacznie rzadziej) do porażeń przez napięcie zwane krokowym

– przy wejściu człowieka na podłoże, w którym działają różne potencjały elektryczne,
np. w strefie objętej rozpływem prądu w ziemi.

Minimalna niebezpieczna dla człowieka wartość prądu płynącego przez dłuższy czas

wynosi:

−

30 mA prądu przemiennego,

−

70 mA prądu stałego.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany wykonania do ćwiczeń.

Jakie zasady bezpieczeństwa i higieny pracy obowiązują wiertnika?

Jakie zagrożenia mogą pojawić się podczas wiercenia?

Jakie znasz sposoby zwalczania zagrożeń pojawiających się podczas wiercenia?

Jakie środki ochrony są stosowane w przypadku zagrożenia hałasem?

Jakie środki ochrony są stosowane w przypadku wibracji?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przeanalizuj Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 24 maja 2007 r.w sprawie

bezpieczeństwa i higieny pracy, prowadzenia ruchu oraz specjalistycznego zabezpieczenia
przeciwpożarowego w zakładach górniczych wydobywających kopaliny otworami
wiertniczymi

(Dz. U. Nr 106 z dnia 15.06.2007 poz. 726) i znajdź w nim zasady dotyczące

otworów wiertniczych badawczych służące do rozpoznawania warunków wodnych oraz
otworów metanowych. Opracuj w kilku punktach instrukcje, określającą kiedy takie otwory
muszą być wykonane.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

dokładnie przeanalizować treść rozporządzenia w zakresie określonym w treści zadania

opracować instrukcję, określającą kiedy takie otwory muszą być wykonane,

zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 24 maja 2007 r.w sprawie bezpieczeństwa
i

higieny

pracy,

prowadzenia

ruchu

oraz

specjalistycznego

zabezpieczenia

przeciwpożarowego w zakładach górniczych wydobywających kopaliny otworami
wiertniczymi

(Dz. U. Nr 106 z dnia 15.06.2007 poz. 726),

–

poradnik dla ucznia,

–

literatura wskazana przez nauczyciela.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Wpisz znaczenie poszczególnych znaków:

[5, s. 1097,1099]

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeanalizować znaczenie znaków, krótko opisać czego dotyczą,

zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

arkusz z zadaniem,

−

literatura wskazana przez nauczyciela.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

objaśnić zasady bezpieczeństwa w pracy wiertnika?

wskazać najważniejsze zagrożenia w wiertnictwie?

określić zagrożenia na stanowisku pracy wiertnika?

określić podstawowe zasady bhp w pracy wiertnika?

odszukać i przeanalizować akty prawne dotyczące bezpieczeństwa
i higieny pracy wiertnika?

określić negatywne skutki hałasu dla zdrowia?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Pierwsza pomoc w wypadkach przy pracy

4.3.1. Materiał nauczania

Czynności ratownika podczas udzielania pierwszej pomocy

Zadania pierwszej pomocy:

–

utrzymanie podstawowych funkcji życiowych organizmu,

–

złagodzenie bólu,

–

utrzymanie właściwego stanu psychicznego poszkodowanego,

–

wezwanie pomocy.
Kolejność udzielanie pomocy przedlekarskiej:

Wyeliminowanie czynnika uszkadzającego.

Szybkie rozpoznanie obrażeń.

Segregacja poszkodowanych.

Ustalenie kolejności ratowania.

Wykonanie właściwych czynności ratowniczych.

Prawny obowiązek udzielania pierwszej pomocy wynika z art. 162 kodeksu karnego

Art. 162. KK § 1. Kto człowiekowi znajdującemu się w położeniu grożącym

bezpośrednim niebezpieczeństwem utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu nie
udziela pomocy, mogąc jej udzielić bez narażenia siebie lub innej osoby na
niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, podlega karze
pozbawienia wolności do lat 3. § 2. Nie popełnia przestępstwa, kto nie udziela pomocy, do
której jest konieczne poddanie się zabiegowi lekarskiemu albo w warunkach, w których
możliwa jest niezwłoczna pomoc ze strony instytucji lub osoby do tego powołanej.

Pod żadnym pozorem nie można pozostawiać poszkodowanego bez opieki

Organizacja miejsca wypadku obejmuje:

Ocenę i analizę miejsca wypadku (co się wydarzyło i co może się wydarzyć).

Zapewnienie bezpieczeństwa (ratownikom, poszkodowanym ....).

Udzielenie pierwszej pomocy.

Meldunek o zdarzeniu powinien zawierać następujące informacje:
–

miejsce wypadku,

–

charakter zdarzenia,

–

liczbę i stan poszkodowanych,

–

o wzywającym pomocy,

–

komu i jakiej pomocy udzielono.

Telefony alarmowe:
–

112 z telefonu komórkowego,

–

999 pogotowie ratunkowe,

–

997 policja,

–

998 straż pożarna,

–

ponadto w zakładach górniczych istnieją wewnętrzne systemy powiadamiania
o wypadku.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sytuacje wymagające natychmiastowego działania:
–

niedrożność dróg oddechowych,

–

utrata przytomności,

–

brak oddechu,

–

krwotok,

–

wstrząs pourazowy.

Sposoby transportowania poszkodowanych:
1. Rodzaje transportu:

–

prowadzenie rannego,

–

przenoszenie,

–

przewożenie.

2. Na wybór rodzaju transportu wpływ mają:

–

rodzaj urazu,

–

ogólny stan chorego,

–

odległość,

–

liczba ratowników,

–

warunki atmosferyczne.

Zabezpieczenie miejsca wypadku

Miejsce wypadku należy zabezpieczyć do czasu ustalenia okoliczności i przyczyn

wypadku w sposób wykluczający:
–

dopuszczenie do miejsca wypadku osób niepowołanych,

–

uruchomienie bez koniecznej potrzeby urządzeń, które w związku z wypadkiem zostały
wstrzymane,

–

dokonywanie zmiany ich położenia, jak również zmiany położenia innych przedmiotów,
które spowodowały wypadek lub pozwalają odtworzyć jego okoliczności.

Czynności ratownika podczas udzielania pomocy przedlekarskiej

Jeżeli poszkodowany wymaga czynności podtrzymujących krążenie i oddychanie,

tamowania krwotoku lub ochrony uszkodzonego kręgosłupa – pierwszej pomocy powinny
udzielać tylko osoby przeszkolone w tym zakresie. W zależności od sytuacji, liczby rannych
oraz charakteru obrażeń powinno się wezwać odpowiednią pomoc: karetkę lub kilka karetek,
zespół reanimacyjny, straż pożarną, pogotowie energetyczne lub gazowe, zespół ratownictwa
górniczego. Czynności reanimacyjne należy kontynuować aż do czasu przybycia wezwanej
pomocy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 1. Algorytm postępowania podczas udzielania pierwszej pomocy [14]

Fazy ratowania poszkodowanego po utracie przytomności
1.

Udrożnij drogi oddechowe i oceń oddech.

Rys. 2. Udrożnienie dróg oddechowych [14]

Wezwij pomoc.

Gdy poszkodowany – chory nie reaguje i nie oddycha prawidłowo, niezwłocznie
podejmij zabiegi resuscytacyjne:

–

poszkodowanego ułóż na plecach na twardej, równej powierzchni,

–

ułóż ręce centralnie na klatce piersiowej osoby poszkodowanej, pamiętaj o prostych
łokciach,

–

klatkę piersiową uciskaj rytmicznie 30 razy z częstotliwością do 100/min na
głębokość 4–5 cm w kierunku kręgosłupa.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 3. Uciskanie klatki piersiowej (masaż serca) [14]

Oddechy ratownicze

–

delikatnie odegnij głowę do tyłu i unieś brodę do góry,

–

nabierz powietrze a następnie obejmij swoimi wargami usta poszkodowanego
i delikatnie wdmuchnij je do płuc ratowanego,

–

wykonaj w ten sposób dwa oddechy ratownicze,

–

po każdym wdechu pozwól by wtłoczone powietrze mogło opuścić płuca ratowanego

–

każdy oddech ratowniczy powinien trwać 1 sekundę, w trakcie wdechu powinno być
widać unoszenie się klatki piersiowej.

Rys. 4. Oddechy ratownicze [14]

Resuscytacja

–

wykonaj 30 uciśnięć klatki piersiowej,

–

wykonaj dwa oddechy ratownicze,

–

odstęp między ostatnim uciskiem a pierwszym wdechem powinien być jak
najkrótszy,

–

uciski i oddechy wykonuj naprzemiennie w stosunku 30:2 aż do momentu przybycia
pogotowia ratunkowego.

Rys. 5. Resuscytacja [14]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Osobę nieprzytomną z zachowanym krążeniem i oddychaniem należy ułożyć w pozycji

bezpiecznej (bocznej ustalonej).

Technika układania w pozycji bocznej (bezpiecznej)
1.

Ratujący klęka obok poszkodowanego.

Kończynę dolną ratowanego znajdującą się bliżej należy zgiąć.

Rękę ratowanego leżącą bliżej wsunąć pod jego pośladek.

Drugie ramię ratowanego zgiąć i rękę położyć na brzuchu.

Ostrożnie chwycić ratowanego za bark i biodro (np. za pasek od sukienki, spodni) po
stronie przeciwnej i odwrócić go na bok.

Głowę poszkodowanego trzymać tak, aby przez cały czas trwania obracania była w osi
ciała. Dłoń „górnej” jego ręki ułożyć pod policzkiem dla ustalenia pozycji głowy.

Przedramię „dolnej” ręki ostrożnie przeciągnąć pod tułowiem ku tyłowi i ułożyć
grzbietem na podłożu. Ręka za plecami poszkodowanego zabezpiecza go przed
przewróceniem wznak i „ustala” tym samym w położeniu bocznym.

Rys. 6. Technika układania w pozycji bocznej (bezpiecznej) [15]

Porażenie prądem elektrycznym

Pierwsza pomoc polega na przerwaniu obwodu elektrycznego, najczęściej przez

wyciągnięcie wtyczki z gniazdka lub wykręcenie (wyłączenie) bezpiecznika. Gdy to nie jest
możliwe, ratownik oddziela porażonego od obwodu elektrycznego przez odciągnięcie go za
odzież. Sam izoluje się od podłoża przy pomocy suchej deski lub suchej tkaniny, względnie
innego materiału izolacyjnego. Gdy oderwanie za odzież nie jest możliwe, dokonuje się
oddzielenia porażonego za pomocą suchej listwy drewnianej lub kija itp. Ratownik musi być
zawsze dokładnie izolowany. Nie wolno chwytać ratowanego przedmiotem przewodzącym
elektryczność lub gołymi rękami za ciało.

Po usunięciu porażonego z niebezpiecznego miejsca kontroluje się u niego oddech

i tętno. W przypadku utraty przytomności i przy zachowanym oddechu stosuje się tzw.
bezpieczne ułożenie na boku i przytrzymuje go, aby wskutek bezładnych ruchów nie doszło
do opadnięcia języka i zatkania wejścia do krtani. W razie zatrzymania oddechu stosuje się
sztuczne oddychanie, najlepiej metodą usta–usta, za pomocą maski ustno-gardłowej, zgodnie
z zasadami obowiązującymi przy prowadzeniu resuscytacji. W razie zatrzymania akcji serca
należy wykonać natychmiast zewnętrzny masaż serca.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W wypadku rozwijania się wstrząsu (szoku) rozpoczyna się postępowanie

przeciwwstrząsowe. Sprawdza się tętno na tętnicy szyjnej, stosuje się ułożenie zapewniające
tzw. autotransfuzję krwi przez uniesienie kończyn ku górze, powodujące przemieszczenie
krwi w kierunku serca i mózgu. Równocześnie chroni się chorego przed utratą ciepła,
uspokaja pobudzonego emocjonalnie. Zabrania się palenia i picia alkoholu. Niewskazane jest
również posługiwanie się do ewakuacji przygodnym transportem, który może wywołać
dodatkowe urazy.

Nad stanem ogólnym czuwa się stosując kilkakrotne mierzenie częstości i miarowości

tętna. Jeżeli tętno jest namacalne i ciśnienie tętnicze utrzymuje się w granicach zbliżonych do
normalnego, szanse uratowania poszkodowanego są duże. W trakcie udzielania pomocy
należy wezwać karetkę pogotowia ratunkowego i powiadomić, z jakim rodzajem porażenia
ma się do czynienia.

Oparzenia

W przypadkach oparzeń należy w pierwszej kolejności ugasić płonące ubranie wszelkimi

dostępnymi środkami (gaśnicą, płaszczem lub wodą). Miejsca oparzone należy oziębić wodą
bieżącą, chłodną wodą, nakładając mokre kompresy lub umieszczając poparzonego w wannie.
Schłodzenie miejsca poparzenia przez 20 do 30 min ogranicza rozległość i głębokość oparzeń.

Przy oparzeniach chemicznych (kwasami) postępujemy podobnie. Po oparzeniu prądem

elektrycznym poszkodowany wymaga dodatkowej obserwacji kardiologicznej, nawet gdy rana
nie wymaga pomocy lekarskiej. Przy oparzeniach kończyn należy koniecznie zdjąć
poszkodowanemu obrączki, pierścionki i bransoletki. Nie wolno zdejmować części ubrania
przylegających bezpośrednio do miejsca oparzonego. Powstałą ranę zabezpiecza się – po jej
wcześniejszym oziębieniu – opatrunkiem jałowym, kompresem lub czystym prześcieradłem.

W przypadkach, gdy doszło do:

−−−−

oparzenia głębokiego, z martwicą skóry,

−−−−

oparzenia twarzy, dłoni, stóp lub krocza,

−−−−

zachłyśnięcia się dymem lub płomieniem,

−−−−

poparzenia powyżej 15% powierzchni ciała,

niezbędna jest pomoc lekarska.

Zranienia

Jeżeli dochodzi do utraty części ciała (najczęściej palca lub kończyny), należy opatrzyć

pozostałe rany i zatamować miejsce krwawienia, a odciętą część zabezpieczyć w worku foliowym
(umieszczonym w wodzie z lodem) lub w suchym opatrunku do czasu przyjazdu pogotowia.

Zranienia należy przede wszystkim chronić przed infekcją. Brud z ran powierzchniowych

usuwa się wodą lub wodą utlenioną. Głębokie rany wymagają bezwzględnie interwencji
lekarskiej, a pierwsza pomoc polega na zawinięciu rany opatrunkiem na czas transportu.

Nie usuwamy z rany tkwiących w niej ciał obcych. Nawet w przypadku niewielkich ran

zabrudzonych kurzem, błotem lub ziemią, należy zgłosić się do przychodni chirurgicznej celem
zabezpieczenia przeciwtężcowego.

Choremu z ciężkimi urazami jamy brzusznej nie należy podawać napojów, a jedynie zwilżyć

wargi. Gdy poszkodowany, oczekując na pomoc, przebywa w chłodnym miejscu, powinno się go
okryć kocem lub płaszczem.

Zatrucia

Zagrożenie dla ludzkiego zdrowia z powodu swej toksyczności stanowią przeważnie

rozmaite substancje gazowe lub ciekłe, używane głównie do celów technologicznych albo będące
produktem ubocznym reakcji chemicznych zachodzących w związku z wykonywanymi pracami.
Do zatruć dochodzi najczęściej przez:

−−−−

wdychanie oparów tych substancji,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−−−−

omyłkowe spożycie,

−−−−

kontakt ze skórą i błonami śluzowymi.

Szkodliwość paliw i rozpuszczalników dla dróg oddechowych jest tym większa, im bardziej

są one lotne w temperaturze pokojowej. Dlatego najgroźniejsze są benzyny ekstrakcyjne używane
jako rozpuszczalniki, następnie benzyny silnikowe (także bezołowiowe), a w dalszej kolejności
nafta, oleje napędowe, opałowe i smarne.

Objawami ostrego zatrucia organizmu są typowe następstwa porażenia centralnego układu

nerwowego, takie jak:

−−−−

bóle głowy,

−−−−

oszołomienie,

−−−−

drgawki,

−−−−

utrata przytomności.

Pierwsza pomoc przy ostrych zatruciach polega na wygodnym ułożeniu poszkodowanego

w pomieszczeniu o nieskażonym powietrzu i wezwaniu szybkiej pomocy lekarskiej. Właściwy
ratunek może być prowadzony wyłącznie w odpowiednio wyposażonych placówkach służby
zdrowia, ponieważ polega on na:

−−−−

płukaniu układu oddechowego,

−−−−

zabiegach ułatwiających prawidłowe funkcjonowanie układu oddechowego,

−−−−

terapii neutralizującej toksyny w organizmie.

Oprócz ostrych pojawiają się też zatrucia przewlekłe, będące konsekwencją długotrwałego

narażenia na kontakt z substancjami toksycznymi o stosunkowo niewielkim stężeniu.

Charakterystycznymi ich objawami są:

−−−−

zaczerwienienie lub obrzęki błon śluzowych,

−−−−

kaszel, duszności i inne zaburzenia oddychania,

−−−−

bóle głowy, senność i zaburzenia pracy serca.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do ćwiczeń.

Jakie czynności powinien wykonać kolejno ratownik?

Co to jest: zatrucie, zranienie, oparzenie?

Jakie są objawy ostrego zatrucia?

Co należy zrobić, aby zabezpieczyć miejsce wypadku?

Kiedy przy oparzeniach niezbędna jest pomoc lekarza?

W jakich przypadkach pierwszej pomocy powinny udzielać tylko osoby do tego
przeszkolone?

Jak należy postępować z ciałami obcymi w ranach?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wpisz do tabeli w odpowiedniej kolejności wymienione poniżej fazy ratowania

poszkodowanego w przypadku omdlenia (wybierz właściwe).

sprawdzanie czynności serca, zewnętrzny masaż serca, masaż wykonywany równocześnie ze
sztucznym oddychaniem, kontrola tętna, sztuczne oddychanie, przywracanie drożności
układu oddechowego

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

dokładnie przeczytać nazwy wszystkich faz,

przeanalizować ich treść decydując, w jakiej kolejności powinny być wykonywane,

zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura wskazana przez nauczyciela.

Ćwiczenie 2

Rozpoznaj objawy zatrucia, zranienia, oparzenia w przygotowanej tabeli. Przypnij kartki

z objawami w odpowiednich rubrykach. Niektóre z nich można przypiąć do więcej niż jednej
rubryki.

Zatrucie

Zranienie

Oparzenie

martwica skóry, wymioty, widoczna rana szarpana, uszkodzenie błon śluzowych, ból
głowy, oszołomienie, drgawki, utrata przytomności, widoczna rana cięta, biegunka,
zaczerwienienie błon śluzowych, bladość, obrzęki błon śluzowych, kaszel, krwawienie,
duszności, zaburzenia oddychania, senność, zaburzenia pracy serca, ból brzucha, drętwienie
kończyn

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

dokładnie przeczytać wszystkie wymienione objawy,

przeanalizować je decydując, jakiego przypadku dotyczą,

przypiąć kartkę z objawem w odpowiedniej kolumnie lub kolumnach na tablicy,

zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

plansza z tabelą,

−

kartki z wypisanymi objawami chorobowymi,

−

pinezki,

−

literatura wskazana przez nauczyciela.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Połącz początek zdania z jego końcem tak, aby stanowiły sensowną całość.

Przy porażeniu prądem elektrycznym

należy…

…zdjąć

poszkodowanemu

obrączki,

pierścionki i bransoletki.

Przy oparzeniach nie należy…

…zgłosić się do przychodni chirurgicznej
celem zabezpieczenia przeciwtężcowego.

Jeżeli doszło do poparzenia powyżej

15% powierzchni ciała należy…

…zdejmować

części

ubrania

przylegających bezpośrednio do miejsca
oparzonego.

Przy oparzeniach kończyn należy…

…dodatkowo zapewnić poszkodowanemu
opiekę kardiologiczną.

Jeżeli doszło do utraty części ciała

należy…

…okryć go kocem lub płaszczem.

przypadku

zabrudzenia

rany

kurzem, błotem lub ziemią, należy…

…ułożyć

poszkodowanego

wygodnie

w pomieszczeniu o nieskażonym powietrzu.

Jeżeli

poszkodowany,

oczekując

na pomoc przebywa w chłodnym
miejscu, należy…

…zwrócić się o pomoc do lekarza.

Przy ostrym zatruciu w oczekiwaniu

na pomoc lekarską, należy…

…zatamować

upływ

krwi

opaską

uciskową, odciętą część zabezpieczyć
w worku foliowym lub suchym opatrunku
do czasu przyjazdu pogotowia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

dokładnie przeczytać wszystkie części zdań,

przeanalizować je decydując, które z nich powinny się łączyć,

zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura wskazana przez nauczyciela.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

scharakteryzować objawy zatrucia?

omówić sposób udzielania pomocy przedlekarskiej w przypadku zranienia?

omówić fazy ratowania poszkodowanego po utracie przytomności?

prawidłowo zabezpieczyć miejsce wypadku?

wyjaśnić, w jakich przypadkach niezbędna jest pomoc lekarska?

udzielić pomocy osobie porażonej prądem elektrycznym o niskim napięciu?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Zagrożenia dla środowiska

4.4.1 Materiał nauczania

Podstawowym aktem prawnym regulującym zasady ochrony środowiska jest ustawa

„Prawo ochrony środowiska” z dnia 27 kwietnia2001 (Dz. U. 2001 nr 62 poz. 627).

Podstawowym aktem prawnym regulującym gospodarkę odpadami jest „Ustawa

o odpadach” z dnia 27 kwietnia2001 (Dz. U. 2001 nr 62 poz. 628).

Przez ochronę środowiska rozumie się podjęcie lub zaniechanie działań, umożliwiające

zachowanie lub przywracanie równowagi przyrodniczej. Ochrona ta polega w szczególności
na:

−

racjonalnym kształtowaniu środowiska i gospodarowaniu zasobami środowiska zgodnie
z zasadą zrównoważonego rozwoju,

−

przeciwdziałaniu zanieczyszczeniom,

−

przywracaniu elementów przyrodniczych do stanu właściwego,
Odpady są to uboczne produkty działalności człowieka, nieprzydatne w miejscu i czasie,

w którym powstały, szkodliwe lub uciążliwe dla środowiska przyrodniczego.

Klasyfikacja odpadów ze względu na szkodliwość dla środowiska:

−

niebezpieczne – do odpadów niebezpiecznych (objętych listą Ministra Środowiska –
załącznik do rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 Dz. U. nr 112
poz. 1206) zalicza się te, które wprowadzone do środowiska nawet w małych ilościach
natychmiast powodują jego trwałą degradację; zawierają najczęściej składniki toksyczne,
radioaktywne, palne, wybuchowe lub biologicznie czynne

−

szkodliwe to te, które wprowadzone do środowiska dopiero w większych ilościach
i w wyniku długotrwałego oddziaływania powodują jego degradację,

−

uciążliwe – nie zawierają substancji powodujących procesy degradacji, jednak
niekorzystnie wpływają na walory estetyczne środowiska, np. zniekształcają krajobraz.

Wytwarzający odpady powinien:
–

posiadać zezwolenie na wytwarzanie odpadów i usuwanie odpadów niebezpiecznych;

–

posiadać pozwolenie na prowadzenie działalności gospodarczej, w wyniku której
powstają odpady niebezpieczne i inne niż niebezpieczne;

–

prowadzić ilościową i jakościową ewidencję odpadów zgodnie z przyjętą klasyfikacja
odpadów oraz listą odpadów niebezpiecznych. Celem prowadzenia ewidencji odpadów
jest zapewnienie kontroli nad wytwarzanymi odpadami oraz nad ich obrotem od miejsca
powstania do miejsca wykorzystania lub unieszkodliwienia;

–

wnosić opłaty za składowanie odpadów.

W odniesieniu do odpadów komunalnych obowiązki te ciążą na gminach i właścicielach

nieruchomości.

Odpady przemysłowe to uboczne produkty działalności człowieka, powstające na terenie

zakładu przemysłowego i niepożądane w miejscu ich powstawania. Są szkodliwe lub
uciążliwe dla środowiska. Zalicza się do nich oleje, opakowania, żużel i popiół, odpady
mineralne, odpady metaliczne.

Postępowanie z odpadami. Gospodarowanie odpadami to : zbieranie, transport, odzysk

i unieszkodliwianie odpadów, jak również nadzór nad wyżej wymienionymi działaniami oraz
miejscami unieszkodliwiania odpadów.
–

Utylizacja – wykorzystanie materiałów lub odpadów, które straciły wartość użytkową.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

Unieszkodliwianie – likwidacja lub ograniczenie uciążliwości odpadów dla środowiska

przez poddanie ich obróbce powodującej zmianę ich cech fizycznych, chemicznych lub
biologicznych.

System prawidłowego gospodarowania odpadami składa się z trzech głównych

elementów:
–

gromadzenie (w miejscu powstawania),

–

usuwanie,

–

unieszkodliwiane.

Zagrożenia dla środowiska

W zależności od geologiczno-górniczych warunków występowania złoża kopaliny

i sposobu prowadzenia eksploatacji zachodzą następujące zmiany w środowisku:

–

przy eksploatacji odkrywkowej następuje zupełna dewastacja powierzchni przez zdjęcie
nakładu leżącego nad złożem i zwałowanie go w najbliższym sąsiedztwie albo w samej
odkrywce, ze zjawiskiem tym łączy się zmiana poziomu wód gruntowych, osuszenie
okolicznych pól przez wytworzenie leja depresyjnego,

–

przy eksploatacji podziemnej zmiany na powierzchni są mniejsze, lecz występujące
obniżenia terenowe powodują powstawanie podmokłych gruntów i zalewisk, osiadanie
dróg, uszkodzenia budynków, niszczenie urządzeń melioracyjnych,

–

przy eksploatacji otworami wiertniczymi następuje dewastacja powierzchni połączona
z powstaniem zapadlisk albo niszczenie pól i lasów przez budowę okresowych dróg do
wiertni lub zajmowanie terenu w związku z lokalizacją otworu wiertniczego.

Badania geofizyczne i geologiczne wykonywane za pomocą wierceń i robót górniczych

powodują zniszczenia o charakterze lokalnym, natomiast eksploatacja złoża kopaliny, bez
względu na to czy jest prowadzona systemem odkrywkowym, podziemnym czy za pomocą
otworów wiertniczych stwarza zasadnicze zmiany w środowisku.
Szkody geologiczne (powstające w wyniku badań) to:

–

zanikanie wody w studniach lub powstawanie samoczynnych wypływów wskutek
prowadzonych prac wiertniczych,

–

zmiany w zawilgoceniu gleby i powietrza powstałe wskutek wypływu wody z otworów
wiertniczych,

–

przejściowe zmiany strukturalne gleby wywołane zgrupowaniem przy pracach
geofizycznych płytkich otworów strzałowych,

–

okresowe zdewastowanie użytków rolnych i lasów,

–

uszkodzenia budynków wskutek używania materiałów wybuchowych przy pracach
geofizycznych,

–

szkody rolne powstałe wskutek wykonywania wyrobisk niezbędnych do badań
geologicznych.

Szkody górnicze (powstające w wyniku eksploatacji):

to przede wszystkim:

−

oddziaływanie górotworu na budowle, drogi, infrastrukturę, grunty rolne i leśne (pękanie
budynków, zapadanie się ulic, osiadanie mostów i torowisk, powstawanie zapadlisk
i hałd),

−

zanieczyszczenie powietrza, zwłaszcza pyłowe (kadm, ołów, cynk, glin i rtęć),

−

„kwaśne deszcze” (ulatniające się związki siarki, węgla i azotu) powodujące nadmierne
zakwaszenie gleby, a w konsekwencji degradację obszarów rolnych i leśnych,

−

zasolone lub zasiarczone wody z odwodnienia zakładów górniczych (odprowadzanie
wraz z niewykorzystanymi wodami dołowymi do wód powierzchniowych soli lub siarki),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

powstanie leja depresyjnego, a w konsekwencji deficyt wody na terenach sąsiadujących
z kopalniami,

−

gromadzenie szlamów w stawach osadowych przy zakładach wzbogacania (w górnictwie
rud metali nieżelaznych).

Szkody wynikające z głębokich wierceń (powyżej 5000 m):

–

zajmowanie coraz większych powierzchni gruntów pod wiertnię,

–

zużywanie coraz większych ilości czystej wody do celów technologicznych i socjalnych,
co przyczynia się do zwiększenia ilości ścieków i skażonych wód technologicznych,

–

zużywanie różnych, specjalnych płuczek wiertniczych w dużej objętości, obrabianych
często odczynnikami chemicznymi nie obojętnymi, a nawet toksycznymi, szkodliwymi
dla środowiska naturalnego,

–

budowa dołów zwiercinowych o dużych pojemnościach, rzędu nawet kilku tysięcy
metrów sześciennych,

–

nawiercanie różnych wód wgłębnych o rosnącej mineralizacji, które w fazie wiercenia
przedostają się do płuczki wiertniczej, a w czasie prób wydostają się na powierzchnię
ziemi, zanieczyszczając środowisko.

Kierunki ochrony środowiska przy pracach wiertniczych

–

ochrona ziemi przy budowie, eksploatacji i likwidacji wiertni,

–

ochrona wód powierzchniowych i podziemnych przy pracach wiertniczych,

–

ochrona powietrza atmosferycznego w czasie wiercenia i eksploatacji złóż ropy naftowej
i gazu ziemnego,

–

ochrona środowiska przed hałasem i wibracjami,

–

ochrona środowiska przed odpadami.
Wiertnie ulokowane są przeważnie na terenach prywatnych właścicieli, ale w każdym

miejscu wiercenia należy zabezpieczyć teren przed zagrożeniem naturalnym.

W celu ochrony gleby z terenu przeznaczonego pod wiertnię należy usunąć wierzchnią

warstwę ziemi zwaną humusem, która po rekultywacji gruntu, po likwidacji wiercenia jest
ponownie rozprowadzana po powierzchni pola górniczego. Dopiero na odkrytej warstwie
ziemi układa się płyty żelbetowe, buduje się drogi dojazdowe, przygotowuje fundamenty itd.

Przy budowie wiertni należy zwrócić uwagę na:

–

uszczelnianie dołów zwiercinowych lub zastąpienie ich szczelnymi zbiornikami
stalowymi,

–

prawidłową organizację neutralizacji urobku i zwiercin, płuczki wiertniczej i wody ze
zbiorników stalowych bądź dołu płytowego uszczelnionego itp.

–

prawidłową gospodarkę olejami na wiertni, nie można dopuszczać do wycieków olejów
smarnych z podzespołów urządzenia na zewnątrz, bowiem źródła powstawania zagrożeń
w działalności wiertniczej związane są przede wszystkim z gospodarką wodą
technologiczną, a w rezultacie powstawaniem znacznych ilości ścieków o różnym stopniu
toksyczności.
Zanieczyszczenia przy wiertni powstają w czasie mycia podłogi i podestów w wieży przy

chłodzeniu trzonów tłokowych pomp płuczkowych, mycia sit i innych urządzeń systemu
oczyszczania płuczki, przy zrzutach wody z hamulca hydraulicznego, w czasie mycia
przewodu wiertniczego i konserwacji połączeń przy zrzutach płuczki skażonej, po zabiegach
cementowania. Duże szkody w środowisku naturalnym może spowodować erupcja ropy, gazu
lub płynów złożowych (złe zabezpieczenia). Śródkami zanieczyszczenia środowiska
naturalnego podczas prac wiertniczych są również dodatki chemiczne i materiały używane do
obróbki płuczek wiertniczych (ropa naftowa i jej produkty oraz inne toksyczne środki
chemiczne).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Profilaktyka

Największe znaczenie ma profilaktyka w zakresie ochrony wód stosowana już w fazie

planowania i projektowania prac wiertniczych oraz w czasie wiercenia i prób w otworze
wiertniczym. Gromadzenie ścieków powstałych w związku z obróbką chemiczną płuczki przy
wierceniu i opróbowaniu odwiertu nie powinno odbywać się w dołach zwiercinowych wraz
ze zwiercinami i płuczką wiertniczą, a przynajmniej należy ograniczać pojemność dołów
zwiercinowych przez przyjęcie norm zależnych od planowanej głębokości odwiertu
i stosować doły zwiecinowe podzielone na części, w których gromadzone są osobno
zwierciny z płuczką wiertniczą, a osobno ścieki przemysłowe.

Należy uszczelnić ścianę i dno dołu zwiercinowego, np. przez iłowanie przy użyciu

bentonitu. Oprócz rozdziału ścieków od zwiercin i płuczki w podzielonych dołach
zwiercinowych można zastosować rozdział ścieków od płuczki i zwiercin, np. wywieźć
zwierciny na osobne składowisko, ścieki natomiast zamknąć w tzw. zamknięty obieg wody
technologicznej. W skład zamkniętego obiegu wody technologicznej wchodzić mogą
następujące części:

–

Zbiornik dolny stalowy, betonowy lub ziemny, uszczelniony i oszalowany, znajdujący się
w najniżej położonym miejscu przy wiertni, do którego spływają grawitacyjnie wszystkie
ś

cieki z terenu wiertni. W zbiorniku tym następuje osadzanie się fazy stałej oraz

oddzielenie olejów i smarów od wody. Zbiornik ten powinien być okresowo oczyszczony
z części stałych i olejów.

–

Zbiornik górny stalowy, usytuowany najczęściej na podporach obok zbiornika wody
czystej. Do zbiornika górnego przetłaczana jest woda technologiczna tj. ścieki ze
zbiornika dolnego po osadzeniu się osadu i oddzieleniu olejów. Stąd woda
technologiczna spływa grawitacyjnie do poszczególnych części wiertni, gdzie używana
jest do sporządzania i rozszerzania płuczki wiertniczej, smarowania i chłodzenia trzonów
pomp płuczkowych, mycia przewodu wiertniczego, podłogi w wieży itp.,

–

Pompa wirowa napędzana silnikiem elektrycznym z rurociągiem do przetłaczania wody
technologicznej ze zbiornika dolnego do górnego oraz na dół zwiercinowy;

–

Rurociągi prowadzące ze zbiornika górnego do części wiertni, tj. do takich urządzeń jak:
mieszalnik iłu, pompy płuczkowe itp.
Należy pamiętać, że woda technologiczna, pomimo krążenia w tzw. zamkniętym obiegu,

odprowadzana jest do dołu zwiercinowego ze względu na ciągłe zwiększanie się jej ilości
spowodowanego np. przez użycie czystej wody do mycia podłóg, opady atmosferyczne itp.,
stąd też jej nadmiar z tzw. zamkniętego obiegu jest podstawowym źródłem ścieków w dole
zwiercinowym.

cieki przemysłowe powstające na terenie wiertni pochodzą zazwyczaj z płuczki

wiertniczej i odczynników chemicznych służących do jej obróbki, w mniejszym stopniu zaś
ś

cieki z płynów używanych do prac ratunkowych i zabiegów górniczych, oleju napędowego,

silnikowego, przekładniowego i smarów oraz płynów złożonych.

W wyniku prowadzonych prac wiertniczych przy wierceniu otworów zagrożeniu ulega

również powietrze atmosferyczne. Działanie silników spalinowych i wynikające stąd
spalanie olejów napędowych, a także spalanie węgla i koksu (kotłownie, kuchnie itp.)
powoduje emisję pyłów i gazów do atmosfery. Aby zmniejszyć zanieczyszczenia atmosfery
należy zwrócić szczególną uwagę na dobór odpowiednich gatunków paliw i montaż
właściwych filtrów lub urządzeń odpylających. Poza tym jednym ze sposobów ograniczenia
emisji zanieczyszczeń jest zmniejszenie ilości spalanego węgla przez podniesienie sprawności
cieplnej kotłów (magnetyczna obróbka wody zasilającej kotły przez tzw. magnetyzery itp.).

W ochronie przed nadmiernym hałasem i wibracjami szczególna rola przypada

producentowi urządzeń i maszyn przez wprowadzenie zmian konstrukcyjnych i zabezpieczeń.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przy prawidłowej gospodarce wodnej i gospodarce płuczką wiertniczą, właściwej

organizacji pracy i wywózki zwiercin oraz likwidacji dołu zwiercinowego rekultywacja
terenu jest znacznie ułatwiona.

Rekultywacja terenu zajmowanego przez wiertnię powinna odbywać się bezpośrednio po

zakończeniu prac i demontażu urządzeń. Polega ona na rozprowadzeniu w końcowej fazie na
terenie prac uprzednio zebranej żyznej gleby, przechowywanej na oddzielnym składowisku.

Wszelkie zanieczyszczenia powstające w czasie prowadzenia prac wiertniczych na

wiertni powinny być wychwytywane i gromadzone na obszarze górniczym obejmującym
prace związane z prowadzeniem wierceń. Gromadzone zanieczyszczenia w cyklu
zamkniętym na wiertni powinny być poza tym neutralizowane na bieżąco, a wszelkie ścieki
wiertnicze oczyszczane równolegle w czasie przewidzianym na demontaż i likwidację
czynności

wiertniczych.

Prawidłowo

prowadzone

prace

wiertnicze

związane

z wykonywaniem otworu nie powinny zanieczyszczać środowiska naturalnego.

Przy wierceniach zachodzi konieczność oczyszczania ścieków. W zależności od

wymaganego stopnia oczyszczenia ścieków dobierane są odpowiednio metody ich
oczyszczania. Ogólnie można je podzielić na mechaniczne, fizyczno-chemiczne, chemiczne
i biologiczne.

–

Metoda mechaniczna opiera się na wykorzystaniu operacji technologicznych
przesiewania, sedymentacji, flotacji, koalescencji, filtracji, wypieniania, odwirowania,
separacji itp.

–

Metoda fizyczno-chemiczna związana jest ze zjawiskiem odparowania, odgazowania,
sorpcji, wymrażania, koagulacji, wymiany jonowej lub elektrofrezy, ekstrakcji.

–

Metoda chemiczna oparta jest na procesie utleniania, redukcji, zobojętniania i wytrącania,
a metody biologiczne oczyszczania ścieków podzielić można na naturalne i sztuczne.
Najczęściej stosowanymi metodami oczyszczania ścieków, a zwłaszcza zapobiegania ich

powstawaniu przy płuczkach wiertniczych są metody: mechaniczna i chemiczna, chociaż do
tej pory tradycyjnym sposobem oczyszczania ścieków zgromadzonych w dołach
zwiercinowych jest proces samooczyszczania się ścieków w wyniku wieloletniego odstania.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do ćwiczeń.

Co rozumiemy przez ochronę środowiska?

Co to są odpady i jak je klasyfikujemy?

Z jakich głównych elementów składa się gospodarowanie odpadami?

Czym są szkody geologiczne, czym górnicze, a czym wiertnicze?

Jakie szkody dla środowiska może przynieść eksploatacja podziemna, jakie odkrywkowa
a jakie otworami wiertniczymi?

Jakie są zagrożenia dla środowiska wynikające z prowadzenia prac wiertniczych?

Jakie są metody oczyszczania ścieków?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Opracuj instrukcję gospodarki odpadami dla wybranego działu w przykładowym

zakładzie pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zidentyfikować rodzaje odpadów powstających w procesach wydziału,

wyszukać w regulacjach prawnych dane dotyczące metod składowania i utylizacji ww.
odpadów,

pogrupować odpady według metod składowania i utylizacji,

opisać w tabeli grupy odpadów i metody ich składowania i utylizacji,

krótko scharakteryzować opracowaną instrukcję.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

dyrektywy Unii Europejskiej, Polskie Normy,

−

przykładowa charakterystyka zakładu pracy (zawierająca charakter produkcji, proces
technologiczny, materiały potrzebne do procesu produkcyjnego, powstające odpady,
opakowania),

−

literatura wskazana przez nauczyciela.

Ćwiczenie 2

Rozpoznaj typ szkody (geologiczna, górnicza, wiertnicza). Przypnij kartki ze szkodami

w odpowiednich rubrykach tabeli. Niektóre z nich można przypiąć do więcej niż jednej
rubryki.

Szkody geologiczne
(badania)

Szkody górnicze
(eksploatacja)

Szkody wiertnicze
(głębokie wiercenia

„kwaśne deszcze”, zajmowanie coraz większych powierzchni gruntów, skażenie wód
gruntowych, okresowe zdewastowanie użytków rolnych i lasów, pękanie budynków
i zapadanie się ulic

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

dokładnie przeczytać wszystkie wymienione szkody,

przeanalizować je decydując, jakiego przypadku dotyczą,

przypiąć kartkę z opisem szkody w odpowiedniej kolumnie lub kolumnach na tablicy,

zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

plansza z tabelą,

−

kartki z podanymi opisami szkód,

−

pinezki,

−

literatura wskazana przez nauczyciela.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

sklasyfikować odpady?

podać przykłady szkód geologicznych?

podać przykłady szkód górniczych?

podać przykłady szkód wiertniczych?

określić kierunki ochrony środowiska przy pracach wiertniczych?

scharakteryzować elementy zamkniętego obiegu wody technologicznej?

opracować instrukcję postępowania z odpadami korzystając z odpowiednich

aktów prawnych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Ochrona przeciwpożarowa

4.5.1 Materiał nauczania

Pożar jest to niekontrolowany proces spalania odbywający się poza paleniskiem.

W miejscach zamieszkania, pracy i zgromadzeń publicznych stanowi poważne zagrożenie
dla ludzkiego zdrowia i życia.

Najważniejsze przyczyny powstawania pożarów w zakładach pracy:

−

samozapalenie się węgla, składowanych paliw, chemikaliów i odpadów,

−

wady konstrukcyjne urządzeń technicznych,

−

niewłaściwe użytkowanie urządzeń mechanicznych i elektrycznych,

−

niewłaściwe

przechowywanie

zabezpieczenie

materiałów

łatwo

palnych

i wybuchowych,

−

elektryczność statyczna,

−

wybuchy gazów skroplonych lub sprężonych, materiałów pirotechnicznych, pyłów oraz
oparów cieczy łatwo palnych,

−

brak ładu i porządku na i wokół stanowiska pracy i w pomieszczeniach pracy.

Urządzenia i instalacje elektryczne w obszarach zagrożonych pożarem

Wszystkie urządzenia technologiczne, w których mogą występować zjawiska

elektryczności statycznej muszą być uziemione. W obszarach zagrożonych pożarem zabrania
się instalowania:

−

transformatorów i kondensatorów elektroenergetycznych,

−

stanowisk ładowania akumulatorów.

Sposoby walki z pożarami

Znane są dwa sposoby walki z pożarami, pierwszy z nich to tzw. obrona czynna,

stosowana wówczas, gdy walczymy już z powstałym ogniem, drugi natomiast to obrona
bierna, gdy czynimy wszystko, aby nie dopuścić do powstania pożaru. Przy obronie czynnej
powinny być spełnione następujące warunki:

−

plan i wymiary budynku powinny umożliwiać szybką ewakuację ludzi w razie pożaru,

−

urządzenia gaśnicze (gaśnice, skrzynki z piaskiem, hydranty) powinny być odpowiednio
rozmieszczone, tj. w pobliżu miejsc, w których pożar jest prawdopodobny oraz w pobliżu
wyjść,

−

instalacje alarmowe powinny być tak rozmieszczone, aby umożliwiały jak
najwcześniejsze zawiadomienie o wybuchu pożaru,

−

rozplanowanie budynków i ich otoczenia powinno być takie, aby umożliwiać straży
pożarnej dojazd i gaszenie pożaru.
W zakładach przemysłowych o dużym zagrożeniu pożarowym zakłada się specjalne

instalacje gaśnicze, np. tryskacze uruchamiane ręcznie lub działające automatycznie.
Instalacje automatyczne zaczynają działać pod wpływem wzrostu temperatury.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Typy pożarów

−

spalaniu ulegają ciała stałe pochodzenia organicznego (paliwa stałe, drewno, papier,
tkaniny itp.)

−

ogień obejmuje ciecze palne lub substancje stałe przechodzące w stan płynny pod
wpływem wysokiej temperatury (paliwa ciekłe, alkohole, oleje, smary, materiały
bitumiczne, itp.)

−

płoną gazy palne (acetylen, metan, propan–butan, wodór, gaz koksowniczy lub
ziemny)

−

zapaleniu uległy metale lekkie (magnez, sód, potas)

Podział ten ma istotne znaczenie przy wyborze odpowiedniego rodzaju środków

gaśniczych.

Pożary typu A można gasić wodą lub pianą tworzoną przez zmieszanie wody

z substancją pianotwórczą, ponieważ środki te nie dopuszczają tlenu do pokrytych nimi
przedmiotów i obniżają temperaturę palącego się materiału. Wyjątkiem są sytuacje, gdy
ogniem objęte są urządzenia elektryczne pod napięciem lub palące się materiały wchodzące
z wodą w reakcje chemiczne, którym towarzyszy wydzielanie się wodoru lub tlenu
podtrzymującego palenie.

W takich przypadkach, jak również przy gaszeniu pożarów typu B, konieczne jest

stosowanie dwutlenku węgla. Jako gaz cięższy od powietrza wypełnia on szczelnie przestrzeń
objętego pożarem pomieszczenia poczynając od dolnych jego partii, co prowadzi w efekcie
do obniżenia stężenia tlenu w powietrzu. W przeciwieństwie do wody i piany – dwutlenek
węgla nie przewodzi elektryczności. Izoluje też przed dostępem tlenu palące się substancje
płynne, podczas gdy woda i piana powodują wypieranie lżejszych od wody palących się
płynów na powierzchnię środka gaśniczego.

Przy gaszeniu pożarów C należy przede wszystkim odciąć dopływ paliwa gazowego.

Jeżeli jest to niemożliwe, stosuje się specjalne środki i techniki gaszenia dostępne
zawodowym strażom pożarnym.

Pożary typu D oraz palące się instalacje i urządzenia elektryczne pod napięciem gasi się

przy pomocy specjalnych proszków gaśniczych.

Wszystkie wymienione środki gaśnicze stosowane są przy pomocy urządzeń zwanych

gaśnicami. Na każdej dopuszczonej do użytku gaśnicy umieszczony jest dobrze widoczny
napis informujący o rodzaju środka gaśniczego i typie pożaru, przy którym gaśnica może być
stosowana. Gaśnice dopuszczone do gaszenia urządzeń elektrycznych pod napięciem
oznaczone są dodatkowo literą E.

Rodzaje sprzętu przeciwpożarowego

Podręczny sprzęt gaśniczy jest to sprzęt gaśniczy uruchamiany ręcznie służący do

zwalczania pożarów w początkowej fazie (w tzw. zarodku).

Do podręcznego sprzętu gaśniczego należy:

−

hydronetka – plastykowy pojemnik zaopatrzony w ręczną pompkę ssąco–tłoczącą i wąż
z dyszą rozpylającą strumień wody lub piany ze zbiornika o pojemności około 10 litrów.
Służy do gaszenia niewielkich źródeł ognia. Specjalne zakończenie dyszy, tzw.
prądownica pozwala na regulowanie strumienia.

−

koc gaśniczy – wykonany z tkaniny niepalnej. Służy do gaszenia niewielkich źródeł
ognia, małych urządzeń i płonącej odzieży.

−

tłumica – płaska miotła wiklinowa lub blaszana, osadzona na długim trzonku, obszyta
filcem. W czasie akcji gaśniczej zanurza się ją w wodzie i mokrą uderza w zarzewie
ognia. Używana do gaszenia ściółki leśnej, strzech itp.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

szafka hydrantowa – hydrant wewnętrzny, zawór zainstalowany na specjalnej sieci
wodociągowej, obudowany metalową szafką.

−

agregat gaśniczy – gaśnica o zwiększonych rozmiarach, często o pojemności
kilkudziesięciu litrów. Zwykle wyposażona w koła ułatwiające przemieszczanie.

Gaśnice

Gaśnice proszkowe

−−−−

z wewnętrznym ładunkiem zasilającym CO

, dozowanie środka gaśniczego przez zawór

lub prądownicę proszkową,

−−−−

pod stałym ciśnieniem, z zaworem dozującym, wyposażonym we wskaźnik ciśnienia.

Rys. 7. Gaśnice proszkowe [16]

Zastosowany w gaśnicach proszek gaśniczy BC lub ABC oraz różne wersje pojemności

zbiorników pozwalają na szeroki zakres ich zastosowania. Są szczególnie zalecane
do zabezpieczania przeciwpożarowego różnych typów samochodów, garaży, biur, mieszkań,
warsztatów, magazynów, hal przemysłowych, zakładów energetycznych i chemicznych,
budynków administracji państwowej, służby zdrowia, oświaty, nauki, kultury, itp.

Gaśnice śniegowe

Rys. 8. Gaśnice śniegowe [16]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przeznaczone do gaszenia pożarów grupy BC oraz pożarów instalacji i urządzeń

elektrycznych

znajdujących

się

pod

napięciem.

Wykonane

bazie

butli

wysokociśnieniowych zawierających CO

. Zalecane do stosowania w energetyce, lakierniach,

magazynach, stacjach benzynowych i halach przemysłowych.

Gaśnice i agregaty pianowe

Rys. 9.

Gaśnice i agregaty pianowe [16]

Przeznaczone do gaszenia pożarów grupy AB. Zalecane do stosowania w przemyśle

petrochemicznym, drzewnym, na stacjach paliw, w magazynach cieczy łatwopalnych, bazach
transportowych, zabudowaniach rolniczych.

Agregaty gaśnicze

Rys. 10. Agregaty gaśnicze [16]

Przeznaczone do gaszenia pożarów grupy BC lub ABC (w zależności od stosowanego

proszku). Znajdują szczególne zastosowanie jako uzupełnienie sprzętu w akcjach
ratowniczych straży pożarnych, kolumn transportowych, jako zabezpieczenie lotnisk,
w rafineriach oraz innych dużych zakładach przemysłowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Samoczynne urządzenia gaśnicze

Rys. 11. Samoczynne urządzenia gaśnicze [16]

Przeznaczone do gaszenia pożarów grupy ABC. Zalecane do stosowania

w pomieszczeniach zamkniętych, takich jak: magazyny farb, olejów, materiałów
łatwopalnych, rozdzielnie elektryczne itp., w których nie przewiduje się stałej obsługi. SUG
(samoczynne urządzenia gaśnicze) są wyposażone w samoczynny zawór ampułkowy, który
może być uruchamiany impulsem elektrycznym przesyłanym z automatycznej centrali
alarmowej lub w wyniku przekroczenia określonej temperatury w pomieszczeniach.

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jakie są główne przyczyny powstawania pożarów?

Jakie warunki muszą być spełnione, aby obrona czynna przed pożarem była skuteczna?

Jakie rozróżniamy typy pożarów?

Do jakich typów pożarów używane są gaśnice pianowe, proszkowe, śniegowe?

Co zaliczamy do podręcznego sprzętu gaśniczego?

4.5.3 Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dobierz sprzęt i środki gaśnicze w zależności od rodzaju pożaru.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z instrukcjami przeciwpożarowymi oraz instrukcjami stosowania sprzętu
i środków gaśniczych,

zidentyfikować rodzaj pożaru,

zanotować możliwe do zastosowania środki gaśnicze,

krótko je scharakteryzować.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

instrukcje przeciwpożarowe, instrukcje stosowania sprzętu i środków gaśniczych,

−

literatura wskazana przez nauczyciela.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Wykonaj symulację polegającą na zastosowaniu podręcznego sprzętu i środków

gaśniczych do gaszenia pożaru.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

wybrać odpowiedni sprzęt lub środek gaśniczy do określonego typu pożaru,

omówić sposób użycia danego sprzętu lub środka gaśniczego,

omówić najczęściej popełniane błędy przy stosowaniu ww. środków.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

sprzęt i środki gaśnicze,

−

instrukcje przeciwpożarowe, instrukcje stosowania sprzętu i środków gaśniczych,

−

literatura wskazana przez nauczyciela.

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

wymienić główne przyczyny pożarów ?

omówić rodzaje środków gaśniczych?

sklasyfikować typy pożarów?

wyjaśnić sposób posługiwania się gaśnicą proszkową, śniegową,
pianową?

dobrać sprzęt gaśniczy do określonego typu pożaru?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

Przeczytaj uważnie instrukcję.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.

Test zawiera 20 zadań dotyczących przestrzegania przepisów bezpieczeństwa i higieny
pracy z urządzeniami elektrycznymi, pierwszej pomocy w wypadkach przy pracy
i organizacji stanowiska pracy. Wszystkie zadania są zadaniami wielokrotnego wyboru
i tylko jedna odpowiedź jest prawidłowa.

Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi: zaznacz prawidłową
odpowiedź X (w przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem,
a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową).

Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.

Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego
rozwiązanie na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny. Trudności mogą
przysporzyć Ci zadania: 16–20, gdyż są one na poziomie trudniejszym niż pozostałe.
Przeznacz na ich rozwiązanie więcej czasu.

Na rozwiązanie testu masz 45 minut.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

Osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę to
a)

pracodawca.

pracownik.

przedsiębiorca.

kooperant.

Zapewnienie wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy jest
a)

obowiązkiem pracodawcy.

prawem pracodawcy.

obowiązkiem pracownika.

prawem pracownika.

Stosowanie nauszników i wkładek przeciwhałasowych jest konieczne, jeżeli hałas na
stanowisku pracy przekracza
a)

55 dB.

65 dB.

75 dB.

85 dB.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Negatywnym skutkiem hałasu w pracy nie jest
a)

zaburzenie akcji serca.

zmiana rytmu oddychania.

łamliwość kości.

zaburzenie wzroku.

Do ochrony przeciwwibracyjnej nie stosuje się
a)

kurtek przeciwwibracyjnych.

rękawic przeciwwibracyjnych.

pasów przeciwwibracyjnych.

obuwia przeciwwibracyjnego.

Minimalna niebezpieczna dla człowieka wartość prądu przemiennego płynącego przez
dłuższy czas wynosi
a)

30 mA.

50 mA.

70 mA.

90 mA.

Pracownik może być dopuszczony do pracy w ruchu zakładu wiertniczego, jeżeli
a)

posiada wymagane kwalifikacje lub potrzebne umiejętności do wykonywania pracy.

odbył aktualne przeszkolenia w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy.

w wyniku badań lekarskich został uznany za zdolnego do wykonywania określonej
pracy.

wszystkie odpowiedzi są prawidłowe.

Osobę nieprzytomną z zachowanym krążeniem i oddychaniem należy ułożyć w pozycji
a)

bezpiecznej (bocznej ustalonej).

bezpiecznej (na plecach z uniesionymi nogami).

bezpiecznej (na brzuchu z głową odchyloną w bok).

nie zmieniać pozycji.

Odpady, które wprowadzone do środowiska nawet w małych ilościach natychmiast
powodują jego trwałą degradację są klasyfikowane jako
a)

szkodliwe.

uciążliwe.

zagrażające.

niebezpieczne.

10.

Znak

ostrzega przed

skażeniem biologicznym.

substancjami i preparatami szkodliwymi lub drażniącymi.

substancjami i preparatami toksycznymi.

materiałem radioaktywnym lub promieniowaniem jonizującym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11.

Znak

oznacza

skrzyżowanie na drodze ewakuacyjnej.

umiejscowienie zestawu do udzielania pierwszej pomocy.

umiejscowienie planu ewakuacji.

miejsce, w którym może pojawić się zagrożenie dla zdrowia.

12.

W przypadku pożaru należy zawiadomić straż pożarną dzwoniąc po numer
a)

997 lub 112 (z telefonu komórkowego).

998 lub 112 (z telefonu komórkowego).

999 lub 113 (z telefonu komórkowego).

998 lub 113 (z telefonu komórkowego).

13.

Na stanowisku pracy, w którym występuje zagrożenie pyłami szkodliwymi dla zdrowia
wolno zatrudnić pracownika, który
a)

ukończył 18 lat.

ukończył 21 lat.

waży co najmniej 90 kg.

waży mniej niż 90 kg.

14.

Do szkód wynikających z wykonywania głębokich wierceń nie należą
a)

zajmowanie coraz większych powierzchni gruntów pod wiertnię.

zużywanie coraz większych ilości czystej wody do celów technologicznych
i socjalnych, co przyczynia się do zwiększenia ilości ścieków i skażonych wód
technologicznych.

zużywanie różnych, specjalnych płuczek wiertniczych w dużej objętości,
obrabianych często odczynnikami chemicznymi nie obojętnymi, a nawet
toksycznymi, szkodliwymi dla środowiska naturalnego.

„kwaśne deszcze” (ulatniające się związki siarki, węgla i azotu) powodujące
nadmierne zakwaszenie gleby, a w konsekwencji degradację obszarów rolnych
i leśnych.

15.

Wibracje powodują silne podrażnienie błędnika przy częstotliwościach rzędu
a)

2 Hz.

20 Hz.

200 Hz.

2 kHz.

16.

rodkiem zapobiegającym utracie krążenia płuczki wiertniczej jest zastosowanie

płuczki o większej lepkości.

płuczki o mniejszej lepkości

wyższych obrotów wiertła.

niższych obrotów wiertła.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17.

Młodociany może być zatrudniony

Od 7

do 16

Od 5

do 12

Od 17

do 23

Od 7

do 14

18.

Płuczka wiertnicza jest stosowana w wiertnictwie w celu
a)

chłodzenia świdrów.

oczyszczania świdra ze zwiercin.

odpowiedzi a i b są prawidłowe.

adna odpowiedź nie jest prawidłowa.

19.

W przypadku porażenia prądem ratownik powinien w pierwszej kolejności
a)

uwolnić człowieka porażonego spod napięcia.

rozpoznać stan zagrożenia porażonego.

skontrolować oddech.

zmierzyć ciśnienie i skontrolować tętno.

20.

W przypadku, gdy w sytuacji zagrożenia powstrzymanie się od wykonywania pracy nie
usuwa bezpośredniego zagrożenia dla zdrowia lub życia pracownika:
a)

pracownik powinien podjąć działania w celu usunięcia zagrożenia i pozostać na
stanowisku do czasu przybycia pomocy.

pracownik ma prawo oddalić się z miejsca zagrożenia, zawiadamiając o tym
niezwłocznie przełożonego.

pracownik nie ma prawa oddalić się z miejsca pracy do czasu przybycia
przełożonego.

pracownik ma prawo oddalić się jak najprędzej z miejsca zagrożenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ……………………………………………………..

Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony środowiska
oraz prawa pracy

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

Białaczewski A.: Wiertnictwo i górnictwo z zasadami bhp. Wydawnictwa Geologiczne,
Warszawa 1978

Golisz T.: Ratownik górniczy. Ślaskie Wydawnictwo Techniczne, Katowice 1992

Hansen A.: Bezpieczeństwo i higiena pracy. WSiP, Warszawa 1998

Mac S., Leowski J.: Bezpieczeństwo i higiena pracy. WSiP, Warszawa 1996

Rączkowski B.: Bhp w praktyce. ODDK, Gdańsk 2002

Stępczak K.: Ochrona i kształtowanie środowiska. WSIP, Warszawa 2001

Wojnar K.: Wiertnictwo, technika i technologia. Wydawnictwo Naukowe PWN,
Warszawa–Kraków 1993

Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 24 maja 2007 r.w sprawie bezpieczeństwa
i higieny pracy, prowadzenia ruchu oraz specjalistycznego zabezpieczenia
przeciwpożarowego w zakładach górniczych wydobywających kopaliny otworami
wiertniczymi Dz. U. Nr 106 z dnia 15.06.2007 poz. 726

Ustawa o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób
zawodowych z dnia 30 października 2002 r. Dz. U. r. Nr 199, poz. 1673.

10.

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24 sierpnia 2004 r. w sprawie wykazu prac
wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac
(Dz. U. nr 200 z dnia 14 września 2004 r. poz. 2047)

11.

„Prawo ochrony środowiska” z dnia 27 kwietnia2001 (Dz. U. 2001 nr 62 poz. 627).

12.

Ustawa o odpadach” z dnia 27 kwietnia 2001 (Dz. U. 2001 nr 62 poz. 628).

13.

Prawo geologiczne i górnicze

(

Dz. U. 2005 nr 228 poz. 1947)

14.

www.automobilklub.chelm.pl

15.

http://www.motocykle.slask.pl/inne/pierwsza–pomoc

16.

www.mar–poz.waw.pl

17.

Stan bezpieczeństwa i higieny pracy w górnictwie, Wyższy Urząd Górniczy, 2006