01 Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy 18

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Krystian Wiśniewski

Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,
ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska
311[38].O1.01

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
mgr Monika Sarzalska
mgr Damian Ostrowski

Opracowanie redakcyjne:
dr inż. Krystian Wiśniewski

Konsultacja:
mgr inż. Halina Bielecka

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 311[38].O1.01
„Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska”, zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu technik
transportu kolejowego.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Ochrona przeciwpożarowa

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Zasady postępowania w razie pożaru lub wybuchu

4.2.1 Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Pierwsza pomoc

4.3.1 Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Bezpieczeństwo pracy z urządzeniami elektrycznymi i środki ochrony

indywidualnej

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

4.5. Ocena ryzyka zawodowego i zasady ochrony środowiska na stanowisku

pracy

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.2. Pytania sprawdzające

4.5.3. Ćwiczenia

4.5.4. Sprawdzian postępów

4.6. Ergonomia w kształtowaniu warunków pracy

4.6.1 Materiał nauczania

4.6.2. Pytania sprawdzające

4.6.3. Ćwiczenia

4.6.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy dotyczącej przestrzegania przepisów

bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska.

W poradniku zamieszczono:

−

Wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś
mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej.

−

Cele kształcenia jednostki modułowej.

−

Materiał nauczania (rozdział 4), który umożliwia samodzielne przygotowanie się do
wykonania ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianów. Obejmuje on również ćwiczenia, które
zawierają:
wskazówki potrzebne do realizacji ćwiczenia. Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem

tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie,
czy dobrze wykonujesz daną czynność,

pytania sprawdzające wiedzę potrzebną do wykonania ćwiczenia,
sprawdzian postępów.

−

Zestaw zadań testowych sprawdzających Twoje opanowanie wiedzy i umiejętności
z zakresu całej jednostki. Zaliczenie tego testu jest dowodem osiągnięcia umiejętności
określonych w tej jednostce modułowej.
Jednostka modułowa „Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony

przeciwpożarowej i ochrony środowiska”, której treści teraz poznasz jest jednym z elementów
koniecznych do bezpiecznego kształtowania warunków pracy na kolei i prawidłowego
postępowania w razie wypadku (udzielanie pierwszej pomocy poszkodowanym), wybuchu lub
pożaru.

Materiał nauczania przekazany do Twojej dyspozycji w tej jednostce modułowej pozwala

na opanowanie wiedzy i umiejętności niezbędnych (i wymaganych) do funkcjonowania
człowieka w każdej dziedzinie życia. Poznane przepisy i zasady niejednokrotnie mogą
pozwolić Ci na szybką ocenę zmieniającej się sytuacji oraz na uratowanie komuś życia, np. po
wypadku, gdy zanikną czynności życiowe – a Ty je przywrócisz! W związku z tym materiał
nauczania tej jednostki modułowej jest obszerny, dlatego też, aby opanować kompleksowo
zalecany materiał nauczania i wykonać niektóre ćwiczenia, będziesz musiał skorzystać
z różnych dodatkowych źródeł informacji wskazanych w bibliografii.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

311[38].O1.02

Stosowanie prawa transportu

kolejowego

311[38].O1.03

Analizowanie budowy

drogi kolejowej

311[38].O1.04

Analizowanie budowy

i działania pojazdów

kolejowych

Moduł 311[38].O1

Podstawy transportu kolejowego

311[38].O1.05

Marketing usług

kolejowych

311[38].O1.06

Obsługa informatyczna

transportu kolejowego

311[38].O1.01

Przestrzeganie przepisów

bezpieczeństwa i higieny pracy,

ochrony przeciwpożarowej

oraz ochrony środowiska

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

czytać ze zrozumieniem teksty i przepisy,

−

posługiwać się Polskimi Normami,

−

posługiwać się mapami budynków,

−

odnaleźć się na mapie budynków.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

–

określić prawa i obowiązki pracownika oraz pracodawcy dotyczące bezpieczeństwa
i higieny pracy oraz ochrony przeciwpożarowej,

–

posłużyć się przepisami prawa pracy,

−

określić wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczące pomieszczeń pracy
i pomieszczeń higieniczno-sanitarnych,

−

rozpoznać czynniki szkodliwe, uciążliwe i niebezpieczne dla zdrowia podczas
wykonywania określonych prac,

−

zareagować w przypadku zagrożenia pożarowego zgodnie z instrukcją przeciwpożarową,

−

zastosować podręczny sprzęt oraz środki gaśnicze zgodnie z zasadami ochrony
przeciwpożarowej,

−

posłużyć się sprzętem ratunkowym, ratowniczym i gaśniczym,

−

udzielić pierwszej pomocy w stanach zagrożenia zdrowia i życia,

−

określić skutki oddziaływania prądu elektrycznego, wibracji i hałasu na organizm ludzki,

−

zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska w eksploatacji kolei,

−

dobrać odzież ochronną oraz środki ochrony indywidualnej,

−

zinterpretować i stosować przepisy kodeksu pracy dotyczące praw i obowiązków
pracownika oraz warunków pracy,

−

zorganizować bezpieczne i ergonomiczne stanowisko pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Ochrona przeciwpożarowa

4.1.1. Materiał nauczania

Statystyki pożarów wykazują, że zły stan, nieprawidłowa eksploatacja i konserwacja

instalacji i urządzeń elektrycznych, a także innych urządzeń i obiektów, są często przyczyną
pożarów i wypadków z ludźmi (w tym z utratą życia). Najczęstsze przyczyny pożarów to:

−

wady, uszkodzenia i niewłaściwe użytkowanie instalacji elektrycznych, np. przeciążenia,

−

wadliwe działanie mechanizmów – brak konserwacji, oczyszczania z kurzu, brudu,

−

przepięcia łączeniowe – słabo skręcone, krótko połączone lub źle zaizolowane łączenia,

−

samozapalenie – powstaje w wyniku reakcji chemicznych lub procesów biologicznych,
powodujących stopniowe nagrzewanie się danej substancji, aż do zapalenia się,
samozapaleniu ulegają np. węgiel, drewno, farby, lakiery, tłuszcze, nawozy, pasze, karbid.

−

zaprószenie ognia – najczęściej niedopałkiem papierosa, nie zgaszoną zapałką, itp.,

−

wyładowania atmosferyczne – pioruny.
Stosowanie różnego rodzaju zabezpieczeń zmniejsza zagrożenia pożarowe, nie daje

jednak całkowitej gwarancji bezpieczeństwa. Miejsca nie tylko na kolei, ale i wszędzie,
w których użytkowane są instalacje i urządzenia elektroenergetyczne oraz pomieszczenia,
w których występują zagrożenia wybuchem, powinny być wyposażone w niezbędne środki
ochrony i sprzęt gaśniczy oraz instrukcje postępowania w razie pożaru.

Organizacja ochrony przeciwpożarowej

Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji odpowiada za realizację polityki państwa

w zakresie ochrony przeciwpożarowej oraz pełni nadzór nad funkcjonowaniem krajowego
systemu ratowniczo-gaśniczego. Za jego zgodą mogą być tworzone zakładowe straże pożarne,
zakładowe służby ratownicze, gminne albo miejskie zawodowe straże pożarne, terenowe
służby ratownicze oraz inne jednostki ratownicze. Centralnym organem administracji
państwowej w sprawach ochrony przeciwpożarowej oraz organizacji krajowego systemu
ratowniczo-gaśniczego jest Komendant Główny Państwowej Straży Pożarnej, który
odpowiada za realizację tych zadań. Na terenie danego województwa wojewoda koordynuje
funkcjonowanie krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego za pomocą zespołu do spraw
ochrony przeciwpożarowej i ratownictwa, a w sytuacjach nadzwyczajnych zagrożeń ludzi
i środowiska kieruje jego działaniem.

W zakresie ustalonym przez Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji zadania

ochrony przeciwpożarowej, realizują również inni ministrowie, wojewodowie, organy gminy –
w stosunku do budynku, obiektu lub terenu oraz jednostek organizacyjnych im podległych lub
przez nich nadzorowanych oraz podmiotów gospodarczych, dla których są organami
założycielskimi.

Jednostkami ochrony przeciwpożarowej są: jednostki organizacyjne Państwowej Straży

Pożarnej, zakładowa straż pożarna, zakładowa służba ratownicza, gminna zawodowa straż
pożarna, terenowa służba ratownicza, ochotnicza straż pożarna, związek ochotniczych straży
pożarnych i inne jednostki ratownicze.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Działania ratownicze

Działania ratownicze prowadzą jednostki ochrony przeciwpożarowej, o których wyżej

mowa. Mają one obowiązek, na wezwanie Państwowej Straży Pożarnej uczestniczenia
w operacjach ratowniczych poza terenem własnego działania.

Kierujący działaniem ratowniczym może zarządzić ewakuację ludzi i mienia. Wstrzymać

ruch drogowy oraz wprowadzić zakaz przebywania osób trzecich w rejonie działania
ratowniczego, przejąć w użytkowanie na czas niezbędny dla działania ratowniczego
nieruchomości i ruchomości, środki transportu, sprzęt, ujęcia wody, inne środki gaśnicze,
a także przedmioty i urządzenia przydatne w działaniu ratowniczym. Kierujący działaniem
ratowniczym ma prawo żądać niezbędnej pomocy od instytucji, organizacji, podmiotów
gospodarczych i osób fizycznych.

Wymagania w zakresie ochrony przeciwpożarowej

Bezpieczeństwo pożarowe należy rozumieć jako stan eliminujący zagrożenie dla życia lub

zdrowia ludzi, uzyskiwany przez funkcjonowanie systemu norm prawnych i technicznych
środków zabezpieczenia przeciwpożarowego oraz prowadzonych działań zapobiegawczych
przed pożarem.

W obiektach położonych na terenie kolei oraz na terenach przyległych do nich zabronione

jest wykonywanie czynności, które mogą spowodować pożar, jego rozprzestrzenienie się,
utrudnienie prowadzenia działania ratowniczego lub ewakuacji, a w szczególności:
1) używanie otwartego ognia, palenie tytoniu i stosowanie innych czynników mogących

zainicjować zapłon występujących materiałów,

2) wysypywanie gorącego popiołu i żużla lub spalanie śmieci i odpadków w miejscu

umożliwiającym zapalenie się sąsiednich urządzeń i instalacji palnych,

3) przechowywanie materiałów palnych w odległości mniejszej niż 0,5 m:

−

od urządzeń instalacji, których powierzchnie mogą nagrzewać się powyżej 100°C,

−

od linii o napięciu powyżej 1 000 V, przewodów uziemiających i odgromowych,

4) użytkowanie elektrycznych urządzeń ogrzewczych (np. w wagonach) ustawionych

bezpośrednio na podłożu palnym, z wyjątkiem urządzeń odpowiednio zabezpieczonych,

5) stosowanie na osłony punktów świetlnych materiałów palnych, z wyjątkiem materiałów

trudno zapalnych, jeżeli zostaną umieszczone w odległości co najmniej 5 cm od żarówki,

6) instalowanie opraw oświetleniowych oraz sprzętu instalacji elektrycznych (gniazda, itd.)

bezpośrednio na podłożu palnym, jeżeli ich konstrukcja nie zabezpiecza przed zapaleniem,

7) składowanie materiałów palnych na drogach komunikacji ogólnej służących ewakuacji,
8) ustawianie na klatkach schodowych, przejściach naziemnych, podziemnych jakichkolwiek

przedmiotów utrudniających ewakuację,

9) zamykanie drzwi ewakuacyjnych w sposób uniemożliwiający ich natychmiastowe użycie,
10) uniemożliwianie lub ograniczanie dostępu do:

−

urządzeń przeciwpożarowych (gaśniczych, zabezpieczających, uruchamiających

instalację sygnalizacyjno-alarmową, hydrantów, przeciwpożarowych zbiorników
wodnych, klap przeciwpożarowych, urządzeń do usuwania dymów, gazów pożarowych

−

urządzeń uruchamiających i sterujących instalacje gaśnicze,

−

wyjść ewakuacyjnych,

−

wyłączników i tablic rozdzielczych prądu elektrycznego oraz głównych zaworów gazu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Właściciele dworców, ich zarządcy lub użytkownicy budynków oraz placów składowych,

terminali przeładunkowych, magazynów są zobowiązani do:
1) umieszczenia w miejscach widocznych wykazu telefonów alarmowych oraz instrukcji

postępowania na wypadek pożaru,

2) oznakowania, zgodnie z Polskimi Normami:

−

miejsc usytuowania urządzeń przeciwpożarowych (rys. 1),

−

elementów sterujących urządzeniami przeciwpożarowymi,

−

dróg ewakuacyjnych,

−

lokalizacji przeciwpożarowych wyłączników prądu, głównych zaworów gazu oraz

materiałów niebezpiecznych pożarowo,

3) wokół placów składowych, składowisk przy obiektach tymczasowych o konstrukcji palnej,

należy zachować pas ochronny o szerokości minimum 2 m i nawierzchni z materiałów
niepalnych lub gruntowej oczyszczonej,

4) składowanie stałych materiałów palnych związanych z jego funkcją, pod ścianami obiektu

z wyjątkiem materiałów niebezpiecznych pożarowo, jest dopuszczalne pod warunkiem:

−

nieprzekroczenia strefy pożarowej dla danego obiektu,

−

zachowania dostępu do obiektu na wypadek działania ratowniczego,

−

nienaruszenia wymaganej przepisami minimalnej odległości od obiektów sąsiednich.

Rys. 1. Oznakowanie przeciwpożarowe: a) gaśnica, b) telefon do użycia w stanie zagrożenia,
c) hydrant wewnętrzny, d) alarmowy sygnalizator akustyczny, e) zestaw sprzętu pożarniczego, f) zakaz
gaszenia wodą, g) kierunek drogi dojścia do urządzeń przeciwpożarowych, h) drabina pożarowa, i) nie
zastawiać, j) zakaz używania otwartego ognia, palenie tytoniu zabronione, k) palenie tytoniu
zabronione, l) uruchamianie ręczne, m) niebezpieczeństwo pożaru – materiały łatwo palne, n)
niebezpieczeństwo pożaru – materiały utleniające, o) niebezpieczeństwo wybuchu – materiały
wybuchowe [4, s. 236]

Warunki powstania pożarów

Do spalania potrzebne są trzy czynniki: paliwo, tlen i wysoka temperatura. Wystarczy brak

któregokolwiek z nich, aby ugasić ogień. Gasząc pożar należy o tym pamiętać, gdyż
przemyślana akcja ratownicza jest prostsza i skuteczniejsza. Jeśli jest tylko taka możliwość,
należy z ognia i jego najbliższego sąsiedztwa odciągnąć wszelkie materiały palne, a zwłaszcza
pojemniki z paliwem i butle z gazem. Do gaszenia pożarów w zarodku służą podręczne środki
gaśnicze, takie jak: gaśnice, woda, piasek, koce gaśnicze, hydronetki, tłumnice, bosaki itd.

Pożary w zależności od rodzaju palącego się materiału dzielą się na:

A – pożary ciał stałych pochodzenia organicznego, podczas spalania których występuje

zjawisko oparzenia się (drewno, papier, węgiel, itp.),

B – pożary cieczy palnych i ciał stałych topiących się podczas palenia (benzyna, nafta,

rozpuszczalniki, alkohole, itp.),

C – pożary gazów (metan, gaz ziemny, acetylen, itp.).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Środki gaśnicze

Woda – jest całkowicie niepalna, w zetknięciu z ogniem wytwarza dużą ilość pary wodnej,

która z najbliższego otoczenia ogniska pożaru wypiera powietrze, a więc i tlen, przerywając
lub utrudniając w ten sposób proces palenia. Istnieją ogniska pożarów, których nie wolno gasić
wodą, ze względu na możliwość spowodowania groźnych następstw. Są to pożary:

−

materiałów, w których pod wpływem zetknięcia z wodą zachodzą reakcje chemiczne –
karbid, sód, potas, wapno – które polane wodą wytwarzają palne lub wybuchowe gazy,

−

płynów łatwopalnych, lżejszych od wody, np. benzyny, nafty itp., które palą się ogniem
tylko na powierzchni płynów.
Piana – działanie gaśnicze piany polega na odcięciu dostępu powietrza do palących się

materiałów. Nie wolno używać jej do gaszenia urządzeń elektrycznych pod napięciem oraz ciał
reagujących z wodą.

Dwutlenek węgla (CO

) – jest bardzo dobrym środkiem gaśniczym nadającym się do

gaszenia wszystkich pożarów i nie powodującym żadnych zniszczeń ani strat. Działanie
gaśnicze dwutlenku węgla polega na obniżeniu temperatury i odcięciu dopływu powietrza do
ogniska pożaru. Dwutlenek węgla nie przewodzi prądu elektrycznego, nie wchodzi w reakcje
z innymi ciałami, nie niszczy, nie moczy gaszonych przedmiotów. Jest lżejszy od wszystkich
płynów łatwopalnych i nie tworzy mieszanin wybuchowych. Podczas gaszenia za pomocą CO

należy pamiętać, że gaśnica w czasie działania silnie się oziębia, stwarzając niebezpieczeństwo
odmrożenia rąk. Dlatego gaśnicę w czasie działania należy trzymać tylko za uchwyty.

Halony – są to ciecze niepalne, o różnym składzie chemicznym, wyjątkowo skuteczne przy

gaszeniu palących się produktów naftowych i innych cieczy łatwo zapalnych, ciał reagujących
chemicznie z wodą, silników spalinowych i elektrycznych a także instalacji i urządzeń pod
napięciem. Halony, w niektórych przypadkach, mogą wytwarzać duszące, drażniące, a nawet
trujące gazy zagrażające gaszącemu. Dlatego, gaśnic halonowych nie należy stosować do
gaszenia pożarów w ciasnych, zamkniętych pomieszczeniach.

Proszki gaśnicze – są to odpowiednio spreparowane związki sodu i potasu, sypkie

i odporne na zawilgocenie. Działanie gaśnicze proszku polega na przerywaniu reakcji spalania.
Nadają się zwłaszcza do gaszenia płynów i gazów łatwo palnych oraz w miejscach, w których
użycie innych płynnych środków mogłoby spowodować zniszczenia, np. w muzeach,
bibliotekach, archiwach itp. Proszki gaśnicze nie przewodzą prądu elektrycznego, można je
stosować do gaszenia instalacji i urządzeń pod napięciem (tablice rozdzielcze, kable itp.).

Piasek – jest środkiem gaśniczym stosowanym w początkowej fazie pożaru i w momencie,

gdy nie ma w danej chwili innych środków gaśniczych. Jego działanie polega na tłumieniu
ognia. Można go stosować, ale bardzo ostrożnie (może wystąpić porażenie) do gaszenia
urządzeń elektrycznych pod napięciem (np. kabli, muf, kondensatorów energetycznych, itp.).

Sprzęt gaśniczy i jego użytkowanie

Do podręcznego sprzętu gaśniczego zalicza się: skrzynie z piaskiem, beczki z wodą,

wiadra, łopaty, kilofy, łomy, siekiery, topory, bosaki, drabiny, hydronetki, koce gaśnicze.
Natomiast do bardziej skutecznego sprzętu gaśniczego zaliczamy hydranty oraz gaśnice.

Hydranty – zaopatrzone są w wąż o długości do 25 m parciano-gumowy i prądownicę.

Umieszcza się je we wnękach ścian w odpowiednich szafkach. Najczęściej są zasilane wodą
o wysokim ciśnieniu, takim aby pożar można gasić bezpośrednio po podłączeniu.

Gaśnice – służą do gaszenia ognia w zarodku. Działanie ich jest półautomatyczne, tzn. po

ręcznym uruchomieniu samoczynnie wyładowują zawartość i wymagają tylko kierowania
strumienia środka gaśniczego na ogień. Gaśnice najczęściej ładowane są pianą (gaśnice
pianowe), dwutlenkiem węgla (tzw. gaśnice śniegowe), proszkiem gaśniczym (gaśnice
proszkowe), halonami (gaśnice halonowe). Podczas gaszenia gaśnicami pianowymi należy je

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

trzymać do góry dnem (rys. 2 a), w pozostałych przypadkach normalnie w pozycji pionowej do
góry (rys. 2 b) oraz należy postępować jak wskazuje instrukcja na gaśnicy (rys. 2 c).

Gaszenie pożarów

Do gaszenia pożarów o niewielkich rozmiarach można przystąpić wyłącznie wtedy, gdy

nie będzie to stanowiło zagrożenia własnego życia i zdrowia. Do gaszenia najlepsze
i najwygodniejsze w użyciu są gaśnice. Mają one na obudowie wyraźne i duże oznaczenia
literowe, z których wynika, do gaszenia jakiego rodzaju pożaru są przeznaczone (rys. 2 c):

−

z grupy A (ciała stałe pochodzenia organicznego, przy spalaniu których występuje
zjawisko żarzenia) używana jest woda, piana gaśnicza, proszek gaśniczy, dwutlenek węgla

−

z grupy B (ciecze palne i substancje stałe topniejące wskutek ciepła) używana jest piana
gaśnicza, proszek gaśniczy, dwutlenek węgla,

−

z grupy C (gazy palne) – używany jest proszek gaśniczy, dwutlenek węgla,

−

dodatkowo do gaszenia pożarów z grupy E (pożary z grup ABC występujące w obrębie
urządzeń pod napięciem) – używany jest proszek gaśniczy, dwutlenek węgla.

Rys. 2. Sposób użycia gaśnicy: a) pianowej, b) śniegowej [3], c) gaśnica proszkowa i jej instrukcja obsługi

Gaszenie odzieży

W trakcie pożaru może się zapalić odzież. Aby tego uniknąć, przed przejściem obok ognia

należy, jeżeli to możliwe, zmoczyć swoje ubranie lub owinąć ciało mokrą grubą tkaniną
z naturalnych materiałów. Człowiek, na którym pali się ubranie, najczęściej będzie biegł,
uciekał. Musimy przewrócić go twarzą do ziemi. Zabezpieczymy go w ten sposób przed
bardzo groźnym wchłonięciem ognia do płuc i poparzeniem dróg oddechowych. Płonącą
odzież najlepiej ugasić wodą. W przypadku jej braku należy poszkodowanego nakryć kocem
gaśniczym lub jakimkolwiek innym, dużym i grubym kawałkiem materiału (rys. 3).

Nakrywając człowieka, na którym pali się odzież, należy koc lub jakąkolwiek inną płachtę

kłaść „od siebie”, przydeptując jej brzeg. Taki sposób nakrywania zabezpieczy przed
oparzeniami osobę gaszącą. Następnie należy spod materiału usunąć powietrze (dociskając
płachtę do ratowanego lub go w nim zawijając). Jeżeli dysponujemy tylko kurtką, odzież na
poszkodowanym należy gasić tłumiąc ogień i przesuwając kurtkę (bez podnoszenia) od głowy
w kierunku nóg. Po ugaszeniu należy udzielić pierwszej pomocy i wezwać pogotowie
ratunkowe.

Rys. 3. Sposób użycia koca gaśniczego [6, s. 226]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zapobieganie pożarom i wybuchom

Obowiązkiem każdego człowieka jest współuczestniczyć we wszystkich przedsięwzięciach

zmierzających do zapewnienia ochrony przeciwpożarowej. Polega to między innymi na
postępowaniu zgodnie z obowiązującymi przepisami, własnym rozsądkiem, tak aby nie
stwarzać możliwości powstania zagrożenia pożarowego i pożaru oraz na niezwłocznym
usuwaniu, w miarę możliwości, zauważonych zagrożeń, prowadzących do wybuchu pożaru.

Obecnie na świecie istnieje coraz więcej urządzeń wykrywających i zapobiegających

powstawaniu pożarów, przez to ograniczających powstawanie strat i ofiar w ludziach.

Do wczesnego rozpoznawania pożarów, przy niewielkim stężeniu dymu najlepiej nadają

się czujniki jonizacyjne. Zaletą tej metody jest sygnalizowanie obecności zarówno dymu, jak
i bardzo małych cząstek. Są to specjalne układy, w których zastosowane są autoadaptacyjne
czujniki, mające stałą czułość względną, niezależną od czynników zewnętrznych (temperatury,
wilgotności i stopnia zanieczyszczenia powietrza). W przypadku wykrycia dymu przez ten
układ wyzwalany jest sygnał alarmowy. Centrala lokalizuje automatycznie miejsce usytuowania
czujnika, który wysyła sygnał alarmowy.

Inne systemy rozpoznawania pożarów działają podobnie tzn. wysyłają akustyczne

i optyczne sygnały alarmowe, wskazujące miejsce powstania pożaru oraz sterują
przeciwpożarowymi urządzeniami zabezpieczającymi i gaszącymi. Głównym sterownikiem
takich urządzeń jest wieloprocesorowa centralka, która ma możliwość satelitarnego chronienia
obiektu i przekazywania sygnału alarmowego do punktu informacyjno-dyspozycyjnego.

Centralka odbiera i analizuje sygnały nadchodzące z:

−

czujek pożarowych, ręcznych ostrzegaczy pożarowych oraz czujek analogowych,

−

konwencjonalnych czujek pożarowych włączonych w adresowalną linię dozorową poprzez
układ adaptera.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie są najczęstsze przyczyny pożarów?
2. Kto sprawuje władzę nad jednostkami ochrony przeciwpożarowej?
3. Jakie są jednostki ochrony przeciwpożarowej?
4. Jaką ma władzę i czego może żądać kierujący działaniami ratowniczymi?
5. Co w obiektach położonych na terenie kolei i terenach im przyległych jest zabronione?
6. Jak oznakowane, zgodnie z Polskimi Normami, muszą być miejsca usytuowania urządzeń

przeciwpożarowych?

7. Jak obiekty powinny być wyposażone w sprzęt gaśniczy?
8. Co jest potrzebne do procesu spalania?
9. Jak dzielą się pożary w zależności od rodzaju palącego się materiału?
10. Jakie są (wymień i omów) środki gaśnicze oraz sprzęt gaśniczy?
11. Jakich gaśnic używa się do gaszenia poszczególnych rodzajów pożarów?
12. Czym można ugasić palącego się człowieka?
13. W jaki sposób należy zapobiegać pożarom i wybuchom?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Ułóż krzyżówkę, której rozwiązaniem (hasłem) jest słowo „gaśnica”. W krzyżówce mogą

występować tylko polecenia i hasła dotyczące zakresu ochrony przeciwpożarowej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania z rozdziału 4.1.1.,
2) wybrać określenia i ułożyć hasła do krzyżówki,
3) opracować krzyżówkę,
4) przenieść wzór krzyżówki (nie wypełnionej) na arkusz papieru plakatowego,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
6) rozwiązać krzyżówkę przy udziale uczniów/słuchaczy z grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

arkusz papieru plakatowego,

–

kolorowe markery.

Ćwiczenie 2

Wyobraź sobie, że sprawujesz władzę nad Zakładową Strażą Pożarną. Nad Tobą jest

osoba, która sprawuje władzę nad wszystkimi jednostkami w Polsce i ma ona przyjechać na
Twoją prelekcję dotyczącą najczęstszej przyczyny pożarów. Przygotuj się i dobrze
zaprezentuj.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przygotować duży arkusz papieru i pisaki (flamastry),
2) napisać na górze arkusza powitanie dla Twojego gościa (pełna nazwa – ranga Gościa),
3) wypisać jednostki ochrony przeciwpożarowej,
4) podkreślić (wyróżnić) jednostkę, którą reprezentujesz,
5) wypisać najczęstsze przyczyny pożarów, wraz z rysunkami ukazującymi te przyczyny,
6) podzielić się pracą w grupie i starannie rozmieścić tekst i rysunki na arkuszu,
7) zaprezentować na forum grupy wykonane ćwiczenie,
8) podsumować wystąpienie, podać propozycję usprawnień i ulepszeń dotyczących

wykonanej pracy i prezentacji.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusze papieru, minimum formatu A3,

−

kolorowe pisaki (flamastry),

−

magnesy do przyczepienia arkuszy papieru do tablicy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Na dworcu kolejowym położonym w Twoim mieście wybuchł pożar. Jesteś kierującym

działaniami ratowniczymi – jakie działania ratownicze możesz podjąć? Czego nie wolno
wykonywać na dworcu oraz terenach mu przyległych?

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) narysować schematycznie dworzec i tereny mu przyległe (stację kolejową),
2) zapisać po kolei czynności kierującego działaniami ratowniczymi,
3) zapisać czego nie wolno wykonywać na dworcu oraz terenach położonych w jego pobliżu,
4) zaprezentować na forum grupy wykonane ćwiczenie,
5) dokonać oceny poprawności poglądów, wniosków i propozycji kierowania działaniami

ratowniczymi.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusze papieru, minimum formatu A3,

−

kolorowe pisaki (flamastry), magnesy do tablicy.

Ćwiczenie 4

Połącz w pary oznakowania przeciwpożarowe i ich opis. Rozmieść na planie budynku,

w którym się znajdujesz urządzenia przeciwpożarowe. Ile, jaki i w którym miejscu powinien
znajdować się sprzęt gaśniczy. Porównaj to z rzeczywistością.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) połączyć w pary oznakowania przeciwpożarowe i ich opis, a następnie je ponumerować,
2) zapisać na planie budynku przypisane numery do oznakowania przeciwpożarowego,
3) zapisać, ile i jaki oraz gdzie powinien znajdować się sprzęt gaśniczy w tym budynku,
4) sprawdzić, czy Twoje zapisy są zgodne z rzeczywistością,
5) zaprezentować na forum grupy wykonane ćwiczenie,
6) dokonać oceny poprawności poglądów, wniosków i propozycji zmian w rozmieszczeniu

oznakowania i sprzętu gaśniczego.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

pocięte oznakowania przeciwpożarowe i ich opis,

−

plany budynku, w którym się znajdujesz.

Ćwiczenie 5

W jednym z pomieszczeń dworca kolejowego w Tomaszowie Mazowieckim zapaliła się

wolnostojąca szafa z dokumentami. W innym pomieszczeniu zapalił się olej we frytkownicy,
od niego elektryczny okap oraz kurtka gaszącego ratownika. A w tym samym czasie na
bocznicy kolejowej zapaliła się od niedopałka rozlana na 5 m

benzyna, z nieopodal stojącej

cysterny. Dobierz środki gaśnicze i sprzęt gaśniczy w zależności od rodzaju pożaru.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przypomnieć, co jest potrzebne do procesu spalania,
2) zapisać wszystkie pożary na oddzielnych kartkach,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3) zapisać, do jakiej grupy należy przyporządkować każdy pożar,
4) dobrać i zapisać środki i sprzęt gaśniczy do każdego pożaru,
5) omówić i zapisać sposób gaszenia każdego pożaru,
6) zapisać, co mogłoby się stać, w przypadku nie ugaszenia w porę pożarów,
7) zaprezentować na forum grupy wykonane ćwiczenie,
8) dokonać oceny poprawności poglądów, wniosków i propozycji w zapobieganiu pożarom

i wybuchom.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

materiał nauczania z rozdziału 4.1.1.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić najczęstsze przyczyny pożarów?

2) określić kto sprawuje władzę nad jednostkami ochrony

przeciwpożarowej oraz wymienić te jednostki?

3) określić działania kierującego akcją ratowniczą?

4) podpisywać oznakowania przeciwpożarowe oraz rozmieścić je

w budynku?

5) określić składniki potrzebne do procesu spalania?

6) określać jak dzielą się pożary w zależności od rodzaju palącego się

materiału?

7) dobrać środki gaśnicze i sprzęt gaśniczy w zależności od pożaru?

8) określić jak należy zapobiegać pożarom i wybuchom?

9) posłużyć się procedurami z zakresu ochrony przeciwpożarowej?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Zasady postępowania w razie pożaru lub wybuchu

4.2.1. Materiał nauczania

Gdy zauważymy pożar należy w pierwszej kolejności rozpoznać sytuację. Jeżeli zachodzi

obawa, że w obiekcie objętym pożarem lub zagrożonym wybuchem są ludzie, w pierwszej
kolejności należy ich zaalarmować i jeżeli jest taka potrzeba (lub nawet nam się tylko tak
wydaje), zarządzić ewakuację budynku, a w przypadku podróżowania pociągiem – zatrzymać
pociąg i zarządzić ewakuację wagonów.

Zgodnie z obowiązującymi przepisami: „Kto zauważy pożar, klęskę żywiołową lub inne

miejscowe zagrożenie, obowiązany jest niezwłocznie zawiadomić osoby znajdujące się
w strefie zagrożenia oraz jednostkę ochrony przeciwpożarowej bądź policję lub wójta albo
sołtysa” Art. 9. Ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej
(tj. Pz. U. z 2002 r. nr 147, poz. 1229 z późn. zm).

W przypadku pożaru wywołanego za pomocą urządzeń elektrycznych (najczęstsza

przyczyna pożarów na kolei) początkowo daje się odczuć specyficzną woń palącej się izolacji,
następnie pokazuje się dym, a później ogień. Ale bywa również i tak, że ogień ukazuje się
momentalnie i to tak duży, że urządzenie (wagon) zostaje całe objęte ogniem w kilka sekund.

Pierwszą i zasadniczą czynnością po wyczuciu woni i zauważeniu dymu w obiekcie –

pomieszczeniu, jest natychmiastowe wyłączenie prądu elektrycznego za pomocą wyłącznika
lub wykręcenie (wyłączenie) bezpieczników – najlepiej głównych (w budynkach – przy
liczniku), a w pociągu – zatrzymanie go, zgłoszenie tej informacji pracownikowi kolei.

Wzywanie służb ratowniczych

Osoba, który pierwsza zauważy pożar ma obowiązek natychmiast zaalarmować wszelkimi

dostępnymi środkami (urządzeniem alarmowym, krzykiem itp.) inne osoby. Jedna z osób nie
uczestniczących w ostrzeganiu osób znajdujących się w strefie zagrożenia (lub sam ratownik,
jeżeli nie ma innych osób do pomocy) powinna zawiadomić służby ratownicze. Najlepiej zrobić
to na miejscu zdarzenia z telefonu komórkowego. Jeżeli nie dysponujemy takim telefonem,
należy udać się do najbliższego miejsca z dostępnym aparatem telefonicznym, aby wezwać
pomoc. Połączenia z telefonami służb ratowniczych są bezpłatne.

Pamiętaj! Każdy, kogo poprosisz, ma obowiązek udzielić Ci pomocy zgodnie z Art. 162

z późn. zm. Ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeksu karnego (Dz. U. Nr 88, poz. 553):
§1. Kto

człowiekowi

znajdującemu

się

położeniu

grożącym

bezpośrednim

niebezpieczeństwem utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu nie udziela
pomocy, mogąc jej udzielić bez narażenia siebie lub innej osoby na niebezpieczeństwo
utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, podlega karze pozbawienia wolności
do lat 3.

§2. Nie popełnia przestępstwa, kto nie udziela pomocy, do której jest konieczne poddanie się

zabiegowi lekarskiemu albo w warunkach, których możliwa jest niezwłoczna pomoc ze
strony instytucji lub osoby do tego powołanej.
Mimo to, jeśli prosisz kogoś o wezwanie służb ratowniczych, bo sam nie możesz tego

zrobić, licz się z tym, że mimo obietnicy może tego nie zrobić! Dlatego, jeśli tylko masz taką
możliwość, poproś o powiadomienie kilka osób niezależnie.

Składanie meldunku do służb ratowniczych należy wykonywać w następujący sposób:

−

w trakcie wzywania pomocy mów spokojnie i wyraźnie,

−

podaj swoje imię i nazwisko,

−

powiedz skąd dzwonisz (nr telefonu, automat telefoniczny itp.),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

określ miejsce, rodzaj i rozmiar zagrożenia,

−

poinformuj, czy zagrożeni są ludzie,

−

nie rozłączaj się pierwszy, odpowiedz na wszystkie pytania dyspozytora,

−

poczekaj na potwierdzenie zgłoszenia.

W żadnym wypadku nie należy wyolbrzymiać skutków zagrożenia. Może się zdarzyć, że
w tym czasie ktoś będzie bardziej potrzebował pomocy.

Jak wezwać pomoc?

Z telefonów stacjonarnych – połączenie bezpłatne: Policja tel. 997, Straż Pożarna tel. 998,

Pogotowie Ratunkowe tel. 999. W niektórych rejonach kraju działają Centra Powiadamiania
Ratunkowego skupiające dyspozytorów wszystkich służb ratowniczych. Można się z nimi
połączyć dzwoniąc pod każdy z powyższych numerów. W sieciach komórkowych tel. 112 –
wszystkie służby ratownicze (w większości aparatów połączenie nie wymaga karty
aktywacyjnej oraz kodu PIN). Można wzywać wszystkie służby ratunkowe za pomocą CB-
radia – kanał 9 na hasło „RATUNEK ” pierwszeństwo rozmów na wszystkich kanałach!

Ewakuacja ludzi i mienia

Ewakuacja jest zorganizowanym działaniem zmierzającym do usunięcia ludzi i mienia ze

strefy zagrożonej pożarem lub wybuchem. Ewakuację można zaplanować i przygotować się do
niej poprzez:

−

przystosowanie do jej wymagań odpowiednich dróg ewakuacyjnych; zachowanie
odpowiedniej szerokości przejścia, oznakowanie (rys. 4), oświetlenie,

−

opracowanie wskazówek dotyczących postępowania (instrukcje).

Rys. 4. Oznakowanie drogi ewakuacyjnej: a) wyjście ewakuacyjne, b) kierunek drogi ewakuacyjnej,
c) drzwi ewakuacyjne, d) kierunek do wyjścia drogi ewakuacyjnej, e) kierunek do wyjścia drogi
ewakuacyjnej schodami w górę, f) kierunek do wyjścia drogi ewakuacyjnej schodami w dół,
g) pchać aby otworzyć, h) ciągnąć aby otworzyć, i) przesunąć w celu otwarcia, j) stłuc aby uzyskać
dostęp [6, s. 235]

Akcję ewakuacji ludzi podejmuje się z chwilą, gdy zaistniały pożar lub zagrożenie

wybuchem może stwarzać dla nich niebezpieczeństwo. W obiektach użyteczności publicznej
(dworce kolejowe, perony, pociągi, itp.) obowiązek rozpoczęcia ewakuacji spoczywa na
pracownikach danego obiektu i bardzo często zostaje ona zakończona zanim przybędzie straż
pożarna. Należy pamiętać, że w warunkach zagrożenia pożarowego ruch ludzki staje się
bardzo intensywny i chaotyczny. Łatwo może się przeobrazić w panikę, w której tłum stratuje
słabsze osoby.

W trakcie ewakuacji i poruszania się po zadymionym obiekcie należy pamiętać, że dym

i gazy powstałe w trakcie pożaru są silnie trujące. Aby uniknąć zatrucia, w miarę posiadanych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

możliwości i środków, koniecznie należy zabezpieczyć drogi oddechowe (maska
przeciwgazowa, mokra chustka, ręcznik itp.) oraz poruszać się po zadymionych
pomieszczeniach „na czworaka” (gazy spalinowe unoszą się gdyż mają wyższą temperaturę).

Należy pamiętać bezwzględnie, że metody nie chronią całkowicie przed najgroźniejszym

w takich sytuacjach zatruciem tlenkiem węgla, powodują tylko mniejsze podrażnienie dróg
oddechowych. Bez wyraźnej potrzeby nie wchodzić i nie otwierać drzwi do pomieszczeń
objętych ogniem, nie dotykać klamek. Unikać dotykania elementów metalowych znajdujących
się w pobliżu ognia. W budynku objętym pożarem, pod żadnym pozorem, nie wolno wsiadać
do windy. Właściwym rozwiązaniem jest wyłączenie windy (najczęściej wyłącznik windy jest
na parterze, do każdej windy oddzielnie), jednak tylko w przypadku, gdy jesteśmy pewni, że
w windzie nikogo nie ma.

Bezwzględnie należy wykonywać polecenia wydawane przez kierującego akcją

ratowniczą. Do czasu przybycia Straży Pożarnej, ewakuacją i akcją ratowniczą powinien
kierować administrator obiektu, kierownik lub dyrektor zakładu, dyspozytor ruchu, osoba
przez nich wyznaczona lub ktokolwiek inny, kompetentny i zdecydowany, mający pojęcie
o panującej sytuacji. Nie wolno pozostawiać ewakuacji bez nadzoru, gdyż ludzie ogarnięci
paniką mogą robić różne rzeczy, nieprzewidywalne i bardzo często niebezpieczne dla nich i dla
innych. W wielu obiektach objętych lub zagrożonych pożarem lub wybuchem znajduje się
mienie o dużej wartości i ważne dokumenty. Nie są one jednak tak ważne, jak ludzkie życie
i zdrowie. Zawsze najważniejsze jest ratowanie życia i zdrowia ludzi.

Podsumowując – nim przybędzie pomoc należy:

−

powiadomić o zagrożeniu osoby znajdujące się w strefie zagrożenia,

−

starać się zejść na piętro poniżej palącego się pomieszczenia lub wyjść na zewnątrz
budynku (dym oraz ciepłe gazy spalinowe unoszą się do góry),

−

nie wolno używać do ewakuacji wind,

−

nie należy otwierać drzwi, przez które wydobywa się dym,

−

przebywając w pomieszczeniu powyżej miejsca pożaru nie wolno otwierać drzwi na
korytarz, należy uszczelnić drzwi i jeżeli nie została ogłoszona ewakuacja, należy
wykonywać polecenia strażaków,

−

do gaszenia urządzeń elektrycznych nie wolno nigdy używać wody, może to doprowadzić
do porażenia – należy wyciągnąć z gniazdka sznur zasilający (np. drewnianym kijem od
szczotki), można wykręcić bezpieczniki, by odłączyć dopływ prądu do mieszkania,

−

nie wolno wdychać dymu – można zasłonić usta mokrą tkaniną, jeżeli to możliwe –
zmoczyć swoje ubranie lub owinąć ciało mokrą grubą tkaniną z naturalnych materiałów,

−

jeżeli nie można opuścić pomieszczenia zagrożonego, należy przejść do pomieszczenia jak
najdalszego od tego, w którym się pali, zamknąć za sobą wszystkie drzwi, wzywać
krzykiem oraz innymi znakami pomocy.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co należy zrobić gdy zobaczymy pożar?
2. Czy prawo reguluje obowiązek udzielania pomocy, gdy ktoś jej potrzebuje?
3. Jakie dane należy podać składając meldunek do służb ratowniczych?
4. Jak jaki sposób można wezwać pomoc?
5. Jak oznakowuje się drogę ewakuacyjną?
6. W jaki sposób postępujemy podczas ewakuacji?
7. Co należy zrobić nim przybędzie pomoc?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na rampie rozładunkowej podczas rozładunku wagonów, w których znajdowały się palety

z zabawkami wybuchł pożar. Zapalił się fragment magazynu i dwa sąsiednie wagony.
W magazynie znajduje się 20 pracowników, z czego 8 pracuje na wózkach widłowych
zasilanych gazem, 7 po środku magazynu zajmuje się ręczną segregacją towarów,
a 5 w drugim końcu magazynu przygotowuje ładunek do wysyłki. Oprócz tego 4 pracowników
przygotowuje pozostałe wagony do rozładunku.

Omów jak należy zareagować zgodnie z instrukcją przeciwpożarową, gdy zauważymy

pożar. Którego z tych pracowników można poprosić o pomoc? Wymień i ułóż w odpowiedniej
kolejności treść składanego meldunku do służb ratowniczych. Jak można wezwać pomoc?

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapisać, co należy zrobić gdy zauważymy pożar,
2) zapisać, w jaki sposób i ilu pracowników ostrzeżemy w magazynie,
3) określić, czy możemy poprosić kogoś o pomoc (innego pracownika),
4) zapisać, jak można wezwać pomoc – i jak to zrobimy w tym przypadku,
5) zapisać kolejność czynności przy składaniu meldunku do służb ratowniczych,
6) zaprezentować na forum grupy wykonane ćwiczenie,
7) dokonać oceny poprawności poglądów, wniosków i propozycji w zakresie kierowania

działaniami ewakuacyjnymi.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

arkusze papieru plakatowego,

–

kolorowe markery.

Ćwiczenie 2

Połącz w pary oznakowania drogi ewakuacyjnej i ich opis. Rozmieść na planie budynku,

w którym się znajdujesz oznakowanie drogi ewakuacyjnej. Ile, jakie i w którym miejscu
powinno znajdować się to oznakowanie. Porównaj to z rzeczywistością.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) połączyć w pary oznakowania drogi ewakuacyjnej i ich opis, a następnie je ponumerować,
2) zapisać na planie budynku przypisane numery do oznakowania drogi ewakuacyjnej,
3) zapisać, ile i jakie oraz gdzie powinny znajdować się oznakowania drogi ewakuacyjnej,
4) sprawdzić, czy Twoje zapisy są zgodne z rzeczywistością,
5) zaprezentować na forum grupy wykonane ćwiczenie,
6) dokonać oceny poprawności poglądów, wniosków i propozycji zmian w rozmieszczeniu

oznakowania dróg ewakuacyjnych.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

pocięte oznakowania drogi ewakuacyjnej i ich opis,

−

plany budynku w którym się znajdujesz.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

W przejściu podziemnym na dworcu kolejowym zapaliło się jedno z pomieszczeń. Spod

drzwi palącego się pomieszczenia zaczęły wydobywać się bardzo duże kłęby czarnego gęstego
dymu. Zaplanuj ewakuację i akcję ratowniczą nim przybędzie pomoc.

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapisać, o czym należy pamiętać podczas ewakuacji przy zadymionym obszarze,
2) określić, czy powinniśmy wejść do płonącego pomieszczenia i zacząć gasić pożar,
3) zapisać przebieg czynności przy akcji ratowniczej nim przybędzie pomoc,
4) omówić, jak zabezpieczyć miejsce, pożaru aby nikt do niego się nie zbliżał z żadnej strony

(czy skorzystać z czyjejś pomocy, czy ktoś będzie chciał pomóc),

5) zaprezentować na forum grupy wykonane ćwiczenie,
6) dokonać oceny poprawności poglądów, wniosków i propozycji w zakresie kierowania

działaniami ewakuacyjnymi i akcją ratowniczą.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

materiał nauczania z rozdziału 4.2.1.,

−

kartki papieru, pisaki.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zareagować w przypadku zagrożenia pożarowego zgodnie z instrukcją

przeciwpożarową?

2) namówić innych do udzielenia pomocy osobom potrzebującym

(powołać się na ustawę) w przypadkach zagrożenia pożarem lub
wybuchem?

3) składać według odpowiedniej kolejności meldunek do służb

ratowniczych?

4) określić sposoby wzywania pomocy?

5) nazwać oznakowania ewakuacyjne oraz rozmieszczać je w budynku?

6) wymienić, czynności które, należy wykonywać podczas ewakuacji?

7) określić, co należy zrobić nim przybędzie pomoc?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Pierwsza pomoc

4.3.1. Materiał nauczania

Statystycznie w wypadkach drogowych w Polsce codziennie ginie około 15 osób, a 178

jest rannych (średnie dane z ostatnich 8 lat). Doliczając do tego wypadki z innych rodzajów
transportu łatwo przewidzieć, że każdy z nas możesz się znaleźć w pobliżu miejsca wypadku
(należy wtedy poradzić sobie z nieprzytomnym, być może wykonać sztuczne oddychanie,
a może masaż serca lub opatrzyć ranę, zatrzymać krwotok, pomóc przy poparzeniach itp.).
Jeżeli w wypadku są ranni, Twoja pomoc może uratować im życie. Dla nich najważniejsze są
pierwsze minuty po wypadku. Często od udzielenia im w tym czasie pierwszej pomocy zależy,
czy medyczne działania ratownicze podjęte przez wykwalifikowanych ratowników pozwolą
uratować życie poszkodowanych.

Zachowanie na miejscu wypadku

Aby skutecznie pomóc ofiarom wypadku i nie narazić przy tym własnego życia i zdrowia,

wykonaj następujące działania:

−

oceń sytuację w miejscu wypadku, ustal liczbę i stan poszkodowanych, określ zagrożenia
dla innych i ratującego,

−

zabezpiecz miejsce zdarzenia, nie dopuść do zwiększenia liczby ofiar – musisz ostrzec
innych, np. włączając światła awaryjne, ustawiając trójkąt ostrzegawczy,

−

oceń stan poszkodowanych, ustal czy są przytomni, czy oddychają, czy zachowane jest
krążenie krwi,

−

wezwij (jak w rozdziale 4.2.1) wykwalifikowaną pomoc: Pogotowie Ratunkowe tel. 999,
Straż pożarna – 998, Policja – 997. W sieciach komórkowych – tel. 112 do wszystkich
służb ratowniczych. Jeśli masz dostęp do radia CB: kanał 9 (wszystkie służby). Podczas
wzywania służb ratowniczych pamiętaj o odpowiednim składaniu meldunku (dokładnie
jest to opisane w rozdziale 4.2.1 – wzywanie służb ratowniczych),

−

jeśli jest konieczne, ewakuuj poszkodowanych z zagrożonego miejsca (pożarem,
wybuchem, itd.).
Staraj się zaangażować do pomocy inne osoby znajdujące się na miejscu zdarzenia. Mogą

one wezwać pomoc w czasie, gdy zajmujesz się ofiarami wypadku, ostrzegać przed
zagrożeniami, pomóc przy ewakuacji poszkodowanych. Pamiętaj, że każda osoba może być
w innym stanie – musisz ocenić odpowiednio czynności życiowe (według kolejności
zamieszczonej na rys. 5) – i zacząć nieść pomoc najbardziej potrzebującym.

Pamiętaj o swoim bezpieczeństwie. Przed kontaktem z poszkodowanymi załóż rękawiczki

lateksowe (w razie ich braku – foliowe). Mogą one zostać użyte tylko do jednego
poszkodowanego. Do wykonania sztucznego oddychania używaj foliowej maseczki
jednorazowej.

Pomoc nieprzytomnym

Jeśli poszkodowany nie reaguje na działania ratującego:

−

w dalszym ciągu wzywaj pomoc (jeżeli dotychczas jej nie uzyskałeś),

−

jeśli pozycja poszkodowanego nie pozwala na ocenę jego stanu, odwróć go na plecy
i sprawdź podstawowe czynności życiowe,

−

udrożnij drogi oddechowe poprzez ostrożne odgięcie głowy poszkodowanego ku tyłowi
dłonią ułożoną na jego czole (czynność pomijamy w przypadku podejrzenia obrażeń
kręgosłupa szyjnego),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

usuń z jamy ustnej wszelkie przedmioty utrudniające oddychanie (również protezy),

−

czubkiem palca (palców) umieszczonego na podbródku unieś żuchwę poszkodowanego,

−

utrzymując drożność dróg oddechowych stwierdź występowanie oddychania poprzez, np.
wyczucie policzkiem, czy z ust wydmuchiwane jest powietrze lub zauważenie ruchów
klatki piersiowej, albo usłyszenie szmerów oddechowych, (sprawdzaj występowanie
oddychania nie dłużej niż przez 10 sekund),

Rys. 5. Ocena czynności życiowych [4, s. 248]

−

jeżeli poszkodowany oddycha, ułóż go w pozycji bezpiecznej jak na rys. 6 a (kiedyś
funkcjonowała nazwa „pozycja boczna”):

TAK

NIE

Sprawdzenie, czy ratowany reaguje

(potrząsanie za ramię, pytanie „Co się dzieje?”)

Pozostawienie poszkodowanego

w dotychczasowej pozycji

i sprawdzanie przytomności

co kilka minut

Postępowanie zgodnie

z „pomoc nieprzytomnym”

Udrożnienie dróg oddechowych

(odgięcie głowy, uniesienie żuchwy)

Ocena oddychania

(wzrokowo, słuchowo, dotykiem)

Ułożenie

poszkodowanego

w pozycji bezpiecznej

Poszkodowany oddycha

Poszkodowany NIE oddycha

Postępowanie zgodnie

z „pomoc przy bezdechu”

Postępowanie zgodnie

z „pomoc przy zatrzymaniu

krążenia krwi ”

Podjęcie sztucznego

oddychania

(2 skuteczne wdmuchnięcia)

Ocena krążenia krwi

(tylko 10 sekund)

BRAK tętna

Uciskać klatkę piersiową

(100 uciśnięć na minutę,

w proporcji 15 uciśnięć

na 2 wdmuchnięcia)

Kontynuowanie

sztucznego oddychania

(sprawdzać tętno

co 1 minutę)

Zachowane tętno

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

a) rozepnij ubranie ratowanego, jeśli ratowany nosi okulary – zdejmij je,
b) upewnij się, że obie nogi poszkodowanego są wyprostowane,
c) uklęknij obok ratowanego,
d) rękę poszkodowanego znajdującą się bliżej ratownika ułóż w zgięciu 90° w stawie

barkowym i łokciowym, po zgięciu łokcia dłoń powinna być skierowana ku górze,

e) przełóż drugie ramię ratowanego w poprzek jego klatki piersiowej, a grzbiet jego ręki

podłóż pod policzek i przytrzymaj w tej pozycji jedną ręką,

f) drugą ręką chwyć dalszą od siebie nogę ratowanego w okolicy kolana i podciągnij ją

ku górze, nie odrywając stopy poszkodowanego od podłoża,

g) przytrzymując nadal jedną ręką rękę ratowanego pod policzkiem, drugą ręką pociągnij

za jego dalszą kończynę dolną tak, by obrócił się na bok w kierunku ratującego,

h) ustaw nogę ratowanego, która znajdzie się u góry tak, by w stawie biodrowym

i kolanowym była zgięta pod kątem prostym,

odegnij głowę ratowanego ku tyłowi, by upewnić się, że drogi oddechowe są drożne,

gdy jest to konieczne, ułóż rękę ratowanego pod policzkiem tak, by utrzymała ona
głowę w odgięciu,

k) regularnie sprawdzaj oddychanie poszkodowanego,

−

jeśli poszkodowany nie oddycha, postępuj zgodnie treścią „pomoc przy bezdechu”.

Rys. 6. Pierwsza pomoc: a) pozycja bezpieczna, b) sztuczne oddychanie – wdmuchnięcie powietrza,

c) sztuczne oddychanie – wydech [6, s. 228]

Pomoc przy bezdechu

Jeśli poszkodowany nie oddycha:

−

gdy jesteś sam, pozostaw poszkodowanego i udaj się po pomoc, a po powrocie podejmij
sztuczne oddychanie, lub wyślij po pomoc osoby pomagające w ratowaniu, a sam podejmij
sztuczne oddychanie,

−

wykonaj dwa wolne wdmuchnięcia tak, by przy każdym klatka piersiowa wyraźnie unosiła
się i opadała (rys. 6 b, c):
a) odegnij głowę ratowanego ku tyłowi i unieś jego żuchwę,
b) kciukiem i palcem wskazującym ręki odginającej głowę zaciśnij miękkie części nosa

ratowanego,

c) uchyl usta ratowanego, nie zmieniając podparcia żuchwy,
d) nabierz głęboko powietrza w swoje płuca, możliwie szczelnie ułóż swoje wargi wokół

ust ratowanego,

e) powoli wdmuchuj powietrze do ust ratowanego, jednocześnie obserwując zachowanie

się jego klatki piersiowej, wdech powinien trwać około 2 sekund, a klatka piersiowa
powinna się wyraźnie unieść,

f) utrzymując odgięcie głowy i uniesienie żuchwy, odsuń swoje usta od ust ratowanego

i obserwuj, czy podczas wydechu jego klatka piersiowa opada,

−

ponownie nabierz powietrza i powtórz opisane powyżej czynności tak, by w sumie
wykonać dwa skuteczne wdmuchnięcia, jeśli wykonanie wdmuchnięcia jest utrudnione:
a) sprawdź powtórnie jamę ustną ratowanego i usuń z niej ewentualne przeszkody,
b) sprawdź powtórnie, czy wystarczające jest odgięcie głowy i uniesienie żuchwy,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

c) podejmij maksymalnie 5 prób w celu uzyskania 2 skutecznych wdmuchnięć (jeżeli się

to nie udaje, przejdź do oceny krążenia krwi),

−

sprawdź, czy występują oznaki zachowanego krążenia (przeznacz na to nie więcej niż 10
sekund):
a) wzrokowo, słuchowo i dotykiem stwierdź obecność oddechu lub ruchów ratowanego,
b) sprawdź tętno na tętnicach szyjnych tylko wtedy, gdy masz odpowiednie

przeszkolenie w tym zakresie,

−

jeśli występują oznaki zachowanego krążenia:
a) kontynuuj sztuczne oddychanie, dopóki ratowany nie zacznie oddychać samodzielnie,
b) co 10 oddechów (czyli mniej więcej co minutę) ponownie sprawdzaj oznaki

zachowanego krążenia krwi (przeznaczaj na to nie więcej niż 10 sekund),

c) jeśli ratowany podejmie własne oddychanie, ale nadal jest nieprzytomny, ułóż go

w pozycji bezpiecznej,

−

jeśli brak jest oznak zachowanego krążenia krwi (lub nie ma co do tego pewności)
postępuj zgodnie „pomoc przy zatrzymaniu krążenia krwi”.

Pomoc przy zatrzymaniu krążenia krwi

Jeśli brak jest oznak zachowanego krążenia krwi (lub nie masz pewności, że krążenie krwi

jest zachowane) rozpocznij masaż serca:

−

uklęknij obok ratowanego (podłoże, na którym wykonujesz masaż serca, ma być twarde),

−

swoją rękę bliższą nogom ratowanego umieść w dolnej połowie jego mostka:
a) palcami wskazującym i środkowym przesuwaj wzdłuż dolnego brzegu klatki

piersiowej i znajdź punkt, w którym żebra łączą się z mostkiem,

b) pozostaw środkowy palec w tym punkcie, a palec wskazujący ułóż na mostku,

−

przesuń nadgarstek drugiej ręki w dół mostka, aż zetknie się on z palcem wskazującym
pierwszej ręki,

−

drugi nadgarstek ułóż na pierwszym, odegnij do góry splecione palce obu rąk, by nie
uciskać nimi żeber,

−

ustaw ręce pionowo nad klatką piersiową ratowanego, wyprostuj je w łokciach,

−

naciśnij mostek z taką siłą, aby obniżył się o 4-5 cm,

−

zwolnij ucisk nie odrywając dłoni od mostka ratowanego,

−

powtarzaj naciskanie i zwalnianie ucisku w tempie 100 razy na minutę (uciskanie
i zwalnianie powinno trwać tyle samo czasu),

−

po 15 cyklach naciskanie-zwalnianie odchyl głowę ratowanego do tyłu, unieś jego żuchwę
i wykonaj dwa wdmuchnięcia,

−

natychmiast ponownie ułóż ręce we właściwej pozycji na mostku i wykonaj kolejnych 15
uciśnięć,

−

kontynuuj uciśnięcia klatki piersiowej (masaż serca) i sztuczne oddychanie w stosunku 15
naciśnięć do 2 wdmuchnięć.
Jeżeli możliwa jest pomoc innych osób, sztuczne oddychanie i masaż serca można

prowadzić w dwie osoby. Ratowanie jest wtedy mniej męczące niż wówczas, gdy prowadzi je
jedna osoba. Wymaga jednak synchronizacji działań obu ratowników. Dlatego powinni je
wykonywać przeszkoleni ratownicy. Przestrzegaj następujących wskazówek:

−

najważniejszym zadaniem jest wezwanie pomocy, dlatego, gdy ratowników jest tylko
dwóch, jeden z nich zajmuje się poszkodowanymi, a drugi udaje się po pomoc,

−

wygodniej jest, gdy ratownicy prowadząc akcję ratunkową znajdują się po przeciwnych
stronach ratowanego,

−

jeden ratownik prowadzi sztuczne oddychanie, drugi masaż serca,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

stosuje się proporcję: 15 uciśnięć na 2 oddechy,

−

pod koniec każdej serii 15 uciśnięć ratownik prowadzący sztuczne oddychanie powinien
być już w pozycji umożliwiającej natychmiastowe wykonanie dwóch wdmuchnięć,
pomocne jest głośne liczenie uciśnięć klatki piersiowej przez ratownika, który je
wykonuje,

−

przez cały czas należy utrzymywać odgięcie głowy i uniesienie żuchwy,

−

jeśli ratownicy chcą zamienić się miejscami (zwykle, dlatego, że prowadzący masaż serca
jest zmęczony), zamiany tej trzeba dokonywać możliwie szybko i płynnie.

Sztuczne oddychanie i masaż serca prowadzi się do czasu:

−

nadejścia kwalifikowanej pomocy i przejęcia przez nią resuscytacji,

−

powrotu spontanicznego oddychania/krążenia krwi,

−

fizycznego wyczerpania ratownika.

Pomoc przy krwotoku, zranieniach, amputacji i wstrząsie

W wyniku uszkodzenia naczynia krwionośnego dochodzi do krwotoku. Ze względu na

mechanizm urazu krew może wydostawać się na zewnątrz, bądź do wewnątrz jam ciała.
Przyczyną krwotoku zewnętrznego może być gwałtowny uraz z uszkodzeniem skóry, otwarte
złamanie, gdzie krawędzie kości uszkadzają naczynie. Krwotok wewnętrzny może być
spowodowany przez samoistne pęknięcie chorego naczynia, np. tętniaka, przez tępy uraz, przy
którym nie doszło do uszkodzenia skóry, przez złamanie zamknięte, gdzie odłamy kostne
niszczą naczynia krwionośne nie uszkadzając skóry. Małe uszkodzenia, dzięki krzepliwości
krwi zamykają się samoistnie.

Mechanizmem obronnym organizmu przed nadmierną utratą krwi jest zdolność do

obkurczania ściany przerwanej tętnicy, po pewnym czasie skurcz ustępuje i dochodzi do
silniejszego krwawienia. Celem pierwszej pomocy jest zapobieganie utracie krwi. Krwawienie
może być tętnicze (żywoczerwona krew wypływająca w sposób ciągły lub tryskający
przerwanym strumieniem) lub żylne (ciemnoczerwona, ciągła strużka). Najczęściej występuje
krwotok mieszany.

Szybka utrata powyżej 500 ml krwi grozi wstrząsem i śmiercią, ale powolny ubytek nawet

1 litra krwi nie stanowi bezpośredniego zagrożenia życia. Nawet niewielkie krwawienie może
mieć silne „działanie psychologiczne” (250 ml, czyli 1 szklanka krwi, może zakrwawić całe
ubranie i dużą powierzchnię). Określenie ilości krwi utraconej z otwartej rany jest trudne,
a przy krwotoku wewnętrznym niemożliwe.

W przypadku ran ciętych i szarpanych oraz krwawienia ze zranionej tętnicy lub żyły

wykonaj opatrunek uciskowy w miejscu krwawienia. Wykonanie opatrunku uciskowego na
ranę powoduje, że krwawienie zostaje zahamowane, lecz krew nadal dopływa poniżej
zranionego miejsca i nie dochodzi do uszkodzenia kończyny powodowanego niedokrwieniem
poprzez ucisk.

Sposób nakładania opatrunku uciskowego:

−

ranę nakryj jałową gazą,

−

jałowy opatrunek umocuj kilkoma okrążeniami opaski lub siatką przytrzymującą
opatrunek,

−

na ranę nałóż „poduszeczkę”, np. drugi, nierozwinięty bandaż,

−

wszystko przyciśnij zwojami mocno naciągniętej opaski.
Inaczej postępuj tylko w przypadku całkowitego zmiażdżenia lub amputacji, czyli odcięcia

kończyny. Wykonaj wtedy opatrunek uciskowy powyżej rany.

Jeżeli opatrujesz ranę kłutą i przedmiot znajduje się w ciele (nóż, pręt itp.), nie wyciągaj

go. Jego obecność powoduje tamowanie krwotoku. Usunięcie go spowoduje nasilenie się

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

krwotoku. Przedmiot taki zabezpiecz przed poruszaniem się, aby nie spowodował większych
uszkodzeń. Jeżeli do urazu doszło, np. poprzez nabicie się na płot, odetnij jego fragment tak,
aby nie wyjmować go z rany. Na czas transportu unieruchom przedmiot w ranie, usunąć go
można tylko w szpitalu. Zwróć uwagę, aby ranny nie wykonywał żadnych ruchów.

W przypadku krwotoków tętniczych i żylnych z kończyn, unieś zranioną kończynę

poszkodowanego.

W przypadku zranienia klatki piersiowej i powstania odmy (powietrze z otoczenia

przedostaje się do klatki piersiowej), powietrze przedostające się do opłucnej powoduje, że
płuco nie może się rozprężyć i poszkodowany zaczyna się dusić. Bezwzględnie musisz
uniemożliwić przedostawanie się powietrza poprzez ranę. Ranę „uszczelnij” ręką lub ściśle
owiń folią.

W przypadku krwawienia z nosa możesz zacisnąć skrzydełka nosa lub spróbować zatkać

krwawiący otwór nosowy. Poszkodowany powinien stać lub siedzieć, nie powinien odchylać
głowy ku tyłowi oraz nie powinien się kłaść, gdyż krwotok się nasili. Wskazane jest zrobienie
okładu z lodu na kark i boczne części szyi.

Krwotoki wewnętrzne są niezmiernie trudne do opanowania w warunkach pierwszej

pomocy. Zasadne jest wykonanie zimnych okładów na okolice brzucha lub klatki piersiowej
przy krwotokach z przewodu pokarmowego lub płuc. Podobnie postępujemy ze
zmiażdżeniami i stłuczeniami.

Wstrząsem określa się zaburzenia funkcji organizmu w wyniku utraty znacznej ilości krwi

lub płynów wewnątrzustrojowych. Do wstrząsu może też dojść w wyniku zaburzeń pracy
serca, ciężkiego uszkodzenia ciała, nagłej utraty dużej ilości krwi, ciężkiego oparzenia,
zatrucia. Objawami wstrząsu są uczucie silnego osłabienia, bladość, zziębnięcie skóry (która
może być na twarzy pokryta kropelkami potu), spłycenie oddechu i osłabienie tętna.

W miarę rozwoju wstrząsu może dojść do utraty przytomności. W takim przypadku

zapewnij poszkodowanemu dopływ krwi do mózgu i serca. Połóż go na plecach, unieś
kończyny, okryj ciepło kocem. Poszkodowanemu zapewnij spokój, rozmawiaj z nim, starając
się maksymalnie zmniejszyć jego zdenerwowanie. Nie powinieneś go przekładać lub przenosić,
gdyż powoduje to ruchy ciała i niepotrzebne zaburzenia krążenia krwi. Bacznie obserwuj
poszkodowanego i w razie konieczności zastosuj sztuczne oddychanie i masaż serca.

Poszkodowanego z ranną głowy ułóż na plecach i zapewnij mu całkowity spokój.

W przypadku wbicia w czaszkę ostrego narzędzia lub, jeśli przez ranę wydobywa się tkanka
mózgowa, ranę pozostaw w spokoju i nie usuwaj przedmiotu raniącego. Ratowanego
zabezpiecz przed utratą ciepła i zapewnij mu dostęp świeżego powietrza. W przypadku
krwawienia do jamy ustnej lub wymiotów ułóż go w pozycji bezpiecznej.

Jeśli nastąpiło wyciekanie krwi lub płynu surowiczego z uszu lub nosa, wskazujące na

złamanie podstawy czaszki i uszkodzenie opon mózgowych, ułóż poszkodowanego w pozycji
półleżącej, z przechyleniem głowy na stronę krwawiącą, aby umożliwić swobodne wypływanie
wydzieliny. W żadnym wypadku nie tamuj wypływu, zwłaszcza z ucha, gdyż „zaczopowanie”
wypływającej wydzieliny może powodować bardzo szkodliwe narastanie ciśnienia w uchu
środkowym.

Pomoc przy uszkodzeniach kości i stawów

Podejrzewać złamanie możesz wówczas, gdy w wyniku urazu, bądź samoistnie (zdarza się

to w różnych chorobach metabolicznych i genetycznych) u poszkodowanego pojawi się ból,
obrzęk w miejscu urazu, zniekształcenie kończyny. Objawy dające pewność, że mamy do
czynienia ze złamaniem to obecność fragmentów kostnych lub końców złamanej kości w ranie,
patologiczna (nieprawidłowa) ruchomość w miejscu złamania, nieprawidłowe ustawienie kości.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Czasami nie dochodzi do złamania, lecz stłuczenia lub zwichnięcia – ogólne postępowanie
w ramach pierwszej pomocy jest jednakowe.

Złamania dzielimy na zamknięte, gdy odłamy złamanych kości nie przebiły skóry i nie

pojawiła się rana oraz otwarte, przy którym kości przebiły skórę i na ogół występuje
krwawienie.

W przypadku złamania zamkniętego powinieneś wyłącznie wezwać pogotowie,

obserwować poszkodowanego i oczekiwać wraz z nim na przyjazd karetki. W przypadku
złamań otwartych przede wszystkim niezwłocznie załóż jałowy opatrunek, aby nie nastąpiło
zainfekowanie kości i aby zatamować krwawienie.

W razie podejrzenia złamania kręgosłupa maksymalnie ogranicz przenoszenie

poszkodowanego. Podczas każdego przenoszenia lub przemieszczania odciągaj głowę w osi
długiej ciała. Postępowanie takie zabezpieczy poszkodowanego przed urazem rdzenia
kręgowego. Pamiętaj, że poszkodowany z urazem kręgosłupa wymaga stałej obserwacji.

Pomoc przy zatruciach

Gdy zaobserwujesz objawy takie jak: ból głowy, biegunka, wymioty, bóle brzucha,

zaburzenia widzenia, zaburzenia oddychania, zdezorientowanie, utrata przytomności, duszność
i możliwy był wcześniejszy kontakt poszkodowanego z substancjami trującymi, możesz
podejrzewać zatrucie. W takim przypadku przerwij narażenie na działanie substancji trującej,
utrzymuj lub przywróć podstawowe funkcje życiowe, zahamuj wchłanianie substancji
toksycznej do organizmu oraz usuń substancję z organizmu i zastosuj właściwą odtrutkę.

Pomoc przy oparzeniach i odmrożeniach

Oparzenia są efektem zadziałania wysokiej temperatury lub substancji chemicznej.

Rozmiar uszkodzeń w przypadku oparzeń termicznych zależy od temperatury działającego
czynnika, jego rodzaju i czasu działania. Poparzonemu jak najszybciej udziel pomocy. Pierwszą
i najważniejszą czynnością jest schłodzenie miejsca oparzonego czystą, zimną wodą. Tę
czynność wykonuj dość długo, ponieważ tkanki wewnątrz ciała ochładzają się dłużej niż
powierzchnia ciała. Po schłodzeniu rany bardzo ostrożnie zdejmij odzież. Jest to szczególnie
istotne, jeśli poszkodowany został oparzony środkami palnymi, smarami lub substancjami
żrącymi. W przypadku poparzenia gorącą wodą czy parą, i gdy spodziewasz się, że fachowa
pomoc lekarza przybędzie szybko, możesz w ogóle zrezygnować ze zdejmowania odzieży. Po
schłodzeniu, oparzoną część ciała przykryj jałowym opatrunkiem (np. specjalnym do oparzeń).

W przypadku oparzeń elektrycznych najpierw odłącz poszkodowanego od źródła prądu

i sprawdź, czy nie wymaga reanimacji.

Postępowanie przy oparzeniach chemicznych zasadniczo nie różni się od postępowania

w oparzeniach termicznych. Najwłaściwsze jest przemywanie rany dużą ilością czystej wody.
Nie powinieneś w oparzeniach kwasem stosować zasad, a w oparzeniach zasadą – kwasów.

Odmrożenie jest uszkodzeniem skóry, powstającym w wyniku działania na nią niskiej

temperatury. Skutkiem odmrożenia części ciała jest najczęściej przechłodzenie całego
organizmu. Poszkodowanego przenieś lub zaprowadź do ciepłego (nie gorącego)
pomieszczenia, np. samochodu. Zdejmij z poszkodowanego mokre, zimne ubranie, a z jego
palców ściągnij biżuterię. Podaj mu ciepłe napoje.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jak zachowasz się na miejscu wypadku?
2. Jakie informacje należy podać składając meldunek do służb ratowniczych.
3. Jak udziela się pierwszej pomocy nieprzytomnym?
4. Jakie są etapy oceny czynności życiowych?
5. Co należy wykonać, aby ułożyć poszkodowanego w pozycji bezpiecznej?
6. W jaki sposób wykonuje się sztuczne oddychanie?
7. W jaki sposób wykonuje się masaż serca?
8. Jak należy postępować przy krwotoku, zranieniach, amputacji i wstrząsie?
9. Jak należy postępować przy uszkodzeniach kości i stawów?
10. Jak należy postępować przy zatruciach, oparzeniach i odmrożeniach?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj na koledze ćwiczenie układania poszkodowanego w pozycji bezpiecznej.

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapisać w zeszycie kolejno czynności przy układaniu poszkodowanego w pozycji

bezpiecznej,

2) zaprezentować przed forum grupy wykonane ćwiczenie,
3) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia i wniosków.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

materiał nauczania z rozdziału 4.3.1.,

−

zeszyt.

Ćwiczenie 2

Wykonaj sztuczne oddychanie na fantomie symulującym ratowanego.

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapisać według kolejności czynności wykonywane przy sztucznym oddychaniu,
2) zaprezentować na fantomie przed forum grupy wykonane ćwiczenie,
3) dokonać oceny poprawności poglądów, wniosków i propozycji w wykonywaniu

sztucznego oddychania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

fantom symulujący ratowanego.

Ćwiczenie 3

Wykonaj masaż serca na fantomie symulującym ratowanego.

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapisać według kolejności czynności przy masażu serca,
2) zaprezentować na fantomie przed forum grupy wykonane ćwiczenie,
3) dokonać oceny poprawności poglądów, wniosków i propozycji w wykonywaniu masażu

serca.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

fantom symulujący ratowanego.

Ćwiczenie 4

Wykonaj masaż serca ze sztucznym oddychaniem na fantomie symulującym ratowanego

(ćwiczenie wykonywane przez jednego ratującego).

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapisać kolejność czynności wykonywanych przy masażu serca i sztucznym oddychaniu,
2) zaprezentować na fantomie przed forum grupy wykonane ćwiczenie,
3) dokonać oceny poprawności poglądów, wniosków i propozycji w poprawnym

wykonywaniu masażu serca i sztucznego oddychania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

fantom symulujący ratowanego.

Ćwiczenie 5

Wykonaj masaż serca ze sztucznym oddychaniem na fantomie symulującym ratowanego

(ćwiczenie wykonywane przez dwóch ratujących).

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapisać kolejność czynności przy masażu serca i sztucznym oddychaniu,
2) zaprezentować na fantomie przed forum grupy wykonane ćwiczenie,
3) dokonać oceny poprawności poglądów, wniosków i propozycji w wykonywaniu masażu

serca i sztucznego oddychania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

fantom symulujący ratowanego.

Ćwiczenie 6

Wykonaj opatrunek uciskowy na obciętej ręce w nadgarstku, zabezpiecz wbity przedmiot

w drugą rękę (ramię), zajmij się złamaną nogą (kość piszczelowa), zatamuj krwotok z nosa,
omów jak postąpisz w przypadku oparzenia, odmrożenia, zatrucia.

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapisać kolejność czynności wykonywanych przy udzielaniu pomocy,
2) zaprezentować przed forum grupy (na fantomie lub koledze) wykonane ćwiczenie,
3) dokonać oceny poprawności poglądów, wniosków i propozycji w wykonywaniu

ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

fantom symulujący ratowanego,

–

apteczka pierwszej pomocy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 7

Wykoleił się pociąg, przez co 2 wagony przewróciły się na bok 2 osoby wypadły

z pociągu z czego jedna z nich jest przyciśnięta wagonem i nie daje oznak życia, a druga ma
obciętą rękę i coś „mamrocze”. W wagonie obok Ciebie leżą dwie nie ruszające się osoby,
z czego jedna z nich ma rozbitą głowę, z której wypływa płyn surowiczy z ucha, a druga ma
wbitą w ramię parasolkę. Oprócz tych osób w sąsiednim przedziale są dwie przytomne osoby,
z czego jedna z nich ma złamanie zamknięte ręki, a druga ma skaleczoną nogę z której
wypływa jednym strużkiem ciemnoczerwona krew. Ty miałeś szczęście – jesteś poobijany
i masz lekko krwawiący łokieć, ale nic poważnego Ci się nie stało. Obok w korytarzu znajduje
się apteczka.

Zachowaj się odpowiednio na miejscu wypadku oraz udziel pierwszej pomocy

przedmedycznej pasażerom.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapisać ocenę panującej sytuacji z zachowaniem kolejności działań niosących pierwszą

pomoc,

2) przypomnieć sobie z poprzedniego rozdziału (4.2.1.), w jaki sposób składa się meldunek

do służb ratowniczych,

3) zapisać kolejność osób, którym będzie udzielana pierwsza pomoc,
4) zapisać w jaki sposób udzielisz pierwszej pomocy tym poszkodowanym,
5) zaprezentować na fantomie przed forum grupy wykonane ćwiczenie,
6) dokonać oceny poprawności poglądów, wniosków i propozycji w zakresie udzielania

pierwszej pomocy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

fantom symulujący ratowanego,

–

apteczka pierwszej pomocy.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zachowywać się na miejscu wypadku?

2) ułożyć poszkodowanego w pozycji bezpiecznej?

3) wykonać sztuczne oddychanie?

4) wykonać masaż serca i sztuczne oddychanie?

5) prowadzić we współpracy z drugim ratownikiem masaż serca i sztuczne

oddychanie?

6) wykonać opatrunki, tamować krwotoki, zająć się złamaniami,

oparzeniami, odmrożeniami, zatruciami?

7) rozpoznać sytuację, wybierać kolejność osób i udzielić pierwszej

pomocy przedmedycznej osobom poszkodowanym w wypadkach?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Bezpieczeństwo pracy z urządzeniami elektrycznymi i środki

ochrony indywidualnej

4.4.1. Materiał nauczania

Człowiek użytkuje różne maszyny i urządzenia techniczne ułatwiające pracę

i uprzyjemniające życie. Zarazem te pożyteczne i tak pożądane urządzenia techniczne
stwarzają zagrożenia dla człowieka i jego środowiska. Powszechność stosowania energii
elektrycznej sprawia, że wypadki związane z elektrycznością mają również powszechny
charakter. Człowiek nie ma receptorów ostrzegających go zawczasu przed zagrożeniami
elektrycznymi. Nie można tych zagrożeń dostrzec wzrokiem, wyczuć węchem lub usłyszeć.

Porażenie prądem elektrycznym jest to przepływ prądu elektrycznego przez ciało

człowieka lub jego części oraz skutki tego przepływu.

Zagrożenia przy użytkowaniu urządzeń elektrycznych to: porażenia i oparzenia prądem

elektrycznym, pożary, wybuchy, szkodliwe oddziaływanie pola elektrycznego na człowieka.
Największa liczba wypadków, pochodzących od urządzeń elektrycznych, powstaje z powodu
porażenia prądem elektrycznym, tj. wtedy, gdy prąd przepływa przez ciało człowieka.

Przyczyny porażenia, oparzenia oraz pożarów instalacji i urządzeń elektrycznych

Do najczęściej spotykanych przyczyn porażenia i oparzenia prądem elektrycznym, a przez

to bardzo często również do przyczyn pożarów instalacji i urządzeń elektrycznych zalicza się:

−

wadliwą budowę urządzeń,

−

pojawienie się napięcia na metalowych częściach urządzeń (np. na obudowach),

−

nadmierne przeciążenie urządzeń elektrycznych lub nieprawidłowy dobór urządzeń,

−

wadliwe, niezgodne z przepisami wykonywanie instalacji elektrycznej, np. korzystanie
z tzw. „prowizorek”, przewodów o zbyt małym przekroju poprzecznym,

−

brak odpowiedniej bieżącej konserwacji eksploatowanych urządzeń elektrycznych,

−

nieostrożne lub nieumiejętne obchodzenie się z urządzeniami elektrycznymi, brak wiedzy,

−

nieprawidłowe zabezpieczenie instalacji, np. niewłaściwa wymiana (zły dobór wkładki
bezpiecznikowej) lub reperowanie (drutem) jednorazowych wkładek bezpiecznikowych.
Statystyka mówi, że 70

85 % wypadków porażenia prądem elektrycznym jest

spowodowana błędnym postępowaniem człowieka, wynikającym z braku umiejętności lub
lekkomyślności. W gospodarstwach domowych przyczyną śmiertelnych porażeń są najczęściej
uszkodzone przewody, wtyczki i niedozwolone naprawy tego sprzętu we własnym zakresie.

Działanie prądu elektrycznego na organizm ludzki może być:

1) bezpośrednie: gdy przez ciało człowieka przepływa prąd elektryczny, to powoduje on:

−

zakłócenie działania układu nerwowego, co może objawiać się skurczami mięśni,

zatrzymaniem oddechu, migotaniem komór sercowych, zaburzeniami krążenia krwi,

−

oparzenia wewnętrzne i zewnętrzne,

2) pośrednie: które powstaje bez przepływu prądu przez organizm człowieka,

np. uszkodzenie wzroku poprzez działanie łuku elektrycznego.
Przyjmuje się, że prąd o wartości do 30 mA jest prądem samouwolnienia się człowieka od

kontaktu z nim w przeciętnych warunkach otoczenia (tabela 1).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Środki zabezpieczające przed porażeniem

Aby nie dopuścić do powstania niebezpieczeństwa porażenia prądem elektrycznym,

stosuje się miedzy innymi następujące ochrony: izolacje robocze przewodów, osłony,
obudowy, ogrodzenia stałe i przenośne, umieszczanie przewodów, w których płynie prąd poza
zasięgiem ręki (na wysokości), samoczynne wyłączanie zasilania (bezpieczniki, urządzenia
różnicowoprądowe), izolacje podwójne (wzmocnione), zerowanie i uziemienie ochronne,
napięcia bezpieczne, transformatory bezpieczeństwa (obniżające napięcie do 24 V lub 12 V,
np. w zabawkach dla dzieci, w urządzeniach medycznych).

Tabela 1. Objawy działania prądu elektrycznego o częstotliwości 50

60 Hz na organizm ludzki [4, s. 103]

Wartość

prądu [mA]

Czas działania prądu

Objawy

Prawdopodobieństwo

śmierci

nieokreślony

Prąd niewyczuwalny

do 15

nieokreślony

W miarę wzrostu prądu coraz silniejsze

skurcze mięśni palców i ramion, aż do

objawów bólu, trudność samouwolnienia się

minuty

Silny skurcz ramion, utrudniony oddech,

wzrost ciśnienia krwi, granice wytrzymałości

do 1 minuty

Nieregularna praca serca, bardzo silne skurcze

mięśni, utrata przytomności, przy dłuższym

czasie migotanie komór serca

kilkaset

Powyżej jednego cyklu

pracy serca -ok. 0,75 s

Migotanie komór serca, zaburzenia systemu

nerwowego, utrata przytomności

mało prawdopodobne

ponad

kilkaset

Powyżej jednego cyklu

pracy serca

Powtarzające się zatrzymania pracy serca,

utrata przytomności, oparzenia

niebezpieczeństwo

utraty życia

W celu uniknięcia niebezpieczeństwa porażenia prądem elektrycznym należy przestrzegać

podstawowych zasad bezpieczeństwa:

−

przed użyciem urządzenia sprawdzić obudowę i przewód zasilający, czy nie są
uszkodzone,

−

nie wolno dotykać i zbliżać się do nieizolowanych przewodów, które są pod napięciem,

−

sprawdzać czy wtyczka przewodu zasilającego jest dostosowana do gniazda wtykowego
(z bolcem czy bez),

−

należy używać przewodów i urządzeń elektrycznych, które mają znak bezpieczeństwa B,

−

w przypadku uszkodzenia urządzenia elektrycznego, należy odłączyć je spod napięcia,

−

osoby, które nie mają odpowiednich kwalifikacji, nie mogą wykonywać napraw,

−

obecność lub brak napięcia, np. w gnieździe wtykowym, sprawdzamy tylko za pomocą
odpowiedniego wskaźnika napięcia (rys. 7),

−

nie wolno zdejmować obudowy sprzętu elektrycznego przed odłączeniem go od zasilania,

−

nigdy nie wolno używać zawilgoconego sprzętu elektrycznego i urządzeń elektrycznych,

−

nigdy nie wolno korzystać z urządzeń elektrycznych, zażywając kąpieli w wannie lub pod
prysznicem – grozi to śmiertelnym porażeniem prądem, gdyż woda przewodzi prąd,

−

nie dopuszczać, aby dzieci manipulowały przy gniazdach wtyczkowych i bawiły się
urządzeniami elektrycznymi,

−

nie zostawiać bez nadzoru urządzeń grzejnych, takich jak: żelazko, grzałka, piecyk
elektryczny, gdyż mogą być one źródłem pożaru.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 7. Wskaźniki i przedmioty potrzebne przy pracach elektrycznych: a) elektroniczny wskaźnik

szukania przewodów w ścianach i napięcia, b) wskaźnik napięcia, c) wkrętaki izolowane,
d) taśma izolacyjna [opracowanie własne]

Zasady ratowania osób porażonych prądem elektrycznym

W przypadku porażenia prądem elektrycznym szansa uratowania życia zależy od

szybkości i sprawności działania i dlatego należy działać:

−

szybko –

nie tracić czasu na przyglądanie się porażonemu lub poszukiwanie osób
mogących pomóc, czy na inne zbędne czynności,

−

sprawnie – wykonywać tylko czynności zamierzone i celowe,

−

spokojnie – nie wpadać w panikę.
Najważniejszą czynnością przy ratowaniu osoby porażonej jest uwolnienie jej od działania

prądu elektrycznego (spod napięcia). Uwolnienie porażonego spod działania prądu
i rozpoczęcie akcji ratowniczej powinno nastąpić jak najszybciej, ponieważ w miarę upływu
czasu szanse na uratowanie szybko maleją. W pierwszej minucie po porażeniu istnieje 98%
szans uratowania życia, po 3 minutach – 72 %, po 5 minutach – 25 %, a po 8 minutach – 5 %.
Jeżeli w pobliżu nie ma innej osoby, należy samemu przystąpić do uwolnienia porażonego spod
działania napięcia i jednocześnie wzywać pomocy, a następnie rozpocząć akcję ratowniczą.
Jeżeli w pobliżu są inne osoby, to za ich pośrednictwem należy wezwać pomoc lekarską.

Uwalnianie porażonego spod działania prądu elektrycznego o napięciu do 1 000 V

Porażonego należy natychmiast uwolnić spod działania prądu elektrycznego. Uwolnienia

porażonego spod działania prądu elektrycznego należy dokonać jedną z metod:

−

przez wyłączenie napięcia, np. za pomocą wyłącznika,

−

przez wyciągnięcie wtyczki z gniazdka lub wykręcenie bezpieczników,

−

przez odciągnięcie porażonego od urządzeń będących pod napięciem – ten sposób może
mieć miejsce po stwierdzeniu, że wyłączenie napięcia jest niemożliwe lub trwałoby za
długo. Podczas odciągania porażonego nie wolno zapomnieć o bezwzględnym zakazie
dotykania gołymi rękami ciała porażonego.
Porażonego można odciągnąć, chwytając go, a następnie ciągnąc za luźne części jego

odzieży lub też odsuwając go spod napięcia przy użyciu dowolnego przedmiotu wykonanego
z materiału izolacyjnego, np. suchej deski, drewnianej rękojeści łopaty.

Bezpośrednio po uwolnieniu porażonego spod napięcia należy wykonać szybkie badanie

wstępne, żeby ocenić stan porażonego tzn. czy ma świadomość (przytomny lub nieprzytomny),
czy oddycha i jak oddycha (zwolniony lub przyspieszony oddech świadczy o złym stanie
porażonego – norma 10

24 oddechy/minutę), czy pracuje serce i zachowana jest wydolność

krążenia (przez bezpośrednie osłuchanie okolicy serca na klatce piersiowej oraz zbadanie tętna
na tętnicy szyjnej) oraz zdecydować, jaki ma być zakres doraźnej pomocy i sposób jej
udzielenia.

Środki ochrony indywidualnej

Podczas pracy często narażeni jesteśmy na działanie czynników szkodliwych,

niebezpiecznych i uciążliwych. Czynniki te działają na nasz słuch, wzrok, drogi oddechowe
i inne części organizmu. Aby ograniczyć ich wpływ na nasze zdrowie, musimy zastosować
odpowiednie środki ochrony indywidualnej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Środkami ochrony indywidualnej nazywamy wszelkie środki noszone (odzież

ochronna) lub trzymane przez pracownika w celu jego ochrony przed zagrożeniem lub
zagrożeniami związanymi z występowaniem niebezpiecznych lub szkodliwych czynników
w pracy.

Pracodawca powinien poinformować pracownika o istniejących zagrożeniach, przed

którymi chronić go będą środki ochrony indywidualnej, oraz o zasadach ich stosowania.
Dostarczane pracownikom środki ochrony indywidualnej powinny być odpowiednie do
istniejącego zagrożenia, bezpieczne, ergonomiczne, powinny posiadać niezbędne elementy do
ich regulacji umożliwiające dopasowanie do użytkownika oraz warunków w miejscu pracy.
Środki ochrony indywidualnej powinny być przeznaczone do osobistego użytku. Dzielą się na:

−

środki ochrony oczu i twarzy – dla ich ochrony najczęściej stosuje się okulary, gogle,
szybki ochronne, osłony twarzy, odpowiednie tarcze i przyłbice oraz kaptury. Tworzą one
ochronę dla oczu i twarzy przed zagrożeniami mechanicznymi, termicznymi, aerozolami,
działaniem

środków chemicznych i biologicznych oraz przed szkodliwym

promieniowaniem optycznym: nadfioletem, podczerwienią i promieniowaniem laserowym.
Okulary ochronne są wyposażone w szybki ochronne, mogą również posiadać osłony
boczne. Gogle ochronne to przylegająca ze wszystkich stron osłona oczu. Najlepsze dla
spawaczy są gogle z odchylanym filtrem, przyłbice, kaptury z goglami lub maski (tarcze)
spawalnicze (rys. 8a),

−

środki ochrony głowy – przed czynnikami szkodliwymi i niebezpiecznymi chronimy
głowę za pomocą hełmu ochronnego i nakrycia głowy. W miejscu pracy nakrycia głowy
chronią przed istniejącym ryzykiem pochwycenia włosów przez wirujące części maszyn,
zamoczenia głowy lub zanieczyszczenia substancjami i materiałami toksycznymi,
drażniącymi, żrącymi, podatnymi na gnicie lub mogącymi być źródłem infekcji oraz
chronią głowę w warunkach niskiej lub wysokiej temperatury. Są to między innymi czapki,
czepki, kapelusze, kaptury, berety, itp. Przy pracach budowlanych, remontowo-
montażowych, przy wykopach i w innych miejscach, gdzie istnieje możliwość urazu głowy
stosuje się hełmy ochronne. Hełm ochronny składa się ze skorupy i więźby
(rys. 8b). Skorupa tworzy kształt zewnętrzny hełmu, chroni przed uderzeniami, a więźba
zbudowana na pasach nośnych amortyzuje uderzenie,

−

środki ochrony słuchu – dużym obciążeniem dla człowieka w pracy jest nadmierny hałas.
Aby wyeliminować te obciążenie, pracodawca musi zastosować maszyny, urządzenia
i procesy technologiczne o niskim poziomie hałasu. Najbardziej skuteczna jest metoda
eliminacji hałasu u źródła, tj. prawidłowe zaprojektowanie pomieszczenia pracy pod
względem akustycznym (np. w przewodach wentylacyjnych i gazowych należy stosować
odpowiednie tłumiki, natomiast w maszynach i głośnych urządzeniach montować
dźwiękochłonne obudowy). Gdy nie jesteśmy w stanie ograniczyć hałasu u źródła do
bezpiecznego poziomu 85 dB, to wówczas należy stosować wkładki przeciwhałasowe
jednorazowe lub wielokrotnego użytku oraz nauszniki, słuchawki akustyczne (rys. 8c)
i hełmy przeciwhałasowe,

−

środki ochrony układu oddechowego – zagrożenia dla układu oddechowego stwarzają:
powietrze zanieczyszczone substancjami szkodliwymi (w postaci cząstek, gazów, par)
oraz niedobór tlenu (zawartość poniżej 17%). W związku z tym do ochrony układu
oddechowego stosuje się element oczyszczający usuwający zanieczyszczenia (filtry
i pochłaniacze lub filtropochłaniacze – rys. 8d). Element oczyszczający samodzielnie nie
stanowi sprzętu ochrony układu oddechowego – dopiero po połączeniu z odpowiednią
częścią twarzową w postaci: ustnika, ćwierćmaski, półmaski, maski, kaptura, hełmu lub
bluzy powietrznej, może spełniać swoje funkcje. Każdy rodzaj sprzętu oczyszczającego
może występować w wersji ze wspomaganiem lub ze wspomaganiem wymuszonym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zakłada się go odpowiednio na twarz, aby poprzez część twarzową i element
oczyszczający izolował (rys. 8 e) drogi oddechowe i dostarczał czyste powietrze do
oddychania. Inną jego odmianą jest sprzęt autonomiczny, który zamiast elementu
oczyszczającego posiada własne źródło powietrza do oddychania. W nowszych
rozwiązaniach sprzętu zamontowana jest dmuchawa wspomagającą przepływ powietrza,

−

odzież ochronna – bardzo ważne jest dobieranie i stosowanie odzieży roboczej
i ochronnej do warunków występujących w środowisku pracy. Odzież ta zabezpiecza
człowieka przed czynnikami szkodliwymi i niebezpiecznymi. Odzież oprócz funkcji
ochronnych powinna zapewniać odpowiedni komfort pracy, umożliwić wykonywanie
zadań z optymalnym wysiłkiem bez pocenia się, obcierania skóry i ograniczania ruchu rąk
i nóg, a zimą odpowiednio ocieplona powinna chronić przed zimnem. W środowisku
pracy, gdzie występują czynniki chemiczne niebezpieczne lub szkodliwe dla zdrowia,
pracownik musi być ubrany w odzież ochronną wykonaną z tkaniny powlekanej
odpowiednim tworzywem sztucznym lub obszytą folią albo innym materiałem
odpowiednio do zagrożenia, przed którym ma chronić,

Rys. 8. Środki ochrony indywidualnej: a) maska spawalnicza, b) hełm ochronny z więźbą, c) słuchawki

akustyczne, d) filtrujący sprzęt ochronny układu oddechowego, e) sprzęt izolujący stacjonarny,
f) ochronne obuwie skórzane, g) szelki bezpieczeństwa [4, s. 169]

−

środki ochrony kończyn górnych i dolnych – ochrony wymagają również ręce i nogi.
Służą do tego rękawice i obuwie (wraz z wkładką chroniącą stopę przed przebiciem
(rys. 8 f) oraz osłonami przed uszkodzeniem goleni, kolana lub uda). Wykonane są one
z odpowiedniego materiału chroniąc przed zimnem, skaleczeniem, oparzeniem,
promieniowaniem, przecięciem, przebiciem, wodą, rozcieńczonymi kwasami i zasadami,
olejami i rozpuszczalnikami, drganiami, porażeniem elektrycznym,

−

środki ochrony przed upadkiem z wysokości – prace wykonywane w warunkach
narażających na upadek z wysokości to prace na rusztowaniach, słupach, w kabinach
wysokich dźwigów, urządzeń magazynowych, itp. Środkami ochrony przed upadkiem
z wysokości stosowanymi do wyżej wymienionych prac są uprzęże, w tym szelki
bezpieczeństwa (rys. 8 g) i pasy biodrowe, linki bezpieczeństwa, amortyzatory, urządzenia
samohamowne, oraz inne środki chroniące przed upadkiem z wysokości,

−

dermatologiczne środki ochrony indywidualnej – środkami ochrony przed pyłami,
oparami lub innymi substancjami żrącymi lub drażniącymi wywołującymi podrażnienia
skóry są środki osłaniające skórę w postaci kremów, past i maści. Po wykonanej pracy
należy zastosować środki oczyszczające skórę, a w wielu przypadkach środki regenerujące
skórę.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co to jest porażenie elektryczne, jakie są zagrożenia od urządzeń elektrycznych?
2. Jakie mogą być przyczyny porażenia, oparzenia oraz pożarów instalacji i urządzeń

elektrycznych?

3. Jakie może być działanie prądu elektrycznego na organizm ludzki?
4. Jakie stosuje się ochrony od porażenia prądem elektrycznym?
5. Jakie są podstawowe zasady bezpieczeństwa stosowane w celu uniknięcia

niebezpieczeństwa porażenia prądem elektrycznym?

6. Jak należy działać przy ratowaniu osób porażonych prądem elektrycznym?
7. Jakie są metody uwalniania porażonego spod działania prądu elektrycznego?
8. Jakie czynności należy wykonać bezpośrednio po uwolnieniu porażonego spod działania

prądu elektrycznego?

9. Jakie są środki ochrony indywidualnej?
10. Jakie są środki ochrony oczu i twarzy, głowy, słuchu?
11. Jakie znasz metody ochrony dróg oddechowych?
12. Jakie funkcje musi spełniać odzież ochronna?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Ułóż krzyżówkę, której rozwiązaniem (hasłem) jest słowo „zabezpieczenie”.

W krzyżówce mogą występować tylko polecenia i hasła dotyczące bezpieczeństwa pracy
z urządzeniami elektrycznymi i środkami ochrony indywidualnej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania rozdziału 4.4.1.,
2) wybrać określenia i ułożyć hasła do krzyżówki,
3) opracować krzyżówkę,
4) przenieść wzór krzyżówki (nie wypełnionej) na arkusz papieru plakatowego,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
6) rozwiązać krzyżówkę przy udziale uczniów z grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

arkusz papieru plakatowego,

–

kolorowe pisaki, markery.

Ćwiczenie 2

Zostałeś kierownikiem w zakładzie produkującym kosiarki elektryczne. Pod sobą masz

ślusarzy (toczenie, wiercenie, frezowanie), spawaczy (gazowych), monterów (składają
kosiarki), elektryków (składanie, testowanie instalacji i silników), pracowników z kontroli
jakości (testy noży i całych kosiarek) oraz osoby pakujące.

Zaprojektuj odpowiednie środki zabezpieczające przed porażeniem prądem na każdym

stanowisku (dziale). Określ, jakie należy stosować podstawowe zasady bezpieczeństwa w celu
uniknięcia porażenia prądem elektrycznym na stanowiskach. Dobierz odzież ochronną i środki
ochrony indywidualnej stosownie do rodzaju pracy na każdym stanowisku.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapisać na oddzielnych kartkach zagrożenia występujące na każdym ze stanowisku,
2) wybrać i zapisać odpowiednie środki zabezpieczające przed porażeniem prądem na

każdym stanowisku,

3) zapisać podstawowe zasady bezpieczeństwa dla każdego z pracowników w celu

uniknięcia porażenia prądem elektrycznym,

4) dobrać odzież ochronną i środki ochrony indywidualnej stosownie do rodzaju pracy na

każdym stanowisku,

5) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
6) dokonać oceny poprawności poglądów, wniosków i propozycji w wykonywaniu

ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

arkusze papieru,

–

kolorowe pisaki, markery.

Ćwiczenie 3

Na placu budowy dworca kolejowego, przechodząc jesteś świadkiem jak w pewnej chwili

jeden z pracowników zostaje rażony prądem o wartości 22 mA – trwa to już 15 sekund.
Trwające porażenie nastąpiło w wyniku nieszczelnego włącznika przy betoniarce. Jak uwolnisz
tego pracownika, jakie czynności ratownicze wykonasz kolejno? Dobierz środki ochrony
indywidualnej dla tego pracownika.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapisać zasady ratowania osób porażonych prądem elektrycznym,
2) zapisać sposób uwalnianie porażonego spod działania prądu elektrycznego,
3) wybrać i zapisać środki ochrony indywidualnej dla pracownika porażonego prądem,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
5) dokonać oceny poprawności poglądów, wniosków i propozycji w wykonywaniu

ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

arkusze papieru,

–

kolorowe pisaki, markery.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić zagrożenia występujące ze strony urządzeń elektrycznych?

2) wymieniać przyczyny porażenia, oparzenia oraz pożarów instalacji

i urządzeń elektrycznych?

3) wymienić środki zabezpieczające przed porażeniem?

4) wymienić zasady ratowania osób porażonych prądem elektrycznym?

5) określać jakie czynności należy wykonać bezpośrednio po uwolnieniu

porażonego spod działania prądu elektrycznego?

6) wymienić i krótko omówić środki ochrony indywidualnej?

7) dobrać środki ochrony indywidualnej stosownie do rodzaju pracy?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Ocena ryzyka zawodowego i zasady ochrony środowiska na

stanowisku pracy

4.5.1. Materiał nauczania

Zagadnienie oceny stanu bezpieczeństwa pracy w procesach wytwarzania części maszyn

i w pracach montażowych oraz ochrony zdrowia w zakładzie pracy związane jest ściśle
z pojęciem oceny ryzyka zawodowego. Prace nad oceną ryzyka w wielu dziedzinach życia
prowadzone są szeroko w całym świecie. Określenie ryzyka w przedsiębiorstwie może być
prowadzone na różnych poziomach, od oceny ryzyka przy maszynach i stanowiskach pracy, aż
do globalnej oceny ryzyka z uwzględnieniem wszystkich czynników wpływających na ryzyko
osób zatrudnionych jak i przebywających w otoczeniu zakładu.

Ryzyko zawodowe (wg rozporządzenia) oznacza prawdopodobieństwo wystąpienia

niepożądanych zdarzeń związanych z wykonywaną pracą, powodujących straty,
w szczególności wystąpienia u pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych w wyniku
zagrożeń zawodowych występujących w środowisku pracy lub sposobu wykonywania pracy.

Przy określaniu poziomu ryzyka w praktyce posługujemy się wartościami przybliżonymi

zarówno przy określaniu wysokości potencjalnych strat, jak i przy określaniu
prawdopodobieństw. Jednak nawet takie przybliżone oceny ryzyka są bardzo przydatne przy
ustalaniu priorytetów i wyborze najkorzystniejszych dla zakładu działań ograniczających
ryzyko.

Oszacowanie ryzyka zawodowego (R) związanego z poszczególnymi zagrożeniami

zidentyfikowanymi na stanowiskach pracy polega na ustaleniu prawdopodobieństwa (P)
wystąpienia zagrożeń (urazu lub utraty zdrowia) i ciężkości szkodliwych następstw tych
zagrożeń (S), co można zapisać zależnością: R = P i S.

Oszacowanie ryzyka zawodowego można przeprowadzić w różny sposób. Zaleca się

przede wszystkim takie sposoby oszacowania ryzyka zawodowego, które:

−

nie wymagają wiedzy specjalistycznej,

−

mogą być w prosty sposób wykorzystywane przez osoby przeprowadzające oceny,

−

pozwalają na otrzymanie wyników oszacowania w pełni wystarczających do

wyznaczenia dopuszczalności ryzyka zawodowego i właściwego planowania działań
korygujących i zapobiegawczych.

Przy oszacowaniu ryzyka zaleca się skorzystanie ze skali pięciostopniowej – tabela 2.

Tabela 2. Oszacowanie ryzyka zawodowego w skali pięciostopniowej [4, s. 157]

Prawdopodobieństwo wystąpienia

urazu lub

utraty zdrowia

S
Ciężkość następstw

wysoce prawdopodobne

prawdopodobne

mało prawdopodobne

Duża

[5]

bardzo duże ryzyko

[4]

duże ryzyko

[3]

średnie ryzyko

Średnia

[4]

duże ryzyko

[3]

średnie ryzyko

[2]

małe ryzyko

III

Mała

[3]

średnie ryzyko

[2]

małe ryzyko

[1]

bardzo małe ryzyko

Oszacowanie ryzyka daje pracodawcy podstawę do podjęcia niezbędnych działań w celu

obniżenia ryzyka do akceptowalnego według tabeli 3.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 3. Niezbędne działania do oszacowanie ryzyka zawodowego w skali pięciostopniowej [4, s. 158]

Oszacowanie ryzyka
zawodowego

Dopuszczalność ryzyka
zawodowego

Niezbędne działania

[5] bardzo duże ryzyko

Praca nie może być rozpoczęta ani kontynuowana do
czasu zmniejszenia ryzyka zawodowego do poziomu
dopuszczalnego

[4] duże ryzyko

Niedopuszczalne
(nieakceptowalne)

Jeżeli ryzyko zawodowe jest związane z pracą już
wykonywaną, działania w celu jego zmniejszenia trzeba
podjąć natychmiast. Planowana praca nie może być
rozpoczęta do czasu zmniejszenia ryzyka zawodowego
do poziomu dopuszczalnego

[3] średnie ryzyko

Zaleca się zaplanowanie i podjęcie działań, których
celem jest zmniejszenie ryzyka zawodowego

[2] małe ryzyko

Zaleca się rozważenie możliwości dalszego zmniejszania
poziomu ryzyka zawodowego lub zapewnienie, że ryzyko
zawodowe pozostanie najwyżej na tym samym poziomie.

[1] bardzo małe ryzyko

dopuszczalne
(akceptowalne)

Nie jest konieczne prowadzenie żadnych działań

Pierwszą ocenę ryzyka zawodowego na stanowisku pracy przeprowadzamy przed

oddaniem go do eksploatacji. Następne oceny przeprowadzamy po zastosowaniu środków
technicznych, organizacyjnych czy ludzkich obniżających ryzyko w celu sprawdzenia, czy
przyniosły one zamierzoną poprawę warunków pracy na danym stanowisku. Należy jednak
pamiętać, że ocenę ryzyka przeprowadza się także:

−

przy tworzeniu nowych stanowisk pracy,

−

po wprowadzeniu zmian w stosowanych środkach ochronnych,

−

w wypadku istotnych zmian organizacyjnych i technologicznych,

−

w razie zdarzenia wypadkowego.
Zgodnie z art. 266 Kodeksu pracy pracodawca jest obowiązany informować pracowników

o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą, oraz o zasadach ochrony przed
zagrożeniami. Aby poinformować pracowników o ryzyku zawodowym pracodawca musi
najpierw ocenić jego wielkość na poszczególnych stanowiskach pracy i w zależności od tego
zastosować odpowiednie środki chroniące pracowników przed występującymi zagrożeniami,
czyli czynnikami niebezpiecznymi, szkodliwymi i uciążliwymi występującymi w procesie pracy.

Zgodnie z Kodeksem pracy w szczególności pracodawca jest zobowiązany:

−

zapewnić organizację pracy i stanowisk pracy w sposób zabezpieczający pracowników
przed zagrożeniami wypadkowymi oraz oddziaływaniem czynników szkodliwych dla
zdrowia oraz uciążliwości,

−

zapewnić likwidację zagrożeń dla zdrowia i życia pracowników głównie przez stosowanie
technologii, urządzeń, materiałów i substancji nie powodujących takich zagrożeń.

Jeżeli ze względu na rodzaj procesu pracy likwidacja zagrożeń nie jest możliwa, należy

stosować odpowiednie rozwiązania organizacyjne i techniczne, w tym odpowiednie środki
ochrony zbiorowej, ograniczające wpływ zagrożeń na zdrowie i bezpieczeństwo pracowników.

W sytuacji, gdy ograniczenie zagrożeń w wyniku zastosowania rozwiązań organizacyjnych

i technicznych nie jest wystarczające, pracodawca jest zobowiązany zapewnić pracownikom
środki ochrony indywidualnej, odpowiednie do rodzaju i poziomu zagrożeń.

Dzięki prawidłowo przeprowadzonej ocenie ryzyka na stanowisku pracy pracodawca

spełni wymagania przepisów prawnych i będzie miał następujące korzyści:

−

świadomość, jakie występują zagrożenia, jakie jest ryzyko i czy zastosowane środki
profilaktyczne są wystarczające,

−

zamiast intuicji – celowe zarządzanie ryzykiem.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Metoda oceny ryzyka

Analiza ryzyka jest częścią działań w ogólnej procedurze oceny ryzyka według normy PN-

EN 1050:1998. Przedstawiona metoda oceny ryzyka zawodowego przeznaczona jest dla
typowych stanowisk pracy. Pozwala ona pracodawcy samodzielnie określić poziom ryzyka
w powiązaniu z danym stanowiskiem pracy. Jest przydatna zwłaszcza dla małych zakładów
pracy, zatrudniających niewielką liczbę pracowników, ale w dużych też może być stosowana.

Metoda ta zapewnia (sposób jej wyznaczania przedstawia rys. 9):

−

wykonanie udokumentowanej analizy ryzyka zawodowego zgodnie z wymaganiami
cytowanego rozporządzenia (Dz. U. nr 129, poz. 844 oraz Dz. U. nr 91, 2002 r., poz.
811),

−

informowanie pracowników o ryzyku zawodowym występującym na danym stanowisku.

Rys. 9. Tok postępowania w systemie zarządzania bezpieczeństwem w celu wyznaczenia minimalizacji

ryzyka zawodowego (wg PN-N-18002:2000) [2, s. 132]

W celu przeprowadzenia prawidłowej oceny ryzyka zawodowego na stanowisku pracy

należy przeprowadzić czynności według kolejności zawartej na rys. 9.

W Polsce podstawowym aktem prawnym, mówiącym o prawie do bezpiecznych

i higienicznych warunków pracy jest Konstytucja RP, która w art. 66 gwarantuje takie prawo
każdemu. Sposób realizacji tego prawa określa ustawa. Ustawą określającą prawa i obowiązki
obywateli w tym zakresie jest Kodeks pracy. Podstawowe uregulowania kodeksowe znajdują
się w dziale X kodeksu dotyczącym bhp, w dziale VII dotyczącym ochrony pracy kobiet
i w dziale IX dotyczącym ochrony pracy młodocianych. Natomiast art.9 Kodeksu pracy

Tak

Nie

Zbieranie informacji potrzebnych do oceny ryzyka zawodowego

Identyfikacja zagrożeń

Oszacowanie ryzyka zawodowego

Wyznaczanie dopuszczalności ryzyka zawodowego

Opracowanie planu działań korygujących i/lub zapobiegawczych

Realizacja planu

yka

odow

Czy są potrzebne działania

korygujące i/lub
zapobiegawcze?

Okresowe

przeprowadzenie

oceny ryzyka

zawodowego

cena

yzyka

odow

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wskazuje na inne źródła prawa pracy, szczególnie zaś porozumienia normatywne zawierane
między partnerami socjalnymi, tj. układy zbiorowe i inne porozumienia zbiorowe, np. akty
wewnątrzzakładowe stanowione w formie regulaminów i statutów.

Państwowy nadzór nad warunkami pracy w Polsce sprawuje Państwowa Inspekcja Pracy

i Państwowa Inspekcja Sanitarna.

Czynniki występujące w środowisku pracy

W środowisku pracy występują czynniki niebezpieczne, uciążliwe i szkodliwe, które mogą

powodować urazy ciała pracownika, choroby zawodowe a nawet śmierć.

Czynniki niebezpieczne (urazowe), które działając na człowieka z reguły w sposób nagły

mogą spowodować uraz (wypadek przy pracy) to między innymi zagrożenie elementami
ostrymi lub wystającymi, ruchomymi i luźnymi, zagrożenie porażeniem prądem elektrycznym,
zagrożenie poparzeniem, zagrożenie związane z przemieszczaniem się ludzi, zagrożenie
pożarem lub/i wybuchem.

Czynniki uciążliwe mogą spowodować obniżenie sprawności fizycznej i psychicznej

pracownika, natomiast czynniki szkodliwe mogą spowodować zatrucia a nawet śmierć.

Na ochronę środowiska na stanowisku pracy mają wpływ czynniki niebezpieczne,

uciążliwe i szkodliwe, które dzielimy na:

−

czynniki fizyczne, do których zaliczamy: hałas, drgania mechaniczne (wibracje),
promieniowanie optyczne, elektromagnetyczne, laserowe, prąd elektryczny, mikroklimat,

−

czynniki chemiczne: substancje toksyczne, drażniące, uczulające, rakotwórcze,
mutagenne, upośledzające funkcje rozrodcze,

−

czynniki biologiczne: mikroorganizmy roślinne i zwierzęce (bakterie, wirusy, grzyby,
pierwotniaki), makroorganizmy roślinne i zwierzęce,

−

czynniki psychofizyczne: obciążenie fizyczne (statyczne i dynamiczne), obciążenie
psychonerwowe (obciążenie umysłu, przeciążenie percepcyjne, obciążenie emocjonalne),

−

czynniki niebezpieczne (urazowe) – ponad 80% wypadków w przemyśle przetwórczym
wynika z bezpośredniego kontaktu człowieka z ruchomymi elementami maszyn,
wyposażeniem technologicznym, ostrymi krawędziami, wystającymi elementami,
przemieszczeniem się materiału czy naruszeniem konstrukcji.
Przy obsłudze maszyn urazy są głównie wynikiem: uderzenia, wciągnięcia między

ruchome elementy, zgniecenia, odprysków obrabianego materiału czy zużytych lub
obluzowanych części maszyn. Dlatego przepisy wprowadzają wymogi osłaniania ruchomych
części maszyn, napędów, pasów, taśm, łańcuchów lub zabezpieczenia ich w inny sposób.

Rozróżniamy dwa rodzaje osłon:

−

osłony stałe, np. przyspawane, mocowane na śruby, usunięcie bez narzędzi jest
niemożliwe,

−

osłony ruchome, np. zawiasy, prowadnice, które mogą być otwierane bez użycia narzędzi.
Osłony powinny spełniać następujące wymagania: mieć trwałą konstrukcję, być trudne

w usuwaniu, być usytuowane w odpowiedniej odległości od strefy niebezpiecznej, nie
przesłaniać pola widzenia podczas pracy, same nie stwarzać dodatkowego zagrożenia, muszą
umożliwiać wykonywanie pracy na maszynie oraz jej konserwację.

Metody likwidacji lub ograniczania wpływu czynników niebezpiecznych, szkodliwych
i uciążliwych na ochronę środowiska

Likwidacja lub ograniczenie oddziaływania czynników niebezpiecznych, szkodliwych

i uciążliwych na pracownika i ochronę środowiska powinny być podstawowym obowiązkiem
pracodawcy. Podstawowe zasady likwidacji lub ograniczenia wpływu tych czynników to:

−

eliminacja źródeł czynników niebezpiecznych i szkodliwych przez dobór nieszkodliwych
surowców (lub mniej szkodliwych), dobór procesów technologicznych oraz maszyn
i urządzeń

nie

stwarzających

zagrożeń

czynnikami

fizycznymi,

chemicznymi

i biologicznymi, unieszkodliwianie odpadów,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

ograniczenie oddziaływania tych czynników poprzez odsunięcie człowieka z obszaru ich
oddziaływania poprzez: zastąpienie człowieka przez roboty, mechanizację, automatyzację
(zdalne sterowanie i obserwowanie procesu), optymalne rozmieszczenie lub wydzielenie
uciążliwych urządzeń, zapewnienie właściwego transportu surowców, wyrobów oraz
odpadów, stosowanie sygnalizatorów stanów niebezpiecznych lub uniemożliwienie wejścia
człowieka w strefę zagrożenia,

−

ograniczenie oddziaływania na człowieka czynników niebezpiecznych i szkodliwych
poprzez osłonięcie strefy narażenia: stosowanie odpowiednich kubatur budynków,
materiałów

dźwiękoizolacyjnych,

hermetyzację

procesów

produkcyjnych

przed

wydostawaniem się do otoczenia gazów, par, cieczy i ciał stałych (pyłów), stosowanie
zbiorowych środków ochronnych (osłony, ekrany, wentylacja, klimatyzacja),

−

ograniczenie wpływu tych czynników przez zastosowanie ochron osobistych –
w zależności od istniejących zagrożeń, odpowiednie przechowywanie i konserwację
ochron osobistych, zasady przydziału ochron osobistych,

−

ograniczenie zagrożenia człowieka czynnikami niebezpiecznymi i szkodliwymi przez
właściwy dobór pracowników i organizację pracy oraz oddziaływanie na bezpieczne
zachowania pracowników: przestrzeganie przeciwwskazań zdrowotnych do zatrudnienia
na danym stanowisku, przestrzeganie obowiązku zatrudniania pracowników o właściwych
kwalifikacjach zawodowych, dobór psychologiczny, działania organizacyjne (przerwy
w pracy, rotacja, skrócony czas pracy), szkolenia, system kar i nagród, ostrzeganie
o zagrożeniach (sygnały bezpieczeństwa, znaki i barwy bezpieczeństwa),

−

eliminacja drgań przez minimalizowanie ich u źródła ich powstawania (eliminacja luzów,
właściwy montaż maszyn i mocowanie ich do podłoża), minimalizowanie drgań na drodze
ich propagacji (oddylatowanie fundamentów maszyn od otoczenia, stosowanie mat,
podkładek, wibroizolatorów), automatyzacja procesów technologicznych i zdalne
sterowanie źródłami drgań, skracanie czasu narażenia na drgania w ciągu zmiany roboczej,
stosowanie przerw i odpoczynek w wydzielonych pomieszczeniach, przesuwanie do pracy
na innych stanowiskach osób szczególnie wrażliwych na działanie drgań, szkolenie
pracowników w celu uświadomienia ich o występujących zagrożeniach,

−

eliminacja hałasu przez wymianę maszyny na cichszą, wyciszeniu maszyny u źródła np.
w przestrzeni roboczej maszyny, zastosowaniu tłumików na wylotach mediów,
zastosowaniu w konstrukcji maszyny materiałów tłumiących drgania i hałas, odizolowaniu
maszyny od podłoża, zastosowaniu obudowy dźwiękoizolacyjnej maszyny, zastosowaniu
ekranu akustycznego osłaniającego maszynę lub stanowisko pracy, umieszczeniu na
powierzchniach ścian, stropu, podłogi materiałów dźwiękochłonnych, zastosowaniu kabin
dźwiękoizolacyjnych

dla

obsługi,

stosowaniu

ochronników

słuchu,

właściwe

rozplanowanie zakładu, w tym rozmieszczenie pomieszczeń ze źródłami hałasu, odsunięcie
stanowisk pracy od źródeł hałasu, w tym automatyzacja i mechanizacja procesów
technologicznych, wydzielenie i grupowanie maszyn, które są źródłem hałasu, stosowanie
przerw w pracy i ograniczanie czasu pracy na hałaśliwych stanowiskach.

Skutki oddziaływania drgań i hałasu na organizm ludzki

W wyniku wibracji mogą powstać zmiany chorobowe w organizmie człowieka, takie jak:

−

zaburzenia w układzie krążenia (np. zespół „białych palców" z uwagi na uszkodzenie
drobnych naczyń krwionośnych),

−

zaburzenia w układzie nerwowym człowieka (złe samopoczucie, bezsenność, zaburzenia
czucia, ograniczenie zdolności manualnych, bóle rąk i nóg),

−

zaburzenia

układzie

kostno-stawowym

(zmiany

zwyrodnieniowe

stawów

nadgarstkowych, łokciowych i kręgosłupa, torbiele kostne),

−

zaburzenia pracy układu pokarmowego,

−

zaburzenia ogólne, w tym wzroku, mowy, osłabienie, zawroty głowy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Skutkiem działania hałasu na organizm ludzki jest:

−

uszkodzenie struktur anatomicznych narządu słuchu powodujące spadek sprawności
słuchu, aż do głuchoty włącznie,

−

nerwice, zwiększona pobudliwość, bezsenność i bóle głowy,

−

przedłużenie czasu reakcji na bodziec (zmniejszony refleks),

−

nadciśnienie tętnicze krwi, choroby wrzodowe żołądka i dwunastnicy,

−

osłabienie czynności narządów trawiennych, wzmożone napięcie mięśni,

−

obniżenie odporności na choroby, zaburzenie wzroku, równowagi, dotyku.
Hałas o stosunkowo niewielkiej intensywności (75

85 dB), ale działający nieprzerwanie

przez dłuższy okres (kilka lub kilkanaście lat), może być przyczyną powstania i rozwinięcia się
w organizmie chorób o podłożu nerwicowym. Dopuszczalne wartości hałasu (według PN-N-
01307: 1994) ze względu na ochronę słuchu, wynoszą:

−

poziom ekspozycji na hałas odniesiony do 8-godzinnego dnia pracy lub tygodnia pracy nie
powinien przekraczać 85 dB (zalecane 80 dB),

−

maksymalna wartość skuteczna dźwięku (maksymalny poziom dźwięku) występująca
w czasie obserwacji nie jest większa niż 115 dB,

−

maksymalna wartość chwilowa poziomu dźwięku (szczytowy poziom dźwięku) nie
przekracza 135 dB.

W celu bezpiecznej pracy na kolei zabrania się:

−

chodzenia po główkach szyn,

−

przechodzenia pod taborem kolejowym, po zderzakach i sprzęgach wagonów,

−

przebywania na zderzakach, sprzęgach, dachach wagonów, ładunkach na wagonach
podczas ruchów wagonów,

−

przebywania na międzytorzu w czasie przejazdu taboru, jeśli odległość pomiędzy osiami
sąsiednich torów jest mniejsza niż 5 m,

−

przechodzenia przez tory zastawione taborem w odległości mniejszej niż 10 m od taboru,

−

przechodzenia przez tory przed nadjeżdżającym, jak również bezpośrednio za
przejeżdżającym taborem,

−

przechodzenia między torem kolejowym, po którym prowadzone są manewry, a rampami,
magazynami, wagami itp. obiektami przylegającymi do tego toru,

−

przeskakiwania przez kanały rewizyjne (należy korzystać wyłącznie ze specjalnie
przeznaczonych do tego celu przenośnych pomostów),

−

wchodzenia między zderzaki taboru będącego w ruchu,

−

chodzenia po materiałach zgromadzonych na międzytorzach.

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co to jest ryzyko zawodowe?
2. Jak przeprowadza się oszacowanie ryzyka zawodowego, według jakiej skali?
3. Czy pracodawca jest zobowiązany do informowania pracowników o ryzyku zawodowym?
4. Omów tok postępowania w celu wyznaczenia minimalizacji ryzyka zawodowego.
5. Jakie korzyści będzie miał pracodawca z prawidłowo przeprowadzonej oceny ryzyka

zawodowego na stanowisku pracy?

6. Jakie czynniki występują w środowisku pracy?
7. Jakie są podstawowe zasady i metody likwidacji lub ograniczania wpływu

niebezpiecznych, szkodliwych i uciążliwych czynników na ochronę środowiska?

8. Jakie są skutki oddziaływania drgań i hałasu na organizm ludzki?
9. Przestrzeganie jakich przepisów pozwala na bezpieczną pracę na kolei?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Ułóż krzyżówkę, której rozwiązaniem (hasłem) jest wyrażenie „ryzyko zawodowe”.

W krzyżówce mogą występować tylko polecenia i hasła dotyczące oceny ryzyka zawodowego
i zasad ochrony środowiska na stanowisku pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania rozdziału 4.5.1.,
2) wybrać określenia i ułożyć hasła do krzyżówki,
3) opracować krzyżówkę,
4) przenieść wzór krzyżówki (nie wypełnionej) na arkusz papieru plakatowego,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
6) rozwiązać krzyżówkę przy udziale uczniów z grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

arkusz papieru plakatowego,

–

kolorowe pisaki, markery.

Ćwiczenie 2

Pracownik montujący nowe szyny na torowisku ma za pomocą piły tarczowej nie

zabezpieczonej osłoną obciąć fragment szyny, a następnie przyspawać nie mając żadnych osłon
(ma tylko okulary słoneczne) do niej kilka elementów niezbędnych do jej montażu. Pracownik
ma to wykonać, gdyż zagrożono mu zwolnieniem z pracy. Określ kategorię ryzyka
zawodowego wg skali pięciostopniowej (tabela 2). Określ, co może wydarzyć się przy tych
pracach i jak temu zapobiec oraz czy groźba zwolnienia była prawdziwa.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapiać definicję ryzyka zawodowego,
2) wypisać na oddzielnych kartkach prace niebezpieczne,
3) dla każdej pracy niebezpiecznej określić i zapisać ciężkość następstw zagrożeń (S) oraz

prawdopodobieństwo urazu lub utraty zdrowia (P),

4) z tabeli odczytać i zapisać dla każdej pracy kategorię ryzyka zawodowego,
5) zapisać negatywne skutki wykonania poszczególnych prac,
6) zapisać, jak powinny być wyposażone stanowiska przy takich pracach (zapobieganie),
7) określić, czy pracodawca może zwolnić pracownika za niewykonanie powyższych prac,
8) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
9) dokonać oceny poprawności poglądów, wniosków i propozycji w wykonywaniu

ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

arkusze papieru plakatowego,

–

kolorowe pisaki, markery,

–

Kodeks Pracy,

–

tabela.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Grupa wieloletnich pracowników kolei pracuje przy szlifowaniu szyn, zabijaniu nitów na

elektrycznych prasach hydraulicznych i przy testowaniu maksymalnym obciążeniem
(maksymalne prędkości obrotowe – chwilowy hałas ok. 90 dB) silników elektrycznych na
hamowni. Określ, na wpływ jakich czynników są narażeni pracownicy i jak je zminimalizować.
Podaj skutki oddziaływania tych czynników na organizm wykwalifikowanych pracowników.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wypisać na oddzielnych kartkach prace wykonywane przez pracowników,
2) zapisać dla każdej z prac czynniki występujące w środowisku pracy,
3) zapisać metody ograniczania lub likwidacji powyższych czynników,
4) zapisać skutki oddziaływania czynników na organizm wykwalifikowanych pracowników

na rozpatrywanych stanowiskach pracy,

5) zapisać, które z przepisów bezpiecznej pracy na kolei nie obowiązują doświadczonych

pracowników,

6) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
7) dokonać oceny poprawności poglądów, wniosków i propozycji w wykonywaniu

ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

arkusze papieru plakatowego,

–

kolorowe pisaki, markery.

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zdefiniować, oszacować ryzyko zawodowe i jego kategorię?

2) omówić tok postępowania przy wyznaczeniu ryzyka zawodowego?

3) wymienić czynniki występujące w środowisku pracy?

4) wymienić podstawowe zasady i metody likwidacji lub ograniczania

wpływu niebezpiecznych, szkodliwych i uciążliwych czynników na
ochronę środowiska?

5) wymienić skutki oddziaływania drgań i hałasu na organizm ludzki?

6) wymienić przepisy dotyczące bezpiecznej pracy na kolei?

7) ocenić ryzyko zawodowe w różnych warunkach i miejscach pracy?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6. Ergonomia w kształtowaniu warunków pracy

4.6.1. Materiał nauczania

Ergonomia to nauka zajmująca się przystosowaniem wszystkiego, co nas otacza, czym się

posługujemy do wygody człowieka przy jak najmniejszych stratach dla środowiska
i minimalnej liczbie ograniczeń. Jest to dziedzina nauki i praktyki, której celem jest
kształtowanie działalności człowieka odpowiednio do jego fizjologicznych i psychologicznych
właściwości.

Zakres ergonomii to wiedza z zakresu różnych dziedzin, między innymi takich jak

fizjologii, psychologii, antropologii, biomechaniki, higieny pracy, socjologii.

Ergonomia zajmuje się projektowaniem systemów pracy, produktów i środowiska

zgodnie z psychofizycznymi możliwościami człowieka. Dzieli się na:

−

koncepcyjną (projektową), która zajmuje się optymalizacją układu człowiek – technika –
środowisko na etapie projektowania. Bazą do ergonomicznego projektowania są wyniki
badań podstawowych oraz metody, takie jak diagnoza i modelowanie. Działalność
koncepcyjna jest nieograniczona, gdyż we wczesnej fazie opracowywania rozwiązań
technicznych jest o wiele bardziej racjonalna oraz bardziej skuteczna od ergonomii
korekcyjnej i w przyszłości winna być kierunkiem dominującym.

−

korekcyjną, która jest realizowana w miejscu pracy. Zajmuje się: analizą istniejących
warunków na stanowiskach pracy, oceną tych warunków, wymaganiami organizacyjnymi
i społecznymi, opracowaniem projektu optymalizacji. Ograniczona jest możliwościami
technicznymi i względami ekonomicznymi. Nikt nie będzie się domagał przekonstruowania
jakiegoś urządzenia (np. agregatu), w którym analiza ergonomiczna wykryje usterki nie
dające się usunąć za pomocą drobnych poprawek – chyba, że usterki te będą źródłem
poważnych zagrożeń dla zdrowia czy życia człowieka.

Stąd poprzez obserwacje wadliwych rozwiązań systemów człowiek – praca okazuje się, że

są one źródłem usprawnień i doskonalenia warunków pracy.

Podstawowe pojęcia związane z zakresem ergonomii

Poznawanie ergonomii jest łatwiejsze po zapoznaniu się z podstawowymi pojęciami

związanymi z tą dziedziną nauki. Zatem z ergonomią wiąże się:

−

stanowisko pracy – przestrzeń wraz z wyposażeniem związana z wykonywaniem pracy,

−

przestrzeń pracy – przestrzeń przydzielona osobie lub grupie osób dla zrealizowania
określonego celu pracy w danym systemie pracy,

−

proces pracy – ciąg czynności, których wykonanie jest niezbędne do osiągnięcia celu pracy,

−

ergonomiczna analiza stanowiska pracy – systematyczny przegląd i ocena elementów
stanowiska pracy, jego struktury przestrzennej oraz realizowanego na nim procesu pracy
pod kątem określenia stopnia przystosowania do psychofizycznych cech człowieka,
eliminacji dyskomfortu oraz zagrożeń,

−

pracownik – każda osoba zatrudniona przez pracodawcę, w tym praktykant i stażysta,

−

antropologia – biologia porównawcza człowieka, nauka o zmienności jego cech
anatomicznych i fizjologicznych w czasie i przestrzeni, bada np. zróżnicowanie rasowe,

−

centyl – jest to punkt w skali ocen, poniżej którego znajduje się określony % czynników,
np. 5. centyl jest to punkt na skali, poniżej którego leży 95% wyników,

−

fizjologia – nauka o czynnościach organizmów żywych, Fizjologia roślin i fizjologia
zwierząt są działami biologii, a w przypadku fizjologii człowieka także medycyny,

−

psychika – całokształt procesów i cech psychicznych istot żywych, obejmuje funkcje
mózgu, który jest przedmiotem badań psychologii.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wykorzystanie zasad ergonomii w kształtowaniu stanowiska pracy

Wyróżnia się następujące zasady ergonomii w kształtowaniu stanowiska pracy:

1) kształtowanie stanowiska pracy – stanowisko pracy w pojęciu ogólnym to miejsce pracy

człowieka, np.: przy komputerze, przy taśmie montażowej, w centrali telefonicznej,
w kabinie samochodu. W ujęciu systemowym stanowisko pracy to układ, gdzie człowiek
za pomocą środków pracy (maszyny, narzędzia, przyrządy), w określonej przestrzeni
i środowisku wykonuje zorganizowane czynności, mające na celu wytworzenie
określonego produktu. W ergonomii stosowane są metody służące do kształtowania
warunków pracy w dwóch fazach, tj. projektowania pracy i oceny istniejącej sytuacji.
Jedną ze specyficznych metod ergonomii jest kompleksowa analiza materialnych
i psychospołecznych warunków pracy oraz ich ocena. Narzędziem tych działań są listy
kontrolne, których zadaniem jest umożliwienie analizy czynników decydujących
o warunkach pracy. Listy te zawierają pytania tak sformułowane, że zwracają uwagę na
czynniki decydujące o jakości warunków pracy w zakresie organizacji pracy, środków
pracy i stanowiska pracy. Najbardziej znanym przykładem jest klasyczna lista
ergonomiczna nazywana „Listą Dortmundzką” – zawiera ona 300 pytań ogólnych
i szczegółowych, pozwala na kompleksową analizę prawie wszystkich elementów pracy,
nie zawiera jednak kryteriów oceny,

2) projektowanie ergonomiczne – jego przedmiotem są relacje zachodzące między

człowiekiem, a strukturą techniczną (obiektem) i rodzajem zadania roboczego
wykonywanego w określonym środowisku pracy. Rozpatrując zależności członów tego
systemu trzeba zdać sobie sprawę, że decydującym a równocześnie najbardziej wrażliwym
ogniwem jest człowiek, którego niezawodność i bezpieczeństwo pracy jest warunkowane
jego

możliwościami

psychofizycznymi. Możliwości człowieka są ograniczone

w przeciwieństwie

możliwości

urządzeń

technicznych

(pomijając

względy

ekonomiczne). Stąd, przy projektowaniu i organizowaniu stanowiska pracy należy
dostosowywać do człowieka: środki pracy, przestrzeń, środowisko i organizację pracy.
Myśląc o stanowisku ergonomicznym zawsze mamy na względzie człowieka, do którego
musimy dostosować otoczenie, tzn. wszystko musi mu być podporządkowane tak, aby
wykonywana przez niego praca była wygodna i bezpieczna. Natomiast ergonomia to
nauka dla nas przyjazna – jeżeli z niej skorzystamy to każde utworzone stanowisko będzie
bezpieczne i wygodne (z przyjemnością i uśmiechem będziemy przy nim pracować),

3) proces projektowania ergonomicznego stanowiska pracy – pierwszoplanową rolę

w procesie projektowania odgrywa właściwe zaprojektowanie struktury przestrzennej
stanowiska pracy. Strukturę tę może tworzyć, np. korpus maszyny, konstrukcja stołu,
układ elementów manipulacyjnych, w tym sterowniczych i informacyjnych, siedziska,
wyposażenia dodatkowe (pojemniki, podstawki, regały itp.). W strukturze stanowiska
wyróżniamy przestrzeń do: przemieszczenia się i zajęcia przez operatora pozycji roboczej,
oraz wykonywania czynności wynikających z procesu pracy. Projektowanie ergonomiczne
ma być dla człowieka niezawodne w aspekcie bezpieczeństwa i optymalne w zakresie
obciążenia i wydajności. Należy wszystkie środki, przestrzeń, środowisko i organizację
pracy dostosować do człowieka. Aby to zrealizować, należy zapewnić odpowiednią
konfigurację (rozmieszczenie w przestrzeni) wszystkich elementów – środków
i przedmiotów pracy oraz wymiary umożliwiające przyjęcie wygodnej pozycji ciała
i swobodę wykonywania czynności manualnych, a także związanych z odbiorem
informacji przy możliwie najmniejszym obciążeniu organizmu (rys. 10).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W procesie projektowania ergonomicznego wyodrębniamy następujące etapy:

−

sformułowanie danych wyjściowych w celu uwzględnienia zadania roboczego oraz
wymogów i oczekiwań użytkownika (gromadzenie i analizowanie informacji). Temu
celowi służą obserwacje, rejestracja i analiza procesu pracy, wywiady z pracownikami,
dane statystyczne o wypadkach itp.

−

tworzenie koncepcji – w tej fazie następuje opracowywanie rysunków, stosuje się też
metody modelowania (tworzy się modele robocze).

−

opracowanie projektu – obejmującego rysunki przedstawiające elementy układu człowiek-
obiekt zawierające dokładny opis i niezbędne szczegóły, np. punkty kontaktowe.

−

sprawdzenie poprawności rozwiązania na wykonanym prototypie.
Gdy projekt jest zakończony, opracowuje się instrukcję obsługi dla operatora. Oprócz

oceny po każdym etapie projektowania, przeprowadzana jest ocena końcowa na podstawie
badań prototypu. Jest to bardzo ważne, gdyż można tu ujawnić usterki i wprowadzić nowe
zmiany, a to daje nam duże oszczędności ekonomiczne.

Rys. 10. Stanowiska zaprojektowane nieergonomiczne: a) za mały otwór

drzwiowy, b) za nisko zawieszona lampa, c) za wysoko umieszczone
szelki do trzymania, d) odbijanie światła [4, s. 62]

1) kształtowanie struktury przestrzennej – za podstawowe uznaje się kryteria

antropometryczne, biomechaniczne a w szczególności:

−

cechy somatyczne (wysokość, szerokość, długość, obwody),

−

cechy funkcjonalne (siły, zakresy kątowe i zasięgi ruchów).

Kryteria antropometryczne określają, iż struktura stanowiska pracy powinna być

dostosowana do przynajmniej 90% użytkowników, tj. stwarzać wygodne i bezpieczne warunki
pracy osobom, których wymiary mieszczą się między wartościami 5. i 95. centyla. Do
precyzyjnego wyznaczania przestrzennych stref pracy stosuje się kryteria zasięgu rąk
przedstawione jako: zasięg normalny określający granicę strefy optymalnej, zasięg
maksymalny, zasięg wymuszony wymagający ruchów tułowia oraz odległości bezpieczne
zawarte w PN (Polskie Normy),
2) kształtowanie oświetlenia i barwy środowiska pracy – wiele prac wykonywanych

w pozycji siedzącej związanych jest z wytężoną pracą wzrokową, a więc obciążeniem
wzroku, dlatego parametry oświetlenia poza ogólnymi zasadami powinny być dobierane
indywidualnie w zależności od stanowiska oraz rodzaju wykonywanej czynności. Np.
praca przy komputerze wymaga oświetlenia do: czytania tekstu na dokumencie i znaków
na klawiaturze oraz czytania znaków na monitorze. Elementem często używanym
w miejscu pracy jest kolorystyka. Wyróżniamy następujące cechy barw: kolor, jasność
(cecha powoduje większe lub mniejsze odbicia), nasycenie (cecha określająca stopień
oddalenia danej barwy od szarej tej samej jasności). Rozróżnia się następujące kody barw:

−

barwa czerwona – jest sygnałem kategorycznego zakazu wykonywania określonych
czynności, z wyjątkiem wyłączników maszyn i urządzeń, np. jest stosowana

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

w ochronie przeciwpożarowej, na sprzęcie przeciwpożarowymi w miejscach jego
umieszczenia, na znakach zakazu,

−

barwa żółta – stanowi ostrzeżenie przed niebezpieczeństwem, np. znaki
ostrzegawcze, ogień, eksplozja, promieniowanie,

−

barwa zielona – oznacza miejsca i przejścia bezpieczne, np. drogi ewakuacyjne,

−

barwa niebieska – jest barwą informacyjną oraz stanowi nakaz wykonywania poleceń,
np. znaki nakazu, obowiązek stosowania ochronnego sprzętu osobistego.

Nie należy używać w sposób niezasadny barw przeznaczonych do określonych celów.

3) środki i materiały wspomagające projektowanie ergonomiczne – w procesie

projektowania należy posługiwać się sylwetką człowieka, którą wprowadza się do rysunku
przedstawiającego stanowisko pracy. Do tego celu szczególnie przydatne są tzw. fantomy
(płaskie modele reprezentantów populacji zaopatrzone w osie obrotu), co umożliwia
symulację pozycji pracownika. Aktualnie stosowane są komputerowe modele człowieka.
Są to specjalne programy komputerowe współpracujące z programami do projektowania.
W trudniejszych, złożonych przypadkach stosuje się metodę modelowania fizycznego
stanowiska pracy. Modele fizyczne są wykonywane w skali zredukowanej (przykładem są
modele przestrzenne tzw. manekiny) lub, w większości, naturalnej – osoba wybrana
z danej populacji – traktowana jest przez czas krótszy niż 8 godzin jako pracownik
doświadczalny, który w tym czasie powinien sygnalizować swoje uwagi.

4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Czym zajmuje się ergonomia?
2. Jak dzielimy ergonomię?
3. Co jest zadaniem ergonomii koncepcyjnej, a co jest zadaniem ergonomii korekcyjnej?
4. Jakie są cechy charakterystyczne projektowania ergonomicznego?
5. Jakie fazy wyodrębniamy w procesie projektowania ergonomicznego?
6. Jakie wyróżniamy kryteria w kształtowaniu stanowiska pracy?
7. Jaką rolę spełnia oświetlenie przy projektowaniu stanowiska pracy?
8. Jakie możesz wyróżnić środki wspomagające projektowanie ergonomiczne?

4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Ułóż krzyżówkę, której rozwiązaniem (hasłem) jest słowo „ergonomia”. W krzyżówce

mogą występować tylko polecenia i hasła dotyczące zakresu ergonomii w kształtowaniu
warunków pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania rozdziału 4.6.1,
2) wybrać określenia i ułożyć hasła do krzyżówki,
3) opracować krzyżówkę,
4) przenieść wzór krzyżówki (nie wypełnionej) na arkusz papieru plakatowego,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
6) rozwiązać krzyżówkę przy udziale uczniów/słuchaczy z grupy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

arkusz papieru plakatowego,

–

kolorowe pisaki, markery.

Ćwiczenie 2

Oceń swoje i w pobliżu stanowiska i przedmioty pracy pod względem ergonomii.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania z rozdziału 4.6.1.,
2) poddać ocenie przedmioty i stanowiska ergonomiczne i nieergonomiczne,
3) zapisać jakie kryteria oceny zadecydowały o powyższej decyzji,
4) zaprezentować przed forum grupy wykonane ćwiczenie,
5) dokonać oceny poprawności poglądów, wniosków i propozycji w zakresie ergonomii

stanowisk pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

miarka (lub długa linijka).

Ćwiczenie 3

Zaprojektuj dla siebie bezpieczne i ergonomiczne ulubione stanowisko pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania rozdziału 4.6.1.,
2) wybrać stanowisko swojej pracy,
3) rozrysować z wymiarami miejsce pracy,
4) ocenić zaprojektowane stanowisko pracy pod względem ergonomii, ewentualnie ulepszyć,
5) zaprezentować przed forum grupy wykonane ćwiczenie,
6) dokonać oceny poprawności poglądów, wniosków i propozycji w zakresie ergonomii

Twojego stanowiska pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

arkusz papieru plakatowego,

–

kolorowe pisaki,

–

miarka (lub długa linijka).

4.6.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić czym zajmuje się, jakie ma zadania i jak dzieli się ergonomia?

2) wymienić zadania ergonomii koncepcyjnej i ergonomii korekcyjnej?

3) scharakteryzować proces projektowania ergonomicznego?

4) wymienić fazy w procesie projektowania ergonomicznego?

5) wyróżnić kryteria w kształtowaniu stanowisk pracy?

6) wymienić rolę oświetlenia przy projektowaniu stanowiska pracy?

7) wymienić środki wspomagające projektowanie ergonomiczne?

8) zaprojektować i ocenić ergonomiczne stanowisko pracy?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi.
5. Test zawiera 22 zadania. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.

Tylko jedna jest prawidłowa.

6. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce

znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

9. Na rozwiązanie testu masz 45 minut.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Ergonomię dzielimy na

a) koncepcyjną i projektową.
b) korekcyjną i projektową.
c) projektową i organizacyjną.
d) koncepcyjną i korekcyjną.

2. Przy projektowaniu stanowiska pracy do człowieka należy dostosować

a) środowisko, oświetlenie, klimatyzację, przedmioty pracy.
b) środki pracy, przestrzeń, środowisko, organizację pracy.
c) tylko przedmioty i środki pracy.
d) tylko oświetlenie i przedmioty pracy.

3. Cechy barw to

a) szarość i jaskrawość.
b) kolor, jasność i nasycenie.
c) nasycenie i natężenie.
d) odbicie, jaskrawość i natężenie.

4. Pożary gazów (metan, gaz ziemny, acetylen, itp.) należą do grupy pożarowej

a) D.
b) C.
c) B.
d) A.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. Pianą nie wolno gasić

a) drewna.
b) benzyny, nafty.
c) tworzyw sztucznych.
d) urządzeń elektrycznych pod napięciem.

6. W gaśnicy śniegowej znajduje się

a) piana.
b) dwutlenek węgla.
c) ciecz niepalna – halon.
d) schłodzona woda o dużym ciśnieniu.

7. Przebywając w poruszającym się wagonie, w którym wybuchł pożar, najpierw należy

a) zadzwonić po straż pożarną.
b) zatrzymać pociąg i zgłosić ten fakt kierownikowi pociągu.
c) ewakuować ludzi z miejsca zagrożenia, zatrzymać pociąg i zadzwonić po pomoc.
d) odszukać kierownika pociągu.

8. W przypadku, gdy ratowany nie oddycha, pomoc zaczniemy kolejno od

a) masażu serca i wezwania karetki.
b) ułożenia poszkodowanego w pozycji bezpiecznej i sztucznego oddychania.
c) sztucznego oddychania i oceny stanu krążenia krwi.
d) sprawdzenia tożsamości ratowanego i wezwania pomocy.

9. Do środków nie zabezpieczających przed porażeniem prądem elektrycznym zaliczamy

a) metalowe obudowy i osłony.
b) bezpieczniki.
c) transformatory bezpieczeństwa.
d) zerowanie i uziemienie ochronne.

10. Oszacowanie ryzyka zawodowego polega na

a) otrzymaniu wyników z dodawania zagrożeń.
b) ocenie możliwości utraty życia.
c) ustaleniu prawdopodobieństwa wystąpienia zagrożeń i ciężkości następstw zagrożeń.
d) wezwaniu koordynatora do spraw działań ratowniczych.

11. Zgodnie z Kodeksem pracy o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą

a) pracownik ma obowiązek sam się dowiedzieć.
b) pracownika informuje Państwowa Inspekcja Pracy na stronach internetowych.
c) pracownika informuje Państwowa Inspekcja Sanitarna na spotkaniu.
d) pracownika informuje pracodawca.

12. Znak pokazany na rysunku obok oznacza

a) drzwi ewakuacyjne.
b) przesunąć drzwi w prawo w celu otwarcia.
c) pchać aby otworzyć.
d) wyjście ewakuacyjne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13. W przypadku złamania otwartego kończyny należy

a) polać złamaną kończynę zimną wodą.
b) założyć jałowy opatrunek, aby nie zainfekować kości i aby zatamować krwawienie.
c) zrobić opatrunek uciskowy powyżej złamanego miejsca, aby zatamować krwawienie.
d) zrobić opatrunek uciskowy na złamane miejsce.

14. Na ochronę środowiska na stanowisku pracy bezpośrednio mają wpływ czynniki

a) polityczne i szkodliwe.
b) niebezpieczne, uciążliwe i szkodliwe.
c) atmosferyczne i indywidualne pracownika.
d) indywidualne pracodawcy i atmosferyczne.

15. Dopuszczalna wartość hałasu na stanowisku pracy wynosi

a) 105

115 dB.

b) 90

100 dB.

c) 75

85 dB.

d) 60

70 dB.

16. Podczas składania meldunku do służb ratowniczych należy podać przede wszystkim

a) imię i nazwisko oraz nr telefonu do poszkodowanego.
b) imię i nazwisko poszkodowanego, rodzaj i rozmiar zagrożenia.
c) swoje imię i nazwisko, jakim środkiem transportu przybyliśmy na miejsce zdarzenia.
d) swoje imię i nazwisko, skąd dzwonisz, określić miejsce, rodzaj i rozmiar zagrożenia.

17. Objawami wstrząsu przede wszystkim nie jest

a) uczucie silnego osłabienia.
b) biegunka, duszność, odma płucna.
c) bladość, zziębnięcie skóry.
d) spłycenie oddechu i osłabienie tętna.

18. Znak pokazany na rysunku obok oznacza

a) zestaw sprzętu pożarniczego.
b) nie zastawiać.
c) uruchamianie ręczne.
d) hydrant.

19. Środkami ochrony indywidualnej nie są

a) okulary, słuchawki.
b) filtry i pochłaniacze.
c) osłony maszyn i urządzeń.
d) hełmy, szelki bezpieczeństwa.

20. Masaż serca wykonuje się w stosunku

a) 15 naciśnięć do 2 wdmuchnięć.
b) 16 naciśnięć do 4 wdmuchnięć.
c) 20 naciśnięć do 5 wdmuchnięć.
d) 10 naciśnięć do 2 wdmuchnięć.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

21. Ergonomia to nauka, której celem jest

a) zapoznanie się z procesami technicznymi.
b) kształtowanie działalności człowieka.
c) kształtowanie działalności człowieka w tym środowiska pracy odpowiednio do jego

fizjologicznych i psychologicznych możliwości.

d) poznania zasad życia człowieka w grupie.

22. Do procesu spalania potrzebne są

a) paliwo i przestrzeń.
b) tlen, papier i węgiel.
c) paliwo, tlen i wysoka temperatura.
d) wysoka temperatura, gaz ziemny i nafta.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko...........................................................................................................

Stosowanie

przepisów

bezpieczeństwa

higieny

pracy,

ochrony

przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska

Zakreśl poprawną odpowiedź

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Buchfelder M., Buchfelden A.: Podręcznik pierwszej pomocy. PZWL, Warszawa 1997
2. Łunarski J. (red.): Zarządzanie Bezpieczeństwem pracy. Oficyna wydawnicza Politechniki

Rzeszowskiej, Rzeszów 2002

3. Mac S., Leowski J.: Bezpieczeństwo i Higiena Pracy dla szkół zasadniczych. WSiP,

Warszawa 1999

4. Mirzejowski J., Marciszewski T., Kobza A., Stolarek M., Czyż M., Stanulewicz Z.,

Gąsiorowski M., Jucha F., Kanas J.: Kultura bezpieczeństwa. Materiały pomocnicze dla
szkół ponadgimnazjalnych. Centralny Instytut Ochrony Pracy, Państwowy Instytut
Badawczy (CIOP

∧

PIB), Warszawa 2006

5. Rączkowski B.: BHP w praktyce. Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr Sp. z o. o.,

Gdańsk 1998

6. Uczciwek T.: Bezpieczeństwo i Higiena Pracy oraz Ochrona Przeciwpożarowa

w elektroenergetyce. Centralny ośrodek Szkolenia i Wydawnictw SEP, Warszawa 1998

7. Ustawa Kodeks pracy