01 Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Tomasz Kupidura
Tomasz Sułkowski

Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,
ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska
348[03].O1.01

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:

mgr Wiesława Papierska

mgr Maria Krajewska

Opracowanie redakcyjne:

mgr inż. Tomasz Kupidura

mgr inż. Tomasz Sułkowski

Konsultacja:

mgr inż. Jarosław Sitek

Korekta:

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 348[03].O1.01
„Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska” zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu technik
informacji naukowej.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Prawna ochrona pracy

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Czynniki szkodliwe dla zdrowia, uciążliwe i niebezpieczne występujące

w procesie pracy

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Zasady kształtowania bezpiecznych i higienicznych warunków pracy

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Środki ochrony indywidualnej i zbiorowej

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

4.5. Zagrożenia pożarowe, zasady ochrony przeciwpożarowej

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.2. Pytania sprawdzające

4.5.3. Ćwiczenia

4.5.4. Sprawdzian postępów

4.6. Zasady wykorzystywania środków gaśniczych

4.6.1. Materiał nauczania

4.6.2. Pytania sprawdzające

4.6.3. Ćwiczenia

4.6.4. Sprawdzian postępów

4.7. Zasady ochrony środowiska na stanowisku pracy

4.7.1. Materiał nauczania

4.7.2. Pytania sprawdzające

4.7.3. Ćwiczenia

4.7.4. Sprawdzian postępów

4.8. Organizacja pierwszej pomocy w wypadkach przy pracy

4.8.1. Materiał nauczania

4.8.2. Pytania sprawdzające

4.8.3. Ćwiczenia

4.8.4. Sprawdzian postępów

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.9. Selekcja i utylizacja odpadów

4.9.1. Materiał nauczania

4.9.2. Pytania sprawdzające

4.9.3. Ćwiczenia

4.9.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy dotyczącej przepisów

bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska.

Poradnik zawiera:

1. Wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś

mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej.

2. Cele kształcenia.
3. Materiał nauczania (rozdział 4), który umożliwia samodzielne przygotowanie się do

wykonania ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianów. Wykorzystaj do poszerzenia wiedzy
wskazaną literaturę oraz inne źródła informacji. Obejmuje on również:

−

pytania sprawdzające,

−

ćwiczenia,

−

sprawdzian postępów,

−

sprawdzian umiejętności praktycznych.

Przykłady zadania/ćwiczenia oraz zestaw pytań sprawdzających Twoje opanowanie
wiedzy i umiejętności z zakresu całej jednostki. Zaliczenie tego ćwiczenia jest dowodem
osiągnięcia umiejętności praktycznych określonych w proponowanym materiale.
Wykonując sprawdzian postępów powinieneś odpowiadać na pytanie tak lub nie, co
oznacza, że opanowałeś materiał albo nie.

4. Sprawdzian osiągnięć.

Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub

instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność.
Po przerobieniu materiału spróbuj zaliczyć sprawdzian osiągnięć z zakresu jednostki
modułowej.

Jednostka modułowa „Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony

przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska” jest jednym z modułów koniecznych do
zapoznania się z podstawami technik informacyjnych – schemat 1.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat 1. Układ jednostek modułowych w module: „Podstawy technik informacyjnych”

348[03].O1.05

Stosowanie technik graficznych

i multimedialnych

348[03].O1.03

Organizowanie procesu pracy

348[03].O1.04

Wykorzystanie informacyjnych

technik biurowych

Moduł 348[03].O1

Podstawy technik informacyjnych

348[03].O1.01

Stosowanie przepisów bezpieczeństwa

i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej

oraz ochrony środowiska

348[03].O1.02

Stosowanie przepisów prawa i zasad ekonomii

w działalności informacyjnej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:

−

dokonywać oceny swoich umiejętności,

−

komunikować się i pracować w zespole,

−

samodzielnie podejmować decyzje,

−

uzasadniać działanie na podstawie określonej teorii, planować czynności,

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

wyszukać, selekcjonować, porządkować, przetwarzać i przechowywać informacje
niezbędne do wykonywania zadań zawodowych,

−

interpretować założenia teoretyczne z zakresu BHP i stosować je w praktyce,

−

interpretować wyniki doświadczeń i dokonywać uogólnień,

−

charakteryzować zjawiska fizyczne,

−

charakteryzować zjawiska biologiczne,

−

identyfikować elementy anatomii człowieka,

−

identyfikować podstawowe funkcje organizmu człowieka.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania prac na
określonych stanowiskach,

−

określić podstawowe obowiązki pracodawcy w zakresie zapewnienia bezpiecznych
i higienicznych warunków pracy,

−

wskazać konsekwencje naruszenia przepisów i zasad bhp podczas wykonywania zadań
zawodowych,

−

posłużyć się wewnętrznymi zaleceniami i regulaminami dotyczącymi stanowiska pracy,

−

rozpoznać czynniki niebezpieczne i szkodliwe, występujące w pracy technika informacji
naukowej oraz wskazać sposoby ich ograniczenia lub eliminacji,

−

ocenić zagrożenia wynikające ze sposobu użytkowania urządzeń elektrycznych,

−

udzielić pierwszej pomocy osobie poszkodowanej,

−

poinformować służby ratownicze zgodnie z instrukcją,

−

zareagować w przypadku pożaru zgodnie z instrukcją przeciwpożarową,

−

zastosować zasady ochrony środowiska na stanowisku pracy,

−

rozróżnić materiały przeznaczone do ponownego przetwarzania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Prawna ochrona pracy

4.1.1. Materiał nauczania

W polskiej nauce prawa pracy pojęcie ochrony pracy można rozpatrywać w dwojaki sposób.

W szerokim rozumieniu obejmuje ono w istocie treść wszystkich norm prawa pracy, ponieważ
wszystkie one ustanawiane są w interesie pracujących i służą ochronie tych interesów. W węższym
rozumieniu pojęcie ochrony pracy dotyczy tej części norm prawa pracy, które służą bezpośrednio
celom ochrony zdrowia pracowników przed niebezpieczeństwami mogącymi powstać w samym
procesie pracy. Właściwym przedmiotem ochrony pracy jest zabezpieczenie pracownika przed
szkodliwym oddziaływaniem środowiska pracy na jego zdrowie i przed zagrożeniem jego życia.
Jest to ten dział przepisów, który bierze w ochronę nie takie czy inne majątkowe interesy
pracownika, lecz samą pracę, substancję pracy żywej przed niebezpieczeństwami związanymi
z procesami produkcji. W tym rozumieniu do ochrony pracy zaliczamy cztery grupy przepisów:
przepisy zapewniające bezpieczne i higieniczne warunki pracy, przepisy o szczególnej ochronie
pracy kobiet, przepisy o szczególnej ochronie pracy młodocianych, przepisy o organizacji
i kompetencjach organów nadzoru nad warunkami pracy. Przepisy te z uwagi na rolę, jaką
spełniają, stanowią jeden z ważniejszych elementów regulacji stosunków pracy [10, str. 236].

Natomiast podstawowe prawa i obowiązki pracownika oraz pracodawcy w zakresie

bezpieczeństwa i higieny pracy regulują przepisy zawarte w Kodeksie Pracy [11, rozdz. X],
a w szczególności dział dziesiąty – Bezpieczeństwo i higiena pracy.
Podstawowe obowiązki pracodawcy
1. Pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie

pracy.

2. Pracodawca jest obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników poprzez zapewnienie

bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu
osiągnięć nauki i techniki. W szczególności pracodawca jest obowiązany:
a) organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy,
b) zapewniać przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa

i higieny pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz
kontrolować wykonanie tych poleceń,

c) zapewniać wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez

organy nadzoru nad warunkami pracy,

d) zapewniać wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy.

3. Pracodawca oraz osoba kierująca pracownikami są obowiązani znać, w zakresie

niezbędnym do wykonywania ciążących na nich obowiązków, przepisy o ochronie pracy,
w tym przepisy oraz zasady bezpieczeństwa i higieny pracy.

4. W razie gdy jednocześnie w tym samym miejscu wykonują swe obowiązki pracownicy

zatrudnieni przez różnych pracodawców, pracodawcy ci mają obowiązek:
a) współpracować ze sobą,
b) wyznaczyć koordynatora sprawującego nadzór nad bezpieczeństwem i higieną pracy

wszystkich pracowników zatrudnionych w tym samym miejscu,

c) ustalić zasady współdziałania uwzględniające sposoby postępowania w przypadku

wystąpienia zagrożeń dla zdrowia lub życia pracowników.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Prawa i obowiązki pracownika
1. W razie gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy i stwarzają

bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika albo gdy wykonywana przez niego praca
grozi takim niebezpieczeństwem innym osobom, pracownik ma prawo powstrzymać się od
wykonywania pracy, zawiadamiając o tym niezwłocznie przełożonego.

2. Jeżeli powstrzymanie się od wykonywania pracy nie usuwa zagrożenia, pracownik ma

prawo oddalić się z miejsca zagrożenia, zawiadamiając o tym niezwłocznie przełożonego.

3. Za czas powstrzymania się od wykonywania pracy lub oddalenia się z miejsca zagrożenia

w tych szczególnym przypadku pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia.

4. Pracownik ma prawo, po uprzednim zawiadomieniu przełożonego, powstrzymać się od

wykonywania pracy wymagającej szczególnej sprawności psychofizycznej w przypadku,
gdy jego stan psychofizyczny nie zapewnia bezpiecznego wykonywania pracy i stwarza
zagrożenie dla innych osób.

5. Przestrzeganie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy jest podstawowym

obowiązkiem pracownika. W szczególności pracownik jest obowiązany:

−

znać przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, brać udział w szkoleniu

i instruktażu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom
sprawdzającym;

−

wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami bezpieczeństwa

i higieny pracy oraz stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń
i wskazówek przełożonych;

−

dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek i ład

w miejscu pracy;

−

stosować środki ochrony zbiorowej, a także używać przydzielonych środków ochrony

indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, zgodnie z ich przeznaczeniem,

−

poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom

lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich;

−

niezwłocznie zawiadomić przełożonego o zauważonym w zakładzie pracy wypadku

albo zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzec współpracowników, a także
inne osoby znajdujące się w rejonie zagrożenia, o grożącym im niebezpieczeństwie,

−

współdziałać z pracodawcą i przełożonymi w wypełnianiu obowiązków dotyczących

bezpieczeństwa i higieny pracy.

Osoba kierująca pracownikami jest obowiązana:
1) organizować stanowiska pracy zgodnie z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny

pracy;

2) dbać o sprawność środków ochrony indywidualnej oraz ich stosowanie zgodnie

z przeznaczeniem;

3) organizować, przygotowywać i prowadzić prace, uwzględniając zabezpieczenie

pracowników przed wypadkami przy pracy, chorobami zawodowymi i innymi chorobami
związanymi z warunkami środowiska pracy;

4) dbać o bezpieczny i higieniczny stan pomieszczeń pracy i wyposażenia technicznego,

a także o sprawność środków ochrony zbiorowej i ich stosowanie zgodnie
z przeznaczeniem;

5) egzekwować przestrzeganie przez pracowników przepisów i zasad bezpieczeństwa

i higieny pracy;

6) zapewniać wykonanie zaleceń lekarza sprawującego opiekę zdrowotną nad pracownikami.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie są podstawowe obowiązki pracodawcy w zakresie bhp?
2. Jakie są podstawowe obowiązki pracownika w zakresie bhp?
3. Jakie są podstawowe prawa pracownika w zakresie bhp?
4. Do czego jest zobowiązana osoba kierująca pracownikami?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ podstawowe prawa i obowiązki pracownika w zakresie bezpieczeństwa i higieny

pracy na podstawie Kodeksu Pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać osoby do pracy w grupie,
2) zastanowić się, jakie podstawowe prawa i obowiązki ma pracownik w zakresie

bezpieczeństwa i higieny pracy, wszystkie pomysły zapiszcie na kartce (burza mózgów –
nie krytykując żadnego z pomysłów Twoich koleżanek/kolegów),

3) uporządkować zapisane prawa i obowiązki pracownika (odrzuć ewentualnie nierealne lub

budzące wątpliwości członków grupy), a następnie skonfrontować własne propozycje
z zapisami w Kodeksie Pracy,

4) zaprezentować efekty pracy grupy na forum klasy w formie plakatu.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

Kodeksy Pracy,

−

arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flip – chart.

Ćwiczenie 2

Określ podstawowe obowiązki pracodawcy oraz osoby kierującej innymi pracownikami

w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy na podstawie Kodeksu Pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać osoby do pracy w grupie,
2) zastanowić się, jakie podstawowe obowiązki ma pracodawca i osoba kierująca innymi

pracownikami w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, wszystkie pomysły zapiszcie na
kartce

(burza

mózgów

–

nie

krytykując

żadnego z pomysłów Twoich

koleżanek/kolegów),

3) uporządkować zapisane obowiązki pracodawcy i kierowników (odrzuć ewentualnie

nierealne, lub budzące wątpliwości członków grupy), a następnie skonfrontować własne
propozycje z zapisami w Kodeksie Pracy,

4) zaprezentować efekty pracy grupy na forum klasy w formie plakatu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

Kodeksy Pracy,

−

arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flip – chart.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) wymienić podstawowe obowiązki pracownika w zakresie bhp?

2) wymienić podstawowe obowiązki pracodawcy w zakresie bhp?
3) wymienić prawa pracownika w zakresie bhp?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Czynniki szkodliwe dla zdrowia, uciążliwe i niebezpieczne

występujące w procesie pracy

4.2.1. Materiał nauczania

Środowisko pracy jest swego rodzaju środowiskiem nienaturalnym, wytworzonym przez

człowieka. Ryzyko zawodowe, związane z wykonywaną pracą, wynika więc z narażenia
pracownika na działanie czynników niebezpiecznych, szkodliwych i uciążliwych
występujących na stanowisku pracy. Czynnik niebezpieczny to czynnik, którego
oddziaływanie może prowadzić do urazu lub innego istotnego natychmiastowego pogorszenia
stanu zdrowia człowieka bądź do zejścia śmiertelnego. Czynnik szkodliwy oznacza czynnik,
którego oddziaływanie może prowadzić do pogorszenia stanu zdrowia człowieka. Czynnik
uciążliwy nie stanowi wprawdzie zagrożenia dla życia lub zdrowia człowieka, lecz utrudnia
pracę lub przyczynia się w inny istotny sposób do obniżenia jego zdolności do wykonywania
pracy lub innej działalności bądź wpływa na zmniejszenie wydajności. W zależności od
poziomu oddziaływania lub innych warunków czynnik uciążliwy może stać się szkodliwym,
a szkodliwy – niebezpiecznym.

W procesie pracy człowiek oddziałuje bezpośrednio lub pośrednio na szeroko rozumiane

przedmioty pracy (narzędzia, maszyny, oprzyrządowanie i wyposażenie stanowisk pracy,
surowce, materiały i półfabrykaty stałe lub płynne, wyroby gotowe itp.), które w strefach
swojego naturalnego oddziaływania stanowią potencjalne źródła niebezpiecznych czynników
mechanicznych, mogących powodować zagrożenia, głównie urazami. Zagrożenie urazami
powstaje wówczas, gdy na człowieka oddziałuje lub może oddziaływać czynnik
niebezpieczny, którego źródłem mogą być wymienione wyżej przedmioty pracy lub podmioty
otoczenia. Oddziaływania te mogą prowadzić do bezpośredniego uderzenia, przecięcia,
zmiażdżenia, przebicia lub innego urazu ciała człowieka. Urazy mechaniczne ciała człowieka
mogą być również następstwem takich zdarzeń, jak poślizgnięcie się na posadzce czy upadek
z wysokości. [3]

Z punktu widzenia zapewnienia bezpieczeństwa człowieka w środowisku pracy

rozpoznanie zagrożeń stanowi jeden z najważniejszych elementów kształtowania warunków
pracy. Do elementów procesu rozpoznawania zagrożeń można zaliczyć: właściwe
odczytywanie sygnałów, zrozumienie przebiegu procesów pracy, postrzeganie środowiska
pracy w oparciu o kryteria bezpieczeństwa, postrzeganie zawczasu czynników (przyczyn)
zagrożeń. Zagrożenia są różnie klasyfikowane w zależności od zastosowanego kryterium
klasyfikacji. Obecnie preferowany jest model klasyfikacji oparty na kryterium podziału
rzeczowego. Według tego kryterium rozróżnia się:

−

zagrożenia fizyczne,

−

zagrożenia chemiczne,

−

zagrożenia biologiczne,

−

zagrożenia psychospołeczne (w tym organizacyjne).

Do grupy najprościej identyfikowalnych zagrożeń zaliczane są zagrożenia fizyczne. Ich

wczesne rozpoznanie uzależnione jest od ogólnej sprawności zmysłów człowieka, a ich
identyfikacja możliwa poprzez niezbyt skomplikowany pomiar odpowiednimi przyrządami-
-miernikami (obecnie zaopatrzonymi w wyświetlacze cyfrowy). Zagrożenia fizyczne to wszystkie
obce substancje i materiały, które mogą spowodować fizyczne uszkodzenia człowieka.

Wśród tej grupy zagrożeń szczególną uwagę ze względu na powszechność występowania

możemy wymienić:

−

drgania,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

hałas,

−

oświetlenie,

−

prąd elektryczny,

−

czynniki mikroklimatu,

−

zagrożenia mechaniczne.

Drgania określane są w fizyce jako zjawiska, w których wielkości fizyczne

charakterystyczne dla tych zjawisk są zmienne w funkcji czasu. Drgania akustyczne
(definiowane jako ruch cząstek ośrodka sprężystego względem położenia równowagi) mogą,
zatem rozprzestrzeniać się w ośrodkach zarówno gazowych, ciekłych, jak i stałych. Groźne
dla człowieka są częstotliwości niskie od 0,7 do 90 Hz. Skutki szkodliwego oddziaływania
drgań na organizm człowieka przedstawia rys. 1.

Rys.1. Skutki szkodliwego oddziaływania drgań na organizm człowieka [3]

Hałasem przyjęto określać wszelkie niepożądane, nieprzyjemne, dokuczliwe, uciążliwe

lub szkodliwe dźwięki oddziałujące na narząd słuchu i inne zmysły oraz części organizmu
człowieka. Dopuszczalne wartości hałasu w miejscu pracy są określone w Rozporządzeniu
Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 29 listopada 2002 r. w sprawie najważniejszych
dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy
(DzU nr 217 poz. 1833) oraz w PN-N-01307: 1994 [10].

Wartości hałasu dopuszczalne ze względu na ochronę słuchu, zgodnie z powyższym

rozporządzeniem i normą obowiązują jednocześnie i wynoszą:

−

poziom ekspozycji na hałas odniesiony do 8-godzinnego dnia pracy (LEX, 8 h) nie

powinien przekraczać 85 dB,

−

maksymalny poziom dźwięku A (LAmax) nie powinien przekraczać 115 dB;

−

szczytowy poziom dźwięku C (LCpeak) nie powinien przekraczać 135 dB.

Dwie ostatnie wielkości służą do oceny hałasów krótkotrwałych i impulsowych.
Światło jest promieniowaniem widzialnym (elektromagnetycznym) zdolnym do

wywoływania bezpośrednio wrażeń wzrokowych, z których wynika widzenie. Strumień
świetlny jest to ta część promieniowania optycznego emitowanego przez źródło światła, którą
widzi oko ludzkie w jednostce czasu. O prawidłowości oświetlenia decyduje natężenie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

i równomierność światła. Dla higieny wzroku istotna jest barwa światła oraz jego rodzaj.
Najkorzystniejszym dla wzroku jest światło naturalne, słoneczne o barwie zbliżonej do koloru
jasnożółtego. Praca w dłuższym okresie, w pomieszczeniu źle oświetlonym prowadzi do
trwałego osłabienia wzroku lub w innym przypadkach jest zagrożeniem uciążliwym,
powodującym nadmierne obciążenia narządu wzroku, a w następstwie bóle głowy,
pogorszenie samopoczucia, zmęczenie.

Praca przy monitorach jest związana z wystąpieniem co najmniej dwóch różnych zadań

wzrokowych:

−

czytanie drukowanego tekstu dokumentu i znaków na klawiaturze,

−

czytanie znaków na monitorze (znaki mogą być jasne na ciemnym tle lub ciemne na

jasnym tle).

Projektowanie oświetlenia do pracy przy komputerze wymaga więc stosowania

oświetlenia zapewniającego dobre warunki widzenia dla obu ww. zadań wzrokowych.
Wysoki poziom natężenia oświetlenia jest niezbędny na płaszczyźnie klawiatury i stołu,
natomiast w płaszczyźnie ekranu jest niekorzystny ze względu na obniżenie kontrastu
jaskrawości znaków i tła na ekranie.

Rys. 2. Przykładowe rozmieszczenie stanowisk pracy z komputerem [5]

Przepływający prąd elektryczny przez ciało człowieka wywołuje w nim zmiany

chemiczne i biologiczne groźne dla zdrowia i życia. Powszechnie stosowane urządzenia
zasilane energią elektryczną niosą ze sobą różnego rodzaju zagrożenia zarówno dla
człowieka, jak i jego środowiska, m.in.: zagrożenia od elektryczności statycznej, porażenia
oraz oparzenia prądem i łukiem elektrycznym, zagrożenia pożarowe, zagrożenia wybuchem,
szkodliwe oddziaływania silnych pól elektrycznych i elektromagnetycznych.

Niebezpieczeństwo porażenia prądem elektrycznym zależy od: natężenia prądu, czasu

rażenia (czasu przepływu prądu przez organizm) oraz wartości częstotliwości. Prąd
przemienny o częstotliwości od 15 do 100 Hz powoduje najgroźniejsze dla życia reakcje
organizmu, stąd skutki rażenia nim rozpatruje się szczególnie wnikliwie. Skutki rażenia
prądem elektrycznym zależą od: rodzaju prądu (prąd przemiennym o małej częstotliwości 15
– 100 Hz, prąd przemiennym o dużej częstotliwości, krótkotrwałymi, jednokierunkowymi
impulsami prądowymi, prądem stałym), wartości napięcia i natężenia prądu rażeniowego oraz

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

czasu jego przepływu, drogi przepływu prądu przez ciało człowieka, stanu psychofizycznego
porażonego, czasu przepływu prądu rażenia, temperatury i wilgotności skóry, powierzchni
styku z przewodnikiem, siły docisku przewodnika do naskórka [3]. Minimalna niebezpieczna
dla człowieka wartość prądu płynącego przez organizm wynosi 30 mA prądu przemiennego
i 70 mA prądu stałego. Działanie prądu elektrycznego na organizm ludzki może być
pośrednie lub bezpośrednie. Działanie pośrednie, powstające bez przepływu prądu przez ciało
człowieka, powoduje takie urazy, jak:

−

oparzenia ciała wskutek pożarów wywołanych zwarciem elektrycznym lub spowodowane

dotknięciem do nagrzanych elementów,

−

groźne dla życia oparzenia ciała łukiem elektrycznym, a także metalizacja skóry

spowodowana osadzaniem się roztopionych cząstek metalu,

−

uszkodzenia wzroku wskutek dużej jaskrawości łuku elektrycznego,

−

uszkodzenia mechaniczne ciała w wyniku upadku z wysokości lub upuszczenia

trzymanego przedmiotu [3].

Zagrożenia mechaniczne to wszelkie oddziaływania na człowieka czynników fizycznych,

które mogą być przyczyną urazów powodowanych mechanicznym działaniem części maszyn,
narzędzi, przedmiotów obrabianych lub wyrzucanych materiałów stałych bądź płynnych.
Zagrożenia te można dość łatwo identyfikować poprzez uważną obserwację wszystkich
elementów środowiska pracy.

Praca przy stanowisku komputerowym, oprócz już wymienionych czynników

szkodliwych dla zdrowia, związana jest z następującymi innymi czynnikami, które mają
wpływ na nasze zdrowie:

−

promieniowanie ekranów,

−

promieniowanie jonizujące,

−

pole elektromagnetyczne,

−

pole elektrostatyczne,

−

ruch powietrza,

−

szkodliwe gazy,

−

narażenie narządu wzroku. [4]

Promieniowanie ekranu związane jest z zachwianiem równowagi między jonami

dodatnimi a jonami ujemnymi w powietrzu, przez zwiększenie się ilości jonów ujemnych.
Reakcją człowieka jest depresja, obniżenie ciśnienia krwi, obniżenie sprawności organizmu
i ból głowy. Przeciwdziałamy tym zjawiskom przez stosowanie drewnianych podłóg,
boazerii, oraz przez umieszczanie w pomieszczeniu roślin.

Promieniowanie jonizujące w nowych monitorach jest filtrowane przez szkło ołowiowe

ekranu kineskopu. Samo szkło oraz warstwa antystatyczna redukuje niemal całkowicie pole
elektryczne i ładunki statyczne ekranu. Konstrukcja odchylania i ekranowanie zamyka pole
magnetyczne wewnątrz obudowy. Dzięki temu możemy śmiało spędzać znacznie więcej
czasu przed ekranami monitorów, bez obawy o nasze zdrowie. Produkowane obecnie
monitory, zwłaszcza LCD, posiadają oznakowanie potwierdzające spełnianie bardzo
surowych wymagań bezpieczeństwa pracy z monitorami. Rys. 3 przedstawia wzory oznaczeń
umieszczanych na monitorze.

Rys. 3. Wzory oznaczeń – umieszczenie ich na monitorze świadczy o tym, że monitor ten jest bezpiecznym dla

użytkownika [4]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Pole elektromagnetyczne wytwarzane jest przez płynący prąd. W nowoczesnym sprzęcie

nie ma ono takiego znaczenia ze względu na mniejszą ilość transformatorów i cewek
elektromagnetycznych. Nadal jednak jest ważnym czynnikiem wiążącym się z pracą
monitora,

zwłaszcza

monitora

kineskopowego.

Powoduje

polaryzację

napięcia

elektrostatycznego pomiędzy człowiekiem a ekranem monitora. W jej rezultacie twarz
operatora przyciąga naładowane cząsteczki kurzu w takim samym stopniu, co naładowany
elektrycznie ekran. Pogarsza się proces oddychania oraz wyrazistość odczytywania z ekranu
informacji. Kurz i jonizacja powietrza może wywoływać podrażnienia skóry i alergie. Silne
pole może być powodem zaburzenia procesów bioelektrycznych. Wszystkie aktualnie
sprzedawane monitory, zwłaszcza monitory LCD spełniają bardzo rygorystyczne w tym
zakresie normy TCO. Najbardziej intensywne pole elektrostatyczne występuje przez pierwszy
kwadrans od włączenia monitora. Zaleca się włączanie komputera kilka minut przed
rozpoczęciem pracy. Promieniowanie to jest neutralizowane przez działanie wody zawartej w
powietrzu. Przy wilgotności powietrza 50–60% potencjał elektrostatyczny jest znacznie
ograniczone. Dlatego ważnym zagadnieniem jest wietrzenie pomieszczeń, zwłaszcza w okresie
zimowym, kiedy wilgotność może spadać do 30%.

Ruch powietrza powoduje zainstalowane wewnątrz komputera urządzenia wirujące

(wentylatory), które wymuszają ruch powietrza przenosząc pyłki, alergeny oraz zjonizowane
powietrze wytworzone przez monitor. Wzrostowi natężenia zjonizowanego powietrza
i pyłków w pomieszczeniu zapobiega wietrzenie pomieszczeń.

Szkodliwe gazy razem z nagrzanym powietrzem z wnętrza komputera i monitora

wydzielają się związki chemiczne. Są to gazy bezwonne, tlenki i furany. Zaliczają się do
najgroźniejszych trucizn środowiska naturalnego oraz mają działanie rakotwórcze. Wydostają
się z emulsji ognioodpornej, którą pokryte są obudowy nowych monitorów i jednostek
centralnych i dlatego występują najczęściej w pomieszczeniu, do, którego został wstawiony
nowo zakupiony sprzęt. Przeciwdziałamy tym zjawiskom przez dobre wygrzanie sprzętu
w czasie kilku dni w często wietrzonym pomieszczeniu. Szkodliwe substancje w tym czasie
się ulatniają.

Zmęczenie wzroku występuje zazwyczaj podczas długotrwałej pracy. Większość

operatorów skarży się na przekrwione oczy, zaczerwienione spojówki, uczucie pieczenia i
szczypania, bóle głowy senność, apatię, a także objawy zaburzenia widzenia.

Praca przy komputerze, wykonywana codziennie dłużej niż 4 godziny, może być

uciążliwa, gdyż:

−

intensywna praca wzrokowa może powodować dolegliwości wzroku, bóle głowy,

zmęczenie i znużenie,

−

długotrwałe unieruchomienie może być przyczyną dolegliwości pleców, barków,

kręgosłupa, spłycenia oddechu, spowolnienia krążenia, zwłaszcza w obrębie nóg,

−

zła organizacja pracy, szybkie tempo, presja terminów, odosobnienie podczas pracy, złe

oprogramowanie, brak wsparcia w trudnych sytuacjach, mogą powodować stres
prowadzący do zmęczenia, znużenia, frustracji, wypalenia zawodowego.

O zagrożeniach występujących w procesie pracy bardzo często informują znaki

bezpieczeństwa i higieny pracy które reguluje norma: PN-92/N-01256/03 Znaki
bezpieczeństwa. Ochrona i higiena pracy.

Znaki zostały podzielone na cztery grupy:

−

znaki zakazu,

−

znaki nakazu,

−

znaki ostrzegawcze,

−

znaki informacyjne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 1. Wybrane znaki z grupy znaków zakazu [3]

Nieupoważnionym

wstęp wzbroniony

Nie dotykać

Zakaz uruchamiania

maszyny (urządzenia)

Zakaz używania

telefonów

komórkowych

Tabela 2. Wybrane znaki z grupy znaków nakazu [3]

Nakaz stosowania

ochrony oczu

Nakaz stosowania

ochrony słuchu

Nakaz stosowania

ochrony głowy

Nakaz stosowania

ochrony twarzy

Tabela 3. Wybrane znaki z grupy znaków ostrzegawczych [3]

Ostrzeżenie przed

niebezpieczeństwem

zatrucia substancjami

toksycznymi

Ostrzeżenie przed

promieniami

laserowymi

Ostrzeżenie przed

substancjami

radioaktywnymi

i promieniowaniem

jonizującym

Ostrzeżenie przed

porażeniem prądem

elektrycznym

Tabela 4. Wybrane znaki z grupy znaków informacyjnych [3]

Pierwsza pomoc

Telefon awaryjny

Apteczka pierwszej

pomocy

Punkt opatrunkowy

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie zagrożenia występują w środowisku pracy?
2. Jakie są skutki oddziaływania drgań na organizm człowieka?
3. Jakie są dopuszczalne wartości hałasu w miejscu pracy?
4. Co decyduje o prawidłowości oświetlenia w miejscu pracy?
5. Które elementy wpływają na skutki porażenia prądem elektrycznym?
6. Kiedy możemy stwierdzić ze monitor jest bezpieczny dla użytkownika?
7. Jakie są skutki niewłaściwej pracy z komputerem?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8. Na jakie grupy zostały podzielone znaki bezpieczeństwa i higieny pracy?
9. Jakie są Ci znane znaki bezpieczeństwa i higieny pracy?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zidentyfikuj czynniki szkodliwe dla zdrowia, uciążliwe i niebezpieczne występujące

w procesie pracy technika informacji naukowej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać osoby do pracy w grupie,
2) zastanowić się, co może wpłynąć na wystąpienie ryzyka w pracy technika informacji

naukowej, następnie wypisać wszystkie pomysły na kartce (zapisujcie wszystkie pomysły
– burza mózgów),

3) przeanalizować i uporządkować zapisane pomysły w grupy zagrożeń (odrzućcie pomysły

nierealne lub budzące wątpliwości wśród członków grupy),

4) przedstawić efekty pracy w formie plakatu na forum klasy,
5) na koniec zajęć przedyskutować problem zagrożeń w pracy technika informacji

naukowej.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

duże arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flip – chart.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz: Tak Nie

1) zastosować przepisy bhp w pracy technika informacji naukowej?

2) zidentyfikować zagrożenia związane z wykonywaną pracą?
3) przedstawić skutki oddziaływania negatywnych czynników

w miejscu pracy?

4) zinterpretować znaki bezpieczeństwa i higieny pracy?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Zasady

kształtowania

bezpiecznych

higienicznych

warunków pracy

4.3.1. Materiał nauczania

Bardzo ważnym elementem w procesie pracy jest dostosowanie warunków pracy do

pracownika – co jest jednym z kluczowych celów ergonomii. Ważnym dla wszystkich
pracowników wykonujących pracę na stanowiskach komputerowych, jest zapoznanie się
z koniecznymi do spełnienia warunkami, aby praca powodowała możliwie najmniejsze
szkody i negatywne komplikacje zdrowotne.

Podstawa prawna na stanowisku pracy z komputerem: Rozporządzenie Ministra Pracy

i Polityki Socjalnej z dnia 1 grudnia 1998 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy na
stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe (DzU Nr 148, poz. 973):
1. Do pracy na stanowisku z komputerem może przystąpić osoba, która:

− przeszła profilaktyczne badania lekarskie z uwzględnieniem badań wzroku i przedłożyła

orzeczenie lekarskie bez przeciwwskazań do pracy na stanowiskach wyposażonych
w monitory ekranowe,

− została przeszkolona wstępnie z zakresu bhp i ppoż.,
− została zapoznana z niniejszą instrukcją.

2. Wyeliminowanie lub zmniejszenie uciążliwości pracy z komputerem wymaga

zastosowania reżimu warunków pracy. W tym celu należy przestrzegać niżej
wymienionych wytycznych:
− ustawienie ekranu monitora względem źródeł światła powinno ograniczać olśnienie

i odbicie światła,

− odległości między sąsiednimi monitorami powinny wynosić co najmniej 0,6 m,

a między pracownikiem i tyłem sąsiedniego monitora co najmniej 0,8 m,

− odległość oczu pracownika od ekranu monitora powinna wynosić 400–750 mm,
− oświetlenie powinno zapewniać komfort pracy wzrokowej, a szczególnie: należy

ograniczyć

olśnienie

bezpośrednie

opraw,

okien,

przezroczystych

lub

półprzeźroczystych ścian albo jasnych płaszczyzn pomieszczenia oraz olśnienie
odbiciowe od ekranu monitora w szczególności przez zastosowanie odpowiednich
opraw oświetleniowych, instalowanie żaluzji lub zasłon w oknach,

− klawiatura powinna mieć możliwość regulacji kąta nachylenia w zakresie 0–15°,
− klawiaturę należy ustawiać tak aby odległość między klawiaturą a przednią krawędzią

stołu była nie mniejsza niż 100 mm,

− krzesło stanowiące wyposażenie stanowiska pracy powinno posiadać dostateczną

stabilność, poprzez wyposażenie go w podstawę co najmniej pięciopodporową
z kółkami jezdnymi, umożliwiać regulację wysokości siedziska w zakresie
400–500 mm, licząc od podłogi; umożliwiać regulację pochylenia oparcia w zakresie:
5° do przodu i 30° do tyłu; posiadać wyprofilowaną płytę siedziska i oparcia
odpowiednią do naturalnego wygięcia kręgosłupa i odcinka udowego kończyn dolnych;
umożliwiać obrót wokół osi pionowej o 360°; oraz powinno być wyposażone
w podłokietniki,

− mechanizmy regulacji wysokości siedziska i pochylenia oparcia powinny być łatwo

dostępne i proste w obsłudze oraz tak usytuowane, aby regulację można było
wykonywać w pozycji siedzącej,

− wszystkie elementy wyposażenia powinny znajdować się w zasięgu kończyn górnych,

być osiągalne bez konieczności przyjmowania przez pracownika wymuszonych pozycji,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

− konstrukcja stołu powinna umożliwiać dogodne ustawienie elementów wyposażenia

stanowiska pracy, w tym zróżnicowaną wysokość ustawienia monitora ekranowego
i klawiatury,

− łączyć przemiennie pracę związaną z obsługą monitora ekranowego z innymi rodzajami

prac nie obciążającymi narządu wzroku i wykonywanymi w innych pozycjach ciała,

− pomieszczenia, w których pracują komputery, jeżeli nie ma zainstalowanych urządzeń

klimatyzacyjnych, powinny być często przewietrzane oraz wyposażone w dużą ilość
kwiatów wpływających na utrzymanie obojętnej jonizacji powietrza (np. paprocie),

− utrzymywać w pomieszczeniach przeznaczonych do pracy z monitorami ekranowymi

wilgotność względną powietrza nie mniejszą niż 40% oraz optymalną temperaturę
21–23°C,

− monitor powinien być umieszczony pomiędzy rzędami lamp sufitowych, aby zapobiec

odblaskom,

− ekran monitora powinien być pokryty warstwą antyodbiciową lub wyposażony

w odpowiedni filtr,

− czyścić z kurzu powierzchnię ekranu przed rozpoczęciem pracy ściereczką

antystatyczną lub bawełnianą

− podczas siedzenia często zmieniać pozycje, by zmniejszyć zmęczenie mięśni.

3. Pracownik zatrudniony na stanowisku pracy z monitorami ekranowymi ma prawo do:

− co najmniej 5-minutowej przerwy, wliczanej do czasu pracy, po każdej godzinie pracy

przy obsłudze monitora ekranowego,

− otrzymania okularów korygujących wzrok, jeżeli badania lekarskie wykażą potrzebę ich

stosowania,

− wyposażenia stanowiska pracy, gdy wysokość krzesła uniemożliwia pracownikowi

płaskie, spoczynkowe ustawienie stóp na podłodze, w podnóżek.

4. Zakazy obwiązujące na stanowisku pracy z monitorami ekranowymi:

− zakaz pracy z monitorem ekranowym powyżej 4 godz. kobietom w ciąży,
− zakaz spożywania posiłków na stanowisku pracy,
− zakaz palenia tytoniu na stanowisku pracy i w pomieszczeniach pracy z komputerami,
− zakaz samowolnego naprawiania urządzeń komputerowych, sprzętu i wyposażenia

stanowiskowego zasilanego energią elektryczną,

− zakaz przechowywania na stanowisku magnesów, metali namagnesowanych, biżuterii

magnetycznej jak również noszenia tej biżuterii w pracy,

− zakaz czyszczenia na mokro obudowy komputera będącego pod napięciem,
− zakaz używania do czyszczenia komputerów rozpuszczalników,
− zakaz zastawiania otworów wentylacyjnych komputera,
− zabrania się pracy na sprzęcie uszkodzonym bądź niesprawnym technicznie.
− zakaz przechowywania na stanowisku pracy cieczy łatwopalnych,

5. Każde zauważone nieprawidłowości w pracy komputera i sprzętu pomocniczego należy

niezwłocznie zgłaszać przełożonemu.

6. W razie zaistnienia wypadku – osobie poszkodowanej udzielić pierwszej pomocy, jeżeli

zajdzie konieczność powiadomić pogotowie ratunkowe. O zaistniałym wypadku należy
niezwłocznie zawiadomić bezpośredniego przełożonego i służbę bhp w zakładzie pracy.

Pomieszczenie dla stanowisk komputerowych powinny posiadać okna skierowane

w stronę północną. W pomieszczeniach, których okna skierowane są w innych kierunkach jest
wskazane instalowanie żaluzji na oknach. Za pomocą żaluzji lub pionowych zasłon
zapobiegamy nadmiernemu nagrzewaniu się pomieszczeń i urządzeń pod wpływem światła
słonecznego, a jednocześnie eliminujemy olśnienia i odbicia pochodzące od jaskrawych
płaszczyzn okien.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Mikroklimat pomieszczenia, temperatura ma bezpośredni wpływ na samopoczucie oraz

wydajność pracy pracowników. W okresie zimowym temperatura w pomieszczeniach pracy
powinna wynosić od 20 do 24

C, a latem od 23 do 26

C. Jest wskazane, aby pomieszczenia

posiadały klimatyzację. Przy braku klimatyzacji pomieszczenia powinny być często, co 3–4
godziny wietrzone, zwłaszcza w okresie grzewczym.
Poziom i natężenie oświetlenia regulują Polskie Normy: PN-EN 12464-1:2003(U) –
Oświetlenie wnętrz światłem elektrycznym. Zalecenia międzynarodowe dla oświetlenia
stanowisk komputerowych są uregulowane w normie ISO 9241:1989 oraz

ISO 8995-2:2005

Najkorzystniejszym jest oświetlenie w przedziale od 300 lx do 700 lx, o równomierności

oświetlenia > 0,65. Bardzo ważnym jest, aby na klawiaturze komputera średnie natężenie
oświetlenia wynosiło 500 lx. Z pola widzenia pracującego powinny być usunięte wszelkie
źródła światła emitujące oświetlenie silniejsze od monitora. Zalecane jest stosowanie
oświetlenia ogólnego, bez doświetlania oświetleniem miejscowym ze względu na
powstawanie zjawiska olśnienia. Duże znaczenie ma dostosowanie właściwości monitora
komputera, a zwłaszcza odpowiednie nasycenie barwy i kontrastu. Czarne pismo na jasnym
tle działa na oczy najłagodniej. Obowiązuje zasada, że przy 60 cm odległości oczu od
monitora, wysokość wielkich liter i wersalików powinna wynosić, co najmniej 5,5 mm.
Zaleca się pracę na minimum 12 punktach oraz wystrzeganie się pracy na 7 punktach.

Biurko komputerowe powinno mieć blat o szerokości minimalnej od 80 do 90 cm,

a długości minimum od 120 do 160 cm. Szerokość blatu powinna być na tyle duża, by
swobodnie zmieściły się na nim klawiatura, myszka, podstawka na dokumenty i monitor.
Pomiędzy przednią krawędzią blatu biurka a klawiaturą musi pozostać od 5 do 10 cm wolnej
przestrzeni na swobodne oparcie dłoni. Wysokość biurka powinna być dopasowana do
naszego wzrostu i powinna posiadać możliwość regulacji wysokości biurka w zakresie od 65
do 75 cm.

Rys. 4. Ergonomiczne, wydzielone stanowisko komputerowe z przestrzenią na pracę bez komputera [5]

Monitory ustawiamy w miejscach, gdzie nie odbija się w nich światło naturalne ani

światło sztuczne. Nie ustawiamy monitora na tle okna, naprzeciw okna ani na tle innych
jaskrawych obiektów. Najlepiej, jeśli są ustawione bokiem do okna w odległości, co najmniej
1 m od okna. Ponieważ przed monitorem spędzamy wiele godzin i od jego jakości zależy stan
naszych oczu, zdrowia i samopoczucia, pamiętajmy, że obok klawiatury i myszy, monitor
najbardziej wpływa na wygodę i wydajność pracy pracownika. Odległość użytkownika od
ekranu powinna wynosić około 70 cm (minimalna odległość wynosi od 40 do 50 cm). Górny
brzeg ekranu monitora powinien być nieco niżej od poziomu oczu pracownika, ale nie
powyżej tego poziomu. Odległość pomiędzy sąsiednimi monitorami powinna wynosić
minimum 60 cm. Osoba pracująca z tyłu monitora powinna znajdować się w odległości, co
najmniej 80 cm, ale zalecana odległość wynosi 130 cm. Krzesło do stanowiska
komputerowego powinno być stabilne. Powinno posiadać podstawę pięcioramienną
wyposażoną w kółka. Powinno również posiadać możliwość regulacji wysokości siedziska oraz
kąta ustawienia oparcia. Siedzisko obrotowe o wymiarach płyty siedzeniowej 42 x 42 cm.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Krzesło powinno posiadać poręcze, podpórki, aby można było opierać wygodnie łokcie
odciążając kręgosłup oraz mięśnie ramion i karku. Powinno mieć regulowane oparcie
i podpierać kręgosłup w odcinku lędźwiowym. Oparcie winno mieć 850 mm wysokości
i 300 mm szerokości, a kąt oparcia krzesła nie może ulegać zmianie pod wpływem ciężaru
ciała. Zakres ruchomości powinien wynosić 5

do przodu i do 30

do tyłu. Zalecana głębokość

siedziska od 380 do 400 mm. Za płytkie krzesło stwarza Dyskomfort ludziom wysokim
natomiast krzesło za głębokie stwarza problemy ze wstawaniem i siadaniem.

Klawiatura wpływa bezpośrednio na wydajność i komfort pracy. Wpływa także na

zapobieganie dolegliwościom układu mięśniowo-szkieletowego. Klawiatura powinna być
usytuowaną w linii środkowej ciała operatora. Poprawne ustawienie dłoni i przedramion
podczas pracy przy komputerze może uchronić pracownika przed przewlekłymi schorzeniami.
W zachowaniu właściwej pozycji pracy mogą pomagać klawiatury ergonomiczne wyprofilowane
tak, aby dłonie leżały na klawiaturze w sposób naturalny. Posługiwanie się tą klawiaturą jest
zalecane zwłaszcza dla osób, które opanowały pisanie 10 palcami.

Osoby często korzystające z myszki komputerowej mogą nadwerężyć dłoń. Skutkiem

tego jest zmęczenie lub schorzenia dłoni, ramienia i barku. Długie jednorodne obciążenie
mechaniczne wywołuje podrażnienie oraz ból przedramienia i nadgarstka. Dlatego cała dłoń
od kciuka po końce palców powinna leżeć wygodnie na myszy. Część myszki, na której leży
ręka winna być wypukła, a przednia część musi być niższa od tylnej. Osoby redagujące teksty
oraz internauci winni kupować myszki z rolką przewijającą tekst.

Rys. 5. Stanowisko komputerowe – wymiary i odległości [5]

Rys. 6. Wariant układu pulpitu umożliwiający zachowanie kąta obserwacji

i położenia klawiatury względem przedramienia [5]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jak można wyeliminować lub zmniejszyć uciążliwość pracy z komputerem?
2. Jakie prawa posiada pracownik zatrudniony na stanowisku pracy z monitorem

ekranowym?

3. Jakie zakazy obowiązują na stanowisku pracy z monitorem ekranowym?
4. Jak prawidłowo należy ustawić monitor komputera?
5. Jakie są zasady położenia klawiatury względem przedramienia?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wpisz odpowiednie wartości wymiarów (odległości) dla przedstawionego poniżej

stanowiska pracy pod względem zgodności z zasadami ergonomii.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zidentyfikować elementy stanowiska pracy przedstawionego na rysunku,
2) zastanowić się i wpisać odpowiednie wartości w miejsce znaków zapytania,
3) przedstawić wyniki swojej pracy na forum klasy.

max.?
min.?

Rys. 7. Elementy stanowiska pracy [5]

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

ksero rys. 7 na formacie A4,

−

mazaki,

−

tablica flip – chart.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz: Tak Nie
1) przygotować stanowisko pracy, uwzględniając wymagania

ergonomii?

2) wymienić zakazy obowiązują na komputerowym stanowisku pracy?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Środki ochrony indywidualnej i zbiorowej

4.4.1. Materiał nauczania

Środki ochrony indywidualnej to wszelkie środki noszone lub trzymane przez

pracownika w celu jego ochrony przed jednym lub większą liczbą zagrożeń związanych
z występowaniem niebezpiecznych lub szkodliwych czynników w środowisku pracy, w tym
również wszelkie akcesoria i dodatki przeznaczone do tego celu. Środki ochrony
indywidualnej przede wszystkim powinny być odpowiednie do istniejącego zagrożenia,
powinny uwzględniać warunki istniejące w danym miejscu pracy, muszą uwzględniać
wymagania ergonomii oraz stan zdrowia pracownika oraz być przeznaczone do osobistego
użytku.

Pracodawca ma obowiązek dostarczyć pracownikom nieodpłatnie środki ochrony

indywidualnej zabezpieczające przed działaniem niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia
czynników występujących w środowisku pracy (art. 237

§ 1 k.p.) ponadto powinien

informować pracowników o sposobach posługiwania się tymi środkami(art. 237

§ 1 k.p.).

Środki ochrony indywidualnej mają spełniać wymagania dotyczące oceny zgodności
określone w Ustawie z dnia 30 sierpnia 2002 r. o systemie oceny zgodności (DzU nr 166, poz.
1360 z późn. zm.) oraz Rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej
z dnia 31 marca 2003 r. w sprawie zasadniczych wymagań dla środków ochrony
indywidualnej (DzU z 2003 r., nr 80, poz. 725 z późn. zm.). Pracodawca nie może dopuścić
pracownika do pracy bez środków ochrony indywidualnej przewidzianych do stosowania na
danym stanowisku pracy, jest również zobowiązany zapewnić, aby stosowane środki ochrony
indywidualnej posiadały właściwości ochronne i użytkowe; pracodawca jest obowiązany
zapewnić pranie, konserwację, odpylanie i odkażanie środków ochrony indywidualnej.

Przykłady środków ochrony indywidualnej:

− ochrony głowy: hełmy ochronne,
− sprzęt chroniący przed upadkiem z wysokości: sprzęt kompletowany z trzech składników,

tj. szelek bezpieczeństwa, urządzenia samohamownego i linki bezpieczeństwa dołączonej
do punktu zamocowania stałego,

− ochrony oczu i twarzy: okulary, osłony spawalnicze,
− ochrony rąk: rękawice ochronne przy narażeniu np. na iskry, rozpryski metali stopionych,

niską temperaturę, wodę, starcia naskórka, ostre szorstkie lub gorące materiały,

− ochrony nóg: buty, w warunkach narażenia na urazy mechaniczne, np. zgniecenia palców,

przekłucia stóp, iskry, gorące rozpryski metali, niską temperaturę, poślizg,

− ochrony słuchu: wkładki, nauszniki, hełmy przeciwhałasowe,
− sprzęt ochrony układu oddechowego: maski przeciwpyłowe, filtrująco-pochłaniające,

hełmy powietrzne,

− odzież ochronna: kurtki, peleryny, płaszcze przeciwdeszczowe, fartuchy przednie

skórzane, kombinezony przeciwpyłowe.

Wykaz zagrożeń i rodzajów prac, przy których wymagane jest stosowanie środków

ochrony indywidualnej zawarte jest w Rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej
z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy
(tekst jedn.: DzU 2003 r., nr 169, poz. 1650 z późn. zm.).

Rodzaje środków ochrony indywidualnej:

− odzież ochronna, np. fartuchy,
− środki ochrony głowy, np. hełmy ochronne,
− środki ochrony kończyn górnych, np. rękawice ochronne (gumowe, jednorazowe),
− środki ochrony kończyn dolnych, np. buty, trepy,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

− środki ochrony twarzy i oczu, np. okulary, maseczki,
− środki ochrony słuchu, np. wkładki przeciwhałasowe,
− sprzęt ochrony układu oddechowego, np. maseczki,
− dermatologiczne środki ochrony skóry, np. kremy, maści,
− środki ochrony przed upadkiem z wysokości, np. liny bezpieczeństwa.

Środki ochrony zbiorowej to środki przeznaczone do jednoczesnej ochrony grupy ludzi,

w tym i pojedynczych osób, przed niebezpiecznymi i szkodliwymi czynnikami
występującymi pojedynczo lub łącznie w środowisku pracy, będące rozwiązaniami
technicznymi stosowanymi w pomieszczeniach pracy, maszynach i innych urządzeniach.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczenia.

1. Jak brzmi definicja środków ochrony indywidualnej?
2. Jakie możesz podać przykłady zastosowania środków ochrony osobistej?
3. Wymień rodzaje środków ochrony indywidualnej.

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ, jakie środki ochrony indywidualnej powinna stosować osoba pracująca

w magazynie biblioteki.

Sposób wykonania ćwiczenia:

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać osoby do pracy w grupie,
2) zastanowić się i wskazać, jakie mogą występować zagrożenia w magazynie biblioteki oraz

jak można się przed nimi chronić,

3) wyniki pracy proszę zapisać na dużym arkuszu papieru i zaprezentować na forum klasy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

duże arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flip chart.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz: Tak Nie
1) wymienić rodzaje środków ochrony indywidualnej?

2) wskazać środki ochrony indywidualnej stosowane

w pracy technika informacji naukowej?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Zagrożenia pożarowe, zasady ochrony przeciwpożarowej

4.5.1. Materiał nauczania

Pożar jest to niekontrolowany, samorzutny proces palenia się, rozprzestrzeniania się

ognia w miejscu, które nie jest przeznaczone takiego procesu, powodując przy tym ogromne
straty materialne i zagrożenie życia ludzi oraz zwierząt. Aby zapoczątkować proces palenia
się, potrzebny jest materiał palny, powietrze (tlen) oraz źródło ciepła. Zagrożenie pożarowe
występuje wszędzie tam, gdzie:

−

nagromadzonych jest dużo materiałów, substancji lub odpadów łatwo palnych,

−

materiały, substancje lub odpady łatwo palne pozostawione są bez odpowiedniego nadzoru

i zabezpieczenia,

−

stosowany jest otwarty ogień lub do procesów technologicznych wykorzystywana jest

wysoka temperatura,

−

materiały stosowane do celów technologicznych są łatwo palne,

−

występuje proces samonagrzewana się materiałów,

−

podczas prowadzonych procesów występuje iskrzenie,

−

występują wyładowania elektryczności statycznej,

−

w wyniku tarcia elementów maszyn i urządzeń wydziela się energia cieplna,

−

materiały i wyposażenie znajdują się zbyt blisko elementów oświetlenia (żarówek)

i ogrzewania (piece, grzejniki itp.),

−

występują reakcje egzotermiczne,

−

urządzenia i instalacje elektryczne są nieprawidłowo eksploatowane,

−

nie jest zachowana właściwa ostrożność w postępowaniu z ogniem.

Proces spalania przebiega zgodnie z pewnymi regułami chemicznymi. Aby był możliwy

konieczne jest spełnienie czterech warunków:

−

obecności materiału palnego (paliwa),

−

obecności utleniacza,

−

obecności źródła ciepła,

−

obecności w płomieniu pośrednich produktów (rodników) warunkujących ciągłość spalania.

Przyczyny pożarów

Przyczyn pożarów jest bardzo dużo. Można je podzielić na 3 grupy:

•

Nieostrożność i beztroskie obchodzenie się z ogniem w otwartych i zamkniętych
pomieszczeniach:

−

pozostawienie bez kontroli urządzeń elektrycznych, gazowych, ustawianie ich na lub

w pobliżu materiałów palnych,

−

rzucanie niedopałków papierosów, zapałek na materiały palne np. na suchą trawę,

podłogę, podszycie leśne,

−

zaprószanie ognia w pomieszczeniach ,w których znajdują się materiały łatwopalne np.

benzyna, substancje chemiczne, papier, drewno,

−

rozniecanie ognisk w miejscach nieodpowiednich, w pobliżu lasów, łąk i zabudowań,

bezmyślne wypalanie traw,

−

posługiwanie się ogniem w zamkniętych pomieszczeniach o małej wilgotności

powietrza,

−

zostawianie szklanych butelek i przedmiotów skupiających promienie słoneczne na

suchym podłożu,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

nieprzestrzeganie zasad obchodzenia się z ogniem.

•

Niewłaściwe wykorzystanie urządzeń elektrycznych:

−

wadliwie wykonane instalacje elektryczne,

−

przeciążenia i zwarcia przewodów w wyniku nadmiernego ich obciążenia,

−

źle dobrane bezpieczniki lub ich zły montaż,

−

niewłaściwe wykorzystanie urządzeń elektrycznych.

•

Wady budowlane i złe zastosowanie materiałów budowlanych:

−

dobór nieodpowiednich materiałów i brak izolacji między materiałami łatwopalnymi,

−

brak w kominach urządzeń przechwytujących iskry lub nieszczelna instalacja,

−

brak odpowiedniej wentylacji i zabezpieczenia materiałów łatwopalnych.

Pożary mogą być też spowodowane czynnikami naturalnymi, np. pioruny lub

samozapaleniem się materiału łatwopalnego.

Grupy pożarów

Ze względu na rodzaj paliwa oraz sposobu jego spalania możemy wyróżnić 5 grup

pożarów:

Tabela 5. Grupy pożarów [6]

Grupa pożaru

Rodzaj palącego się materiału i sposób jego spalania

Pożary ciał stałych pochodzenia organicznego, przy spalaniu których obok innych
zjawisk powstaje zjawisko żarzenia. Na przykład: drewno, papier, węgiel, tworzywa
sztuczne, tkaniny, słoma

Pożary cieczy palnych i substancji stałych topiących się wskutek ciepła wytwarzającego
się przy pożarze. Na przykład: benzyna, alkohole, aceton, eter, oleje, lakiery, tłuszcze,
parafina, stearyna, pak, smoła, naftalen

Pożary gazów. Na przykład: metan, acetylen, propan, wodór, gaz miejski

Pożary metali. Na przykład: magnez, sód, uran

Pożary instalacji i urządzeń elektrycznych, pojazdów samochodowych

Podstawowe zasady ochrony przeciwpożarowej

Ochrona przeciwpożarowa to działania mające na celu ochronę życia, zdrowia, mienia

lub środowiska przed zgubnymi skutkami pożarów.

Do ochrony przeciwpożarowej można także zaliczyć ochronę przed klęskami

żywiołowymi lub innymi zagrożeniami wynikającymi z rozwoju cywilizacyjnego
i naturalnych praw przyrody: katastrofy techniczne, chemiczne, ekologiczne.

Działania mające na celu zabezpieczenie i zmniejszenie ewentualnych strat to:

•

zapobieganie powstawaniu i rozprzestrzenianiu się pożarów i innych zagrożeń

•

zapewnienie sił i środków niezbędnych do zwalczania powstałych zagrożeń

•

prowadzenie działań ratowniczych.

W obiektach oraz na terenach przyległych do nich zabronione jest wykonywanie

czynności, które mogą spowodować pożar, jego rozprzestrzenianie się, utrudnienie
prowadzenia działania ratowniczego lub ewakuacji, a w szczególności:

•

używanie otwartego ognia, palenie tytoniu i stosowanie innych czynników mogących
zainicjować zapłon występujących materiałów:

−

w strefie zagrożenia wybuchem, z wyjątkiem wypadków określonych w odrębnych

przepisach;

−

w miejscach występowania materiałów niebezpiecznych pożarowo;

−

w miejscach występowania innych materiałów palnych, określonych przez właściciela

lub użytkownika i oznakowanych zgodnie z Polskimi Normami;

•

garażowanie pojazdów silnikowych w obiektach i pomieszczeniach nie przeznaczonych do
tego celu, jeżeli nie opróżniono zbiornika paliwa pojazdu i nie odłączono na stałe zasilania
akumulatorowego pojazdu;

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

•

rozgrzewanie za pomocą otwartego ognia smoły i innych materiałów w odległości
mniejszej niż 5 m od obiektu, przyległego do niego składowiska lub placu składowego
z materiałami palnymi, przy czym jest dopuszczalne wykonywanie tych czynności na
dachach o konstrukcji i pokryciu niepalnym w budowanych obiektach, a w pozostałych,
jeżeli zostaną zastosowane odpowiednie, przeznaczone do tego celu podgrzewacze;

•

wysypywanie gorącego popiołu i żużla lub spalanie śmieci i odpadków w miejscu
umożliwiającym zapalenie się sąsiednich obiektów lub materiałów palnych;

•

przechowywanie materiałów palnych w odległości mniejszej niż 0,5 m od:

−

urządzeń i instalacji, których powierzchnie zewnętrzne mogą nagrzewać się do

temperatury przekraczającej 100°C;

−

linii kablowych o napięciu powyżej 1 kV, przewodów uziemiających oraz przewodów

odprowadzających;

−

instalacji odgromowej, jeżeli odrębne przepisy nie stanowią inaczej;

•

użytkowanie elektrycznych urządzeń ogrzewczych ustawionych bezpośrednio na podłożu
palnym, z wyjątkiem urządzeń eksploatowanych zgodnie z warunkami określonymi przez
producenta;

•

stosowanie na osłony punktów świetlnych materiałów palnych, z wyjątkiem materiałów
trudno zapalnych, jeżeli zostaną umieszczone w odległości co najmniej 0,05 m od żarówki;

•

instalowanie opraw oświetleniowych oraz osprzętu instalacji elektrycznych, jak:
wyłączniki, przełączniki, gniazda wtyczkowe, bezpośrednio na podłożu palnym, jeżeli ich
konstrukcja nie zabezpiecza podłoża przed zapaleniem;

•

składowanie materiałów palnych na drogach komunikacji ogólnej służących ewakuacji;

•

ustawianie na klatkach schodowych jakichkolwiek przedmiotów utrudniających
ewakuację;

•

zamykanie drzwi ewakuacyjnych w sposób uniemożliwiający ich natychmiastowe użycie;

•

uniemożliwianie lub ograniczanie dostępu do:

−

urządzeń przeciwpożarowych, takich jak stałe i półstałe urządzenia gaśnicze

i zabezpieczające,

urządzenia

odciążające,

instalacje

sygnalizacyjno-alarmowe,

hydranty, zawory hydrantowe, suche piony, przeciwpożarowe zbiorniki wodne, klapy
przeciwpożarowe, urządzenia do usuwania dymów i gazów pożarowych,

−

urządzeń uruchamiających instalacje gaśnicze i sterujących takimi instalacjami oraz

innymi instalacjami wpływającymi na stan bezpieczeństwa pożarowego obiektu;

−

wyjść ewakuacyjnych;

−

wyłączników i tablic rozdzielczych prądu elektrycznego oraz głównych zaworów gazu.

Podstawowe przepisy o ochronie przeciwpożarowej:

Metody i szczegółowe sposoby ochrony przeciwpożarowej ustalają przepisy Ustawy

o ochronie przeciwpożarowej, przepisy Rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych
i Administracji w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów
budowlanych i terenów (DzU z dnia 11 maja 2006 r. Nr 80 poz. 563), przepisy techniczno-
budowlane oraz określone w polskich normach (PN) warunki techniczne środków
zabezpieczenia przeciwpożarowego, a także inne przepisy szczególne:

•

Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (DzU z 1991 r. Nr 81, poz.
351 z późniejszymi zmianami),

•

Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej (DzU z 1991 r. Nr 88,
poz. 400 z późniejszymi zmianami),

•

Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane (DzU z 1994 r. Nr 89, poz. 414
z późniejszymi zmianami),

•

Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo o ochronie środowiska (DzU z 2001 r. Nr 62,
poz. 627 z późniejszymi zmianami),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

•

Ustawa z dnia 22 sierpnia 1997 r. o bezpieczeństwie imprez masowych (DzU z 1997 r. Nr
106, poz. 680 z późniejszymi zmianami) ,

•

Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 16 czerwca 2003 r.
w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów
(DzU z 2003 r. Nr 121, poz. 1138.),

•

Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 16 czerwca 2003 r.
w sprawie przeciwpożarowego zaopatrzenia w wodę oraz dróg pożarowych (DzU z 2003 r.
Nr 121, poz. 1139),

•

Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków
technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (DzU z 2002 r.
Nr 75, poz. 690),

•

Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 16 czerwca 2003 r.
w sprawie uzgadniania projektu budowlanego pod względem ochrony przeciwpożarowej
(DzU z 2003 r. Nr 121, poz. 1137),

•

Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej z dnia 7 października
1997 roku w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budowle
rolnicze i ich usytuowanie (DzU z 1997 r. Nr 132, poz. 877),

•

Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 20 września 2000 r. w sprawie warunków
technicznych jakim powinny odpowiadać bazy i stacje paliw płynnych, rurociągi
dalekosiężne do transportu ropy naftowej i produktów naftowych i ich usytuowania (DzU
z 2002 r. Nr 98, poz. 1067z późniejszymi zmianami),

•

Rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia
16 sierpnia 1999 r. w sprawie szczegółowych zasad zabezpieczenia przeciwpożarowego
lasów (DzU z 2006 r. Nr 58, poz. 405),

•

Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 16 sierpnia 1999
roku w sprawie warunków technicznych użytkowania budynków mieszkalnych (DzU
z 1999 r. Nr 74, poz. 836),

•

Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 24 października
2005 r. w sprawie czynności kontrolno-rozpoznawczych przeprowadzanych przez
Państwową Straż Pożarną (DzU z 2005 r. Nr 225, poz. 1934).

Jak się zachować, co robić – gdy zauważymy pożar?

! Nie wpadaj w panikę! – zachowaj spokój.

! Dym i gazy trujące znajdują się pod sufitem, dlatego schyl się i poruszaj się blisko ścian.

! Jeśli znajdujesz się w płonącym budynku włącz alarm – jeśli taki jest w nim

zainstalowany.

! W trybie natychmiastowym opuść budynek, nie zabieraj ze sobą niczego.

! Jeśli nie możesz dotrzeć do drzwi wyjściowych, wejdź do pomieszczenia jeszcze nie

ogarniętego pożarem, zbij jakimś przedmiotem okno – ale zachowaj ostrożność na
stłuczoną szybę, aby się nie pokaleczyć.

! Zadzwoń po Straż Pożarną (tel. 998) – nie dzwoń z płonącego budynku, skorzystaj

z telefonu w sąsiednim budynku.

! Nie wchodź na teren płonącego budynku nim Straż Pożarna nie ugasi pożaru.

! Nie wchodź do pokoju ogarniętego pożarem i dymem.

Każda instytucja powinna posiadać „Instrukcje bezpieczeństwa pożarowego”

zawierającą podstawowe wiadomości (dotyczące sprzętu, oznakowania), wytyczne
postępowania, wzory dokumentów (np.: protokół z przeglądu sprzętu pożarniczego, instrukcja
postępowania na wypadek pożaru, oświadczenia pracownika o przeszkoleniu w zakresie bhp.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co rozumiesz pod pojęciem pożaru?
2. Jakie czynniki zwiększają zagrożenie pożarowe?
3. Jakie warunki muszą być spełnione, aby zachodził proces spalania?
4. Jakie są najczęstsze przyczyny pożarów?
5. Jakie znasz grupy pożarów?
6. Jak można zmniejszyć ryzyko wystąpienia pożaru?
7. Jak zachowasz się gdy zauważysz pożar?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dokonaj analizy zagrożeń pożarowych w pomieszczeniu, w którym znajdują się

stanowiska komputerowe. Zaproponuj odpowiednie środki bezpieczeństwa.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wskazać elementy wyposażenia pomieszczenia stanowiące zagrożenie pożarowe,
2) zaproponować działania prowadzące do zmniejszenia ryzyka wystąpienia pożaru,
3) wyniki wypracowane wspólnie z grupą zapisać na dużym arkuszu papieru, zaprezentować

całej klasie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

duże arkusze papieru,

−

mazaki,

−

flip-chart.

Ćwiczenie 2

Opracuj plakat z algorytmem postępowania w sytuacji, gdy w budynku, w którym

przebywamy, wybuchnie pożar.

Sposób wykonania ćwiczenia:

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zaproponować działania, które należy podjąć w sytuacji, gdy w budynku wybucha pożar,
2) wyniki wypracowane wspólnie z grupą przedstawić w formie graficznej na dużym

arkuszu papieru,

3) algorytm zaprezentować całej klasie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

duże arkusze papieru,

−

mazaki,

−

flip-chart.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) scharakteryzować czynniki zwiększające zagrożenie

pożarowe?

2) określić najczęstsze przyczyny pożarów?

3) dokonać podziału pożarów ze względu na rodzaj spalanego

materiału oraz sposobu jego spalania?

4) prawidłowo zareagować w przypadku zagrożenia pożarowego

lub pożaru?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6. Zasady wykorzystywania środków gaśniczych

4.6.1. Materiał nauczania

Środki gaśnicze można zdefiniować jako substancje gazowe, ciekłe i stałe, ich mieszaniny

oraz związki chemiczne, których właściwości powodują spowolnienie, a w konsekwencji
przerwanie procesu palenia. Do środków gaśniczych zaliczamy: wodę, piasek, dwutlenek
węgla, halon i proszki gaśnicze.

Woda jest jednym z najskuteczniejszych środków gaszenia ciał stałych. Pobiera z palącego

się ciała ogromnie ilości ciepła. W zetknięciu z ogniem zamienia się parę wodną, która wypiera
z pożaru tlen. Wodą nie wolno gasić: instalacji elektrycznych pod napięciem, ciał palących się
w wysokiej temperaturze przez żarzenie, nagrzanych maszyn i żelaznych konstrukcji, płynów
łatwopalnych lżejszych od wody, sodu potasu, karbidu, wapna palonego, ponieważ przez
wydzielanie dużych ilości gazów palnych prowadzi to do rozszerzenia się pożaru.

Piasek jest skuteczny w odcinaniu dostępu powietrza do ogniska pożaru, zapobiega

rozpryskom, zmniejsza promieniowanie ciepła. Stosuje się go do gaszenia pocisków i bomb
zapalających oraz niewielkich źródeł ognia. Nie wolno wykorzystywać go do gaszenia cieczy
łatwopalnych, maszyn i aparatów precyzyjnych .

Piana gaśnicza może być produkowana przez połączenie kwasu z zasadą lub wody ze

środkiem pianotwórczym i powietrzem. Izoluje palący się materiał od powietrza i ochładza go.
Używa się jej do gaszenia cieczy palnych np. benzyny, ropy naftowej. Nie wolno stosować jej
do gaszenia sodu, potasu i metali lekkich.

Dwutlenek węgla łatwo ulega skropleniu przez co oziębia palące się ciała i izoluje je od

powietrza. Nadaje się do gaszenia farb, lakierów, rozpuszczalników. Można nim gasić instalacje
elektryczne pod napięciem. Nie wolno używać go do gaszenia folii nitrocelulozowych,
materiałów wybuchowych, sodu, potasu, wapnia, magnezu, cyrkonu i tytanu.

Halon jest to substancja, która nie przewodzi prądu elektrycznego. Sprężone mieszaniny

halonu stosuje się jako środek gaśniczy. Gaśnice halonowe stosuje się dosyć rzadko, gdyż halon
podobnie jak freon niszczy ozon. Wykorzystywany jest do gaszenia metanu, propanu, butanu.

Proszki gaśnicze są to drobno zmielone niepalne sole nieorganiczne. Obniżają temperaturę

pożaru i izolują od powietrza. Służą do gaszenia rozlanych cieczy palnych, urządzeń i maszyn
pod napięciem, silników spalinowych, pojazdów mechanicznych.

Sprzęt gaśniczy

Gaśnica przeznaczona jest do gaszenia pożarów w pierwszej fazie ich rozwoju. Metalowe

korpusy gaśnic są napełnione różnymi środkami gaśniczymi. Po otwarciu są one wyrzucane pod
ogromnym ciśnieniem w postaci strumienia. Wyróżniamy kilka rodzajów gaśnic w zależności
od ich przeznaczenia:

•

proszkowe – zalecane są do zabezpieczenia samochodów, garaży, warsztatów, magazynów,
hal przemysłowych, statków, zakładów energetycznych i chemicznych, biur, hoteli
i mieszkań;

•

pianowe – zalecane są w przemyśle petrochemicznym, chemicznym, drzewnym, na stacjach
paliw, w magazynach cieczy łatwo palnych, bazach transportowych;

•

śniegowe – zalecane do stosowania w energetyce, lakierniach, magazynach, stacjach
benzynowych i halach przemysłowych;

•

halonowe – zalecana do gaszenia płynów łatwo palnych rozlanych na nierównych
powierzchniach, silników spalinowych i elektrycznych, pojazdów mechanicznych,
związków chemicznych wchodzących w reakcję z wodą, gazów ciekłych oraz urządzeń
elektrycznych pod napięciem.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Hydronetka wodna składa się ze zbiornika na wodę i węża z prądownicą. Urządzenie

obsługują dwie osoby: jedna pompuje wodę a druga obsługuje wężyk z prądownicą.

Koc gaśniczy wykorzystywany jest do gaszenia pożarów w zarodku. Koc ten wykonany

jest z materiału niepalnego, który odcina dostęp tlenu przez co pożar gaśnie.

Tłumica służy do gaszenia iskier i żagwi spadających na obejścia i dachy. Są to płaskie

miotły wiklinowe osadzone na długim drążku. Zamoczoną tłumicą uderza się źródło ognia.

Hydrant jest to wewnętrzny kran z wodą do którego przymocowuje się wąż

z prądownicą. Strumień wody kieruje się bezpośrednio na źródło ognia lub na część budynku,
którą chcemy ochronić przed zapaleniem. Hydranty powinny znajdować się w każdym
budynku. W wielu miejscach znajdują się hydranty zewnętrzne lub baseny przeciwpożarowe.
Służą one jednostkom straży pożarnej do poboru wody w razie pożaru. Środki gaśnicze
stosuje się zależnie od rodzaju pożaru, tzn. że nie każdy środek jest przydatny do gaszenia
każdego pożaru. Stosując nieodpowiedni środek, zamiast ugasić ogień, można go podsycić,
spowodować większe straty, odnieść ciężkie obrażenia.

Zasady obsługi gaśnic, hydrantów wewnętrznych i koca gaśniczego

Gaśnica proszkowa. Po dostarczeniu gaśnicy w miejsce pożaru zrywamy plombę

i wyciągamy zawleczkę blokującą, uruchamiamy dźwignię lub wciskamy zbijak i kierujemy
strumień środka gaśniczego na ognisko pożaru. Działanie gaśnicy proszkowej można
w każdej chwili przerwać przez zwolnienie dźwigni uruchamiającej lub dźwigni
prądowniczki. Ze względu na swoją budowę syfonową gaśnica prawidłowo pracuje tylko
w pozycji pionowej.

Gaśnica pianowa. Po dostarczeniu gaśnicy w miejsce pożaru zrywamy plombę

zabezpieczającą (ewentualnie wyciągamy zawleczkę blokującą), uruchamiamy zawór i kierujemy
strumień środka gaśniczego na ognisko pożaru. Działanie gaśnicy śniegowej można w każdej
chwili przerwać zamykając zawór.

Gaśnica śniegowa. Po dostarczeniu gaśnicy w miejsce pożaru należy chwycić dyszę za

rękojeść (w gaśnicach mniejszych należy obrócić dyszę o około 90°) następnie odkręcić zawór
butli w lewo, a dyszę skierować na ogień możliwie skośnie w dół. Gaśnica wytwarza biały obłok,
z którego wytrąca się zestalony dwutlenek węgla, mający postać śniegu, podczas użycia zachodzi
niebezpieczeństwo odmrożenia rąk. W czasie działania należy trzymać gaśnicę i dyszę tylko za
uchwyt. Działanie gaśnicy śniegowej można w każdej chwili przerwać przez zamknięcie zaworu
butli. Podczas uruchamiania i działania nie należy odwracać jej dnem do góry. Należy natomiast
chronić ją przed nagrzaniem i promieniami słonecznymi, ustawiać z daleka od palenisk
i grzejników. Ogrzanie gaśnicy do temperatury powyżej 30° jest niebezpieczne.

Gaśnica halonowa. Po dostarczeniu gaśnicy w miejsce pożaru należy odkręcić w lewo kółko

zaworu lub wyciągnąć zawleczkę, zrywając jednocześnie plombę. Następnie trzeba nacisnąć
dźwignię i strumień skierować na ogień. Obecnie najpowszechniej stosuje się małe balonowe
gaśnice samochodowe o pojemności ok. 0,35 l. Są to gaśnice aerozolowe, działające pod
ciśnieniem własnych par. Uruchamia się je przez naciśnięcie palcem przycisku, po uprzednim
zdjęciu kapturka zabezpieczającego, jak każdy pojemnik ze środkami kosmetycznymi w aerozolu.
Działanie gaśnic balonowych można w każdej chwili przerwać przez zamknięcie zaworu.
W czasie uruchamiania i działania nie należy odwracać ich dnem do góry. Stosując halon do
gaszenia pożaru, wskazane jest kierowanie strumienia gaśniczego z wiatrem. Gasząc płonący
silnik samochodu można skierować strumień gaśniczy przez szpary chłodnicy lub pokrywy, bez
otwierania maski; zwiększy to skuteczność gaszenia, gdyż gaz nie będzie znoszony przez wiatr
i łatwo wypełni przestrzeń silnikową, tłumiąc ogień. Należy pamiętać, że halon praktycznie nie
posiada właściwości chłodzących, dlatego mocno rozgrzane przedmioty, po ulotnieniu się jego
par, mogą ponownie zapłonąć. Z powodu toksycznego działania par halonów, a szczególnie tetry,
nie należy gaśnic balonowych używać w ciasnych, zamkniętych pomieszczeniach.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Należy pamiętać, że:

•

w czasie działania gaśnicy należy ją trzymać tylko za uchwyty,

•

nie wolno używać tych gaśnic do gaszenia palącej się na człowieku odzieży

Ze względu na swoją budowę syfonową gaśnica prawidłowo pracuje tylko w pozycji

pionowej.

Hydrant wewnętrzny. W celu uruchomienia hydrantu wewnętrznego należy:

•

otworzyć szafkę,

•

rozwinąć wąż tłoczny zakończony prądownicą,

•

otworzyć (odkręcić) zawór hydrantowy,

•

skierować strumień wody na źródło ognia.

Obsługę hydrantu powinny stanowić dwie osoby, jedna obsługuje prądownice, a druga

obsługuje zawór hydrantowy, dawkując ilość wody. Nie wskazane jest używanie hydrantów
wewnętrznych (wody) do gaszenia pożarów w obrębie elektroniki użytkowej, instalacji i urządzeń
elektrycznych pod napięciem (niszczące działanie wody oraz możliwość porażenia prądem) oraz
substancji, które z woda tworzą gazy palne, np. karbid. W związku z powyższym pełne
wykorzystanie hydrantu wewnętrznego do gaszenia ewentualnego pożaru może nastąpić tylko
w ostateczności (np. po wykorzystaniu najbliższych gaśnic).

Koc gaśniczy. Służy do tłumienia pożaru w zarodku przez odcięcie dopływu powietrza do

palącego się przedmiotu. Sposób użycia:

•

wyjąć koc z futerału,

•

rozłożyć i szczelnie przykryć palący się przedmiot.

Dobór i rozmieszczenie podręcznego sprzętu gaśniczego
Podręczny sprzęt gaśniczy należy umieszczać w miejscach widocznych, przy przejściach,

przy wejściu do budynku, w budynkach wielokondygnacyjnych na każdej kondygnacji. Dokładne
rozmieszczenie podręcznego sprzętu gaśniczego w obiektach określają przepisy Rozporządzenia
Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 21 kwietnia 2006 r. w sprawie ochrony
przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (DzU z dnia 11 maja
2006 r. Nr 80 poz. 563),. Rozporządzenie wprowadza obowiązek wyposażenia obiektów
wyłącznie w takie gaśnice, które spełniają wymagania Polskich Norm będących odpowiednikami
norm europejskich EN. Dotyczy to nie tylko obiektów nowych, ale także istniejących.
O spełnieniu tych wymagań świadczy oznaczenie normy na etykiecie wraz z trwałym
oznakowaniem daty produkcji zbiornika – od 1992 r. Inne gaśnice należy wycofać z eksploatacji.

Tabela 6. Zastosowanie odpowiednich środków gaśniczych w zależności od grupy pożarów [6]

Grupa

pożarów

Rodzaj płonącego materiału

Środki gaśnicze

Rodzaje gaśnic

Ciała stałe pochodzenia organicznego,

przy spalaniu których występuje

zjawisko żarzenia (drewno, papier,

węgiel, tworzywa sztuczne)

woda, piana, dwutlenek
węgla, proszki gaśnicze

proszkowe (z proszkiem

fosforanowym i pianowe)

Ciecze palne i substancje stałe topiące

się wskutek wytworzonego przy

pożarze ciepła (benzyna, nafta,

parafina, pak, naftalen)

piana, dwutlenek węgla,

halony, proszki

gaśnicze;

śniegowe, proszkowe halonowe

lub pianowe

Gazy (metan, aceton, propan, butan)

proszki gaśnicze, halony

zamiennie gaśnice proszkowe

i halonowe

Metale (magnez, sód, uran)

specjalne proszki

gaśnicze

specjalne gaśnice proszkowe

Pożary grupy A – D występujące w

obrębie urządzeń elektrycznych pod

napięciem

dwutlenek węgla,

halony, proszki gaśnicze

zamiennie gaśnice proszkowe,

śniegowe, halonowe

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 7. Wybrane znaki ochrony przeciwpożarowej [7]

Palenie tytoniu zabronione

Alarmowy sygnalizator
akustyczny

Zakaz używania otwartego
ognia - palenie tytoniu
zabronione

Drabina pożarowa

Zakaz gaszenia wodą

Kierunek do miejsca
rozmieszczenia sprzętu
pożarniczego lub
urządzenia ostrzegającego

Nie zastawiać

Kierunek do miejsca
rozmieszczenia sprzętu
pożarniczego lub
urządzenia ostrzegającego

Zestaw sprzętu pożarowego

Uruchamianie ręczne

Hydrant wewnętrzny

Niebezpieczeństwo pożaru -
materiały łatwopalne

Gaśnica

Materiały utleniające

Telefon do użycia w stanie
zagrożenia

Niebezpieczeństwo
wybuchu - materiały
wybuchowe

Tabela 8. Wybrane znaki ewakuacyjne [11]

Kierunek drogi ewakuacyjnej

Wyjście ewakuacyjne

Drzwi ewakuacyjne

Przesunąć w celu otwarcia

Kierunek do wyjścia drogi w lewo

Kierunek do wyjścia drogi w prawo

Kierunek do wyjścia do drogi
ewakuacyjnej schodami w dół
w lewo

Kierunek do wyjścia do drogi
ewakuacyjnej schodami w dół w prawo

Kierunek do wyjścia do drogi
ewakuacyjnej schodami w górę
w lewo

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Kierunek do wyjścia do drogi
ewakuacyjnej schodami w górę
w prawo

Pchać aby otworzyć

Ciągnąć aby otworzyć

Stłuc aby uzyskać dostęp

Klucz do wyjścia ewakuacyjnego
znajduje się

Miejsce zbiórki do ewakuacji

Pojemnik z maskami ucieczkowymi

Rękaw ratowniczy

Drabina ewakuacyjna

Telefon alarmowy do wezwania
pierwszej pomocy

Pierwsza pomoc

Ciągnąć

Pchać

Wyjście EXIT

Emergency EXIT

EXIT

Droga ewakuacyjna

Wyjście awaryjne

Okno ewakuacyjne

Uwaga stopień

Pchać aby otworzyć

Ciągnąć aby otworzyć

Uwaga próg

Kierunek do wyjścia drogi
ewakuacyjnej w górę w prawo

Kierunek do wyjścia drogi
ewakuacyjnej schodami w dół w prawo

Kierunek do wyjścia drogi
ewakuacyjnej schodami w dół
w lewo

Kierunek do wyjścia drogi
ewakuacyjnej schodami w górę w lewo

Kierunek do wyjścia drogi
ewakuacyjnej schodami w górę
w prawo

Kierunek do wyjścia drogi
ewakuacyjnej dla niepełnosprawnych
w prawo

Kierunek do wyjścia drogi
ewakuacyjnej dla
niepełnosprawnych w lewo

Kierunek do wyjścia drogi
ewakuacyjnej w dół

Kierunek do wyjścia drogi
ewakuacyjnej w górę

Kierunek do wyjścia drogi
ewakuacyjnej w dół w prawo

Kierunek do wyjścia drogi
ewakuacyjnej w dół w lewo

Kierunek do wyjścia drogi
ewakuacyjnej w górę w lewo

Uwaga niski strop

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Uwaga strome schody

Rejon bez wyjścia ewakuacyjnego

Zakaz korzystania z dźwigu
osobowego w razie pożaru

Pull – Ciągnąć

Push – Pchać

Prysznic

Prysznic do przemywania oczu

Nosze

4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie znasz środki gaśnicze?
2. Jaki znasz sprzęt gaśniczy?
3. Jakie materiały możemy gasić gaśnicą: proszkową, śniegową, pianową?
4. Jakich pożarów nie wolno gasić wodą?
5. Co należy zrobić w przypadku zapalenia się instalacji elektrycznej?

4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Sprawdź, jakie środki gaśnicze znajdują się w Twojej szkole. Czy wykorzystując te

środki gaśnicze będziesz mógł ugasić pożar w pomieszczeniu, w którym znajdują się
stanowiska komputerowe?

Sposób wykonania ćwiczenia:

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać partnerów do pracy w grupie,
2) scharakteryzować

rodzaj

płonącego

materiału

podczas

pożaru

stanowiska

komputerowego, jakie zagrożenia podczas próby gaszenia mogą występować, wyniki
zapisz na dużym arkuszu papieru,

3) sprawdzić, jakie środki gaśnicze znajdują się w Twojej szkole, wyniki zapisać na dużym

arkuszu papieru,

4) wybrać te środki gaśnicze, które będziesz mógł wykorzystać podczas gaszenia pożaru

w pomieszczeniu wyposażonym w stanowiska komputerowe,

5) wyniki pracy grupy zaprezentować na forum klasy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

duże arkusze papieru,

−

mazaki,

−

flip-chart.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Sprawdź, czy w Twojej szkole prawidłowo oznakowano drogi ewakuacyjne.

Sposób wykonania ćwiczenia:

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać partnerów do pracy w grupie,
2) sprawdzić, w jaki sposób oznakowano drogi ewakuacyjne w Twojej szkole, wyniki

zapisać na dużym arkuszu papieru,

3) zaproponować uzupełnienie lub modyfikację istniejących oznakowań drogi ewakuacyjnej,
4) wyniki pracy grupy zaprezentować na forum klasy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

duże arkusze papieru,

−

mazaki,

−

flip-chart.

4.6.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) scharakteryzować środki gaśnicze?

2) zastosować odpowiednie środki i sprzęt gaśniczy w zależności

od grupy pożarów?

3) rozróżniać znaki ochrony przeciwpożarowej?

4) obsługiwać sprzęt gaśniczy znajdujący się w Twojej szkole?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.7. Zasady ochrony środowiska na stanowisku pracy

4.7.1. Materiał nauczania

Rozwój cywilizacji niesie za sobą degradacje środowiska naturalnego, zatem konieczne

jest podejmowanie działań mających na celu jego ochronę. Zasady ochrony środowiska
reguluje Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska. Ustawa ta określa
środowisko jako ogół elementów przyrodniczych, w szczególności powierzchnia ziemi,
łącznie z glebą, kopaliny, wody, powietrze, świat roślinny i zwierzęcy, a także krajobraz,
znajdujących się zarówno w stanie naturalnym, jak i przekształconych w wyniku działalności
człowieka. Często również jako element środowiska traktowane są dobra materialne, zabytki
architektury i kultury, a według niektórych koncepcji można zaliczyć przynajmniej część
środowiska pracy.

Działalność ludzka, głównie gospodarcza, powoduje pewne uciążliwości dla środowiska,

jego zagrożenia i zanieczyszczenia. Uciążliwościami tymi mogą być zjawiska fizyczne lub
stany utrudniające życie albo dokuczliwe dla otaczającego środowiska, zwłaszcza hałas,
wibracje, zanieczyszczenie powietrza, zanieczyszczenie odpadami.

Wymienione zjawiska lub stany kwalifikuje się jako uciążliwości szkodliwe dla

środowiska, jeżeli występują w natężeniu utrudniającym życie, także jeżeli są dokuczliwe
w stopniu powodującym zagrożenie zdrowia ludzi, uszkodzenie lub zniszczenie środowiska.
Obowiązek eliminowania lub ograniczania uciążliwości obciąża jednostki organizacyjne
i osoby fizyczne, prowadzące działalność gospodarczą. Zobowiązane są one stosować
technologie i rozwiązania techniczne stwarzające jak najmniejsze uciążliwości dla środowiska
oraz stosować urządzenia ochronne.

Zanieczyszczenie środowiska to wprowadzenie do środowiska (powietrza, wody, ziemi)

substancji stałych, ciekłych lub gazowych albo energii w takich ilościach lub w takim
składzie, że może to ujemnie wpłynąć na zdrowie człowieka, klimat, przyrodę żywą, glebę,
wodę lub spowodować inne zmiany w środowisku, w tym również kulturowym. Niekiedy
przez zanieczyszczenie rozumie się przekraczanie konwencjonalnych norm stanu środowiska
lub dopuszczalnych wskaźników emisji zanieczyszczeń.

Do najgroźniejszych rodzajów zanieczyszczeń należą dwutlenek węgla (C0

), tlenek

węgla (CO), dwutlenek siarki (802), dwutlenek azotu (NO

), fosfor (P), rtęć (Mg), ołów (Pb),

ropa naftowa, DDT i inne pestycydy, promieniowanie elektromagnetyczne niejonizujące
i jonizujące. Niekiedy używa się zwrotu: zanieczyszczenie środowiska hałasem.

Zagrożenie spowodowane gwałtownym zdarzeniem nie będącym klęską żywiołową,

które może wywołać znaczne zniszczenie środowiska lub pogorszenie jego stanu stwarzające
powszechne niebezpieczeństwo dla ludzi i środowiska, nazywamy nadzwyczajnym
zagrożeniem środowiska. Nadzwyczajne zagrożenie może być następstwem np. pęknięcia
rurociągu lub zbiornika i wylewu ropy naftowej na powierzchnię ziemi lub wód, awarii
w zakładzie produkcyjnym i wydostania się do powietrza znacznych ilości substancji
niebezpiecznych, katastrofy cysterny przewożącej materiały niebezpieczne oraz skażenia
terenu. W razie nadzwyczajnego zagrożenia środowiska działania zmierzające do usunięcia
zagrożenia i jego skutków podejmują terenowe organy administracji rządowej albo minister
właściwy dla środowiska, jeśli zagrożenie przekracza granice jednego województwa lub może
spowodować szczególnie poważne skutki dla ludzi lub środowiska.

Według Ustawy Prawo ochrony środowiska ochrona powietrza polega na zapewnieniu

jak najlepszej jego jakości, w szczególności przez:

•

utrzymanie poziomów substancji w powietrzu poniżej dopuszczalnych dla nich poziomów
lub co najmniej na tych poziomach;

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

•

zmniejszanie poziomów substancji w powietrzu co najmniej do dopuszczalnych, gdy nie są
one dotrzymane.

Ochrona wód polega na zapewnieniu ich jak najlepszej jakości, w tym utrzymywanie

ilości wody na poziomie zapewniającym ochronę równowagi biologicznej, w szczególności
przez:

•

utrzymywanie jakości wód powyżej albo co najmniej na poziomie wymaganym
w przepisach,

•

doprowadzanie jakości wód co najmniej do wymaganego przepisami poziomu, gdy nie jest
on osiągnięty,

•

poziom jakości wód jest określany z uwzględnieniem ilości substancji i energii w wodach
oraz stopnia zdolności funkcjonowania ekosystemów wodnych.

Wody podziemne i obszary ich zasilania podlegają ochronie polegającej w szczególności na:

•

zmniejszaniu ryzyka zanieczyszczenia tych wód poprzez ograniczenie oddziaływania na
obszary ich zasilania,

•

utrzymywaniu równowagi zasobów tych wód.

Ochrona powierzchni ziemi polega na zapewnieniu jak najlepszej jej jakości,

w szczególności poprzez:

•

racjonalne gospodarowanie,

•

zachowanie wartości przyrodniczych,

•

zachowanie możliwości produkcyjnego wykorzystania,

•

ograniczanie zmian naturalnego ukształtowania,

•

utrzymanie jakości gleby i ziemi powyżej lub co najmniej na poziomie wymaganych
standardów,

•

doprowadzenie jakości gleby i ziemi co najmniej do wymaganych standardów, gdy nie są
one dotrzymane,

•

zachowanie wartości kulturowych, z uwzględnieniem archeologicznych dóbr kultury.

Przedsiębiorstwo korzystające ze środowiska jest obowiązane zapewnić przestrzeganie

wymagań ochrony środowiska, w szczególności przez:

•

odpowiednią organizację pracy,

•

powierzanie funkcji związanych z zapewnieniem ochrony środowiska osobom
posiadającym odpowiednie kwalifikacje zawodowe,

•

zapoznanie pracowników, których zakres czynności wiąże się z kwestiami ochrony
środowiska, z wymaganiami w tym zakresie, gdy nie jest konieczne odpowiednie
przygotowanie zawodowe w tym zakresie,

•

podejmowanie działań w celu wyeliminowania lub ograniczenia szkód w środowisku
wynikających z nieprzestrzegania wymagań ochrony środowiska przez pracowników,
a także podejmowania właściwych środków w celu wyeliminowania takich przypadków
w przyszłości.

•

pracownicy są obowiązani postępować w sposób zapewniający ochronę środowiska.

Człowiek jest jednym z elementów środowiska. Również człowiek oddziałuje na miejsce,

w którym żyje – niestety, często destrukcyjnie. Znaczną część tych niewłaściwych działań
możemy jednak wyeliminować, przyjmując postawę przyjazną środowisku.

Bardzo często nie mamy osobistego wpływu na zanieczyszczenie środowiska wynikające np.

z działalności gospodarki. Możemy jednak, zmieniając własne zachowania, wytworzyć w sobie
nawyki takiego postępowania, które przyczyni się do ograniczenia zanieczyszczenia środowiska
w naszym otoczeniu. Często są to bardzo proste działania, niewymagające od nas ani
dodatkowych nakładów finansowych, ani dodatkowego czasu.

Pierwszym, najbardziej oczywistym krokiem w tym kierunku jest ograniczenie ilości

odpadów oraz ich segregacja. Przyczyna jest prosta: rozdzielanie śmieci umożliwia często ich
ponowne wykorzystanie, czyli recycling. Dotyczy to np. szkła, wyrobów metalowych (puszek),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

makulatury. Starajmy się segregować śmieci, zamiast – co się często zdarza – wyrzucać je
w jednym worku do wspólnego kontenera. Na osiedlach mieszkaniowych są często rozstawione
specjalne, osobne pojemniki na szkło, plastik, metal i papier. Nie powinniśmy więc wrzucać
śmieci do jednego worka, lecz podzielić je, a następnie wrzucić do odpowiednich pojemników.
Umożliwi to ich ponowne przetworzenie i wykorzystanie.

Kolejnym krokiem w tym kierunku jest poszanowanie energii i wody. Po pierwsze należy

z nich nie korzystać, jeśli nie jest to niezbędne. Na przykład ważne jest, abyśmy maksymalnie
korzystali ze światłą dziennego. Możemy to robić chociażby poprzez odpowiednie ustawienie
biurka (np. przy oknie). Następny etap to odpowiednie oświetlenie miejsca pracy (kiedy
odrabiamy lekcje wystarczy włączona lampka na biurku). Są też inne proste sposoby
oszczędzania energii – prądu np.: jeśli wychodzimy z pomieszczenia zgaśmy światło, wyłączmy
telewizor czy urządzenia, których w danej chwili nie używamy. Oszczędność prądu może też
wynikać z odpowiedniego wykorzystania energii cieplnej. W niektórych domach i mieszkaniach
jest przełącznik regulacji ogrzewania i warto o tym pamiętać. Jednak przede wszystkim, podczas
sezonu grzewczego ważne jest by drzwi i okna były szczelne.

Trzeba wspomnieć również o odpadach elektronicznych, czyli komputerach, monitorach,

urządzeniach zawierających kineskopy, drukarkach klawiaturach. Odpady elektryczne
i elektroniczne powstają najczęściej w miejscach ich użytkowania, dlatego powinniśmy pamiętać
o zapewnieniu zgodnego z zasadami ochrony środowiska odzysku sprzętu elektronicznego,
powierzając odbiór zużytego sprzętu wyspecjalizowanym firmom.

Komputery w biurach i innych miejscach pracy są przez cały czas włączone, czasem tylko

w niewielkim zakresie czasu są wykorzystywane do pracy. Przez pozostały czas zużywają tylko
energię. Wtedy pomocne okazują się funkcje współczesnych komputerów, takie jak: wygaszanie
monitora po pewnym czasie, wyłączanie dysku twardego, które przyczyniają się do zmniejszenia
zużycia energii. Żeby nie wyrzucać kosztownych, a przede wszystkim, po zużyciu,
zanieczyszczających środowisko zbiorniczków z tuszem do drukarek atramentowych, można
stosować powtórne ich napełnianie. Głowica w zależności od typu, może wytrzymać od kilku do
kilkunastu powtórnych napełnień. Akumulatory elektryczne i baterie galwaniczne, należą do
produktów, które po zużyciu stają się odpadami o charakterze niebezpiecznym dla środowiska
i zdrowia ludzi. Zbudowane z materiałów wysoko przetworzonych, zawierają substancje
szkodliwe takie jak ołów, kadm i rtęć. Gospodarka odpadowymi akumulatorami i bateriami jest
szczególnie trudna ze względu na fakt występowania ich jako różnorodnych źródeł prądu
w bardzo szerokim asortymencie urządzeń, używanych w bardzo wielu dziedzinach życia.
Należy pamiętać, aby nie wyrzucać baterii do odpadów komunalnych, a wyrzucać je do
specjalnych pojemników. Baterie poddane procesom odzysku stanowią znaczne zasoby
ochraniające naturalne złoża surowcowe.

4.7.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co rozumiesz pod pojęciem „środowisko”? W jakim akcie prawnym jest o nim mowa?
2. Czym jest zanieczyszczenie środowiska?
3. Jakie pierwsze działania powinny być podjęte po zdiagnozowaniu stanu zanieczyszczenia

środowiska?

4. Na czym polega ochrona powietrza, wody i powierzchni ziemi?
5. W jaki sposób wykorzystanie sprzętu komputerowego wpływa na zanieczyszczenie

środowiska, w jaki sposób można zminimalizować negatywne skutki jego
wykorzystania?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.7.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zaproponuj działania mające na celu zmniejszenie zanieczyszczenia środowiska

powodowane działalnością firmy komputerowej, zajmującej się konserwacją i naprawą
sprzętu komputerowego.

Sposób wykonania ćwiczenia:

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać partnerów do pracy w grupie,
2) zastanowić się, jakie zagrożenia dla środowiska niesie ze sobą użytkowanie komputerów,

wpisać wszystkie pomysły na kartce (burza mózgów),

3) uporządkować zapisane przez grupę pomysły według kryterium rodzaju zagrożenia

(odrzuć ewentualnie nierealne lub budzące wątpliwości członków grupy),

4) zaproponować działania mające na celu zmniejszenie określonego rodzaju zagrożenia,
5) zaprezentować efekty pracy grupy na forum klasy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

duże arkusze papieru,

−

mazaki,

−

flip-chart.

4.7.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zdefiniować

pojęcia

„środowisko”

„zanieczyszczenie

środowiska”?

2) zastosować odpowiednie środki i sprzęt gaśniczy w zależności od

grupy pożarów?

3) scharakteryzować działania prowadzące do ochrony powietrza,

wody i powierzchni ziemi?

4) zaproponować

działania

mające

celu

zmniejszenie

zanieczyszczenia

środowiska

wywołanie

działaniem

komputerów?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.8. Organizacja pierwszej pomocy w wypadkach przy pracy

4.8.1. Materiał nauczania

Zestaw pierwszej pomocy i podstawowe środki ochrony ratownika

Zasady pierwszej pomocy wskazują na konieczność udzielenia jej zgodnie z najlepszą

wiedzą ratownika i z jak największym jego zaangażowaniem. Celem postępowania
ratowniczego jest udzielenie pomocy i zapewnienie opieki poszkodowanemu do czasu
przybycia wykwalifikowanych ratowników medycznych lub lekarza. Im lepiej jest
wyposażony ratownik, tym mniejsza musi być jego szczegółowa wiedza, zwłaszcza na temat
zawiłych technik bandażowania i opatrywania ran.

Środki ochrony osobistej ratownika to rękawiczki i maseczka do sztucznego oddychania.

Rękawiczki chronią przed zakażeniem i ułatwiają pokonanie bariery psychologicznej przed
kontaktem z raną czy wręcz z poszkodowanym. Powinny one być wykonane z silikonu
i zapakowane fabrycznie w sposób ułatwiający ich użycie. W wyjątkowych sytuacjach
dopuszczalne jest używanie rękawiczek foliowych. Rękawiczki mogą być użyte tylko raz.
Drugim środkiem ochrony osobistej ratownika jest maseczka do sztucznego oddychania.
Może to być prosta maseczka foliowa z zaworem jednokierunkowym, która jedynie chroni
ratownika przed bezpośrednim kontaktem z ustami poszkodowanego, lub nieco bardziej
skomplikowana, z kołnierzem umieszczanym, między zębami poszkodowanego, pomagająca
udrożnić drogi oddechowe. Są to maseczki jednorazowego użycia. Jeszcze bardziej
skomplikowane maseczki, o sztywnej konstrukcji i z kołnierzem uszczelniającym, który
umożliwia ich łatwe dopasowanie do twarzy poszkodowanego, są jednocześnie ochroną
i idealnym narzędziem ułatwiającym sztuczne oddychanie. Umożliwiają wykonywanie
wentylacji przez nos i usta równocześnie, są wyposażone w wymienne filtry. Można do nich
podłączać dodatkowe urządzenia resuscytacyjne, a przez fakt łatwej ich dezynfekcji,
przeznaczone są do wielokrotnego użytku.

Zagrożenia wynikające z udzielania pierwszej pomocy

Ratując życie innej osobie, ratownik sam może narazić się na różnego rodzaju

niebezpieczeństwa. Najczęściej są to zagrożenia zewnętrzne, wspólne dla poszkodowanego
i ratownika, które spowodowały zły stan poszkodowanego albo są dodatkowym
niebezpiecznym czynnikiem zagrożenia życia lub zdrowia. Ratownik, wkraczając na scenę
zdarzeń, także musi mieć świadomość ich istnienia. Ratownikowi nie wolno przystępować do
akcji ratowniczej bez odpowiedniego zabezpieczenia, bez odpowiednich narzędzi
ratowniczych i, co najważniejsze, bez umiejętności ich stosowania. Często zdarza się, że
udzielanie pierwszej pomocy w zakładzie pracy przez samych pracowników jest niemożliwe,
gdyż wkroczenie do akcji wymaga zastosowania specjalistycznego sprzętu. Pomoc w takich
przypadkach polega na wezwaniu służb ratowniczych i niedopuszczeniu do niebezpiecznego
miejsca osób postronnych. Innym rodzajem zagrożeń jest możliwość zakażenia się w czasie
kontaktu z poszkodowanym. W warunkach pierwszej pomocy niebezpieczny może być
kontakt z jego krwią, śliną, moczem i wymiocinami. Można uniknąć takiego kontaktu,
stosując środki ochrony osobistej ratownika: rękawiczki, ekran lub specjalne okulary
i maseczkę do sztucznego oddychania.

Ogólne zasady ostrożności i higieny w trakcie udzielania pierwszej pomocy sprowadzają

się do:

•

używania rękawiczek gumowych,

•

niedotykania ręką – w rękawiczce lub bez – oczu, nosa czy błon śluzowych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

•

wyrzucania (najlepiej do specjalnego pojemnika) zużytych rękawiczek i wszelkich
materiałów opatrunkowych,

•

mycia rąk wodą z mydłem natychmiast po udzieleniu pomocy i zdjęciu rękawiczek

•

nieużywania poplamionej krwią odzieży roboczej,

•

używania maseczek osobistych chroniących nos i usta ratownika, występujących
w niektórych zestawach opatrunkowych.

Ręce stanowią jedną z ważniejszych dróg przenoszenia drobnoustrojów. Mając to na

względzie, należy przestrzegać następujących zasad:

•

w czasie udzielania pierwszej pomocy nie nosić na palcach biżuterii,

•

unikać skaleczeń i wszelkich uszkodzeń skóry,

•

stosować rękawiczki ochronne,

•

skaleczenia natychmiast zabezpieczać opatrunkiem (po dokładnym umyciu rąk).

Podstawowe zasady udzielania pierwszej pomocy

Niezależnie od rodzaju wypadku, należy postępować zgodnie z podstawowymi zasadami

udzielania pierwszej pomocy.
1. Jeśli poszkodowany jest przytomny, rozmawiaj z nim i staraj się go uspokoić.

Przeprowadź odpowiedni wywiad: zapytaj o nazwisko i przebieg wypadku, a jeśli
poszkodowany jest zdezorientowany, opisz krótko sytuację, w której się znalazł. Mów
poszkodowanemu, co w danej chwili robisz i dlaczego. Zapytaj go, czy chce, aby ktoś
został powiadomiony o wypadku. Jeśli poszkodowany jest nieprzytomny, także mów do
niego, gdyż może nastąpić chwilowy powrót przytomności.

2. Wysłuchaj co poszkodowany ma do powiedzenia. Może martwi się materialnymi

szkodami, może chce kogoś powiadomić o wypadku? Traktuj poważnie pytania
i wypowiedzi poszkodowanego.

3. Nie zostawiaj poszkodowanego bez opieki, nawet jeśli jest przytomny. Jego stan może się

błyskawicznie zmienić. Ponadto poszkodowany często czuje się bezradny i bezsilny. Jeśli
jest więcej osób poszkodowanych, zaangażuj do udzielania pomocy świadków wypadku
i osoby postronne. Najlepiej, gdy każdym poszkodowanym zajmie się jedna osoba.
Możesz odejść od poszkodowanego jedynie w celu wezwania pomocy.

4. Nie przenoś poszkodowanego, gdy nie jest to konieczne. Przenieś go tylko wtedy, gdy

dalsze pozostanie na miejscu wypadku zagraża jego lub twojemu życiu, np. w razie
zatrucia gazami lub pozostawania na mrozie.

5. Poszkodowany powinien wykonywać jak najmniej ruchów. Nie ruszaj go, jeśli to nie jest

konieczne. Każdy ruch to utrata energii i większe zużycie tlenu. Takie narządy, jak mózg,
serce, płuca czy nerki w chwili wypadku potrzebują więcej tlenu niż zwykle.

6. Nie sprawiaj poszkodowanemu dodatkowego bólu, np. sprawdzając, czy może chodzić.

Najlepiej czekaj cierpliwie do nadejścia kwalifikowanej pomocy. Zwykle osoba
przytomna przyjmuje pozycję najwygodniejszą lub sprawiającą najmniej bólu. Nie
przekonuj jej, że powinna zmienić tę pozycję.

7. Chroń poszkodowanego przed skrajnymi temperaturami. Siedząc lub leżąc na ziemi bez

ruchu, poszkodowany szybko traci ciepło. Przykryj go ubraniem, kocem lub specjalną
folią. Pamiętaj, aby w czasie upału chociaż głowa poszkodowanego znajdowała się
w cieniu.

8. Nigdy nie podawaj poszkodowanemu nic do picia i jedzenia, nawet gdy o to bardzo prosi.

Poszkodowany, w związku z okolicznościami wypadku, może zwymiotować pokarm lub
napój. Niebezpieczeństwo polega przedostaniu się wymiocin do dróg oddechowych.
Ponadto nakarmienie i napojenie poszkodowanego może przeszkodzić w dalszych
czynnościach ratowniczych, np. przy znieczulaniu do operacji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ocena sytuacji i zabezpieczenie miejsca wypadku

Pierwszą czynnością lub etapem postępowania na miejscu wypadku jest ocena zdarzenia.

Oceniając sytuację, należy zadbać najpierw i przede wszystkim o własne bezpieczeństwo,
a następnie o bezpieczeństwo poszkodowanego i osób postronnych. Istotnym elementem
wstępnego postępowania jest ustalenie, czy istnieje czynnik powodujący zdarzenie lub
katastrofę, a więc stwierdzenie, co się stało.

Do najgroźniejszych należą czynniki o długotrwałym działaniu. Takie czynniki, jak

ogień, gaz czy trujące płyny są aktywne do czasu zneutralizowania. Ich działanie stwarza
konieczność pilnej ewakuacji poszkodowanych z miejsca zdarzenia do strefy bezpiecznej.

Po ocenie zdarzenia i rozpoznaniu niebezpieczeństwa należy zabezpieczyć odpowiednio

miejsce wypadku, korzystając z pomocy innych osób oraz z odpowiedniego sprzętu. Równie
istotnym elementem wstępnego postępowania jest opieka nad osobami, które uległy panice.
Osoby takie to także poszkodowani, mimo że nie mają urazów. Pozostawieni bez opieki są
niebezpieczni dla siebie i innych, a ponadto dość często ulegają urazom w czasie chaotycznej
ewakuacji, np. z płonącego magazynu. Aby uniknąć urazów w czasie paniki, należy kierować
ludzi w kierunku wyjść ewakuacyjnych. Zawsze należy zabezpieczyć miejsce wypadku tak,
aby nie doszło do kolejnych zdarzeń, do zwiększenia liczby poszkodowanych i zwiększenia
strat materialnych. Dobrym rozwiązaniem jest zlikwidowanie możliwości rozprzestrzeniania
się czynników szkodliwych i niebezpiecznych, przy czym należy stale pamiętać o własnym
bezpieczeństwie. Najważniejsze jednak jest przygotowanie miejsca zdarzenia na przyjęcie
pomocy z zewnątrz.

Ocena stanu poszkodowanego

Gdy na miejscu wypadku są poszkodowani lub doszło do nagłego zachorowania, należy

podjąć czynności związane z oceną stanu poszkodowanych. Na czynności te składają się
oceny:

•

przytomności (świadomości),

•

drożności dróg oddechowych,

•

obecności lub braku oddychania,

•

akcji serca i wydolności krążenia,

•

obrażeń ciała poszkodowanego.

Ocena stanu poszkodowanego nie powinna trwać długo, optymalnie około 1 minuty. Ma

ona na celu wykrycie podstawowych przyczyn ewentualnego zagrożenia życia i daje
możliwość dokonania selekcji poszkodowanych na osoby wymagające pomocy natychmiast
oraz te, którym pomoc może być udzielona nieco później. Ocenę można przerwać tylko
w celu zapewnienia drożności dróg oddechowych lub podjęcia czynności ratujących życie.

Ocena przytomności

Jeśli poszkodowany nie reaguje na głos i bardzo delikatne potrząsanie lub pociąganie

płatka ucha, należy uznać, że jest nieprzytomny. Gdy reaguje na głos, należy wydawać mu
proste polecenia, np. nakłonić, by spróbował ścisnąć rękę lub zmrużył oczy. Czasami
poszkodowany nie reaguje słownie, ale jest w stanie wykonać proste polecenia.

Ocena drożności dróg oddechowych

W czasie udzielania pomocy należy tak postępować, aby drogi oddechowe były drożne:

•

rozpiąć uciskające ubranie,

•

sprawdzić jamę ustną i usunąć z niej ciała obce (cukierki, gumę do żucia resztki pokarmu,
wybite zęby, nieprzymocowaną protezę zębową),

•

odgiąć głowę,

•

podciągnąć żuchwę.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Należy spróbować wyciągnąć ciała obce z jamy ustnej, nie ruszając przy tym głową

poszkodowanego i nie uciskając dróg oddechowych. Poszkodowanego przytomnego należy
poprosić o wyplucie wszystkiego z jamy ustnej. Jeśli znajdują się w niej wymiociny, które
utrudniają oddychanie, trzeba usunąć je chusteczką.

Poszkodowanemu, który leży na wznak, należy odchylić lekko głowę na bok i w tej

pozycji usuwać ciała obce. U poszkodowanego leżącego na wznak dochodzi do zapadania się
języka i blokowania dróg oddechowych. Gdy podejrzewa się uszkodzenie odcinka szyjnego
kręgosłupa, ułożenie poszkodowanego na wznak jest najlepsze. W takim przypadku, w celu
zapewnienia drożności dróg oddechowych, można próbować wyciągnąć nieco język.

Uciskające części ubrania to te, które uniemożliwiają swobodne oddychanie,

np. zaciśnięty krawat czy koszula zapięta na ostatni guzik. Jeśli poszkodowany jest
nieprzytomny, należy rozluźnić jego ubranie, jeśli jest przytomny, może wykonać tę czynność
sam. Na koniec należy odchylić głowę poszkodowanego do tyłu i podciągnąć żuchwę.

Ocena oddychania

Oceniając drożność dróg oddechowych, należy przez 10 sekund obserwować oznaki

oddychania, wsłuchiwać się w nie i starać się je wyczuć oraz:

•

obserwować ruchy klatki piersiowej,

•

nasłuchiwać przy ustach odgłosów wydawanych przy oddychaniu,

•

starać się wyczuć wydychane powietrze własnym policzkiem.

Warto wiedzieć, że przyspieszone lub zwolnione oddychanie (przy normie od 10 do 24

oddechów na minutę) świadczy o złym stanie poszkodowanego. Należy zaobserwować, czy
oddech jest płytki, normalny, czy głęboki. Równie istotne jest, czy poszkodowany oddycha
lekko, czy z trudnością.

Ocena krążenia krwi

Ocena krążenia krwi polega na 10-sekundowej kontroli tętna na tętnicy szyjnej.

Wykonanie tej czynności wbrew pozorom nie jest łatwe. Zgodnie z najnowszymi zaleceniami
Europejskiej Rady Resuscytacji oceny tętna powinni dokonywać jedynie dobrze przeszkoleni
ratownicy. Jeśli wyczuwa się tętno, należy sprawdzić, czy jest ono:

•

szybkie, normalne czy wolne,

•

dobrze czy trudno wyczuwalne,

•

obserwować miarowe czy niemiarowe.

Tętno, zarówno u osoby przytomnej, jak i nieprzytomnej, jest najlepiej wyczuwalne na

tętnicy szyjnej, gdyż jest ona większa od tętnicy promieniowej na wysokości nadgarstka.
Oceny akcji serca i krążenia dokonuje się przez bezpośrednie osłuchanie uchem okolicy
sercowej na klatce piersiowej oraz ocenę tętna na tętnicy szyjnej lub, w uzasadnionych
przypadkach, gdy jest to jedyne miejsce dostępne, na tętnicy promieniowej. Mniej wprawni
ratownicy mogą dokonać oceny zachowanego, efektywnego krążenia krwi, oceniając
występowanie normalnego oddychania i kaszlu lub poruszanie się poszkodowanego.

Ocena obrażeń całego ciała

Kolejnym elementem oceny jest zbadanie całego ciała poszkodowanego (od czubka

głowy do małego palca u nogi), głównie w poszukiwaniu takich urazów, jak rany, złamania
i zwichnięcia.

Poszkodowany przytomny jest w stanie powiedzieć, co go boli. Wówczas zadanie jest

ułatwione i ocena szczegółowa trwa krótko.

U osób nieprzytomnych wszystkie czynności związane z oceną należy wykonywać

bardzo delikatnie. Najważniejsze i najczęstsze miejsca urazów to: głowa, odcinek szyjny

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

kręgosłupa, obojczyki, stawy ramienne, kości przedramion, żebra, miednica, kości udowe,
kolana, kości goleni oraz stawy skokowe.

Należy ocenić odcinek szyjny kręgosłupa, który może być uszkodzony. W uzasadnionych

przypadkach, np. po upadku z wysokości, takiego uszkodzenia można się spodziewać. Gdy
poszkodowany jest nieprzytomny, a ocena uszkodzenia niepewna, należy postępować z nim
tak, jakby miał uszkodzony kręgosłup. Osoba przytomna w razie uszkodzenia kręgosłupa
będzie zgłaszać ból w szyi lub innym miejscu kręgosłupa i nie będzie mogła swobodnie
poruszać głową lub kończynami z powodu ich niedowładu. Mogą także wystąpić zaburzenia
czucia na skórze kończyn. W czasie oczekiwania na pomoc kwalifikowaną należy ponawiać
co kilka minut ocenę przytomności, oddychania i krążenia krwi.

Podstawowe podtrzymywanie życia (PPŻ)

Termin: podstawowe podtrzymywanie życia (PPŻ) odnosi się do utrzymania

u poszkodowanego drożności dróg oddechowych, wspomagania oddychania i krążenia krwi
bez użycia innego sprzętu niż prosta foliowa maseczka ochronna. Szansa przeżycia po
zatrzymaniu krążenia jest tym większa, im szybciej rozpocznie się ratowanie
poszkodowanego. PPŻ obejmuje następujące elementy:

•

ocenę wstępną stanu poszkodowanego,

•

utrzymanie drożności dróg oddechowych,

•

wentylację płuc poszkodowanego wydychanym przez ratownika powietrzem (sztuczne
oddychanie),

•

uciskanie klatki piersiowej (masaż serca).

Kombinację tych czterech elementów nazywa się też często resuscytacją krążeniowo-

oddechową. Jej celem jest zapewnienie odpowiedniej wentylacji płuc i krążenia krwi do czasu
usunięcia przyczyn zatrzymania krążenia krwi. Są to więc czynności podtrzymujące życie,
aczkolwiek zdarza się, że są wystarczające do usunięcia przyczyny zatrzymania krążenia krwi
i pozwalają na pełne przywrócenie życia.

Postępowanie w zakresie PPŻ:

1) potrząśnij delikatnie poszkodowanym, krzyknij;
2) odchyl głowę, wysuń żuchwę;
3) patrz, słuchaj, wyczuwaj;
4) oznaki krążenia oceniaj przez 10 sekund;
5) uciskaj 100 razy na minutę w stosunku 15 uciśnięć do 2 wdmuchnięć, gdy wykonujesz

PPŻ sam lub w 2 osoby.

Gdy masz wątpliwości, co stało się poszkodowanemu, postępuj według podanych niżej

zasad PPŻ.
1. Zapewnij bezpieczeństwo poszkodowanemu i sobie.
2. Sprawdź, czy poszkodowany jest przytomny i czy reaguje.
3. Jeśli poszkodowany reaguje ruchem bądź słownie, podejmij działanie:

−

pozostaw poszkodowanego pozycji, w jakiej go znalazłeś (upewniając się, że nic mu

w tym miejscu nie grozi), oceń jego stan i uszkodzenia ciała,

−

co pewien czas sprawdzaj stan poszkodowanego i, jeśli trzeba, wezwij pomoc.

4. Jeśli poszkodowany nie reaguje (jest nieprzytomny):

−

wezwij pomoc,

−

usuń z jego jamy ustnej ciała obce, które w oczywisty sposób mogą tamować

oddychanie; dotyczy to także źle umocowanych sztucznych zębów,

−

poluźnij ciasne ubranie wokół szyi,

−

udrożnij drogi oddechowe przez odchylenie głowy i wysunięcie brody (żuchwy), co

spowoduje odciągnięcie zapadniętego języka od tylnej ściany gardła. Połóż dłoń na
czole poszkodowanego i delikatnie odchyl jego głowę do tyłu, trzymając kciuk i palec

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wskazujący w taki sposób, aby – jeśli to będzie potrzebne – móc zamknąć nos
poszkodowanego przy sztucznym oddychaniu, (najlepiej zrobić to w pozycji, w której
poszkodowany został znaleziony). W tym samym czasie opuszkami palców drugiej
ręki, umieszczonymi pod żuchwą poszkodowanego, podnieś (wysuń) brodę, aby
udrożnić drogi oddechowe; jeśli sprawia ci to trudność, odwróć poszkodowanego na
plecy i wtedy udrożnij drogi oddechowe tak, jak to zostało opisane powyżej,

−

staraj się unikać zbyt silnego odchylania głowy, jeśli podejrzewasz uszkodzenie odcinka

szyjnego kręgosłupa.

5. W celu zapewnia drożności dróg oddechowych obserwuj oznaki oddychania, staraj się je

wysłuchać i wyczuć:

−

obserwuj ruchy klatki piersiowej poszkodowanego,

−

nasłuchuj przy ustach odgłosów wydawanych przy oddychaniu,

−

staraj się wyczuć wydychane powietrze swoim policzkiem – jest to jedyny pewny

objaw oddychania,

−

zanim stwierdzisz brak oddychania przez 10 sekund, obserwuj jego oznaki, wysłuchuj

ich i staraj się je wyczuć,

−

sprawdź tętno; w nagłych przypadkach jest ono najlepiej wyczuwalne na tętnicy szyjnej,

−

sprawdzaj tętno przez 10 sekund, nim stwierdzisz jego brak.

6. Jeśli poszkodowany jest nieprzytomny, lecz oddycha i ma tętno, powinieneś:

−

ułożyć poszkodowanego w pozycji bocznej, jeśli nie pogorszy to jego stanu,

−

wezwać pomoc,

−

wrócić do poszkodowanego i obserwować go dokładnie, sprawdzając, czy oddycha bez

przeszkód.

Pozycja boczna

Gdy oddychanie i tętno występują u poszkodowanego lub zostały przywrócone, ważne

jest zapewnienie dobrej drożności i wentylacji. Należy przede wszystkim upewnić się, że
język nie tamuje dróg oddechowych. Istotne jest także zminimalizowanie ryzyka
zakrztuszenia się poszkodowanego własnymi wymiocinami. Z tych powodów powinien on
być ułożony w pozycji ułatwiającej oddychanie. Zapobiega ona zapadaniu się języka, przez
co jest możliwe utrzymanie drożności dróg oddechowych.

Jedną z pozycji bezpiecznych jest tak zwana pozycja boczna. Zalecenia dla ratownika,

ustalone przez NATO, są następujące:

•

zdejmij poszkodowanemu okulary i wyjmij duże przedmioty z jego kieszeni,

•

uklęknij obok poszkodowanego i upewnij się, że obydwie jego nogi leżą prosto,

•

udrożnij jego drogi oddechowe, odchylając głowę i unosząc brodę,

•

ułóż bliższą sobie rękę poszkodowanego wzdłuż tułowia,

•

przenieś drugą rękę nad klatką piersiową i umieść dłonią zwróconą do dołu na barku
bliższym sobie,

•

chwyć pod kolanem nogę poszkodowanego leżącą bliżej ciebie i pociągnij ją do góry, nie
odrywając stopy od ziemi,

•

podłóż bliższą siebie rękę poszkodowanego pod jego pośladek,

•

połóż jedną rękę na barku poszkodowanego leżącym dalej od ciebie, a drugą – na dalej od
ciebie leżącym biodrze i przyciągnij poszkodowanego do siebie, przewracając go na bok.
Jedną rękę poszkodowanego ułóż pod jego policzkiem, a drugą, wyprostowaną w łokciu,
z tyłu,

•

popraw ułożenie poszkodowanego,

•

odchyl głowę poszkodowanego do tyłu, udrażniając drogi oddechowe,

•

regularnie sprawdzaj oddychanie i tętno.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Jest kilka różnych pozycji ustalonych, które spełniają wszystkie zalecane kryteria lub

większość z nich. Gdy poszkodowanym jest ciężki mężczyzna, ułożenie go w opisanej
pozycji może być bardzo trudne, zwłaszcza gdy ratownikiem jest kobieta. Można wtedy
ułożyć poszkodowanego inaczej. Zaleca się jednak, aby w tej pozycji leżał krótko. Zasady
postępowania są następujące:

•

zdejmij okulary i rozepnij ubranie poszkodowanego,

•

uklęknij obok poszkodowanego i upewnij się, że obie jego kończyny dolne są
wyprostowane,

•

przesuń jego ramię w bok,

•

chwyć za kolano i rękę poszkodowanego po jego drugiej stronie,

•

zbliż kolano do ręki i pociągnij je do siebie,

•

popraw górną część kończyny dolnej tak, aby oba stawy, biodrowy i kolanowy, były zgięte
w prawą stronę,

•

odchyl głowę poszkodowanego do tyłu, aby się upewnić, że drogi oddechowe są
udrożnione,

•

regularnie sprawdzaj oddychanie.

1. Jeśli poszkodowany jest nieprzytomny i nie oddycha, ale jego tętno jest wyczuwalne,

wykonaj następujące czynności:

−

wezwij pomoc – wyślij kogoś po pomoc, a jeśli jesteś sam, zostaw poszkodowanego

i idź po pomoc, po czym niezwłocznie wróć i rozpocznij sztuczne oddychanie,

−

konieczne przekręć poszkodowanego na plecy,

−

usuń widoczne przeszkody z ust poszkodowanego, ale nie ruszaj dobrze umocowanych

protez zębowych, i załóż mu na usta maskę do sztucznego oddychania (jeśli ją masz),

−

wykonaj dwa powolne, skuteczne wdmuchnięcia, z których każde sprawi, że klatka

piersiowa uniesie się i opadnie,

−

odchyl głowę i unieś brodę poszkodowanego,

−

zaciśnij skrzydełka nosa kciukiem i palcem wskazującym ręki, która znajduje się na

czole poszkodowanego,

−

pozwól na niewielkie otwarcie ust poszkodowanego, utrzymuj brodę uniesioną do góry,

−

weź głęboki wdech i przyłóż szczelnie swoje usta do ust poszkodowanego, upewniając

się, że ma on dobrze uszczelniony nos,

−

mocno wdmuchuj powietrze w usta poszkodowanego, obserwując unoszenie się klatki

piersiowej; jedno pełne wdmuchnięcie wykonuj przez 2 sekundy – objętość
wdmuchiwanego powietrza wynosi 700 – 1000 ml,

−

utrzymując głowę poszkodowanego odchyloną, a brodę wysuniętą (uniesioną), odsuń

swoje usta od ust poszkodowanego i pozwól, żeby jego klatka piersiowa opadła,

−

weź następny pełny wdech i powtórz całą sekwencję, wykonując w sumie 10

wdmuchnięć w czasie około 1 minuty,

−

jeśli tętno jest wyczuwalne, kontynuuj tylko wentylowanie płuc poszkodowanego, ale

sprawdzaj tętno po każdych 10 wdmuchnięciach lub co 1 minutę; jeżeli tętno zanika,
musisz rozpocząć masaż serca.

Jeśli masz trudności z wdmuchiwaniem powietrza:

−

sprawdź jeszcze raz jamę ustną poszkodowanego i usuń ewentualne przeszkody,

−

sprawdź, czy jego głowa jest dostatecznie odchylona, a żuchwa uniesiona i czy język,

zapadając się, nie zamyka dróg oddechowych,

−

zrób 5 prób, aby uzyskać 2 efektywne wdmuchnięcia,

−

jeżeli okaże się to nieskuteczne, przejdź do oceny stanu krążenia.

2. Jeśli poszkodowany jest nieprzytomny, nie oddycha i ma niewyczuwalne tętno, postępuj

jak niżej:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

wezwij pomoc – wyślij kogoś po pomoc, a jeśli jesteś sam, zostaw poszkodowanego

i idź po pomoc, po czym natychmiast wróć i rozpocznij akcję ratunkową,

−

przewróć poszkodowanego na plecy,

−

upewnij się, że leży on na twardym, płaskim podłożu,

−

udrożnij drogi oddechowe, odchylając poszkodowanemu głowę i unosząc brodę,

−

wykonaj 2 wdmuchnięcia,

−

rozpocznij ucisk klatki piersiowej (masaż serca), liczba i miejsce ucisków, liczba

wdechów są uzależnione od wielu poszkodowanego, parametry masażu serca
przedstawiono w Tabeli 9.

Tabela 9. Postępowanie w zależności od wieku poszkodowanego

według obowiązujących wytycznych ILCOR – (International Liaison Committee on Resuscitation –

międzynarodowy komitet mający na celu ujednolicenie zasad udzielania pierwszej pomocy na całym świecie)

z 2005 roku:

Reanimacja

krążeniowo-

oddechowa

Niemowlę

do 1 roku życia

Dziecko

od 1 roku życia do

okresu pokwitania

Dorosły

od okresu pokwitania

Rozpoczęcie działań

ratujących od

5 wdechów, a

następnie 30 ucisków

5 wdechów, a

następnie 30 ucisków

30 ucisków

Miejsce ucisku

jeden palec poniżej

linii sutkowej

jeden palec powyżej

dołu mostka

dwa palce powyżej

dołu mostka

Głębokość ucisku

(generalnie: 1/3

głębokości mostka)

1,5 - 2,5 cm

2,5 - 3,5 cm

4 - 5 cm

Częstotliwość ucisku

mostka (nie ilość!!!)

100 na minutę

Proporcje wdech -

ucisk

2 : 30 *)

2 : 30

*) w przypadku wykonywania zabiegów resuscytacyjnych przez 2 i więcej ratowników, wtedy stosuje się
proporcje 2 : 15.

Prowadzenie akcji ratowniczej we dwie osoby jest mniej męczące i skuteczniejsze. Może

się jednak okazać trudniejsze ze względu na konieczność zsynchronizowania działań
ratowników. Zasady są następujące.

•

Najważniejsze jest wezwanie pomocy. Podczas, gdy jeden ratownik rozpoczyna
resuscytację, drugi idzie po pomoc.

•

Kiedy do akcji włącza się drugi ratownik, powinien zacząć uciskać klatkę piersiową po
dwukrotnym wdmuchnięciu powietrza przez pierwszego. Podczas gdy jeden ratownik
wdmuchuje powietrze, drugi powinien określić prawidłową pozycję na mostku
i przygotować się do rozpoczęcia ucisku natychmiast po drugim wdmuchnięciu powietrza.
Lepiej jest, kiedy ratownicy zajmują pozycje po przeciwnych stronach poszkodowanego.

•

Powinno się robić serie 15 uciśnięć i 2 wdmuchnięć powietrza. Po każdej serii 15 uciśnięć
ratownik wdmuchujący powietrze powinien być gotowy do działania z jak najmniejszym
opóźnieniem. Jest pomocne, kiedy ratownik uciskający klatkę piersiową głośno odlicza do 15.

•

Uniesienie brody i odchylenie głowy należy utrzymywać przez cały czas. Wdmuchnięcie
powietrza powinno zwykle zajmować 2 sekundy, podczas których nie należy uciskać klatki
piersiowej; uciski powinny być wznawiane natychmiast po wdmuchnięciu powietrza do
klatki piersiowej, gdy ratownik odsunie swoje usta od twarzy poszkodowanego.

•

Jeżeli ratownicy chcą zmienić się miejscami – zwykle wówczas, gdy uciskający klatkę
piersiową czuje się zmęczony – powinni to zrobić tak szybko i delikatnie, jak tylko jest to
możliwe. Ratownik uciskający klatkę piersiową powinien zapowiedzieć zmianę oraz

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wykonaniu serii 15 uciśnięć szybko zająć miejsce przy głowie poszkodowanego,
a następnie utrzymując udrożnione drogi oddechowe, 2 razy wdmuchnąć powietrza do
klatki piersiowej poszkodowanego. Podczas tego manewru drugi ratownik powinien
zmienić pozycję w taki sposób, aby rozpocząć uciski natychmiast po wdmuchnięciu
powietrza.

Zaburzenia przytomności

Przytomność jest to zdolność człowieka do kontaktu z otoczeniem. Powszechnie stosuje

się dwa kryteria stanu świadomości: przytomność i nieprzytomność.

Poszkodowani z zaburzeniami przytomności są szczególnie narażeni na dodatkowe

uszkodzenia ciała w sytuacji wypadku czy katastrofy. W praktyce zdarza się, że reagują na
bodźce zewnętrzne nieadekwatne do sytuacji lub z dużym opóźnieniem; są niezorientowani
co do miejsca i przebiegu zdarzenia. Stan ten może przejść w pełną świadomość lub w stan
nieprzytomności. Tak zachowują się poszkodowani w stanach przedwstrząsowych i zawału
mięśnia sercowego, pod wpływem działania trucizn oraz będący w dużym napięciu
emocjonalnym (np. osoby, które uległy panice). Bezpośrednie przyczyny utraty przytomności
mogą być różne:

•

uraz głowy, z raną skóry lub bez,

•

brak tlenu w powietrzu,

•

zatkanie dróg oddechowych (ciało obce),

•

słaby przepływ krwi przez mózg: krwotoki, zawał mięśnia sercowego, spadek ciśnienia
krwi – omdlenie,

•

choroby: cukrzyca, śpiączka wątrobowa, śpiączka nerkowa,

•

zatrucia,

•

padaczka,

•

porażenie prądem,

•

wylew krwi do mózgu – udar mózgu,

•

nadmierne ochłodzenie,

•

nadmierne gorąco, udar cieplny.

Ocena przytomności jest prosta i praktycznie powinna trwać przez cały czas przebywania z

poszkodowanym. Wstępna ocena polega na wydaniu kilku poleceń i zadaniu paru pytań:
„otwórz oczy”, „jak się nazywasz?”, „gdzie mieszkasz?”, „gdzie się znajdujesz?”, „na co
chorujesz?” oraz ocenie reakcji na bodźce fizyczne: lekkie dotykanie czy delikatne potrząsanie
ramienia. Nie wolno uderzać poszkodowanego w twarz, szczypać ani polewać wodą!

Jeśli poszkodowany jest nieprzytomny, konieczne jest natychmiastowe sprawdzenie

oddychania i tętna. Jedynym prawidłowym postępowaniem ratownika w stosunku do osoby
nieprzytomnej, u której stwierdzi czynność oddechową oraz tętno, jest w większości
przypadków zastosowanie pozycji bocznej ustalonej. U osób nieprzytomnych, u których
oddychania i tętna nie stwierdza się, należy rozpocząć podtrzymywanie czynności życiowych
(PPŻ). Trzeba przy tym pamiętać, że nieprzytomni reagują na bodźce bólowe tak samo jak
przytomni i brutalne postępowanie dodatkowo pogarsza ich stan.

Obrażenia głowy (czaszkowo-mózgowe)

W krótkim czasie po ciężkich urazach głowy 40–50% rannych umiera z powodu obrażeń

czaszkowo-mózgowych. Około 20% poszkodowanych można byłoby uratować, gdyby
otrzymali stosowną pomoc na miejscu wypadku.

Zasady postępowania w urazach głowy są następujące:

•

poszkodowanemu nieprzytomnemu należy zapewnić drożność dróg oddechowych, usunąć
z jamy ustnej ciała obce, krew bądź wymiociny, a także wydobyć zapadający się język,
delikatnie odchylając głowę,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

•

jeśli istnieje podejrzenie złamania odcinka szyjnego kręgosłupa, przeciwwskazane jest
odginanie głowy,

•

należy ułożyć poszkodowanego z lekko uniesioną głową lub całą górną połowa ciała –
przeciwdziała to obrzękowi mózgu i ułatwia odpływ krwi żylnej z głowy,

•

należy tamować krwawienie z ran skóry głowy,

•

w przypadku uszkodzenia czaszki, krwawienia z ran głowy nie tamuje się, a jedynie
okrywa ranę jałowym opatrunkiem,

•

wypływu podbarwionej krwią cieczy lub krwi z nosa i ucha, który może być objawem
złamania podstawy czaszki, nie tamuje się i nie wyciera śladów – należy jedynie
zastosować jałowy opatrunek.

Wstrząs

Obecnie uważa się, że wstrząs jest stanem załamania się przepływu krwi przez tkanki

organizmu człowieka, prowadzącym do niewystarczającego odżywienia komórek i usuwania
produktów przemian metabolicznych. W wyniku tego zostaje zaburzony dopływ substancji
niezbędnych komórkom do prawidłowego funkcjonowania (głównie tlenu). Skutkiem są
nieodwracalne zmiany w komórkach, które – w razie braku leczenia i przedłużania się
wstrząsu – ulegają zniszczeniu. Im krócej trwa stan niedotlenienia i niedożywienia tkanek,
tym większa szansa na wyprowadzenie poszkodowanego ze wstrząsu. Dlatego szybko
udzielona pierwsza pomoc jest w przypadku wstrząsu bardzo ważna.

Przyczyny wstrząsu:

•

ciężkie uszkodzenie ciała,

•

nagła utrata dużej ilości krwi (krwotok),

•

ciężkie oparzenie,

•

ciężkie zakażenie,

•

ostra niewydolność mięśnia sercowego,

•

zatrucie.

Wstrząs może towarzyszyć urazom mózgu, zwłaszcza pnia mózgu, oraz rdzenia

kręgowego. Objawy wstrząsu to:

•

osłabienie,

•

niepokój,

•

blada, zimna, wilgotna skóra,

•

zimny pot,

•

przyspieszone, nieregularne tętno,

•

przyspieszony, płytki oddech,

•

nudności,

•

wymioty,

•

wzmożone pragnienie,

•

zaburzenia świadomości,

•

szerokie źrenice, słabo reagujące na światło,

•

ochłodzenie części dystalnych kończyn,

•

sine wargi i koniuszek nosa.

Postępowanie ratownicze:
Ułożenie poszkodowanego: jeżeli poszkodowany jest przytomny i nie wymiotuje, należy

ułożyć go w pozycji na wznak (początkowo, przez kilkanaście sekund, z uniesieniem kończyn
dolnych pod kątem prostym, jak w omdleniu) z kończynami dolnymi uniesionymi na
wysokość około 30 cm. Jeżeli poszkodowany jest nieprzytomny i wymiotuje, należy ułożyć
go w pozycji bocznej ustalonej, aby zapobiec zachłyśnięciu.

Jak najszybsze eliminowanie czynników wstrząsorodnych: tamowanie krwawienia,

unieruchomienie złamań i zwichnięć oraz chłodzenie skóry w przypadku oparzenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zabezpieczenie przed utratą ciepła: ponieważ wstrząsowi towarzyszy uczucie zimna

i dreszcze, chorego należy okryć. Nie wolno podawać płynów, szczególnie alkoholu.

Walka z lękiem: poszkodowany w stanie wstrząsu jest niespokojny, często przerażony,

a nierozsądne podejście osoby ratującej (panika na miejscu wypadku) pogłębia jego objawy
lękowe. Należy zachować spokój, nie wpadać w panikę, wszystkie czynności wykonywać
sprawnie, pewnie i szybko.

Obserwacja stanu poszkodowanego: regularnie co kilka minut należy sprawdzać tętno

i ciśnienie krwi, zwracając uwagę na częstość oddychania i jego jakość. Przy wystąpieniu
bezdechów lub zatrzymaniu akcji serca, należy natychmiast podjąć PPŻ.

Transport poszkodowanego: dozwolony jest wyłącznie przewóz karetką pogotowia, pod

opieką lekarza.

Krwotok

Krwotok jest to wylanie się krwi z naczynia krwionośnego lub serca wskutek urazowego

lub chorobowego uszkodzenia ich ściany. Nagła utrata ponad 500 ml krwi może być
niebezpieczna, lecz ubytek krwi do 1 litra, jeśli jest powolny, nie stanowi bezpośredniego
zagrożenia życia. Bardzo trudno jest ocenić ilość utraconej krwi. W przypadku krwotoku
wewnętrznego jest to praktycznie niemożliwe. Niebezpieczne są urazy nadbrzusza, ze
względu na możliwość rozerwania śledziony lub wątroby. W ocenie stanu poszkodowanego
pomocne są:

•

ocena tętna – każde przyspieszenie tętna, szczególnie powyżej 100/min,

•

ocena ciśnienia krwi – spadek ciśnienia tętniczego krwi poniżej 80–70 mmHg (blada
skóra, szczególnie twarzy, oraz słabe, ledwo wyczuwalne tętno na tętnicy promieniowej
lub, tym bardziej, jego brak),

•

ocena stanu świadomości – pobudzenie ruchowe poszkodowanego, zdezorientowanie.

W przypadku uszkodzenia ciągłości skóry, czyli ran, opanowanie go jest związane

z zaopatrzeniem zranionego miejsca.

Dzięki mechanizmom krzepnięcia, drobne skaleczenia zamykają się samoistnie już po

kilku minutach. Przy dużych uszkodzeniach zamknięcie naczynia skrzepliną następuje wolno
lub nie następuje wcale, gdyż silny prąd krwi wypływającej z rany wypłukuje tworzące się
skrzepy. Ilość utraconej krwi i szybkość jej utraty zależą głównie od wielkości uszkodzonego
naczynia. Duża utrata krwi oraz wstrząs bezpośrednio zagrażają życiu. Organizm człowieka
może znieść nawet dużą utratę krwi (50–60%), jeżeli następuje ona powoli. U dorosłej osoby
utrata około 1 litra krwi stanowi już groźbę powstania wstrząsu.

Cechami zagrażającego wstrząsu są:

•

przyspieszenie tętna – powyżej 100 uderzeń na minutę,

•

spadek ciśnienia tętniczego poniżej 80–70 mmHg,

•

pobudzenie ruchowe, niepokój,

•

często zaburzenia orientacji,

•

bladość skóry,

•

szum w uszach,

•

mroczki przed oczami,

•

zawroty głowy,

•

skłonność do omdleń przy przybieraniu pozycji pionowej,

•

nudności i wymioty.

Postępowanie w przypadku krwotoku
W czasie zaopatrywania ran należy pamiętać o stosowaniu rękawiczek gumowych. Jeśli

krwotok z ran skóry jest lekki, krew sączy się kroplami. Krwotok ustaje zwykle samoistnie po
kilku minutach, gdy skrzep powstający w miejscu krwawienia zamknie ubytek naczynia.
W czasie transportu tego typu ranę należy zabezpieczyć jałowym opatrunkiem.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Silny krwotok (krew wypływa z rany ciągłym strumieniem lub tryska pulsując) należy

natychmiast zatamować, stosując miejscowy ucisk rany. W przypadku bardzo silnych
krwotoków z dużych ran może być konieczny (np. w celu zatrzymania wypływu krwi
w pierwszej chwili po amputacji) ucisk czterema palcami dużej okolicznej tętnicy. Na
kończynie górnej najczęściej jest to tętnica ramienna, a na kończynie dolnej – tętnica udowa.

Ranę należy przykryć jałowym gazikiem i przymocować go kodofixem. Na rany silnie

krwawiące, oprócz gazika nakłada się elastyczną poduszeczkę, wykonaną na przykład
z drugiego opatrunku osobistego, złożonej gazy lub bandaża. Całość opatrunku umocowuje
się ciasno zwojami bandaża. Poduszeczka – uciskając ranę i jej okolicę – wpływa na
zmniejszenie światła okolicznych naczyń, co powoduje zatrzymanie krwawienia.

Zakładając opatrunek uciskowy, należy pamiętać, aby przy zaciskaniu zwojów opaski nie

doprowadzić do zastoju krwi w bardziej odległej od opatrunku części kończyny. Nie wolno
stosować opasek prowizorycznych (sznurka, liny, kabla elektrycznego itp.). Opaska musi być
szeroka i nieco elastyczna. Zastój powstaje wówczas, gdy żyły powierzchowne zostaną
zaciśnięte, a główne tętnice, głębiej położone, zachowują drożności i nadal pompują krew do
tej części kończyny. Krew nie ma drogi odpływu, następuje przepełnienie naczyń i nasilenie
krwotoku, zaś kończyna przybiera kolor siny. W takim wypadku należy natychmiast zdjąć
opatrunek i założyć go ponownie, nieco słabiej napinając opaskę. W pojedynczych
przypadkach nie można zakładać na krwawiącą ranę typowego opatrunku uciskowego. Te
przypadki to:

•

rana, w której utkwiły ciała obce,

•

otwarte złamanie,

•

amputacja,

•

krwotok z rozległej powierzchni rany.

Tamowanie silnego krwotoku na głowie, szyi i tułowiu wykonuje się podobnie jak na

kończynach, stosując w pierwszej chwili mocny ucisk palcami, najlepiej przez jałowy
opatrunek. Następnie zakłada się opatrunek uciskowy. Najczęściej opatrunek ten należy – do
czasu przybycia pomocy – dociskać palcami.

Poszkodowanego z krwotokiem z nosa sadza się z głową lekko pochyloną ku przodowi.

Po stronie krwawienia należy ucisnąć lekko skrzydełko nosa, na nasadę nosa i kark można
przyłożyć zimny kompres. Poszkodowany nie powinien łykać krwi. Jeśli krwotok lub inne
obrażenia ciała powodują objawy przedwstrząsowe – i wyłącznie wtedy – poszkodowanego
należy położyć. Zalecane jest ułożenie na brzuchu lub na boku, aby krew swobodnie
wyciekała przez nozdrza. Zaciągnięcie krwi do płuc grozi zachłyśnięciem, a połykanie –
wymiotami, które mogą być przyczyną dodatkowych powikłań. Nie należy wkładać do nosa
gazy ani innych środków opatrunkowych. Krwotok z nosa zwykle nie jest groźny. Zdarza się
po silnym uderzeniu w nos, na skutek mocnego kichnięcia lub manipulowania w nosie.

Krwotok wewnętrzny jest trudny do rozpoznania. Nie widząc na zewnątrz ciała krwi,

rozpoznanie można oprzeć jedynie na objawach pośrednich, sugerujących krwawienie.
Należy zwrócić uwagę na uwypuklenie się nasiąkających krwią tkanek w przypadku urazu
kończyn, na objawy wstrząsu na tułowiu, a w przypadku urazu głowy – na stan świadomości
poszkodowanego.

Postępowanie w przypadku amputacji
Na ranę należy założyć uciskowy, jałowy opatrunek i unieść część ciała, której fragment

został amputowany. Często, na skutek odruchowego obkurczenia się tętnic, krwawienie jest
nieduże i można je zatrzymać tą metodą. W razie niepowodzenia, należy założyć opaskę
uciskową.

W wielu przypadkach możliwe jest przyszycie odciętej części ciała i jej pełna lub

częściowa rehabilitacja. Dlatego zawsze należy odszukać amputowany fragment tkanki
i przekazać go lekarzowi. Amputat, nawet zanieczyszczony, owija się jałową gazą i – bez

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wykonywania żadnych dodatkowych zabiegów – wkłada do woreczka foliowego. Torebkę tę
należy umieścić w drugiej torbie, wypełnionej wodą z lodem.

Rany

Rana jest przerwaniem ciągłości skóry na skutek działania zewnętrznego czynnika

fizycznego lub chemicznego. Przez uszkodzoną skórę najczęściej wnikają do krwiobiegu
zarazki wywołujące tężec, wściekliznę i zgorzel gazową. Istnieją ogólne zasady postępowania
przy opatrywaniu ran, bez względu na ich rodzaj. Obejmują one:

•

zapewnienie własnego bezpieczeństwa (rękawiczki),

•

natychmiastowe prowizoryczne zaopatrzenie (np. gazą, którą poszkodowany może trzymać
sam),

•

czyszczenie rany (zasadniczo obowiązuje zakaz czyszczenia ran, lecz rozsądek nakazuje
czasem przynajmniej opłukanie wodą lub wodą utlenioną rany zabrudzonej
powierzchownie ziemią, drobnymi ciałami obcymi czy, tym bardziej, substancjami
trującymi; do czyszczenia ran należy używać wody wodociągowej, woda ze studni do tego
celu się nie nadaje; dotyczy również ran oparzeniowych, powstałych w wyniku działania
substancji chemicznych; wyjątek stanowią rany zabrudzone wapnem niegaszonym, które
należy najpierw oczyścić mechanicznie),

•

odsłonięcie okolicy rany w taki sposób, żeby w późniejszym postępowaniu nie było to już
konieczne,

•

ocenę stanu ogólnego, w tym krążenia (w przypadku ran silnie krwawiących zachodzi
zawsze podejrzenie pogorszenia się stanu ogólnego poszkodowanego – należy więc zbadać
go tak, jak w przypadku szybkiej oceny wstępnej),

•

ocenę rany (rodzaj rany, jakość krwawienia z rany, ukrwienie części dalszej kończyny;
jeśli krwawienie jest bardzo duże lub występuje ucisk odłamków kostnych na naczynia,
w dalszej części kończyny nie wyczuwa się tętna; najczęściej jednak obwodowa część
kończyny jest sina i ochłodzona),

•

założenie opatrunku odpowiedniego do rodzaju rany,

•

ucisk bezpośredni miejsca krwawienia opatrunkiem i kontrola ukrwienia części dalszych
kończyny,

•

uniesienie kończyny (często samo uniesienie zranionej ręki wysoko nad głowę zatrzymuje
krwotok),

•

unieruchomienie okolicy rany (ma na celu ograniczenie do minimum dolegliwości
bólowych związanych z napinaniem uszkodzonej skóry lub mięśni czy przemieszczaniem
się odłamków kostnych),

•

przygotowanie do transportu (w tym także czynności związane z zaopatrywaniem rany),

•

precyzyjne określenie czasu założenia opatrunku uciskowego, a zwłaszcza opaski
uciskowej: na skórze, plastrze lub kartce przyczepionej do ubrania poszkodowanego
należy napisać dokładną godzinę założenia opaski lub opatrunku uciskowego,

•

stałą kontrolę stanu poszkodowanego: przytomności, oddychania i krążenia (nie wolno
karmić i poić poszkodowanego),

•

postępowanie

przeciwwstrząsowe

(częściowo

zastosowane

już

wcześniej

–

unieruchomienie okolicy zranionej i założenie opatrunku ochraniającego; w tej części
postępowania

należy

zadbać

postępowanie

ogólne:

komfort

psychiczny

poszkodowanego, ułożenie i okrycie go),

•

kontrolę rany przez lekarza.

W przypadku nabicia się poszkodowanego na przedmiot, zwłaszcza gdy poszkodowany

„wisi” na nim, nie wolno uwalniać go, a jedynie podtrzymywać w taki sposób, aby ostry
najczęściej przedmiot nie powodował dalszych uszkodzeń. Jest to typowe postępowanie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

w przypadku ran z ciałem obcym. Uwolnienie poszkodowanego może doprowadzić do
natychmiastowego śmiertelnego krwotoku.

Ciało obce w ranie

Jako zasadę pierwszej pomocy przyjęto nieusuwanie z rany ciał obcych, szczególnie

głęboko wbitych czy wklinowanych. Ciało obce w ranie zwykle zatrzymuje krwawienie, zaś
nieumiejętna próba usunięcia go może doprowadzić do dalszego uszkodzenia tkanek. Często
zdarza się, że po usunięciu ciała obcego otwierają się uciśnięte dotychczas naczynia
krwionośne, co może spowodować masywne krwawienie. Ratownik powinien ostrożnie
nakrywać jałową gazą ranę wraz z ciałem obcym, nie poruszając go i nie zmieniając jego
pozycji.

Ciało obce w oku

Gałki oczne od przodu są przykryte powiekami. Chronią one oko przed czynnikami

zewnętrznymi i wysychaniem oraz, ze względu na bakteriobójcze właściwości łez,
zapobiegają zakażeniom gałki ocznej. Od wewnątrz powierzchnia powiek jest wyścielona
spojówką. Ciała obce wpadające do oka to zwykle kurz, drobne owady, rzęsy, ale także
odpryski metalu i szkła czy drzazgi, które mogą wbić się w spojówkę lub, co gorsza,
w rogówkę. Ciało obce w oku wywołuje ból, pieczenie i świąd, a potem, w związku
z podrażnieniem spojówek, ich łzawienie, zaczerwienienie i obrzęk, czasem także zaburzenie
widzenia.

Po stwierdzeniu wniknięcia ciała obcego do oka można podjąć próbę mechanicznego

usunięcia go. Jest to możliwe tylko wówczas, gdy ciało obce (pył, drobiny kurzu i pyłu
węglowego, drobne owady) spoczywa luźno w worku spojówkowym i można wypłukać je
czystą wodą. Ciała obce wbite w rogówkę czy spojówkę są trudne do usunięcia – wymagana
jest wtedy pomoc okulisty. Poszkodowanemu należy zasłonić obydwie gałki oczne, skłonić
go do patrzenia przed siebie i nieruszania gałkami ocznymi, i tak transportować do lekarza.
Takie ciała obce, jak pył (najczęściej jest to jakiś związek chemiczny) należy bezwzględnie
wypłukać, nawet bieżącą wodą z kranu. Wypłukiwanie pyłu z oka powinno trwać co najmniej
15 minut. W razie wniknięcia do oka wapna (szczególnie niegaszonego) należy najpierw
usunąć na sucho widoczne okruchy. Zapobiega to poparzeniu, gdyż podczas gaszenia wapna
(reakcja ta ma miejsce podczas płukania oka) wydzielają się duże ilości ciepła. Bardzo
dokładne usunięcie okruchów zapobiega późniejszym powikłaniom, a często ślepocie.

Dobrze jest, bez względu na efekt udzielonej pierwszej pomocy, przemyć oko 3-

-procentowym roztworem kwasu bornego lub wodą destylowaną i zabezpieczyć jałowym
opatrunkiem, po czym natychmiast skierować poszkodowanego do lekarza okulisty.

Osobnym problemem jest tzw. „porażenie łukiem elektrycznym”, albo inaczej – skutek

działania światła o wielkiej intensywności na oko ludzkie. Zjawisko to występuje podczas
spawania. Nieprawidłowe lub niedbałe korzystanie z maski ochronnej w czasie spawania,
a przez to eksponowanie oczu na działanie światła, często powoduje powstanie zespołu takich
dolegliwości, jak zaburzenia widzenia, bóle zagałkowe i światłowstręt, spowodowanych
złuszczeniem się nabłonka rogówki i obrzękiem siatkówki. W tych przypadkach należy
uspokoić poszkodowanego, położyć zimne okłady na obie gałki oczne i przewieźć go do
lekarza.

Oparzenie

Oparzenie jest uszkodzeniem skóry i leżących pod nią tkanek, które może mieć wpływ na

cały organizm człowieka. Ze względu na czynnik parzący, oparzenia dzieli się na termiczne
i chemiczne. Rozmiar uszkodzeń w przypadku oparzeń termicznych skóry i głębszych tkanek
zależy od temperatury działającego czynnika, jego rodzaju i czasu działania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Bezpośrednio po ustaniu działania czynnika parzącego temperatura powierzchni ciała

szybko obniża się do temperatury otoczenia. Temperatura wewnątrz oparzonej skóry i pod nią
jest jeszcze przez dłuższy czas podwyższona, ponieważ skóra jest złym przewodnikiem
ciepła, a tkanki podskórne mają dużą pojemność cieplną. Jeżeli temperatura przekracza 43°C,
to działa w dalszym ciągu, uszkadzając komórki ciała. Należy więc jak najszybciej przerwać
stan przegrzania tkanek i odprowadzić ciepło. W tym celu oziębia się miejsca poparzone,
polewając je wodą o temperaturze około 20°C przez 20–30 minut.

Postępowanie w przypadku oparzenia termicznego:

•

odcięcie od czynnika parzącego (zrzucenie ubrania, a gdy okaże się to niemożliwe – jego
gaszenie),

•

gdy rozebranie poszkodowanego jest niemożliwe, zanurzenie go w wodzie, polanie wodą
itd.,

•

ochładzanie przez 20–30 minut lub dłużej,

•

założenie jałowego (lub czystego) suchego opatrunku,

•

przy oparzeniach rozległych – rozebranie poszkodowanego i okrycie jałowym
prześcieradłem,

•

zapewnienie pomocy medycznej,

•

leczenie szpitalne oparzeń głębokich oraz wszystkich oparzeń twarzy, stóp i okolicy
krocza.

W przypadku oparzenia chemicznego wszystkie części garderoby splamione środkami

chemicznymi, czyli ubranie, bieliznę, buty i skarpety, należy natychmiast zdjąć z ciała
poszkodowanego. Rozebranie poszkodowanego jest bardzo ważne, gdyż środek chemiczny
zazwyczaj szybko penetruje całe ubranie. Następnie należy jak najszybciej zmyć środek
chemiczny z ciała. Źródłem niebezpieczeństwa w przypadku oparzenia chemicznego jest
bowiem działanie toksyczne środków chemicznych. Oparzenia tego typu wymagają
fachowego leczenia (co najmniej w ośrodku zdrowia).

Odmrożenie

Odmrożenie jest uszkodzeniem skóry, powstającym w wyniku działania na nią niskiej

temperatury. Ciężkość i rozległość uszkodzenia skóry zależą od temperatury otoczenia oraz
czasu, w jakim skóra była poddana działaniu niskiej temperatury. Wiatr i duża wilgotność
powietrza nasilają skutki działania mrozu. Zmiany w naczyniach krwionośnych,
spowodowane spożyciem dużej ilości alkoholu, powodują u poszkodowanych ciężkie
odmrożenia, często przyczyniając się do nadmiernego wychłodzenia ciała i – w wyniku tego –
śmierci. Miejsca szczególnie narażone na odmrożenie to: nos, uszy, policzki oraz palce rąk
i stóp.

Intensywność odmrożenia, podobnie jak oparzenia, określa się w stopniach. Odmrożenie

I stopnia charakteryzuje się przejściowymi zaburzeniami w krążeniu krwi w skórze, bólem,
często silnym, bladością lub sinoczerwonym zabarwieniem skóry, obrzękiem, pieczeniem
i świądem skóry. II stopień odmrożenia to pojawiające się na skórze pęcherze z płynem
surowiczym, III stopień – martwica powierzchowna skóry, IV stopień – martwica głęboka,
której ulegają np. palce, uszy lub nos. W takim przypadku może dojść do samoistnej
amputacji odmrożonej części ciała.

Skutkiem odmrożenia części ciała jest najczęściej przechłodzenie całego organizmu.

Dlatego w czasie ratowania poszkodowanego konieczne jest przemieszczenie go do ciepłego
(nie gorącego) pomieszczenia. Należy zdjąć z poszkodowanego mokre, zimne ubranie,
a z jego palców ściągnąć biżuterię. Jeśli odmrożeniu uległy palce, trzeba zanurzyć je w letniej
wodzie, początkowo o temperaturze 30°C, a następnie 36°C. Na odmrożone policzki, nos czy
uszy nakłada się (nie gorące), czyste opatrunki. Jeśli na skórze są widoczne pęcherze lub
sinoczerwone albo blade plamy, należy zastosować suche, czyste opatrunki, najlepiej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

z wyjałowionej gazy. Ze względu na ogólne wychłodzenie ciała, poszkodowanemu podaje się
ciepłe (nie gorące) napoje. Po ociepleniu odmrożonych części ciała, należy jeśli to możliwe
ułożyć je nieco wyżej i okryć. Jeśli poszkodowany jest przytomny i dobrze się czuje, a do
dyspozycji jest ogrzewany samochód, można odtransportować go do lekarza, jeśli nie –
należy wezwać pogotowie ratunkowe.

W przypadku każdego odmrożenia stan poszkodowanego powinien ocenić lekarz. Przy

odmrożeniach powyżej II stopnia poszkodowanemu podaje się surowicę przeciwtężcową. Nie
wolno przekłuwać pęcherzy, masować i nacierać czymkolwiek odmrożonych okolic skóry
oraz gwałtownie rozgrzewać odmrożonych części ciała, gdyż skóra w okolicy odmrożenia jest
bardzo delikatna. Nie wolno także podawać poszkodowanemu alkoholu.

Jeśli na skutek przebywania na mrozie skóra zaczyna być zaczerwieniona i w miejscach

zaczerwienionych staje się bolesna, można spodziewać się odmrożenia. Należy wtedy udać
się do ciepłego pomieszczenia i delikatnie ogrzać miejsca przechłodzone. Natomiast bladość
skóry i ustąpienie bólu świadczą już o jej odmrożeniu.

Porażenie prądem elektrycznym

Porażenie prądem elektrycznym jest bardzo niebezpieczne. Kontakt ze źródłem prądu

elektrycznego może spowodować oparzenie skóry, utratę przytomności, zatrzymanie pracy
serca, a nawet śmierć. Zazwyczaj krótkotrwała ekspozycja na prąd elektryczny o napięciu do
1 kV nie jest niebezpieczna dla życia; przedłużająca się ekspozycja może stać się przyczyną
zgonu. Bardzo istotne w przypadku porażenia prądem elektrycznym jest natychmiastowe
uwolnienie porażonego spod jego działania. Pamiętać przy tym należy, że osoba porażona
prądem jest dla ratownika równie niebezpieczna jak samo źródło prądu.

Szansa ratunku poszkodowanego szybko spada w miarę upływu czasu. W pierwszej

minucie po porażeniu istnieje 98% szans uratowania życia, po 3 minutach – 40%, po 5
minutach – 25%, a po 8 minutach – już tylko 5%.

W celu uwolnienia porażonego spod działania prądu elektrycznego o napięciu do 1 kV

należy:

•

wyłączyć napięcie właściwego obwodu elektrycznego,

•

otworzyć właściwe łączniki lub wyjąć bezpieczniki z obwodu zasilania,

•

przeciąć lub zerwać przewody od strony zasilania odpowiednimi narzędziami,

•

zewrzeć przewody od strony zasilania,

•

wyjmować bezpieczniki mocy uchwytami przeznaczonych do tego celu.

Gdy żadne z przedstawionych rozwiązań nie jest możliwe, należy:

•

odciągnąć porażonego od urządzenia pod napięciem odpowiednimi narzędziami lub
dostępnymi przedmiotami z suchego drewna albo z tworzywa sztucznego,

•

zabezpieczyć porażonego przed upadkiem, gdy wyłączenie napięcia może spowodować
taki upadek.

W celu uwolnienia porażonego spod działania prądu elektrycznego o napięciu

przekraczającym 1 kV należy:

•

wyłączyć napięcie właściwego obwodu elektrycznego,

•

odciągnąć porażonego od urządzenia pod napięciem odpowiednimi narzędziami, przy
czym należy posługiwać się sprzętem ochronnym i nie dotykać bezpośrednio porażonego,

•

upewnić się, czy napięcie jest wyłączone, posługując się wskaźnikiem napięcia.

Oparzenia skóry nie są najczęściej rozległe i ograniczają się do miejsc kontaktu

z prądem. Zaopatruje się je w sposób typowy dla oparzeń, natomiast rany innego rodzaju –
w sposób odpowiedni do ich charakteru. Jeśli dojdzie do omdlenia (utraty przytomności),
a oddychanie i tętno są zachowane, należy unieść na kilkanaście sekund kończyny dolne
i górne poszkodowanego, a w przypadku powikłań lub braku oddychania i tętna – postępować

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

w sposób opisany w rozdziale o podstawowych sposobach podtrzymywania czynności
życiowych (PPŻ).

Złamania kości i uszkodzenia stawów
Złamania kości

Złamanie kości jest to całkowite lub częściowe przerwanie jej ciągłości po urazie

przekraczającym granicę elastyczności tkanki. Odłamki złamanej kości mogą ulec
przemieszczeniu. Jeśli dochodzi do przerwania ciągłości skóry nad złamaniem, a w ranie
widoczne są odłamki kości, mamy do czynienia ze złamaniem otwartym.

Rozpoznanie złamania:

•

obecność fragmentów kostnych lub końców złamanej kości w ranie,

•

nieprawidłowe ustawienie kości (np. nienaturalne ustawienie stopy w wypadku złamania
podudzia),

•

nieprawidłowa ruchomość w miejscu złamania, której może towarzyszyć tarcie o siebie
odłamów kostnych.

Stwierdzenie choćby jednego objawu złamania jest dla ratownika sygnałem do udzielenia

takiej pomocy, jaką stosuje się pewnym złamaniu. Należy przy tym cały czas pamiętać, że
każdym nieostrożnym ruchem czy złym ujęciem kończyny można wywołać ból lub
dodatkowe uszkodzenie naczyń, nerwów i skóry.

Powikłania

Wstrząs. Każde złamanie może być przyczyną wstrząsu. W przypadku złamania kości

zawsze zostają również uszkodzone naczynia krwionośne. Wylew krwawy ogranicza się
zwykle do okolicy złamania. Jeżeli odłamki kostne uszkodzą przebiegające w pobliżu duże
naczynie krwionośne, to wylew krwi do tkanek jest duży i utrata krwi może sięgać, np.
w złamaniu kości udowej, nawet kilku litrów. Prowadzi to do wstrząsu.

Zakażenie. Zakażenie skóry i tkanek głębiej położonych następuje najczęściej przy złamaniu

otwartym: otwarta rana to wrota, przez które wnikają drobnoustroje chorobotwórcze. Zakażenie
może objąć tylko skórę, ale zdarza się, że obejmuje również wszystkie tkanki miękkie oraz kość.
Powikłane zakażeniem złamanie goi się trudno, często z pozostawieniem ubytków tkankowych.

Ogólne zasady udzielania pomocy w złamaniach:

•

nie wolno wykonywać żadnych ruchów i naginań w miejscu domniemanego lub pewnego
złamania, grozi to dodatkowym uszkodzeniem okolicznych tkanek oraz samej kości,

•

ranę w miejscu urazu należy nakryć jałowym opatrunkiem, najlepiej jałową gazą,

•

poszkodowanego należy ułożyć w bezpiecznej pozycji, a miejsce złamania unieruchomić
odpowiednio do okolicy urazu,

•

nie należy nastawiać złamań i zwichnięć, a jedynie je unieruchamiać,

•

przy złamaniach należy unieruchamiać dwa sąsiednie stawy,

•

dalszą część kończyny należy „dopasowć” do bliższej części,

•

kończyny górne unieruchamia się do tułowia, a dolne – jedna do drugiej,

•

należy walczyć z rozwijającym się wstrząsem, układając poszkodowanego w pozycji
przeciwwstrząsowej i uważając przy tym, aby nie poruszać uszkodzoną kością,

•

nie wolno stosować ułożenia przeciwwstrząsowego przy złamaniach czaszki, miednicy
i kręgosłupa,

•

nie należy podawać poszkodowanemu płynów i jedzenia, spowoduje to utrudnienie przy
ewentualnym znieczulaniu ogólnym, koniecznym do nastawienia kości,

•

nigdy nie wolno poruszać okolicy urazu w celu potwierdzenia rozpoznania złamania,
powiększa to rozmiary uszkodzenia tkanek,

•

w każdym przypadku złamania należy wezwać pogotowie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposoby unieruchamiania

Ze względu na sposób unieruchamiania, złamania można podzielić na:

•

unieruchamiane za pomocą obłożenia sztywnymi przedmiotami,

•

unieruchamiane odpowiednim ułożeniem,

•

unieruchamiane chustami trójkątnymi.

Ponieważ do każdego przypadku złamania zostanie wezwana pomoc z zewnątrz, nie ma

potrzeby stosowania wyrafinowanych technik unieruchamiania złamania – lekarz sam, na
miejscu wypadku, unieruchomi złamanie na czas transportu. W wyjątkowych sytuacjach np.:
gdy poszkodowany musi być ewakuowany lub zachodzi konieczność działania
przeciwwstrząsowego, dopuszczalne jest wykonanie unieruchomienia transportowego przez
ratownika udzielającego pierwszej pomocy. Należy pamiętać, że złe unieruchomienie może
spowodować więcej szkody niż samo złamanie.

4.8.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Na czym polega udzielanie pierwszej pomocy, kiedy jej udzielamy?
2. Jakie są podstawowe środki ochrony ratownika?
3. Jakie są zagrożenia wynikające z udzielania pierwszej pomocy?
4. Jakie są podstawowe zasady udzielania pierwszej pomocy?
5. Jak przebiega proces udzielania pomocy poszkodowanym w wyniku wypadków lub

nagłych zachorowań?

6. Jakie czynności składają się ocenę stanu poszkodowanego?
7. Jakie czynności składają się na podstawowe podtrzymywanie życia (PPŻ)?
8. Jak wygląda pozycja boczna?
9. W jaki sposób przygotować poszkodowanego do sztucznego oddychania?
10. W jakim miejscu należy uciskać prowadząc masaż serca dorosłego poszkodowanego?
11. Jaki powinien być stosunek ucisków do oddechów w przypadku resuscytacji

wykonywanej dorosłemu poszkodowanemu?

12. Jak postępujemy w przypadki zachłyśnięcia?
13. Jak pomagamy osobie nieprzytomnej?
14. Jak postępować z osobą, która podczas wypadku doznała obrażeń głowy?
15. W jaki sposób należy postąpić w przypadku skaleczenia, które spowodowało krwotok

zewnętrzny?

16. Jakie objawy wskazują na złamanie?
17. Jak należy postąpić w przypadku złamania zamkniętego, a jak w przypadku złamania

otwartego?

18. W jaki sposób udzielić pierwszej pomocy osobie, która uległa poparzeniu?
19. W jaki sposób udzielić pierwszej pomocy osobie, która została porażona prądem?

4.8.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj na fantomie sztuczną wentylację usta – usta.

Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przyjąć rolę ratownika lub obserwatora,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2) jako ratownik wykonać zadanie zgodnie z poznanym algorytmem,
3) jako obserwator zwrócić uwagę na poprawność i kolejność wykonywania czynności,
4) ocenić pracę koleżanki/kolegi podkreślając, co zostało wykonane dobrze, a jakie zostały

popełnione błędy,

5) zamienić się rolami z koleżankami/kolegami,
6) ćwiczenie powtarzać aż do nabycia biegłości w wykonywaniu zadania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

fantom,

−

maseczka do sztucznego oddychania,

−

płócienna chusteczka.

Ćwiczenie 2

Upozoruj sytuację, w której Twój kolega/koleżanka doznaje złamania kości

przedramienia, a następnie udziel pierwszej pomocy podopiecznemu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przyjąć rolę ratownika, podopiecznego lub obserwatora,
2) jako ratownik wykonać zadanie zgodnie z poznanym algorytmem,
3) jako obserwator zwrócić uwagę na poprawność i kolejność wykonywania czynności,
4) ocenić pracę koleżanki/kolegi, podkreślając, co zostało wykonane dobrze, a jakie zostały

popełnione błędy,

5) zamienić się rolami z koleżankami/kolegami,
6) ćwiczenie powtarzać aż do nabycia biegłości w wykonywaniu zadania.

Wyposażenie stanowiska pracy:
Podręczny sprzęt dostępny w domu, który można wykorzystać do unieruchomienia

kończyny: deseczki itp., standardowo wyposażona apteczka, a w szczególności: bandaże
elastyczne, jałowy opatrunek, trójkątna chusta.

Ćwiczenie 3

W sytuacji symulowanej udziel pierwszej pomocy osobie, którą poraził prąd.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

popełnione błędy,

5) zamienić się rolami z koleżankami/kolegami,
6) ćwiczenie powtarzać aż do nabycia biegłości w wykonywaniu zadania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

fantom,

−

maseczka do sztucznego oddychania,

−

standardowo wyposażona apteczka, a w szczególności: jałowy opatrunek, trójkątna chusta.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.8.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) omówić podstawowe zasady udzielania pierwszej pomocy?

2) scharakteryzować

przebieg

procesu

udzielania

pomocy

poszkodowanym w wyniku wypadków lub nagłych zachorowań?

3) wykonać sztuczne oddychanie i masaż serca?

4) udzielić pierwszej pomocy osobie nieprzytomnej?

5) udzielić pierwszej pomocy osobie z urazem głowy?

6) postępować w przypadku złamania?

7) udzielić pierwszej pomocy osobie porażonej prądem?

8) udzielić pierwszej pomocy osobie która uległa poparzeniu?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.9. Selekcja i utylizacja odpadów

4.9.1. Materiał nauczania

Odpady to pozostałości po różnych formach działalności ludzkiej – zużyte przedmioty

oraz substancje, powstające w związku z bytowaniem człowieka lub jego działalnością
gospodarczą. Odpady ze względu na ich pochodzenie dzieli się najczęściej na odpady
przemysłowe i komunalno-bytowe.

Odpady przemysłowe są produktami ubocznymi powstającymi w wyniku działalności

gospodarczej, ich ilość oraz struktura zależy od stopnia rozwoju cywilizacji, struktury
przemysłu, technologii i rozwoju gospodarki odpadami jako surowcami wtórnymi. Odpady
komunalno-bytowe

powstają

wyniku

działalności

człowieka

środowisku

zurbanizowanym. Poza tym wyróżnić możemy odpady niebezpieczne – są to odpady
stanowiące zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzi oraz środowiska (ze względu na swe
właściwości biologiczne, chemiczne czy fizyczne). Są one wytwarzane głównie w procesach
technologicznych w przemyśle, rolnictwie i przetwórstwie rolnym, gospodarce komunalnej,
transporcie, służbie zdrowia.

Niektóre odpady można przetworzyć w celu ponownego ich wykorzystania, inne spalić

aby uzyskać energię. Odpady są użytecznym źródłem surowców, jednakże zbieranie ich
wymaga dużych nakładów finansowych związanych z tworzeniem specjalistycznych
zakładów segregacji i przetwarzania odpadów.

Odpadki z domów czy sklepów są obecnie sortowane już na etapie ich zbierania –

w specjalnych, oddzielnych pojemnikach składuje się zużyty papier, puszki, szkło, tworzywa
sztuczne. Obniża to koszty dalszego odzysku, gdyż eliminuje jeden z kosztowniejszych
procesów przetwarzania odpadów – segregowanie śmieci.

Wtórne wykorzystanie odpadów czy zużytych elementów do wytwarzania nowych

produktów nosi nazwę recyklingu. Ponowne wykorzystanie odpadów jest możliwe tylko
w przypadku, gdy wyroby są wykonane z materiałów odnawialnych, tzn. że w odpowiednim
procesie technologicznym istnieje możliwość bądź to przywrócenia im pierwotnych, pełnych
właściwości bądź usunięcia z nich szkodliwych składników w celu uzdatnienia do dalszego
przetwarzania. Współczesne technologie umożliwiają przerób i wykorzystanie wszelkich
odpadów przez ich regenerację, odzyskiwanie poszczególnych składników czy wykorzystanie
energii cieplnej powstającej podczas spalania, w oparciu o te kryteria dzieli się też recykling
na materiałowy, surowcowy i energetyczny.

Recykling materiałowy polega na ponownym przetwarzaniu odpadów w produkt

o wartości użytkowej. Produkt powstały po recyklingu materiałowym jest na ogół wyrobem
o innym przeznaczeniu niż pierwotny, zaś wykorzystanie następuje w systemie kaskadowym,
gdzie wymagania stawiane wyrobom na kolejnych etapach recyklingu są coraz mniejsze.

W recyklingu surowcowym przeprowadza się odzysk surowców użytych do produkcji

danego produktu (głównie tworzyw sztucznych), surowce te mogą zostać ponownie
zastosowane do otrzymywania pełnowartościowych produktów. Podstawową zaletę
recyklingu surowcowego stanowi możliwość przeróbki tworzyw mieszanych, ograniczeniem
natomiast jest konieczność stosowania skomplikowanych, a co za tym idzie kosztownych,
instalacji technologicznych.

Przedmiotem recyklingu, poza odpadami, mogą być wszelkie wyroby wycofane

z eksploatacji, urządzenia, maszyny, środki transportu czy wyroby wybrakowane nie nadające
się do użytku. Jeśli nie jest możliwe wykorzystanie odpadów jako surowca wtórnego do
wytwarzania wyrobu analogicznego z pierwotnym, wówczas przeznacza się je do
wytwarzania innych produktów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Odpady elektryczne i elektroniczne (w tym również komputery i sprzęt komputerowy) są

jednymi z najbardziej złożonych odpadów z jakimi mamy do czynienia. Recykling takich
odpadów polega na usunięciu ze zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego, w
pierwszej kolejności elementów składowych zawierających rtęć i inne szkodliwe substancje:
wyłączniki lub podświetlacze, baterie, płytki obwodów drukowanych, wkłady drukujące,
płynne i proszkowe, a także tonery barwiące, tworzywa sztuczne zawierające związki bromu,
azbest

oraz

części

składowe

zawierające

azbest,

lampy

elektronopromieniowe,

wodorochlorofluorowęglowodory

(HCFC),

chlorofluorowęglowodory

(CFC),

wodorofluorowęglowodory (HFC) lub węglowodory (HC), wyświetlacze ciekłokrystaliczne,
zewnętrzne okablowanie elektryczne oraz kondensatory elektrolityczne.

Nowatorskie,

dobrze

opracowane

konstrukcje

mogą

zapewnić

pomyślne

przeprowadzenie recyklingu. Na przykład drukarki HP LaserJet produkuje się tak, aby można
je było względnie łatwo poddać przetworzeniu. Projektowanie produktów, które można
z łatwością poddać recyklingowi jest zadaniem złożonym, wymagającym dogłębnej
znajomości materiałów, ich współdziałania oraz poszczególnych etapów procesu
produkcyjnego. Aby poradzić sobie z tym zadaniem, HP opracował 10 lat temu nowatorski
program Projektowanie dla Środowiska. Jest on realizowany przez sieć specjalistów ds.
środowiska (nazywanych też specjalistami ds. produktu), którzy współdziałają
z projektantami i zespołami badawczo-rozwojowymi w celu identyfikowania, ustalania
priorytetów i zalecania nowatorskich rozwiązań i udoskonaleń, które sprawiają, że wyroby są
bardziej przyjazne dla środowiska.

Odpady, których nie można w żaden sposób ograniczyć i które nie nadają się do

powtórnego wykorzystania lub recyklingu, należy przerobić w inny sposób. Jeżeli jednak nie
można ponownie wykorzystać lub przetworzyć śmieci, to należy je usunąć albo poprzez
spopielenie, albo zakopanie w ziemi. Usuwanie odpadów tymi metodami powinno odbywać
się pod ścisłą kontrolą, ponieważ mogą one mieć bardzo szkodliwy wpływ na środowisko.

Składowanie odpadów – zasypywanie ich w ziemi – to nadal najpopularniejszy sposób

ich usuwania. Jednak może on spowodować duże zanieczyszczenie środowiska, jeżeli
szkodliwe substancje, które powstają z rozkładających się odpadów, przedostaną się do
powietrza, gleby, pobliskich rzek i jezior. I dlatego należy starać się temu zapobiegać.
Obecnie składowiska odpadów to duże nowoczesne zakłady stosujące materiały ochronne
oraz system usuwania gazów i substancji powstających z rozkładających się odpadów.
Sprasowane odpady stałe codziennie wrzuca się do dołu i zasypuje ziemią. Kiedy dół
całkowicie się zapełni, miejsce to może być wykorzystane do różnych celów, np. budowania
obiektów rekreacyjnych.

Spalanie odpadów może zmniejszyć ich objętość nawet o 90%, ich masę o 60–70%,

a także przyczynia się do produkcji energii. Wszystkie pozostałości po spaleniu należy
dokładnie usunąć. Podczas spalania odpadów wyzwala się energia elektryczna, której używa
się do ogrzewania lub wykorzystuje jako źródło prądu. Do spalania szkodliwych odpadów
wykorzystuje się specjalnie do tego przystosowane piece: spalanie zmniejsza toksyczność
związków organicznych. Jednak spopielanie może przyczynić się do powstawania toksyn
i metali ciężkich, których przedostaniu się do atmosfery można zapobiec, instalując specjalne
kosztowne filtry. One również trafiają do składowisk odpadów, jak tylko ulegną
zanieczyszczeniu.

4.9.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co nazywamy odpadami?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. W jaki sposób dzielimy odpady?
3. Czym charakteryzują się odpady niebezpieczne?
4. Na czym polega recykling?
5. Na czym polega usuwanie odpadów które nie nadają się do ponownego wykorzystania?

4.9.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj folder informacyjny lub plakat na temat wykorzystania, zagospodarowania,

utylizacji wycofanych z użycia elementów zestawu komputerowego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać partnerów do pracy w grupie,
2) zastanowić się, które elementy zestawu komputerowego nadają się do ponownego

wykorzystania (recyklingu), które poddawane będą utylizacji,

3) do zbierania odpowiednich informacji możesz wykorzystać sieć Internet,
4) uporządkować zebrane informacje i opracować je w formie plakatu lub foldera

informacyjnego,

5) zaprezentować efekty pracy grupy na forum klasy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

duże arkusze papieru,

−

mazaki,

−

flip-chart,

−

notatnik,

−

pisaki,

−

stanowisko komputerowe z dostępem do sieci Internet.

4.9.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wskazać metody utylizacji odpadów?

2) wymienić przedmioty, które można poddać recyklingowi?

3) segregować odpady pod kontem przydatności do dalszego

przetwarzania?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań o różnym stopniu trudności.
5. Udzielaj odpowiedzi wyłącznie na załączonej karcie odpowiedzi.
6. Wybraną przez siebie prawidłową odpowiedź zaznacz krzyzykiem.
7. Jeżeli się pomylisz, to błędnie zaznaczona odpowiedz otocz kółeczkiem a następnie

postaw krzyżyk na innej odpowiedzi.

8. Na wykonanie sprawdzianu osiągnięć masz 40 minut.
9. Jeżeli masz pytania i wątpliwości, podnieś rękę i zadaj pytanie nauczycielowi.
10. Pamiętaj, że Twoja praca musi być samodzielna.
11. Przed oddaniem karty odpowiedzi sprawdź poprawność wybranych odpowiedzi.
12. Sprawdź ponownie, czy Twoja karta odpowiedzi jest prawidłowo podpisana.

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Jednym z podstawowych obowiązków pracownika jest:

a) kupowanie środków ochrony zbiorowej,
b) wykonywanie pracy na maszynie stwarzającej zagrożenie dla zdrowia pracownika,
c) wykonywanie pracy w sposób zgodny z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny

pracy,

d) kupować od współpracownika środki ochrony indywidualnej.

2. Pracodawca ponosi odpowiedzialności za:

a) nieobecności pracownika,
b) wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez organy nadzoru

nad warunkami pracy,

c) działanie społecznego inspektora pracy,
d) prace wykonywaną przez pracownika.

3. Obowiązkiem osoby kierującej pracownikami jest:

a) zapewnienie wykonania zaleceń lekarza sprawującego opiekę zdrowotną nad

pracownikami,

b) zastępowanie pracownika w miejscu pracy,
c) nie reagowanie na widoczne zagrożenia dla zdrowia pracownika,
d) wypisanie zwolnienia lekarskiego.

4. Praca z wadliwym lub niesprawnym sprzętem elektronicznym jest zagrożeniem:

a) fizycznym,
b) chemicznym,
c) biologicznym,
d) chemiczno-bilogicznym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. Skutki szkodliwego oddziaływania drgań na organizm człowieka możemy podzielić na:

a) wielokrotne i pojedyncze,
b) dynamiczne i miejscowe,
c) funkcjonalne i biologiczne,
d) dynamiczne.

6. Poziom ekspozycji na hałas odniesiony do 8-godzinnego dnia pracy (LEX, 8 h) nie

powinien przekraczać:
a) 85 dB,
b) 75 dB,
c) 65 dB,
d) 55 dB.

7. Jakie oświetlenie jest najlepsze dla oka ludzkiego:

a) sztuczne pojedyncze,
b) sztuczne ogólne,
c) naturalne słoneczne,
d) energooszczędne.

8. Ostrzeżenie przed niebezpieczeństwem zatrucia substancjami toksycznymi to znak:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9. Znak zakazu dotykania, to:

10. Zalecana odległości monitora komputerowego od oczu to:

a) od 30 cm do 40 cm,
b) od 40 cm do 75 cm,
c) od 75 cm do 90 cm,
d) od 55 cm do 85 cm.

11. W przypadku wybuchu pożaru w mieszkaniu należy:

a) szybko otworzyć okno lub zbić szybę w płonącym pomieszczeniu,
b) otworzyć równocześnie drzwi i okno,
c) nie otwierać okna,
d) nie podejmować żadnych działań, czekać na przyjazd straży pożarnej.

12. Do gaszenia płonącej instalacji elektrycznej pod napięciem użyjesz:

a) hydrantu,
b) gaśnicy proszkowej,
c) koca gaśniczego,
d) wody.

13. Udzielanie pierwszej pomocy ma na celu:

a) podjęcie czynności mających na celu podtrzymanie życia poszkodowanego,
b) przetransportować poszkodowanego do punktu ratownictwa medycznego,
c) podanie poszkodowanemu czegoś do picia i wezwanie pogotowia ratunkowego,
d) podanie poszkodowanemu leków przeciwbólowych.

14. Ocenę drożności dróg oddechowych, prowadzimy przez 10 sekund poprzez:

a) obserwacje ruchów klatki piersiowej i nasłuchiwanie odgłosów wydawanych przy

oddychaniu,

b) kontrolę tętna na tętnicy szyjnej,
c) kontrolę tętna na przegubie lewej ręki,
d) obserwacje, czy w jamie ustnej i gardle nie znajdują się ciała obce.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15. Resuscytacja krążeniowo-oddechowa polega na:

a) sztucznym oddychaniu,
b) masażu serca.
c) sztucznym oddychaniu i masażu serca,
d) ocenie drożności dróg oddechowych i akcji serca.

16. Objawy wskazujące na konieczność wykonania masażu serca to:

a) brak tętna, sztywność źrenic, silny ból w klatce piersiowej, kaszel;
b) utrata przytomności, zatrzymanie oddechu, brak tętna, zmieniona barwa skóry;
c) zmiana barwy skóry, silny ból w dole brzucha, brak tętna,
d) silny krwotok z nosa.

17. Oddychającego pacjenta z wyczuwalnym tętnem jednak nieprzytomnego układamy w

pozycji:

a) na wznak,
b) siedzącej,
c) bocznej ustalonej,
d) półleżącej.

18. Płonącą na poszkodowanym odzież należy gasić:

a) dużymi kocami wełnianymi.
b) dużymi chustami materiałowymi,
c) gaśnica pianową,
d) gaśnica śniegowa.

19. Uciskowy opatrunek zakładamy na:

a) otwarte złamanie,
b) pojedynczą ranę, z której krew wypływa ciągłym strumieniem,
c) krwotok z rozległej powierzchni rany,
d) ranę powstałą na skutek popażenia.

20. W przypadku porażenia prądem:

a) odciągamy poszkodowaną osobę od miejsca wypadku,
b) przerywamy obwód prądu elektrycznego,
c) wzywamy pogotowie ratunkowe,
d) czekamy do momentu zadziałania instalacji przeciążeniowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ……………………………………………………..

Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz udzielanie
pierwszej pomocy

Zakreśl poprawną odpowiedź

Numer

pytania

Odpowiedzi

Punktacja

Razem

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Baranowicz W.: Wytyczne w zakresie ochrony przeciwpożarowej oraz wzór instrukcji

bezpieczeństwa pożarowego dla obiektów szkół. MEN, Warszawa 1997

2. Buchfelder A., Buchfelder M.: Podręcznik pierwszej pomocy. PZWL, Warszawa 1993
3. http://www.ciop.pl/6508.html (18.02.2006 r.)
4. http://www.lipka.klub.chip.pl/praktyczne/zdrowie.htm (z 25.01.2006 r.)
5. http://www.ochronapracy.pl (07.02.2006 r.)
6. http://www.straz.szczecin.pl (15.02.2006 r.)
7. http://www.polwex.pl (15.02.2006 r.)
8. Jurczyk W., Łakomy W.: Stany zagrożenia życia. FHW – Słomczyński G, Kraków 2002
9. Nauka o pracy – bezpieczeństwo, higiena, ergonomia. Pakiet edukacyjny dla uczelni

wyższych. Centralny Instytut Ochrony Pracy 2000, Warszawa 2002

10. PN-N-01307:1994. Hałas. Dopuszczalne wartości hałasu w środowisku pracy.

Wymagania dotyczące wykonywania pomiarów.

11. PN-92/N-01256/02. Znaki bezpieczeństwa. Ewakuacja.
12. Salwa Z.: Prawo pracy i ubezpieczeń społecznych. Wydawnicze Prawnicze PWN,

Warszawa 1999

13. Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy DzU z 1998 r. Nr 21, poz. 94

z późniejszymi zmianami.

14. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska. Dz.U.2001.62.627 z dnia

20 czerwca 2001 r.