01 Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy 15

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Grzegorz Nadolski

Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz
ochrony przeciwpożarowej 314[02].O1.01

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
dr hab. inż. Zofia Jóźwiak
mgr inż. Grzegorz Śmigielski

Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Grzegorz Nadolski

Konsultacja:
dr inż. Ireneusz Woźniak

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 314[02].O1.01
„Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpożarowej”,
zawartego w programie nauczania dla zawodu technik żeglugi śródlądowej.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Szkolenie BHP

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Szkolenie przeciwpożarowe

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Szkolenie sanitarne

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć
6. Literatura

46
51

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy i nabywaniu umiejętności

praktycznych w obszarze dotyczącym stosowania przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy
oraz ochrony przeciwpożarowej na statkach żeglugi śródlądowej.

W poradniku znajdziesz:

–

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,

–

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

–

materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania treści jednostki
modułowej,

–

zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,

–

ćwiczenia, które pomogą Ci ukształtować, doskonalić oraz zweryfikować umiejętności
praktyczne,

–

sprawdzian postępów,

–

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,

–

literaturę uzupełniającą.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

314[02].O1.01

Stosowanie przepisów bezpiecze

ństwa i higieny pracy

oraz ochrony przeciwpo

żarowej

314[02].O1

Techniczne podstawy zawodu

314[02].O1.03

Pos

ługiwanie się dokumentacją

techniczn

314[02].O1.04

Okre

ślanie właściwości materiałów

stosowanych do budowy statków.

314[02].O1.05

Wytwarzanie elementów konstrukcyjnych

statku

314[02].01.02

Okre

ślanie właściwości smarów, olejów i wody

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

–

posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu prawa pracy oraz bezpieczeństwa
pracy,

–

rozróżniać podstawowe środki ochrony indywidualnej oraz podręczne środki gaśnicze,

–

posiadać podstawowe wiadomości z dziedziny fizyki, chemii i biologii,

–

odczytywać schematy prostych systemów rurociągów okrętowych,

–

korzystać z różnych źródeł informacji,

–

obsługiwać komputer,

–

współpracować w grupie,

–

podporządkować się dyscyplinie wynikającej z hierarchicznej struktury załogi statku.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

rozpoznać i przewidzieć zagrożenia bezpieczeństwa człowieka w środowisku pracy oraz
wskazać sposoby ich usunięcia,

−

zinterpretować przepisy dotyczące praw i obowiązków pracownika i pracodawcy
w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy,

−

zidentyfikować zagrożenia związane z wykonywaną pracą,

−

dobrać środki ochrony indywidualnej do wykonywanych prac,

−

zastosować przepisy i zasady bezpiecznej pracy przy urządzeniach mechanicznych,
elektrycznych i elektronicznych,

−

zastosować przepisy i zasady bezpiecznej pracy podczas użytkowania sprzętu
komputerowego,

−

zastosować

przepisy

zasady

bezpiecznej

pracy

podczas

transportowania

i magazynowania materiałów oraz substancji chemicznych i łatwopalnych,

−

zareagować w przypadku zagrożenia pożarowego, zgodnie z instrukcją przeciwpożarową,

−

zastosować zasady ochrony środowiska na stanowisku pracy,

−

udzielić pierwszej pomocy w stanach zagrożenia życia lub zdrowia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Szkolenie w zakresie BHP

4.1.1. Materiał nauczania

Prawna ochrona pracy

Problematyce

bezpieczeństwa pracy przywiązuje się obecnie niebagatelne znaczenie.

Zarówno pracodawcy, jak i pracownicy zainteresowani są zminimalizowaniem ilości
wypadków przy pracy, i to zarówno ze względów finansowych, jak i czysto humanitarnych.
Temu celowi służą różnego rodzaju regulacje prawne, które obejmują swym zasięgiem
najważniejsze obszary życia gospodarczego i określają wzajemne relacje zachodzące
pomiędzy uczestniczącymi w tych procesach podmiotami.

Dokumentem, który ma fundamentalne znaczenie dla kształtowania tychże relacji jest

Kodeks pracy, akt prawny najwyższej rangi, który gwarantuje ustawową ochronę interesów
pracowników i pracodawców oraz zakres ich wzajemnych zobowiązań wynikających
z nawiązania stosunku pracy. Zakres prawnej ochrony pracy określają przede wszystkim
artykuły Działu Pierwszego, zakres stosowania przepisów ustawy w związku ze sposobem
nawiązania stosunku pracy określone są przepisami Działu Drugiego Ustawy, kwestię
wynagrodzenia za pracę oraz innych świadczeń regulują artykuły Działu Trzeciego,
wzajemne obowiązki pracodawców i pracowników określają dyspozycje Działu Czwartego.
Dział Piąty określa zasady materialnej odpowiedzialności pracownika za szkodę wyrządzoną
pracodawcy oraz odpowiedzialności za mienie powierzone pracownikowi. Dział Szósty
dotyczy

zagadnienia

czasu

pracy

ujęciu

normatywnym

oraz

systemowym

z uwzględnieniem okresu wypoczynku gwarantowanego oraz pracy w godzinach
nadliczbowych, w porze nocnej a także w niedziele i święta. W Dziale Siódmym zawarto
regulacje dotyczące urlopów pracowniczych z wyraźnie przeprowadzonym podziałem na
urlopy wypoczynkowe oraz urlopy bezpłatne. Dział Ósmy zawiera artykuły dotyczące
uprawnień pracowników związanych z rodzicielstwem, Dział Dziewiąty dotyczy zagadnień
związanych z zatrudnianiem pracowników młodocianych. Zapisy Działu Dziesiątego
pozostają w ścisłym związku z treścią niniejszej jednostki modułowej, ponieważ artykuły
w nim zawarte dotyczą kwestii bezpieczeństwa i higieny pracy, ze szczególnym wskazaniem
na podstawowe obowiązki pracodawcy, prawa i obowiązki pracownika, konstrukcje
i wyposażenie obiektów i pomieszczeń, w których wykonywana jest praca, maszyn i innych
urządzeń technicznych, czynników oraz procesów pracy stwarzających szczególne zagrożenie
dla zdrowia lub życia, profilaktycznej ochrony zdrowia, postępowania w sytuacji zaistnienia
wypadku przy pracy lub choroby zawodowej, obowiązkowego szkolenia pracowników,
zaopatrzenia pracowników w niezbędne środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie
robocze. W przypadku pracodawców zatrudniających więcej niż 100 pracowników, przepisy
tego Działu nakładają obowiązek utworzenia służby bezpieczeństwa i higieny pracy, zwanej
dalej „służbą bhp”. Postanowienia Działu jedenastego dotyczą układów zbiorowych pracy,
zawieranych na poziomie zakładowym i ponadzakładowym, Dział dwunasty określa
procedury stosowane w trakcie rozpatrywania sporów o roszczenia ze stosunku pracy, Dział
trzynasty dotyczy odpowiedzialności za wykroczenia przeciwko prawom pracownika
a czternasty reguluje zasady dotyczące przedawnienia ewentualnych roszczeń. Ustawę
zamyka Dział piętnasty, w którym zawarto przepisy końcowe, określające między innym
zakres oraz tryb wyłączeń spod regulacji kodeksowych oraz wykaz dyrektyw europejskich
uwzględnionych w procesie legislacyjnym uruchomionym w związku z nowelizacją Kodeksu
pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Czynniki szkodliwe dla zdrowia, uciążliwe i niebezpieczne, występujące w procesie
pracy

Na czynniki szkodliwe, uciążliwe i niebezpieczne dla zdrowia składają się czynniki:

fizyczne, chemiczne, biologiczne i psychofizyczne. Możemy jeszcze wyodrębnić grupę
czynników mechanicznych związanych z mechanicznymi urazami ciała (ruchome elementy
urządzeń, przemieszczane ładunki, upadki z wysokości itp.). Do czynników fizycznych
zaliczane są hałas, wibracja oraz różnego rodzaju promieniowanie (w tym oświetlenie) oraz
mikroklimat. Dopuszczalne warunki pracy określane są przez tzw. NDN (Najwyższe
dopuszczalne natężenie). Do czynników chemicznych zaliczamy różnego rodzaju atmosfery
zawierające gazy lub pary toksyczne. Dopuszczalne warunki pracy określane są przez
najwyższe dopuszczalne stężenia (NDS). Bardzo niebezpieczną dla człowieka jest również
atmosfera o obniżonym poziomie tlenu. Szczególne zagrożenie stanowią czynniki
niebezpieczne, których występowania sobie nie uświadamiamy, np. hałas niesłyszalny (infra –
i ultradźwięki), brak tlenu w atmosferze, gazy toksyczne bez barwy i zapachu, skażenia
biologiczne lub promieniotwórcze itp.

Artykuły 220 i 221 Kodeksu pracy zawierają wyraźną

dyspozycję zabraniającą stosowania materiałów oraz procesów technologicznych bez
uprzedniego ustalenia stopnia ich szkodliwości dla zdrowia pracowników i podjęcia
odpowiednich środków profilaktycznych. Niedopuszczalne jest też stosowanie substancji
i preparatów chemicznych nie oznakowanych w sposób widoczny i umożliwiający ich
identyfikację oraz stosowanie ich bez posiadania aktualnego spisu tych substancji
i preparatów oraz kart charakterystyki, a także opakowań zabezpieczających przed ich
szkodliwym działaniem, pożarem lub wybuchem. Obok substancji chemicznych, na liście
czynników o wyjątkowej szkodliwości dla zdrowia znajdują się też: nadmierny hałas,
wibracje oraz inne czynniki występujące w środowisku pracy. W tym kontekście, praca na
statku jest w swej istocie nieustannie związana z ekspozycją na działanie czynników
szkodliwych lub uciążliwych, i to zarówno w czasie wykonywania obowiązków służbowych,
jak i w czasie wolnym od zajęć zawodowych, przeznaczonym na wypoczynek.

Zasady kształtowania bezpiecznych i higienicznych warunków pracy

Praca na statku jest z natury bardzo niebezpieczna, co wynika wprost z różnorodności

sytuacji, z jakimi spotykają się załogi statków zarówno w porcie, jak i w czasie podróży.
Mnogość zdarzeń i charakter wykonywanych prac nie pozwala na zdefiniowanie wszystkich
możliwych zagrożeń i stworzenie uniwersalnego katalogu zasad i zaleceń, które pozwoliłyby
na ich uniknięcie w procesie pracy. Nie mniej jednak, możliwe jest sformułowanie kilku
ogólnych zasad dotyczących bezpieczeństwa pracy na statku, które obejmują następujące
zalecenia:
–

do miejsca lub stanowiska pracy powinien być zapewniony odpowiedni dostęp,

–

należy znać rozkład pomieszczenia, umiejscowienie go na statku, znać drogi ewakuacji
w wypadku zagrożenia,

–

wskazane jest, aby z pomieszczenia było wyjście awaryjne odpowiednio oznakowane,

–

miejsce pracy powinno być właściwie oświetlone, w razie stosowania przenośnych źródeł
światła wskazane jest, aby były one zasilane napięciem 24 V,

–

w miejscu i na stanowisku pracy powinien panować ład i porządek,

–

wszystkie awarie lub niesprawności w sieci energetycznej, instalacji wentylacyjnej itp.
powinny być usunięte przez osoby o odpowiednich kwalifikacjach,

–

wszystkie urządzenia dźwignicowe powinny mieć ważne atesty. Nie należy ich obciążać
powyżej dopuszczalnego obciążenia roboczego (DOR),

–

przed przystąpieniem do prac należy powiadomić odpowiednie osoby o ich rozpoczęciu
oraz należy upewnić się, czy ich wykonanie nie spowoduje zagrożenia dla innych osób,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

narzędzia powinny być wykorzystywane zgodnie z ich przeznaczeniem: zabronione jest
posługiwanie się narzędziami niewłaściwymi lub uszkodzonymi,

–

przystępując do pracy członkowie załogi powinni być wypoczęci i trzeźwi, odpowiednio
ubrani i wyposażeni w środki ochrony osobistej,

–

nowo zaokrętowani członkowie załogi powinni być zapoznani z miejscem pracy
i powinni sobie przyswoić podstawowe zasady bezpieczeństwa pracy na obejmowanym
stanowisku.
Wieloletnie doświadczenia wyniesione z praktyki okrętowej pozwoliły jednak na

sformułowanie szeregu szczegółowych zasad bezpieczeństwa pracy na statkach oraz
wyodrębnić kilka głównych obszarów, w których praca związana jest ze zwiększonym
poziomem zagrożenia lub z obniżeniem poziomu bezpieczeństwa pracy. Każda
z wymienionych niżej zasad odnosi się jednakowo do pracowników zatrudnionych w dziale
pokładowym, maszynowym lub hotelowym, ale poszczególne zasady w różnym stopniu mogą
odnosić się do pracowników poszczególnych działów. Wobec powyższego, można stwierdzić,
że wszyscy członkowie załogi statku powinni przestrzegać następujących zasad:
–

zabroniona jest naprawa maszyn i urządzeń będących w ruchu,

–

w czasie naprawy urządzeń napędzanych silnikami elektrycznymi powinny być one
odłączone od źródła prądu i opatrzone tablicą zawierającą czytelną informację o tym, że
urządzenie jest nieczynne lub pozostaje w naprawie, wywieszoną przy wyłączniku na
głównej tablicy rozdzielczej oraz zabezpieczone przed przypadkowym załączeniem,

–

urządzenia i narzędzia elektryczne powinny być właściwie uziemione a skuteczność ich
ochrony przeciwporażeniowej powinna być okresowo kontrolowana, fakt wykonania
pomiarów powinien być odnotowany w protokole,

–

podczas pracy w pobliżu urządzeń elektrycznych powinny być one zabezpieczone na
wypadek uszkodzenia mechanicznego, oblania wodą lub inną cieczą,

–

materiały łatwopalne (zaoliwione szmaty, odpady, różnego pochodzenia śmieci) powinny
być składowane w metalowych pojemnikach z dala od źródeł ciepła i regularnie
opróżniane zgodnie z odrębnymi przepisami,

–

zabrania się pozostawiania i przechowywania lub składowania materiałów łatwopalnych,
takich jak: paliwa, oleje, smary, farby, emalie, rozpuszczalniki itp. w miejscach do tego
nieprzeznaczonych,

–

palenie tytoniu jest dozwolone wyłącznie w miejscach do tego wyznaczonych
i odpowiednio oznakowanych, np. maszynowni statku, ze względu na duże zagrożenie
pożarowe obowiązuje całkowity zakaz palenia tytoniu i posługiwania się otwartym
ogniem,

–

wszelkie prace spawalnicze na statku powinny być prowadzone z odpowiednim
zabezpieczeniem i wyłącznie przez osoby posiadające stosowne uprawnienia,

–

zabronione jest wykonywanie prac spawalniczych: na urządzeniach znajdujących się pod
ciśnieniem oraz na zbiornikach, w których mogą znajdować się ciecze lub gazy
łatwopalne,

–

przemieszczanie na statku elementów ciężkich lub niebezpiecznych powinno być
odpowiednio przygotowane i zabezpieczone butle z gazami technicznymi powinny być
przemieszczane

specjalnych

noszach

chroniących

przed

uszkodzeniami

mechanicznymi,

–

w czasie pracy na maszynach skrawających należy stosować odpowiednie środki
zabezpieczające i środki ochrony indywidualnej,

–

po zakończeniu pracy stanowisko powinno być uporządkowane i zabezpieczone,
narzędzia i sprzęt oczyszczone oraz umieszczone w miejscu przeznaczonym do ich
przechowywania,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

w czasie przekazywania służby i związanych z nią zadań należy szczegółowo
poinformować o rodzaju i stanie prowadzonych prac, przypomnieć o towarzyszących im
zagrożeniach oraz wskazać właściwe środki zabezpieczające.

Rys. 1. Podstawowe środki ochrony indywidualnej [2, s. 390]

Zalecenia dotyczące bezpieczeństwa pracy

Wśród znacznej liczby obszarów, w których wykonuje się pracę na statku, szczególnie

kilka stanowić będzie ten rodzaj zadań zawodowych, którym towarzyszy zwykle
podwyższony poziom zagrożenia wypadkiem. Należą do nich przede wszystkim:
–

prace konserwacyjno-malarskie,

–

prace cumownicze,

–

prace w przestrzeniach zamkniętych,

–

prace na wysokościach i prace zaburtowe,

–

prace w ładowniach i w zbiornikach,

–

prace ze sprzętem przeładunkowym,

–

prace spawalnicze,

–

prace w warunkach nadmiernego hałasu i wibracji.

Prace konserwacyjno-malarskie

Większość farb zawiera szkodliwe dla zdrowia substancje, takie jak np. rozpuszczalniki

czy pigmenty. Stopień zagrożenia zdrowia dla stosującego te produkty zależy od rodzaju
substancji, jej toksyczności, lotności, stężenia par w powietrzu.

Ogólnie wszystkie rozpuszczalniki mają drażniący wpływ na skórę, podczas gdy ich pary

mają szkodliwy wpływ na błony śluzowe (astma). Długotrwała praca w oparach może
spowodować zaburzenia w procesie przemiany materii, a także daje efekty narkotyzujące
(zwłaszcza pochodne chlorowcowe).

Drażniący wpływ na skórę mają również utwardzacze farb epoksydowych

i poliuretanowych, podobnie jak pigmenty (barwniki) ołowiowe.

Celem ograniczenia szkodliwego wpływu substancji toksycznych na organizm, należy:

−

dbać, aby w miejscu pracy zachowana była odpowiednia wentylacja,

−

stosować aparaty oddechowe z dozownikami świeżego powietrza przy pracy
w pomieszczeniach zamkniętych,

−

osłaniać oczy okularami ochronnymi przed bezpośrednim kontaktem z wyrobami
lakierowymi,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

używać kremów do osłony skóry twarzy, rąk, szyi, zwłaszcza przy pracy aparatami
natryskowymi,

−

używać odzieży ochronnej w czasie pracy,

−

usuwać farbę ze skóry jak najszybciej, myjąc wodą z mydłem i spłukując, nie używać
żadnych rozpuszczalników i zmywaczy. Na koniec wetrzeć w skórę tłusty krem
pielęgnacyjny.
Malowanie natryskowe jest szczególnie niebezpieczne dla zdrowia. Farba będąca pod

dużym ciśnieniem łatwo przedostaje się do skóry i oczu malującego, dlatego odzież ochronna
ma tu wyjątkowe znaczenie. Farb zawierających ołów, rtęć i inne niebezpieczne związki nie
wolno używać w zamkniętych pomieszczeniach: pracując w nich z innymi farbami należy
stosować odpowiednie maski. W razie zacięcia lub zapchania się dyszy aparatu natryskowego
należy przed przystąpieniem do usuwania awarii odciąć dopływ sprężonego powietrza.
Malując we wnętrzach nie należy palić tytoniu używać otwartego ognia ani innych źródeł
ognia; niektóre pary nawet przy niskiej koncentracji mogą pod wpływem wzrostu temperatury
ulec zapaleniu lub rozkładowi na bardziej niebezpieczne substancje.

Prace cumownicze

Używanie na statkach lin wykonanych z włókien syntetycznych, jak i stalowych, jest

przyczyną licznych wypadków. Powodowane są one bądź to niewłaściwym ich stosowaniem
z powodu braku wiedzy, bądź też używaniem niewłaściwych lin do celów, do jakich nie są
przeznaczone.

Najczęściej stosowane liny syntetyczne są wykonane z włókien:

–

poliamidowych (perlon, nylon),

–

poliestrowych (trevira, diolen, terylen, tergal, dacron),

–

polipropylenowych.

Liny cumownicze, holownicze i stropy wykonane z włókien polietylenowych,

poliestrowych, poliamidowych i polipropylenowych nieuodpornione na działanie światła, nie
mogą być stosowane na statkach.
Dopuszczone są do użycia wyłącznie liny posiadające certyfikaty, specjalne oznakowanie
oraz znaną datę produkcji. Certyfikat powinien zawierać rozmiar liny, materiał, z jakiego ją
wykonano, najważniejsze właściwości fizyczne, odporność na światło i chemikalia oraz
instrukcję dotyczącą obchodzenia się z nią.

Przy doborze lin należy brać pod uwagę następujące ich właściwości:

–

rozciągliwość (poliamid – 50%, poliester – 30%, polipropylen – 35%),

–

odporność na obciążenia,

–

obciążenie zrywające,

–

wagę,

–

odporność na korozję (wydłużona żywotność ze względu na odporność na korozję),

–

nasiąkliwość,

–

punkt zapłonu: poliamid ok. 235°C, poliester ok.265°C, polipropylen ok.175°C,

–

utratę trwałości wskutek tarcia i wysokiej temperatury,

–

niski współczynnik tarcia.

Najpoważniejsze

wypadki

były

następstwem

zerwania

liny

zbudowanej

z nieodpowiednich włókien. Zerwania jej nie poprzedza jakikolwiek dźwięk ostrzegawczy
w odróżnieniu od lin stalowych czy manilowych. Zerwanie następuje nagle. Ze względu na
znaczną rozciągliwość, pękająca lina uderza z wielką siłą.

Spadek wytrzymałości liny może być efektem wielu czynników:

–

zaplatania lub wiązania lin (od 10% do 50%),

–

oddziaływania światła słonecznego,

–

wzrostu temperatury we wnętrzu liny na początku jej obciążania,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

temperatury zewnętrznej wydzielającej się wskutek tarcia,

–

normalnego zużycia.

Jeśli lina jest poskręcana, traci ok. 50% trwałości. Używając lin z włókna sztucznego

należy pamiętać o następujących zaleceniach: powierzchnia kabestanów, wind, przewłok
i rolek oraz pachołków cumowniczych powinna być gładka, pozbawiona rdzy i farby, części
ruchome (rolki kierunkowe) powinny być nasmarowane i swobodnie się obracać,
–

ostre krawędzie są dla lin niebezpieczne,

–

należy unikać popuszczania liny z pachołka, luzowanie liny na windzie może zmniejszyć
niebezpieczeństwo wypadku,

–

należy zapobiegać tarciu lin z tworzyw sztucznych o liny stalowe,

–

stopery nie powinny być wykonywane z lin syntetycznych o wysokiej rozciągliwości,

–

nigdy nie należy przebywać w linii pracującej i obciążonej liny,

–

do lin cumowniczych zawsze należy używać stoperów z lin o podobnej rozciągliwości;
nie wolno używać jednocześnie lin manilowych, stalowych i syntetycznych,

–

w czasie dłuższej podróży, liny powinny być składowane pod pokładem,

–

liny nie powinny być składowane w pobliżu podgrzewaczy, kotłów i innych źródeł
ciepła,

–

należy unikać kontaktu lin z chemikaliami, jeśli jednak to się zdarzy, należy spłukać je
natychmiast wodą,

–

od czasu do czasu liny należy sprawdzać w celu wykrycia wewnętrznych i zewnętrznych
uszkodzeń,

–

zabrania się używania lin cumowniczych uszkodzonych, skręconych lub mających węzły.
Istnieje więc wiele powodów, dla których liny, nawet najlepsze pękają. Zdarza się to

najczęściej właśnie w czasie manewrów cumowniczych, gdy liny podlegają największym
obciążeniom.

Konieczne jest więc zachowanie następujących środków ostrożności:

–

należy bezwzględnie wykonywać polecenia kierownika statku nadzorującego manewry,
a w szczególności uważać na jego znaki,

–

wszystkie prace przy linach (z wyjątkiem wiązania rzutek), zwłaszcza stalowych,
powinny być wykonywane w rękawicach roboczych,

–

przed manewrami wszystkie liny powinny być dokładnie wyklarowane na pokładzie,

–

w warunkach zimowych, pokład powinien być posypany piaskiem,

–

przez cały czas trwania manewrów należy skupić uwagę na tym, co dzieje się na
pokładzie,

–

kategorycznie zabrania się wchodzenia w zwoje rozłożonej na pokładzie liny,

–

obsługujący wciągarkę musi obserwować pracę liny i sprawnie komunikować się
z kierującym manewrami,

–

podczas ruchu wciągarki obsługującemu ją nie wolno opuszczać stanowiska pracy,

–

wybierając linę z bębna wciągarki, trzymać ją napiętą, a ręce trzymać minimum 1 m od
bębna linowego,

–

liny na wciągarkę pionową (kabestan) obkładać zawsze z dołu,

–

nie stosować dwóch stoperów wykonanych z różnych materiałów do stopowania jednej
liny,

–

rzucać kotwicę w okularach ochronnych,

–

nie stać na linii wybieranego lub wydawanego łańcucha kotwicznego,

–

nie zarzucać stoperów łańcucha kotwicznego, gdy łańcuch jest w ruchu,

–

wszystkie prace cumownicze należy wykonywać w rękawicach i kamizelkach
ratunkowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Oprócz wymienionych wyżej zasad istnieją jeszcze w tym zakresie następujące ogólne

wymogi:
–

stoper liny musi mieć większą wytrzymałość od uciągu wciągarki,

–

dźwignie sprzęgieł wciągarek muszą być zawsze zablokowane,

–

obsługujący wciągarkę musi znać dobrze instrukcję jej obsługi,

–

mechanizmy kotwiczne i cumownicze wciągarek powinny być obsługiwane przez
wyznaczonych, wykwalifikowanych członków załogi,

–

bębny szpringowe powinny być wyposażone w sprawnie działający hamulec nożny oraz
posiadać zapadki uniemożliwiające samoczynne obracanie się takiego bębna, wysokość
osi bębna i długość ramienia korby powinny być tak dobrane, aby korba w swych
skrajnych położeniach znajdowała się nie niżej niż 500 mm i nie wyżej, niż 1200 mm od
pokładu,

–

liny cumownicze przed manewrami powinny być rozciągnięte na dostateczną długość
i ułożone na pokładzie,

–

podawanie liny bez rzutki dozwolone jest na odległość nie większą niż 2 m,

–

rzutki powinny odpowiadać obowiązującym normom i przepisom lokalnym.

Prace w przestrzeniach zamkniętych

Prace w przestrzeniach zamkniętych, do których zaliczamy koferdamy, zbiorniki

balastowe, komory łańcuchów kotwicznych, pomieszczenia stacji CO

, pompownie, kotły,

denne

dukty

rurociągów,

zbiorniki

ściekowe, paliwowe i inne, należą do

najniebezpieczniejszych, o czym świadczą tragiczne wypadki w polskiej i zagranicznej flocie
handlowej.

Przestrzenie te bywają bowiem często pozbawione tlenu, zawierają palne lub toksyczne

gazy lub pary, przez co ich atmosfera nie pozwala na podtrzymanie życia ludzkiego.
Wielu armatorów zachodnich stosuje specjalny system postępowania w celu przygotowania
i nadzorowania pracy ludzi w przestrzeniach zamkniętych, w oparciu o specjalnie
sporządzoną listę sprawdzającą: SAFETY CHECK LIST.

„SAFETY CHECK LIST” – PROCEDURA KONTROLNA

Przed wejściem do przestrzeni zamkniętej osoba skierowana do pracy w niej powinna

w towarzystwie oficera wykonać wymienione poniżej czynności:

Data: I

godzina: ………………………….

Część 1

Oficer odpowiedzialny powinien zaznaczyć "X" sprawdzając:

1.1. Czy przestrzeń ta została poddana odpowiedniej wentylacji, sprawdzona i uznana za
bezpieczną?
TAK q NIE q
1.2. Czy poczyniono przygotowania, aby przestrzeń ta mogła być nadal wentylowana
w trakcie trwania prac i przerw?
TAK q NIE q
1.3. Czy poczyniono przygotowania, aby kontrola atmosfery wewnątrz mogła być
przeprowadzana w regularnych odstępach czasu w trakcie prac i po przerwach?
TAK q NIE q
1.4. Czy sprzęt ratunkowy oraz aparat oddechowy jest gotowy do natychmiastowego użycia
przy wejściu do przestrzeni?
TAK q NIE q

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1.5. Czy wyznaczony został inny członek załogi do stałego nadzoru przy wejściu do
przestrzeni?
TAK q NIE q
1.6. Czy system komunikacji pomiędzy osobą pracującą wewnątrz oraz nadzorującą przy
wejściu został ustalony i sprawdzony?
TAK q NIE q
1.7. Czy dostęp (wejście) i oświetlenie są dostateczne?
TAK q NIE q
1.8. Czy przenośne światła i inny sprzęt do użytku wewnątrz są odpowiedniego typu?
TAK q NIE q

Część 2

Osoba skierowana do pracy w przestrzeni zamkniętej powinna sprawdzenie poniższych

punktów potwierdzić znakiem "X":
2.1. Czy uzyskałeś instrukcję lub zgodę oficera służbowego na wejście do danej przestrzeni
zamkniętej?
TAK q NIE q
2.2. Czy satysfakcjonuje Cię sposób dokonania kontroli wg części l?
TAK q NIE q
2.3. Czy zrozumiałeś uzgodnienia pomiędzy Tobą a odpowiedzialną osobą, nadzorującą
u wejścia do przestrzeni zamkniętej, dotyczące systemu wzajemnego komunikowania się?
TAK q NIE q
2.4. Czy zostałeś ostrzeżony, iż powinieneś opuścić przestrzeń zamkniętą natychmiast
w przypadku problemów z wentylacją lub komunikacją?
TAK q NIE q

Część 3

Jeśli istnieje konieczność użycia aparatu oddechowego – ta część powinna być

sprawdzona wspólnie przez oficera nadzorującego i marynarza:
3.1. Czy znany jest Ci ten typ aparatu oddechowego?
TAK q NIE q
3.2. Czy aparat był sprawdzony jak następuje:
I

właściwe dawkowanie powietrza?

TAK q NIE q
II alarm niskiego ciśnienia w butli?
TAK q NIE q
III maska – dawkowanie powietrza i przyleganie?
TAK q NIE q
3.3. Czy sygnały alarmowe i inne środki alarmowe zostały uzgodnione?
TAK q NIE q

Podstawowe zasady pracy w takich przestrzeniach to: sprawdzenie w nich atmosfery,

odpowiednia wentylacja przed i w czasie pracy, asekuracja

przez inną osobę, z którą

uzgodniono system wzajemnej komunikacji, oraz przygotowanie odpowiedniego sprzętu
ratunkowego.

To ostatnie zalecenie jest bardzo ważne, gdyż częstokroć zdarzało się, iż osoba śpiesząca

z pomocą koledze w przestrzeni zamkniętej była następną ofiarą z powodu braku pod ręką
odpowiedniego sprzętu.

Należy pamiętać, że na statku brak tlenu w przestrzeniach

zamkniętych jest

spowodowany najczęściej procesem korozji, w wyniku której tlen wiąże się z żelazem.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wentylacja powinna być prowadzona przed rozpoczęciem pracy dostatecznie długo, aby

usunąć powietrze pozbawione tlenu lub gazy toksyczne. Wentylacja powinna być
kontynuowana przez cały czas pracy oraz w trakcie przerw. W razie jakiejkolwiek awarii
wentylacji osoba pracująca wewnątrz powinna natychmiast przestrzeń zamkniętą opuścić.
Jeśli atmosfera wewnątrz pomieszczenia nasuwa jakiekolwiek podejrzenia, osoba nadzorująca
powinna wejść do wnętrza w aparacie oddechowym wyłącznie w celu dokładnego zbadania
składu powietrza.

Pracę w pomieszczeniu o atmosferze wzbudzającej podejrzenia należy wykonywać mając

możliwość natychmiastowego wykorzystania aparatu oddechowego. Osoba pracująca
powinna być wyposażona w szelki bezpieczeństwa oraz powinna być połączona linką
bezpieczeństwa z osobą asekurującą.

Zarówno światła przenośne, jak i inne narzędzia wykorzystywane w przestrzeni

zamkniętej powinny być przystosowane do użycia w atmosferze łatwopalnej. Osoba
nadzorująca i pracująca powinny mieć umówiony prosty i zrozumiały dla obu system
wzajemnej komunikacji.

Na statku powinny być systematycznie przeprowadzane szkolenia i treningi załogi w celu

jej przygotowania do udzielania pomocy, a zwłaszcza ewakuacji osoby z przestrzeni
zamkniętej. Powinny się one odbywać w warunkach możliwie zbliżonych do naturalnych, tzn.
z uwzględnieniem wszelkich normalnie w takich sytuacjach występujących utrudnień (praca
w aparatach oddechowych, w ciasnych przestrzeniach oraz z użyciem kukły o wadze
zbliżonej do człowieka). Szkolenia takie powinny być prowadzone zwłaszcza na
zbiornikowcach, chemikaliowcach i gazowcach.

Prace na wysokościach i za burtą

Przy tego rodzaju pracach należy przede wszystkim pamiętać, iż człowiek nimi zajęty nie

jest w stanie poświęcić wystarczająco dużo uwagi własnemu bezpieczeństwu.
Każda osoba pracująca na wysokości lub za burtą powinna być wyposażona w szelki
bezpieczeństwa z linką oraz

kamizelkę ratunkową. W pobliżu powinno znajdować się

przygotowane do natychmiastowego użytku koło ratunkowe wraz z rzutką. Nie wolno
pracować za burtą w czasie ruchu statku.

Przed rozpoczęciem prac na kominie, przy syrenie okrętowej, antenie radarowej czy

radiostacji należy powiadomić właściwych oficerów, by wyłączyli dane urządzenia. Prace na
tzw. flosach, (pływakach lub tratwach roboczych) stołkach bosmańskich i stelingach (rodzaj
stołka bosmańskiego) nie powinny być prowadzone w miejscu, gdzie trwa przeładunek.

Wszelkie prace prowadzone na wysokościach, za burtą i na flosach powinny być

z pokładu dozorowane przez osobę mogącą w każdej chwili przyjść z pomocą. Wszystkie
narzędzia należy podawać w pojemnikach na lince (np. w wiadrze) i tak zabezpieczać, aby nie
istniała możliwość ich przypadkowego zrzucenia na pokład.

Stołki i ławeczki bosmańskie przed każdorazowym użyciem powinny być dokładnie

sprawdzone (w tym stan lin) i w razie potrzeby naprawione. Stelingi powinny być
wyposażone w dodatkową linę zabezpieczającą („poręcz”) rozciągniętą między linami
nośnymi.

Liny zabezpieczające stołki bosmańskie, stelingi, oraz linki bezpieczeństwa powinny być

przymocowane do stałych elementów konstrukcji statku, pozbawionych ostrych krawędzi.
Przy opuszczaniu stelingów i stołków bosmańskich należy pamiętać o zachowaniu właściwej
kolejności: najpierw należy wyluzować linkę bezpieczeństwa i po jej zamocowaniu opuścić
stołek lub steling. Opuszczania nie powinien dokonywać sam marynarz na nich pracujący.
W żadnym wypadku nie należy podnosić lub opuszczać stołków bosmańskich przy użyciu
wind ładunkowych czy kotwicznych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Szczególnej uwagi wymaga praca na stołkach i stelingach pod nawisem dziobowym

statku. Należy wykorzystać wówczas specjalne uchwyty naspawane na burtach w tej części
statku, do przymocowania stołka bosmańskiego oraz pojemnika z narzędziami.
Zarówno stołki, jak i stelingi powinny być okresowo sprawdzane na obciążenie (pięciokrotnie
przekraczające dopuszczalne obciążenie robocze).
Tzw. flosy (pływaki lub tratwy robocze) również powinny być okresowo kontrolowane
i w razie stwierdzenia jakichkolwiek przecieków wycofane z użytku do czasu ich usunięcia.
Nie należy flosów używać w miejscach, gdzie istnieje silny prąd (rzeki) oraz intensywny ruch
statków.

Praca na flosie jest dopuszczalna wyłącznie w kamizelkach ratunkowych. Ponadto

konieczne jest umieszczenie na wodzie, w pobliżu pływaka, koła ratunkowego przywiązanego
na rzutce.

Jeśli flos jest opuszczany na wodę przy pomocy bomów lub dźwigów statkowych, to nie

wolno w czasie opuszczania przebywać na nim ludziom. Powinni oni schodzić na flos po
sztormtrapie lub z nabrzeża po przeholowaniu tam pływaka.
Sztormtrapy robocze i drabinki linowe używane do prac za burtą muszą odpowiadać
wymaganiom określonym w odrębnych przepisach.

Prace w ładowniach i w zbiornikach
Zbiornikowce

W odniesieniu do chemikaliowców istnieją bardzo ostre przepisy dotyczące wykrywania

koncentracji gazów niebezpiecznych i łatwopalnych. Normalną praktyką jest wyposażanie
tych statków w stałe systemy wykrywania tych gazów podobnie jak na statkach LPG/LNG,
a także detektory przenośne używane przed wejściem do przestrzeni zamkniętych.
Wchodzenie do takich zamkniętych przestrzeni jest również przedmiotem bardzo ostrych
przepisów. W razie dużego wycieku gazów niebezpiecznych istnieje możliwość szczelnego
zamknięcia pomieszczeń mieszkalnych w nadbudówce.

Ładunki chemiczne mogą być wysoce niebezpieczne dla człowieka:

–

jako żrące mogą uszkodzić każdą tkankę ludzką przy bezpośrednim kontakcie,

–

mogą być trujące i dostawać się do organizmu na wiele sposobów,

–

jako toksyczne, wskutek wdychania mogą powodować uszkodzenia mózgu, systemu
nerwowego lub ważnych dla życia organów,

–

mogą emitować gazy palne.

Stąd na chemikaliowcach obowiązują bardzo ostre przepisy w zakresie wyposażenia

ochronnego; ubiory ochronne powinny okrywać całe ciało osób bezpośrednio biorących
udział w operacjach przeładunkowych itd. Składają się one z:
–

kombinezonu (szczelnie zapinanego wokół przegubów rąk i nad kostkami nóg,
wykonanego z tkaniny odpornej na działanie chemikaliów),

–

kasku,

–

butów,

–

rękawic,

–

okularów lub osłony twarzy wykonanej z odpowiedniego tworzywa,

–

dużego fartucha.

Jeśli toksyczny ładunek może się dostać do dróg oddechowych, powyższe wyposażenie

musi być uzupełnione przez aparat oddechowy. Statek powinien posiadać respiratory, sprzęt
pierwszej pomocy, włączając w to środki do neutralizacji trującego ładunku.

Podobnie jak na chemikaliowcach prace w zbiornikach gazowców są możliwe dopiero po

ich odpowiednim do tego przygotowaniu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Dla zachowania bezpieczeństwa konieczne jest przestrzeganie następującej procedury:

–

usunąć pozostałości ładunku płynnego ze zbiornika ładunkowego do zbiornika na
pokładzie, bądź do atmosfery (przy pomocy wprowadzonych do niego podgrzanych par),

–

odizolować zbiornik od urządzeń skraplających i zabezpieczyć wszelkie zawory na
rurociągach do i odlotowych w pozycji zamkniętej,

–

ostrożnie podnieść temperaturę zbiornika do poziomu temperatury otoczenia,

–

przepłukać zbiornik gazem obojętnym w celu zapobiegnięcia powstawaniu mieszaniny
wybuchowej pozostałości ładunku z powietrzem,

–

przewentylować zbiornik przy użyciu stałych lub przenośnych wentylatorów
nieiskrzących,

–

przestrzegać procedury wchodzenia do zbiorników i przestrzeni zamkniętych.

Na zbiornikowcach przewożących ropę naftową i produkty ropopochodne, w tym na

statkach OBO, PROBO itd., obowiązują powszechnie zasady zbliżone do opisanych wyżej.

Na statkach tych szczególnie niebezpieczne jest wchodzenie do zbiorników po przewozie

benzyn zawierających związki ołowiu. Ich wentylacja musi być przeprowadzona bardzo
dokładnie z zachowaniem procedury usuwania gazu obojętnego przed wejściem ludzi oraz
przeprowadzeniem koniecznych testów.

Drobnicowce i statki do przewozu ładunków zjednostkowanych

Praca w ładowniach statków drobnicowych stwarza znaczne zagrożenie dla zdrowia

i życia ludzi. Dotyczy to zarówno konwencjonalnych drobnicowców, jak i nowoczesnych
statków ro-ro.

Na drobnicowcach starego typu rozpornice i deski lukowe powinny być starannie ułożone

i zamocowane w taki sposób, aby na międzypokładach istniało swobodne przejście i dostęp
do światłoluku. W odległości 1m od niego na międzypokładzie powinna być namalowana
linia ciągła koloru białego, oznaczająca pas wolnego dostępu. Linii tej nie wolno również
zasztauowywać w przypadku częściowego załadunku.
Podobnie ładunek pokładowy powinien być zasztauowany w ten sposób, aby istniało
swobodne przejście wzdłuż statku. Przejście takie może być również górą, po ładunku, ale
winno być wyposażone w odpowiednie poręcze, schodki itd.

Prace w ładowniach powinny być prowadzone z zachowaniem najwyższej ostrożności.

Międzypokłady powinny być ogrodzone, ładownie dobrze oświetlone. W czasie przerw
w pracach przeładunkowych zejściówki do ładowni powinny być pozamykane. Nie wolno
prowadzić jakichkolwiek prac konserwacyjnych w ładowniach, w których trwa przeładunek.
Niedopuszczalne jest chodzenie lub praca pod unosami np. na pokładzie. Nie wolno rzucać
jakichkolwiek przedmiotów do ładowni w trakcie prac konserwacyjnych lub ich sprzątania.
Wszystkie narzędzia należy opuszczać na rzutkach, z zachowaniem ostrożności.

Na statkach poziomego ładowania konieczne jest systematyczne sprawdzanie właściwej

pracy urządzeń wentylacyjnych. Należy pamiętać o możliwości tworzenia się w różnych
zakamarkach tzw. kieszeni, w których zalegają spaliny pomimo sprawnie działającej
wentylacji. Nie należy poruszać się na pasach, po których jeżdżą sztaplarki, ciągniki itd.

Na kontenerowcach najniebezpieczniejszą czynnością jest mocowanie kontenerów

w górnych warstwach (np. zakładanie tzw. mostków). Praca ta musi być wykonana w porcie,
przed wyjściem statku w morze. Konieczne jest zachowanie najwyższej uwagi, zwłaszcza
przy opadach deszczu lub jeśli kontenery ładowane z placu są oblodzone. Marynarz pracujący
na kontenerach powinien posiadać szelki bezpieczeństwa i linkę asekuracyjną odpowiedniej
długości. Elementy systemu mocowania powinny być opuszczane i podnoszone na lince, nie
zaś zrzucane. Wchodzenie i schodzenie z kontenerów może się odbywać wyłącznie przy
pomocy odpowiednio zabezpieczonych drabin i pod pełną asekuracją innych osób.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Prace ze sprzętem przeładunkowym

Wytyczne dotyczące bezpieczeństwa obsługi zmechanizowanych zamknięć lukowych

Pokrywy uruchamiane ciągnikami linowymi:
1. Ze względu na zmiany przegłębienia statku nie należy pokryw ustawiać na kołach

jezdnych lub pozostawiać w tym położeniu, zanim nie zostaną założone i napięte liny
uruchamiające dla obu kierunków ruchu lub zanim nie zostaną podjęte inne środki
zabezpieczające pokrywy przed nieprzewidzianym ruchem.

2. Przed przystąpieniem do ustawiania pokryw w położeniu otwartym należy upewnić się,

że urządzenia zabezpieczające je w tym położeniu są przygotowane i znajdują się
w odpowiednim stanie.

3. Należy zwrócić uwagę na stan lin i sprawdzić:

–

czy wymiary, rodzaj i stan lin odpowiadają przewidzianemu obciążeniu,

–

czy liny są założone prawidłowo i właściwie zamocowane,

–

czy ludzie znajdują się w dostatecznym oddaleniu, aby w wypadku pęknięcia liny nie
zostali poszkodowani.

4. Opuszczanie pokryw składanych lub pociąganych przez luzowanie liny obłożonej na

pachołku lub bębnie windy cumowniczej jest niedozwolone.

Pokrywy uruchamiane hydraulicznie:
1. Nie należy uruchamiać systemu hydraulicznego, zanim nie zostanie sprawdzane

napełnienie systemu olejem i pełne jego odpowietrzenie.

2. Pokrywy w stanie otwartym powinny być zawsze zabezpieczone za pomocą środków

mechanicznych (haki, łańcuchy itp.).

3. Przy pierwszym uruchomieniu pokryw składanych należy zatrzymać ruch pokryw przy

kącie około 5 stopni pomiędzy pokrywami i sprawdzić, czy dalsze otwieranie nie napotka
na przeszkody.

4. Przy uruchamianiu pokryw za pomocą urządzenia awaryjnego należy sprawdzić

właściwe ułożenie użytych lin oraz upewnić się, że w trakcie ruchu pokryw nie nastąpi
sprężanie oleju w systemie.

5. W wypadku otwarcia pokryw za pomocą urządzenia awaryjnego, ich zamknięcie

powinno odbyć się również za pomocą tegoż urządzenia, nawet, jeśli w międzyczasie
przeprowadzono naprawę instalacji hydraulicznej. Sprawdzenia działania instalacji
hydraulicznej należy dokonać, otwierając najpierw pokrywy z zabezpieczeniem ich
w czasie tej operacji, urządzeniem awaryjnym.

Jeśli chodzi o bomy i dźwigi pokładowe, to najważniejszym zaleceniem dotyczącym ich

obsługi jest zakaz przeciążania tych urządzeń powyżej dopuszczalnego obciążenia roboczego.
Ponadto urządzenia dźwigowe powinny być obsługiwane przez osoby posiadające
odpowiednie przeszkolenie.

Wszelkie urządzenia dźwigowe i ich osprzęt powinny być właściwie oznakowane

i posiadać aktualne atesty. Powinny być ponadto systematycznie kontrolowane zarówno przez
osoby odpowiedzialne z załogi, jak i instytucje klasyfikacyjne.

Olinowanie urządzeń dźwigowych powinno być poddawane oględzinom przed każdym

użyciem. Długość renerów powinna być taka, aby po wyluzowaniu do dna ładowni, na bębnie
windy pozostawały minimum 3 zwoje. Rener powinien układać się na bębnie ściśle, bez
tworzenia pętli.

Osoby obsługujące dźwigi powinny być zapoznane z ich ograniczeniami, jak:

–

maksymalny wysięg,

–

dopuszczalne obciążenie robocze poszczególnych lin i elementów osprzętu,

–

maksymalne dopuszczalne kąty podnoszenia, opuszczania i obracania,

–

szybkości wybierania i luzowania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W trakcie podnoszenia i opuszczania bomów konieczne jest ostrzeżenie wszystkich osób

znajdujących się w pobliżu. Powinno się ono odbywać z bezpieczną szybkością, wszystkie
liny powinny być obstawione przez innych marynarzy, wybierających lub luzujących je
odpowiednio w miarę potrzeb. Liny niepotrzebne powinny być wyklarowane i zamocowane.

W szczególności ustawianie bomów w pionie wymaga wielkiej uwagi i ostrożności.

Wszelkie zmiany w osprzęcie (przezbrajanie bomu) lub naprawy należy przeprowadzać po
jego opuszczeniu na pokład i odpowiednim zabezpieczeniu.
Przy pracy bomami sprzężonymi należy pamiętać, by kąt pomiędzy nimi nie przekraczał
120°. Zawiesia powinny być tak dobrane, aby unosy przekraczając nadburcie statku, nie
powodowały powstawania pomiędzy renerami kąta ponad 90°.

Należy pamiętać bowiem, iż naprężenia w renerach rosną nieproporcjonalnie z kątem,

jaki tworzą one między sobą. Dla przykładu przy kącie 60° równają się połowie
podnoszonego ciężaru, przy 175° – stanowią już prawie jego dwunastokrotność.
Gaje i profendry bomów powinny tworzyć z bomem kąt możliwie zbliżony do 90°. Kąty
bardzo małe lub bardzo duże mogą spowodować „złożenie” się bomu i jego poważne
uszkodzenie.

Prace spawalnicze

Prowadzone na statku prace spawalnicze należą do najniebezpieczniejszych. Przy ich

nieostrożnym wykonywaniu może dojść do szeregu różnorodnych wypadków:
–

oparzenia rozpalonymi obrabianymi (spawanymi czy ciętymi) elementami, iskrami,
roztopionym metalem, rozpaloną elektrodą,

–

podrażnienie lub nawet porażenie oczu przy braku odpowiednich okularów ochronnych
oraz podrażnienie skóry wskutek braku odpowiedniej odzieży ochronnej,

–

uszkodzenia oczu przy stukaniu młotkiem, przy braku okularów ochronnych,

–

zatrucia gazami powstającymi w trakcie prac spawalniczych.

Należy pamiętać, iż gazy powstające w procesie spalania przy różnych metodach

prowadzenia prac spawalniczych mogą zawierać wysoce toksyczne składniki. Wdychanie ich
prowadzi zwykle do poważnych zatruć i dlatego w trakcie tego rodzaju prac konieczna jest
dobra wentylacja wyciągowa. Elektrody spawalnicze stwarzają podobne ryzyko i dlatego,
w zależności od ich składu chemicznego, podzielone są na siedem klas o różnym stopniu
zagrożenia dla zdrowia.

W zależności od rodzaju spawanego lub ciętego metalu, dym powstający w trakcie prac

może zawierać np. tlenki cynku, niklu, chromu, kadmu, ołowiu czy nawet rtęci. Wdychanie
ich może być niezwykle niebezpieczne dla zdrowia. W przypadkach, gdy skład chemiczny
materiału jest znany i oceniany jako groźny dla zdrowia, zalecane jest używanie, o ile brak
wystarczająco dobrej wentylacji, aparatów oddechowych.

Przed przystąpieniem do prac spawalniczych należy sprawdzić czy:

–

źródło zasilania pracuje właściwie i jest poprawnie podłączone,

–

butle z gazem są zamocowane, zabezpieczone przed ciepłem i uszkodzeniami
mechanicznymi i ustawione w pozycji pionowej, zaś reduktory na nich są sprawne,

–

węże są w dobrym stanie, bez uszkodzeń czy przecieków i posiadają właściwe
oznaczenia w przyjętym kodzie barwnym i wyposażone we właściwe połączenia. Węże
powinny być też wolne od śladów tłuszczów, smarów etc.,

–

kable posiadają nieuszkodzoną izolację i właściwe podłączenia,

–

palniki i uchwyty do elektrod są w doskonałym stanie technicznym,

–

wszystkie zawory, połączenia, uszczelki itd. są sprawdzone, aby wykryć wszelkie,
możliwe przecieki,

–

węże i kable są ułożone z dala od dróg komunikacyjnych, chronione od iskier, gorącego
metalu, i uszkodzeń mechanicznych,

–

przedmiot spawany elektrycznie, jest dokładnie uziemiony,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

miejsce prowadzenia prac spawalniczych, włączając w to pomieszczenia przyległe winne
być uprzątnięte, – pokrywy pomieszczeń, do których ze względu na bezpieczeństwo
p.poż., nie powinny się dostawać iskry – zakryte,

–

wystarczająca ilość odpowiedniego sprzętu przeciwpożarowego jest osiągalna w pobliżu,

–

miejsce pracy jest właściwie wentylowane,

–

jeśli praca jest wykonywana poza warsztatem statkowym, spawaczowi powinien
towarzyszyć asystent, również zaopatrzony w ubranie ochronne,

–

odzież ochronna powinna składać się z kombinezonu z długimi rękawami wykonanego
z tkaniny niepalnej oraz bezpieczne, pełne obuwie i rękawice,

–

jeśli praca ma być wykonywana w przestrzeni zamkniętej, pomocnik powinien
znajdować się na zewnątrz i winien mieć możliwość odcięcia dopływu gazu lub zasilania
elektrycznego,

–

jest używany kask i osłony twarzy: filtry szklane powinny być całe i czyste,

–

zabronione jest używanie tlenu czy acetylenu w celu przedmuchiwania lub zdmuchiwania
kurzu (pyłu) z miejsca pracy,

–

w przypadku spawania elektrycznego miejsce pracy jest zupełnie suche,

–

miejsce pracy jest dozorowane: w trakcie przerw miejsce to winno być systematycznie
kontrolowane, aby nie dopuścić do powstania pożaru.

Transport butli z gazem:
–

przed rozpoczęciem transportu butli upewnić się, czy nakrętka zabezpieczająca jest
założona i dokręcona,

–

nigdy nie używać do transportu butli zawiesi linowych i łańcuchowych; używać
natomiast specjalnie przystosowanych pojemników,

–

siatki ładunkowe nie są zalecane do tego celu, jednak, jeśli nie ma na statku pojemników,
mogą być stosowane z zachowaniem najwyższej ostrożności, zaś wnętrze siatki powinno
być wyłożone brezentem zapobiegającym wysunięciu się butli,

–

jeśli do przemieszczania butli wykorzystywany jest żuraw a jego operator nie posiada
dostatecznie dobrej widoczności konieczne jest wyznaczenie asystenta, który kierowałby
dźwigowym przy pomocy ustalonych sygnałów. Asystent powinien być ustawiony
w takim miejscu, aby widział zarówno dźwigowego jak i ładunek,

–

w żadnym wypadku nie należy przemieszczać butli chwytając za nakrętkę lub zawór,

–

w trakcie transportu butli należy chronić je przed niepotrzebnymi uderzeniami
i wstrząsami, upadkiem itd.,

–

butle w czasie transportu powinny być przemieszczane z ostrożnością nawet, gdy są puste
lub niepełne,

–

jeśli zawór butli nie daje się odkręcić bez trudności ręką, należy ją odstawić i zwrócić
dostawcy. Nie wolno używać do tego celu narzędzi, chyba, że butla posiada zawór
przystosowany do otwierania specjalnym kluczem,

–

upewnić się, czy uszczelki na butli są w dobrym stanie,

–

używać wyposażenia stosownego dla danego rodzaju gazu,

–

nie magazynować butli w miejscu, gdzie mogłyby stykać się z obwodami elektrycznymi,

–

sprawdzać szczelność zaworu przy pomocy roztworu mydła w wodzie,

–

nie używać nigdy otwartego ognia dla podniesienia ciśnienia gazu w butli,

–

starać się chronić butle przed wilgocią i słoną wodą, powodującymi korozję gazami
i chemikaliami,

–

informacje wybite na butli nie mogą być zamazywane, usuwane lub zmieniane,

–

nigdy nie należy wymieniać lub naprawiać zaworów montowanych na butli,

–

zabronione jest w warunkach statkowych przetaczanie gazu z butli do butli.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Prace w warunkach nadmiernego hałasu i wibracji

Od dawna znany jest fakt wysoce szkodliwego wpływu hałasu i wibracji na organizm

człowieka. Na statkach, a zwłaszcza w siłowni poziom tych czynników często przekracza
normy dopuszczalne dla człowieka.

Badania wskazują, iż szczególne szkodliwe dla organizmu ludzkiego są wibracje

w zakresie bardzo niskich częstotliwości od kilku do kilkunastu herców.

Czułość ludzkiego ucha na hałas zależy od częstotliwości i wzrasta wraz z nią.

Natężenie hałasu rośnie w miarę zbliżania się do jego źródła: pomiędzy dwoma pracującymi
silnikami wysokoobrotowymi może osiągnąć nawet 120 dB. W maszynowni będącej w ruchu
poziom hałasu jest szczególnie wysoki i w wielu miejscach przekracza znacznie 90 dB.

Maksymalny dozwolony czas przebywania w pomieszczeniu bez ochronników słuchu

wynosi:
85 dB i poniżej – bez ograniczeń,
87 dB – 16 godz. dziennie,
90 dB – 8 godz. dziennie,
100dB – 59 min. dziennie,
l10dB – 5 min. dziennie,
l20dB – 30 sek. dziennie.
Z ochronników słuchu należy korzystać, jeśli natężenie hałasu w pomieszczeniu osiąga lub
przekracza 90dB. Prawidłowo działające ochronniki słuchu powinny obniżyć poziom hałasu
po stronie wewnętrznej do wartości 87dB, co zabezpiecza przed utratą słuchu.

Prace przy komputerze

Na podstawie wieloletnich badań nad środowiskiem pracy określono minimalne

wymagania, które powinno spełniać stanowisko pracy przy monitorze ekranowym. Są one
następujące:
–

należy unikać instalowania wielu monitorów w dużych salach, w których trudno
ograniczyć hałas do poziomu nie stwarzającego uciążliwości pracy, duże sale powinny
być podzielone na mniejsze, z zastosowaniem osłon przeciwhałasowych,

–

wolna przestrzeń na nogi pod blatem, na którym znajduje się klawiatura, powinna mieć
głębokość co najmniej 50 cm i szerokość, co najmniej 70 cm,

–

przestrzeń na ręce, na blacie przed klawiaturą powinna mieć głębokość ok. 30 cm
i szerokość, co najmniej 80 cm,

–

odległość ekranu monitora od oczu powinna wynosić od 1,5 do 2 przekątnych ekranu,

–

na głównej linii wzroku należy umieścić podzespół, który jest najczęściej obserwowany,
klawiatura, monitor i dokumenty powinny być ja najbliżej siebie, by przenoszenie
wzroku z jednego podzespołu na drugi, nic wymagało wykonywania ruchu głową, dolny
brzeg ekranu monitora powinien się znajdować nie wyżej niż 5 cm nad górną krawędzią
klawiatury lub dokumentów umieszczonych przed monitorem,

–

minimalne wymiary przestrzeni potrzebnej na umieszczenie mebli pod monitor,
klawiaturę to: szerokość l m, głębokość l m, wysokość 2,2 m,

–

minimalne wymiary przestrzeni zajmowanej przez pracownika przed blatem, na którym
znajduje się klawiatura: szerokość – l m, długość – 1,5 m,

–

pracownik powinien mieć oddzielne miejsce do spożywania posiłków,

–

w jednym pomieszczeniu nie może pracować równocześnie więcej monitorów niż
wynika to z podzielenia powierzchni podłogi przez 6 m

–

oś tułowia pracownika siedzącego obok stanowiska pracy z monitorem nie powinna
wypadać bliżej niż 1,5 m od obudowy monitora, klawiatury i drukarki, najmniejsza
odległość pomiędzy sąsiednimi monitorami nie powinna być mniejsza od 0,5 m,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

na ekran monitora powinien być założony filtr ochronny, atestowany, chroniący przed
oddziaływaniem pola elektrostatycznego i ograniczający odbicie światła od ekranu, od
tego wymogu można odstąpić w przypadku stosowania atestowanych monitorów, do
których niepotrzebne są ww. filtry,

–

stanowisko pracy powinno być wyposażone w meble, które zapewniają odpowiednie
podparcie dla stóp i rąk bez konieczności pochylania się, względnie unoszenia rąk do
góry, do minimalnych wymagań należy wyposażenie stanowiska pracy w fotel obrotowy
na podstawie pięcioramiennej, wyposażonej w mechanizm ułatwiający łatwe przesuwanie
fotela po podłodze, fotel powinien mieć regulację oparcia tył-przód, góra-dół i wysokości
siedziska w zakresie 40–50 cm, w przypadku, gdy wysokość położenia blatu,
z klawiaturą, nie jest regulowana, pracownik powinien mieć podnóżek o wysokości
i kącie nachylenia indywidualnie dobranym,

–

ekran monitora powinien być ustawiony poprzecznie względem okien, jeśli to jest
niemożliwe – należy stosować osłony chroniące monitor przed bezpośrednim światłem,
monitor ustawiony na tle okna powinien mieć wokół obudowę, o szerokości rzędu 0,5 m,
mogącą stanowić ciemne tło dla monitora,

–

w okresie letnim okna powinny być wyposażone w żaluzje, ograniczające oświetlenie
ekranu monitora do poziomu poniżej 500 Lx,

–

po zapaleniu oświetlenia sztucznego, na ekranie monitora nie mogą być widoczne odbicia
źródeł światła,

–

należy sprawdzić prawidłowość zerowania metalowych szkieletów wchodzących w skład
sprzętu komputerowego, sprzęt fabrycznie powinien być wyposażony w trójżyłowy
przewód sieciowy, powinien być zasilany z prawidłowo zbudowanych gniazd z bolcem
uziemiającym. Takie postępowanie chroni nic tylko przed porażeniem elektrycznym, ale
i przed polami elektrycznymi emitowanymi przez nieuziemione konstrukcje metalowe.

Dla zapewnienia czytelności obrazu należy, co najmniej raz na tydzień oczyścić ekran

monitora i założony na niego filtr.

Operator powinien przechodzić wstępne i okresowe badania lekarskie. Szczególną uwagę

należy zwrócić na wykrycie wad wzroku i prawidłowe ich usunięcie. W przypadku
konieczności stosowania szkieł korekcyjnych należy w miarę możności stosować szkła
dwuogniskowe, jako dużo wygodniejsze przy pracy komputerowej.

Pracownicy powinni okresowo przechodzić szkolenie w zakresie BHP przy komputerach.

Szkolenie powinno być poprzedzone specjalistycznym przeglądem stanowisk pracy.

Prace przy segregowaniu, zabezpieczaniu i magazynowaniu odpadów
Przykładowa instrukcja gospodarowania odpadami stałymi i ciekłymi

Podstawa prawna: Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. Nr 62, poz.

628).

Każda jednostka organizacyjna wytwarzająca odpady jest odpowiedzialna za ich

zbieranie, selekcjonowanie, ewidencjonowanie i przekazywanie do magazynu odpadów.
Osobą odpowiedzialną za przestrzeganie zasad gospodarowania odpadami jest pełnomocnik
jednostki ds. gospodarki odpadami.

Za prawidłowe funkcjonowanie systemu gospodarowania odpadami odpowiada

Wewnątrzorganizacyjna Sekcja Gospodarki Odpadami.

Jednostki gromadzą wytworzone odpady tylko w miejscach specjalnie do tego celu

wyznaczonych i oznakowanych (zgodnie ze szczegółowymi instrukcjami), nazywanych
punktami zbierania odpadów. Punkty te nie mogą znajdować się na korytarzach i drogach
ewakuacyjnych. Pojemniki ze związkami, które wydzielają szkodliwe opary zbiera się
w punktach ze sprawnie funkcjonującą wentylacją wywiewną.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Odpady zbiera się z zachowaniem zasad BHP i przepisów bezpieczeństwa

przeciwpożarowego. Jednostki organizacyjne zobowiązane są do prowadzenia optymalnej
gospodarki mającej na celu minimalizację ilości wytwarzanych odpadów.

Wszystkie wytworzone odpady, a szczególnie odpady zaliczane do grupy

niebezpiecznych, winny być zbierane selektywnie do pojemników przeznaczonych na dany
rodzaj odpadów: odpady ciekłe do kanistrów, a stałe i półstałe do worków foliowych, pudeł
kartonowych zabezpieczonych folią lub do innych pojemników przeznaczonych na te
substancje.

Opakowania z tworzyw sztucznych należy gromadzić w sposób zapewniający

minimalizację ich objętości.

Likwidowane komputery oraz sprzęt audio-video należy przekazywać na podstawie

wniosku likwidacji do wyspecjalizowanej instytucji celem rozdzielenia na poszczególne
elementy (zgodnie z odpowiadającymi im kodami odpadów) oraz odzyskania części
nadających się do ponownego wykorzystania.

Likwidowane środki trwałe, przedmioty małocenne, materiały, wartości niematerialne

i prawne oraz druki ścisłego zarachowania należy przekazywać do wyspecjalizowanych
instytucji celem rozdzielenia na poszczególne elementy zgodnie z odpowiadającymi im
kodami odpadów.

Tonery, głowice drukujące i taśmy z drukarek stanowiące odpad należy przekazywać do

terenowej placówki dystrybucyjnej.
Makulaturę należy zbierać w każdej jednostce w miejscach do tego wyznaczonych
i opisanych; nie wolno wyrzucać jej do odpadów komunalnych. Makulatura nie podlega
ewidencji.

Sekcja Gospodarki Odpadami dysponuje pojemnikami na odpady. Dopuszcza się

gromadzenie odpadów w opakowaniach będących w posiadaniu jednostki pod warunkiem, że
nie stwarzają one zagrożenia podczas ich transportu oraz przechowywania.

Każdy pojemnik na odpady powinien mieć dobrze widoczną i czytelną etykietę

zawierającą następujące informacje: 6-cyfrowy kod odpadu (wg katalogu odpadów
oznaczający grupę, podgrupę i rodzaj odpadu), nazwę i skład odpadu (zawartość pojemnika,
główne składniki lub związki tworzące dany rodzaj odpadu), symbol jednostki przekazującej
odpad, masę odpadu, datę przekazania odpadu, podpis osoby przekazującej odpad. Nie
dopuszcza się mieszania odpadów o różnych kodach.

Jednostki zasadniczo gromadzą odpady z listy odpadów wcześniej zadeklarowanych,

w przypadku pojawienia się odpadu o innym kodzie sposób jego ewidencji należy uzgodnić
z SGO.

Pojemniki z odpadami przekazuje się łącznie z ww. kartami do magazynu odpadów

przypisanego danej jednostce.
Niedopuszczalnym jest pozbywanie się odpadów podlegających obowiązkowemu
gromadzeniu i utylizacji do pojemników na śmieci komunalne.
Zabrania się samodzielnego transportu odpadów pomiędzy magazynami.

W uzasadnionych przypadkach transport może odbywać się środkami własnymi

jednostki, odpady niebezpieczne mogą być przewożone tylko odpowiednio przystosowanymi
samochodami (zgodnie z międzynarodową umową ADR).

Utylizacja odpadów będzie prowadzona przez specjalistyczne firmy. Magazynierzy oraz

pracownik z SGO powinni być obecni przy przekazywaniu odpadów odbiorcom.

Na podstawie wewnętrznych kart ewidencji i przekazania odpadu otrzymywanych

z poszczególnych jednostek, SGO ewidencjonuje odpady powstające w jednostce, prowadząc
oddzielnie dla każdego odpadu kartę ewidencji odpadu i kartę przekazania odpadu.

Dokumentacja ta stanowi podstawę zbiorczych zestawień danych przekazywanych do

Urzędu Marszałkowskiego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SGO opracowuje na bieżąco, dla każdego punktu zbierania odpadów oraz dla osób
odpowiedzialnych za gospodarkę odpadami w poszczególnych jednostkach, szczegółowe
instrukcje postępowania z odpadami.

Wentylacja i klimatyzacja pomieszczeń pracy

Skład i podstawowe parametry atmosfery panującej w pomieszczeniach, w których

wykonywana jest praca, określony został w trybie rozporządzenia i podlega kontroli
w zakresie zgodności z przywołanymi niżej przepisami.

Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej
z dnia 26 września 1997 r.
w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.
( Dz. U. z 2003 r., Nr 169, poz. 1650)

Rozdział 3

Ogrzewanie i wentylacja

§ 30.

W pomieszczeniach pracy należy zapewnić temperaturę odpowiednią do rodzaju
wykonywanej pracy (metod pracy i wysiłku fizycznego niezbędnego do jej
wykonania) nie niższą niż 14°C (287 K), chyba, że względy technologiczne na to nie
pozwalają. W pomieszczeniach pracy, w których jest wykonywana lekka praca
fizyczna, i w pomieszczeniach biurowych temperatura nie może być niższa niż 18°C
(291 K).

§ 31.

Pomieszczenia i stanowiska pracy powinny być zabezpieczone przed nie
kontrolowaną emisją ciepła w drodze promieniowania, przewodzenia i konwekcji
oraz przed napływem chłodnego powietrza z zewnątrz.

§ 32. 1. W pomieszczeniach pracy powinna być zapewniona wymiana powietrza wynikająca

z potrzeb użytkowych i funkcji tych pomieszczeń, bilansu ciepła i wilgotności oraz
zanieczyszczeń stałych i gazowych.

§ 32.2. W pomieszczeniach pracy, w których wydzielają się substancje szkodliwe dla

zdrowia, powinna być zapewniona taka wymiana powietrza, aby nie były
przekraczane wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń tych substancji.

§ 32.2. Wymagania dotyczące parametrów powietrza w pomieszczeniach pracy określają

odrębne przepisy i Polskie Normy.

§ 33.

W pomieszczeniach pracy, w których następuje wydzielanie się ciepła przez
promieniowanie w ilości przekraczającej na stanowiskach pracy należy stosować
nawiewną wentylację miejscową. Parametry nawiewanego powietrza powinny
spełniać wymagania dla mikroklimatu gorącego, określone w przepisach w sprawie
najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w
środowisku pracy.

§ 34.

Urządzenia lub ich części, z których mogą wydzielać się szkodliwe gazy, pary lub
pyły, powinny być zhermetyzowane. W razie niemożliwości zhermetyzowania,
urządzenia te powinny być wyposażone w miejscowe wyciągi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

§ 35. 1. Powietrze doprowadzane do pomieszczeń pracy z zewnątrz przy zastosowaniu

klimatyzacji lub wentylacji mechanicznej powinno być oczyszczone z pyłów i
substancji szkodliwych dla zdrowia.

§ 35.2. Klimatyzacja lub wentylacja nie może powodować przeciągów, wyziębienia lub

przegrzewania pomieszczeń pracy. Nie dotyczy to wentylacji awaryjnej.

§ 35.3. Strumień powietrza pochodzący z urządzeń wentylacji nawiewnej nie powinien być

skierowany bezpośrednio na stanowisko pracy.

§ 36. 1. Maksymalna temperatura nawiewanego powietrza nie powinna przekraczać 70°C

(343 K) przy nawiewie powietrza na wysokości nie mniejszej niż 3,5 m od poziomu
podłogi stanowiska pracy i 45°C (318 K) — w pozostałych przypadkach.

§ 36.2. W pomieszczeniach pracy, w których występują łatwo palne lub niebezpieczne pod

względem wybuchowym pyły, gazy lub pary, maksymalna temperatura nawiewanego
powietrza powinna być zgodna z przepisami w sprawie ochrony przeciwpożarowej.

§ 37. 1. W przypadku zastosowania systemu klimatyzacji lub wentylacji mechanicznej należy

zapewnić:

odpowiednią konserwację urządzeń i instalacji klimatyzacyjnych i wentylacyjnych w celu
niedopuszczenia do awarii,

II. stosowanie środków mających na celu ograniczenie natężenia i rozprzestrzeniania się

hałasu i drgań powodowanych pracą urządzeń klimatyzacyjnych i wentylacyjnych.

§ 37.2. Jeżeli w związku z wydzielaniem się w procesie pracy substancji szkodliwych dla

zdrowia awaria wentylacji może zagrażać zdrowiu pracowników, należy zastosować
system kontrolny sygnalizujący stan zagrożenia.

§ 38. 1. Przy stosowaniu w pomieszczeniach pracy wentylacji mechanicznej z recyrkulacją

powietrza ilość powietrza świeżego nie powinna być mniejsza niż 10% ogólnej ilości
wymienianego powietrza.

§ 38.2. W powietrzu wprowadzanym do pomieszczeń pracy przy stosowaniu recyrkulacji

zanieczyszczenie czynnikami szkodliwymi dla zdrowia nie powinno przekraczać
poziomu, przy którym suma stosunków stężeń poszczególnych substancji do
odpowiadających im wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń przekracza 0,3.

§ 38.2. Recyrkulacja powietrza nie powinna być stosowana w pomieszczeniach pracy,

w których występuje narażenie na mikroorganizmy chorobotwórcze lub znajdują się
substancje trujące, cuchnące albo możliwe jest nagłe zwiększenie stężenia
szkodliwych substancji, a także w przestrzeniach zagrożonych wybuchem.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie są warunki bezpiecznej pracy w przestrzeniach zamkniętych?
2. Jakie są zagrożenia występujące w czasie wykonywania prac kotwiczno-cumowniczych?
3. Jakie są ogólne zasady prawnej ochrony pracy?
4. Jak prawidłowo dobrać właściwe środki ochrony indywidualnej?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ zakres odpowiedzialności pracodawcy za poziom bezpieczeństwa pracy

w zakładzie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) odnaleźć dostępnymi Ci metodami ujednolicony tekst Ustawy z 26 czerwca 1974 r.,

Kodeks pracy z późniejszymi zmianami,

2) odnaleźć w tekście Ustawy, dział poświęcony bezpieczeństwu i higienie pracy,
3) odnaleźć w odpowiednim dziale rozdział poświęcony podstawowym obowiązkom

pracodawcy w zakresie odpowiedzialności za stan bezpieczeństwa i higieny pracy
w zakładzie pracy,

4) sporządzić katalog ustawowo określonych wymagań, jakie musi spełnić pracodawca

w tym zakresie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

obowiązujący tekst Ustawy z 26 czerwca 1974 r., Kodeks pracy (Dz. U. 1998 Nr 21
poz. 94),

–

poradniki i inne publikacje z zakresu prawa pracy,

–

papier formatu A4,

–

przybory do pisania.

Ćwiczenie 2

Zastosuj odpowiednie środki ochrony indywidualnej do rodzaju wykonywanej pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) rozpoznać prawidłowo rodzaj zagrożenia i charakter szkodliwych czynników

występujących w środowisku pracy, dla podstawowych rodzajów wykonywanej pracy,

2) zapoznać się z przeznaczeniem i opisem podstawowych środków ochrony indywidualnej,
3) wybrać i zastosować właściwy środek ochrony indywidualnej, w zależności od

charakteru wykonywanej pracy i rodzaju zagrożeń występujących w danym środowisku
pracy,

4) sporządzić, w postaci graficznej, zestawienie właściwych środków ochrony

indywidualnej w zależności od rodzaju wykonywanej pracy i związanych z tym zagrożeń
występujących w środowisku pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

poradnik dla ucznia,

–

ćwiczebne egzemplarze podstawowych środków ochrony indywidualnej,

–

opisy i instrukcje użytkowania środków ochrony indywidualnej,

–

papier rysunkowy formatu A2,

–

przybory do pisania.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

wymienić zasady BHP przy pracach spawalniczych?



określić przeznaczenie środków ochrony indywidualnej?



prawidłowo wypełnić arkusz kontrolny SAFETY CHECK
LIST?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Szkolenie przeciwpożarowe

4.2.1. Materiał nauczania

Proces palenia

Spalanie jest to reakcja utleniania, której towarzyszy wydzielanie się ciepła i światła. Jak

wiadomo, w procesie spalania konieczna jest obecność trzech elementów: materiału
palnego, tlenu oraz bodźca termicznego. Warunkiem jest aby wymienione elementy
wystąpiły w określonym stosunku ilościowym.

W czasie spalania wywiązuje się energia cieplna widoczna w postaci płomieni i wysokiej

temperatury. Temperatura jest zawsze wystarczająco wysoka, aby utrudnić bezpośredni
dostęp do źródła ognia. Temperatura płomienia świecy wynosi dla przykładu 640–940°C,
drewna 850–1400°C, alkoholu 1500°C, zaś acetylenu 2200°C. Płomień nieświecący ma przy
tym znacznie wyższą temperaturę niż świecący.

Energia cieplna, będąca wynikiem spalania rozchodzi się następującymi drogami:

–

przez promieniowanie,

–

przez przewodnictwo,

–

przez unoszenie.
Promieniowanie cieplne to wysyłanie przez mocno nagrzane ciało energii cieplnej

w przestrzeń, w postaci fal elektromagnetycznych. Wielkość promieniowania jest uzależniona
od temperatury spalania i w czasie pożaru jest jednym z głównych czynników jego
rozprzestrzeniania się.

Przewodnictwem cieplnym jest zdolność materiałów do przekazywania ciepła. Dobre

przewodniki to materiały szybko ulegające nagrzewaniu i szybko to ciepło tracące, a więc
przede wszystkim metale. Stąd ich wpływ na rozprzestrzenianie się pożaru na statku. Na
przykład stalowa (będąca więc dobrym przewodnikiem) gródź nie stanowi dobrej zapory dla
pożaru, bowiem przylegający do niej z drugiej strony ładunek ogrzeje się wskutek
przewodzonego przez nią ciepła do temperatury samozapłonu i zapali się.

Unoszenie występuje jedynie w przypadku palenia się cieczy i gazów. Ogrzewane

cząsteczki rozszerzają się, stają się lżejsze i unoszą się do góry, ich miejsce zajmują natomiast
cząsteczki chłodniejsze. Cyrkulacja ta trwa aż do wyrównania się temperatur źródła ciepła
z otoczeniem.

Obok wyżej wymienionych sposobów energia cieplna może się również przenosić przez

bezpośrednie oddziaływanie płomienia lub też przerzuty płonącego materiału (np. w efekcie
wybuchu).

Produktami spalania są: gazy, dym, sadza oraz popiół. Gazowe produkty spalania to

przede wszystkim dwutlenek i tlenek węgla. Pierwszy z nich – CO

, powstaje, gdy

w otoczeniu istnieje normalne stężenie tlenu – jest to bowiem produkt całkowitego spalania.
Jest on bezbarwny, bezwonny i cięższy od powietrza. Jego zawartość w powietrzu 3–4%
powoduje u człowieka bóle głowy i zasychanie w krtani. Przy zawartości 8–10% następuje
utrata przytomności, a przy 20% – stężenie jest śmiertelne.

Tlenek węgla (CO) jest natomiast produktem niepełnego spalania: powstaje, gdy

w otoczeniu znajduje się zbyt mała ilość tlenu. Jest gazem bezbarwnym, bezwonnym,
lżejszym od powietrza i silnie trującym. Jest nieporównywalnie groźniejszy od dwutlenku
węgla, ponieważ jest o 150 razy aktywniejszy biologicznie od tlenu i wiąże się z hemoglobiną
tworząc karboksyhemoglobinę (związek trwały) zmniejszając drastycznie transport tlenu
w organizmie. Człowiek ulega zatruciu (zaczadzeniu) nawet w pomieszczeniach bardzo
dobrze natlenionych (ok. 21%).

Dymy są gazami, w których są zawieszone drobiny niespalonego materiału. Stanowią one

dużą przeszkodę w prowadzeniu akcji gaśniczej i ratowniczej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przyczyny powstawania pożarów

Pożary wywoływane są przez różne zjawiska fizyczne, chemiczne i biologiczne,

powodujące wyzwalanie się niekontrolowanego ciepła, iskry lub płomienia. Mogą też być
wynikiem działalności człowieka. Główne przyczyny pożarów na statkach to:
–

samozapalenia,

–

awarie instalacji i urządzeń,

–

elektryczność statyczna,

–

podpalenia.
Według danych statystycznych najbardziej zagrożonymi rejonami statku są:

–

maszynownia (ok. 34% pożarów),

–

pomieszczenia mieszkalne (ok. 25% pożarów),

–

pomieszczenia ogólnodostępne (20% pożarów),

–

przestrzenie ładunkowe (10% pożarów).
Stopień zagrożenia pożarowego wymienionych wyżej rejonów zależy przede wszystkim

od tego, jak znaczny jest poziom koncentracji wszystkich trzech elementów niezbędnych do
powstania pożaru.

Dobór środka gaśniczego

Dobór środka gaśniczego zależy od właściwości fizycznych i chemicznych palącego się

materiału oraz jego reakcji na dany środek. Najbardziej rozpowszechnione to:
–

woda,

–

dwutlenek węgla i inne gazy obojętne,

–

piana,

–

proszki i halony.

Woda jest najskuteczniejszym środkiem zwalczania pożaru tych materiałów, które ją

wchłaniają (drewno, węgiel, tkaniny). Natomiast nie należy nią gasić:
–

materiałów wytwarzających pod jej wpływem dużych ilości ciepła i gazów palnych,

–

cieczy łatwopalnych lżejszych od wody (paliwa, oleje, farby),

–

gazów,

–

substancji utleniających,

–

urządzeń elektrycznych pod napięciem.

Piana jest z kolei skutecznie stosowana do gaszenia cieczy palnych i ciał stałych.

Z uwagi na jej właściwości izolacyjne i brak możliwości schładzania palącego się ciała
(odbieranie ciepła), należy palący się materiał pokrywać dostatecznie grubą warstwą
odcinającą całkowicie dostęp powietrza.

Piana jest mało skuteczna przy gaszeniu substancji, które ją niszczą. Są to między

innymi: metanol, etanol, aceton, estry. Pianą również nie należy gasić urządzeń elektrycznych
pod napięciem.

Dwutlenek węgla jest uniwersalnym środkiem gaśniczym. Może być stosowany do gaszenia
wszystkich materiałów i urządzeń elektrycznych pod napięciem. W postaci śniegowej
(gaśnice śniegowe, lokalne stacje CO

) jest zalecany do gaszenia pożarów silników,

agregatów prądotwórczych i tablic rozdzielczych. Dwutlenek w postaci gazowej podawany
jest za pomocą statkowych instalacji stałych, z przeznaczeniem gaszenia pożarów całych
pomieszczeń lub ładowni statkowych.

Halony są stosowane do gaszenia par cieczy i gazów oraz urządzeń elektrycznych. Nie są
natomiast zalecane do gaszenia ciał stałych, gdyż podobnie jak piana nie odbierają ciepła. Ze
względu na szkodliwy wpływ halonów na środowisko, stosuje się je do gaszenia małych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

pożarów (np. magazynków i pożarów miejscowych: agregatów prądotwórczych
lub kolektorów wydechowych silników).

Proszki gaśnicze stosowane są podobnie jak halony do wszystkich rodzajów pożarów,

z różnymi jednak efektami gaśniczymi. Zaleca się stosować je do cieczy palnych, gazów pod
ciśnieniem oraz urządzeń elektrycznych.

Stałe instalacje gaśnicze

Wyposażenie statku służące zwalczaniu pożarów obejmuje sprzęt gaśniczy i instalacje

stałe. Najważniejszą z nich jest instalacja hydrantowa znajdująca się na wyposażeniu każdego
statku i służąca ogólnej obronie jego urządzeń, pomieszczeń mieszkalnych i ładowni.
Instalacja hydrantowa obejmuje system rurociągów doprowadzonych do hydrantów oraz
pompy pożarowe (1). Hydranty są rozmieszczone na pokładzie (3), w siłowni (2), na
korytarzach nadbudówki (4), zaś na statkach ro-ro również na pokładach ładunkowych. Do
instalacji tej może być podłączony system zraszania niektórych pomieszczeń (6). W miejscu
łatwo dostępnym, na otwartym pokładzie znajduje się łącznik międzynarodowy (7).

Oprócz pompy głównej statek powinien posiadać umieszczoną poza siłownią pompę

awaryjną z osobnym systemem ssania wody zza burty. Jest ona napędzana silnikiem
spalinowym z własnym zbiornikiem paliwa, wystarczającym na 8 godzin pracy. Zapewnia to
sprawność instalacji na wypadek unieruchomienia pomp pożarowych w siłowni.

Niekiedy statki są dodatkowo wyposażone w reduktory przenośne, umożliwiające

podłączenie innej średnicy wężów do statkowego systemu hydrantowego.

W najniżej położonych miejscach rurociągi pożarowe mają kurki odwadniające, które

należy otwierać celem osuszenia rurociągu i ograniczenia korozji, zaś w zimie by zapobiec
jego pękaniu.

Rys. 2.

Schemat okrętowej instalacji hydrantowej [2]

Środki i sprzęt gaśniczy

Spośród trzech czynników niezbędnych w procesie palenia najłatwiej jest usunąć

lub odciąć tlen oraz ciepło. Stąd też zwalczanie ognia jest realizowane przy pomocy środków
tłumiących oraz chłodzących.

Środki tłumiące to przede wszystkim dwutlenek węgla i inne gazy obojętne. Środki

chłodzące to woda i dwutlenek węgla w postaci śniegowej. Halony i proszki gaśnicze
przerywają proces spalania w sposób chemiczny.

Sprzęt pożarniczy na statku dzielimy na dwie grupy: sprzęt gaśniczy i sprzęt

pomocniczy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W skład sprzętu gaśniczego wchodzą:

–

elementy instalacji hydrantowej (węże, prądownice, klucze do złączek strażackich itp.),

–

gaśnice,

–

agregaty gaśnicze (pianowe, proszkowe, halonowe, śniegowe),

–

koce gaśnicze.

W skład sprzętu pomocniczego wchodzą:

–

sprzęt burzący (łomy, topory),

–

wyposażenie osobiste strażaka (hełm, pas, toporek),

–

ubrania i rękawice termoizolacyjne,

–

buty i rękawice elektroizolacyjne,

–

aparaty oddechowe,

–

przenośny wentylator wyciągowy,

–

wykrywacz gazów,

–

latarki bezpieczeństwa,

–

linki asekuracyjne,

–

tablice ostrzegawcze.

Tab. 1. Środki gaśnicze zalecane w zależności od rodzaju pożaru [2]

Węże przeciwpożarowe, najczęściej spotykane na statkach mają długość ok. 15 m i służą

doprowadzeniu wody na miejsce pożaru. Oba ich końce posiadają uchwyty umożliwiające
łączenie kolejnych odcinków, jak i podłączenie ich do hydrantu.

Każdy odcinek węża jest przechowywany wraz z prądownicą w specjalnej skrzyni

metalowej lub z włókna szklanego, pomalowanej na kolor czerwony i oznakowanej.
Prądownice służą do ukierunkowania strumienia wody. Na statkach stosowane są prądownice
zwykłe, mgłowe i uniwersalne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 3. Rodzaje prądów wody [2]: a) zwarty, b) kroplisty, c) tarcza wodna

Prądownice zwykłe są wykonywane z aluminium lub tworzyw sztucznych, rzadziej

z mosiądzu. Ponieważ wytwarzają silny strumień wody, nadają się głównie do użycia
otwartych pokładach oraz w ładowniach.

Wewnątrz pomieszczeń bardziej użyteczne są prądownice mgłowe lub uniwersalne:

wytwarzana przez nie mgła wodna powoduje mniejsze szkody w trakcie akcji gaśniczej.
Umożliwiają ponadto utworzenie kurtyny wodnej pozwalającej na osłonę człowieka
podchodzącego blisko do źródła ognia.

Szerokie zastosowanie mają również prądownice uniwersalne, które dzięki specjalnej

konstrukcji umożliwiają regulowanie kształtu strumienia wody, od prądu zwartego poprzez
tzw. kroplisty aż do tarczy wodnej. Niektóre typy prądownic pozwalają na utworzenie prądu
zwartego i tarczy wodnej jednocześnie, a tym samym skuteczne zwalczanie ognia
z niewielkiej odległości.

Do gaszenia urządzeń elektrycznych pod napięciem, a także płonących cieczy

lub gazów służą gaśnice śniegowe. Uruchomienie gaśnicy następuje po otwarciu zaworu
sterującego lub przez naciśnięcie dźwigni. W trakcie gaszenia, strumień CO

należy kierować

w środek ognia, zaś w przypadku powierzchni pionowych – poczynając od dołu do góry.
Gaśnice śniegowe mają przeciętnie ciężar 22 kg, w tym 6 kg dwutlenku węgla. Zasięg gaśnic
wynosi 2 m, zaś czas rozładowania ok. 30 s. Należy pamiętać, aby w trakcie rozładowywania
gaśnicy nie zakręcać zaworu, gdyż może to spowodować zestalenie się gazu w dyszy i jej
zatkanie na pewien czas. Obok gaśnic śniegowych na statkach stosowane są śniegowe
agregaty gaśnicze o podobnych zasadach budowy i działania.

Gaśnice halonowe mają zastosowanie podobne jak śniegowe, zasięg ok. 3,5 m przy

wadze 6 kg i czasie rozładowania do 20 sek. Obecnie są wycofywane z użytku ze względu na
zagrożenie środowiska (dla warstwy ozonowej).

Znacznie bardziej rozpowszechnione są natomiast gaśnice proszkowe, nadające się do

gaszenia wszystkich typów materiałów. Są stosunkowo ciężkie (do 20 kg) ale posiadają
zasięg do 6 m, mogą więc być stosowane z bezpiecznej odległości. W wyposażeniu statków
znajdują się też agregaty proszkowe o podobnej jak gaśnice zasadzie działania. Znajdujący

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

się w nich proszek jest wyrzucany pod ciśnieniem gazu (najczęściej dwutlenku węgla)
znajdującego się w osobnym naboju.

Plan obrony przeciwpożarowej statku

Plan obrony przeciwpożarowej jest dokumentem stanowiącym pomoc w prowadzeniu

akcji gaśniczej

zwłaszcza przez lądowe jednostki straży pożarnej, nie znające rozkładu

pomieszczeń statku oraz jego konstrukcji i wyposażenia.

Plan obejmuje przekrój wzdłużny statku oraz rzuty wszystkich jego pokładów wraz

z dnem podwójnym

a także:

–

przegrody pożarowe,

–

pomieszczenia szczególnie zagrożone,

–

instalacje wykrywczo-alarmowe i gaśnicze oraz urządzenia zabezpieczające,

–

rozkład sprzętu pożarniczego,

–

wyjścia awaryjne i drogi ewakuacyjne,

–

zawory zdalnego odcinania paliwa i wyłączniki wentylacji.
Wszelkie symbole na planie są ujednolicone według standardów międzynarodowych

a więc plan jest czytelny dla strażaków również w obcych portach.

Na statku powinien znajdować się aktualny plan obrony przeciwpożarowej, który należy

umieścić w specjalnym pojemniku w łatwo dostępnym miejscu.

Pojemnik z planem ma zazwyczaj kształt wodoszczelnej tuby zaopatrzonej w uchwyty

umożliwiające jego bezpieczne przenoszenie.

Rys. 4. Oznakowanie pojemnika z planem obrony przeciwpożarowej [2, s. 361]

Rozkład alarmu pożarowego

Obowiązki poszczególnych członków załogi oraz ich funkcje na wypadek pożaru określa

rozkład alarmu pożarowego. Jest on uaktualniany po każdej zmianie załogowej i musi być
wywieszony w ogólnie dostępnych miejscach: w sterowni, w siłowni oraz w pomieszczeniach
załogowych. Obowiązkiem każdego członka załogi jest zapoznanie się z nim natychmiast po
zaokrętowaniu i bezwzględne przestrzeganie jego ustaleń.

Rozkład alarmowy określa:

–

sygnał alarmowy i sposób jego nadawania (na statkach polskich stosowany jest sygnał
„U”; dwa dźwięki krótkie i jeden długi, nadawane syreną i dzwonkami),

–

obowiązki członka załogi, który pierwszy zauważy pożar,

–

miejsce zbiórki sekcji pożarowych, grupy roboczej i stanowiska alarmowe pozostałych
członków załogi,

–

funkcje, jakie pełnią poszczególni członkowie załogi oraz sprzęt, w jaki powinni się
zaopatrzyć (ze wskazaniem miejsca, skąd ma być pobrany),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

osoby odpowiedzialne za stan sprzętu przeciwpożarowego i jego gotowość do
natychmiastowego użycia,

–

listę załogi z przydzielonymi numerami alarmowymi.

Członkowie załogi muszą posiadać ponadto indywidualną „Instrukcję postępowania

w przypadku zagrożenia”, zawierającą wykaz działań, jakie członek załogi powinien podjąć
po usłyszeniu alarmu pożarowego. Instrukcja ta powinna być wywieszona w jego kabinie
w dobrze widocznym miejscu.

Na miejsce zbiórki marynarz powinien zgłaszać się kompletnie ubrany, w kasku

ochronnym i twardym obuwiu.

Ćwiczebne alarmy pożarowe kierownik statku ma obowiązek przeprowadzać nie

rzadziej niż raz na miesiąc oraz nie później niż 24 godziny po wyjściu statku z portu,
w którym zmieniono ponad 25% załogi. Raz na kwartał należy przeprowadzić alarm
ćwiczebny w porze nocnej, tzn. pomiędzy godziną 2200 a 0600.

Ćwiczenia mają za zadanie osiągnięcie wysokiego poziomu przygotowania załogi do

zwalczania pożaru na statku. Marynarze powinni sobie zdawać sprawę, iż od ich szybkości
i sprawności działania zależy nie tylko los statku, ale i ich samych. Po zakończeniu alarmu
ćwiczebnego należy przeprowadzić szkolenie załogi tematycznie związane z założeniami
przeprowadzonego alarmu.

Prewencja przeciwpożarowa

Stopień zagrożenia pożarowego statku wymaga przeprowadzania systematycznych

kontroli wszystkich pomieszczeń. W trakcie tych kontroli należy zwrócić uwagę na:
–

przestrzeganie przepisów przez robotników i członków załogi,

–

ewentualnie pozostawione bez nadzoru urządzenia grzewcze,

–

odzież suszącą się na grzejnikach elektrycznych,

–

obecność tlących się niedopałków w koszach, wiadrach i innych miejscach,

–

ewentualny zapach spalenizny w pomieszczeniach.

W czasie normalnej eksploatacji statku należy pamiętać o działaniach zmniejszających

ryzyko pożaru, do których należą:
a) w maszynowni:

–

właściwy stan izolacji termicznej kolektorów wydechowych silników spalinowych,

–

natychmiastowe usuwanie przecieków i rozlewów paliwa i olejów,

–

nadzór prowadzonych w siłowni prac remontowych, zwłaszcza spawalniczych,

–

szczelne zamknięcia sond zbiorników paliwowych,

–

utrzymanie czystości w siłowni, a zwłaszcza w zęzach, bieżące usuwanie szmat
zaolejonych oraz innych odpadów.

b) w pomieszczeniach mieszkalnych:

–

zaniechanie palenia papierosów w kojach,

–

zakaz wykonywania prowizorycznych podłączeń elektrycznych (np. grzejników),

–

zakaz opróżniania popielniczek do kosza na śmieci bez upewnienia się, że nie ma
w nich tlących się niedopałków.

c) w ładowniach:

–

zachowanie czystości,

–

prawidłowe sztauowanie i segregacja ładunków zwłaszcza niebezpiecznych,

–

właściwa dla danego ładunku wentylacja,

–

zakaz palenia w ładowni.

Dodatkowe zabezpieczenie powinno być zapewnione w czasie trwania prac

spawalniczych i to nie tylko w miejscach pracy stoczniowców, ale również we wszystkich
pomieszczeniach przyległych. Po zakończeniu tego rodzaju prac wymienione pomieszczenia
powinny być nadal systematycznie kontrolowane przez kilka następnych godzin.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Metody gaszenia pożarów na statkach

Specyficzna konstrukcja statku powoduje, iż akcja gaśnicza jest na nim bardzo trudna,

zwłaszcza, jeśli nie uda się pożaru ugasić w zarodku.

Przyczynia się do tego kilka czynników:

–

duże skupienie materiałów palnych powodujące znaczną szybkość rozprzestrzeniania się
pożaru,

–

wentylacja (nawet po jej wyłączeniu pewne ilości powietrza zalegają w przestrzeniach
pomiędzy burtami a ich oszalowaniem),

–

przenikanie pożaru przez pokłady i grodzie (po rozżarzeniu się których zapalają się
materiały palne po drugiej stronie),

–

znaczne zadymienie jako efekt palenia się dużej ilości farb i izolacji, utrudniające ocenę
stopnia rozwoju pożaru i ewakuację ludzi,

–

niebezpieczeństwo przewrócenia się statku wskutek utraty stateczności w następstwie
zatopienia zagrożonego przedziału wodą.

Zwalczanie pożarów na statkach prowadzi się trzema metodami: gaszeniem, tłumieniem

i zatapianiem.

Istotą gaszenia pożaru jest odebranie ciepła palącego się materiału środkami chłodzącymi

– przede wszystkim wodą. Konieczny jest jednak bezpośredni dostęp do źródła ognia, co przy
skomplikowanej zazwyczaj konstrukcji statku nie zawsze jest możliwe. Metodę tę stosuje się
więc w przypadku gaszenia pożaru pomieszczeń ponad pokładem oraz tych poniżej pokładu,
które nie są gaszone stałymi instalacjami gazowymi czy pianowymi.

Woda jest używana również do gaszenia pożarów ładowni w porcie oraz w podróży, jeśli

statek nie dysponuje innym środkiem gaśniczym.

Metodą częściej stosowaną na statku będącym w drodze jest tłumienie pożaru poprzez

usunięcie z otoczenia materiału płonącego tlenu niezbędnego w procesie palenia. Celowi
temu służą instalacje gazu obojętnego, który wpuszczany jest do płonącego przedziału po
odpowiednim jego uszczelnieniu.

Zatopienie jest ostatecznością stosowaną w sytuacji, gdy inne metody zawodzą, ładownię

można zatopić poprzez system zęzowy (otwarcie kingstonów i wyjęcie grzybków w skrzyni
zaworowej) lub poprzez luki i kanały wentylacyjne przy pomocy węży przeciwpożarowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 5. Sposoby kierowania strumienia wody lub piany gaśniczej na ognisko pożaru [2, s. 357]

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jak przebiega proces palenia się ciał stałych?
2. Jak prawidłowo obsługiwać wybrany typ gaśnicy?
3. Jakie są obowiązki członków załogi statku śródlądowego wynikające z rozkładu alarmu

pożarowego?

4. Jakie działania prewencyjne obniżają poziom zagrożenia pożarowego statku?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Skontroluj prawidłowe rozmieszczenie podręcznych środków gaśniczych na statku,

według planu obrony przeciwpożarowej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się rozkładem pomieszczeń na statku objętym kontrolą,
2) szczegółowo zapoznać się z aktualnym planem obrony przeciwpożarowej, znajdującym

się na statku,

3) dokonać porównania stanu faktycznego z zapisami zawartymi w planie obrony

przeciwpożarowej statku,

4) sporządzić dokument zawierający listę braków i rozbieżności stwierdzonych

w postępowaniu kontrolnym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

statek śródlądowy,

–

aktualny plan obrony przeciwpożarowej statku,

–

papier formatu A4,

–

przybory do pisania.

Ćwiczenie 2

Rozwiń 1 linię wężową na górnym pokładzie statku i podaj trzy rodzaje prądu wody

w kierunku nadbudówki.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przygotować niezbędne elementy wyposażenia przeciwpożarowego (1 odcinek węża

strażackiego, prądownica uniwersalna, klucz do złączek strażackich),

2) zapoznać się z budową działaniem i obsługą prądownicy uniwersalnej,
3) prawidłowo zmontować linię wężową i podłączyć ją do zaworu hydrantowego w pobliżu

nadbudówki,

4) uruchomić napęd pompy pożarowej i zasilić instalację hydrantową wodą zaburtową,
5) podać we wskazanym kierunku, trzy rodzaje prądu wody wykorzystując do tego celu

układ sterowania prądownicy uniwersalnej.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

wyposażenie przeciwpożarowe statku śródlądowego.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

opisać budowę hydrantowej instalacji gaśniczej statku?



dobrać właściwy środek gaśniczy dla danego rodzaju pożaru?



omówić wybrane metody gaszenia pożarów na statkach?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Szkolenie sanitarne

4.3.1. Materiał nauczania

Pierwsza pomoc

Przepisy konwencji międzynarodowych wymagają, aby na każdym statku morskim był

lekarz lub osoba posiadająca przeszkolenie sanitarne. Taki wymóg spełniają oficerowie
pokładowi po ukończeniu specjalistycznych kursów. Jednak w trudnych warunkach pracy na
statkach zdarzają się sytuacje, gdy konieczne jest udzielenie natychmiastowej tzw. pierwszej
pomocy rannemu człowiekowi. Podstawowe umiejętności w tym zakresie są wymagane od
każdego marynarza. Wymóg ukończenia takiego przeszkolenia nie dotyczy jeszcze załóg
statków śródlądowych.

Jednak i na statkach śródlądowych umiejętności te są potrzebne i powinny obejmować

przede wszystkim zakładanie opatrunków, zabezpieczanie złamań i zwichnięć, stosowanie
sztucznego oddychania i, ewentualnie, zewnętrznego uciskowego masażu serca.
Zranienie lub skaleczenie z krwotokiem jest stosunkowo często spotykanym następstwem
wypadku na statkach. Stanowi ono duże zagrożenie dla życia rannego ze względu na szybki
upływ krwi. Najniebezpieczniejsze są krwotoki tętnicze, albowiem tętnicami właśnie jest
rozprowadzana świeża, dotleniona krew pod ciśnieniem wywieranym pracą serca.

Uszkodzenie tętnicy powoduje więc bardzo szybki upływ krwi. Aby zapobiec

wykrwawieniu konieczne jest natychmiastowe uciśnięcie zranionego miejsca ręką, do
czasu uzyskania pomocy i założenia opaski. Opaskę tymczasową można wykonać
z cienkiego paska lub linki, podkładając pod nią np. czystą chusteczkę, a następnie linkę
skręcając, aż do uzyskania pewnego ucisku i zmniejszenia wypływu krwi. Co około pół
godziny opaskę należy poluzować, nadal jednak przytrzymując lekko ranę np. gazą; pozwoli
to na chwilowy dopływ dotlenionej krwi i „odżywienie” niedotlenionych tkanek. Jeśli rana
nie jest zbyt rozległa, po pewnym czasie powstaną skrzepy powstrzymujące dalszy wypływ
krwi.

Nieco mniej niebezpieczne są krwotoki żylne: krew wypływająca przy nich ma barwę

ciemno-czerwoną. Na miejsce krwawiące należy założyć możliwie szybko opatrunek
z jałowej, kilkakrotnie złożonej gazy i grubej warstwy waty, a następnie dobrze obandażować.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 6. Układ głównych naczyń tętniczych [2, s. 405]

Punkty wskazane na rys. 6 wskazują miejsca, w których należy wykonać ucisk tętnic

w zależności od rejonu wystąpienia urazu.

Obok zranień, często na statkach spotykane są przypadki złamania lub zwichnięcia

kończyn. Podstawowym warunkiem właściwego wyleczenia złamanej lub zwichniętej
kończyny jest jej odpowiednie zabezpieczenie przed przemieszczaniem się złamanych kości
lub uszkodzonego stawu, ponieważ może to spowodować rozległe uszkodzenia mięśni.

Złamania mają różny charakter: najniebezpieczniejsze są tzw. złamania otwarte, kiedy

pęknięta kość przebija mięśnie i skórę. Złamania są zawsze bolesne, powodują obrzęk,
a niekiedy podskórne wylewy. Przy złamaniach otwartych, powikłanych, zwykle występuje
obfite krwawienie a nawet krwotok.

Pierwsza pomoc w takim wypadku polega na delikatnym unieruchomieniu złamanej lub

zwichniętej kończyny. Unieruchomione powinny być (sąsiadujące) stawy z obu stron
złamanej kończyny lub unieruchomienie uszkodzonego stawu. Służyć do tego celu mogą
dowolne płaskie przedmioty o odpowiedniej długości, ale najskuteczniejsze są specjalne
szyny wykonane z miękkiego i giętkiego drutu, którym można nadawać pożądany kształt.

Ułożoną w łupkach lub na szynie kończynę delikatnie unieruchamia się przy pomocy

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

bandaża. Jeżeli złamaniu uległa ręka, należy ją podwiązać, aby nie zwisała bezwładnie. Do
tego celu można tymczasowo użyć paska, kawałka bandaża lub nawet sznurka; najlepiej
jednak nadaje się chusta, jak pokazano na rysunku poniżej.

Rys. 7. Zabezpieczanie złamanego ramienia [2, s. 406]

Częstym efektem wypadków jest utrata przez poszkodowanego przytomności.

Następstwem tego bywa zagrożenie dla życia spowodowane zablokowaniem dróg
oddechowych językiem lub wydzielinami z jamy gardłowej i nosa. W przypadku utraty przez
poszkodowanego przytomności należy przede wszystkim stwierdzić, czy oddycha. Można to
ustalić, zbliżając ucho do jego ust i obserwując ruchy klatki piersiowej. Jeśli nieprzytomny
oddycha, należy ułożyć go w pozycji pokazanej na rysunku poniżej; twarzą do dołu i głową
zwróconą na bok. Nie należy podkładać poduszki. Zgiąć nogę od strony, w którą zwrócona
jest twarz i rozłożyć ręce tak jak pokazano na rysunku.

Rys. 8. Ułożenie nieprzytomnego w pozycji bezpiecznej [2, s. 407]

Jeśli nieprzytomny nie oddycha, należy zastosować jedną z metod sztucznego

oddychania. Zalecana jest metoda usta-usta. Przygotowanie nieprzytomnego polega na
ułożeniu go na plecach, usunięciu sztucznej szczęki oraz oczyszczeniu jamy ustnej przy
pomocy chusteczki, np. z krwi lub wymiocin. Następnie odchylamy głowę poszkodowanego
do tyłu. Wymienione przeszkody mogły być przyczyną zatrzymania oddechu
u nieprzytomnego a ich usunięcie może spowodować przywrócenie naturalnego oddechu.
Należy w takim przypadku nadać nieprzytomnemu pozycję opisaną powyżej. Jeśli nie
oddycha – należy działania kontynuować:
–

trzymać głowę nieprzytomnego odchyloną maksymalnie do tyłu, uklęknąć z boku
w wygodnej pozycji,

–

zacisnąć usta na ustach ratowanego zatykając jednocześnie jego nos,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

wdmuchiwać powietrze jednostajnie i powoli w usta ratowanego; jego piersi, w miarę
napełniania się wdmuchiwanym powietrzem powinny unosić się za każdym wdechem,

–

kontynuować sztuczne oddychanie w tempie około 12 oddechów na minutę; aby tempo to
utrzymać można wolno liczyć do pięciu pomiędzy wdechami.

Rys. 9. Sztuczne oddychanie metodą „usta-usta” [2, s. 408]

Jeśli powyższa akcja nie pozwoli przywrócić oddechu, nieprzytomnemu należy

sprawdzić bicie serca, tętno oraz wygląd źrenic. Jeśli bicie serca i tętno nie jest wyczuwalne,
zaś źrenice są powiększone, oznacza to, iż serce nie pracuje, brak dopływu dotlenionej krwi
do mózgu, co spowoduje śmierć osoby nieprzytomnej w czasie 4-6 minut, o ile nie zostanie
przywrócone krążenie krwi. W sytuacji, gdy nastąpiło ustanie akcji serca, jedynym dla
poszkodowanego ratunkiem jest natychmiastowe przystąpienie ratującego do wykonania
masażu serca.

Zewnętrzny uciskowy masaż serca

W sytuacji, gdy nastąpiło ustanie pracy serca, jedynym dla poszkodowanego ratunkiem

jest natychmiastowe przystąpienie ratującego do wykonania masażu serca. W tym celu
ratowanego przygotowujemy następująco:
–

poszkodowanego ułożyć na plecach na twardej powierzchni,

–

ułożyć ręce na jego piersiach w sposób pokazany na rysunku poniżej,

–

naciskać zdecydowanie z częstotliwością 60 ucisków/min na dolną część mostka, siłą
wywołującą jego ugięcie o ok. 4 cm,

–

jednocześnie druga osoba powinna kontynuować sztuczne oddychanie, ponieważ
oddychanie zanika wraz zastopowaniem pracy serca. Jeśli nie ma możliwości
skorzystania z pomocy innej osoby, należy po sześciu naciśnięciach mostka, wprowadzić
przez usta powietrze do płuc ratowanego i kontynuować w ten sposób ratowanie. Jeśli
serce zacznie bić i jego uderzenia staną się wyraźnie słyszalne, należy przerwać masaż
serca, lecz kontynuować sztuczne oddychanie do momentu, gdy przywrócone zostanie
oddychanie naturalne. Jeśli samodzielne oddychanie przebiega bez zakłóceń,
poszkodowanego należy przenieść do ambulatorium, kabiny lub innego pomieszczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 10. Zewnętrzny uciskowy masaż serca [2, s. 409]

Zespół czynności polegających na wykonywaniu sztucznego oddychania i uciskowego
masażu serca nazywamy resuscytacją.
Zatrucia chemikaliami

Na przestrzeni ostatnich kilkudziesięciu lat ładunki chemiczne stały się na tyle

powszechne w transporcie śródlądowym, iż usprawiedliwiły powstanie nowych typów
statków do ich przewozu. Obok produktowców, czyli statków do przewozu ropy naftowej
i produktów jej przetwarzania, pojawiły się chemikaliowce i gazowce wożące całookrętowe
ładunki chemiczne. Inne statki wożą ich zróżnicowane ilości – od pojedynczych opakowań,
do ładunków całookrętowych.

Znaczna część ładunków chemicznych jest zaliczana do niebezpiecznych, zaś praktycznie

wszystkie mają pewien negatywny wpływ na organizm ludzki. Niekiedy są to ładunki bardzo
niebezpieczne i w efekcie różnych przyczyn dochodzi do przypadków ciężkiego zatrucia
u członków załogi czy innych osób przebywających na statku. Dla załóg tych statków wydano
specjalny „Poradnik pierwszej pomocy medycznej w przypadku zatruć substancjami
chemicznymi” (tzw. MFAG).

Przepisy wymagają, aby załogi statków przewożących regularnie ładunek chemiczny

były przeszkolone w zakresie stosowanych środków ostrożności, zagrożeniach i zasadach
udzielania pierwszej pomocy. Jeśli ładunki takie są przewożone sporadycznie, kierownik
statku ma obowiązek zapoznania każdorazowo załogi z grożącym niebezpieczeństwem.
Osoba, u której w czasie przeładunku lub przewozu chemikaliów pojawią się objawy zatrucia,
powinna być natychmiast wyłączona z pracy i jak najszybciej poddana oględzinom lekarskim.
W czasie podróży, kierownik statku powinien zasięgnąć lekarskiej porady drogą radiową.

Należy przy tym pamiętać, że:

–

objawy pewnych zatruć mogą być podobne do schorzeń naturalnych (np. wymioty,
biegunka lub zapaść),

–

jeśli nie stwierdzono wycieku ładunku, przyczyna choroby niekoniecznie musi być z nim
związana,

–

nasilenie objawów zatrucia u różnych osób może być różne: zależy od upływu czasu
i długotrwałości ekspozycji na działanie chemikaliów,

–

w zależności od stanu zdrowia człowieka, jego reakcja na chemikalia może być
zróżnicowana.

Trucizna może się dostać do organizmu różnymi drogami: przez kontakt ze skórą,

kontakt z okiem, wdychanie do ust, nosa, gardła i płuc oraz przez spożycie pokarmu ze
środkami chemicznymi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Podstawowe objawy zatrucia to: bóle głowy, nudności i wymioty, senność, ospałość

ociężałość, zmiany psychiczne, utrata przytomności, bóle i drgawki. Przy ostrych zatruciach
pojawia się ponadto szybkie lub słabe tętno, szare lub niebieskawe zabarwienie skóry,
Typowe przypadki zatrucia mają trzy stadia: ciężkie zaburzenia oddechu i przedłużony
okres utraty przytomności:
–

stan utajony: jest to okres od dostania się trucizny do organizmu do momentu
pojawienia się pierwszych objawów. Mogą one wystąpić niemal natychmiast po zatruciu,
kilka godzin lub nawet kilka dni później,

–

stan czynny: oznaki i objawy zatrucia są w nim widoczne,

–

stan późniejszy: objawy i oznaki mijają zwykle po kilku godzinach, zwłaszcza przy
niewielkim stopniu zatrucia. Jeśli wchłonięta została duża ilość trucizny, objawy trwać od
kilku godzin do kilku dni i zwykle pojawiają się przy tym powikłania (zapalenie płuc lub
oskrzeli, niedotlenienie itd).

Sprawą podstawową dla ratowania zatrutego jest identyfikacja środka chemicznego

stanowiącego przyczynę wypadku. Jeśli środek ten nie jest znany, na podstawie oględzin
poszkodowanego należy stwierdzić, czy był to środek:
–

żrący (lub drażniący), który powoduje ostry ból i zaczerwienienie, powstawanie
pęcherzy i oparzeń w miejscu kontaktu,

–

nieżrący, zwykle bez wyżej wymienionych objawów.

Osoby, które uległy zatruciu środkami chemicznymi powinny, przez co najmniej 24

godziny podlegać obserwacji. Muszą w tym czasie spokojnie leżeć w kabinie. W przypadku
znalezienia osoby poszkodowanej należy zachować następującą kolejność postępowania:
–

zachować ostrożność, by samemu nie stać się następną ofiarą,

–

jeśli to konieczne, poszkodowanego należy usunąć z niebezpiecznego miejsca,

–

jeśli zachodzi podejrzenie, iż w powietrzu są trujące gazy lub dymy zastosować
aparat oddechowy,

–

jeśli są przypadki utraty przytomności należy wezwać pomoc i rozpocząć
postępowanie opisane poniżej, od najbardziej poszkodowanego pacjenta.

Jeśli wypadek ma miejsce w pomieszczeniu zamkniętym, nie należny do niego wchodzić

bez aparatu oddechowego, pasa i linki ubezpieczającej. Należy jednocześnie powiadomić
o wypadku kierownika statku.

Poparzenia, porażenia prądem

Przypadki pożarów, a także zwykłe czynności rutynowe w siłowni czy kuchni są

przyczyną poparzeń na statkach. Najniebezpieczniejsze są przypadki, gdy zapaleniu ulegnie
odzież człowieka; zwykle nie jest on sam w stanie jej ugasić, zaś pomoc może nadejść
z opóźnieniem.

Gaszenie płonącej odzieży należy rozpocząć natychmiast wszelkimi dostępnymi

środkami: najbardziej wskazane jest użycie gaśnicy proszkowej lub dużej ilości wody.
W razie braku tych środków pod ręką, można użyć koca lub jakiegokolwiek innego
obszernego materiału, by przy jego pomocy zdusić ogień.

Zasadniczą sprawą po ugaszeniu odzieży, a także w każdym innym przypadku

poparzenia jest natychmiastowe schłodzenie miejsc oparzonych. Można dokonać tego przez
płukanie chłodną, bieżącą wodą przez minimum 10 min., bądź też zanurzenie poparzonego
miejsca i poruszanie nim w zimnej wodzie, Odzież należy delikatnie zdjąć, lecz nie odrywać
jej, jeśli przylgnęła do poparzonego ciała. Poparzone miejsca należy przykryć dużymi
kawałkami jałowej gazy i delikatnie obandażować. Przy oparzeniach nie wolno w żadnym
wypadku przekłuwać powstałych pęcherzy, dotykać ich brudnymi dłońmi ani też
próbować czyścić. Porażenie prądem należy do najcięższych i bardzo niebezpiecznych
wypadków.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Najtrudniejsze bywa samo uwolnienie porażonego: przede wszystkim należy spróbować

odłączyć zasilanie. W razie niemożności należy dobrze izolować się przez założenie
gumowych butów i stanięcie na izolowanej (najlepiej gumowej) macie, w ostateczności
suchym drewnie. Można też odsunąć porażonego od źródła prądu przy użyciu np. kawałka
suchego drewna. Następnie należy sprawdzić oddech i bicie serca, i zastosować wcześniej
opisane metody sztucznego oddychania oraz masażu serca, jednocześnie posyłając po pomoc.
Jeśli porażony oddycha, należy założyć jałowe opatrunki na poparzone miejsca.

Rys. 11. Zakładanie opatrunku jałowego [2, s. 406]

Po wykonaniu niezbędnych czynności, po uprzednim powiadomieniu służb medycznych,

opiekę nad poszkodowanym należy bezwzględnie przekazać specjalistom.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jaki jest układ głównych arterii w organizmie ludzkim?
2. Jakie są metody prawidłowego zakładania opaski uciskowej?
3. Jaka jest procedura wykonania podstawowych czynności resuscytacyjnych?
4. Jakie są różnice w procedurach postępowania w przypadku: zatrucia, oparzenia,

porażenia prądem elektrycznym?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na podstawie dostępnych materiałów sporządź mapę miejsc, w których można

zastosować ucisk w celu zatamowania krwotoku tętniczego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z przebiegiem głównych arterii w organizmie człowieka,
2) podzielić układ krwionośny człowieka na rejony w powiązaniu z rozkładem miejsc,

w których najczęściej dochodzi do urazów połączonych z krwotokiem,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3) na powstałym diagramie wskazać i zaznaczyć kilka miejsc, w których wykonanie opaski

uciskowej najskuteczniej zatamuje wypływ krwi z uszkodzonego naczynia, oraz nie
spowoduje nadmiernych powikłań lub następstw zagrażających zdrowiu i życiu
poszkodowanego,

4) sporządzić schematyczny rysunek ciała ludzkiego,
5) przenieść zlokalizowane miejsca na schematyczny rysunek ciała ludzkiego i opatrzyć je

opisem.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

tablica ze schematem układu krwionośnego człowieka,

–

atlas anatomiczny,

–

poradnik dla ucznia,

–

papier rysunkowy formatu A2,

–

przybory do pisania i rysowania.

Ćwiczenie 2

Przeprowadź procedurę postępowania ratunkowego w przypadku poszkodowanego, który

doznał oparzeń.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) uwzględnić, czy oparzenie powstało wskutek działania płomienia, czy w innych

okolicznościach,

2) przyjąć założenie, że istnieje konieczność usunięcia wszystkich warstw odzieży z miejsca

urazu,

3) uwzględnić konieczność intensywnego schładzania ciała poszkodowanego w rejonie

wystąpienia urazu,

4) w działaniu uwzględnić konieczność zaopatrzenia miejsca urazu opatrunkiem jałowym,
5) wskazać na czynności, których nie powinno się wykonywać w tym przypadku

(przekłuwanie pęcherzy, zanieczyszczanie miejsca urazu itp.).

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

poradnik dla ucznia,

–

materiały opatrunkowe,

–

źródło wody bieżącej.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

opisać metody postępowania w przypadku złamania?



wykonać na manekinie zewnętrzny, uciskowy masaż serca?



założyć opatrunek jałowy w miejscu zranienia?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Test zawiera 20 zadań typu zamkniętego. Do każdego zadania podane są cztery możliwe

odpowiedzi, z których tylko jedna jest prawidłowa.

4. Za każde poprawnie rozwiązane zadanie możesz uzyskać 1 punkt.
5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce

znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

8. Na rozwiązanie testu masz 45 minut.

Powodzenia!

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Zasady prawnej ochrony pracy określa

a) Kodeks karny.
b) Kodeks cywilny.
c) Kodeks pracy.
d) Kodeks drogowy.

2. Bezpieczna odległość od bębna linowego wciągarki cumowniczej wynosi

a) co najmniej 1 m.
b) 2 m.
c) 1,5 m.
d) 0,5 m.

3. Środkami ochrony indywidualnej (nie są)

a) koła ratunkowe.
b) okulary ochronne.
c) maski przeciwpyłowe.
d) rękawice spawalnicze.

4. Procedurę kontrolną według „SAFETY CHECK LIST” stosuje się

a) przed wykonywaniem prac cumowniczych.
b) przed wykonywaniem prac zaburtowych.
c) przed wykonywaniem pracy przy komputerze.
d) przed wykonywaniem prac w zbiornikach.

5. W czasie wykonywania prac spawalniczych szczególnie szkodliwymi czynnikami są

a) hałas i wibracje.
b) światło i toksyczne gazy.
c) siły i naprężenia.
d) masy i momenty.

6. Przy wykonywaniu pracy na wysokości szczególnie ważne jest

a) zabezpieczenie przed upadkiem.
b) zapewnienie właściwej wentylacji.
c) stosowanie ochronników słuchu.
d) użycie kasku ochronnego.

7. W czasie pracy w środowisku zapylonym należy używać

a) rękawic ochronnych.
b) ochronników słuchu.
c) maski przeciwpyłowej.
d) fartucha spawalniczego.

8. Szerokość blatu stanowiska komputerowego powinna wynosić co najmniej

a) 75 cm.
b) 80 cm.
c) 90 cm.
d) 1 m.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9. Odpady i śmieci przed ostateczną utylizacją należy

a) rozdrobnić.
b) odkazić.
c) posegregować.
d) spalić.

10. Temperatura w pomieszczeniach pracy nie powinna wynosić poniżej

a) 12ºC.
b) 16°C.
c) 18°C.
d) 14°C.

11. Aby zaistniało niebezpieczeństwo powstania pożaru konieczne jest współwystępowanie

następujących elementów
a) materiału palnego, tlenu, inicjatora procesu palenia.
b) paliwa, katalizatora, utleniacza.
c) temperatury, tlenu, błędu ludzkiego.
d) zapalnika, wentylacji, tlenu.

12. Najbardziej zagrożonym pod względem pożarowym rejonem statku jest

a) ładownia.
b) kabina załogowa.
c) maszynownia.
d) korytarz w nadbudówce.

13. Materiałem którego (nie należy) gasić wodą jest

a) drewno.
b) papier.
c) karbid.
d) włókno naturalne.

14. Do gaszenia urządzeń elektrycznych pod napięciem (nie wolno) użyć

a) gaśnicy śniegowej.
b) wody.
c) gaśnicy proszkowej.
d) gaśnicy halonowej.

15. Pożary ciał stałych oznaczony jest następującą literą

a) B.
b) E.
c) D.
d) A.

16. Gaśnica oznaczona symbolem literowym ABC służy do gaszenia pożarów

a) ciał stałych, cieczy palnych i gazów pod ciśnieniem.
b) cieczy palnych, metali lekkich i urządzeń elektrycznych.
c) metali lekkich, urządzeń elektrycznych i ciał stałych.
d) ciał stałych, gazów pod ciśnieniem i urządzeń elektrycznych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17. Do pomocniczego sprzętu przeciwpożarowego (nie zaliczają się)

a) łomy i topory.
b) gaśnice.
c) ubrania i rękawice termoizolacyjne.
d) wykrywacze gazów.

18. Prawidłowe postępowanie w przypadku krwotoku żylnego polega na

a) unieruchomieniu skaleczonej kończyny.
b) zatamowaniu wypływu krwi za pomocą jałowego opatrunku.
c) założeniu opaski uciskowej.
d) zastosowaniu sztucznego oddychania.

19. Zewnętrzny, uciskowy masaż serca należy prowadzić z częstością

a) 60 uciśnięć/min.
b) 40 uciśnięć/ min.
c) 80 uciśnięć/min.
d) 100 uciśnięć/min.

20. Podstawowe znaczenie dla ratowania ofiary zatrucia ma

a) odizolowanie jej od pozostałych członków załogi.
b) identyfikacja substancji będącej przyczyną zatrucia.
c) podanie poszkodowanemu środków przeciwbólowych.
d) powiadomienie armatora o zaistnieniu wypadku.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko…………………………………………………………………………………

Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony
przeciwpożarowej

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Gładysz B.: Poradnik marynarza. Wyd. Morskie, Gdańsk 1979
2. Herdzik J.: Poradnik motorzysty okrętowego. Trademar, Gdynia 2007
3. Puchalski J., Uciński H.: Vademecum marynarza pokładowego, Gdynia 1993
4. Swat K.: Bezpieczeństwo i higiena pracy dla mechaników. Trademar, Warszawa 1992
5. Ustawa z 26 czerwca 1974 r., Kodeks pracy (Dz. U. 1998 Nr 21 poz. 94)
6. Wojtaszczyk B., Rabczuk Z., Kania T.: Poradnik cieśli okrętowego, Gdańsk 1980