Łukasz Różycki
Próby reformy finansów armii rzymskiej w czasach
Maurycjusza (582-602)
Gdy w roku 582 Maurycjusz obejmował cesarski urząd po powszechnie kochanym
cesarzu Tyberiuszu finanse państwa znajdowały się w bardzo złym stanie. Przyczyn takiej
sytuacji należało doszukiwać się na kilku płaszczyznach. Bezpośrednio zawinił umiłowany
Tyberiusz, który lojalność i miłość swoich poddanych kupował płacąc złotem, obniżając
podatki oraz praktykując tak popularne w czasach rzymskich rozdawnictwo. Obwinianie
Tyberiusza za pusty skarbiec nie jest jednak do końca sprawiedliwe. Kryzys finansów
państwa miał głębszy charakter i choć szczodry cesarz przyspieszył ostateczny krach budżetu
to równie winny był cesarz Justynian Wielki. To ekspansywna polityka tego władcy
doprowadziła do ogromnego wzrostu terytorialnego państwa kosztem ogromnych nakładów
na armię.
1
Justynian pragnąc zachować przychylność ludu rozpoczął również ogromne
projekty budowlane, na które państwa nie było stać. Wynikiem takiej polityki wewnętrznej
mógł być tylko kryzys finansów państwa. Dodatkowo Cesarstwo nawiedziła przerażająca
plaga,
2
która zdziesiątkowała potencjalnych podatników i wyludniła antyczne miasta
zahamowując rozwój rzemiosła i handlu, pozbawiając tym samym budżet centralny ogromnej
porcji jego wpływów. Następca Justyniana, Justyn II próbował zaradzić takiemu stanowi,
państwo zakończyło ekspansywną politykę w stosunku do ziem należących do Cesarstwa, a
znajdujących się pod panowaniem barbarzyńców, przywrócono dyscyplinę podatkową i
zakończono większość projektów budowlanych. Oszczędna polityka Justyna odbiła się na
armii, na której łatwo było oszczędzać. Pomimo braku źródeł możemy z dużym
prawdopodobieństwem założyć, że armia została mocno zaniedbana. Choć Justyn zerwał z
praktyką Justyniana opłacania wrogów złotem w zamian za pokój, to tylko silna armia mogła
1
Pomimo ogromnych łupów wojennych bilans nie równoważył się. A. Lee, War in Late Antiquity A Social
History, Oxford 2007, s. 101-102.
2
Najdokładniejszy opis pandemii znajduje się w zbiorowej pracy Plague and the End of Antiquity The Pandemic
of 541–750, ed. L. Little, Cambridge 2007. Na szczególną uwagę zasługuje tekst autorstwa H. N. Kennedyego,
który przeprowadził fascynującą analizę źródeł archeologicznych. Skutki plagi dobrze zobrazowała Horden; P.
Horden, Mediterranean Plague in the Age of Justinian, [w:] The Cambridge Companion to the Age of Justinian,
ed. M. Maas, Cambridge 2007, s. 134-161.
zagwarantować koniec najazdów barbarzyńców. Wojsko rzymskie nie było jednak
wystarczająco silne, aby zmierzyć się ze wszystkimi przeciwnikami. Rozpoczęta na
Wschodzie wojna z odwiecznym wrogiem; Persją pochłonęła praktycznie cały wysiłek
militarny państwa.
3
W wyniku tego Awarowie, którym zaprzestano wypłacania ogromnych
kontrybucji,
4
najechali Bałkany, a Longobardowie w 568 roku wkroczyli do Italii
przystępując do podboju półwyspu, który został dopiero co odzyskany przez cesarskie
wojska. Na domiar złego Justyn zapadł na chorobę psychiczną.
5
Chorego umysłowo władcę
zastąpił wojskowy strateg imieniem Tyberiusz,
6
który nie tak dawno prowadził z sukcesem
kampanie przeciwko Awarom.
Nowy władca musiał zmierzyć się z kilkoma problemami. Choć został usynowiony
przez Justyna to jego władza nie była zabezpieczona. Tyberiusz II nie miał czasu na
wewnętrzne walki, więc postanowił zdobyć serca poddanych polepszając ich byt materialny.
Ewagriusz w następujący sposób charakteryzował nowego cesarza:
Charakter miał łagodny i pełen zyczliwości, przyjmował od razu każdego, skoro go
tylko zobaczył, za prawdziwe bogactwo uważając hojne zaopatrywanie w dary nie tylko na
miarę czyjejś aktualnej potrzeby, lecz i z wyliczeniem na zapas... Stąd też niewątpliwie na cały
rok zrezygnował ze ściągania od podatników daniny...
7
Historyk kościoła widział w nowym cesarzu delikatną duszę, brzydzącą się złotem
pochodzącym z kieszeni podatników. Prawda była zgoła inna, Tyberiusz wiedział, że skarbiec
świeci pustkami, a armia wymaga natychmiastowych inwestycji. Istotniejsze było jednak
zapewnienie spokoju w stolicy, aby móc toczyć wojny. Nowy władca był wojskowym i na
tym polu czuł się najlepiej. Dzięki kupionej miłości podatników mógł kontynuować wojny,
nie obawiając się o nastroje w stolicy. Zwycięstwa generałów Maurycjusza i Justyniana tylko
potwierdziły słuszność przyjętej polityki. Jednakże brak zdecydowanych reform skarbca
cesarskiego odsuwał tylko w czasie nadchodzące załamanie finansów państwa. Tylko
kapitulacja Persji i odparcie Awarów wdzierających się na Bałkany mogło zagwarantować
Cesarstwu niezbędny spokój do przeprowadzenia reform. Pomimo pewnych sukcesów na obu
3
Bezpośrednią przyczyną wybuchu wojny był bunt przeciwko perskiemu panowaniu w Armenii, buntownicy
zwrócili się o pomoc do Justyna, który im jej udzielił. Ewagriusz Scholastyk, V.IX.
4
Dobre podsumowanie ceny pokoju dał A. Lee, War in Late Antiquity A Social History, Oxford 2007, s. 121.
5
Zdaniem Ewagriusza cesarz zachorował na wieść o upadku Dary zdobytej przez perskiego króla Chosroesa.
Ewagriusz Scholastyk, V.XI.
6
Justyn II zmarł 578 roku, czyli cztery lata po usynowieniu Tyberiusza.
7
Ewagriusz Scholastyk, V.XIII.
frontach Tyberiusz zmarł w chwili, w której armie były zaangażowane w trzy duże wojny, z
których żadna nie rokowała szybkiego zakończenia.
8
Tyberiusza
9
zastąpił doświadczony dowódca wojskowy imieniem Maurycjusz, który
już wcześniej typowany był na następcę cesarza.
10
Nowy władca zmuszony był do
kontynuowania przeciągających się wojen, jednakże finansowanie armii wymagało
natychmiastowej reakcji ze strony władzy centralnej. Już pod koniec panowania Justyniana
pogarszająca się sytuacja państwa tak w sferze demograficznej, jak i ekonomicznej, wymusiła
reformy armii. Zły stan finansów państwowych narzucił władzy centralnej zmniejszenie
wielkości jednostek broniących granic. Od końca panowania Justyniana do czasów
Maurycjusza można było również zauważyć systematyczne zmniejszanie roli jednostek
obcych (foederati)
11
na korzyść rekruta werbowanego spośród obywateli Cesarstwa.
12
W
połączeniu z powracającą falami epidemią, stan liczbowy armii zmniejszył się drastycznie,
pozwoliło to jednak na ogromne oszczędności.
13
Żołd dla żołnierzy nadal był wypłacany z
budżetu centralnego,
14
którego głównym źródłem finansowania były podatki i koncesje
handlowe, dwie dziedziny, które ucierpiały najmocniej w czasie zarazy. Wydawać mogłoby
się, że rząd centralny powinien szukać oszczędności nie poprzez ograniczanie ilości żołnierzy,
8
Poza walkami z Awarami i Persami Rzymianie byli zaangażowani w walki z Longobardami w Italii, również
sytuacja w Afryce rzymskiej była daleka od idealnej. Dalsze prowincje Cesarstwa, takie jak zdobyty w czasach
Justyniana fragment Hiszpanii pozostawione były same sobie.
9
W chwili śmierci cesarz miał prawdopodobnie 62 lata. Jego śmierć nastąpiła w wyniku zatrucia po zjedzeniu
dania przygotowanego z morwy.
10
Maurycjusz był naturalnym następcą Tyberiusza. Gdy Justyn mianował Tyberiusza cezarem to właśnie
Maurycjusz zastąpił przyszłego cesarza na stanowisku komesa ekskubitów (comes excubitorum). Gdy Tyberiusz
przywdział cesarską purpurę Maurycjusz poślubił jego córkę (w 582 roku, już po spektakularnych sukcesach
militarnych Maurycjusza w walce z Persami) Konstantynę zyskując tym samym tytuł cezara i następcy tronu.
Symokatta, I.1.21-23. oraz PLRE, s. 855.
11
Jednostki federatów powstały pod koniec IV wieku, były to wyłącznie formacje jazdy rekrutujące się z
barbarzyńców. H. Elton, Military Forces, [w:] The Cambridge History of Greek and Roman Warfare volume II
Rome from the late Republic to the late Empire, ed. P. Sabin, H. van Wees, M. Whitby, Cambridge 2007, s. 281.
W czasach Maurycjusza termin ten oznaczał wojska sojusznicze, walczące pod własnymi sztandarami i
posiadające własnych dowódców, związane formalnie z Cesarstwem. Rozwój pojęcia foederati doskonale opisał
M. Humphries, International relations, [w:] The Cambridge History of Greek and Roman Warfare volume II
Rome from the late Republic to the late Empire, ed. P. Sabin, H. van Wees, M. Whitby, Cambridge 2007, s. 261.
12
Dyskusję na temat znaczenia barbarzyńców w armii rzymskiej zsumował J. Teall, The Barbarians in
Justinian’s Armies, Speculum 1965, t. 40, s. 294–322. Zdaniem autora nie można jednoznacznie określić
proporcji pomiędzy barbarzyńcami, a Rzymianami, jednakże wszystkie dowody źródłowe przemawiają za
znacznym udziałem wojsk obcego pochodzenia. Podstawę armii Wschodniego Cesarstwa stanowiły oddziały
składające się z Rzymian, w przeciwieństwie do Zachodniego Cesarstwa, którego armia pomiędzy IV a V
wiekiem składała się przede wszystkim z wojsk barbarzyńskich. Po zakończeniu kampanii Justyniana liczba
wojsk federatów, walczących po stronie rzymskiej, jeszcze zmalała na rzecz rodzimego rekruta.
13
A. Lee, The Empire at War, [w:] The Cambridge Companion to the Age of Justinian, ed. M. Maas, Cambridge
2005, s. 118.
14
Podsumowanie kwot wypłacanych żołnierzom w omawianym okresie dał P. Herz, Finances and Costs of the
Roman Army, [w:] A Companion to the Roman Army, ed. Paul Erdkamp, Oxford 2007, s. 308-313. Najlepsze
wyliczenia znajdują się jednak w pracy W. Treadgold, Byzantium and its Army 284-1081, Stanford 1995, s. 141-
148.
a szukanie dla nich dodatkowych źródeł dochodów. Jak pokazują źródła prawne, przede
wszystkim Digesta, tak się nie stało, żołnierze nadal mieli zakaz posiadania ziemi w miejscu
stacjonowania, a ich głównym źródłem dochodu pozostawał żołd.
Żołnierzom nie wolno kupować ziemi w prowincji, w której toczą się działania wojenne,
ponieważ przez chęć uprawiania ziemi mogą oni odejść ze służby wojskowej i dlatego nie jest
zabronione kupowanie domów. Mogą oni za to kupować ziemię w innych prowincjach.
15
Prawodawcy zdecydowali się na sprytny przepis, z jednej strony żołnierz nie mógł
posiadać ziemi rolnej, która odciągałaby go od służby wojskowej. Natomiast mógł on nabyć
dom w prowincji w której stacjonował, dzięki temu był przywiązany do ziemi, której strzegł,
ponieważ jej bezpieczeństwo pozostawało w jego interesie.
16
Przepis ten nie obowiązywał
synów żołnierzy, którzy kontynuowali karierę swoich ojców:
Kiedy żołnierze są sukcesorami nie jest zakazane, aby posiadali ziemię w miejscu, w którym
stacjonują.
17
Zmniejszenie ilości wojska w latach 565-582
18
wymusiło na administracji
konstantynopolitańskiej kolejne reformy. Wyszkolenie pojedynczego żołnierza, jego
ekwipunek i dyscyplina taktyczna znów zyskały na znaczeniu, w porównaniu z okresem
barbaryzacji armii w czasach Justyniana. Pogarszająca się sytuacja na wszystkich frontach
wymusiła również zwiększenie mobilności jednostek.
19
W ten sposób, w czasach
Maurycjusza trzon wojsk cesarskich stanowiły dobrze wyposażone, ale nieliczne, mobilne
armie, stacjonujące zarówno na wschodnich, jak i zachodnich granicach Cesarstwa.
Stworzone i utrzymane na zadowalającym poziomie kadrowym w czasach kryzysu i epidemii
armie walczyły z sukcesami pod panowaniem Justyna II, Tyberiusza II i Maurycjusza.
Pomimo uzyskania pewnej równowagi pomiędzy wydatkami na żołd, a ilością
żołnierzy budżet państwa pozostawał nadal bardzo obciążony.
20
Maurycjusz jako
doświadczony żołnierz zdawał sobie sprawę, że dalsze zmniejszanie stanu liczbowego armii
jest niemożliwe. Aktualne siły ledwie radziły sobie z zagrożeniami na wszystkich frontach,
15
Milites agrum comparare prohibentur in ea provincia, in qua bellica opera peragunt, scilicet ne studio
culturae militia sua avocentur. Et ideo domum comparare non prohibentur. Sed et agros in alia provincia
comparare possunt. Digesta, XLIX.XVI.XIII.pr.
16
Autor Strategikonu uważał, że żołnierz walcząc na znanym sobie terenie walczy mniej odważnie. Strat. X.II.
17
Milites si heredes extiterint, possidere ibi praedia non prohibentur. Digesta XLIX.XVI.IX.I.
18
Są to daty umowne, pierwsza to śmierć Justyniana, natomiast druga to objęcie rządów przez Maurycjusza,
opisany proces nie ma wyraźnego początku i zakończenia.
19
Aby móc przemieszczać się swobodnie i szybko pomiędzy teatrami działań, armie w czasach Justyniana
zaczęły zyskiwać charakter kawaleryjski, choć piechota nadal pełniła w nich ważną funkcję. A. Lee, The Empire
at War..., s. 120.
20
Wpływ na to miał fakt wznowienia trybutu dla Awarów w zamian za spokój na Zachodniej granicy. Dzięki
temu Maurycjusz mógł przenieść wysiłek militarny przeciwko Persji.
dodatkowa redukcja, która była główną metodą oszczędności poprzedników cesarza, mogła
doprowadzić do tragedii. W związku z taką sytuacją Maurycjusz zdecydował się spróbować
jak w inny sposób ograniczyć koszty związane z wydatkami na armię.
W roku 588 dowodzenie nad armią Wschodu przypadało Filipikowi, który z
sukcesami prowadził wojnę przeciwko Persji.
21
Zimę generał zamierzał spędzić w
Konstantynopolu, powierzywszy uprzednio dowodzenie armią swojemu zastępcy
Herakliuszowi.
22
W drodze do stolicy Filipik otrzymał cesarski rozkaz zwalniający go z
zajmowanego stanowiska i nakazujący przekazać dowodzenie armią Pryskosowi.
23
Filipik nie
zamierzał oddawać dowództwa swojemu przeciwnikowi politycznemu, będąc w okolicach
Tarsu wysłał list do swojego zastępcy nakazując mu opuszczenie głównych sił i przekazanie
dowództwa oficerowi sprawującemu pieczę nad garnizonem miasta Konstantina. Już te ruchy
świadczyły o tym, że generał nie zamierzał postąpić zgodnie z rozkazem Maurycjusza. List od
cesarza poza zwolnieniem generała ze służby zawierał również informację o redukcji żołdu,
aż o jedną czwartą.
24
W zamian za zgodę żołnierzy na ogromną obniżkę żołdu cesarz
proponował prawdopodobnie polepszenie warunków służby oraz przydział własnościowy
broni i wyposażenia.
25
Filipik postanowił wykorzystać fakt obniżki żołdu na swoją korzyść.
Wraz z listem do Herakliusza wysłał rozkazy Maurycjusza dotyczące żołdu i nakazał je
upublicznić wśród żołnierzy.
Dzięki takiemu postępowaniu Pryskos kojarzył się tylko z obniżką żołdu, dodatkowo
gdy dowódca dotarł do armii, której dowodzenie zamierzał objąć zachowywał się wyniośle.
26
Ewagriusz tak przedstawił jego przybycie do obozującej armii:
Kiedy więc przybył na teren obozu, marszcząc brwi i rzucając spojrzenia pełne pogardy, w
zachowaniu i stroju pełen wyzywającej wprost buty, ogłosił parę rozporządzeń dotyczących
zarówno niezłomnej postawy, jaka powinna cechować żołnierzy wobec wrogów, jak i
21
Jego największym sukcesem była zwycięska bitwa pod Solachon, w której została rozgromiona perska armia
pod dowództwem satrapy Kardarigana. Sym. II.1-7.1.
22
Sym. II.18.26. Herakliusz Starszy był ojcem przyszłego cesarza Herakliusza.
23
Sym. III.1.1.
24
Sym. III. 1.2. Ewagriusz Scholastyk, VI.IV. F. Shlosser ma wątpliwości w jakiej formie był wypłacany żołd.
Autorka zastanawia się, czy żołnierze w ramach żołdu otrzymywali wyposażenie i broń, czy musieli ją zakupić
ze swojego żołdu oraz czy żołd różnił się w zależności od stopnia. F. Shlosser, The reign of the Emperor
Maurikios (582-602) A Reassessment, Athens 1994, s. 98. Z analizowanych w niniejszym tekście źródeł jasno
wynika, że żołnierze otrzymywali pełen żołd w monecie, a wyposażenie i broń musieli zakupić u wojskowych
pośredników, dokładnie tak jak w czasach Justyniana. Maurycjusz zaproponował uzbrojenie jako część żołdu
dopiero w 594 roku. W ramach rozróżnienia pensji żołnierzy wypowiedział się autor Strategikonu, traktatu
współczesnego czasom Maurycjusza. Żołd zależał od wyposażenia, stażu i stopnia żołnierza. Strategikon, I.2.
25
Tak Maurycjusz postąpił w roku 594. Sym. VII.1.1-9.
26
Wersję Symokatty przyjął również Kaegi twierdząc, że bunt był wynikiem knowań Filipika. W. Kaegi,
Byzantine Military Unrest 471-843 An Interpretation, Amsterdam 1981, s. 68. Kaegi twierdzi, że Maurycjusz
skazał przywódców buntu na śmierć, co jest błędem ponieważ, pomimo wyroków skazujących cesarz
zdecydował się darować im życie. Ewagriusz Scholastyk, VI.X.
szczegóły uzbrojenia, a wreszcie odczytał rozkaz o wysokości żołdu, którego mogą się
spodziewać ze skarbu państwa.
27
Takie postępowanie musiało rozwścieczyć żołnierzy, którzy jak zaznaczył historyk, od
dawna spodziewali się obniżki żołdu.
28
Pryskos zaprezentował się żołnierzom z jak najgorszej
strony, jego postawa była odpychająca, rozkazy, które przywiózł zmniejszały żołd, a na
domiar złego spiskował przeciwko niemu poprzedni dowódca. Wojsko otwarcie zbuntowało
się przeciwko swojemu nowemu dowódcy. Trudno jest ustalić, czy bunt został wywołany z
powodu obniżki żołdu, czy poprzez knowania Filipika przeciwko Pryskosowi. Relacje
Ewagriusza Scholastyka i Symokatty różnią się od siebie. Zdaniem historyka kościoła Filipik
był postacią pozytywną, natomiast Symokatta otwarcie oskarżał go o podżeganie do buntu.
29
Obaj historycy zgadzają się za to w ocenie postawy Pryskosa. Jeśli to faktycznie Filipik
sterował wydarzeniami w armii to srodze się zawiódł. Maurycjusz na wieśc o buncie wysłał
go do armii w celu uśmierzenia niepokojów, generał nie tylko nie został przychylnie przyjęty,
ale musiał salwować się ucieczką w obawie o swoje życie.
30
Dopiero mediacje patriarchy
Antiochii; Grzegorza zakończyły bunt. Duchowny obiecał przedstawicielom wojska
odpuszczenie przez cesarza wszelkich win i odwołanie rozkazów reformujących armię.
31
Personalne rozgrywki pomiędzy oficerami doprowadziły do zaprzepaszczenia
doskonałej okazji do przeprowadzenia reformy pensji w armii. Na kolejną okazję Maurycjusz
musiał czekać aż pięć lat. W roku 594 cesarz zdecydował się na zastąpienie Pryskosa swoim
bratem Piotrem. Generał został wysłany do obozu armii uzbrojony w listy zapowiadające
zdecydowane zmiany w finansowaniu armii. Maurycjusz zaproponował podział żołdu na trzy
części: ubrania, uzbrojenie oraz pieniądze.
32
W ten sposób żołd byłby wypłacany tylko w
jednej trzeciej w monecie, reszta byłaby w naturze. Tak jak w poprzednim przypadku
żołnierze byli świadomi zmian, które zamierzał zaproponować Maurycjusz. Gdy Piotr przybył
do obozu armii musiał zmierzyć się z otwartym buntem. Wszyscy żołnierze opuścili obóz
pozostając cztery mile od dawnego miejsca spoczynku. Cesarski brat nie zamierzał popełnić
błędów Pryskosa sprzed pięciu lat. Obok niekorzystnej reformy żołdu Maurycjusz zgodził się
na pewne ustępstwa mające zjednać wojsko do nowego porządku. Generał sprytnie
pokierował swoim wystąpieniem przed żołnierzami. Piotr przyznał, że żołd wypłacany w
27
Ewagriusz Scholastyk, VI.IV.
28
Ewagriusz Scholastyk, VI.IV.
29
Również Treadgold dostrzega ten problem. W. Treadgold, Byzantium and its Army..., s. 148.
30
Ewagriusz Scholastyk, VI.VI.
31
Ewagriusz Scholastyk, XII. Miało to miejsce w Wielki Piątek roku 589. Nie widzę potrzeby opisywania
całego buntu, ponieważ nie jest to celem niniejszego tekstu.
32
Sym. VII. 1.2. Treadgold nie zauważa drugiej próby reformy, która odniosła sukces. W. Treadgold, Byzantium
and its Army..., s. 148.
monecie zostanie obniżony do jednej trzeciej obecnego stanu, jednakże żołnierze otrzymają
nowe prawa:
[żołnierze] Otrzymali następujące gratyfikacje: Rzymianin, który zachowywał się dzielnie i
spotkał go pech [odniósł ranę] otrzyma w nagrodę za odwagę w obliczu niebezpieczeństwa
zwolnienie [przepustkę], zwolnieni ze służby żołnierze przebywające w murach miast będą
żywieni na koszt państwa, dzieci żołnierzy, którzy stracili życie w trakcie służby zostaną
zaciągnięte do armii w miejsce ich ojców.
33
Stosunkowo małym kosztem Maurycjuszowi udało się obniżyć wydatki budżetu
centralnego na armię o jedną trzecią. Większość gratyfikacji, choć atrakcyjna dla żołnierzy,
była również w interesie państwa. Przepustka za odniesienie rany nie była niczym
niezwykłym, ranny żołnierz i tak nie nadawał się do walki, równie dobrze mógł odbyć
rekonwalescencję poza macierzystą jednostką. Zdemobilizowani żołnierze pozostający w
miastach stanowili wartościowe wzmocnienie dla miejskich garnizonów w razie wrogiego
oblężenia. Zapewnienie większego bezpieczeństwa miastom kosztem żywności dla byłych
żołnierzy było dobrym i tanim rozwiązaniem. Obietnica zaciągnięcia w miejsce zmarłego
żołnierza jego syna również była opłacalna dla armii, ponieważ dzięki takiemu postępowaniu
problem z uzupełnieniami strat jednostek został częściowo rozwiązany. Tak więc Maurycjusz
nie tylko ograniczył żołd dla armii, ale również wprowadził trzy przepisy, które polepszały
kondycję armii oraz zwiększały obronność państwa. Starczyło osłodzić obniżkę żołdu poprzez
dodatkowe gratyfikacje.
Zmiany w systemie płac dla armii musiały być stałe, ponieważ źródła nie informują
nas o kolejnych reformach lub o odwoływaniu przepisów. Prawdopodobnie reforma płac
przeprowadzona przez Maurycjusza przetrwała do rządów Fokasa i została zniesiona dopiero
w trakcie ogromnej reformy armii przeprowadzonej przez Herakliusza. Dzięki obniżeniu
kosztów utrzymania wojsk Maurycjusz wydatnie wzmocnił finanse państwa. W
przeciwieństwie do swoich poprzedników cesarz nie obniżył tym samym sprawności armii
zachowując jej siłę i liczebność bez zmian. Opór żołnierzy przy drugiej próbie reform był
zdecydowanie mniejszy, a informacja przekazana przez Symokatte o tym, że armia była
świadoma planów cesarza świadczy o tym, że tym razem doskonale przygotowano się do
wprowadzenia zmian. Nie bez znaczenia pozostają dowódcy, którym przyszło wprowadzić
cesarskie rozporządzenia w życie. Za pierwszym razem był to wyniosły Pryskos, za drugim
razem brat Maurycjusza, posiadający tytuł cezara i cieszący się powszechnym szacunkiem.
33
Sym. VII.1.7.
Dzięki indywidualnym zdolnościom oratorskim Piotra oraz wyciągnięciu wniosków z
nieudanej próby udało mu się to czego nie potrafił dokonać Pryskos.
34
34
Zbiegiem okoliczności był zapewne fakt, że Piotr zastępował na stanowisku Pryskosa, tak jak pięć lat
wcześniej Pryskos zastępował Filipika. To również Piotr próbował przekonać wojsko w 602 roku do
przezimowania po barbarzyńskiej stronie Dunaju. Niestety armia zbuntowała się w wyniku czego Maurycjusz
stracił swój tron i życie.