32

REHABILITACJA W PRAKTYCE 4/2009

FIZYKOTERAPIA

L

eczenie uzdrowiskowe ukierunkowa-
ne jest głównie na leczenie chorych

ze schorzeniami przewlekłymi, najczęściej
w zakresie reumatologii, chorób układu
krążenia, ortopedii, neurologii, układu
oddechowego, gastroenterologii i innych.
W niewielkim procencie stosuje się również
wczesną rehabilitację krążeniową i narządu
ruchu w szpitalach uzdrowiskowych.

Poszczególne uzdrowiska różnią się mię-

dzy sobą zarówno rodzajem posiadanych
tworzyw naturalnych, jak i warunków
klimatycznych. Z powyższego względu
obowiązują tzw. kierunki lecznicze, które
są ogólnymi wskazaniami do leczenia
uzdrowiskowego i wymagają szczegó-
łowego ustalenia wskazań dla każdego
uzdrowiska. Kierunki lecznicze uzdrowisk
obejmują 18 grup i zespołów chorobowych,
które stanowią podstawę do ustalenia
odrębnych dla każdego uzdrowiska szcze-
gółowych wskazań do leczenia uzdrowisko-
wego. Statut każdego zakładu lecznictwa
uzdrowiskowego określa w szczególności
rodzaj i zakres udzielanych świadczeń
opieki zdrowotnej ustalonych na podsta-
wie przyjętych kierunków leczniczych,
wynikających z możliwości korzystania
z dostępnych naturalnych surowców
leczniczych i warunków klimatycznych
danej miejscowości.

Rola leczenia uzdrowiskowego

w procesie usprawniania osób

ze schorzeniami przewlekłymi

Bezwzględnym warunkiem przy kie-

rowaniu chorego do uzdrowiska, a na-
stępnie rozpoczęciu leczenia powinno
być przestrzeganie przeciwwskazań
i wskazań ogólnych do leczenia uzdro-
wiskowego oraz przeciwwskazań i wska-
zań szczegółowych danego uzdrowiska,
w którym jest przeprowadzane leczenie.
Zasada ta ma chronić kuracjuszy za-
równo przed negatywnymi skutkami
nadmiernego działania bodźcowego
w trakcie pobytu w uzdrowisku, jak
i przed późnymi następstwami, objawia-
jącymi się dopiero po powrocie do domu.
Ze względu na wielokierunkowe działa-
nie bodźcowe zasada ta ma szczególne
znaczenie właśnie w leczeniu schorzeń
przewlekłych.

Leczenie uzdrowiskowe ma charakter

kompleksowy i obejmuje różne metody
lecznicze, w tym postępowanie profilak-
tyczne oraz rekreacyjno-wypoczynkowe
stosowane w naturalnych warunkach
środowiska. Charakteryzuje się do-
borem licznych, skojarzonych metod
terapeutycznych, które wzajemnie
się uzupełniają i wzmagają korzystny
efekt leczniczy. Zazwyczaj leczenie
uzdrowiskowe uzupełnia i kontynuuje
podjęte wcześniej leczenie szpitalne
lub ambulatoryjne, co w istotny sposób

wzmacnia efektywność postępowania
prozdrowotnego.

Główne zalety leczenia uzdrowisko-

wego to:
− skuteczność,
− niska cena,
− dostępność,
− brak skutków ubocznych,
− fizjologiczny charakter,
− długie utrzymywanie się pozytywnych

efektów,

− akceptacja ze strony chorych.

Wielokierunkowość kuracji

Kuracja uzdrowiskowa jest wielokie-
runkowa i opiera się głównie na balne-
ologii oraz hydroterapii, klimatoterapii,
kinezyterapii, fizykoterapii, masażu,
farmakoterapii, dietetyce, psychoterapii
oraz na niektórych dziedzinach para-
medycznych.

W balneologii mają zastosowanie

zabiegi lecznicze, które oparte są na wy-
korzystaniu bodźców fizjologicznych,
z jakimi styka się organizm w otacza-
jącym go środowisku. W warunkach
uzdrowiskowych mechanizm tego
działania bodźcowego polega na ku-
mulowaniu wybranych nieswoistych
bodźców w wymiernym czasie, okre-
ślonej dawce i odpowiednim cyklu.
W wyniku takiego działania organizm
reaguje wyzwoleniem odpowiednich
mechanizmów adaptacyjnych. Z natury
rzeczy przyczynia się to do uruchomie-
nia rezerw ustrojowych, które powinny
poprawić sprawność mechanizmów
regulacyjnych organizmu.

Balneoterapia jest podstawowym

kierunkiem leczenia uzdrowiskowego.
Jego nazwa wywodzi się od łacińskiego
słowa balneum, czyli kąpiel, i terapia,
czyli leczenie. W balneoterapii stosuje
się naturalne tworzywa, które zostały
uznane za lecznicze. Zalicza się do nich
wody mineralne, wody swoiste i wody
swoiste mineralne, gazowe składniki wód
i powietrza oraz peloidy (borowina).

Wody lecznicze stosuje się w postaci

kąpieli w wannach, basenach i w od-
powiednich zbiornikach wodnych lub
w ich wydzielonej części oraz w postaci

Streszczenie
Lecznictwo uzdrowiskowe zajmuje się
leczeniem, profilaktyką i rehabilitacją
chorób przewlekłych, które stanowią
największy problem społeczny współ-
czesnej medycyny.
Kierunki lecznicze uzdrowisk obejmu-
ją 18 grup i zespołów chorobowych,
głównie choroby przewlekłe w zakre-
sie reumatologii, choroby układu krą-
żenia, ortopedii, neurologii, układu od-
dechowego, gastroenterologii i innych.
W niewielkim procencie w szpitalach
uzdrowiskowych stosuje się wczesną re-
habilitację krążeniową i narządu ruchu.
Leczenie uzdrowiskowe ma charakter
kompleksowy, uzupełnia i kontynuuje
podjętą wcześniej terapię szpitalną lub
ambulatoryjną. Kuracja uzdrowisko-

wa jest wielokierunkowa i opiera się
głównie na: balneologii, hydroterapii,
klimatoterapii, kinezyterapii, fizyko-
terapii, masażu, farmakoterapii, die-
tetyce oraz psychoterapii. Ze względu
na bodźcowy charakter tego leczenia
wymaga się przestrzegania przeciw-
wskazań i wskazań przy kierowaniu
chorego do uzdrowiska, a następnie
w trakcie leczenia w uzdrowisku. Z le-
czenia uzdrowiskowego korzysta w Pol-
sce koło 350-400 tys. chorych rocznie
w obiektach sanatoryjnych i szpitalach
uzdrowiskowych, 43 uzdrowiskach
statutowych, które są rozmieszczone
w 12 województwach.
Słowa kluczowe: lecznictwo uzdrowi-
skowe
Key words: health resorts treatment

33

REHABILITACJA W PRAKTYCE 4/2009

FIZYKOTERAPIA

nasiadówek, okładów, płukań i irygacji.
Do podstawowych kąpieli balneologicz-
nych zalicza się: kąpiele kwasowęglowe,
solankowe, siarczkowo-siarkowodorowe
i radonowe. Wody lecznicze mają również
zastosowanie w kuracji pitnej, czyli kre-
noterapii, a także w aerozoloterapii.

Tylko niektóre gazowe składniki

wód leczniczych stosuje się w postaci
odrębnych zabiegów, takich jak: suche
kąpiele kwasowęglowe, wdychanie ra-
donu w emanatoriach oraz oddychanie
powietrzem wokół tężni solankowych
i wdychanie aerozolu morskiego.

Peloterapia opiera się przede wszyst-

kim na zastosowaniu naturalnej nieprze-
tworzonej borowiny w postaci kąpieli,
nasiadówek, zawijań, okładów, fasonów
i tamponów oraz kąpieli w zawiesinie
borowinowej. Obecnie coraz częściej
stosuje się mechanicznie rozdrobnioną
borowinę w postaci pasty, czyli peloidy-
nę, którą wykorzystuje się w zabiegach
leczniczych, podobnie jak borowinę
naturalną.

Zabiegi lecznicze stosowane w balneo-

terapii i hydroterapii w zależności od in-
tensywności ich działania bodźcowego
określa się w trzech zakresach:
− zabiegi silnie bodźcowe (intensyw-

ne),

− zabiegi średnio bodźcowe (umiarko-

wane).

− zabiegi słabo bodźcowe (łagodne).

W lecznictwie uzdrowiskowym wpro-

wadzono praktyczny podział wszystkich
stosowanych zabiegów na podstawowe
i wspomagające. Stosuje się tylko jeden
zabieg podstawowy w danym dniu za-
biegowym; musi on trwać co najmniej
15 minut, z utrzymaniem właściwych
parametrów wykorzystywanego me-
dium.

Zabiegi podstawowe są zabiegami silnie

bodźcowymi i obejmują:
− kąpiele całkowite z zastosowaniem

wód leczniczych, całkowite zabiegi
z hydroterapii o dużym bodźcowaniu
oraz półkąpiele u osób w podeszłym
wieku lub z obniżoną wydolnością
krążenia;

− kąpiele borowinowe i kąpiele z pasty

borowinowej, zawijania całkowite
i połowicze oraz nasiadówki; zawijania
połowicze obejmują 50% dowolnych
części ciała z wyłączeniem głowy;

− baseny lecznicze z wodą leczniczą;
− sauna (3 cykle) i inne zabiegi o zbliżonej

intensywności.
Zabiegi wspomagające mogą być

stosowane kilka razy tego samego dnia
zabiegowego. Należą do nich:
− zabiegi wspomagające z zakresu bal-

neologii i hydroterapii obejmujące
wszystkie pół- i ćwierćkąpiele i kąpiele
częściowe oraz inne podobne zabiegi
wodne;

− zawijania częściowe z borowiny i pelo-

idyny, obejmujące do 25% powierzchni
ciała;

− wszystkie inne zabiegi, których inten-

sywność jest średnia lub słaba.
W Polsce znajdują się 43 uzdrowiska

statutowe, mające status spółek prawa
handlowego, których organem założyciel-
skim jest Ministerstwo Skarbu Państwa.
W części uzdrowisk utworzone są spółki
akcyjne, a w innych – spółki z ograniczo-
ną odpowiedzialnością. Uzdrowiskiem
statutowym jest miejscowość, której
został nadany status uzdrowiska i na te-
renie której prowadzone jest lecznictwo
uzdrowiskowe wydzielone w celu wy-
korzystania i ochrony znajdujących się
na jego obszarze naturalnych surowców
leczniczych. Uzdrowisko statutowe
posiada złoża naturalnych surowców
leczniczych o potwierdzonych właściwo-
ściach, klimat o właściwościach leczni-
czych, zakłady i urządzenia lecznictwa
uzdrowiskowego, spełnia wymagania
w stosunku do ochrony środowiska
oraz posiada infrastrukturę techniczną
w zakresie gospodarki wodno-ściekowej,
energetycznej, transportu zbiorowego
i prowadzi gospodarkę odpadami.

Uzdrowiska polskie są bardzo nierów-

nomiernie rozłożone; najwięcej znajduje
się w pasie południowym Polski, znacznie
mniej na obszarze wybrzeża Bałtyku
i zaledwie kilka w części środkowej
i wschodniej. W większości położone
są w najpiękniejszych rejonach kraju,
mają doskonałe warunki klimatyczne
i są bogate w złoża naturalnych tworzyw
leczniczych.

Leczenie uzdrowiskowe w Polsce

obejmuje około 350-400 tys. chorych
rocznie, którzy korzystają z ok. 46 000
łóżek w obiektach sanator y jnych
i szpitalach uzdrowiskowych. Poza tym
uzdrowiska stanowią poważną bazę
turystyczną, w której znajduje się około
80 000 miejsc, często wykorzystywanych
przez pacjentów w ramach leczenia
ambulatoryjnego.

Wielkość uzdrowisk polskich jest bar-

dzo zróżnicowana:
– 45% stanowią uzdrowiska liczące od 500

do 1500 łóżek;

− 31% stanowią duże uzdrowiska (po-

wyżej 3000 łóżek);

− 17% stanowią średnie uzdrowiska

(1500-3000 łóżek);

− 7% stanowią uzdrowiska małe (mniej

niż 500 łóżek).
Ze względu na położenie nad poziomem

morza (PN-2001/Z-11000) wyróżnia się
uzdrowiska: nizinne, podgórskie i górskie.
Uzdrowiska górskie i podgórskie stano-
wią 51,2% ogółu, natomiast uzdrowiska
nizinne to 48,8%.

Uzdrowiska statutowe znajdują się

w następujących 12 województwach:

− dolnośląskie: Cieplice Śląskie Zdrój,

Czerniawa-Zdrój, Długopole-Zdrój,
Duszniki-Zdrój, Jedlina-Zdrój, Kudo-
wa-Zdrój, Lądek-Zdrój, Polanica-Zdrój,
Przerzeczyn-Zdrój, Szczawno-Zdrój,
Świeradów-Zdrój;

− kujawsko-pomorskie: Ciechocinek,

Inowrocław, Wieniec-Zdrój;

− lubelskie: Krasnobród, Nałęczów;
− małopolskie: Krynica-Zdrój, Muszyna,

Rabka-Zdrój, Swoszowice, Szczawnica,
Piwniczna, Wapienne, Wysowa, Żegie-
stów-Zdrój;

− mazowieckie: Konstancin Jeziorna;
− podkarpackie: Horyniec-Zdrój, Iwonicz-

-Zdrój, Polańczyk, Rymanów-Zdrój;

− podlaskie: Augustów, Supraśl;
− pomorskie: Sopot, Ustka;
− śląskie: Goczałkowice-Zdrój, Ustroń;
− świętokrzyskie: Busko-Zdrój, Solec-

-Zdrój;

− warmińsko-mazurskie: Gołdap;
− zachodnio-pomorskie: Kamień Po-

morski, Kołobrzeg, Połczyn-Zdrój,
Świnoujście.



J. W

IESŁAW

K

OCHAŃSKI

Wyższa Szkoła Fizjoterapii z siedzibą we Wrocławiu

Piśmiennictwo
1. Kochański J.W.: Wody lecznicze mające

zastosowanie w balneologii. „Fizjoterapia”,
1999, 3, 57.

2. Kochański J.W.: Ogólne i szczegółowe wska-

zania oraz przeciwwskazania do leczenia
uzdrowiskowego. „Balneologia Polska”,
2000, 1-2, 98.

3. Kochański J.W.: Kompendium balneoterapii.

„Wyższa Szkoła Fizjoterapii”, Wrocław
2000.

4. Kochański J.W.: Balneologia i hydroterapia.

Wydawnictwo AWF we Wrocławiu, Wrocław
2002.

5. Kochański J.W.: Lecznictwo uzdrowisko-

we. Wyższa Szkoła Fizjoterapii, Wrocław
2008.

Kierunki lecznicze uzdrowisk

• Choroby ortopedyczno-urazowe
• Choroby układu nerwowego
• Choroby reumatyczne
• Choroby kardiologiczne i nadciśnienie
• Choroby naczyń obwodowych
• Choroby górnych dróg oddechowych
• Choroby dolnych dróg oddechowych
• Choroby układu trawienia
• Cukrzyca
• Otyłość
• Choroby endokrynologiczne
• Osteoporoza
• Choroby skóry
• Choroby kobiece
• Choroby nerek i dróg moczowych
• Choroby krwi i układu krwiotwórczego
• Choroby oka i przydatków oka
• Choroby zawodowe