Camilo Jose Cela

Mazurek dla dwóch nieboszczyków

Przełożyła Elżbieta Komarnicka

Tytuł oryginału

"Mazurca para dos muertos"

...our thoughts they were palsied and sere, Our memories were treacherous and sere.
Edgar A. Poe, Ulalume

Deszcz pada cicho i bezustannie, pada niechętnie, acz z bezbrzeżną cierpliwością, wiecznie

jednakowo, pada na ziemię, która ma ten sam kolor co niebo, miedzy bladą zielenią a
bladopopielatą szarością, i linia gór jest już od dawna zatarta.

- Od wielu godzin?
- Nie, od wielu lat. Linia gór zniknęła, kiedy zabito Lazaro Codesala, widać Pan Bóg nie

chciał, żeby ktoś ją znowu oglądał.

Lazaro Codesal zginął w Maroku, na stanowisku w Tizzi-Azza; zabił go Maur,

najprawdopodobniej ze szczepu Kabylów z Tafersitu. Lazaro Codesal potrafił świetnie
majstrować dzieci dziewczynom, zresztą robił to z zamiłowania, i miał ogniste włosy i
błękitne spojrzenie. Lazaro Codesal umarł młodo, dwudziestu lat nie doczekawszy, no i co
mu z tego przyszło, że we władaniu kijem nie miał równego sobie w promieniu pięciu mil, a
może i dalej? Lazaro Codesala Maur zabił podstępnie, zabił go, kiedy ten onanizował się w
cieniu figowca, wszyscy wiedzą, że cień figowca szczególnie sprzyja grzechom, dla których
potrzeba skupienia; Lazaro Codesala, przy spotkaniu twarzą w twarz, nie zabiłby nikt, ani
Maur, ani Asturyjczyk, ani Portugalczyk, ani Leontyńczyk, ani nikt inny. Linia gór zatarła
się, kiedy zabito Lazaro Codesala, i już jej więcej nie oglądano.

Pada tyleż monotonnie co zawzięcie od dnia świętego Rajmunda Nienarodzonego, czy

może jeszcze dłużej, a dziś mamy świętego Makarego, który przynosi szczęście w kartach i
na loterii. Już ponad dziewięć miesięcy mży wolno i bezustannie na polne trawy i na szyby
mojego okna, mży, ale nie jest zimno, to znaczy nie za bardzo zimno; gdybym umiał grać na
skrzypcach, spędzałbym wieczory grając na skrzypcach, ale nie umiem; gdybym umiał grać
na organkach, to wieczorami grałbym na organkach, ale nie umiem. Jedyne, co umiem, to
grać na dudach, ale na dudach nie gra się w domu. Więc jako że nie umiem grać ani na
skrzypcach, ani na organkach, a na dudach nie gra się w domu, spędzam wieczory w łóżku
wyprawiając świństwa z Benicją (później powiem, kim jest Benicją, która ma sutki jak
kasztany), w stolicy można iść do kina i obejrzeć film z młodą znakomitą sopranistką Liii
Pons w roli głównej, jak piszą w gazetach, ale tu nie ma kina.

Na cmentarzu bije źródło czystej wody, która obmywa kości zmarłych i niezwykle zimną

wątrobę zmarłych; nazywają je Gadającym Źródłem, a trędowaci moczą w nim swoje ciała
szukając ukojenia. Kos śpiewa na tym samym cyprysie, na którym nocą słowik intonuje swój
samotniczy lament. Teraz już prawie nie ma trędowatych; to nie to co dawniej, kiedy było ich
pełno i gwizdali jak sowy, powiadamiając się, że nadchodzą braciszkowie z misji, by udzielić
im rozgrzeszenia.

Żaby zazwyczaj budzą się każdego roku po świętym Józefie i ich rechot zwiastuje, że już

powoli zbliża się wiosna, a z nią złe wieści i kłopoty. Żaby to zwierzątka magiczne i na wpół
zaklęte; gotując główki żab, pięć albo sześć żabich główek razem z kwiatem tuberozy,
otrzymuje się syrop, który pobudza do życia i leczy humory oblubienic jak też piekący ból
błony dziewiczej. Żaby są trudne do oswojenia, bo kiedy są już prawie oswojone, traci się
cierpliwość i rozgniata się je jednym uderzeniem. Najlepiej w całym kraju oswaja żaby
Policarpo od Melasy - żaby, kosy, łasice, lisy, wszystko. Policarpo od Melasy oswoi każde
zwierzę, nawet wydrę i rysia, tylko że teraz rysiów nie ma; nigdy jednak nie poradził sobie z
dzikiem, bo to bestia nierozumna i ani nie słucha, ani nie kojarzy. Policarpo od Melasy,
któremu brakuje trzech palców u ręki, mieszka w Cela de Camparrón i czasami podchodzi aż
do szosy, żeby zobaczyć, jak przejeżdża autobus z Santiago, w którym zawsze podróżuje
dwóch albo trzech księży żujących suszone figi. Policarpo został ugryziony przez konia i
stracił u prawej ręki trzy palce: wskazujący, środkowy i serdeczny, ale przy pomocy małego i

kciuka radzi sobie całkiem nieźle.

- Nie mogę grać na dudach ani na akordeonie, ale co mi za różnica, kiedy i tak nie umiem?
W Orense, w domu publicznym u Szlai, jest ślepy akordeonista, musiał już chyba umrzeć,

tak, jasne, teraz pamiętam, umarł równo w tydzień po Hitlerze, wiosną 1945 r., który gra
melodie jawajskie i marsze dla rozrywki klientów - mówię, jak to było wtedy - nazywa się
Gaudencjo Beira, uczył się w seminarium, ale go stamtąd wyrzucili, kiedy stracił wzrok, na
krótko przedtem, zanim oślepł ze szczętem.

- I dobrze sobie radzi z miechem?
- Jeszcze jak, wprost świetnie! Muszę powiedzieć, że to prawdziwy artysta, taki akuratny,

zacny, uczuciowy, a gra wzruszająco i z wielkim przejęciem.

Gaudencjo w burdelu, gdzie zarabia na życie, prezentuje całkiem urozmaicony repertuar,

ale jest taki jeden mazurek Ma petite Mariannę, którego zagrał tylko dwa razy, w listopadzie
1936 roku, kiedy zabili Chojraka, i w styczniu 1940, kiedy zabili Puszczyka. Nigdy więcej
nie chciał go zagrać.

- Nie, nie, ja wiem, co robię, wiem aż za dobrze, to gorzka muzyka i nie wolno z nią igrać.
Benicja jest siostrzenicą Gaudencja i daleką kuzynką Gamuzów, których jest dziewięciu,

Policarpa od Melasy i zmarłego Lazaro Codesala. Tu w okolicy wszyscy jesteśmy mniej lub
bardziej spokrewnieni wyłączywszy Carrouposów, z których każdy bez wyjątku ma wykwit
świńskiej skóry na czole.

Pada na wody Arnego, które wprawiają w ruch młyńskie koła i straszą suchotników,

podczas gdy Catuxa Bainte, wariatka z Martina, włóczy się nago po wzgórzu Esbarrado z
mokrym biustem i włosami aż do pasa.

- Zejdź z drogi, niepoprawna grzesznico, żyjesz w grzechu śmiertelnym i będziesz się

smażyła w piekielnym ogniu! .

Pada na wody Bermun, które pędzą w podskokach wygwizdując swoje litanie i liżąc pnie

dębów, podczas gdy Fabian Minguela, czyli Puszczyk, ptak śmierci, ostrzy swój nóż na
kawałku piaskowca.

- Zejdź z drogi, zejdź z drogi, zły człowieku, odpowiesz za wszystko na tamtym świecie!
Raimundo z Casandulfów uważa, że Fabian Minguela obnosi po świecie dziewięć cech

skurwysyna.

- A co to za cechy?
- Bądź cierpliwy, z czasem poznasz je wszystkie po kolei.
Najstarszy z Gamuzów nazywa się Baldomero, to znaczy tak się nazywał, bo już nie żyje,

Baldomero Marvis Yentela albo Fernandez, niektórzy mówili na niego Fernandez, to
wszystko jedno, ale znany był jako Chojrak, gdyż miał zdecydowany charakter i nie bał się
ani żywych, ani umarłych. W dniu św. Jakuba Apostoła w 1933 r., w Tecedeiras, które leży
przy szosie z La Gudina do Lalin, nie dojeżdżając do dolmenu z Corredoiry, Chojrak rozbroił
dwóch policjantów, związał im ręce na plecach i odstawił do koszar wraz z karabinami, za
uprzednim pokwitowaniem. Najpierw miał dostać za to parę kijów, w końcu nie dostał, a obaj
policjanci zostali wywaleni na zbitą twarz, podobno za tępotę i nieudolność; nie byli tutejsi i
nikt nie wie, skąd pochodzili, wyjechali i słuch po nich zaginął. Chojrak ma na ramieniu
sprośny tatuaż: czerwono-niebieska żmija oplata ciało nagiej kobiety.

Chojrak urodził się w 1906 r., w tym samym roku, w którym brał ślub król Alfons XIII, i

mając dwadzieścia lat ożenił się z Loliną Moscoso Rodriguez, kobietą o takim
temperamencie, że trzeba ją było kijem poskramiać. Lolina umarła w głupi sposób,
stratowana przez spłoszonego byka, który zmiażdżył ją o drzwi zagrody. Lolina już była
wdową, kiedy umarła, była wdową już od czterech czy pięciu lat. Chojrak ma tylko braci, a
żadnej siostry. Rodzice dziewięciu Gamuzów, czyli Baldomero Marvis Casares, Flakarz, i
Teresa Yentela (albo Fernandez) Yalduide, Filuta, zginęli w 1920 r. w głośnej katastrofie
kolejowej na stacji Albares, zaraz potem jak wyjechali na wpół uduszeni z tunelu w Lazo,
który jest niby grób bez dna, grób, który nigdy się nie zapełni; było wtedy ponad sto ofiar, po
okolicy krążyły wieści, że wielu pochowano jeszcze żywych, żeby zaoszczędzić formalności,
ale to chyba nieprawda.

Następny Gamuzo to Tanis, którego nazywają Kadukiem, bo nie musi się zbytnio wysilać,

żeby co złego wymyślić. Tanis jest żonaty z Rosą Roucón, córką celnika miejskiego z Orense,
Rosa ma pociąg do anyżówki i dzień jej schodzi na drzemce, nie jest zła, to trzeba przyznać,
ale tej anyżówki trochę nadużywa. Tanis uprawia ziemię i hoduje bydło, tak jak jego starszy

brat i jak ten, który idzie zaraz po nim, i jak jego kuzyn Policarpo od Melasy, co to oswaja
ptaki, żaby i inne dzikie zwierzątka, wszyscy oni są też z zamiłowania zapalonymi
koniarzami i nie zawodowo, a dla przyjemności, z wielką wprawą ścigają po lasach dzikie
konie, strzygą je i znakują w zagrodzie, w tumanach kurzu, wśród rżeń dwojakiego rodzaju (z
wściekłości i ze strachu) i w pocie, w strugach potu. Tanis ma duże wyczucie i zawsze
wygrywa zakłady z obcymi.

- Odżałuj te stracone cztery reale, stary, i wypij z nami szklaneczkę, bo nie chcemy tu siać

niezgody, i zapamiętaj sobie na zawsze to powiedzenie, które bardzo podnosi na duchu:
chwała Bogu, ptaszek nuci, że po zimie wiosna wróci.

Kiedy nadchodzą upały, teraz trzeba na nie jeszcze trochę poczekać, Kaduk lubi włazić

razem z Catuxą Bainte, wariatką z Martina, obydwoje na golasa, do sadzawki przy młynie
Łucja Mouro, gdzie wykorzystuje jej ciało, które ma coś ze żmii i z dzikiego kota, zresztą
wykorzystywać tak dosłownie to jej nie wykorzystuje, bo ona ani nie ucieka, ani nigdy nie ma
dosyć, a poza tym klaszcze w ręce i pomrukuje radośnie przy każdym zanurzeniu i
zachłyśnięciu. Wariatka z Martińa nie umie pływać i bardzo to zabawnie wygląda, jak przy
tąpią się, kiedy podrzuca rytmicznie pośladkami.

Benicja ma sutki jak łuskane kasztany, wszyscy to wiedzą, jak kasztany na świętego Jana,

kiedy przejrzałe. Benicja ma gorącą krew i nigdy się nie męczy, ani nie nudzi. Benicja ma
niebieskie oczy i w łóżku jest bardzo wesoła i nieprzyzwoita. Benicja była mężatką właściwie
na dobrą sprawę może do tej pory jest zamężna z jednym Portugalczykiem, trochę
pedałowatym, który chodził z kukiełkami po okolicy, czasem docierał aż za Leon, ale uciekła
od męża i znowu wróciła w rodzinne strony.

Matka Benicji jest siostrą Gaudencja, ślepca, który gra na akordeonie u Szlai. Benicja

Segade Beira ma władczy chód i zawsze się śmieje, jest jak błogosławieństwo. Jej matka
umie czytać i pisać, Benicja nie, czasami rodziny zaczynają się staczać i wtedy nic ich nie
zatrzyma, póki nie roztrzaskają się o dno albo nie odkryją źródełka ze złotym kruszcem, teraz
chyba już nie ma ani jednego takiego źródełka. Matka Benicji ma na imię Adega i gra na
akordeonie prawie tak dobrze jak jej brat; polkę Fanfinette wykonuje po mistrzowsku.

- Ja pochodzę z Yilar do Monte, które leży pomiędzy skałkami Sarnoso i wzgórzem

Esbarrado, i wiem, co kto wyssał razem z mlekiem matki. Pan, don Camilo, pochodzi z
bitnego rodu i z tego można być dumnym. Pański dziadek zatłukł kijem Xana Amieirosa,
tego, co miał młyn na rzece Pedrinas, i musiał zniknąć na czternaście lat, wyjechał do
Brazylii, pan wie o tym dobrze. Ja pochodzę z Yilar do Monte, to dalej niż do Silvaboa i
Ricobelo, trzeba jeszcze przejść parę górek i dolinek, ale mój nieboszczyk mąż, znaczy się
Cidran Segade, pochodził z Cazurraąue, spod skałek w Portelinie - oni z tymi z Zamoiros
nawet się nie witali, widać mieli ich za hetkę--pętelkę. Mówię to, żeby pan wiedział, że
jestem swój człowiek, a nie żadna przybłęda, bo teraz plącze się dużo tego tałatajstwa. Nawet
możemy być spokrewnieni, niech Bóg mnie skarżę, jeśli kłamię! Pański dziadek wyjechał do
Brazylii będzie więcej jak sto lat temu, za Elżbiety II. Pański dziadek miał skandaliczny
romans, pan daruje, ale tak mówią, z Manechą Amieiros, siostrą Xana i tego drugiego, nie
pamiętam, jak się nazywał, chyba Fuco, tak, nazywał się Fuco i miał tylko jedno oko, to nie
znaczy, że drugie stracił, nie, po prostu miał tylko jedno oko pośrodku głowy, taki się już
urodził. Pański dziadek i Manechą Amieiros spotykali się w pieczarze . w sosnowym lesie
przy Bouzas, zrobili tam sobie posłanie z suchych hortensji i palenisko, żeby smażyć
kiełbaski albo żeby się ogrzać. Pewnej nocy obaj bracia Manechy czekali na pańskiego
dziadka przy zakręcie do Clavilino, jeden miał przy sobie maczetę, a drugi żelazny drąg,
wiadomo, po to żeby go zabić, ale pański dziadek najechał na nich koniem i zwalił z nóg.
Fuco, ten z jednym okiem, rzucił drąg i pognał jak opętany, ale Xan stawił czoło i zaczęli
walczyć. Xan wsadził pańskiemu dziadkowi maczetę w bok, ale don Camilo, który nie był
zbyt wysoki, ale za to odważny, wziął się w garść i powalił Xana tym samym drągiem, który
rzucił jego brat, kiedy uciekał jak śmierdzący tchórz. Mówią, że jak zrobili sekcję zwłok, to
był piękny widok! Nieboszczyk miał płuca całkiem jak ta woda. Nieźle musiał oberwać!

Trzecim z Gamuzów jest Roąue; chociaż nie jest księdzem, mówią na niego Kleryk z

Comesani, nie wiadomo dlaczego. Kleryk z Comesani ma nadzwyczajnego fiuta, sławnego w
całej okolicy, o którym mówi się nawet za Ponferradą w Królestwie Leon. Fiut Kleryka z
Comesani jest być może tak samo okazały jak księdza z San Miguel de Bucinos, w
odpowiednim czasie będzie jeszcze mowa o nim w naszej z życia wziętej historii. Turystom,

kiedy chce się ich zadziwić, pokazuje się klasztor w Oseira, ślad, który zostawił diabeł na
wzgórzu Cargadoira - widać tam wyraźnie odcisk jego kozich kopyt - i właśnie tego kutasa,
który jest, jak to mówią, darem bożym.

- No, Roque, pokaż państwu to, co wiesz, państwo są małżeństwem, przyjechali z Madrytu.

Będzie kieliszek trzcinówki.

- Mają być dwa.
- Dobra, dwa.
Wtedy Roąue rozpina rozporek i wyciąga na światło dzienne ów obiekt zainteresowania,

który zwisa mu aż do kolan jak zdechły lis. Roąue, choć już powinien przywyknąć, zawsze
się czuje trochę speszony w takiej chwili.

- Pani wybaczy, senora, tak to on się nie najlepiej prezentuje, ale bo jeszcze nie nabrał

śmiałości!...

Jego żona, to znaczy Chelo Dommguez z Avelainosów, kiedy mąż jej mówi, żeby rozłożyła

nogi, przewiązuje mu część serwetką, żeby nie wszystek się zmieścił, i tak się jakoś broni.

- Strzeż nas, święty Fallustusie, żeby Bóg przyjął nas wszystkie do siebie po spowiedzi

świętej, amen.

Adega wie dobrze, co się zdarzyło, ale przez długi czas trzymała to w tajemnicy.
- Nie musi pani milczeć, skorośmy tej samej krwi.
- Nie, proszę pana, i nie chcę, już dość się namilczałam! Wypije pan kieliszeczek orujol
- Czemu nie, dziękuję bardzo.
Aż przyjemnie patrzeć, jak spada ta litania pełna spokoju, bo to brzmi jak litania, kiedy tak

siąpi cierpliwie na pole, na dach i na okna werandy.

- Papiery to ukradł mój brat Secundino w sądzie w Carballińo, a prawdę powiedziawszy

pozwolił je sobie ukraść pisarz sądowy Xian Mosteirón, karabinier nazywany Kulasem z
Maranis, bo mój brat, który nie liczył się z pieniędzmi, dał mu pięć pesos na rozpustę i drugie
pięć na cele dobroczynne, razem dziesięć. Chojraka zabił taki jeden, który sam już nie żyje, i
to dawno, pan wie lepiej ode mnie i nie mówię tego ot, tak sobie. Mężczyźni z Cazurraque są
porywczy i dlatego my, kobiety z Yilar do Monte i z innych miejscowości, dogadywałyśmy
się z nimi, bo babom w gruncie rzeczy chodzi o to, żeby ktoś im łoił skórę. Puszczyk nie
pochodzi stąd, no tak, jego ojciec, cała rodzina, mieszka tu od dawna, ale są z innych stron,
wygląda na to, że pochodzą z Maragaterii, ale jak to mówią - głowy nie dam, bo panu nie
chciałabym kłamać. Jak pan weźmie na służącą moją wnuczkę Xilę, która ma już dwanaście
lat i według mnie jeszcze jej nie w głowie świństwa, to podaruję panu te papiery i dodam do
tego buty umrzyka, który zabił Chojraka, wiem, że to niewiele warte, ale zawsze pamiątka.
Mój brat Secundino zawsze miał w nich pełno tabaki, bardzo go śmieszyły; ksiądz z Santa
Maria de Carballeda, skąd pochodził pański krewniak święty Fernandez, nawet mu
powiedział, że jeżeli nie zakopie tych butów w święconej ziemi, to pójdzie do piekła. Mój
brat Secundino wcale się nie przejął, nie bał się piekła, bo uważał, że Pan Bóg bardziej lubi
życie i dobre jedzenie niż piekło i głód. Proszę sobie nalać więcej orujo, bo strasznie zimno.

Pierwszą cechą skurwysyna są rzadkie włosy. Fabian Minguela ma włosy słabe i

przerzedzone.

- A jakiego koloru?
- To zależy od dnia.
Czwarty i piąty z Gamuzów, to znaczy Celestino i Ceferino, są bliźniakami, obaj poszli na

księdza, uczyli się w seminarium i z tego, co mówią, obaj wyszli na niezbyt cnotliwych.
Celestino, nazywany Kaczanem, jest w parafii Sam Miguel de Taboadela. Ceferino,
przezywany Szczurkiem, objął parafię w San Adrian de Zapeaus, w okręgu Rairiz de Yeiga,
teraz go przeniesiono do Santa Maria de Carballeda, w Pinor de Cea, na miejsce zmarłego
don Silvia.

Tak, aż miło popatrzeć, jak tak ciągle pada i pada, zimą i latem, w dzień i w nocy, na ziemię

i na grzechy, na mężczyzn, na kobiety i na bydlęta.

Baldomero Chojrak był odważny jak wilk z Zacumeiry i nikt nie mógł stawić mu czoła;

jego brat Kaduk podnosi człowieka jedną ręką bez podpórki nawet nie otwierając ust; ich brat
Kleryk z Comesańi, to znaczy Roąue, jest cokolwiek wstydliwy, ich bracia Celestino Kaczan
i Ceferino Szczurek, jak już wiadomo, dostali święcenia i grają całkiem nieźle w domino i w
korelatywę. Kaczan jest myśliwym (zające i dzikie gołębie), a Szczurek wędkarzem (brzany i
trocie, a przy odrobinie szczęścia nawet pstrągi). Jeszcze zostaje czterech Gamuzów.

Adega jest kobietą zapobiegliwą, ale jednocześnie szczodrą, za młodu musiała być bardzo

zdrowa i seksowna, gościnna i chętna do zabawy.

- Mówią, że ten umrzyk, który zabił Chojraka, zabił też i mojego nieboszczyka męża i wielu

innych, będzie ze dwunastu, widać skurwysynowi, pan wybaczy, spodobało się pociąganie za
cyngiel, ja tego nie wiem na pewno, ale kiedy tego umrzyka zakatrupili, postawiłam świeczkę
Panu Jezusowi od Św. Królowej Maryi z Oseira. Niektórzy umarli zostawiają po sobie żal, ale
niektórzy sprawiają dużo radości, prawda, proszę pana? A jeszcze innych to się człowiek boi,
takich topielców na przykład albo zadżumionych, a niektórzy znowu są śmieszni, najbardziej
to wisielcy, jak się tak kołyszą na wietrze. Jak byłam młoda, to w Bouza da Fondo widziałam
wisielca tak solidnie powieszonego, że dzieciaki bujały się na jego nogach, jak gdyby nigdy
nic, potem policja odgoniła chłopaków, bo pan sędzia okazał się bardzo surowy, to był taki
przeczulony Kastylijczyk, nazywał się don Leon i nie znał się na żartach, pamiętam go jak
dziś. Teraz zanikają dawne obyczaje, wszystko przez te samoloty.

Pamięć Lazaro Codesala nie zginęła jeszcze wśród ludzi. Nie tylko Adega zna te historie.

Pewnej nocy, kiedy schodził z Cabreiry i podśpiewywał, Lazaro Codesal zawsze śpiewał,
żeby było wiadomo, że się zbliża albo że przechodzi, w Cruz del Chosco zastąpił mu drogę
jakiś mężczyzna.

- Ja jestem sam i pan też samotny jak palec.
- Zejdź mi z drogi, nie szukam zwady. Idę w swoją stronę.
Sytuacja stała się napięta i mężczyźni rozdzielili pomiędzy siebie ze sto kijów, a może i

dwieście. Lazaro Codesal przetrącił tamtemu krzyż, przywiązał mu ręce na plecach do jego
własnego kija i puścił wolno.

- Zjeżdżaj do domu, nich cię żona rozwiąże. I następnym razem nie zaczepiaj spokojnych

ludzi, bo potem tak się to kończy.

Wtedy jeszcze widać było linię gór, gdyby nie ten zdradziecki Maur, ta linia nigdy by się

nie była zatarła. Tutaj figowce słabo się przyjmują, gdybym był bogaty, poszukałbym
miejsca, gdzie rosną zdrowe, dorodne drzewa figowe, i kupiłbym na cześć Lazaro Codesala,
kawalera, który władał kijem jak nikt inny, całą setkę, żeby ptaki zjadły wszystkie figi. Jaka
szkoda, że człowiek nie jest tak bogaty i nie może robić różnych rzeczy, zwiedzać świata,
darowywać kobietom pierścionków, kupować drzew figowych... Jak się nie umie grać na
skrzypcach ani na organkach, to się wieczory spędza w łóżku. Benicja jest jak posłuszna
maciora, nigdy nie powie nie. Benicja nie umie czytać ani grać na akordeonie, ale jest młoda i
robi świetne naleśniki; umie też człowiekowi dogodzić, jak przyjdzie co do czego, i ma sutki
słodkie, wielkie i twarde jak kasztany. Adega prowadzi rachunek wisielców.

- Ten niedojda z Bidueiros, który był nieślubnym dzieckiem księdza z San Miguel de

Bucinos, nie powiesił się sam, tylko jego powiesili dla wprawy. Ksiądz z San Miguel de
Bucinos nazywa się don Marexildo Agrexan Fenteira i jest sławny z powodu swoich
wiadomych rozmiarów; kiedy don Merexildo nastawi oręż, to, niech Bóg mi wybaczy,
wygląda, jakby niósł sosnową kłodę pod sutanną. Gdzie ksiądz z tym idzie, ojcze wielebny?
A idę, może mi go jaka parafianka obłaskawi, ty diabelski sukinsynu! (Albo ty diabelska
dziwko, jeżeli go pyta kobieta.) Pan wybaczy, don Camilo. Chcę pana poczęstować
kiełbaskami, na pewno nie zaszkodzą, a są bardzo pożywne. Mój świętej pamięci Cidran miał
tyle siły, bo połykał te kiełbaski w całości; mówię panu, gdyby ten umrzyk, co go zabił, nie
podszedł go jak lisa, toby go nie zabił nigdy, strzelili mu w plecy, nawet mu się obejrzeć nie
pozwolili, jakby mu tylko pozwolili, to ten umrzyk razem ze swoimi kumplami, jeżeli w
ogóle miał kumpli, jeszcze by do tej pory uciekał.

Ksiądz z San Miguel de Bucinos żyje otoczony rojem much, widocznie jest słodki w

smaku.

- I to mu nie przeszkadza?
- Przeszkadza, ale jakoś wytrzymuje, bo co może zrobić?
Szósty z Gamuzów to Kawalarz, ma na imię Matias, wie coś niecoś o chiromancji i zna

parę sztuk magicznych. Matias był kościelnym w parafii Santa Maria la Mądre w Orense, ale
potem, kiedy się trochę wycwanił, zaczai pracować w fabryce trumien "Odpoczywanie",
gdzie ma niezłą pensję. Kawalarz jest bardzo żywotny, tańczy z wyczuciem rytmu, ma dobry
głos i nie fałszuje, a także gra w bilard z dużym powodzeniem (są miesiące, że wygrywa
tysiąc peset i więcej). Kawalarz jest bardzo wesoły i dowcipny i opowiada kawały o Otto i
Fritzu z niemieckim akcentem. Kawalarz jest wdowcem, jego nieboszczka żona, Purina, która

umarła na gruźlicę - widać suchotnicza wiedźma skutecznie ją zauroczyła - była siostrą Lolińi
Moscoso, tej od najstarszego brata, w tamtej rodzinie córki nie wytrzymywały zbyt długo,
umierały, zanim zdążyły uprzykrzyć się mężom.

- I zostawiały po sobie wielkie zamieszanie?
- Raczej nie: przeciętne.
Adega idzie po kiełbaski i po jeszcze trochę wódki, kiełbaski i wódka Adegi na pewno nie

zaszkodzą i są bardzo pożywne.

- Na niedojdzie z Bidueiros zrobili próbę i na moim nieboszczyku mężu też, tylko że w inny

sposób, podłych ludzi nigdy nie brakuje, ale wtedy, w latach wojny, ludzie byli jeszcze gorsi.
Pan Bóg musi ich ukarać, bo tak zostać nie może, wielu już wezwał do siebie, a mało któremu
dane było umrzeć w łóżku i tak jak należy, w przytomności pierworodnego syna, który by
ojcu zamknął oczy. Widzi pan, jak skończył ten, który zabił Chojraka i jeszcze mojego
nieboszczyka męża. Zabijał, zabijał, a w końcu sam nie wyszedł żywy z Meixo Eiros; kto
krew przelewa, krwią się zalewa. Nie muszę panu tego mówić, pan wie lepiej ode mnie, że
umrzyk, który zabił Chojraka i mojego nieboszczyka męża, został zaskoczony przez
pańskiego krewniaka i zginął przy źródle w Bouzas do Gago, jak pan nie chce, niech pan nie
potwierdza. Rosalię Trasulfe nazwano Głupią Kozą, bo jest bardzo bezwstydna, zawsze taka
była. Rosalia Trasulfe rozpięła bluzkę, wyjęła obie piersi i powiedziała do tego umrzyka, co
chodził i zabijał ludzi: chodź, możesz possać, mnie tam wszystko jedno, ja chcę tylko żyć, nic
więcej. A teraz powiada: tak, on ssał mi te piersi, to prawda, i resztę też przeleciał, ale ja
jednak żyję, a poza tym wymyłam sobie wszystko bardzo dokładnie, i piersi, i przyrodzenie, i
nawet sumienie wymyłam. Aż miło słuchać, jak tak mówi!

Każdy z Gamuzów ma swój przydomek, to nieczęsto się zdarza, ale czasem tak. Juliana

Marvisa Yentelę, alias Fernandeza, czyli Juliana Gamuzo, nazywają Cwaniakiem, bo jest
chytry jak lis, szybki jak iskra i ma świetny refleks. Cwaniak ma zakład zegarmistrzowski w
Chantadzie, to znaczy nie on, tylko jego żona, ten zawędrował najdalej, ale trafił dobrze.
Cwaniak ożenił się z tamtejszą wdową, Pilar Maure Pernas, która fuksem została właścicielką
zakładu zegarmistrzowskiego: pierwszy mąż Pilar, czyli Urbano Dapena Escairón, szef firmy,
zmarł na skręt kiszek i cały interes odziedziczył ich syn Urbanito, który zawsze był bardzo
wątły i wkrótce umarł na anemię, a wtedy zakład przeszedł na Pilar, bo taka jest kolejność
według prawa. Cwaniak i Pilar mają pięciu synów i trzy córki, wszystkie dzieci zdrowe i
dorodne. Szansę, żeby Cwaniak został właścicielem zakładu, są nikłe, to więcej niż pewne,
ale on się tym nie martwi, wystarcza mu, że jest wspólnikiem i że dzieciaki mają co jeść i
mogą się uczyć.

- Głupia Koza pozwalała, żeby jej piersi ssał ten umrzyk, który zabił Chojraka i mojego

nieboszczyka męża, i może jeszcze z tuzin innych, ale skurwysyn już nie żyje i nawet nie jest
pochowany, don Camilo, bo pewna kobieta, kiedyś panu powiem kto, niech pan tylko nie
zdradzi, że to ja panu powiedziałam, i oby Pan Bóg nie pozwolił mi powiedzieć za dużo,
wykradła jego zwłoki z cmentarza i zrobiła z nimi coś takiego, czego nikt się nigdy nie
domyśli, jeżeli ona sama tego nie powie. Trzeba trzymać się ziemi i lepiej być ziemią niż
wodą. Głupia Koza wcale nie jest głupia i jeszcze żyje, myślę, że mieszka ze swoją córką
Edelmirą, która w Sarii wyszła za mąż za policjanta. Jest w moim wieku, tylko rok czy dwa
starsza, i zawsze byłyśmy dobrymi przyjaciółkami. Każdej kobiecie ktoś kiedyś ssał piersi, po
to jesteśmy i nikt nam nie odbierze tej przyjemności, najważniejsze to nie chować w pamięci
odrazy: z jednym chłopakiem w brogu, a z innym w stajni, z księdzem w zakrystii, z turystą
przy ognisku, z młynarzem we młynie, z obcym mężczyzną w lesie, z mężem, kiedy mu
przyjdzie na to ochota... najważniejsze to nie chować w pamięci odrazy. Te dwie piersi, kiedy
jeszcze karmiłam moją córkę Benicję, a były to wtedy prawdziwe piersi, jak Pan Bóg
przykazał, wielkie, twarde i pełne mleka, ssała też żmija, ale mój nieboszczyk mąż rozwalił
jej łeb motyką i zdechła, tu dookoła są tylko same nieboszczyki i wygłodniały wiatr, co
świszczę Marsza królewskiego w dębinie.

Pada na kamienny krzyż w Pinor i na strumyk w Albaronie, którego pilnują wilki, kiedy

wóz Roquina ciągnięty przez woły jedzie duktem i umyślnie skrzypi ośkami, żeby je
wystraszyć. Nagie ślimaki na zimę rozwadniają się i drzemią zwinięte w kłębek, ukryte w
kiełkach słodkich poziomek. Dusze czyśćcowe też piją wodę z Gadającego Źródła, tak jak
trędowaci, a kiedy się nudzą, błądzą w Orszaku Duchów nad brzegiem rzeki. Benito Gamuzo
ma przezwisko Skorpion; to prawda, jest pokraczny jak skorpion, chociaż nie ma jadu.

Skorpion jest głuchoniemy, ale sprytny; świetnie załatwia polecenia i umie heblować drewno,
hodować króle i smażyć naleśniki, naleśniki smaży prawie tak dobrze jak Benicja. Skorpion
jest kawalerem i mieszka w Carballino razem ze swoim bratem Matiasem, pracuje w fabryce
trumien i nieźle zarabia. Raz w miesiącu Skorpion jedzie do stolicy na dziwki i nie żałuje
grosza. Z Kawalarzem i Skorpionem mieszka też ostatni brat, Salustio, biedaczek jest nie-
rozgarnięty i słabowity, prawda, że zadowoli się byle czym i nie sprawia żadnego kłopotu.
Kawalarz nie ma zamiaru ożenić się po raz drugi, bo co by się wtedy stało z jego braćmi.

- Mnie tak jest dobrze, a zresztą moi bracia też są od Boga.
Dziewiątego i ostatniego Marvisa nazywają Płaczkiem, bo całe życie skarży się swoim

głosikiem konika polnego, może rzeczywiście coś go tam w środku boli i nie potrafi tego
wyrazić.

Adega nie chciałaby umierać, zanim nie zobaczy morza.
- Nie sama śmierć jest najgorsza, tylko to, że się o niej wie, najgorsza jest radość tych, co

zostają przy życiu; ja się cieszę, że dane mi było pożyć choćby o dzień dłużej niż tamten
umrzyk, a tych dni było już sporo. Ten umrzyk, który zabił mojego nieboszczyka męża, jest
już nieżywy, i to dokładnie nieżywy, a ja żyję; ważne jest widzieć, jak umierają inni. Teraz to
już tylko chcę jednego: zobaczyć przed śmiercią morze, musi być bardzo piękne. Głupia Koza
mówiła, że jest co najmniej tak wielkie jak prowincja Orense albo i jeszcze większe. Umrzyk,
który zabił mojego nieboszczyka męża, już nie żyje, i to zawsze jest jakaś pociecha. Trzeba
trzymać się wody i lepiej jest być wodą niż powietrzem. Głupia Koza doskonale oswaja ptaki
i różne zwierzęta, robi to prawie tak dobrze jak Policarpo Obenza, ten od Melasy; oswaja
sowy, kruki... sowy są głupsze od kruków, ropuchy, kozy, te są bardzo łatwe, kuny,
nietoperze, co tylko pan zechce. Głupia Koza umie też hipnotyzować kury, kastrować żmije i
sprawiać, żeby lisice tańczyły galopkę, kiedy naciera je pod ogonem piekącą papryką
przekrojoną na pół, najlepiej się do tego nadaje papryka z jej wioski, zabawa na całego!
Głupia Koza jest więcej warta niż niejeden mężczyzna. Każda z nas kiedyś tam poświntuszyła
sobie z psem, to normalne, za młodu wszystko ujdzie, albo też z jakim prawiczkiem, jak
głupkowaty to i lepiej, żeby tylko był pod ręką, żeby nie było za zimno i żeby nagle nie
zaczai beczeć; mężczyźni szukają jakiejś cycatej kozy, żeby ją mocno chwycić za rogi i
trykać do woli, to wszystko jest zgodne z naturą. Tak, tylko że Głupia Koza robiła z wilkiem
to, co my wszystkie robiłyśmy z psami, nikt w to nie uwierzy, ale to prawda, sama widziałam
na własne oczy. Leśne zwierzęta słuchały Głupiej Kozy, bo jej matka zaszła z nią w ciążę na
grzbiecie galopującego konia w czasie burzy na świętego Wawrzyńca z Casfigueiro, w której
każdego roku ginie jeden Kastylijczyk, jeden Cygan, jeden Murzyn i jeden seminarzysta, jest
to burza okrutna i niszczycielska, bardzo groźna. Głupia Koza swoją okaryną ostrzega przed
burzą te zwierzątka, które nie mogą się bronić: ziemnego kreta, stonogę z ciernistych zarośli,
pająka żyjącego w pachnącym groszku, ślimaka z liści brukwi i różne inne.

Policarpo od Melasy nie ma na nazwisko Obenza, tylko Portomourisco; Obenza to

nazwisko jego babki, kobiety władczej i energicznej.

Carrouposowie mają wykwit świńskiej skóry na czole, każdy z nich go ma, to coś niby znak

firmowy albo symbol podłości. Puszczyk ma w żyłach krew Carrouposów, nie jest to
człowiek prawy ani godny zaufania. Nikt nie wie, skąd ci Carrouposowie się wzięli, nie są
stąd, prawdopodobnie pochodzą z Maragaterii, to gdzieś koło Ponferrady, pewnie uciekli tu
przed głodem albo przed prawem, kto tam za nimi trafi. Fabian Minguela, Puszczyk, zawsze
chodzi z nożem i wciąż go ostrzy albo czyści do połysku, któregoś dnia będzie musiał się nim
udławić. Carrouposowie nie uprawiają ziemi ani nie hodują bydła, są szewcami, ludzie
nazywają szewcami wszystkich, którzy pracują na siedząco albo którym przynajmniej nie
pada na głowę, czyli szewców, krawców, pomocników aptekarza, pisarczyków i
przedstawicieli innych zawodów, nie wymagających posiadania ani siły, ani ziemi. Drugą
cechą skurwysyna jest tępe czoło. Spójrz na czoło Fabiana Mingueli. No to mniej więcej
takie. , Moncho Requeixo Casbolado, którego nazywają Trutniem, bo jedyne, na co ma
ochotę, to włóczyć się po świecie, brał udział w walkach o Melillę razem z Lazaro Codesalem
Grovasem (to drugie nazwisko chyba nie było dotąd wspominane), ale uratował się z
muzułmańskiej nawałnicy i uszedł z życiem, choć bez jednej nogi. Moncho Truteń objechał
cały świat okrętując się wyłącznie na statkach holenderskich; najbardziej ze wszystkiego
podobał mu się Guayaquil.

- Z drewnianą nogą, jeśli jest tylko dobrze dopasowana, wcale tak źle się nie żyje, niech

państwo sobie nie myślą. Wśród tubylców na wyspie New Titanic na Pacyfiku, którą zatopili
Anglicy gradem pocisków armatnich, kiedy jej mieszkańcy chcieli wprowadzić dziesiętny
system metryczny, drewniana noga była oznaką dostojeństwa; chciano mnie tam zrobić
premierem, ale wolałem wrócić do kraju.

Moncho Truteń ma wszystkie cechy podróżnika w dawnym stylu, jest kochliwy, energiczny

i bezczelny, kłamie i fantazjuje. Moncho Truteń opowiada, że na plaży w Bastianińo spotkał
bardzo dziwne drzewo, ombiel, którego liście - kiedy jesienią opadną na ziemię zwarzone
smutkiem - marszczą się leciutko, przypominając do złudzenia ciała ślimaków, i zmieniają się
w bezokie nietoperze z czerwonymi trupimi główkami na każdym skrzydle. Jeśli powieje
wiatr, mogą ożyć, wzbić się w górę i latać; jeśli nie, trzeba je zostawić wtulone w ziemię, aż
zginą z głodu, bo ich zabicie przynosi nieszczęście. Jeśli się je zostawi wtulone w ziemię,
wtedy nic się nie stanie i świat będzie się kręcił jak dotąd.

Adega jest bardzo zaprzyjaźniona z Trutniem, nawet w swoim czasie byli prawie zaręczeni,

ostatnio już od wielu lat się nie spotykają.

- Don Camilo, niech pan przestanie gadać bez sensu, bo czasem sobie myślę, czy pan się

nie zgrywa. To piękne móc jeszcze trochę wytrzymać i umrzeć po tych, którzy śmierć mają
wykrakaną i są na nią skazani, po tych, co mają śmierć wypisaną na twarzy, w oczach i na
sercu, po tych, na których śmierć wszyscy czekają. Tak, to jest prawo Boże: ten, kto przelewa
krew, zatruwa własną, a w końcu we krwi się topi. A ponadto nie ma dokąd uciec, bo
wszystkie drzwi świata są przed nim zamknięte.

Trzeba trzymać się powietrza, bo lepiej być powietrzem niż śmiercią. Ludzi zmęczyło to, że

złoczyńcy sieją śmierć, i kiedy nastała godzina zemsty, która nadchodzi, kiedy Panu Bogu się
spodoba, ale nadchodzi zawsze, ci, co przedtem płakali, lecz pozostali żywi, po każdym
zabitym złoczyńcy sadzili leszczynę, żeby mieć rachubę i żeby dziki miały uciechę. Tu rośnie
bardzo dużo nowych leszczyn, mówili złoczyńcy do tych, dla których nie nadeszła jeszcze
godzina zapłaty, musimy się opamiętać! Ach, nie, słyszeli w odpowiedzi, te leszczyny to
samosiejki, rosną dziko, widać po to, żeby dzikom nie brakowało świeżych orzechów.

Ostatnie słowa Adega wypowiada schrypniętym głosem. Potem przełyka ślinę i uśmiecha

się.

- Niech się pan nie gniewa. Zagrać panu polkę Fanfinette na akordeonie? Stara już jestem,

ale jeszcze mi jako tako wychodzi, zobaczy pan.

Adega gra na akordeonie pewnie i z wyczuciem.
- Bardzo dobrze pani gra.
- Nie, od czasu jak zabili mojego nieboszczyka męża, nigdy nie mam spokojnej głowy, a

tak nie można dobrze grać ani na akordeonie, ani na niczym. Gram bez przyjemności, tak
jakbym grała na pianoli... Pozwoli pan, że sobie popłaczę? To nie potrwa długo.

Adega roni dwie albo trzy łzy.
- Kiedy zabili umrzyka, który zabił mojego nieboszczyka męża, myślałam, że będę mogła

odetchnąć spokojniej, ale nie. Przedtem nienawidziłam, a teraz pogardzam, na to zużywam
wszystkie swoje siły. Przedtem milczałam, a teraz mówię, może nawet więcej, niż powinnam.
Z grą na akordeonie to tak jak z piciem źródlanej wody, czasem się ma pragnienie, a czasem
nie. Ja myślę, że tak naprawdę dobrze to umiem tylko gardzić, dużo mnie kosztowało, zanim
się tego nauczyłam, ale teraz gardzę jak sam Pan Bóg, mogę na to przysiąc. Najważniejsze,
żeby człowiek wiedział, że może go rozboleć głowa, chociaż wcale nie musi. Ja pochodzę z
tej ziemi i nikt mnie z niej nie wykurzy; jak umrę, obrócę się w ziemię, która karmi krzaki
janowca, stanę się złotym kwiatem janowca, ale póki co, to sam pan widzi!

Adega milknie i napełnia dwa kieliszki, jeden dla siebie, drugi dla mnie.
- Zdrówko.
Za domem panienki Ramony ogród dochodzi aż do rzeki, która ma swoje trzciny i paprocie,

swój prom, swoje brzany i swoich samobójców; trzech samobójców w ciągu jedenastu lat to
nie tak znowu dużo. Ta ziemia nie rodzi zbyt wielu samobójców: ot, jakiś bezdomny starzec,
jakaś dziewczyna zawiedziona w miłości, jakaś mężatka, którą zżera nuda i wyrzuty
sumienia, nikt nie wie, czy matka panienki Ramony utopiła się umyślnie, czy niechcący.

- My oboje jesteśmy krewnymi Raimunda z Casandulfów, ty ze strony matki, a ja ze strony

ojca. Jesteśmy powinowatymi, a jakby tak dobrze poszperać, okazałoby się, że też łączy nas
pokrewieństwo. Tutaj wszyscy w mniejszym lub większym stopniu są ze sobą spokrewnieni,
z wyjątkiem Carrouposów, których przywiało nie wiadomo skąd i teraz mnożą się jak grzyby

po deszczu.

Panienka Ramona ma jakieś trzydzieści lat, może ciut więcej, i w sposobie bycia jest

wyniosła, trochę kapryśna i pewna siebie, a także odrobinę skryta, nieśmiała i tajemnicza.
Panienka Ramona ma oczy wielkie i czarne jak agaty z Composteli i śniadą cerę,
prawdopodobnie ma trochę krwi meksykańskiej, jakaś babka czy prababka Casandulfów
pochodziła z Meksyku. Panienka Ramona miała trzech narzeczonych, ale została starą panną
przez poczucie godności. Panienka Ramona pisze wiersze, gra sonaty na pianinie i ma w
domu w spadku po ojcu dwóch zramolałych służących i dwie wiedźmy--służące. Jej ojciec,
Bregimo Faraminas Jocin, był spirytystą, grał amatorsko na banjo i umarł jako komendant
intendentury. Służba panienki Ramony to cztery truchła, jak to mówią, cztery nieszczęścia,
ale przecież nie wyrzuci ich z domu, boby zginęli z głodu i nędzy.

- Nie, siedźcie tu, dopóki kolejno was nie pogrzebię, prawdopodobnie już długo nie

pociągniecie.

- Dziękujemy, panienko, niech Bóg wynagrodzi panience za dobre serce.
Panienka Ramona odziedziczyła również po ojcu czarnego packarda, potężny wóz, i białą

isottę-fraschini, bardzo eleganckie auto, nigdy ich nie wyprowadza z garażu, panienka
Ramona umie prowadzić samochód, jest jedyną kobietą w okolicy, która ma prawo jazdy, ale
nigdy tego nie robi.

- Za dużo palą, a niech tam zardzewieją.
W salonie panienki Ramony wiszą dwa portrety pędzla don Fernanda Alvareza de

Sotomayor: jej portret w stroju regionalnym i portret jej matki w hiszpańskiej mantylce.

- Prawda, że jest duże podobieństwo?
- Nie wiem, nigdy nie poznałem twojej matki.
- Ach, nie ma znaczenia, wszystkie obrazy są do siebie podobne.
Raimundo z Casandulfów jest synem Salvadory, młodszej siostry mojej matki, ma

wykształcenie i świetną prezencje. Kiedy Raimundo odwiedza naszą kuzynkę panienkę
Ramonę, zawsze jej zanosi w prezencie białą kamelię.

- Proszę Moncha, żebyś wiedziała, że cię kocham i że zawsze o tobie pamiętam.
- Bardzo ci dziękuję, Raimundino, nie trzeba było robić sobie kłopotu. ;
Panienka Ramona ma psa szpica, kota angorę, niezwykłą stukolorową arę, zieloną papużkę,

małpę uistiti, żółwia i dwa łabędzie, łabędzie pływają po stawku w ogrodzie, czasami
podchodzą do rzeki, ale zawsze wracają. Panienka Ramona jest wielką miłośniczką zwierząt,
nie lubi tylko tych, z których jest pożytek: krów, świń i kur; wyjątkiem są konie, panienka
Ramona ma kasztanka, będzie mu ze dwadzieścia lat.

- Konie są jak ludzie, piękne i próżne, niektóre są zdolne do wyższych uczuć.
Z wyjątkiem papużki, wszystkie zwierzęta panienki Ramony mają swoje imiona: pies

nazywa się Wilde i śpi razem z nią; kot King; ara Furia; małpa Jeremiasz; żółw Ksantypa; koń
Caruso, a łabędzie Romulus i Remus. Kot jest wykastrowany, bo pewnej nocy poczuł wolę
bożą, wyszedł z domu i wrócił dopiero następnego dnia, brudny, markotny i poraniony.
Panienka Ramona wydała kategoryczne polecenie:

- Biedne stworzenie! To się nie może powtórzyć, niech go wykastrują.
I oczywiście został wykastrowany i już nigdy więcej nie uciekł, bo i po co? Ara jest

niebiesko-biało-czerwona, jak flaga francuska, a niektóre piórka ma zielone i żółte. Ara
mieszka na stojącym wieszaku, przywiązana wystarczająco długim łańcuchem; ara bez
zbytniego entuzjazmu wspina się na podstawę wieszaka, chodzi po niej w górę i w dół i
wzlatuje w powietrze, zawsze godna i zniechęcona, z wyrazem znudzenia pełnego rezygnacji.
Małpa masturbuje się i kaszle, żółw spędza życie na drzemce, a łabędzie obnoszą z elegancją
swoją odrazę. W domu panienki Raniony jedynym zwierzęciem nie naznaczonym piętnem
melancholii jest koń.

- Nie śmiej się ze mnie, Raimundino. To nie najgorsze, że jestem sama, całe życie byłam

sama i już dawno się do tego przyzwyczaiłam... najgorsze, że całymi dniami chodzę jak
nieprzytomna i myślę o niebieskich migdałach, tak jakbym traciła rozum. Każdego dnia,
który mija, wszyscy jesteśmy odrobinę dalej od nas samych i odrobinę bardziej sobą
znudzeni. Sądzisz, że powinnam przenieść się do Madrytu?

Ulewa spada na grzeszników, a ziemia przejmuje miękki i spokojny kolor nieba, którego

nie zakłóca lot ptaka, na to jeszcze trzeba trochę poczekać. Jako że nie umiem grać na
skrzypcach ani na organkach i nie mogę znaleźć klucza do szafki, gdzie trzymam kolekcję

znaczków, spędzam wieczory w łóżku z Benicją czytając wiersze Juana Larrei i słuchając
tang. Benicją była któregoś dnia w Orense i przywiozła mi w prezencie ekspres do kawy,
bardzo praktyczny, na dwie filiżanki, jedną dla mnie, drugą dla niej.

- Chcesz jeszcze kawy?
- Poproszę.
Benicją grzeszy w sposób zdrowy i radosny i ma sutki wielkie i ciemne, a także twarde i

słodkie. Benicją ma niebieskie oczy, a w łóżku jest bezwstydna i wymagająca. Kocha się z
wielkim znawstwem i despotyzmem. Benicją nie umie czytać ani pisać, ale śmieje się zawsze
z dużą pewnością siebie.

- Chcesz zatańczyć tango?
- Nie, zimno mi, chodź tutaj. Benicją jest zawsze ciepła, choćby było nie wiem jak zimno,

Benicja to maszynka wytwarzająca ciepło i zadowolenie, cieszę się, że nie umiem grać ani na
skrzypcach, ani na organkach.

- Pocałuj mnie.
- Dobrze.
- Nalej mi kieliszek wódki.
- Dobrze.
- Usmaż mi kiełbasę.
- Dobrze.
Benicja jest jak posłuszna maciora, nigdy nie mówi nie.
- Zostań dziś ze mną na noc.
- Nie mogę, dziś przychodzi do mnie Szczurek Gamuzo, ksiądz z San Adrian, to znaczy

teraz już z Santa Maria de Carballeda, zawsze przychodzi w pierwszy wtorek miesiąca.

- Coś takiego!
Maur zabił Lazaro Codesala w cieniu figowca, strzelił do niego zdradziecko z

mauretańskiej strzelby, kiedy ten był jak najdalszy od myśli, że za chwilę umrze. Lazaro
Codesal, kiedy śmierć weszła do niego przez ucho, miał w głowie obraz Adegi, nagiej, z
rozchylonymi nogami, wygrzewającej się na słonku na wysokiej skarpie; wszyscy kiedyś
byliśmy młodzi. U Gadającego Źródła, gdzie obmywają swoje wrzody trędowaci, jeszcze po
dziś dzień rośnie drzewo figowe, z którego gałęzi wystrugano lance, by Figueroasowie mogli
odbić z mauretańskiej- niewoli siedem dziewic z wieży w Peito Burdelo. Dziś już nikt nie
pamięta tej historii. Marraca, żona drwala z Pradera de Francelos - mówi o niej pewien
przyjaciel Adegi w jednej ze swoich książek - miała dwanaście córek; żadna z nich w wieku
dziesięciu lat nie była już dziewicą i wszystkie zarabiały na życie jako dupodajki. Jedną z
tych córek, Carlottę, poznała Elvira, ta z kawiarni doni Rosy, w Orense, w domu publicznym
u Łysej. Czystej wody z Gadającego Źródła pić nie można, nie piją jej nawet ptaki, bo
obmywa ona kości umarłych, płuca umarłych, nędzę umarłych i niesie ze sobą dużo bólu.

Ślepy Gaudencjo jest człowiekiem nadzwyczaj zgodnym i gra na akordeonie nigdy go nie

męczy.

- Gaudencjo, a teraz pasodoble.
- Wedle życzenia.
Ślepy Gaudencjo mieszka tam, gdzie pracuje, u Szlai, na sienniku rozłożonym w

bieliźniarce pod schodami, w ten sposób oszczędza na mieszkaniu; klitka Gaudencja jest
ciepła i przytulna. Nie ma światła, to prawda, ale też i nie jest mu ono potrzebne ślepcom nie
robi różnicy, czy jest światło, czy go nie ma.

- A nie wyczują jakoś?
- Nie wiem, myślę, że nie.
Rano, gdzieś tak o piątej albo o piątej trzydzieści, kiedy kończy się granie, Gaudencjo idzie

na mszę do kościoła Matki Boskiej Łaskawej na ulicy Amargura, a potem śpi aż do południa.
Kiedy umarł, kurwy kupiły mu wieniec i dały na parę mszy; na pogrzebie nie były, bo policja
im zabroniła.

- Pański dziadek wyjechał na parę lat do Brazylii, po tym jak zabił Xana Amieirosa i

pogonił Fuco, to fakt, ale Manechy dał pięćdziesiąt tysięcy reali brzęczącą monetą - a wtedy
to była prawdziwa fortuna - drugie tyle w akcjach kolei Madryt-Saragossa-Alicante i list
polecający do pana Modesta Fernandez y Gonzalez, autora dzieła pt. Hacjenda naszych
dziadów, który pod nazwiskiem Camilo de Cela pisał artykuły do czasopism "Oświecenie
Hiszpanii i Ameryki" oraz "Korespondencje z Hiszpanii". Manecha wyjechała do Madrytu i

otworzyła gospodę "Orensanka" na ulicy San Marcos, a jako że była zaradna i czysta i nie
bała się pracy, mogła zaoszczędzić i rozwinąć interes, aż w końcu wyszła za urzędnika
magistratu, don Leona Roca Ibanez, któremu dala osiem córek (wszystkie dobrze
powychodziły za mąż) i dwóch synów, jeden został pomocnikiem architekta, a drugi
prokuratorem. Jeden z wnuków don Leona i Manechy, syn z drugiego małżeństwa ich
czwartej córki Marujity, dotarł do stanowiska wiceministra w rządzie republikańskim i zmarł
w Barquisimeto w Wenezueli w 1949 r. Był deputowanym Lewicy Republikańskiej i nazywał
się za życia don Claro Comesana Roca, nazwisko Amieiros szło dopiero na czwartym
miejscu. Manecha zawsze była ładna i postawna i jej dzieci i wnuki też miały dobrą
prezencję, choć może już nie taką. Jedna z córek wiceministra, czyli prawnuczka Manechy,
Haydee Comesana Bethencourt, została miss Barquisimeto gdzieś tak w latach
pięćdziesiątych.

Są niedojdy, co mają szczęście, i niedojdy, co mają pecha, tak było od początku świata i

będzie zawsze. Roquino Borren, niedojda pechowy, przez pięć lat był trzymany w skrzynce,
widać po to, żeby nikomu nie przeszkadzał; kiedy go wyciągnęli, przypominał bladego,
owłosionego pająka.

- A co mu tam za różnica. Nie widzicie, że to niedojda?
- Kobieto, czy ja wiem... chyba wolałby rozprostować grzbiet i zaczerpnąć trochę

powietrza.

- Możliwe, nie mówię, że nie! Matka Roquińo Borrena uważa, że niedojdy nie cierpią i nie

czują.

- Przecie to niedojdy!...
Kiedyś można jeszcze było pokazywać takich na odpustach, ale teraz ludzie są głodni i

nawet nie chcą ich oglądać, teraz mają inne rozrywki, szepczą coś cicho, użalają się też po
cichu, bo i po co tu podnosić głos. W winnicy kościelnego porozwieszana zwierzyna wygląda
jak bezkształtna girlanda, psuje się na deszczu i śmierdzi padliną. Catuxa Bainte, wariatka z
Martina, kiedy nikt jej nie widzi, podchodzi do winnicy kościelnego i pokazuje piersi
zdechłej zwierzynie.

- Weź to, weź, i tak przekleństwo wszystko wyżre. Święty Tadeuszu Judo, wielki apostole,

spraw, aby moje cierpienia zamieniły się w radość. Weź to, weź, i tak wszystko zmyje deszcz.
Święty Tadeuszu Judo, który jesteś w niebie, spraw, aby moje cierpienia znalazły pociechę.
Weź to, weź, i tak wszystko porwie wiatr.

Kościelny zazwyczaj przepędza wariatkę z Martina kamieniami.
- Precz mi stąd, zasrana wariatko. Idź, pokazuj swoje cycki diabłu i zostaw w spokoju

porządnych ludzi!

Wariatka zasłania piersi i śmieje się na cały głos. Potem odchodzi drogą w dół otulona w

deszczowe opary, wciąż się śmieje i ogląda za siebie co trzy albo cztery kroki.

Catuxa Bainte jest nieszkodliwą wariatką, nie jakąś tam złośliwą durnowatą imbecylką,

żyje z czystego przypadku, a także siłą inercji, umrzeć z głodu jest bardzo trudno; czasem
kaszle i trochę pluje krwią, ale każdego roku z nadejściem św. Jana, kiedy niebo powoli
zaczyna się wypogadzać, przychodzi do siebie. Catuxa Bainte musi mieć ze dwadzieścia albo
dwadzieścia dwa lata i najbardziej lubi kąpać się goluteńka w sadzawce przy młynie Łucja
Mouro.

Ksiądz z San Miguel de Bucinos przez całe życie chodzi otoczony chmarą much, co

najmniej z tysiąc much lata wokół niego bez przerwy i dotrzymuje mu towarzystwa, widać
ma słodkie ciało i komórki stworzone z bardzo pożywnej materii. Kiedy ksiądz z San Miguel
de Bucinos chciał pewnego dnia zrobić sobie w Orense zdjęcie, trzeba go było trzymać w
ciemności najmniej pół godziny, żeby muchy się oswoiły i usnęły.

- A czemu go nie zlali muchozolem?
- Bo ja wiem, może nie było w zwyczaju.
Ksiądz z San Miguel de Bucinos ma starą jednoręką gospodynię, która śmierdzi naftaliną i

upija się niemal codziennie likierem kawowym.

- Dolores.
- Słucham, don Merexildo.
- Ten chleb jest czerstwy. Sama go zjedz.
- Dobrze, proszę księdza.
Tej gospodyni, już wiele lat temu, wyskoczył na ramieniu czyrak, niewykluczone, że był to

wrzód złośliwy, i lekarz chcąc uniknąć powikłań wysłał ją do szpitala, żeby jej ucięto rękę, i
oczywiście ucięto.

- Z jedną ręką kobieta może sobie radzić jak ta lala, ludzie lubią narzekać, widać nie chce

im się pracować.

Ksiądz z San Miguel de Bucinos jest potężny jak byk i czka jak lew.
- My mężczyźni, którzy mamy wszystko na swoim miejscu, nie musimy bawić się w

pozory, frazesy i czczą gadaninę, to przystoi bardziej komediantom i pedałom.

- Tak, proszę księdza, im bardziej przystoi. Ksiądz z San Miguel de Bucinos lubi jeść i pić

bez umiaru.

- Ale zachowuję wstrzemięźliwość w czasie Wielkiego Postu, jak nakazuje Kościół Święty,

dlaczego o tym się nie mówi?

- Właśnie tak się zastanawiam, dlaczego o tym się nie mówi?
Ksiądz z San Miguel de Bucińos lubi też inne rzeczy, które przemilczymy, ciało ludzkie

jest słabe i kto sam jest bez winy, niech pierwszy rzuci kamieniem.

- Tylko że u nas jest dużo takich, co to gadają i nie mają za grosz wstydu.
- Tak, proszę księdza, gadają i Boga się nie boją, i plotą głupstwa, i dają fałszywe

świadectwo.

Jak mówią, don Merexildo Agrexan, ksiądz z San Miguel de Bucińos, będzie miał z

piętnaścioro nieślubnych dzieci.

- A czy to jego wina, że baby go nie zostawią w spokoju?
Za księdzem z San Miguełde Bucińos kobiety latają jak grzejące się suki, jedna drugiej

przekazuje jego wymiary i nie dają mu wytchnienia ani w dzień, ani w nocy.

- Za pozwoleniem, don Merexildo, dlaczego ksiądz to znosi?
- A dlaczego nie miałbym znosić? Przecież one, biedaczyny, szukają tylko pociechy!
Piętro w domu Policarpa od Melasy, w Cela do Camparrón, zawaliło się wtedy, kiedy zmarł

jego ojciec; przyszło tyle ludzi, że się zarwało, Boże, cud, żeśmy z tego wyszli. Ofiar nie
było, ale ile kości się nałamało, ile głów natłukło, a niejeden wyszedł z tego z uszczerbkiem
na duchu i na animuszu. Widać belki nie wytrzymały, bo podłoga przełamała się na pół i
wszyscy znaleźliśmy się w stajni, utytłani w podściółce. Nieboszczyka trzeba było na nowo
układać, bo biedak, pewnie przez to fruwanie w powietrzu, niczego nie miał na swoim
miejscu.

- Nie wynoś go na dwór, bo zmoknie, nie widzisz, że moknie? Oprzyj go o ścianę.
W tym całym zamieszaniu Policarpowi uciekły trzy oswojone łasice, które były posłuszne

jak sierotki z ochronki i tańczyły w rytm tamburyna.

- Cóż to były za łasice, drugich, takich już nigdy nie znajdę.
Ojciec Policarpa umarł w wieku dziewięćdziesięciu lat z przepicia, stary miał pociąg do

wina i chyba mu zbytnio nie szkodziło, jak tyle przeżył; teraz młodzi nie są tak wytrzymali,
ale kiedyś, kiedy trzeba było rzeczywiście pracować, mężczyźni odżywiali się winem i
papierosami i do tego potrafili zmierzyć się z dzikiem i przeorać go nożem z góry na dół.

- To były czasy!
- Naprawdę pan uważa, że były lepsze?
Ojciec Policarpa przeputał majątek na to, żeby żyć według własnego widzimisię. Ojciec

Policarpa nazywał się za życia don Benigno Portomourisco i przyszedł na świat w zamożnej
rodzinie; że potem został bez grosza, to inna sprawa. Don Benigno cierpiał na obsesje i
wszędzie widział zdradę. Don Benigno zawsze uważał, że kobieta jest największą i najmniej
lojalną kurwą ze wszystkich samic, nie wyłączając żmii. Don Benigno ożenił się z Doroteą
Exposito, zwaną Melasą, służącą w domu jego matki, dziewczyną piękną, słabowitą i nieco
tajemniczą, z którą miał tylko jednego syna - ostatniego, Policarpa; wszystkie pozostałe
dzieci, a było ich aż jedenaścioro, były nie donoszone, to znaczy poronione. Dorotea była
kobietą wielkiej urody i don Benigno, w swej podejrzliwości, wszędzie węszył ruję i
porubstwo.

- Mam za swoje, bo jestem tępak i naiwniak. Kto mi kazał wyciągać pindy z przytułku dla

podrzutków? Ona jest taką samą dziwką jak jej matka, o której nigdy nie było żadnej
wiadomości! Są sprawy, których lepiej nie znać, bo bardzo ranią nasze uczucia.

Don Benigno był bardziej zazdrosny niż Japończycy, i to wyłącznie na podstawie

podejrzeń, gdyż nigdy nie mógł stwierdzić tego, co sobie wyobrażał, Dorotea miała z nim
ciężki los, przez dwanaście lat żyła zamknięta w pokoju o chlebie i wodzie, od urodzenia

Policarpa aż do chwili, kiedy nie mogła już dłużej znosić poniewierki i popełniła
samobójstwo przecinając sobie żyły kawałkiem szkła, okropność! Jak to wszystko potem
wyglądało! Do pilnowania i szpiegowania Dorotei zatrudniony był piegowaty jąkała, były
seminarzysta, Luisińo Bocelo, Kaczor, którego don Benigno, w chwili przyjmowania do
służby i objaśniania obowiązków, wykastrował sierpem, aby ustrzec go przed złymi myślami
i brakiem lojalności. Z początku chłopak trochę się wściekł, ale później, kiedy zobaczył, że
już nic się nie da zrobić, pomyślał, że to nie taka znów wielka rzecz, i z czasem pogodził się z
losem.

- To i lepiej; kto usuwa okazję, usuwa niebezpieczeństwo, a poza wszystkim w tym domu

nie brakuje ciepłej strawy.

Don Benigno nie chciał, żeby jego żonę pochowano w święconej ziemi, i Ceferino

Szczurek, ksiądz z Santa Maria de Carballeda, musiał interweniować, żeby uniknąć skandalu.
W Tunisie jest właśnie chowana z wielką pompą księżniczka Lella Jenaina, żona beja
Achmeda Paszy.

- Dobra, mnie tam wszystko jedno.
Ceferino Szczurek, to znaczy Szczurek Gamuzo, w każdy pierwszy i trzeci wtorek miesiąca

odwiedzał Benicję, przychodził w nocy i wychodził przed świtem, żeby zachować formy,
nikogo nie powinno obchodzić życie bliźniego, a jeśli jest on księdzem, tym bardziej; księża
to też mężczyźni i nie ma w tym nic złego, że mężczyzna potrzebuje kobiety. Benicja jest
gorąca w łóżku, lubi harcować.

- Och, don Ceferino, z księdzem to prawdziwa przyjemność! Mocniej, mocniej, niech

ksiądz przyśrubuje, bo już mnie nachodzi! Och, och!

Benicja zawsze zachowuje należyty szacunek dla don Ceferina i nigdy nie mówi mu po

imieniu.

- Proszę tu podejść, umyję księdzu przyrodzenie. Ksiądz tyle wie, don Ceferino! I z każdym

dniem jest ksiądz młodszy!

- Ach, gdzie tam, córko...
Don Ceferino, kiedy składają mu dziesięcinę i pierwszyznę, nie, no fakt, teraz już nie ma

dziesięciny i pierwszyzny, no więc kiedy parafia coś mu podaruje, parę kurczaków, kilka
jajek, trochę kiełbasy, koszyk jabłek, albo kiedy on sam złowi parę ryb, zawsze część zanosi
Benicji.

- Wszyscy musimy jeść, a skąpstwo jest karane przez Pana Boga naszego, to rzeczywiście

jest wielki grzech śmiertelny. Zresztą to, co w Hiszpanii, należy do Hiszpanów.

Benicja ma wrodzone poczucie wdzięczności.
- Chce ksiądz, to wyciągnę jedną pierś przez dekolt?
- Nie, później.

Moncho Requeixo, to znaczy Moncho Truteń, towarzysz broni Lazaro Codesala w walkach

o Melillę, mówi zawsze z wielką pewnością siebie.

- Kiedyś w rodzinach było więcej szacunku i poważania, i schludności. Moja kuzynka

Georgina, którą pan zna, i to dobrze, otruła swojego pierwszego męża wywarem z kwiatu
świętego Jakuba, czyli z jaskra jadowitego, i trzymała pod pantoflem drugiego, dając mu
każdej soboty olivilli na przeczyszczenie, uwaga, nie mylić z oliwkami, to zupełnie co
innego. Proszę mi podać kulę, wisi na wieszaku, chcę wziąć szczyptę tabaki. Dziękuję. Moja
kuzynka Adela, siostra Georginy, żuje bez przerwy zioła lecznicze i ziarenka alharmy, która
tutaj nie rośnie, ja przywiozłem jej parę lat temu puszkę nasion i teraz ona uprawia ją w
doniczkach, liście z drzewa ombiel przypominają puste torebki, ściślej mówiąc puste torebki
mosznowe, wyglądają niesamowicie. Matka moich kuzynek, czyli siostra mojej matki, ciotka
Micaela, brandzlowała mnie każdego wieczoru w kącie paleniska, kiedy dziadek snuł
opowieści o klęsce pod Cavite. Kiedyś w rodzinie było więcej jedności i wzajemnej
życzliwości.

Moncho Truteń, na archipelagu Caticas, gdzie znajdowała się ta zatopiona wyspa New

Titanic, odkrył ptaka w kształcie różyczki jerychońskiej, który zamiast piór miał skórę,
zieloną połyskliwą skórę. Tubylcy nazywali go wędzonym aniołkiem, dlaczego - nigdy się
nie dowiedział, i używali do przesyłania liścików kochankom, z żonami to nie wychodziło, z
narzeczonymi też, tylko z kochankami. Moncho Truteń wiózł parkę tych ptaków do kraju, ale
mu zdechły po drodze, nie wytrzymały żeglugi przez Morze Czerwone.

Wariatki są lepsze do rozpusty niż wariaci, bo się nie rozpraszają. Catuxa Bainte jest

wariatką, to wiadomo, inaczej nie nazywano by jej wariatką z Martina, ale jak poczuje wajchę
tam gdzie trzeba, to rusza się z dużą wprawą.

- A pan skąd o tym wie?
- A panu co do tego?
Pada bez żadnego miłosierdzia, a może właśnie z wielkim miłosierdziem, na świat, który

rozciąga się od tej zatartej linii gór aż dotąd, co się dzieje tam dalej, nie wiadomo, a zresztą
nikogo to nie obchodzi. Mży na ziemię, która wydaje odgłos taki, jaki wydaje rozwijające się
ciało albo rozwijający się kwiat, a w powietrzu unosi się pokutująca dusza prosząc o
schronienie w jakimkolwiek sercu. Kładziesz się do łóżka z kobietą, która urodzi ci syna, a
może córkę, i kiedy ta córka za piętnaście lat ucieknie ci z jakimś włóczęgą z Leon, będzie w
dalszym ciągu padało na góry jak gdyby nigdy nic. Jesteśmy w połowie wszystkiego,
początek jest połową wszystkiego i nikt nie wie, ile jeszcze brakuje do końca. Dwa psy
właśnie skończyły się kochać w deszczu i teraz patrzą jeden na wschód, drugi na zachód,
czekając, aż ucichnie im krew w żyłach.

- Spójrz, gdybyś ty miał takiego drąga jak Wilde.
- Nie bądź bezwstydna, Moncha. Panienka Ramona po przeżytych emocjach bierze sobie na

deser kawałek czekolady.

- Bóg ci zapłać, Raimundińo, dałeś mi wiele szczęścia.
Panienka Ramona duma przez chwilę, a potem śmieje się.
- Wiesz, a jakby tak twój taran miał cztery biegi, jak auto?
- Nie bądź bezwstydna, Moncha.
Panienka Ramona z rozpuszczonymi włosami, z gołym, nieco obwisłym biustem, patrzy na

swego kuzyna, który siedzi na bujanym fotelu i szykuje sobie skręta.

- Ależ głuptasie! Nagie kobiety mogą mówić, co im tylko przyjdzie do głowy; to, co się

mówi w łóżku, nie ma znaczenia. Przestanę gadać, jak tylko się ubiorę!

Marcos Albite Muradas nie ma obydwu nóg i żyje w skrzynce na czterech kółkach, jest ona

pomalowana na pomarańczowy kolor, a na froncie ma zieloną pięcioramienną gwiazdkę i
jego inicjały, M. A. M., wybite złotymi pinezkami. Marcos Albite został pogryziony w nogi
przez wściekłego lisa, od tego dostał paraliżu, potem nogi mu zaczęły gnić, a w końcu trzeba
je było obciąć ze szczętem, taka była kolejność. Marcos Albite sprawia wrażenie, że ma
wszystkiego dość, nuda wykończy każdego, nieszczęście również. Marcos Albite ma głos
matowy i monotonnie śpiewny, zdaje się, że wychodzi on ze strzaskanego tamburyna.

- Wie pan, przez dziewięć lat byłem szalony, na dziewięć lat straciłem pamięć, rozum i

wolę, a także wolność. W ciągu tych dziewięciu lat umarła mi matka, żona i syn, tak jedno za
drugim; nogi obcięli mi później. Matka powiesiła się na poddaszu, żonę przejechał wóz
dostawczy, syn umarł na krup, może jakby miał więcej szczęścia i trochę pieniędzy, to
mógłby się uratować... a ja o niczym nie wiedziałem, bo wariatów nie ma potrzeby
informować, już to, że są wariatami, wystarczy aż nadto.

Ośka wozu ciągniętego przez woły to dudy Pana Boga, skrzypi po drogach i odstrasza

strzygi i dusze czyśćcowe, ośka wozu ciągniętego przez woły jest też sercem świata i
samotności. Z fabryki w La Coruna przywiozłem Marcosowi Albite sześć cygar.

- Są aromatyczne, zobaczysz, i świetnie się palą.
- Dziękuję bardzo, to najlepszy prezent, jaki w życiu dostałem.
Marcos Albite rzeźbi w drzewie z dużą smykałką, jego Matki Boskie i figurki świętych są

bardzo udane.

- Mogę panu wystrugać świętego Kamila na pamiątkę.
- Dobrze.
- Zaraz, a czy on nosił brodę?
- Prawdę mówiąc, nie wiem.
W czasie Wielkiego Postu zawsze maleje nieco klientela u Szlai. Gaudencjo przez

poszanowanie dla Wielkiego Postu nie gra wtedy na akordeonie.

- Szacunek nic nie kosztuje, a zresztą zawsze mówię, że nie ma potrzeby obrażać Boga.
W Orense w czasie Wielkiego Postu zazwyczaj jest bardzo zimno, czasami nawet pada

śnieg, a od Mino idzie wilgoć lepka jak wazelina. Gaudencjo lubi słuchać głosu Anunciación
Sabadelle, jest taki melodyjny, lubi też dotykać jej sprężystych piersi i jędrnych pośladków.
Co za wspaniałości!

- Dzisiaj, jak nikt nie przyjdzie na noc, czekaj na mnie, będę na pewno.
Anunciación Sabadelle urodziła się w Lalin, uciekła z domu, żeby poznać świat, ale nie

zawędrowała daleko; teraz boi się wrócić, bo mogłaby dostać po twarzy od ojca. Anunciación
jest czysta i bardzo czuła. Kiedy wstaje od kuchni, szefowa ją pyta:

- Gdzie idziesz?
- Pójdę do Gaudencja, obciągnę mu druta, bo szkoda mi biedaka; dziś jest kompletnie

zdechły i znudzony.

- Dobrze, idź; zawołam, jak ktoś cię będzie szukał.
Gaudencjo podmywa się porządnie i czeka na nią siedząc na wyrku i ćmiąc peta w blasku

świeczki, której nie widzi. Później, kiedy kończy swoje harce, lubieżne i prawie familijne,
zawsze jej dziękuje.

- Bardzo ci dziękuję, Anuncia, niech ci Pan Bóg zapłaci.
O wpół do szóstej rano Gaudencjo idzie na mszę do Matki Boskiej Łaskawej, jego litościwa

kochanka woli mu nie towarzyszyć.

- Nie, idź sam, mnie jest zimno. Jak wrócisz, będę tutaj, idź ostrożnie i nie zwlekaj za

długo.

Możliwe, że Anunciación czuje coś do Gaudencja, codziennie słyszy się o jeszcze

dziwniejszych przypadkach.

Wiele lat temu, jeszcze za czasów Republiki i na trochę przedtem jak Chojrak rozbroił tych

dwóch policjantów, pojechaliśmy - ja, trzech najstarszych Gamuzów i paru innych kumpli - w
lasy Xures łapać dzikie konie, to za Limią, na samej granicy z Portugalią, pojechaliśmy trochę
się przewietrzyć i rozprostować nogi, a także pomóc kuzynom Mandsom, którzy żyli po
części z Bożej łaski, a po części z nielegalnego handlu z Portugalczyka-mi, i mieszkali w
Brinidelo, w parafii San Pelayo de Arauxo w Lovios, to znaczy w Fondevilli.

- My ani nie strzyżemy, ani nie znakujemy tak jak ci z Sabucedo w prowincji Pontevedra,

ale też można na nas polegać.

W tej eskapadzie miał stracić trzy palce u ręki Policarpo Portomourisco Exposito, ten od

Melasy; w jednej pechowej chwili może wszystko wziąć w łeb, ale też świat się przez to nie
zawali. Moncho Truteń miał już wtedy drewnianą nogę, urządzenie, które zrobione z dobrego
materiału i porządnie dopasowane nawet nie rzuca się w oczy. Tanis Gamuzo, Kaduk, zawsze
był silny, bardzo silny. Tanis mógł powalić konia jednym uderzeniem pięści w czoło albo w
kark, mówią, że przerywał mu obieg krwi. Jego brat Roąue, Kleryk z Comesańi, wygrywał
zakłady pokazując to, co pan wie, za wyłożenie na stół leciało mu czterdzieści dziesiątaków, i
to nawet bez trzepania, jeśli przesadzam, stawiam wszystkim kolacje. Bregimo Faramińas był
już wtedy kadetem intendentury i przysługiwał mu tytuł don: don Bregimo Faramińas Jocin,
wirtuoz w grze na banjo, wyglądał na jankeskiego Murzyna, pociąg do duchów przyszedł mu
później. Wtedy jeszcze ani ślepy Gaudencjo nie był ślepy, tylko chodził do seminarium, ani
Marcosowi Albite nie obcięto nóg, ani nawet nie zamknięto go w domu wariatów, a Cidran
Segade, piękny młodzian, po którym potem Adega została wdową, nie był jeszcze
nieboszczykiem, tylko świeżo upieczonym małżonkiem całym i zdrowym.

- Brakuje kogoś?
- A kogo miałoby brakować?
Baldomero Gamuzo, Chojrak, przewodniczył zebraniom bez koszuli, żeby było widać jego

pozycję i tatuaż: kobieta oznacza fortunę, a żmija symbolizuje wolę, to jasne, żmija owija się
wokół kobiety, to znaczy wola podporządkowuje sobie fortunę i człowiek wygrywa w życiu.

- Jesteśmy w komplecie?
- A kto jeszcze miałby być?
Szewcy nie jeżdżą na koniu. Fabianowi Mingueli, Puszczykowi, nie pozwoliliśmy pojechać

na spęd dzikich koni; wszyscy Carrouposowie mają wykwit świńskiej skóry na czole, to jest
dobre do zapalania zapałek, tak, ale nie do tego, żeby iść w las za końmi czy paradować z
nami wszystkimi jak gdyby nigdy nic. Zresztą Carrouposowie nie są stąd, i tak dobrze, że nie
przepędzamy ich kijami. A że sieją zamęt, no to niech sieją, co chcą, świat cały czas się kręci
i ostatnie słowo jeszcze nie zostało powiedziane. Trzecia cecha skurwysyna to blada twarz.
Taka jak u trupa? Aha, albo jak u Fabiana Mingueli.

- Do Xures mamy trzy dni drogi dobrze nam wszystkim znanej, trzy dni nie wykończą

żadnego mężczyzny. Na dnie jeziora Antela śpi pogrzebane pod wodą miasto Antiochia,
płacąc na wieki wieków za swoje haniebne grzechy. Właściciel stada nie ma prawa

zaspokajać cielesnych chuci z pasterzem swych owiec, choćby go potem miał zadusić
paskiem, bo prawo Boże tego zabrania; wilk też nie może parzyć się z łanią ani żadna kobieta
stroić w kwiaty innej kobiety, nagiej, brzemiennej albo trędowatej. Zmarli z Antiochii proszą
o przebaczenie bijąc w dzwony w noc świętego Jana, ale nie dostają go i nie dostaną nigdy,
bo są skazani na wieczność. Kto przebędzie jezioro Antela, traci pamięć, nie wiem tylko, czy
już jak wyrusza, czy dopiero w drodze powrotnej, a kiedy król Artur udawał się na
poszukiwanie świętego Graala, żołnierze zamienili mu się w komary; jezioro Antela jest
pełne komarów, a także żab i wodnych żmij.

- Ale nam to nie po drodze?
- Nie, o to możemy być spokojni.
Podróż do Brinidelo była przyjemna i wygodna i przeszła bez większych niespodzianek; w

Mourillones, drugiego dnia marszu, Moncho Truteń miał zatarg w jednej knajpie, nie była to
znowu żadna wielka bitwa, ale wkroczył Tanis Kaduk i obyło się bez nieodwracalnych
skutków.

- Są ludzie, którzy bawią się tylko wtedy, jak komu krwi napsują, takim najlepiej zrobi

świeże powietrze.

Spęd dzikich koni w Xures jest skromny, ale za to można liczyć na spokój i miłe przyjęcie.

Na spęd w Xures zjeżdża się tylko rodzina, bo i też nie warto kogokolwiek zapraszać. W
prowincji Orense jest najmniej dzikich koni w całej Galicii, jest ich jeszcze trochę w górach
Quinxo i w lasach Faro de Avión, i w Suido, już na granicy z Pontevedrą. Kuzyni Mandsowie
bardzo się cieszyli i poczęstowali nas wódką, doskonałą i pewną, prze-destylowaną z dużą
znajomością rzeczy. Konie z Xures mają wąsy, wszystkie dzikie konie są wąsate i odznaczają
się silną wolą i silnym charakterem. W Xures spędem nazywa się i sam spęd, to znaczy
spędzenie dzikich koni na polankę, jak też ich ściganie, zagonienie do zagrody, powalenie na
ziemię, strzyżenie i znakowanie klaczy; w innych stronach na to wszystko mówią strzyża,
strzyża dzikich koni. Marvisowie z Brińidelo to Segundo, Evaristo y Camilo. Ich ojciec
Roque, młodszy brat Flakarza, ożenił się z miejscową dziewczyną, a potem się z nią rozszedł;
Roąue nie chce wrócić do Pinor i teraz związał się z jakąś Portugalką w Esperelo, w parafii
San Fiz de Galez, co też nie jest daleko. Roque ma dobre stosunki z dziećmi, a żonie każdego
roku na świętą Różę przysyła dwa kurczaki, przynosi je Portugalką. Przewodnictwo spędu
oddaliśmy w ręce Chojraka.

- Ty się najlepiej nadajesz do przewodzenia, my pójdziemy za tobą i będziemy robić, co

każesz.

- Dobra.
Następnego ranka, jeszcze po ciemku, wszyscy koniarze ruszyli w las, tu mówią komarze, a

gdzie indziej kobylarze, każdy nazywa po swojemu, wszyscy czyści i wypoczęci; nasze konie
też były najedzone, napojone i wypoczęte w cieple stajni. Sekret polega na tym, żeby okrążać
dzikie konie cicho i z wielką cierpliwością, żeby się nie spłoszyły i nie rozpierzchły; z
początku trzeba je odszukać i mówić do nich powoli, i podsuwać jedzenie, i wabić je
spokojem, no, koniku, spokojnie, dzikusku! nie tak szybko, obżartuchu! jeszcze przyjdzie
czas, żeby gonić je z krzykiem i okładać kijami, ale to później, kiedy nastanie dzień i konie
znajdą się na leśnej drodze, która, jednego po drugim, wsypie je do zagrody.

Dwunastu albo trzynastu konnych ściga w słabym jeszcze brzasku dnia sto, no, może trochę

mniej niż sto dzikich koni ślepych z przerażenia, to walka, którą prowadzi się z sercem w
wyschniętym gardle.

- Przetnij im drogę!
- Goń je w dół!
- Uważaj, odwraca się!
Policarpo nie zdążył już tego zauważyć i przewodnik stada odwrócił się i odgryzł mu palce

u ręki, zostawiając tylko dwa. Policarpo obwiązał sobie mocno ranę chustką, wsadził to, co
mu zostało z ręki, do kieszeni i przetrzymał ból; jedna nieszczęsna chwila może zaprzepaścić
wszystko, ale słońce idzie swoją drogą jak gdyby nigdy nic. Policarpo został z tyłu i wrócił
do Brińidelo, gdzie matka Maryisów zrobiła mu lek według odwiecznego przepisu: liście
trędownika, świeży krowieniec, mocz kobiety, pajęczyny, ziemia i cukier, wszystko dobrze
wylizane przez psa.

Kiedy konie są już w zagrodzie, najlepiej nie dać im wody przez dzień albo dwa i poczekać,

aż się uspokoją. Potem oddziela się brzemienne klacze, zabiera się źrebięta od matek i

wypuszcza na wolność konie słabe i z wadami, już wilki się nimi zajmą (teraz to sieje wysyła
do rzeźni), a w końcu powala się, strzyże i oznakowuje te, które się nadają. Potrzeba trzech
lub czterech silnych, niebojaźliwych mężczyzn, Chojrak, jego brat Tanis, Cidran i Ca-milo,
najmłodszy z kuzynów Marvisów, i zadanie nie jest trudne do przeprowadzenia, wystarczy
tylko uważać. Don Bregimo Faraminas grał na banjo siedząc na ogrodzeniu z kamieni
zielonych ze starości, Gaudencjo przyglądał się na poły z przerażeniem, na poły z zazdrością
piruetom i paradom swoich towarzyszy, a Moncho Truteń, na koniu między końmi, okładał je
swoją drewnianą nogą pierwszej jakości. Kleryk z Comesani, Marcos Albite, Segundo i
Evaristo Marvisowie i ja rozglądaliśmy się dookoła, pilnowaliśmy ognia, popijaliśmy wino z
bukłaka i czekaliśmy, aż nadejdzie czas, żeby zacząć strzyżenie.

- A Policarpo?
- Pojechał do Brinidelo, podobno jest skaleczony.
Strzyżenie robi się, jak się da, tu już nikt się nie stara, chodzi o to, żeby jak najszybciej

skończyć. Każdy koń, jeden w drugiego, zostawia funt włosia, no może trochę mniej; czysta i
długa grzywa, zebrana w pęki, warta jest tyle co tusza cielaka. Kleryk z Comesani przygląda
mi się.

- Ot, tacy jesteśmy wszyscy Guxindowie, no, nie wszyscy w jednakowym stopniu, jedni

mniej, drudzy więcej; każdy z nas ma szeroko rozstawione zęby, to nasza rodzinna cecha,
ponad siedem stóp wzrostu i co najmniej pięć arrobów wagi. Jeszcze rasa się trzyma! Ahoj!

Marcos Albite ma zwyczaj żuć portugalski tytoń.
- Najgorsza to ta ślina, wszystko psuje; ale żucie tytoniu jest zdrowsze niż palenie, płuca się

nie przepalają.

Źrebaki cechuje się rozpalonym żelazem, jak każde inne bydło, znak Marvisów z Brinidelo

to duże L od nazwiska matki, Rosy Loureses, a do każdego ucha przypina się metalową
markę. Sztuk słabych albo z wa-dami, to znaczy takich, co to wiadomo, że je zabije wilk albo
głód, albo zimno, a każdego roku ginie ich ponad tysiąc, nawet się nie cechuje, bo po co? A
dzikich kucyków, kasztanowych pony - czasem trafi się jakiś czarny albo siwy - które nie
sięgają nawet dwóch łokci, nie można zamykać w niewoli, bo nim pół dnia minie, zaczynają
chorować i zdychają ze smutku. Cidran Segade śpiewa niezłym głosem, kiedy jest zmęczony,
widać wysiłek fizyczny dobrze wpływa na przeponę i na struny głosowe.

Robin Lebozan skończył pisać, przeczytał wszystko na głos i wstał.
- Myślę, że zarobiłem na kawę i koniak. Poza tym dziś wieczorem muszę odwiedzić

Rosicler, chcę jej zanieść czekoladki, żeby trochę utyła.

Rosicler jest pielęgniarką, świetnie robi zastrzyki, panience Ramonie zawsze robi zastrzyki

z żelaza, z wątroby i z wapna, żeby nabrała sił. Panienka Ramona pije wino deschiens na
anemię, osłabienie, wyczerpanie i bierze kapsułki fitikal, intensywny lek przeciw
odwapnieniu. Mówią, że Rosicler lubi nie tylko płeć odmienną, załatwia te sprawy z dużą
dyskrecją, w tym przypadku rozgłos jest niepotrzebny. Czasami Rosicler i panienka Ramona,
kiedy nikt ich nie widzi, tańczą razem i pieszczą się delikatnie i z wielką czułością; pies
Wilde też pozwala się pieścić i głaskać, jest bardzo czuły i posłuszny.

- Nie idź jeszcze, Rosicler, zostań trochę dłużej.
- Czy tej nocy nie przychodzi do ciebie twój kuzyn Raimundo?
- A co ci to przeszkadza? Raimundo może i z tobą, i ze mną.
- Tak, to na pewno... zresztą już nieraz nas obie przeleciał.
- Jak możesz, Rosicler, nie bądź dziwką.
- Będę, kim mi się żywnie spodoba, moja droga. A zresztą, nie lubię, jak mnie nazywasz

dziwką, ot tak, na zimno.

- Wybacz mi.
Rosicler zjadła kolację z panienką Ramona i została u niej do późna. ,, - Chcesz iść teraz,

po nocy?

- Tak, tak się składa, że dziś przyprawię ci rogi z Robinem. "
- Dziewczyno, nigdy się nie opamiętasz?
- Nie.
Ojca Rosicler wyprowadzono z domu w Orense w czasie wojny domowej, zabił go adwokat

don Jesus Manzanedo, który zdobył dużą sławę mordując ludzi, w rzeczy samej nikomu nie
przyszłoby do głowy nazwać córkę Rosicler - Czerwień zorzy porannej; kto igra z ogniem, od
ognia ginie; dziewczynkom trzeba dawać imiona Najświętszej Panienki albo świętych, a nie

imiona laickie w wątpliwym guście, Rosicler, Aurora... nie, Aurora może być, ale Atmosfera,
Wenus, co za pomysł! Ojciec Rosicler był kasjerem w banku i biedak przypłacił życiem
swoją lekkomyślność.

- Czy pani w to wierzy, dona Arsenia, że sprawy wyglądały tak, jak pani opowiada?
Lazaro Codesala zgubił pech i nadmiar zaufania, Maurom nie można wierzyć, bo są

fałszywi w uczuciach i z charakteru, nikt nie wie, jak nazywał się Maur, który zabił Lazaro
Codesala, kiedy ten masturbował się pod figowcem mając w pamięci obraz gołej Adegi, ale to
nie ma znaczenia. Lazaro Codesal oddawał się z wielkim upodobaniem strzelaniu z procy,
bardzo dobrze celował.

- A tego gołąbka na drucie nie ustrzelisz?
- Nie ustrzelę?
Lazaro Codesal celował z procy i trzask! gołąbek leciał na ziemię sypiąc piórka.
- A tego czarnego kota nie trafisz?
- Nie trafię?
Lazaro Codesal celował z procy i trzask! czarny kot z rozciętą głową uciekał sypiąc iskrami

spod ogona.

- A może to był diabeł?
- Nie sądzę; teraz mało diabłów się tutaj spotyka.
Linia gór zatarła się, kiedy zabito Lazaro Codesala, od tego nieszczęsnego dnia nikt jej już

więcej nie zobaczył, według mnie przeniesiono ją daleka stąd, może nawet za przełęcze
Canda i Padornelo, po drodze z Sanabrii. Nie mierzył swych sił ten mąż, który zaczepił
Lazaro Codesala w Cruz del Chosco. O Jezu, ale oberwał za tę zuchwałość! Rogacze nie
powinni być zuchwali, tylko raczej dyskretni, ostrożni i żyć w bojaźni Bożej, nie jest łatwo
nosić rogi godnie i z pożytkiem.

- Ja idę swoim krokiem i własną drogą. Zejdź mi pan na bok, bo nie szukam zwady.
A tamten nie zszedł i oczywiście przyniesiono go do domu związanego, z przetrąconym

karkiem i zawstydzonego jak dziecko. Moncho Requeixo był razem z Lazaro Codesalem na
wojnie w Melilli, ale wrócił z życiem, kulawy, ale żywy.

- Nie wiem, co zrobili z moją nogą, przypuszczam, że ją wyrzucili; ja uważam, że jak

człowiekowi obetną nogę, to powinni mu ją zwrócić dobrze natartą szarą solą, żeby mógł
sobie wziąć na pamiątkę.

Kiedy Moncho Truteń wypłynął na Morze Czerwone, zdechły mu jego dwa pocztowe

ptaszki: wędzony aniołek jest stworzonkiem marzycielskim i mało odpornym i służy tylko do
przenoszenia miłosnych liścików, kiedy się go zabierze z rodzimych wysp, zazwyczaj umiera
z żalu i z przeziębienia. Ślepy Gaudencjo wrócił z mszy przemarznięty do szpiku kości.

- Jest mróz, Anunciación, dla mnie to już koniec świata.
- Co tam, staruszku, chodź tutaj, właź do łóżka, a ja przyniosę ci gorącej kawy.
Pada już ponad dwieście dni i nocy i ani ziemia, ani niebo nie mogą zaznać wytchnienia i

lisica z Xeixo, która jest już stara i zreumatyzowana, i jak mówią, znudzona życiem, kaszle
bez entuzjazmu u wejścia do nory. Gdybym umiał grać na psalterium jak starożytni, tylko
gdzie teraz znajdziesz psalterium, to grałbym na nim całymi wieczorami, ale nie umiem.
Gdybym umiał grać na banjo jak Bregimo Faramińas, godzinami grałbym na banjo, to zawsze
milej, ale nie umiem. Ja umiem tylko grać na dudach, a na dudach gra się na świeżym
powietrzu, pod dębem, kiedy chłopcy pohukują na wszystkie strony, a dziewczyny czekają z
zapartym tchem na nadejście nocy i na słodkie, odbierające siły spiskowanie. Jako że nie
umiem grać ani na psalterium, ani na banjo i jako że na dudach nie grywa się w domu,
spędzam popołudnia w łóżku wyczyniając różne świństwa, z kim się da, czasem sam ze sobą;
nie potrafię tylko tak się zgiąć w pałąk, żeby sobie wziąć w usta, już prawie dostaję, ale nie,
w końcu nie mogę, możliwe, że nikt nie może, muszę popytać. Benicja jest bardzo wesoła, ale
nigdy się nie męczy, i to też znudzi. Benicja bardzo dobrze robi naleśniki i ma sutki jak
kasztany, zabawnie patrzeć, jak robi naleśniki trzęsąc gołymi cyckami.

- Benicja.
- Słucham.
- Podaj mi gazetę i przynieś kieliszek wina.
- Już idę.
Żaby w jeziorze Antela są starsze niż inne żaby w Galicii, Leon, Asturii, Portugalii i

Kastylii; żaby tak historyczne i szacowne można jeszcze tylko spotkać w Var i Touloulore w

Prowansji, w jeziorze Balaton na Węgrzech i w błotach księstw Tiperary i Waterford w
Irlandii. Nasz Pan Jezus pochodzi od gołębia, a jego Najświętsza Matka od lilii i jej
dziewiczego kielicha. Od pewnej żaby z jeziora Antela, która nazywała się Liorta, pochodzi
dziewięć spokrewnionych ze sobą rodzin o nazwiskach: Marvis, Cela, Segade, Faraminas,
Albite, Beira, Portomourisco, Requeixo i Lebozan; a całą tę watahę nazywają Guxindami i
wszyscy mają coś wspólnego i razem w kupie stanowią cholerną siłę.

To krzepiący widok patrzeć, jak goła Benicja napełnia kieliszek winem, podczas gdy niebo

spada deszczem na ziemię, a także na serca skrzywdzone, wolne i spragnione.

- Polej sobie wino na biust.
- Nie mam ochoty.
W książce Lignum Yitae napisanej przez Arnaldo Wioną, braciszka z zakonu

benedyktynów, Wenecja 1595, czytamy, że święty Malachiasz, biskup z Armagh w Irlandii,
w swojej historii papieży, która zakończy się, jak Bóg da, w 2053 roku wraz z przyjściem
Chrystusa, mówi wyraźnie: "Jezioro Antela zostanie wysuszone przez człowieka i wtedy w
miejsce wody pojawią się nieszczęścia i choroby. A gdy już nie będzie tam wody, człowiek
przeryje ziemię szukając minerałów i wtedy w miejsce ziemi pojawi się głód i śmierć."

My Guxindowie lubimy się rozbijać po odpustach, czy to co złego? I balować po kruchtach

i przykościelnych dziedzińcach w pojedynkę albo i potańczyć z przyciskiem, jak się nadarzy
okazja. Ja nie umiem grać ani na skrzypcach, ani na organkach, ani na psalterium, ani na
banjo, umiem grać tylko na dudach, a i to nie najlepiej. Gaudencjo zabawiał klientów u Szlai
wygrywając na akordeonie walce i pasodoble, a czasem jakieś tango, nigdy natomiast nie
chciał grać mazurka Ma petite Mariannę, grał go tylko w 1936, kiedy wydarzyła się ta
historia z Chojrakiem, i w 1940, kiedy znów miał miejsce ten wypadek z Fabianem Minguelą
zwanym Puszczykiem. Nigdy więcej nie chciał.

- I zabawiał klientelę?
- Chyba tak, Gaudencjo zawsze był świetnym grajkiem.
Jego siostra Adega też gra na akordeonie, jej specjalnością są polki: Fanfinette, Monamour i

Paryż, Paryż.

- Umrzyk, co zabił mojego nieboszczyka męża, nigdy nie szedł przez życie prostą drogą i

widzi pan, jak skończył. Umrzyk, co zabił mojego nieboszczyka męża, nie był z Guxindów,
niech święty Apostoł mi wybaczy! Pochodził z obcych stron, tak to jest, kiedy się okazuje
miłosierdzie przybłędom, gdybyśmy jego ojcu, kiedy przyszedł żebrać o jałmużnę w imię
Boga, dołożyli, ale tak porządnie, to ten by w końcu nie przelał krwi człowieka, który go
nakarmił. Z czasem ludzie zapominają, aleja nie zapominam, Bóg z nimi! To, o czym się dużo
mówi, warte jest zapamiętania. Pan, don Camilo, pochodzi z Guxindów, to znaczy jest
jednym z nich, tak jak i mój nieboszczyk mąż, i za to trzeba płacić. Ale coś się też zyskuje - tę
wielką dumę, że mężczyzna jest mężczyzną nawet po śmierci, my kobiety żyjemy po to, żeby
to oglądać i opowiadać później dzieciom. Wyznam panu jedną rzecz, wszyscy o tym wiedzą,
pan nie, bo pan tu nie zagląda, ale ja i tak już to panu prawie powiedziałam, a więc: ja trupa
tego, co zabił mojego nieboszczyka męża, wykopałam z grobu, poszłam którejś nocy aż na
cmentarz w Carballino i wykradłam trupa, przyniosłam do domu i rzuciłam to ścierwo świni,
którą potem zjadłam, oddzielnie łopatka, oddzielnie kiełbasy i głowiznę, i tak do końca.
Guxindowie się ucieszyli i siedzieli cicho, a Carrouposowie się wściekli, ale też siedzieli
cicho, bo jakby co powiedzieli, poszliby za nim; takie jest prawo Boże i ja sobie myślę, że z
tamtymi będzie koniec, bo powyjeżdżają za granicę, niektórzy już wyjechali, jedni do
Szwajcarii, drudzy do Niemiec, dla mnie to oni wszyscy mogą sczeznąć na końcu świata
pożarci przez Chińczyków.

- Zabijanie nie wyszło więc temu Puszczykowi na dobre?
- Jeszcze by też!
Czwartą cechą skurwysyna jest kolejarska broda: co cztery stacje jeden włos. Fabian

Minguela ma bujny zarost na wietrze. Fabian Minguela, umrzyk, co siał śmierć, gdzie się
tylko zjawił, spał za frajer z Rosalią Trasulfe, Głupią Kozą, co najmniej cztery lata. Umrzyk,
co zabił Chojraka, nieboszczyka męża Adegi i może z tuzin innych, tej Rosalii Trasulfe
Głupiej Kozie obmacywał pośladki, ssał piersi i dokładał kijem co najmniej od 1936 do 1940
r.

- A przy tym siedź cicho, bo mogę cię wysłać tam, gdzie wysłałem innych i skąd nikt nie

wrócił, wiesz o tym dobrze.

Rosalią Trasulfe Głupia Koza trzy razy była w ciąży z tym umrzykiem i trzy razy poszła

usunąć do babki Damiany Otarelo, która grzebała jej tam pietruszką.

- Od dawna sama sobie radzę na tym świecie i nie po to nie zostałam kurwą, żeby teraz

mieć syna od jakiegoś skurwysyna. Może, z Bożą pomocą, któregoś dnia to się skończy.

Rosalią Trasulfe Głupia Koza zawsze powtarza:
- Miał mnie calutką, to prawda, miał, co chciał, ale żyję i wymyłam się porządnie. Puszczyk

był jak ten robak cmentarny, co to żywi się i żyje tylko śmiercią.

Skrzynka Marcosa Albite wygląda jak kareta, nic jej nie brakuje, chyba tylko muzyki.
- Teraz będę ją musiał przemalować, gwiazdka jest na wpół zatarta, ale pinezki jeszcze

mogą być; kiedy zwariowałem, było mi wszystko jedno, ale teraz nie, teraz mi zależy, żeby
wszystko było, jak trzeba i jak Pan Bóg przykazał. Zielona farba jest piękna, ja wiem, ale
wyschnięta traci na wyglądzie.

Marcos Albite nieźle sobie żyje w swojej skrzynce, ma już trochę dosyć, to fakt, nuda

każdego może wykończyć, ale trzyma się nieźle, są inni, którzy czują się dużo gorzej.

- Zrobię panu świętego Kamila, ale takiego zajebistego, że ludzie gęby porozdziawiają, jak

zobaczą.

Policarpa musieliśmy przynieść z Brinidelo na noszach, bo nie mógł iść o własnych siłach z

powodu ręki, ugryzienie ogiera zwaliło go z nóg i miał temperaturę.

- Wysoką?
- No, nie taką znów bardzo. Rosa Loureses, matka tamtejszych Marvisów, nie chciała go

puścić.

- Przecie to nasza krew i w domu nie zawadza, w drodze może mu się pogorszyć. Trzeba

mu dać się wyspać, chociaż ze dwa dni.

- Zgoda.
Wszyscy uczestnicy spędu, to znaczy Guxindowie, rozeszli się po domach w Brinidelo,

Puxedo i Celi, Marvisowie zostali w domu swoich kuzynów razem z Policarpem, Cidran
Segade i jego szwagier Gaudencjo, ten, co potem został ślepy, spali w kuchni u Urbana
Randina, oswajacza zwierząt, przemytnika, zezowatego jak mało kto.

- Nie patrz mu w oczy, Cidran, świrulce wszystko biorą na odwrót.
Don Bregimo zainstalował się w domu ślepego Pepina Requiasa, który oddał mu łóżko za

jedną pesetę. Marcos Albite i Moncho poszli do Puxedo do domu Laurentinów, a Robin
Lebozan i ja dotarliśmy do Celi, żeby odwiedzić moich kuzynów Yenceasów.

- Zostańcie tu obydwaj, dom jest przestronny, a i nam będzie weselej.
Kuzyni mieszkali z matką, Dorindą, która miała sto trzy lata i wiecznie skarżyła się na

zimno, i ze służącą, która robiła najlepszy w świecie likier kawowy.

- Jak się nazywa ta kobieta?
- Nie wiemy, biedaczka jest niemową, więc jasne, że nam nie powiedziała. Nie jest stąd, z

rysów wygląda na Portugalkę, ale możliwe, że nie pochodzi znikąd, nie ma żadnych
papierów, bardzo długo już jest u nas, ponad pięćdziesiąt lat, i nikomu nie zrobiła nic złego.
We wsi mówią na nią niemowa, ale to nie przezwisko, po prostu taka jest.

Niemowa robiła likier kawowy z wielkim namaszczeniem, może pan sobie zapisać, jak pan

chce: do glinianego garnka wlewa się kubek wódki z wytłoczyn winogronowych w dobrym
gatunku, wrzuca się dwa funty palonej kawy w ziarenkach, cztery funty cukru
kandyzowanego, dwie garście orzechów, obranych, to jasne, skórki z dwóch gorzkich
pomarańczy. Przez dwa tygodnie miesza się to porządnie leszczynowym kijkiem: sto razy
zgodnie ze wskazówkami zegara o świcie i sto razy w odwrotnym kierunku przed nocą;
później się przecedzą przez bibułę, nalewa do butelek i zostawia w spokoju przynajmniej na
rok. Niektórzy wlewają likier do flakonów o szerokich szyjkach i dobrze zatykają woskiem,
jeszcze inni nie przecedzają i wszystko razem wlewają do beczek z dębowej klepki, żeby
dojrzało, to zależy od upodobania. Niemowa jest bardzo zadowolona, kiedy Robin i ja po
łyku cmokamy z uznaniem, po niemowie widać, kiedy jest zadowolona, bo z radości zawsze
się jej wypsknie parę bąków, zabawnych, dyszkantowych i rozwlekłych. Lolina Moscoso
Rodriguez, żona Baldomera Gamuzo, to znaczy Baldomera Marvis Yenteli albo Fernandeza,
czyli Chojraka, ma swoich pięcioro dzieci wychuchanych, wyglądają, jakby je polerowała. Za
to dzieciaki Rosy Roucon, tej od Tanisa Kaduka - też ich jest pięcioro - biegają z gołym
tyłkiem i dyndającymi gilami, każda z nich jest taka, jak ją Pan Bóg stworzył, a anyżówki też
się za darmo nie rozdaje.

- Chcesz kieliszeczek anyżówki?
- Czy to odpowiednia pora?
Chelo Dominguez, żona wikarego Roque, tego od świętego Fallustusa błogosławionego

między niewiastami, snuje się zbolała po tym padole łez.

- Nie skarż się, Chelo, chyba lepiej jest to mieć, niż o tym marzyć.
- Prawda, tak mówią.
Chelo Dominguez ma smykałkę do gotowania, pieróg z krzyżowego wychodzi jej bardzo

dobrze, i łopatka, którą dzieli na trzy albo cztery kawałki i rumieni na ogniu przed
gotowaniem, i flaki, mogą być z cielęciny albo i baraniny, i móżdżek z żeberkami, takie
gotowanie ma swoje dobre i złe strony.

- Czy pan myśli, że Japończycy są bardzo zazdrośni?
- Czemu to panią interesuje?
- Nie, ja tylko tak, słyszałam, jak mówili.
Don Benigno Portomourisco Tubisquedo przez całe życie twierdził, że będzie żył ponad sto

lat, ale umarł po dziewięćdziesiątce, jak wypił więcej wina, niż mogło się pomieścić w jego
ciele.

- I powie pani, że nikt go do tej pory nie widział pijanego?
- Jak bym mogła coś takiego powiedzieć! Wszyscy go widzieli pijanego, on zresztą też się

nie krył, niech pan nie myśli.

Don Benigno miał wygląd halabardnika, chociaż pod koniec życia chodził trochę

przygarbiony.

- Kaczor!
- Słucham, don Benigno.
- Stań pod winoroślą i nie wracaj do domu, póki nie zmokniesz do suchej nitki.
- Tak, proszę pana.
Luisino Bocelo Kaczor, łagodny i posłuszny kastrat, służył do wyładowywania złego

humoru.

- Kaczor!
- Słucham, don Benigno.
- Ściągaj portki, chcę ci dać dwa kije na tyłek.
- Tak, proszę pana.
Kiedy Luisino Bocelo Kaczor chodził do seminarium, koledzy sikali mu do łóżka i potem

było mu bardzo zimno.

- Kaczor!
- Słucham, don Benigno.
- Zaniosłeś już pani chleb i wodę? Drugi mąż Georginy, kuzynki kulawego Trutnia, też jej

w końcu umarł.

- Muszę się nieco pospieszyć, bo nie jestem już młódką, a tu, w takiej dziurze, zawsze się

chłop przyda, my kobiety, choćbyśmy owdowiały ze dwa albo i trzy razy, nigdy nie
powinnyśmy zostawać same.

Moncho zawsze opowiada z czułością o swojej ciotce Micaeli, matce Georginy.
- Zawsze była dla mnie bardzo dobra, kiedy byłem chłopcem, brandzlowała mnie każdej

nocy; kiedyś rodziny były bardziej związane.

Adela i Georgina, choć siostry, wcale nie są podobne, chyba że ze słabości do wina,

upodobania do tytoniu i skłonności do łóżkowych uciech.

- Trzeba coś mieć z życia!
- Święta prawda, siostro, nie będziemy przecież żyły wiecznie!
Adela i Georgina bardzo lubią, jak panienka Raniona puszcza im na gramoli tanga Carlosa

Gardela: Kwiat brzoskwini. Melodia z przedmieścia, Stroma uliczka.

- Tak bym chciała być mężczyzną, żeby móc w tangu pomiatać kobietą!
- Co ci przychodzi do głowy!
Adela i Georgina którejś nocy w zeszłym roku tańczyły tanga z panienką Ramoną i z

Rosicler.

- Mogę zdjąć bluzkę?
- Rób, co chcesz.
Moja ciotka Salvadora, matka Raimunda z Casandulfów, mieszka sama w Madrycie, nie

chce nawet słyszeć o wsi.

- Ani o krewnych?
- Tak, o krewnych też nie. Ze strony matki zostały mi jeszcze trzy ciotki i jeden wuj: ciotka

Salvadora i wuj Cięto, owdowiali, i ciotki Jesusa i Emilita, stare panny. Wuj Cięto zabija czas
graniem na perkusji, czyli odstawia jazz-band.

- Ależ to ile on ma lat?
- Bo ja wiem, sześćdziesiąt sześć albo sześćdziesiąt osiem.
Ciotka Jesusa i ciotka Emilita spędzają życie na modlitwach, plotkach i sikaniu, obie cierpią

na nie kontrolowane moczenie. Ciotka Jesusa i ciotka Emilita nie rozmawiają z wujem Cięto,
mało że nie rozmawiają, po prostu nie znoszą się, nienawidzą się śmiertelnie i specjalnie tego
nie ukrywają.

- Wszystkich mężczyzn najlepiej by powywieszać. Cięto cały dzień tłucze w bęben i w

talerze, żeby nam zrobić na złość, tylko po to, żeby nam zrobić na złość. I dobrze wie, że
cierpimy na migreny!

Wszyscy troje mieszkają w tym samym domu, one na dole, gdzie jest bardziej wilgotno, a

on na górze, gdzie jest suszej. Wuj Cięto, kiedy się nudzi, wymiotuje, wsadza sobie dwa palce
do gardła i rzyga, gdzie popadnie, do miednicy albo za jakiś mebel, widać, że takie wydalanie
sprawia mu dużą przyjemność. Kiedy w Paryżu, w czasie podróży poślubnej, wujowi Cięto
rozchorowała się żona, wuj zostawił ją w szpitalu mówiąc, że chorzy wywołują w nim
obrzydzenie, o tym, że został wdowcem, dowiedział się z listu konsula.

- Biedna Lourdes, nie pociągnęła długo, to prawda, ale w końcu ja zrobiłem wszystko, co

było w mojej mocy, zostawiłem ją w dobrym szpitalu, gdzie wszystko miała opłacone, nawet
pogrzeb, to był po prostu pech.

Moi dziadkowie byli zamożni, mieli garbarnię i fabrykę trumien "Manufaktura dla

Wieczności", ale moi wujowie roztrwonili spadek i teraz są bez grosza i żyją z łaski Bożej.

- Ja tam nie wiem, co jest gorsze, głód czy brud, mężczyźni wolą brud, ale my kobiety to

już wolimy być głodne, chyba że jakaś ulicznica uważa inaczej.

Padlina porozwieszana na winorośli kościelnego z każdym dniem jest coraz bardziej

zepsuta i obrzydliwa. Wariatka z Martina pokazuje piersi zdechłej lisicy gryząc przy tym
orzechy.

- Precz stąd, przeklęta wariatko, w tobie jednej więcej jest grzechu niż w Sodomie i

Gomorze! Zakryj swe nędzne ciało i módl się do Pana Boga naszego Jezusa Chrystusa, bo
wszyscy zostaniemy skazani za twoje sprośności!

Pewnego dnia kościelny trafił kamieniem wariatkę z Martina między piersi, aż jej się krew

puściła ustami; kościelny pokładał się ze śmiechu.

- O Jezu, ale ją trafiłem! O mało co nie strzaskałem jej płuc!
Catuxa Bainte, wariatka z Martina, pluskając się w sadzawce przy młynie Łucja Mauro

wygląda jak zagubiona kózka-sierotka albo jak aniołek bez śladu grzechu pierworodnego.

- Zimna woda?
- Nie, proszę pana, nie bardzo.
Kiedy widać zbliżającą się chmarę much, wiadomo, że w środku znajduje się ksiądz z San

Miguel de Bucinos, który ma chyba ciało słodkie jak ulepek.

- Dolores.
- Słucham, don Merexildo.
- To wino skwaśniało, tyje wypij.
- Dobrze, proszę księdza.
Dolores popija bez większego ociągania, jej prawie wszystko smakuje. Dolores, której brak

jednej ręki, traci równowagę, jak sobie dogodzi.

Są dni, kiedy wszystko jest pokoślawione, widać, że ludzi zawsze bardziej przegina na

jeden bok.

Don Merexildo zyskał wielką sławę tym, że te rzeczy ma niesłychanej grubości i kamiennej

twardości; gdyby nie był księdzem, mógłby zarabiać na życie pokazując swoje cudeńka na
odpustach.

- Panie i panowie, zobaczycie tu najprawdziwszy organ Antychrysta, najbardziej

nieprawdopodobnego kindybała, za przeproszeniem państwa, na całym Półwyspie
Iberyjskim. Nie pchajcie się, każdy zdąży zobaczyć, bo obiekt nie traci na wartości z
upływem czasu.

Ale oczywiście są pewne rzeczy, których kapłanom nie wypada robić przez szacunek dla

bliźnich.

- Dolores.
- Słucham, don Merexildo.
- Te jabłka są zgniłe, sama je zjedz.
- Tak, proszę księdza.
- A jak jeszcze raz zerwiesz mi zgniłe jabłka, to ci je wsadzę w tyłek.
- Tak, proszę księdza.
Rumuński król Karol odwiedza Belgrad, towarzyszy mu następca tronu książę Michał.

Luisino Bocelo, wykastrowany służący, własność don Benigna, i Dolores, bezręka służąca z
plebanii księdza z San Miguel, te dwie istoty zdawały się być naznaczone palcem
wściekłości, która wymusza posłuch kopniakami, palcem haczykowatym, zrogowaciałym i
wskazującym na chybił trafił.

- A czy kopniaki muszą trafiać prosto w żołądek?
- Nie, gdzie popadnie, to wszystko jedno.
Muszę sobie zapisać, żeby poprosić moich kuzynów z La Coruna o więcej cygar, chcę je

podarować Marcosowi Albite z wdzięczności za drewnianego świętego Kamila, bardzo
możliwe, że będzie to prawdziwe dzieło sztuki. W czasach spędu w Xures Marcos Albite i ja
byliśmy po imieniu, później przyszła wojna i wiele rzeczy się wydarzyło i wiele zagubiło, i
teraz mówimy sobie raz na ty, raz na pan, jak podleci, przed ludźmi przeważnie jesteśmy na
pan, ja częściej mówię po imieniu do niego niż on do mnie. Muszę pamiętać, żeby poprosić o
więcej cygar moich kuzynów z La Coruna, Marcos Albite to dobry chłopak i w tej skrzynce
musi się nudzić jak mops.

- Gwiazdka jest już prawie niewidoczna, muszę ją na nowo pomalować; zielona farba

wygląda bardzo dobrze, wszyscy to mówią, ale schodzi tak samo jak inne i trzeba ją
odświeżać.

Gramolą to coś więcej niż patefon, jest bardziej luksusowa, a także bardziej nowoczesna,

gramolą nie ma tuby, głos wychodzi z niej przez dwie szpary umieszczone po bokach.
Rosicler ma krewnych Argentyńczyków, którzy na gramolę mówią vitrola, fonograf to
urządzenie jeszcze bardziej przestarzałe niż patefon. Raimundo z Casandulfów podarował
naszej kuzynce gramolę marki odeon, model cadet. Do muzyki, która przenika duszę, np.
Światło księżyca, Dla Elizy, polonez Chopina, najlepiej pasuje pianino, natomiast do muzyki,
której słucha się przy migdaleniu i nie bardzo wiedząc, co się dzieje, lepsza jest gramolą, ma
więcej tajemniczości i więcej trucizny. Pożegnalny walc, czyli muzyka mniej więcej
pośrednia, nadaje się i do pianina, i do gramoli. Pianino jest malutkie, wykonane z drewna
gwajakowego, z klawiaturą z kości słoniowej, panienka Ramona odziedziczyła je po swojej
matce, która bardzo lubiła grać i robiła to nawet w niezłym stylu. Pewnego wieczoru ubiegłej
zimy, kiedy już obie były zmęczone wspólnym tańcem, panienka Ramona powiedziała do
Rosicler:

- Nie brandzluj mi małpy, to sprawia przyjemność, ale sprowadza nieszczęście, zresztą to

suchotnik.

- Biedny Jeremiasz!
Pianino panienki Raniony jest marki Cramer, Beale and Co. i ma dwa srebrne świeczniki

dla ozdoby; kiedyś ludzie żyli lepiej niż teraz.

- Tak, ale też i wcześniej umierali.
- Nie jestem taki pewien.
Robin Lebozan miał zwyczaj przynosić Rosicler czekoladki.
- Masz, jedz, żebyś miała twardy biust, jak czuję twardy biust, to i mnie zaraz twardnieje.
- Cicho, świntuchu!
Robin Lebozan pożycza panience Ramonie tomiki poezji. Rosalia, kiedy pisała Na brzegu

rzeki Sar, mieszkała już w La Matanza, naprzeciwko stacji The West i bliżej drugiej rzeki,
Ulli. Na brzegu rzeki Sar pisane jest po kastylijsku, a Nowe stronice po galicyjsku, oba zbiory
są piękne i natchnione. Na brzegu rzeki Sar Rosalia opublikowała tuż przed śmiercią, nie żyła
długo, nawet nie doczekała pięćdziesiątki. Robin Lebozan przypuszcza, że Rosalia nie
przyszła na świat w Santiago, jak mówią książki, ale w Padrón, skąd ją zaraz po urodzeniu
wywieziono, żeby złagodzić ból jej matki zhańbionej przez prezbitera; gdyby wiedziano, że ta
dziewczynka z czasem stanie się największą poetką w kraju, pewnie nie robiono by tego w
takim pośpiechu i w sposób tak mało uważny; o mało co jej nie uśmiercili.

- Co za tępaki!
- Tak, tylko zważ, że to były inne czasy.
Robin Lebozan sądzi, że Rozalia miała romans z Becquerem, ale tego nie może udowodnić.

Becquer był w tym samym wieku co Rosalia, no, tak mniej więcej, ale umarł jeszcze
młodziej, Bogiem a prawdą, strasznie to wszystko było słabowite. Panienka Ramona bardzo
lubiła poezje Currosa Wiatr mojej ziemi, on pochodził z Celanovy, to po drodze do Xures, i
był ciotecznym dziadkiem Robina.

- Pewnie stąd masz ten pociąg do książek.
- Możliwe!
- Morski wiatr Ramona Cabanillasa to bardzo dobre wiersze; ten znowu pochodzi z

Cambados, przy riasie Arosy, i żyje w dobrym zdrowiu, jeszcze nie dobiliśmy do połowy XX
wieku, cieszy mnie to, bo zostaje coraz mniej poetów, teraz są sami piłkarze i wojskowi.
Rosicler też lubi poezję, chociaż nie aż tak bardzo. Raimundo z Casandulfów nuci Serce
Jezusa przy goleniu.

- Nie umiesz nic innego?
-- Dlaczego pytasz?
- Nie, nic...
W knajpie Rauca dają bardzo dobre flaki, wychodzą im lepiej niż ośmiornica. Raimundo i

nasza kuzynka

nigdy nie śpią razem przez całą noc, chyba że gdzieś wyjeżdżają, na Wielkanoc byli w

Lizbonie; Raimundo, kiedy idzie z wizytą do naszej kuzynki, zawsze zanosi jej białą kamelię.

- Proszę, Raniona, żebyś wiedziała, że znam twój gust i że nigdy o tobie nie zapominam.
Dla Rosicler Raimundo przynosi czekoladki, wie, co komu. Fabian Minguela, Puszczyk,

gra w chamelo w knajpie Rauca; Carrouposowie nie umieją przegrywać, •jeży im się wtedy
wykwit świńskiej skóry na czole i nie liczą się ze słowami. Flakarz, ojciec Gamuzów, zawsze
mówił, że ten, kto nie umie przegrywać, nie umie skończyć, to znaczy, że ten, kto przegrywa,
źle kończy, właśnie tak: albo w przydrożnym rowie z rozpłataną głową, albo z przekłutym
brzuchem w lesie, gdzie mieszka wilk z Zacumeiry, albo gdziekolwiek indziej. Raimundo
lubi przejażdżki po lesie, czasami wyjeżdża rankiem razem z panienką Ranioną, jeżeli nie za
bardzo pada; Caruso, koń naszej kuzynki, jest stary, ale jeszcze się trzyma.

- Czy ty myślisz, że Głupia Koza odważyłaby się wyczyniać swoje sprośności z wilkiem z

Zacumeiry?

- O Jezu, co ci przychodzi do głowy!
Obcy zobaczył, że Puszczyk nie miał za sobą nikogo. Piątą cechą skurwysyna są ręce -

białe, wilgotne i zimne, ręce Fabiana Mingueli są podobne do nagich ślimaków.

- Nie lubię podnosić głosu, ale jak nie zapłacisz tego, co mi się należy, walę w pysk.
Kot z knajpy Rauca w ogóle się nie nazywa, szefowa mówi do niego koteczku i on już wie,

o co chodzi. Podczas gdy Puszczyk wyciąga forsę, obcy głaszcze kota i nawet na niego nie
patrzy.

- Zostaw pieniądze na stole, jak będę chciał, to wezmę.
Puszczyk musiał skapitulować, bo nikt nie stanął w jego obronie, zresztą obstawy nie miał

ani na nią nie zasługiwał. Fabian Minguela, Puszczyk, pracuje na siedząco, jak wszyscy
Carrouposowie, szewcy nie jeżdżą na koniu ani nie uprawiają ziemi. Puszczyk jest krawcem,
a poza tym kombinuje na handlu materiałami pasmanteryjnymi, szpulkami nici,
celuloidowymi i metalowymi guzikami, bawełnianymi pończochami, chusteczkami i inną
drobnotą, Carrouposowie nie są stąd, Bóg jeden wie, skąd się wzięli.

- Zostaw pieniądze na widoku, pesos, pesety i dziesiątki tak, żeby wszyscy widzieli, i

potem radzę spływać. Szefowa, można wyciągać wino, oczywiście jeżeli nie przeszkadzam,
bo ja nie chciałbym nikomu wchodzić w paradę.

Puszczyk w niedziele smaruje włosy brylantyną omega i nakłada zieloną błyszczącą

muszkę, a do tego odpowiednią chusteczkę z krepy, którą przyczepia agrafką, żeby mu nie
ukradli.

- Ale galant!
- Jeszcze jaki, pierwszej wody!
Szóstą cechą skurwysyna jest uciekające spojrzenie, Fabian Minguela nie patrzy wprost

nawet w ciemności. Papuga panienki Ramony jest stara jak świat, papuga panienki je fistaszki
i recytuje litanię loretańską, panno można, módl się za nami, panno łaskawa, módl się za

nami, panno wierna, módl się za nami, coś za dużo tych panien, to tak jakby się miało w
domu zakonnice sprowadzające na dobrą drogę upadłe dziewczęta. Panienka Ramona ma
czworo służących: Braulio Doade, osiemdziesiąt dwa lata, pochodzi z Camposancos; Antonio
Yegadecabo, osiemdziesiąt jeden lat, pochodzi z Cennle; Purina Corrego, osiemdziesiąt
cztery lata, pochodzi z Banos de Molgas, i Sabela Soulecin, siedemdziesiąt dziewięć lat,
pochodzi z San Cristóbal de Cea. Papuga jest jeszcze starsza niż oni i żadne z nich nie umiera:
panno roztropna, módl się za nami, panno czcigodna, módl się za nami, panno wsławiona,
módl się za nami, tych panien jest aż nadto, to tak jakby się miało w domu jezuitów do
temperowania masturbujących się paniczyków z dobrych rodzin. Wszyscy służący panienki
Ramony są na wpół ślepi i głusi, jedni mniej, inni więcej, a do tego kaszlą i mają reumatyzm,
wszyscy w podobnym stopniu; po prawdzie żadne z nich do niczego się nie nadaje, ale też nie
można ich przecież tak ni z tego, ni z owego posłać do diabła, żeby ich zżarły wszy albo
wilki.

- To brzemię miłosierdzia, wiem o tym; a jednak przykro, gdy się pomyśli, że tym

próchnom też kiedyś, jeszcze przed utratą kolonii, serce nieraz tłukło się w piersi za sprawą
miłości, co za niedorzeczność! Kiedy tę papugę przywieziono z Kuby, już była stara, nie
wiem tylko, jak przywykła do tego klimatu.

Adega prowadzi rachunek zmarłych, ktoś musi być księgowym śmierci, która kosi żywoty

bez chwili wytchnienia.

- Niedojda z Bidueiros nie powiesił się, oni powiesili go na próbę, nie mieli złych

zamiarów, tylko trochę za daleko się posunęli; diabeł sprawia, że czasami, przez nieuwagę,
powiesi się kogoś, kogo się nie chciało powiesić, to zwykły pech. Niedojdę z Bidueiros
powiesili na próbę, powiesili go dla żartu, ale on umarł na serio, podobno był rozkojarzony,
kiedy go zaskoczyli.

Roque Gamuzo nazywany jest Klerykiem z Comesańi dla żartu, tak samo dla żartu

powiesili niedojdę z Bidueiros, a potem musieli go pochować, pisarz sądowy nie wiedział, co
napisać.

- Co mam napisać?
- Pisz pan, co się panu podoba, to był po prostu nieszczęśliwy przypadek, biedny niedojda

miał różne przejścia i niepowodzenia, jedni rodzą się w czepku, a inni nie, i to wszystko.

Don Merexildo Agrexan Fenteira, ksiądz z San Miguel de Bucinos, odprawił trzy msze za

swojego syna, niedojdę z Bidueiros, nikomu nie ujawniając intencji.

Chelo Dominguez urodziła sześciu chłopców swojemu mężowi, Roąue Gamuzo.
- I wdali się w ojca, jak chodzi o rozmiary?
- Chyba tak, zdaje się, że nie ma powodu do skarg. Chelo chowa swoich chłopaków

czyściutko i ubiera elegancko, jest z nich bardzo dumna.

- A bo i mam powody, mało kobiet ma przy sobie siedmiu mężczyzn, i to takich jak Roąue i

moje chłopaki, aż przyjemnie popatrzeć.

Ciotka Lourdes, żona wuja Cięto, umarła wcześnie, nie przeżyła podróży poślubnej. Ciotka

Lourdes umarła w Paryżu, bo Francuzi, którzy nie lubią się myć, zarazili ją ospą; Adega nie
wierzy, że ciotka przez to trafiła do grobu.

- Nie może być, bo panna Lourdes, niech odpoczywa w pokoju, urodziła się w roku

przestępnym, a wszyscy wiedzą, że ci, co rodzą się w roku przestępnym, są odporni na ospę.

- A czy to pewne?
- Najpewniejsze pod słońcem!
Kiedy wuj Cięto wrócił do domu zostawiwszy po drodze ciotkę Lourdes, dziadkowie,

którzy jeszcze żyli, byli bardzo przygnębieni.

- Biedna Lourdes, jaki żal musiała zostawić po sobie w sercu naszego Cięto! Zmarła nie

była wiele warta, to prawda, ale mogła jeszcze trochę pożyć. Tu w fabryce dalibyśmy jej
trumnę, jaka przystoi żonie jedynego syna, skrzynia angielska nr 1, orzech z brązowymi
okuciami. Biedna Lourdes, jak szybko została powołana przed oblicze Pana naszego!

Ciotkę Lourdes wrzucono do wspólnej fosy, ponieważ wuj Cięto opłacił pogrzeb, ale nie

miejsce na cmentarzu, pod tym względem Francuzi są bardzo skrupulatni, a konsul
powiedział, że jego to ani ziębi, ani grzeje; umieranie za granicą jest zawsze trochę
upokarzające, bo nie zna się miejscowych zwyczajów.

- Francuzi są katolikami?
- Tak, myślę, że tak, w każdym razie katolikami na swój sposób, bo protestantami są

Anglicy i Niemcy.

- Aha.
Dwaj Gamuzowie, bliźniacy Celestino Kaczan, myśliwy, i Ceferino Szczurek, wędkarz, są

księżmi, pierwszy w San Miguel de Taboadela, drugi w Santa Maria de > Carballedo w
okręgu Pinor; Szczurek był przedtem w San Adrian de Zapeaus, w Rairiz de Yeiga, to tam,
skąd pochodził słynny partyzant Celso Masilde, tak zwany Chapón, który razem z oddziałem
Bailarina trzymał się aż do 1948 roku, kiedy to wszyscy wpadli w zasadzkę. Ten Bailarin
nie ma nic wspólnego z Estebanem Cortizasem, innym Bailarinem, armatorem motorówek
rybackich -i miejscowym szefem Falangi w Mugardos, gdzie w 1946 roku został zabity
przez karlistów. Chapón walczył również w okolicach Órdenes z szefem IV Zgrupowania,
Benigno Garcią Andradem, Faucellasem, którego zgilotynowano w La Coruna w 1951 r.
Szczurek odwiedza Benicję w każdy pierwszy i trzeci wtorek miesiąca, wszystko musi
mieć swój porządek; Benicja pieprzy się na wesoło, ale wie, co to respekt. Nigdy nie zwraca
się do Szczurka, no, to znaczy do don Ceferina, przez "ty", a kiedy się z nim żegna, całuje go
w rękę.

- Wszystkiego dobrego, don Ceferino, dogodził ksiądz sobie?
- Tak, córko, Bóg ci zapłać, bardzo sobie dogodziłem.
Księża też są stworzeniami Bożymi, jak pająki, kwiaty albo małe dziewczynki, które

wybiegają ze szkoły w podskokach i Bóg potrafi wybaczać im grzechy.

- Mocniej, don Ceferino! Jeszcze trochę! Aj, aj! Ach, ach!
Benicja ma niebieskie oczy i sutki jak kasztany, Benicja nie umie ani czytać, ani pisać, ale

w życiu wyczuje wszystko, i miłość i nudę, i życie i śmierć, i zachwyt i wstręt, jednym
słowem wszystko. Raimundo z Casandulfów w łóżku jest większym artystą niż Szczurek,
widać, że był na uniwersytecie, to zawsze można poznać. W Santiago, w czasach
studenckich, nabierał wprawy w różnych domach schadzek, w Pombalu, u Macany, u
Portugalki i u Mamy Loli, dobre wprowadzenie wyrabia nawyki. Szczurek jest wędkarzem i
nierzadko przynosi Benicji parę pstrągów.

- Masz, jak już się... no wiesz, o co mi chodzi... usmażysz jednego dla mnie, a drugiego dla

ciebie.

- Tak, don Ceferino, wedle życzenia. Kaczan jest myśliwym, Kaczan gasi swoje pragnienie

przy innym wodopoju.

- Fina.
- Słucham, don Celestino.
- Przyniosłem ci królika, żebyśmy go razem zjedli jutro wieczorem.
- Ale ja mam miesiączkę, don Celestino.
- Nie szkodzi, wiesz przecież, że nie jestem zbyt uważający.
Fina jest wdową, ma czarne włosy i smukłą kibić; Fina ma trzydzieści albo trzydzieści dwa

lata i pochodzi z Pontevedry, jest wesoła i lubieżna, przyjechała tu jakiś czas temu i już
została, nazywają ją Ta z Pontevedry albo Świntucha Marina, nikt nie wie dlaczego.

- Przepraszam, czy słowo lubieżna nie jest trochę za mocne?
- Możliwe.
Mówią, że Fina zapędziła męża do grobu przez swoje wybryki, ale to nieprawda, rogacze są

wytrzymali jak lwy. Fina zawsze wykazywała wielką skłonność do kleru, widać miała to w
naturze, kiedy tylko zobaczyła księdza, zaraz się jej oczka śmiały.

- Są bardzo męscy, a poza wszystkim, przez to, że nie znają przesytu, jebią po

kawaleryjsku, z takimi to prawdziwa przyjemność.

Fina nie traktuje don Celestina z takim szacunkiem jak Benicja don Ceferina, też nie mówi

do niego przez "ty", ale czasami, jak ją przytrze, zapomina się.

- Co za wyrypę mi tu urządzasz, skurczybyku, przepraszam, don Celestino, niech Bóg mi

wybaczy, ale już ledwie zipię.

Nikt nie umiałby powtórzyć pieśni, którą skrzypi ośka wozu ciągniętego przez woły

wiejską drogą ostrzegając śmierć, żeby zdążyła uciec, wilk wyje, odyniec chrząka, ale
gęstwina się nie boi, widać ma dziki, odważny charakter.

- Dogodziłam księdzu?
Mży z wiarą, nadzieją i miłosierdziem na kukurydzę i żyto, na cnotę i na występek

popełniany wspólnie, a także na grzech popełniany w samotności, na potulną krowę i na
dzikiego lisa, a może mży bez wiary, nadziei i miłosierdzia i nikt o tym nie wie, nikt też się

tym nie przejmuje, mży z nabożeństwem, podczas gdy świat toczy się swoim torem: jakiś
mężczyzna pożycza na procent, jakaś kobieta pociera sobie krocze zdechłym królikiem, jakieś
dziecko umiera na skręt kiszek po zjedzeniu śliwek, Robin Lebozan przynosi czekoladki
Rosicler, która namiętnie brandzluje małpę Jeremiasza, jakaś dziewczynka umiera kopnięta
przez konia, Archimedes powiedział to swoje "dajcie mi punkt oparcia", itd. Mży
równomiernie, a przy tym monotonnie na świat, poza linią gór już nic nie ma, wszystko zatarł
Pan Bóg, kiedy zabito Lazaro Codesala na mauretańskiej ziemi. Zmarły mąż Finy nazywał się
Antón Guntimil i był słabego zdrowia, zawsze schorowany i delikatny, a do tego się jąkał,
sporo go kosztowało, kiedy miał zacząć mówić. Fina lekceważyła go i wyśmiewała jego
słabości, pod tym względem nie była w porządku.

- Żebyś wiedział, że jesteś jak to cielę: ten franciszkanin z misji miał o wiele większego od

ciebie, chyba ze dwa razy większego. Wprawdzie niewiele wiedział, to fakt, nikt od razu nie
wie wszystkiego, ale miał z czym się uczyć.

Antenowi krew uderzyła do głowy i przyłożył małżonce kijem po żebrach, sam dostał

patelnią prosto w twarz.

- Masz dość, diabelski rogaczu? Fina wyszła głośno tupiąc, uniosła w górę jeden

pośladek, jakby miała pierdnąć, i trzasnęła drzwiami. Co za obyczaje!

- Jeszcze będziesz mnie szukał.
Dom panienki Raniony znajduje się za wsią Mesos do Reino, jak się jedzie z Lalin, to po

prawej stronie. Mesos do Reino jest osadą niedawno założoną. Dawniej na te kilka domów
mówiono Mesos de Moire - bo kiedy budowano szosę Zamora - Santiago, N-525, pierwsze
domy i zabudowania postawili tu mieszkańcy z pobliskiej miejscowości Moire, też w okręgu
Pinor. która leży po prawej stronie, jak się jedzie z Kastylii. Nazwa Mesos do Reino -
Karczmy Królestwa -jest późniejsza i nie ma nic wspólnego ani z królestwem niebieskim, ani
galicyjskim, ani hiszpańskim. Ta nazwa pochodzi od największego w okolicy kupca Jose
Blanco Garcii, którego nazywano Don Jose z Królestwa. Dom panienki Ramony nie jest zbyt
stary, liczy nie więcej niż dwieście lat, ale ma w sobie dużo dostojeństwa i tajemniczości, był
świadkiem wielu historii pełnych namiętności, chorób i nieszczęść. Rodzina panienki
Ramony ma swój ciężar gatunkowy, przynajmniej na skalę prowincji, a w takich rodzinach
zawsze zdarzają się tragedie. Matka panienki Ramony utopiła się w rzece Asneiros, gdzie nie
ma znów tak wiele wody, do tej pory nie wiadomo, czy to było umyślnie, czy niechcący.
Ogród panienki Ramony, pełen drzew laurowych i hortensji, ciągnie się aż do rzeki, w której
można się poślizgnąć i stracić grunt pod nogami; czasem łabędzie Romulus i Remus
przechodzą ze stawu aż nad rzekę, ludzie mówią, że one sprowadzają nieszczęście, Antona,
męża Finy, przejechał pociąg na stacji w Orense na oczach tłumu.

- Jak się to stało, że się nie odsunął?
- A ja skąd mogę wiedzieć? Biedak nigdy nie był zbyt lotny.
Fina przyrządzała króliki dla don Celestina jeszcze za życia męża. Fina zawsze starała się

zadowolić duchownych i być dla nich miła. Dom mojej matki, to znaczy dom, gdzie teraz
mieszkają moi wujostwo, stoi w Albaronie w parafii San Xoan de Barra. Wuj Cięto, o ile nie
śpi, gra na perkusji i pije koniak z beczki, kupuje go prawie zawsze na kredyt w knajpie
Rauca czekając na lepsze czasy. Ciotka Jesusa i ciotka Emilita kiedy się nie modlą -
obgadują.

- I sikają?
- Uf, jeszcze jak! Ciotka Jesusa i ciotka Emilita co najmniej od dwudziestu lat sikają po

nogach.

Mnie się wydaje, że ciotka Lourdes miała szczęście, że ją pochowano w Paryżu, tak

naprawdę nigdy się tego nie wie; dziadkowie byliby bardziej zadowoleni, gdyby umarła w
Galicii, taki jest zwyczaj.

- Nie była wiele warta, to jasne jak słońce, ale inne, które też są niewiele warte, wytrzymują

dłużej. A bo to wiadomo, w jakich trumnach chowają ci Francuzi? Może nawet z tektury.

Ciotka Jesusa i ciotka Emilita nie odzywają się do brata ani słowem poza tym, że pytają,

czy wypełnił przykazania Boże.

- Idźcie do diabła! Ja żyję, tak jak mi się podoba!
- Chryste, co za obyczaje!
Ciotka Jesusa i ciotka Emilita kiedy przechodzą obok wuja Cięto, patrzą w drugą stronę, a

wtedy on gwiżdże, żeby je zdenerwować.

- O Boże święty, o Boże święty, czym sobie zasłużyłyśmy na taki krzyż pański?
Moi wujostwo nie rozmawiają ze sobą, kiedyś posprzeczali się o miejsce, które przypadnie

każdemu z nich na cmentarzu, i skończyli dyskusję obrażając się dotkliwie, bez krzyku, to
prawda, ale dotkliwie. Kiedy już ciotki były bardzo zdenerwowane, wuj Cięto wypiął się na
nie i pierdnął jak nigdy, demonicznie i grzmiąco, a wtedy ciotka Jesusa i ciotka Emilita
zaczęły rozpaczliwie szlochać.

- Jakby świat się miał zawalić?
- Tak, coś w tym rodzaju.
Wuj Cięto gra na perkusji ze słuchu, robi to zupełnie nieźle i dla animuszu gwiżdże i

podśpiewuje, wuj Cięto nie boi się samotności, bo odstrasza ją bębnem i talerzami. Ciotka
Jesusa i ciotka Emilita na podwieczorek piją wywar z łusek kakao i jedzą biszkopty, które są
tanie, ale bardzo wykwintne. Fabian Minguela, Puszczyk, nie ma wstępu do takich domów:
ani do panienki Ramony, ani do Raimunda, ani do żadnego z Guxindów; nawet gdyby nic się
nie wydarzyło, a wydarzyło się wiele rzeczy - lepiej, żeby został za drzwiami. I nie dlatego,
że jest obcy, bardziej obcy jest ten człowiek, który kazał mu zostawić forsę na stole po
przegranej w chamelo, a wtedy nikt go nie wyrzucił ani nie kazał mu milczeć, tutaj nie mamy
nic przeciwko obcym. Siódmą cechą skurwysyna jest piskliwy głos, Fabian Minguela pieje
dyszkantem jak służebnice Baranka Bożego śpiewające w chórze na katechezie. Don Jesus
Manzaneda był znanym mordercą, chociaż nosił tytuł; najprawdopodobniej smaży się w
piekle teraz i na zawsze, i na wieki wieków, amen. Don Jesiis umarł w łóżku, to prawda, ale
ciało mu zgniło i śmierdziało trupem, dzieci nie podchodziły, bo nie mogły wytrzymać
smrodu, i moczyły sobie chusteczki wodą kolońską a kiedy umierał, tyleż samo cierpiał na
ciele co i - z powodu wyrzutów sumienia - na duszy. Bóg karze bez kija i bez kamienia, a z
Puszczyka - po co się pchał! - nie zostały nawet szczątki, zresztą nie powiem, żeby ich
zbytnio pilnowano.

- Zimno dziś?
- Nie bardzo, czasem bywa dużo chłodniej.
Benicja to maszynka do wytwarzania ciepła i towarzystwa, także i rozkoszy, posłuchaj:

jako że ci dobrze życzymy, wszyscy jesteśmy zadowoleni, że nie umiesz grać ani na
skrzypcach, ani na organkach, Benicja jest jak wiatrak, który nigdy nie staje.

- Dasz mi gazetę?
- Po co ci gazeta?
- Prawda, po nic, już ją czytałem. Benicja jest słodka jak wilczyca w połogu, najbardziej

lubi rozdawać to, co dobre.

- Weźmiesz mnie do łóżka?
- Chodź.
Benicja potrafi wstrzymywać oddech ponad minutę, a dopiero potem eksploduje, to bardzo

dziwne, kiedy ją bierzesz, nie oddycha, jakby była martwa, ale kobieta martwa jest zimna, a
ona nie, ona pali jak ogień; raptem ożywa i zaczyna dyszeć pożądliwie, tak jak tylko ona
potrafi, zrywa się i rzuca na twoje jądra i kark, wgryza ci się w kark aż do duszy, trzeba z nią
bardzo uważać.

- Zasuń zasłony, chcę się trochę przespać.
Kiedy panienka Raniona była małą dziewczynką, wywieziono ją nad morze, bo miała złą

cerę; pojechali do Cambados, gdzie nad riasem Arosy mieszkali jej krewni o nazwisku
Mendez Cotabad, rodzina bardzo liczna, miła i serdeczna, kuzynów było dziewięcioro,
zawsze robili mnóstwo hałasu, łowili kraby i jedli chleb z miodem, dwie najmłodsze
dziewczynki, Mercedes i Beatriz, bliźniaczki z warkoczykami i w okularkach, były gorsze niż
ból zęba i łaziły po dachach i nawet nikt im tego nie bronił.

- Po co? Te małe nie spadną, nawet kiedy ktoś je popchnie.
W Cambados różnica pomiędzy przypływem a odpływem wynosi co najmniej trzy, może

cztery metry i kiedy obniża się poziom morza, rybacy grzęzną w zamulonym dnie pośród
żywych krabów, żerujących mew i zdechłych kotów, zawsze się też znajdzie jakaś zdechła
kura. W Cambados mieszkali nad samym morzem, w pensjonacie "Perła Kuby" należącym do
spadkobierców wdowy Dominguez; dońa Pilar, właścicielka, bardzo dobrze gotowała. W
tamtych latach panienkę Ramonę zawsze nazywano Monchą, teraz tylko czasami tak się do
niej mówi. Jako że w Cambados nie można się kąpać, Monchę codziennie o siódmej rano
(trzeba wykorzystać każdą chwilę!) zawożono na półwysep La Toja kursującą tam

motorówką. Podróż była piękna i emocjonująca, dziób pruł fale, a z tyłu ciągnęła się smuga
wody, było tak romantycznie, czasami widywało się delfiny; wracali kursem o czwartej po
południu. Pora dobra do kąpieli zaczyna się dopiero wtedy, kiedy Najświętsza Panienka od
Carmen pobłogosławi wodę, to znaczy po 16 czerwca. Moncha brała kąpiele w trzech
cyklach, po dziewięć kąpieli w każdym, i z trzydniową przerwą między cyklami, przy kąpieli
nacierała się emulsją Scotta, pobudzającą krążenie i wzmacniającą system nerwowy. Przed
sezonem kąpielowym Monchę pojono trzy dni pod rząd wodą z Carabani, aby porządnie
przeczyścić jej kiszki i przygotować do kąpieli, potem dawano jej do wypicia butelkę wody
sodowej, żeby usunąć niesmak. Panienka Ramona wspomina tamte czasy z przerażeniem,
trudniej być dzieckiem niż dorosłą kobietą.

- Najbardziej lubię, jak idziesz ze mną do łóżka, Raimundino... a nie robisz tego od

tygodnia albo i dłużej, jako dziewczynka bardzo się nudziłam, zawsze byłam znudzona, a
teraz się starzeję, niewiele mi brakuje, żebym była stara. Nalej sobie więcej koniaku i mnie
też daj trochę. Dlaczego nie zabierzesz mnie znowu do Lizbony?

Raimundo z Casandulfów nie ma pojęcia, jak mógł-złapać te mendy, które złapał. To

prawda, któregoś dnia przejeżdżał przez Orense i zatrzymał się na chwilę u Szlai, ale tam
kobiety mają zwyczaj uważać na siebie. Raimundo nie powiedział nic naszej kuzynce
Ramonie, to jest trudno wytłumaczyć, a poza tym kobiety z reguły bardzo się tym brzydzą, w
jakiś sposób to je hamuje; Raimundo używa ladilolu, jest to środek owadobójczy
najskuteczniejszy, najszybszy w działaniu i najtańszy, również zalecany jest olejek angielski,
wszyscy wiedzą, do czego służy, nie plami, pachnie lawendą i bez kłopotu zabija natychmiast
wszelkie insekty, również olejek magiczny ma ten plus, że nie plami i ma bardzo przyjemny
zapach, Raimundo wybrał ladilol, bo jest rodzimej produkcji.

- Wiesz, martwię się, czasem mam coś jakby palpitacje, serce bije mi bardzo szybko.
- Może przez to, że za dużo palisz?
- Nie wiem, możliwe.
Generała Rogelio Caridad Pite, szefa XV Brygady, rozstrzelano w La Coruna na początku

wojny, później jeszcze będzie o tym mowa; jego syn Paco w 1941, a może w 1940,
przyjechał z Ameryki, żeby nawiązać kontakt z partyzantką, ale został zatrzymany przez
władze. Marvisowie z Brińidelo, Roąue i jego trzej synowie, Segundo, Evaristo i Camilo,
walczyli w oddziale Bermesa i mieli szczęście, bo przeżyli i mogli wrócić do domu. Ci
kuzyni z okręgu Cela, który jest oddzielony od Padrendy rzeką Limią biegnącą środkiem, nie
są ani Galicyjczykami, ani Portugalczykami i ich język ma więcej z portugalskiego niż z
galicyjskiego; hiszpańskiego nie znają ani go nie rozumieją, granica nie jest specjalnie
strzeżona i przemyt bydła kwitnie, dzieci z tej okolicy chodzą do szkoły w Paradeli, po
drugiej stronie granicy z Portugalią, moi kuzyni Marvisowie z Brińidelo doszli aż do Asturii z
oddziałem Bermesa.

Marcosowi Albite nie ułożyło się najlepiej, bez nóg też można żyć, ale lepiej mieć nogi,

żeby móc na nich przejść z miejsca na miejsce i żeby rozdawać kopniaki. Marcos Albite
wciśnięty w swoją skrzynkę na kółkach sika do puszki po papryce, wariatka z Martińa myje
mu ją w kałuży, żeby nie zżółkła, wariatka z Martina ma bardzo szlachetne odruchy.

- Czy pan myśli, że długo jeszcze będzie padać?
- Kobieto, nie wiem; ja też chciałbym, żeby wyszło słońce, myślisz, że nie?
Pepińo Makrela pracuje w fabryce trumien "Odpoczywanie", tej samej, w której pracuje

Matias Marvis, Kawalarz. Pepińo Makrela jest pomocnikiem elektryka i ma zawsze otwarte
usta: albo jest głupi, albo źle oddycha przez nos. Pepińo Pousada Coires z powodu swego
wyglądu nazywany jest Makrelą. Pepińo Makrela przeszedł w dzieciństwie zapalenie opon
mózgowych i od tamtej pory odbiega od normy. Teraz mówi się dużo o sprawie seksu, o
problemach seksu: to wiąże się ściśle ze sprawą seksu, być może wynika to z kompleksu
seksualnego, itd.

- Pan w to wierzy?
- Nie, ja nie; ale nie powie mi pani, że się nie mówi.
Pepińo Makrela ma tę słabość, że lubi macać małych chłopców (inni lubią macać kobiety

grube i cycate), najpierw daje im cukierki, a potem, kiedy się oswoją, głaszcze ich po
pośladkach, po udach i po siusiaku, nadawałby się na księdza w prywatnej szkole. Prawdę
mówiąc rodzice Makreli, widząc w nim półgłówka, nigdy się nim specjalnie nie zajmowali.

- On sam da sobie radę, przekonasz się; takie dzieciaki mają dużo instynktu, jak żmije.

- Aż tyle?

- Oczywiście, a nawet więcej.

Pepino Makrela chował się pozostawiony samemu sobie przez wszystkich i przez Boga, a

kiedy przyszedł czas, ożenił się jak inni i miał dwie córki, obie nienormalne, które umarły,
zanim skończyły roczek. Jego żona (wysilam się jak mogę, żeby przypomnieć sobie jej imię, i
nie jestem w stanie, mam je na końcu języka, ale nie pamiętam) uciekła z wędrownym
sprzedawcą z Astorgi i jest z nim do tej pory. Kiedy Makrela stracił żonę i odzyskał wolność,
wyraz błogości rozlał się na jego twarzy.

- O kurwa, jak to dobrze być samemu!
Pepino Makrelę złapano któregoś dnia na tym, jak wyczyniał świństwa z Simonkiem, czyli

Ogryzkiem, sześcioletnim niemową (o mało go nie udusił) i wsadzili go najpierw do
więzienia, a potem przewieźli do domu wariatów, po drodze tłukli go i kopali, i walili
rzemieniem albo i kijem, ale nie ze złej woli, tylko tak, żeby czymś się zająć i trochę się
rozerwać. Kiedy dowiedziała się o tym jego żona... chwileczkę, nazywała się Concepción
Estivelle Gresande, teraz pamiętam, tak, na pewno, Concepción Estivelle Gresande, mówili
na nią Cipa, powiedziała, że nie chce o niczym słyszeć, że jej to jest obojętne i że dla niej
może zdechnąć albo zgnić jako trędowaty.

- Ja nie jestem na niego zła, mogę przysiąc, tylko że mnie jest po prostu wszystko jedno; dla

mnie może zostać trędowatym, a nawet i zdechnąć, na pewno nie będę nosiła żałoby, o to nie
ma obawy.

Cipa, od czasu jak uciekła z tym facetem z Astorgi, poweselała i wyładniała, bardzo się

zmieniła na korzyść.

- Kobietom zwykle zmiana służy.
- Ale, a mężczyznom to nie?
Matias Kawalarz świetnie sobie radzi i nie myśli o nowym ożenku.
- Gdybym miał dzieci, musiałbym się o nie zatroszczyć, ale tak... Purina była poczciwa, to

prawda, ale wiecznie niedomagała i opowiadała o swoich boleściach; u kobiet nie to jest
fatalne, że chorują, wszystkie zawsze są chore, to wiadomo, najgorsze, że opowiadają ci o
swoich chorobach" i tego sam diabeł nie wytrzyma.

Matias Kawalarz lubi tańczyć, grać w karty i pokazywać sztuczki, gra też w bilard i w

domino, świetnie opowiada kawały, pije słodką anyżówkę w małych kieliszeczkach i
przepada za kokosowymi ciasteczkami i mleczno-kawowymi pastylkami. Z Matiasem
mieszkają dwaj jego młodsi bracia: Skorpion, który jest głuchoniemy i inteligentny, i Płaczek,
który jest chorowity i głupkowaty. Benitino Skorpion chodzi raz w miesiącu na dziwki, po to
pracuje i zarabia niezłą forsę; Salustino Płaczek prawie nie wychodzi i dla rozrywki wzdycha.
Purina była bardzo ładna, wprawdzie urodą kobiety schorowanej, nie tak jak jej siostra
Lolińa, ta od Chojraka, która miała urodę wyzywającą, w tych stronach jest bardzo dużo
ładnych kobiet zarówno jednego, jak i drugiego rodzaju. Lolinę stratował byk, roztrzaskał ją
o ścianę. Juliana Cwaniaka nazywają też Jul. Żona Jula Marvisa Yenteli albo Fernandeza,
właścicielka zakładu zegarmistrzowskiego w Chantada, Pilar Moure Pernas, maluje włosy na
blond; jako że jest grubiutka, bardzo się to rzuca w oczy; i nosi gorset, musi go sobie
przesypywać talkiem, żeby jej się nie przyklejał do ciała, bo zawsze jest trochę spocona,
oczywiście w gorsecie jest parę dziurek; pierwszy mąż Pilar był bardzo zazdrosny i nie
pozwalał jej ani malować włosów, ani nosić gorsetu.

- O nie, uczciwa kobieta powinna być naturalna, zaczyna się od rozjaśniania włosów i od

gorsetu i nie wiadomo, na czym się może skończyć.

- Ależ człowieku, moja siostra Milagros też nosi gorset!
- To sprawa jej męża! Mnie nie obchodzi, co robi twoja siostra Milagros, mnie obchodzi, co

ty robisz!

Kiedy Urbano Dapena, pierwszy mąż Pilar Moure, umarł na kolkę - był to skręt kiszek i

wyzionął ducha wymiotując fekaliami - świeżo upieczona wdowa odetchnęła z ulgą;
niektórzy zmarli wnoszą swoją śmiercią dużo spokoju do życia rodzinnego. Mały Urbanek,
który był przy śmierci ojca (dziecko schowało się za zasłonę, żeby wszystko lepiej widzieć),
zapytał matkę:

- Mamo, mamo, dlaczego tatuś robił kupę buzią? Pilar Moure, jak tylko minęły przepisowe

terminy, wyszła za Juliana Cwaniaka.

- Będziesz mi dawała possać, Pilar?

- Ile tylko będziesz chciał, mój skarbie, wiesz, że cała jestem twoja, teraz musimy jeszcze

załatwić papiery, ale moje piersi i całe ciało należą do ciebie.

- O ho, ho!
Pilar przemalowała się na blond i kupiła sobie gorset przed zawarciem nowego małżeństwa,

są pewne sprawy, czasem bardzo intymne, w których ustawodawca nie ma nic do
powiedzenia. Mały Urbanek przeniósł się na tamten świat, kiedy zapowiadał się już drugi,
przyrodni braciszek, widać matka i jej nowy mąż nie tracili zbytnio czasu. Urbanek zmarł na
anemię, podupadł na zdrowiu, jak był jeszcze bardzo mały, i potem już nie pomógł mu ani
kwiat rozmarynu z kukurydzianym chlebem, ani wszy wyhodowane przez matkę.

- Czego to kobieta nie zrobi dla własnego dziecka!
- Tak, to też prawda.
Pilar Moure rodziła z wielką naturalnością i bez zbytniego wysiłku.
- Z tego nie trzeba robić cyrku, my kobiety po to jesteśmy, żeby rodzić dzieci, i nie jest to

znów żadna specjalna zasługa.

Święty Fernandez nie był świętym, był błogosławiony przez Kościół. Mój kuzyn święty

Fernandez urodził się w Moire, parafia Santa Maria de Carballeda, okręg Pinor, w dzień św.
Jakuba, w 1808 r., wkrótce po zrzeczeniu się przez Karola IV korony hiszpańskiej.
Encyklopedia Espasa mówi, że urodził się w Cea w prowincji Leon, co nie jest prawdą, a w
artykule poświęconym tej postaci ktoś, kto podpisuje się Camilo de Cela, twierdzi, że
Modesto Fernandez y Gonzales pochodzi z miejscowości Carballeda de Avia, co również nie
jest prawdą; Carballeda de Avia leży koło Ribadavia, bardzo daleko stąd. Święty Fernandez
był synem moich prapradziadków, don Benita lekarza i dońi Marii Benity, bez zawodu,
którzy zawarli związek małżeński 26 maja 1794 r. tego samego roku, kiedy stracono Ludwika
XVI we Francji. Espasa również myli się, kiedy nazywa go bratem Juanem Santiago; nosił
imię Jan Jakub, co znaczy niby to samo, a jednak nie to samo, bo to imię nadał mu ojciec na
cześć Rousseau. Mój prapradziadek był encyklopedystą i w domu pałętało się osiem albo
dziesięć listów d'Alemberta i ze trzy albo cztery listy Diderota, póki moje ciotki Jesusa i
Emilita nie spaliły ich na początku wojny domowej, bo jezuita o. Santisteban, prawdziwy
święty, powiedział im, że to byli dwaj zatwardziali heretycy, i poradził, żeby spaliły ich listy,
aby mieć spokojniejsze sumienie.

- Szatan wynajduje tysiące sztuczek, żeby nas namówić do grzechu i sprowadzić na złą

drogę.

- Tak, ojcze.
- A poza tym, jak widzę, te listy pisane są po francusku! Odrzućcie od siebie

niebezpieczeństwo grzechu!

- Tak, ojcze.
Jezuita o. Santisteban zażył szczyptę tabaki, kichnął trzy razy apsik! apsik! apsik!, grzmiąco

wytarł nos, pociągnął ostatni łyk kakaowego naparu, złożył pelerynę gestem wielkiego
mędrca i przyjął uroczystą minę trybuna i senatora.

- Wrzućcie je w ogień!
- Które, ojcze?
- Wszystkie!
- Tak, ojcze.
Słynny dominikanin z Santander, o. Daniel Avellanosa, znany kaznodzieja i członek

Towarzystwa Geograficznego, przepowiedział, że numer 25 888 będzie główną wygraną w
bożonarodzeniowej loterii, co też się stało. Kiedy Raimundo z Casandulfów wytępił
ostatecznie mendy, panienka Raniona odetchnęła.

- Myślałam, że już mnie nie kochasz, Raimundino, myślałam, że ci się już nie podobam,

przez ciebie przeżyłam okropne dni!

- Nie, głuptasie, po prostu miałem dużo problemów i zmartwień.
- Nie możesz mi powiedzieć?
- Nie, to nie są sprawy dla kobiet, nie zrozumiałabyś.
- Czy to ma związek z polityką?
- Zostawmy to, najważniejsze, że znowu jesteśmy razem.
Adega zna doskonale historię Guxindów, niektórzy mówią na nich Moranowie, co znaczy

prawie to samo.

- Pański krewny, święty Fernandez, był bratem pańskiej prababki Rosy. Pańskiego

krewnego Fernandeza zamęczyli poganie w Damaszku, zrzucili go z wysokiej dzwonnicy i
cierpiał wiele godzin, zanim umarł. Pański krewny do śmierci był wierny katolickiej religii,
poganie mówili: wyrzeknij się swojej wiary, ty psie chrześcijański!, a on im odpowiadał: a
takiego! tylko moja wiara jest prawdziwa! Pański krewny święty Fernandez zawsze był
bardzo odważny. Zanim został męczennikiem, miał dużo dzieci, mówią, że jedenaścioro, za
każdym razem kiedy przyjeżdżał do Hiszpanii, robił którejś dziecko; te dzieci, żeby je w razie
czego rozpoznać, znaczył pod lewą piersią rozgrzanym do czerwoności żelaznym sygnetem.
Bardzo dobrze pamiętam tego najmłodszego - nazywał się Fortunato Ramón Maria Rey -
którego pański krewny święty Fernandez oddał do przytułku w Santiago i zapłacił za niego
tyle peset ile dni w roku, żeby go jakaś mamka wykarmiła. Chłopiec wyszedł stamtąd jako
Fortunato Ramón Maria Rey, ale dorastał jako Ramón Iglesias, przez co stracił spadek
miliona reali, które mu zostawił jego ojciec święty Fernandez, żeby mu wypłacono, jak
dojdzie do pełnoletności; jeżeli chodzi o dziedziczenie, to pańscy krewni zawsze byli bardzo
nierozważni, oczywiście jedni mniej, drudzy więcej, to fakt.

Wuj Cięto jest bardzo przewrażliwiony na punkcie czystości, przez cały dzień naciera sobie

ręce alkoholem i kostki ma starte do żywego.

- Ileż to pracy kosztuje przestrzeganie elementarnych zasad.
- No tak, rzeczywiście.
- Wuj Cięto zawsze nosi rękawiczki, nawet na perkusji gra w rękawiczkach, do środka

sypie trochę talku, żeby mu się zdarte do krwi kostki nie przyklejały.

- Otaczają nas różne wyziewy i naszym obowiązkiem jest zabezpieczać się przed

infekcjami, które na nas czyhają: cholera, trąd, tężec, gangrena, nosacizna, czy warto
wyliczać dalej?

Wuj Cięto załatwia się na świeżym powietrzu twarzą do wiatru (kiedy spluwa, staje

odwrotnie) i podciera sobie tyłek najdelikatniejszymi listkami z główki świeżo zerwanej
sałaty.

- Środków ostrożności nigdy nie za wiele.
- Być może.
Ciotka Jesusa i ciotka Emilita odmawiają calusieńki różaniec, taki z piętnastoma

tajemnicami, w końcu zasypiają z nudów. Ciotka Jesusa i ciotka Emilita nudzą się jak mopsy,
chodzą też jak półprzytomne, jedyne, co je jeszcze trochę zajmuje, to roztrząsanie, jak fatalnie
zachowuje się wobec nich wuj Cięto, ale w końcu Bóg z nim, to on będzie potępiony!

Ciotka Jesusa i ciotka Emilita mają głosiki jak flet w zakrystii, zdaje się, że zaraz zaczną

zapowiadać praktyki duchowe.

- Nasz biedny brat będzie miał dużo do opowiadania Panu Bogu w dniu Sądu

Ostatecznego!

- Cóż, każdy z nas będzie się musiał mniej lub więcej napocić w takiej chwili.
- Dlatego trzeba się przygotować, żeby umrzeć, jak należy, Camilo, miej to na uwadze.

Przypomnij sobie Fletę, która umarła nagle i bez spowiedzi!

- Nie, nie, ciociu, nie bój się, już ja na to uważam.
Ciotki nie znały Pepińa Makreli, słyszały o nim, ale go nie znały. Są ludzie, którzy idą

przez życie zwracając na siebie uwagę, nawet wbrew własnej woli, a są tacy, na których nikt
oka nie zawiesi, choćby nie wiadomo co wyczyniali. Cipa były coraz ładniejsza i weselsza,
młodym wdowom ciało po prostu tryska zdrowiem, natura jest bardzo mądra i osładza ból
lubieżnością, żebyśmy mogli dalej żyć. Cipa posługuje się kastanietami jak Cyganka.

- Gdzie się tego nauczyłaś?
- W domu; z kastanietami to tak jak z oddychaniem, przy odrobinie cierpliwości w końcu

samo wychodzi.

Cipa ma dobry głos i chętnie śpiewa kuplety. Cipa to chodzące życie w przeciwieństwie do

Pepińa Makreli, który jest chodzącą śmiercią, są sprawy, które nie mogą się dobrze skończyć.
Cipa ma spojrzenie wyniosłe i bezwstydne, możliwe, że jest córką jakiegoś księcia albo
generała, krew rodzin, gdzie od dłuższego czasu nie brakowało jedzenia, zawsze wyjdzie na
wierzch. Cipa śpi wyciągnięta jak długa, co też jest oznaką pewności siebie.

- Niech pan sobie tylko wyobrazi, włosy ma jak jedwab, a idąc kołysze się leciutko. Gdyby

Cipa miała wykształcenie, mogłaby zajść bardzo daleko, być szefową pensjonatu, fryzjerką,
właścicielką sklepu z galanterią albo czymś w tym rodzaju, ale Cipa nie umie ani czytać, ani
pisać, więc musi zadowolić się tym, co ma. ; - Cierpliwości, siostro!

- Właśnie, cierpliwości i zdrowia, żeby móc dalej się kłócić.
Cipa przez pewien czas, kiedy przebywała w dalekich miastach (Yalladolid, Bilbao,

Saragossa), pracowała jako modelka u malarzy, rzuciła to, bo bardzo marzła, a zarobek żaden,
dla takich groszy nawet nie warto świecić cyckami.

- A poza wszystkim to szlag cię trafia, kiedy patrzą na ciebie jak na wieszak.
Ciotka Jesusa miała narzeczonego farmaceutę, właściwie nie skończył jeszcze studiów,

brakowało mu dwóch egzaminów, nazywał się Ricardo Yazquez Yilarino i zginął na wojnie,
wstąpił do Legionu Galicyjskiego i zabili go w pierwszy dzień 1938 roku w Teruel razem z
jego dowódcą, majorem Barja de Quiroga. Ciotka Emilita też miała narzeczonego, nazywał
się Celso Yarela Fernandez, był pomocnikiem architekta i rzucił ją dla jakiejś komediantki,
ciotka Emilita rozgrzeszyła go.

- To wydra, prawdziwa wydra, przy takich babach mężczyźni są zupełnie bezbronni, Celso

był bardzo poczciwy, ale ta ladacznica omotała go swoimi sztuczkami i duserami, biedny
Celsunio!

To, co przed chwilą powiedziano, mija się z prawdą, ciotka Jesusa i ciotka Emilita nigdy

nie miały narzeczonych, już od wczesnej młodości sądzone im było staropanieństwo. Robin
Lebozan stanął przed lustrem i powiedział, starannie wyważając słowa:

- Ja zawsze potwierdzę, że to byli narzeczeni, jestem bardzo litościwy, a zresztą nie chcę

niczego zmieniać, ale ciotka Jesusa i ciotka Emilita mogłyby być matkami dla tego studenta
farmacji i dla tego pomocnika architekta. Mnie tam wszystko jedno, że ludzie dadzą się
nabrać, chcę tylko być w zgodzie z własnym sumieniem.

Celestino Kaczan, to znaczy don Celestino, proboszcz z San Miguel de Taboadela, skumał

się z Maricą Rubeiras, tą od Tunów, młodą i przystojną mężatką ze wsi Mingarabeiza, której
mąż nosi swoje rogi bez godności. Don Celestino spotyka się z Maricą na dzwonnicy, miejsce
nie jest zbyt wygodne, ale za to spokojne.

- I nie brakuje świeżego powietrza.
- Właśnie, powietrza nie brakuje.
Santos Cofora, Tucznik, siedemdziesiąt dwa lata i co najmniej dziesięć arrobów żywej

wagi, wymagał, żeby jego małżonka Maricą Rubeiras, która nie przekroczyła jeszcze
dwudziestki, dochowywała mu wierności małżeńskiej.

- Co za absurd!
- Człowieku, nie wiem, co ci powiedzieć, wymagać mu chyba wolno.
Tucznik nie chciał ani wszczynać skandalu, ani stracić żony, to oczywiste, ale zżerała go

taka wściekłość, że sam nie wiedział, co ma wymyślić, żeby się zemścić.

- Ten przeklęty kleryk zapłaci mi za to, jak Bóg na niebie, że mi zapłaci!
Krewnych z Pinor wymiótł czas, co nigdy nie ma dosyć śmiertelnego żniwa. Mój wuj

Claudio Montenegro, spokrewniony z Najświętszą Marią Panną, umarł ze starości wkrótce po
zakończeniu wojny, był to ciekawy typ, który miał zawsze nienaganny wygląd, nigdy nie
podnosił głosu i nigdy niczemu się nie dziwił, nawet zaćmieniom słońca czy zorzom
polarnym, bo w czasie wojny widać było zorzę polarną. Kiedy mu powiedziano, że Tucznik
pojechał do Orense, żeby się zarazić mendami i w ten sposób zemścić się na kleryku
Kaczanie, uznał to za najzupełniej naturalne.

- Widać w tym roku obrodziły mendy, dzwonnice są ich pełne. Niech Bóg ma nas w swej

opiece!

Babka Teresa miała dwie siostry, Manuelę i Pepę, i jednego brata, Manuela. Teresa

Fernandez, Kolka, która mieszkała razem ze swoim ślepym ojcem, była córką Manueli, a
Claudio Otero, Rządek, i jego brat Manuel, Rzeźnik, byli synami Pepy. Wuj Claudio miał
dwie córki ślepe i bardzo nieszczęśliwe, a wuj Manuel spędził pół życia po pijanemu; kiedy
umarł, zostawił blisko dwieście nie używanych koszul, które mu przysyłał jego syn Manolito,
właściciel sklepu w Montevideo. Manuela Fernandez, Moryska, była córką Manuela i zawsze
bardzo nas kochała, bo babka darowała jej jakiś dług, możliwe, że to był czynsz dzierżawny.
Rodziny są jak te rzeki, które płyną i płyną, i nigdy się nie kończą. Babka Teresa była
siostrzenicą świętego Fernandeza. Fortunato Ramón Maria Rey, który później był znany jako
Ramón Iglesias, to znaczy nieślubny syn świętego Fernandeza, ożenił się z Nicolasą Perez i
mieli siedmioro dzieci: Antonia, który ożenił się na Kubie z Josefą Barrera, jego syn Jose
Ramón mieszka w Nowym Yorku; Hortensję, która wyszła na Kubie za Julia Fuentesa, jej
dzieci Delia, Maruja i Francisco mieszkają w Nowym Yorku; Mercedes, która najpierw

wyszła za Ildefonso Fernandeza, a potem za Jose Ucedę, z pierwszego małżeństwa miała
jednego syna Julia, który mieszka w Vigo, ożeniony z Dolores Ramos (mają dwoje dzieci,
Alfonsa ożenionego z Concepción, nie pamiętam nazwiska, który mieszka w Barcelonie, i
Mercedes, która wyszła za Maximina Lago i mieszka w Vigo), a z drugiego miała pięcioro:
Maruje, wyszła za Justo Nuneza, mieszka w Orense (jej dwaj synowie Justo i Jorge mieszkają
w Madrycie), Antonia, ożenionego z Aurorą del Rio, mieszka w Orense (ma dwoje dzieci,
Jose Luisa, ożenionego z Marią Luisą Gonzalez, i Roberta, ożenionego z Elisą Camba),
Matilde, zamężną za Romanem Alonso (ma dwóch synów, Carlosa żonatego z Pilar Jimenez i
Alvara, starego kawalera), Jose, kawalera, który mieszka w Madrycie, i Raniona, ożenionego
z Nieves Pereira, który mieszka w La Coruna. Czwarty wnuk świętego Fernandeza, Cesar,
ożeniony z Sara Carballo, oboje już nie żyją, miał jednego syna, też o imieniu Cesar, jest
jedynym, który nosi nazwisko Rey, wszyscy pozostali nazywają się Iglesias; Cesar ożeniony
jest z Benigną, też nie pamiętam nazwiska, mają dwie córki, Lourdes i Raquel. Potem idzie
Orentino, ożeniony z Luisą Novoa, mają dwie córki, Carmen, zamężną za Adolfem
Chamorro, i Pilar, która wyszła za Francisca Sueiro. Przedostatnia jest Maria, wdowa po Jose
Dorribo, z pięciorgiem dzieci: Angelines zamężna za Jose Ro-driquezem; Rafael, ożeniony z
Aurorą Perez; Eulalia, panna; Luisa, zamężna za Serafinem Ferreiro, i Sara, zamężna za
Arturem Casaresem. I najmłodsza, Herminia, wdowa po Candilo Yalcarcelu, z czworgiem
dzieci: Antonio, ożeniony z Dolores do Campo, i Maria del Pilar, Matilde i Antonio, w stanie
wolnym. Rodziny są jak te rzeki, które nigdy się nie wyczerpią i nie mają ani początku, ani
końca.

Mży na rodziny i na ludzi, i na zwierzęta dzikie i oswojone, na mężczyzn i na kobiety, na

rodziców i na dzieci, na zdrowych i na chorych, na pochowanych, na wygnanych i na tych, co
w podróży. Mży i to jest tak samo, jak kiedy krew krąży w żyłach, kiedy rosną janowce i
kukurydza, kiedy mężczyzna włóczy się za kobietą tak długo, aż ją znudzi albo zabije z
przesytu, miłości albo gniewu. Możliwe, że deszcz jest Panem Bogiem, który chce
obserwować ludzi z bliska, ale nikt tego nie wie na pewno. Pepino Makrela wyszedł z domu
wariatów dzięki staraniom lekarza, adwokata i sędziego, to już stwierdzone, że młodzi ludzie
mają skłonność do eksperymentów i teorii, które upatrują związek pomiędzy ludzkim
zachowaniem i hormonami.

- A na czym to polega?
- Nie wiem, ja tylko zapisuję, co mi powiedziano.
Lekarz, adwokat i sędzia zapytali Pepino Makrelę czy-by się dał wykastrować (kto usunie

jądra, usunie niebezpieczeństwo), a on powiedział, że tak, że dobrze, że jemu jest wszystko
jedno. Lekarze, adwokaci i sędziowie zalecili wytrzebić.

- A nie mówili mu nic o metabolizmie i o stopniowym i bolesnym odwapnieniu?
- Możliwe, nie wszystko pamiętam.
Jedni umierają w taki sposób, a drudzy w inny. umiera się na wojnie i w czasie pokoju, na

skutek choroby, wypadku czy nieuwagi, tu nie ma stałych norm ani też możliwości wyboru,
nie może być ogólnych reguł. Są mężczyźni, którzy giną bohatersko w obronie twierdzy,
wznosząc wysoko sztandar, z patriotycznymi hasłami na ustach, ale są i tacy, którym serce
przestaje bić, w chwili kiedy się masturbują, a głowę mają pełną mrzonek, w moich stronach
nie ma nopali, pogańskiej rośliny z krajów Maurów, ani też galabii, owoców opuncji, osłów,
jaszczurek, kóz i kurzu, ogromnych ilości kurzu, nie warto tu przyjeżdżać, żeby umrzeć.
Maurowie ze szczepu Kabylów są po trosze pedałami, powiem inaczej, są również pedałami,
im jest zupełnie wszystko jedno. Lazaro Codesal trzepie kapucyna przywołując na myśl obraz
gołej Adegi - prawdziwy cud boskości! - który kołacze mu się po głowie, taki już ma
zwyczaj, żeby to robić z pamięci, trzeba być młodym. Szkoda, że Lazaro Codesal nie żyje,
niektórzy zmarli zostawiają po sobie więcej żalu niż inni, a są i tacy, po których zostaje
wielka radość. Carrouposowie mają na czole wykwit szorstkiej świńskiej skóry, przypomina
to cechę bydła, które karmi się zatrutą trawą.

- Potrafisz rozróżnić trujące ziele?
- Tak, panie, po zapachu, po kolorze, a niektóre zioła również po odgłosie, to znaczy po

dźwięku, jaki wydają, kiedy wiatr nimi pomiata.

Gorecho Tundas idzie pod górę z trumną na plecach, z kanistrem benzyny i z workiem

trocin.

- A gdzież to idziesz, Gorecho?

- Idę w góry, pochować Ducha Świętego.
- O Jezu, co za bzdury!
- No to sam zobaczysz, jak się zrobi ciemno.
Kiedy zapada zmrok, Gorecho Tundas szuka wygodnego miejsca, jakiejś groty porośniętej

paprocią, gdzie jeszcze można wypatrzyć ślady lisa, włazi do trumny, obsypuje się trocinami,
polewa się po wierzchu benzyną, ale tak porządnie, i zapala zapałkę: umierając skraca się z
bólu, ale nie wydaje głosu, widocznie Duch Święty dodaje mu sił. Natknęła się na niego Cipa,
kiedy chodziła po lesie i zakładała sidła na króliki.

- I jak wyglądał?
- Nawet ładnie, spalony na węgielek, ale ładnie. Pomysł Gorecho Tundasa wywołał u

wszystkich wiele emocji.

- Ludzie już nie wiedzą, co wymyślić, żeby zwrócić na siebie uwagę!
Człowiek to jest takie dziwne zwierzę, które wszystko robi na opak, zwierzę, które

zaprzecza sobie samemu już od chwili urodzenia. Podoba ci się ta szczuplutka kobieta, która
idzie z praniem nad rzekę, ta z warkoczem? Więc ożeń się z nią, a zobaczysz, co to znaczy
znosić smród w domu, bo kobiety zaraz po ślubie zaczynają bździć, no może odrobinę potem,
nikt nie wie, dlaczego tak się dzieje, może to jakieś prawo natury. Podoba ci się ta pulchna
osóbka, która kupuje paprykę w sklepie, ta w zielonej chusteczce? Tak, więc zabij ją
używając do tego całej torebki śrutu albo uciekaj, gdzie pieprz rośnie, żeby przypadkiem się
do ciebie nie przyczepiła jak rzep. Albo może jak menda? Właśnie, jak menda, w tym roku
mendy obrodziły. Czy to nie są pajączki? Ależ skąd, kobieto, głupia jesteś czy co, jakie
pajączki, wyraźnie widać, że to mendy! Podoba ci się ta brunetka, która niesie na głowie
dzban z mlekiem, ta w szerokiej spódnicy? Tak? Więc uciekaj, bo najprawdopodobniej jest to
siedlisko skorpionów, człowiek to taka dziwna bestia, która tak gra, żeby zmylić. Lazaro
Codesala zabili podstępnie i bez dania mu szansy, strzelać do chłopaka, który się
najspokojniej onanizuje pod drzewem figowym, to coś niesłychanego, człowiek nie powinien
robić takich rzeczy, wojna jest wojną, wszyscy o tym wiemy, ale w czasie wojny nie wolno
strzelać jak do tarczy, bo jest to podłość, ani też strzelać w plecy, nigdy żaden trup nie
śmierdział tak okropnie jak zwłoki Jesusa Manzanedo, ani chybi kara boska, jego dzieci
kropiły go wodą kolońską, ale bez żadnego efektu.

- Pójdzie pan na pogrzeb don Jesusa?
- Nie, myślę, że lepiej będzie, jak nie zbawi swojej duszy, za bardzo śmierdział trupem.
Pomocnik architekta, Celso Yarela, pije każdego ranka kieliszek wermutu w kawiarni

"Bilbaina", czasem wstępuje również do baru "U Szefowej", jego stosunki z Ma-rują
skończyły się już dawno temu, chociaż mówią, że później do niej wrócił. Na tarasie pawiami
"Bilbaina" na miesiąc czy dwa przed rozpoczęciem wojny domowej zastrzelono dwóch ludzi;
na pogrzebie zastrzelono dwóch następnych i władze zawiesiły obchody święta Bożego Ciała.
Krew wrzała i ludzie skakali sobie do oczu z krzykiem, z kijami, a czasem i z bronią. Maruja
Bodelón Alvarez, Marujita, rodem z Ponferrady w Leon, to była ta komediantka, która odbiła
Celso Yarelę ciotce Emilicie, zresztą wcale nie była komediantka, tylko tak wyglądała. Celso
chciał wrócić do ciotki Emility, ale minęło już sporo czasu i okazało się to niemożliwe,
uczucia bledną i kiedy coś się zepsuje, bardzo trudno odbudować wszystko od początku.

- Nie, nie, ja zostanę z moją siostrą Jesusą, poświęciłam swoje życie modlitwie i

dobroczynności.

- Dobrze, jak chcesz.
Baldomero Marviis, to znaczy Chojrak, ma na czole gwiazdkę; nie wszyscy ją widzą, ale

mieć to ją ma na pewno! Gwiazdka na czole Chojraka zmienia kolor, a więc: czasami jest
czerwona jak rubin; czasem złotawa jak topaz; czasem zielona jak szmaragd; czasem biała jak
brylant, i tak dalej. Kiedy Chojrakowi ta gwiazdka się zapala, kolor jest nieważny, raz jest
taki, a raz inny, to nigdy nie wiadomo, co będzie, najlepiej jest przeżegnać się i zejść z drogi.
Chojrak rządzi wśród Gamuzów, których jest cała chmara, i wśród Guxindów (czy, jak inni
mówią, Moranów), których jest jeszcze więcej. Gdyby świat nie był tak wzburzony, w tych
górach nikt by się nie ruszył bez pozwolenia Chojraka, linia ostatnich szczytów zatarła się,
kiedy zabili Lazaro Codesala, ale wszystko się pokręciło i nić życia Chojraka została
przecięta przez łotra z rodu przybłędów, gołodupca. Tego dnia kiedy Chojrakowi nie zapaliła
się gwiazdka, szatan wykorzystał to, żeby go zabić podstępem. W tych górach nie można
zabijać bezkarnie, bo tutaj ten, kto zabija, umiera, czasem nie tak od razu, ale umiera. Lolińa

Moscoso, żona Baldomera Chojraka, podtrzymywała płomyk prawa rządzącego w górach:
kto zawini, ten płaci. Czyż tego nie zrobił? A więc niech płaci, my nie mamy powodu, żeby
wybaczać przelaną krew. Lolińa Moscoso jest zabójczo ładna, kiedy się złości, robi się
jeszcze ładniejsza. Chojraka musieli zajść od tyłu i w nocy. Z Chojrakiem nie można było
stanąć twarzą w twarz, bo jego spojrzenie przygniatało, było to spojrzenie wilka. Chojraka
zabił umrzyk, którego nikt nie chce wspominać, niektórzy to nawet nie wymawiają jego
imienia, bo może z biegiem czasu wymaże się im z pamięci; ten umrzyk, który zabił
Chojraka, zabił też nieboszczyka męża Adegi i jeszcze z dziesięciu albo i dwunastu innych,
jeden z moich krewnych zaczaił się na umrzyka, który zabił Chojraka, i tamten zginął jak
stary koń przy źródle w Bouzas do Gago. Kiedy wilk atakuje, kobyły tworzą koło stając
głowami do wewnątrz, żeby lepiej bronić źrebiąt, i częstują go kopniakami, jak dobrze trafią,
mogą roztrzaskać. Zdetronizowanego ogiera nikt nie broni, a on sam też nie ma sił, żeby się
bronić, i wilki go rozszarpią, najpierw go rozszarpią, a potem zjedzą, co zostawi wilk, zje z
chęcią lis, czego nie zje lis, będzie dobre dla kruków - one z rezygnacją godzą się na
wszystko, niektóre kruki mają dobry słuch i wygwizdują melodie, w Allariz, już jakiś czas
temu, za dyktatury Primo de Rivery, mieszkał pewien republikanin, który uczył kruki
gwizdać Marsyliankę, pewnie po to, żeby zirytować księdza, nazywał się Leoncio Coutelo i
był bratem ślepego Eulalia, wysokiego i chudego jak mauretańska strzelba i ze śladami ospy,
który obmacywał kobiety na procesjach, jako że nie widział, orientował się po zapachu i
nigdy się nie mylił. Ricardo Vazquez Yilarino zginął na wojnie, jak to mówią, kula przeszyła
mu serce, wojny mają to do siebie. W tych górach włóczył się wampir Manuel Blanco
Romasanta, wilkołak, który zagryzł trzynaście osób, Felipino, czyli Jąkała, zezowaty i z
sześcioma palcami u każdej ręki, znał dobrze tę historię.

Razem z wampirem łazili don Jenaro i don Antonio, obaj z Walencji, którzy też robili się

podobni do wilków, kiedy tracili przytomność; od tego czasu minęło już sporo lat, sto albo i
więcej, ale tutaj wszyscy to wiedzą. Wampir zagryzł trzynaście osób, dziewięć kobiet i
czterech mężczyzn. Pewnej nocy, kiedy pod wpływem księżyca stał się wilkiem, zabił
Manuelińę Garcia, swoją żonę, z którą miał synka Rosendina, którego również zabił. Wiózł
wtedy Manuelińę do Santander, to bardzo daleko, tam gdzie Kastylia sięga do morza, żeby ją
oddać na służbę do księdza, ale w miejscu, które nazywają Stare Cepy, w lasach Redondeli,
nagle ją powalił, zabił obydwoje i do połowy pożarł. Potem przez jakiś czas był spokojny,
spokojny i roztargniony, aż znowu zaczęło mu się mącić w głowie i zabił Benitinę Garcia,
siostrę Manuelini, i jej syna Farruquina, który jeszcze był przy piersi i miał smak ryby, zabił
ich w Corgo de Boy, które leży za Arruas, nie dojeżdżając do Transirelos. Wampir nie był
zbyt dużym mężczyzną, był raczej niski, a do tego miał gnijące zęby. Ofiar było więcej,
Xosefa Garcia siostra Manuelini i Benitińi, widać ta krew go pociągała, zginęła na drodze do
Correchouso. I jej syn Xosesino. I Tonina Rua i jej dwie córki Peregrina i Marica, które
zostały zabite w Rebordechao, Toninę wampir bardzo lubił, był w niej zakochany i kiedy
mijali się w lesie, pokazywał jej genitalia. Zabił też czworo innych ludzi: Xii? Millarados,
kiedy pasła świnie w Chaguazoso; Chuchę Lombao Celman, którą zaatakował na drodze do
As de Xarxes; Fuca Naveausa, kiedy łaził za ptakami w Prado Alvar, i Benitonę Cardociros,
staruchę do niczego już niezdatną.

Felipińo, czyli Jąkała, uśmiecha się z wdzięcznością, kiedy ktoś postawi mu parę

kieliszków wódki. i. - Niech ci Bóg zapłaci na tamtym świecie, amen.

Tanis Gamuzo hodował psy wilczury, Kajzer, Sułtan i Morus to były psy odważne, silne i

godne zaufania, takie, z którymi można iść na koniec świata.

- Z takimi psami człowiek może iść na koniec świata i nawet nie musi uważać, trzeba im

tylko dobrze założyć kolczatkę i sam lew im nie da rady.

Psy Tanisa Gamuzo mają sierść jak jedwab (porównanie z wełną to dobre dla owiec) i są

białej maści z brązowymi plamami na pysku i na karku. Tanis Gamuzo przywiózł je z Leon.
W Galicii są psy sympatyczne, inteligentne i z dobrym węchem - psy pasterskie, myśliwskie,
psy podwórzowe, dogi, ale zazwyczaj nie są tak rasowe jak te z Leon, podobno mają więcej
domieszek.

- Ile chcesz za dziewięciotygodniowego szczeniaka?
- Nic, ja nie sprzedaję psów, jak mi przysięgniesz, że go będziesz dobrze traktował, oddam

ci go za darmo.

Tanisa Gamuzo nazywają Kadukiem, bo jest szybki niczym wyścigówka w wymyślaniu

czego złego albo i dobrego. Rosa Roucón, żona Tanisa Gamuzo, ma słabość do anyżówki,
przez cały dzień pociąga sobie z manierki. Ojciec Rosy Roucón nazywa się Eutelo albo
Pantalon i jest poborcą podatkowym, to największy drań, jaki kiedykolwiek istniał w Orense,
gorszego nikt nie pamięta.

- On źle skończy, zobaczy pan, któregoś dnia dostanie nożem, i to nawet bez uprzedzenia.
Chłopi boją się Pantalona i starają się nie mieć z nim do czynienia.
- To nie jest swój facet, a w dodatku jest fałszywy, lepiej zapłacić tego reala i czym prędzej

zmiatać.

W ubiegłym roku, u Szlai, Pantalon napluł w twarz ślepemu Gaudencjo, bo ten nie chciał

grać mazurka Ma petite Mariannę.

- Ja gram to, co mi się podoba; mnie mogą opluć albo obić, to całkiem łatwe, bo jestem

ślepy, ale nie mogą mnie zmusić, żebym grał coś, czego nie chcę, to znaczy kiedy nie mam na
to ochoty. Tej muzyki nie może słuchać byle kto i tylko ja wiem, kiedy trzeba ją grać i co ona
oznacza.

Marta Portugalka nie chciała pójść z Pantalonem do łóżka.
- Wolę zdechnąć z głodu. Czemu nie naplujesz na własnego zięcia, ty bucu? Boisz się, że ci

da po pysku?

Szlaja wyrzuciła Pantalona na ulicę, żeby uniknąć kłótni.
- Już, spływaj na świeże powietrze, kretynie, bo jesteś kretyn, wrócisz, jak się uspokoisz.
Tanis Gamuzo jest najsilniejszy ze wszystkich, jego samego aż śmieszy to, jaki jest silny,

za młodu budził postrach na odpustach. Gdyby nie anyżówka, to Rosa, jego żona, byłaby
całkiem do rzeczy: jest dobra i uczciwa, tylko ta anyżówka. Jej dzieci chodzą brudne, w
podartych butach, jest ich pięcioro i wszystkie chowają się same i nikt się nimi specjalnie nie
przejmuje. Tanis Kaduk też za bardzo nie zwraca na nie uwagi, on jest zajęty pluskaniem się z
wariatką z Martina w sadzawce przy młynie Łucja Mouro, obydwoje na golasa, kiedy upał
przybiera na sile i ciało szuka ochłody i zdrowej przyjemności. Wariatka z Martina nie umie
pływać, któregoś dnia jeszcze się utopi, jak się będą do niej dobierać na wodzie, w cieniu
paproci.

- To by było śmieszne, prawda?
- Coś ty, człowieku! Biedna Catuxa! Co ona ci złego zrobiła?
Tanis Gamuzo, Kaduk, lubi też kołysać się na gałęziach dębów, w ten sposób nigdy nie

złapie się świerzbu, i kręcić młynka kijem używanym w bójkach, co jest bardzo trudne, i ma
wyryte swoje inicjały na ostrzu noża.

- Chcesz, żebym ci rozpołowił twoją makówkę, jakby to była pigwa?
- Nie wygłupiaj się, Kaduk, bez takich żartów.
- Dobra. To chcesz, żebym ci przekłuł pachwinę, jakby to była dętka?
- Odwal się, do cholery! Adega jest bardzo blada.
- Źle się pani czuje?
- Nie, proszę poczekać, przyniosę wódki. Adega nie jest żadną podfruwajką, ale jeszcze

nieźle się trzyma.

- No więc tak. Ten umrzyk, co zabił mojego nieboszczyka męża, już nie zaznał więcej

odpoczynku, ani na tym świecie, ani na tamtym, krew zmywa się krwią, a my nie mamy
powodu, żeby wybaczać krew, takie jest prawo gór. Rodzina tego umrzyka, który zabił
mojego nieboszczyka męża, nie była stąd, ale Bóg świadkiem, że mieli czas poznać tutejsze
obyczaje. Te papiery, gdzie było napisane, skąd pochodziła rodzina umrzyka, co zabił mojego
nieboszczyka męża - jego ojciec był z Foncebadón koło Astorgi - pozwolił sobie wykraść
mojemu bratu Secundino Kulas z Maranis, pisarczyk sądowy z Carballińo, ten który
wcześniej był karabinierem i okulał w bójce z przemytnikami z okolic Pontedevy, o tym pan
wie, bo powiedziałam panu całkiem wyraźnie. Pan, don Camilo, pochodzi z Guixindów,
znaczy z Moranów, zresztą wszystko jedno, i to jest powód do dumy, ja wiem, ale też trzeba
tego bronić nawet za cenę życia. Któregoś dnia opowiem panu dokładniej jak wykradłam
zwłoki Puszczyka... który niech będzie przeklęty. Ach, jak się Carrouposowie wściekli!
Jeszcze kieliszeczek wódki?

Ósmą cechą skurwysyna jest sflaczały, oswojony kutas, panienki od Szlai śmiały się z

fajfusa Fabiana Mingueli.

- Wygląda jak aniołek od Najczystszej Panienki! Moncho Requeixo, to znaczy Moncho

Truteń, jest marzycielem, niewykluczone, że ma w sobie coś z poety.

- Jeśli pani chce, to mogę tą drewnianą nogą wykręcać ósemki po ziemi, mnie tam korona z

głowy nie spadnie, jak sprawię damie przyjemność.

Moncho Truteń wygląda na podupadłego dżentelmena, taki rycerz, który spuścił z tonu, a

jednocześnie sam jest, niestety, w nie najlepszym tonie.

- Moja kuzynka Georgina, zanim jeszcze umarł jej pierwszy nieboszczyk mąż Adolfito, już

się skumała z Carmelo Mendezem, za którego wyszła po jakimś czasie, to znaczy jak tylko
było można. Moje kuzynki Georgina i Adela zawsze miały duże skłonności do grzechu, życie
jest krótkie i trzeba z niego korzystać. Parka wędzonych aniołków, czyli samiec i samiczka,
zdechły mi, kiedy płynęliśmy po Morzu Czerwonym, ja myślę, że to i lepiej, bo moje kuzynki
zrobiłyby sobie z nich pieczeń, żeby mnie doprowadzić do szału, ot tak, żeby mi dokuczyć.
Ciotka Micaela, już o niej mówiłem, matka moich kuzynek, też lubiła podniecające
pieszczoty, ja mam dla niej dużo wdzięczności, kiedy byłem mały, pozwalała mi wsadzać
rękę za dekolt, obmacywać się i dotykać, łaskotać po udach, ale bez zdejmowania majtek,
ciotka Micaela nie pozwalała sobie zdejmować majtek, pod tym względem była bardzo
przesądna. Mogę prosić o jeszcze jedną kawkę? Bardzo dziękuję. Moje kuzynki tańczą
czasami tango z panienką Ramoną i z Rosicler, tą od zastrzyków, i moja kuzynka Georgina,
kiedy się rozochoci, pyta, czy może się rozebrać. Mogę zdjąć bluzkę? Rób, co ci się podoba.
Mogę zdjąć stanik? Rób, co ci się podoba. Mogę zdjąć majtki? Rób, co ci się podoba.
Moncha, podobam ci się? Nie gadaj tyle, panno kurwo, i kładź się na łóżku. Mam zgasić
światło? Nie.

Moncho Truteń ścienia głos, kiedy naśladuje rozmowę między kobietami.
- Dziwne są te kobiety, prawda?
- Człowieku, to zależy.
Na cmentarzu bije źródełko z cudowną wodą, która leczy epilepsję, tak że nie trzeba nawet

palić ubrania po kawałku, jest lepsza niż święcona woda, bo ją święci Pan Bóg pod ziemią,
kiedy jeszcze płynie podziemnymi korytarzami wśród wędrownych kretów, ślepych
dżdżownic i złych intencji; nazywają je Gadającym Źródłem i jego woda, kiedy jest
porządnie zimna, łagodzi ból trędowatym, nie leczy im ran ani nie zasklepia, ale łagodzi ból.

- A mnie się zdaje, że każda kobieta to idzie prościutko do nieba.
- A mnie nie; ja myślę, że więcej niż połowa jest potępiona i koniec końców smaży się w

piekle: jedne za kurewstwo, inne za skąpstwo, jeszcze inne za to, że są obrzydliwe, są kobiety
strasznie obrzydliwe, takie Francuzki albo Arabki, żeby daleko nie szukać.

Pada na dach domu panienki Ramony, na obejście i na szyby werandy, pada na

rododendrony, cyprysy d mirty w ogrodzie, który ciągnie się aż do rzeki, wszystko jest mokre
i ziemia ma w sobie więcej wody niż ziemi, troje samobójców na dziesięć lat to nie jest
znowu tak dużo: jedna stara kobieta, która nie mogła już znieść więcej bólu, jeden kupiec
wędrowny, który zgrał się do suchej nitki w cane (i to grając nieuczciwie), jedno
dziewczątko, któremu nie zdążyły urosnąć cycuszki.

Ty i ja jesteśmy spokrewnieni, tutaj wszyscy ze sobą są spokrewnieni, z wyjątkiem tych

chwastów Carrouposów. Jeśli chcesz, poproszę, żeby nam zrobiono czekoladę, może
zostaniesz na kolacji?

Don Bregimo, zmarły ojciec panienki Ramony, za życia grał z dużą wprawą fokstroty i

charlestony na banjo.

Mój ojciec był bardzo dobrym człowiekiem, to prawda, ale był nawiedzony, myślę, że był

trochę maniakiem, mówcie, co chcecie, ale według mnie tanga są dużo lepsze i lepiej się przy
nich spędza czas.

Zalacain awanturnik to bardzo ładna powieść, napisana przez Baroję żywo i z uczuciem, nie

pamiętam, komu ją pożyczyłem, tak to jest, jak się pożycza książki, można się z nimi
pożegnać, Robin Lebozan zwraca książki, a może nikomu jej nie pożyczyłem i leży gdzieś w
jakiejś szafie, w tym domu doprawdy wszystko wywrócone jest do góry nogami.

- Może zostaniesz ze mną na kolacji? Mam butelkę jabłecznika, przysłano mi z Asturii.
Nikt nie zwraca uwagi na przemyślny bieg świata, który kręci się i kręci, kiedy tak pada bez

początku i bez końca; człowiek donosi na człowieka, a potem, kiedy znajduje jego trupa w
przydrożnym rowie albo pod cmentarnym murem dziwi się, że ma wyrzuty sumienia; kobieta
przymyka oczy, kiedy wkłada sobie butelkę z letnią wodą, gdzie jej się podoba, i nikt się tym
nie przejmuje, dziecko spada ze schodów i zabija się, wszystko to w jednym mgnieniu oka;
Rosicler wciąż z upodobaniem brandzluje małpę, ta z dnia na dzień ma większy kaszel, ależ

ludzie mają manie! Wszyscy Carrouposowie świecą żałosną naroślą świńskiej skóry na czole,
może i mają wśród swoich przodków jakiegoś dzika, kto ich tam wie. Ślepy Gaudencjo gra
mazurka Ma petite Mariannę, kiedy ma na to ochotę, nie wtedy kiedy ktoś mu każe, co
innego być ślepym, a zupełnie co innego nie mieć własnej woli, Gaudencjo ma bogaty
repertuar, ludzie są kapryśni i czasami sami nie wiedzą, o co proszą, czy nie wie pan, że tego
mazurka można grać tylko w określonych i bardzo uroczystych okolicznościach? Ten
mazurek to jak śpiewana msza, ma swój czas, swoje miejsce, a także i swoją cenę. Akordeon
jest sentymentalnym instrumentem i cierpi, kiedy mu się robi na przekór, ludzie nie potrafią
już niczego uszanować, widać zbliżamy się do końca świata. Policarpo Portomourisco
Exposito, ten od Melasy, nie ma trzech palców u ręki, odgryzł mu je ogier w górach Xures,
tego dnia kiedy pojechał na spęd dzikich koni razem ze swymi krewnymi. Policarpo od
Melasy mieszka w miejscowości Cela de Camparrón, podłoga w jego domu zawaliła się
wtedy, kiedy umarł jego ojciec, wówczas uciekły mu trzy oswojone łasice, posłuszne i chętne
do tańca. Policarpo od Melasy świetnie sobie radzi małym palcem i kciukiem, człowiek do
wszystkiego się przyzwyczai, Policarpo czasami wychodzi na szosę i wsiada do autobusu, do
Santiago zawsze jedzie ze trzech albo czterech księży, którzy gryzą orzechy i jedzą figowe
chlebki, mają prostackie twarze, są źle ogoleni i śmieją się ukradkiem, tajemniczo i z miną
wspólników, przed wojną księża w autobusie jedli suche kiełbasy i bekali i podpierdywali
sobie gromko wśród głośnych wybuchów śmiechu. Ksiądz Don Mariano Yilobal był
najbardziej znany z tego, że bekał i górą, i dołem, w całej prowincji nikt nie mógł mu w tym
dorównać, don Mariano umarł i złych intencji; nazywają je Gadającym Źródłem i jego woda,
kiedy jest porządnie zimna, łagodzi ból trędowatym, nie leczy im ran ani nie zasklepia, ale
łagodzi ból.

- A mnie się zdaje, że każda kobieta to idzie prościutko do nieba.
- A mnie nie; ja myślę, że więcej niż połowa jest potępiona i koniec końców smaży się w

piekle: jedne za kurewstwo, inne za skąpstwo, jeszcze inne za to, że są obrzydliwe, są kobiety
strasznie obrzydliwe, takie Francuzki albo Arabki, żeby daleko nie szukać.

Pada na dach domu panienki Ramony, na obejście i na szyby werandy, pada na

rododendrony, cyprysy d mirty w ogrodzie, który ciągnie się aż do rzeki, wszystko jest mokre
i ziemia ma w sobie więcej wody niż ziemi, troje samobójców na dziesięć lat to nie jest
znowu tak dużo: jedna stara kobieta, która nie mogła już znieść więcej bólu, jeden kupiec
wędrowny, który zgrał się do suchej nitki w cane (i to grając nieuczciwie), jedno
dziewczątko, któremu nie zdążyły urosnąć cycuszki.

Ty i ja jesteśmy spokrewnieni, tutaj wszyscy ze sobą są spokrewnieni, z wyjątkiem tych

chwastów Carrouposów. Jeśli chcesz, poproszę, żeby nam zrobiono czekoladę, może
zostaniesz na kolacji?

Don Bregimo, zmarły ojciec panienki Ramony, za życia grał z dużą wprawą fokstroty i

charlestony na banjo.

Mój ojciec był bardzo dobrym człowiekiem, to prawda, ale był nawiedzony, myślę, że był

trochę maniakiem, mówcie, co chcecie, ale według mnie tanga są dużo lepsze i lepiej się przy
nich spędza czas.

Zalacain awanturnik to bardzo ładna powieść, napisana przez Baroję żywo i z uczuciem, nie

pamiętam, komu ją pożyczyłem, tak to jest, jak się pożycza książki, można się z nimi
pożegnać, Robin Lebozan zwraca książki, a może nikomu jej nie pożyczyłem i leży gdzieś w
jakiejś szafie, w tym domu doprawdy wszystko wywrócone jest do góry nogami.

- Może zostaniesz ze mną na kolacji? Mam butelkę jabłecznika, przysłano mi z Asturii.
Nikt nie zwraca uwagi na przemyślny bieg świata, który kręci się i kręci, kiedy tak pada bez

początku i bez końca; człowiek donosi na człowieka, a potem, kiedy znajduje jego trupa w
przydrożnym rowie albo pod cmentarnym murem dziwi się, że ma wyrzuty sumienia; kobieta
przymyka oczy, kiedy wkłada sobie butelkę z letnią wodą, gdzie jej się podoba, i nikt się tym
nie przejmuje, dziecko spada ze schodów i zabija się, wszystko to w jednym mgnieniu oka;
Rosicler wciąż z upodobaniem brandzluje małpę, ta z dnia na dzień ma większy kaszel, ależ
ludzie mają manie! Wszyscy Carrouposowie świecą żałosną naroślą świńskiej skóry na czole,
może i mają wśród swoich przodków jakiegoś dzika, kto ich tam wie. Ślepy Gaudencjo gra
mazurka Ma petite Mariannę, kiedy ma na to ochotę, nie wtedy kiedy ktoś mu każe, co
innego być ślepym, a zupełnie co innego nie mieć własnej woli, Gaudencjo ma bogaty
repertuar, ludzie są kapryśni i czasami sami nie wiedzą, o co proszą, czy nie wie pan, że tego

mazurka można grać tylko w określonych i bardzo uroczystych okolicznościach? Ten
mazurek to jak śpiewana msza, ma swój czas, swoje miejsce, a także i swoją cenę. Akordeon
jest sentymentalnym instrumentem i cierpi, kiedy mu się robi na przekór, ludzie nie potrafią
już niczego uszanować, widać zbliżamy się do końca świata. Policarpo Portomourisco
Exposito, ten od Melasy, nie ma trzech palców u ręki, odgryzł mu je ogier w górach Xures,
tego dnia kiedy pojechał na spęd dzikich koni razem ze swymi krewnymi. Policarpo od
Melasy mieszka w miejscowości Cela de Camparrón, podłoga w jego domu zawaliła się
wtedy, kiedy umarł jego ojciec, wówczas uciekły mu trzy oswojone łasice, posłuszne i chętne
do tańca. Policarpo od Melasy świetnie sobie radzi małym palcem i kciukiem, człowiek do
wszystkiego się przyzwyczai, Policarpo czasami wychodzi na szosę i wsiada do autobusu, do
Santiago zawsze jedzie ze trzech albo czterech księży, którzy gryzą orzechy i jedzą figowe
chlebki, mają prostackie twarze, są źle ogoleni i śmieją się ukradkiem, tajemniczo i z miną
wspólników, przed wojną księża w autobusie jedli suche kiełbasy i bekali i podpierdywali
sobie gromko wśród głośnych wybuchów śmiechu. Ksiądz Don Mariano Yilobal był
najbardziej znany z tego, że bekał i górą, i dołem, w całej prowincji nikt nie mógł mu w tym
dorównać, don Mariano umarł zaraz na początku wojny, wszedł na dzwonnicę, żeby naprawić
dzwon, potknął się i roztrzaskał sobie kark o nagrobki w kruchcie. Don Mariano, kiedy sobie
dobrze podjadł, mógł czkać i puszczać bąki przez sześć godzin albo i dłużej.

- Ten za niewiernych!
- Dosyć już, don Mariano, dostanie ksiądz przepukliny!
- Ja, przepukliny? Musiałbym być chyba pedałem! A ten za protestantów, psia ich mać!

Śmierć Lutrowi!

Najlepsze kiełbasy na świecie (oczywiście, to się tak mówi, może i gdzie indziej są

doskonałe) robi Adega.

- Mój nieboszczyk mąż miał takie kolorki, bo pożerał kiełbaski w całości, obcinał sznurek i

łykał, jak leci. Biedny Cidran, niech odpoczywa w pokoju, jak on lubił moje kiełbaski!
Czasami mi mówił: aż mi ptakiem wyłażą, Adega, dla ciebie to chyba lepiej, prawda?
Umrzyk, który zabił mojego nieboszczyka męża, nigdy nie jadł tak pysznych kiełbasek,
umrzyk, który zabił mojego nieboszczyka męża, był zamorzonym biedakiem, półprzybłędą.

Adega robi kiełbaski z dużą wprawą, ściśle według przepisu, najważniejsze, żeby świniak

był miejscowy i hodowany na własny użytek, tuczony kukurydzą i gęstą karmą z kapusty,
kartofli, mąki kukurydzianej, suchego chleba, bobu i wszystkiego, co się da ugotować i jest
pożywne; dobrze jest też, jak świniak przebywa na świeżym powietrzu i gania po lesie i ryje
ziemię w poszukiwaniu dżdżownic czy innych żyjątek. Przy zabijaniu należy używać
narzędzi z miękkiego żelaza, a nie ze stali, i trzeba to robić tradycyjnie, to znaczy bez litości,
ze złośliwą satysfakcją i podstępnie, nikt tu nie ponosi winy. Mielone pierwszej jakości robi
się ze schabu drobno pokrojonego z dodatkiem łopatki i żeberek, uwaga na kości, dużo
słodkiej papryki, papryka ostra do smaku, sól, drobno posiekany czosnek i koniecznie woda,
nie za dużo; masę cierpliwie mieszać i zostawić na cały dzień, żeby się uleżała. Na następny
dzień próbuje się masę na surowo i lekko przesmażoną - żeby sprawdzić smak i dodać to,
czego brakuje, a zawsze czegoś będzie brakowało. Na trzeci dzień znowu się masę wyrabia, a
na czwarty napełnia się nią kiszki, najwykwintniejsza ze wszystkich jest stolcowa, i
sznurkiem przewiązuje się kiełbaski takiej długości, jaka nam odpowiada. Wędzi się je nad
kamiennym paleniskiem dwa albo trzy tygodnie, aż stwardnieją, kiedy są twarde i sztywne, to
znak, że są dobrze uwędzone, i już są gotowe do jedzenia; drewno dębowe daje najlepszy
dym i jest najzdrowsze. Te, które będą szybko zjedzone, zawiesza się, a te, które mają być
przechowane, czyści się bardzo dokładnie i zalewa smalcem.

- Mój mąż nieboszczyk był taki wytrzymały, bo połykał kiełbaski w całości, odrzucał

sznurek, a czasami i to nie, odchylał głowę do tyłu, otwierał usta i połykał kiełbaski w
całości, bywały dni, że połknął pięć całych kiełbasek bez oddychania i się nie zakrztusił.

Pada na wody strumyków za poletkami Catuchy i Sualvarizy, a w tym czasie w powietrzu

unosi się duch niedawno zmarłego dziecka, aniołki, do nieba! Dzieci kiedy umierają, nawet
nie zdają sobie z tego sprawy, umierają i spokój, najgorzej jest z dorosłymi, którzy
wprowadzają tyle zamieszania i wpędzają w koszty, a to że lekarza, a to że aptekarza, a to że
księdza, a to, że porządna trumna, a to że żałoba, a to, że msza i cicha, i śpiewana, a to, że
trzeba otworzyć testament i zaraz zaczną się awantury... Marujita Bodelón z Ponferrady, ta,
która miała romans z pomocnikiem architekta Celso Yarelą, eks-narzeczonym ciotki Emility,

nie jest komediantką, chociaż na taką wygląda, wygląda też na kochankę jubilera. Marujita
farbuje włosy na blond i kładzie cienie na powiekach.

- I maluje sobie usta w serduszko?
- Nie, bo co?
- I pali w obecności mężczyzn?
- Też nie.
Marujita jest bardzo postawna i chód ma zdecydowany i władczy, po tym poznać, że ma

klasę, Marujita jest raczej piersiasta, mężczyźni zazwyczaj lubią kobiety raczej piersiaste, i
ma długie nogi i wysoko osadzone pośladki, tylko głos ma nieładny, skrzeczy jak sroka.
Marujita jednak pali w obecności mężczyzn, a także maluje sobie usta w serduszko (Michel,
król pomadek do ust). Celso Yarela stracił trochę forsy, a nie było jej znów tyle, żeby szaleć,
wermut, pudełko czekoladek, torebka, kolczyki, coraz więcej, w końcu został bez grosza i z
długami, Marujita odwdzięczała się swoimi względami, a także obcinała mu paznokcie i myła
włosy.

- Chyba masz ze mną lepiej niż z tą dziwaczką?
Ricardo Yazqueza Yilarińo, narzeczonego ciotki Je-susy, zabili, kiedy już był prawie

farmaceutą, brakowało mu dwóch egzaminów.

- Przecież mogli zabić kogo innego, nie uważa pan? W tym przypadku miałam wielkiego

pecha.

- Kobieto, jak by ci tu powiedzieć, pani narzeczony miał większego pecha.
- Tak, to racja.
Gorecho Tundas, już na tamtym świecie, idzie sobie miedzą i niesie wędkę na ramieniu.
- A gdzie to idziesz, Gorecho?
- Idę do Betlejem w Judei, złowić Dzieciątko Jezus.
- O Boże, co za absurd!
- Sam zobaczysz, jak się rozwidni.
Mży, kiedy wstaje dzień, mży na Gorecho Tundasa, który siedzi na rzecznym kamieniu i

łowi pstrągi z wielką uwagą, wygląda, jakby był umarły.

- Jesteś umarły, Gorecho?
- Tak, już ponad sześć godzin jestem umarły i nikt na mnie nie zwraca uwagi. Dzieciątko

Jezus wywieźli do Egiptu na ośle, podobno ten kraj mu nie służył.

Ludzie myślą, że Guxindowie i Moranowie to to samo, ale tak nie jest, ludzi mylą te więzy

pokrewieństwa, wszyscy pochodzimy od Adama i Ewy (ciotka Emilita mówi, że te z
Ponferrady nie, że te z Ponferrady pochodzą od małpy i koniec), nie wszyscy Guxindowie są
Mora-nami, ale za to my, Moranowie, wszyscy jesteśmy Guxindami, sprawa nie jest tak
zupełnie jasna, ale co na to poradzić! Prawdę mówiąc prawie nic nie jest tak zupełnie jasne,
Moranów jest mniej niż Guxindów, mogło być nas więcej, ale jest nas mniej, do Moranów
należą rodziny: Portomourisco, Marvis, Cela i Faraminas, inne też są spokrewnione, ale to nie
Moranowie, jedni i drudzy zajmują jednakową pozycję i wszyscy jesteśmy dobrze odżywieni.
W zakładach "Manufaktura dla wieczności", fabryce trumien moich dziadków, pracował
pewien Włoch, nikt nie wie, jak dotarł aż tutaj, teraz już nie żyje, ten, któremu moi kuzyni
zakleili odbyt lakiem i zaszyli szpagatem i którego potem zostawili przywiązanego do drzewa
niedaleko wsi Carballedina, za klasztorem w Oseira. Już zapomniałem, jak on się nazywał,
ale dobrze pamiętam za to, jak się wściekł, kiedy go rozwiązano, prawdę mówiąc nie miał
powodu, żeby znosić głupie żarty. Szkieletu biednej ciotki Lourdes nie da się poskładać do
kupy aż do dnia Sądu Ostatecznego, ponieważ w Paryżu wrzucono ją do wspólnej fosy. Wuj
Cięto gra na perkusji ze słuchu, robi to bardzo dobrze, i każdego 11 lutego, w dzień imienin
swojej nieboszczki żony, ogłusza świat waląc we wszystkie instrumenty jednocześnie: w
bęben, werbel, kotły, tamburyn, trójkąt i talerze, całkiem możliwe, że jest tego jeszcze więcej;
za duszę don Jesusa Manzanedo, tego wykształconego łotra, który chodził i zabijał ludzi,
nawet własne dzieci nie zamówią muzyki.

- Ty myślisz, że Głupia Koza odważyłaby się wyprawiać sprośności z trykiem?
- Ale, a co w tym złego? Gorzej jest przespać się z Fabianem Puszczykiem, wiesz, jak to

jest! Kobieta jak umie przełamać wstręt, może dużo wytrzymać, więcej, może wytrzymać całe
życie.

Dziewiątą cechą skurwysyna jest skąpstwo, Fabian Minguela jest biedny, ale mógłby być

bogaty licząc to, co zaoszczędził.

- I co zrobił z pieniędzmi, które zarobił?
- Nikt nie wie, może nie zarobił tyle co mówią.
Jak mowa o muzyce, to don Bregimo Faraminas Jocin przyjaźnił się z don Faustinem

Santalicesem Perezem, który pochodził z Bandę, bardzo podziwiał jego mądrość i kunszt, z
jakim ten śpiewał romance i grał na lirze korbowej.

- To dopiero jest szlachetna sztuka, a nie takie rzępolenie na banjo! Gdybym ja umiał grać

na takim instrumencie jak mój przyjaciel Faustino, wyrzuciłbym banjo przez okno!

Don Bregimo najbardziej lubił słuchać romancy don Gaiferosa.
- Ciekawe, jak wyglądało to średniowiecze, pełno w nim było żebrzących braciszków

zakonnych, zaświerzbionych rycerzy, suchotniczych trubadurów i pielgrzymów trudniących
się grabieżą, wszyscy włóczyli się to tu, to tam, i do tego bez spowiedzi, te czasy dawno
minęły, ale możliwe, że były lepsze od czasów nowożytnych pomimo radia, aeroplanu i
innych wynalazków, również bardzo ładna jest romanca Don Sancha.

Dońa Pura Garrote, Szlaja, w czasie burzy, kiedy zaczyna się błyskać i rozlegają się

grzmoty, szuka swojej chusty, każdy boi się na swój sposób, owija się nią cała z głową na
jakimś łóżku, najlepiej, żeby było drewniane, a nie żelazne, i siedzi w ciemnościach bez
ruchu, jak nieżywa, z zamkniętymi oczami, szepcząc litanię do Matki Bożej, dopóki nie
przejdzie niebezpieczeństwo; Szlaję, zwykle tak pilnującą swego, w takich momentach można
by okraść doszczętnie i nawet by nie zauważyła. Chusta Szlai jest bardzo sławna, kiedy dońa
Pura była młoda, zrobiła sobie co najmniej dwadzieścia artystycznych zdjęć nago, w samej
tylko chuście: z jedną piersią odkrytą i z wazonem, z całym biustem na wierzchu, przed
kotarą przedstawiającą piramidy egipskie, leżąc na kanapie z nogą założoną na nogę, z pupą
odbitą w lustrze, odwrócona gołymi, delikatnie rzeźbionymi plecami na tle wieży Eiffla itp.,
zrobiła je sobie w Studio Mendeza, na ulicy Lamas de Carvajal, i Mendezowi, właścicielowi
zakładu, płaciła w naturze, straszne, ile to już lat minęło! Chusta Szlai jest w kolorze
kremowym, z długimi frędzlami i jest na niej co najmniej trzystu Chińczyków
wyhaftowanych wszystkimi kolorami tęczy, każdy z nich ma twarzyczkę z kości słoniowej,
kanonik don Silvario mówi, że z celuloidu, ale to nieprawda, one są z kości słoniowej, jedni
spacerują, inni balansują ciałem, a jeszcze inni zasłaniają się parasolką przed słońcem i tak na
przemian.

- Ile tak może być warta manilska chusta Szlai?
- Bo ja wiem, według mnie majątek, możliwe, że to najpiękniejsza chusta manilska w całej

prowincji Orense.

Pepino Posada Coires zapadł na zapalenie opon mózgowych i już się z tego nigdy nie

wygrzebał, umrzeć nie umarł, to fakt, ale pozostał lekko stuknięty i do tego zrobił się
podobny do makreli, na Pepina mówią Makrela, bo jest podobny do makreli. Pepino Makrela
pracuje w fabryce trumien "Odpoczywanie", jest pomocnikiem elektryka, nieźle mu też idzie
pakowanie; opowiadają, że Pepino Makrela ma skłonności homoseksualne, prawdę mówiąc
jest skończonym pedałem, a najbardziej lubi macać małych chłopców, Simonka zwanego
Ogryzkiem nie zostawił w spokoju ani przez chwilę, z głuchoniemymi łatwo można się
posunąć za daleko, nie ma w tym szczególnej zasługi. Pepino Makrela wpadł na pomysł, żeby
się ożenić, i skończyło się na tym, że jego żona Cipa uciekła mu z domu, co było naturalne i
zgodne ze zdrowym rozsądkiem. Pepino Makrela wyszedł z więzienia, bo pozwolił się
wykastrować, nauce trzeba płacić haracz. Pepino Makrela nie zmienił się na lepsze po
operacji (lekarze, adwokaci i sędziowie nazywają ją emaskulacją), która miała go uczynić
subtelniejszym i bardziej zrównoważonym, a do tego bolała go głowa i wszystkie kości.

- Pepino, bolą cię kości?
- Tak, proszę pana, trochę bolą.
- A głowa?
- Tak, proszę pana, też boli.
- No to nie masz innego wyjścia jak wytrzymać.
- Tak, proszę pana, na to wygląda.
Pepino Makrela dostawał hormony, żeby mu się polepszyło, ale nic mu nie pomogły,

możliwe, że mu je dawano w celach doświadczalnych.

- A nie odczuwał strachu?
- O tak, ogromny; strach mijał mu tylko wtedy, kiedy dorwał jakiegoś chłopczyka i mógł go

trochę pomacać. Kiedy złapała go policja, tłumaczył się posterunkowemu w ten sposób: to

Simonek pokazał mi siusiaka, żebym mu pomacał, ja wcale nie chciałem.

Skrzypienie osiek wozu ciągniętego przez woły wciska się do uszu i kiedy już ich nie

słychać, to wciąż sieje słyszy; jednej ośce drabiniastego wozu zawsze odpowie druga, jeśli ta
zawiedzie, odpowie jej echo, a jeśli echo śpi, odpowie jej Pan Bóg swoimi skrzypkami.
Benicja ma sutki jak kasztany, jeżeli chodzi o twardość i kolor. Benicja jest siostrzenicą
Gaudencja, ślepego akordeonisty, który gra u Szlai.

- Gaudencjo, dostaniesz pesetę, jak zagrasz mazurka.
- To zależy jakiego.
Benicja nie umie ani pisać ani czytać, ani też nie odczuwa takiej potrzeby, Benicja jest

wesoła i wnosi życie wszędzie tam, gdzie się pojawi.

- Chcesz walczyć ze mną na rękę? Jak wygrasz, będziesz mógł possać mi piersi, ale jak

przegrasz, to j pozwolisz mi ciągnąć się za ptaka tak długo, aż zaczniesz prosić o litość,
zgoda?

- Nie.
Benicja to maszynka wynaleziona po to, żeby odczuwać rozkosz, ale też i po to, żeby ją

dawać. Benicja, kiedy zaoszczędzi parę groszy, kupuje prezent: ekspresik do kawy, paczkę
cygar, pasek do spodni, o mężczyzn trzeba dbać.

- Chcesz, zatańczymy tango?
- Nie, jestem zmęczony, chodź tu do mnie znowu.
Benicja przyjmuje wizyty Ceferina Gamuzo Szczurka, księdza z Santa Maria de Carballeda,

w każdy pierwszy i trzeci wtorek miesiąca, na systematyczności nikt jeszcze nie stracił.

- Och, don Ceferino! Za każdym razem mam z księdzem większą frajdę! Och, niech mi Bóg

wybaczy! Mocniej, proszę się nie bać!

Benicja lubi gotować nago.
- A olej na nią nie pryska?
- Nie, uważa na to.
Benicja umie świetnie smażyć pstrągi jak też przyrządzać gołąbki z kapusty nadziewane

mielonym mięsem od schabu, do tego dodaje trochę szynki, ząbek czosnku, pietruszkę,
cebulę, przyprawy i jajko, jest to danie wykwintne, a zarazem bardzo pożywne. Kleryk
Szczurek jest wędkarzem i traktuje Benicję z wielką galanterią, wędkarze zazwyczaj mają
dobre maniery. Benicja ma niebieskie oczy i jest jak młyn wodny, który nigdy nie staje.

- Posuniesz się trochę?
- Tak.
Benicja opowiada jak to święty Roland, kiedy wędrował przez Barco de Yaldeorras, przez

Petin, a potem przez Rubianę bijąc Saracenów, spotkał na drodze w górach Encina de Lastra
dwie prześliczne Mauretanki, które właśnie wchodziły na zbocze, i chociaż pędził za nimi na
koniu galopem, i to takim galopem, że koń padł z wycieńczenia, nie mógł ich dogonić.
Święty Roland wściekły, że ślicznotki mu uszły, rzucił na nie przekleństwo i obie zamieniły
się w kamienie z bielutkiego kwarcu, Seixos Brancos - białe skały, które do dziś stoją po obu
stronach drogi.

- W Seixos ukazał mi się duch świętego Rolanda i chociaż chciałam uciekać, nie mogłam,

zresztą tak bardzo to znowu nie chciałam, bo byłam spokojna i zadowolona ze spotkania.
Święty Roland mówił jakoś tak dziwnie, na moje oko nie miał wszystkiego po kolei.

- A jak do ciebie mówił święty Roland, po kastylijsku czy po galicyjsku?
- Mnie się zdaje, że mówił po łacinie, ale nie myślcie, całkiem łatwo można go było

zrozumieć.

Adega, matka Benicji, zna wiele tutejszych historii, wiele tajemnic, gra też na akordeonie

czysto i z wyczuciem, najlepiej wychodzi jej polka Fanfinette.

- Pański dziadek miał parę głośnych romansów, które skończyły się rozlewem krwi,

Manecha Amieiros to była wspaniała kobieta, pański dziadek umiał wybierać, dobrze
zbudowana, nogi długie, włosy jak jedwab, mówią, że aż miło było patrzeć, pański dziadek
zatłukł kijem Xana Amieirosa, brata Manechy, to zresztą nic wielkiego, tak bywa, kiedy
dwóch mężczyzn bije się pomiędzy sobą i nie ma nikogo, kto by ich w porę rozdzielił, zabił
go na zakręcie do Clavilino, ale z Manecha obszedł się bardzo dobrze, dziewczyna wyjechała
do stolicy, otworzyła gospodę i zrobiła na tym interes. Pański dziadek spędził parę lat w
Brazylii, zanim wyjechał, zapytał swoją oficjalną narzeczoną, to znaczy tę, która później
została pańską babką, poczekasz na mnie, Tereso? Ona powiedziała, że tak, że dobrze, i

wtedy on popłynął za morze. Siedział w Ameryce czternaście lat, a potem wrócił i ożenił się,
do narzeczonej nie napisał ani jednego listu, ale słowo jest słowem. Jeszcze trochę wódki?

Matka Roquina Borrena, niedojdy, którego przez pięć lat trzymano w blaszanej skrzynce w

kolorach ultramaryny, złotym, pomarańczowym i jasnozielonym, nie ma dobrego serca.
Matka Roquina Borrena

uważa, że debile mają więcej z górskich otoczaków niż z ludzi, a nawet ze zwierząt.
- Jeśli Bóg zrobił go takim, to widać miał powód, nie?
Matka Roquińa Borrena, kiedy się oparzy, rozleje olej, albo zatnie się obierając kartofle,

sprawia lanie niedojdzie, żeby sobie ulżyć.

- Po co się gapisz, debilu zatracony? Matka Roquina Borrena nazywa się Secundina i tyle

ma w sobie żółci co żadna.

- Ach, moja droga, jaki krzyż zesłał na mnie Pan Bóg za moje grzechy dając mi takiego

niedojdę. Szykuj się, Roquińo, bo zaraz oberwiesz, już ja ci dam!

Matka Roquina pali, kiedy nikt nie widzi, pali niedopałki, które zbiera w knajpie Rauca,

jest zaprzyjaźniona z Remedios, szefową knajpy, pierze jej bieliznę, pomaga przy uboju i
załatwia sprawunki, również pali liście magnolii, Secundina ma psa, który zżera zgniłe
niedopałki, jest wiecznie pijany i łazi jak błędny, psina też dostaje za swoje, kiedy panią
poniesie. Mówią, że Roquino jest, jaki jest, bo kiedy jeszcze był przy piersi, to jego matkę po
nocach ssała żmija i biedaczyna stale nie dojadał; może to i prawda, ale mnie się zdaje, że on
już przyszedł na świat jako niedojda, to zwykle widać po oczach.

- Czy wiesz, na co są pieniądze?
- Wiem, proszę pana, na ukąszenie osy.
Eutelo, czyli Pantalon, ma włosy ostrzyżone na szczotkę, zrośnięte brwi i wąskie czoło,

doprawdy wygląda odrażająco.

- Eutelo, słyszałem, że Marta Portugalka nie chciała się z tobą przespać, bo naplułeś na

Gaudencja.

- Ten, kto tak mówi, jest skurwysynem, za przeproszeniem, don Servando.
Don Servando nie pozwalał, żeby przy nim przeklinano.
- Hamuj się, ty zasrany Pantalonie, bo jak ci przyłożę laską, to cię przetrącę.
Eutelo spuścił z tonu, bo don Servando był posłem z ramienia prowincji, Eutelo umiał

zachować dystans.

- Eutelo, idź do kiosku i przynieś mi książeczkę bibułek do skrętów.
- Bambusowych?
- Nie, lepiej różowych hinduskich.
Fina najbardziej lubi, jak się jej dosiada po kawaleryjsku, do tego najlepiej się nadaje

ksiądz w średnim wieku, ani młody ani stary, Celestino Kaczan, ksiądz z San Miguel de
Taboadela, jest prawdziwym artystą w łóżkowym ujeżdżaniu kobiet, Antón Guntimil, zmarły
mąż Finy Ramonde, biedny jąkała, którego zabił pociąg towarowy na stacji w Orense, nigdy
nie mógł żonie dogodzić.

- Ten franciszkanin z misji miał fiuta dwa razy takiego jak twój, niedorajdo, ach jaka z

ciebie niedorajda.

Fina świetnie przyrządza sztufadę z królika, Celestino Gamuzo nie przejmuje się tym, że

Fina ma okres.

- Mnie tam wszystko jedno, wiesz, że nie jestem przeczulony.
Francuzi są katolikami, ale na swój sposób, nie takimi jak my Hiszpanie, ciotkę Lourdes

najpierw zarazili ospą, a potem wrzucili do wspólnej fosy, po śmierci oczywiście, Francuzi
się nie cackają, tylko zmierzają prosto do celu. Ciotka Lourdes zmarła podczas podróży
poślubnej, ze ślubnego łoża do zimnej mogiły, to brzmi jak tytuł powieści pana Ponson du
Terrail, każdy umiera w miejscu i w czasie wybranym przez Boga, Francuzi zarazili ciotkę
ospą i wuj Cięto chcąc nie chcąc musiał zostać wdowcem.

Manuelino Remeseiro Dominguez wysiedział pisklę kruka trzymając jajo pod pachą, to

tylko kwestia wytrwania w bezruchu, żeby się nie stłukło, Manuelino Remeseiro Dominguez
siedzi w więzieniu, bo zabił jednego faceta kijem, niech pan popatrzy, jak to się tymi kijami
walą po odpustach, no więc takie jajko jeżeli jest zatrute, powoduje nieszczęście.

- I sprowadza klęski?
- Otóż to, proszę pana. I sprowadza klęski. Nikt nie wie, w jaki sposób objawi się

Opatrzność Boska, jej znaki są zawsze kapryśne i zmienne.

Zapadła cisza i don Claudio Dopico Labuneiro zapytał:
- Przepraszam, to ostatnie zdanie, można wiedzieć, po kim je pan powtarza?
- Też pytanie! A co to pana, do cholery, obchodzi?
Manuelino Remeseiro Dominguez pielęgnował pisklę bardzo troskliwie i teraz ptaszek

dotrzymuje mu towarzystwa.

- Jak się ten kruk nazywa?
- Moncho, jak mój kuzyn, który umarł na krup. Ładnie?
- Tak, to bardzo ładne imię, nie wiem tylko, czy pasuje.
- Ale! A dlaczegóż by nie?
Rankiem Moncho przeciska się przez kraty i odlatuje.
Jak pięknie bije skrzydłami; i taki jest cwany, zupełnie jak diablątko.
Wieczorem, na chwilę przed zachodem słońca, Moncho wraca do celi, nigdy się nie pomyli,

i siada na głowie albo na ramieniu Manuelińa.

- I zawsze wraca?
- Tak, proszę pana, ja myślę, że nawet nie potrafiłby polecieć gdzie indziej, a do tego

zawsze przynosi mi jakiś prezent, szkiełko, ślimaka, kasztan...

Manuelino uczy kruka gwizdać, ten zna już parę taktów z Ma petite Mariannę, mazurka,

którego ślepy Gaudencjo grywa tylko przy bardzo szczególnych okazjach.

- Może zagrasz tego mazurka, Gaudencjo?
- Zamknij się, wałkoniu!
Moncho umie też powiedzieć parę słów, Manuelino chciałby go nauczyć pewnych

zwrotów: dzień dobry, don Cristóbal, dobry wieczór, dona Rita, dobranoc, Castora,
wszystkiego dobrego. Mamerto Paixón, znajomy Manuelińa, ma takiego kruka, który zna
okręgi sądowe w Orense w porządku alfabetycznym: Allariz, Bandę, Carballino, Celanova
etc. Łatwiej takiego kruka nauczyć mówić, niż samemu zrozumieć jego mowę, kruki
przepowiadają deszcz, chorobę i śmierć i mają ponad siedemdziesiąt różnych sposobów
krakania, każdy odpowiada innemu doznaniu.

- Teraz chciałbym wyhodować szczygła, one tak prześlicznie śpiewają, ale skąd wytrzasnę

szczygle jajo?

Adrian Estevez z Ferreiravella, z okręgu Foz, jest słynnym nurkiem, w riasie Foz znalazł

niemiecką łódź podwodną osadzoną na dnie wraz z całą zatopioną załogą. Adriana Esteveza
nazywają Rekinem, bo jest bardzo odważny i świetnie pływa. Rekin jest przyjacielem
Baldomera Chojraka i chce, żeby ten wybrał się z nim nad jezioro Antela.

- W Sandias mam kuzyna, który wie dokładnie, gdzie leży miasto Antiochia, jak jest

stamtąd, to musi wiedzieć, jadę z tobą, do wody właził nie będę, ale jadę z tobą, stawiam
tylko jeden warunek, że nie będziesz zabijał żab, bo to moje krewne, możesz się z tego śmiać,
mnie tam wszystko jedno, ale żaby z jeziora Antela są moimi krewnymi, na to mogę przysiąc.

Baldomero Chojrak ma na ramieniu tatuaż, który przedstawia nagą kobietę owiniętą wokół

żmiją, kobieta wyobraża fortunę, a żmija ma przedstawiać trzy moce ducha.

- Nie rozumiem.
- Nic nie szkodzi.
Rekin chce nurkować w jeziorze Antela omijając plamy krwi Rzymian dowodzonych przez

Decjusza i Walijczyków króla Artura, żeby ukraść dzwony Antiochii.

- Wiem, że ciążą na nich trzy przekleństwa, ale to mi się opłaci, dzwony Antiochii warte są

krocie.

Pewnej nocy, kiedy trylował słowik, lamentowała sowa, a gwiazdy mrugały pośrodku

nieba, Rekin wskoczył do wody, był zupełnie nagi, a na piersiach miał wymalowany ochrą
krzyż z Caravaki.

- Nie zmyje ci się?
- Nie, chyba nie, to jest bardzo trwałe.
Chojrak został na brzegu ze strzelbą, nikogo więcej przy nim nie było. Rekin wynurzał się

co minutę albo co półtorej minuty, żeby zaczerpnąć powietrza, i znowu dawał nurka.

- Wytrzymasz?
- Na razie tak, chyba że zmarznę. Po stu zanurzeniach Rekin zmarzł i musiał zrezygnować.
- Dzwony nie leżą zbyt głęboko, ale są dobrze przymocowane, na sercu największego

dzwonu jest powieszony wilk, patrz, co za niedorzeczność! Jest już do połowy zjedzony przez

ryby. Nie mów tylko nikomu, gdzie byliśmy.

- Bądź spokojny.
Tę głuchoniemą i bezimienną służącą od Yenceasów zagryzły psy, to był nieszczęśliwy

przypadek. Ta głuchoniema i bezimienna służąca Yenceasów mogła być Portugalką, na to
wyglądała, i przyrządzała najlepszy w świecie likier kawowy, wkładając w to tyleż serca co
umiejętności. Dorinda, matka Yenceasów, odczuła bardzo śmierć służącej, jak się ma sto trzy
lata, czasem potrzeba, żeby człowiekowi ktoś usłużył.

- Zajedziemy do Orense, ogrzać się u Szlai?
- Zgoda.
Ta głuchoniema i bezimienna służąca Yenceasów, tak gdzieś w latach rządów don Manuela

Garcii Prieto, który pochodził z Maragaterii i był zięciem santiageńczyka don Eugenia
Montero Riosa, nie, on raczej nie pochodził z Maragaterii, tylko z Astorgi, ale to prawie
wszystko jedno, miała syna z jednym kapralem policji, który nosił gorset i nazywał się
Doroteo.

- Skąd pochodził?
- Nie wiem, mówił, że z okolic Celanovy, to znaczy z Ramiranes, ale według mnie to

pochodził z Asturii, tylko nie chciał się przyznać, sam pan wie, jacy bywają maniacy.

Doroteo uprawiał szwedzką gimnastykę i deklamował Pieśń pirata Esproncedy: "Po

dziesięć armat przy każdej burcie, na pełnych żaglach, rufą do wiatru..." bardzo przyjemnym
głosem. Doroteo nie przepadał ani za gospodą, ani za odpustami, a kiedy nie miał służby,
zostawał w koszarach i czytał wiersze Esproncedy, Nuneza de Arce, Campoamora i Antonia
Grilo. Kapral Doroteo lubił też, jak się to mówi, stosunki cielesne z kobietami, wybrał sobie
służącą Yenceasów, bo była dyskretna i nie latała z językiem, prawdę mówiąc nie latała z
językiem bardziej dlatego, że była głuchoniema, niż dlatego, że była dyskretna, ale w końcu
na jedno wychodzi. Kajzerowski wąs Dorotea, dumnie sterczący i bardzo efektowny, zwracał
powszechną uwagę kobiet. Głuchoniema ubóstwiała, ale to bez żadnej przesady ubóstwiała
kaprala i kiedy czuła go na sobie, wczepiała się w niego i tak dziwnie popiskiwała z
zadowolenia i rozkoszy.

- Tak jak szczur?
- Otóż nie, raczej jak owca.
Syn Dorotea i głuchoniemej ma teraz taksówkę w Allariz, wiedzie mu się nieźle i jest

zadowolony z życia, jego żona jest akuszerką, a trójka dzieci studiuje w Santiago: córka
farmację, jeden syn pedagogikę, a drugi medycynę. Manuelino Remeseiro Dominguez miał
mniej szczęścia i teraz jest pozbawiony wolności, na tym świecie jedni mają więcej szczęścia
niż inni.

- Kiedy wyjdzie?
- To zależy.
W górach Agrosantino grasuje lisica, która poluje tylko na podrośnięte kurczęta, kur nie

lubi, widać są dla niej za stare.

- Psiamać, ale arystokratka. Dawniej lisice były odważniejsze i mniej wybredne.
- Tak, kiedyś tak.
Don Claudio Dopico Labuneiro mieszka w pensjonacie doni Elviry i podobno coś ich łączy,

ale utrzymują to w sekrecie, don Claudio ma też bliższe stosunki z Castorą, służącą, którą
również obskakuje don Cristobal.

- Obskakuje?
- No, pan wie, o co mi chodzi.
Kapral Doroteo poza tym, że deklamuje wiersze, gra również na harfie, najlepiej wychodzą

mu walce. Manuela Blanco Romasantę, wampira, który zamienił się w wilka i pożerał ludzi
żywcem, uwolnił od gilotyny chiński lekarz, który zresztą nie był lekarzem, tylko
hipnotyzerem, i nie chińskim, ale angielskim, nazywał się Mr Philips i pracował jako profesor
elektrobiologii w Algierze; ten chiński lekarz napisał list, który wywołał wielkie oburzenie
hiszpańskiego ministra sprawiedliwości, a królowa Elżbieta II dowiedziawszy się o postępach
nauki ułaskawiła skazanego. Wilki źle znoszą niewolę i Manuel Blanco Romasanta po roku
więzienia umarł ze smutku po stracie wolności, niektóre istoty są bardzo wrażliwe na
odosobnienie i z tego umierają, wróblom też się to zdarza.

W parafii San Yerisimo de Espineiros, w Allariz, odprawiano mszę za duszę wilkołaka

każdego 29 lutego, to znaczy każdego roku przestępnego, aż do czasu wojny domowej, kiedy
ta tradycja zanikła. Dzwon kościoła w San Yerisimo de Espineiros jest tak szlachetny i
przepełniony wdzięcznością, że dzwoni na chwałę Bożą, gdy tylko padnie na niego słońce,
ludzie, którzy o tym nie wiedzą, są skonsternowani.

- Wujku Cięto.
- Co takiego, Camilito.
- Dasz mi dziesięć reali?
- Nie.
- A sześć?
- Też nie.
Dom moich wujostwa w Albaronie jest obrośnięty dzikim winem i pachnącym groszkiem,

jest to dom przestrzenny i niebrzydki, teraz prawie w ruinie.

- Pamiętasz tamtego kosa, który kradł jedzenie ślepcowi w Senderiz? Ten ślepiec był

najgorszym człowiekiem pod słońcem i Bóg go ukarał zsyłając mu tego ptaka, żeby go
okradał, o mało co nie umarł z głodu.

Don Claudio Dopico Labuneiro jest nauczycielem i wygląda na to, że dogadał się z dona

Elvirą, szefową, coś już na ten temat zostało powiedziane.

- Castora to dziwka, wiem, ale ma trzydzieści lat mniej niż ja, a to ma duże znaczenie, nie

wyrzucę jej na ulicę, bo w ten sposób utrzymam cię przy sobie, a czy ty zawsze będziesz
mnie kochał?

- Zawsze, zawsze, moja droga, tak się tylko mówi... kto to może wiedzieć!
Dona Elvira i don Claudio są ze sobą na "ty" tylko w łóżku, należy zachowywać pozory.

Don Claudio nie może tak łatwo przespać się z Castora, dona Elvira bardzo ich pilnuje, może
ją tylko macać po biuście i pośladkach, kiedy mijają się w przejściu.

- Spokojnie, don Claudio, co panu z tego przyjdzie? W niedzielę dostanie pan wszystko.
Don Claudio i Castora spotykają się w niedzielę wieczorem w sklepie z artykułami

kolonialnymi przy szosie do Rairo, właściciel jest przyjacielem don Claudia i daje mu klucze,
mają tam nawet tapczan i dzban z miednicą.

W stosunku do don Cristobala dona Elvira nie jest tak zaborcza, ale też nie jest w nim

zakochana.

- Pan to ma szczęście, don Cristóbal, żeby się ze mną przespać, wystarczy panu popchnąć

drzwi.

- Zamilcz, kobieto, nie bądź wulgarna! I rób to, co do ciebie należy.
Mamerto Paixón, przyjaciel Manuelina Remeseiro Domingueza, chciał być piłkarzem, ale

miał wypadek w związku ze swoim wynalazkiem i musiał z tego zrezygnować.

- A nie myślałeś nigdy pójść na księdza?
- Nie, proszę pani, nigdy.
Moncho Truteń jest wielkim blagierem, ludzie kulawi są zazwyczaj bardzo fałszywi,

niektórzy nie, ale taka jest reguła.

- Moja kuzynka Georgina, jeszcze za życia swojego pierwszego męża Adolfita, kąpała się

nago w sadzawce przy młynie Łucja Mouro, tak samo jak Catuxa Bainte, i był tam taki jeden
pstrąg, który gapił się na jej biust i choćby nie wiem co, nie ruszył się z miejsca, dopóki moja
kuzynka nie odeszła, Georgina zawsze miała cyce jak się patrzy, dziwne tylko, żeby pstrąg
tak się gapił jak rekrut.

Adolfito Penouta Augalevada zwany Bufonem był narzeczonym Marii Auxiliadory Porras,

która go rzuciła dlatego, że miał śmierć wypisaną na twarzy.

- Ten to ma śmierć wypisaną na twarzy, niech nikt mi nie opowiada, wystarczy dotknąć

jego ręki.

Moncho Truteń był również świadkiem, jak łasica i zając wlazły na kamień leżący nad

wodą i zachwycały się, a nawet rozkoszowały widokiem biustu jego kuzynki.

- Do czego zdolne są zwierzęta, a jaki mają instynkt! Maria Auxiliadora Porras opierała

swoją decyzję na solidnych podstawach.

- Ten to ma śmierć wypisaną na twarzy, wystarczy popatrzyć na jego ziemistą cerę,

wystarczy dotknąć ręki, zostawię go Georginie, niech ona sobie chodzi w żałobie, mnie tam
nie będzie rozdziewiczał taki umarlak, to znaczy ani taki umarlak, ani inny, nie mam ochoty i
już.

- Ależ Maria Auxiliadora, to ty jesteś dziewicą?

- Zamknij się, gówniarzu, co cię to obchodzi, do jasnej cholery?
- Uspokój się, Maria Auxsiliadora! Nie podnoś na mnie głosu!
Adolfito Bufon ożenił się z Georginą i nie pociągnął długo, z woli Bożej mógłby sobie

jeszcze pożyć, ale źle znosił rogi i powiesił się w szafie na drążku do ubrań, niektórzy mówią,
że go żona otruła jakimś wywarem z ziół, kto to może wiedzieć, kiedy pan sędzia śledczy
otworzył drzwi do szafy i wypadł na niego rozkołysany wisielec, przeżył chwilę porządnego
strachu.

- Szlag by trafił tego zasranego wisielca! Też mi forma powitania!
Carmelo Mendez towarzyszył Georginie przy załatwianiu formalności, a kiedy sędzia nie

widział, pchał się z łapami.

- Daj spokój, Mendez, jeszcze sobie pofiglujemy, kiedy zabiorą nieboszczyka.
- Jak sobie życzysz, kochanie, wiesz, że zawsze robię, co mi każesz, i że twoja wola jest dla

mnie wszystkim.

Moncho Truteń mówił z wielką czułością o swoich kuzynkach Georginie i Adeli i o ich

matce.

- Ciotka Micaela zawsze była dla mnie jak matka, taka dobra, taka wyrozumiała, kiedy

byłem mały, kupowała mi przygody Dicka Turpina, a kiedy zostawaliśmy sami, obciągała mi
druta. Serce skakało mi w piersi, kiedy mówiła: lubisz to, świntuszku?

Na pogrzebie Adolfita było mnóstwo osób, jako że był zabawny, ludzie go lubili. Wśród

zebranych mówiono o drużynie Celta z Vigo i o tym, jaka to dobra i apetyczna jest wdowa.

- A co dopiero jej siostra!
- Nie ma co porównywać, każda jest inna, ale obie są, jak trzeba.
Moncho Truteń stracił nogę na mauretańskiej ziemi, wrócił z Melilli z drewnianą protezą

zamiast nogi, pokładając się ze śmiechu.

- Z czego się śmiejesz, nieszczęsny?
- Śmieję się, bo byłoby gorzej, gdybym wrócił z protezą zamiast duszy.
Po moim rodzinnym domu plątały się trzy białe karlistowskie berety ze złotymi chwastami,

należące niegdyś do don Severina Losady, wuja mojej matki, który doszedł do stopnia
pułkownika u karlistów i walczył w okolicach Ordenes i Arzua, po obu stronach rzeki
Tambre, pomiędzy doliną Dubry a Melide, dokładnie tam, gdzie zaraz po skończeniu wojny
domowej powstały oddziały partyzanckie Manuela Ponte i Benigna Garcii Andrade,
Foucellasa; do niektórych krajobrazów pasuje zapach prochu i kolor krwi. Trzy berety don
Severina wuj Cięto podeptał w zapusty i w końcu zjadły je mole, w mojej rodzinie to
normalne, że rzeczy są zjadane przez mole; w mojej rodzinie nuda i gnuśność kultywowane
są jako dwie sztuki piękne.

- Jesusa.
- Słucham, Emilito.
- Czy pamiętasz, co się stało z tym srebrnym różańcem, pobłogosławionym przez papieża

Leona XIII, który przywiozła z Rzymu nasza święta matka?

- Och, nie mam zielonego pojęcia! Od wieków już go nie widziałam, najpewniej się zgubił.
- To jasne.
Ciotka Jesusa i ciotka Emilita przez to swoje modlenie się bez umiaru, plotkowanie bez

chwili wytchnienia i sikanie bez kontroli straciły zdolność korzystania z nadziei, wiara je
pokrzepia, a miłość jest im obca. Wuj Cięto, jako że nudzi się niczym mops, spędza czas
wymiotując do nocnika albo za komodę.

- Jaka ulga!
Suka wuja Cięto nazywa się Wespora i żywi się tym, co wuj konwulsyjnie wyrzyga albo

łagodnie zwróci, bo wuj Cięto wymiotuje na dwa sposoby. Wespora czasami wyprawia
dziwne rzeczy i chodzi pijackim zygzakiem, widać niekiedy wymiociny wuja Cięto są dla
niej ciut za mocne. Wuj Cięto ma prawdziwą smykałkę do gry na perkusji, szkoda tylko, że
nie jest Murzynem, żeby grać ze słuchu na perkusji albo na czymkolwiek innym, na flecie, na
bandurce, na czym bądź, dobrze jest być wdowcem, to w pewnym sensie wychodzi grze na
korzyść.

- Nie rozumiem.
- No proszę! A niby dlaczego miałby pan rozumieć? Jest wiele rzeczy, których się nie

rozumie, przyjacielu, i wtedy nie zostaje nic innego, jak się z tym pogodzić.

- Już zaczynam pojmować.

Szczątki świętego Fernandeza i jego siedmiu towarzyszy męczenników (nie ma potrzeby

podawać tutaj ich nazwisk, niech to robią ich krewni) spoczywają w hiszpańskim klasztorze
w Ziemi Świętej, w chrześcijańskiej dzielnicy Bab Tuma w Damaszku, prawie wszystkie
dane zawarte w encyklopediach są błędne, ale nie ma to większego znaczenia, bo był to
święty mniejszej wagi, w naszej rodzinie nie mamy drugiego świętego. Ojciec Santisteban,
jezuita, to był zwykły prostak, który zażywał tabaki i wykańczał ciotkom zapas naparu z
łusek kakao.

- Jeszcze filiżankę, don Obdulio? To zawsze dobrze robi.
- Skoro tak mnie namawiacie, drogie przyjaciółki... z przyjemnością.
Ojciec Santisteban, jezuita, nie znał miłosierdzia.
- W dniu Sądu Ostatecznego my, sprawiedliwi, otrzymamy zasłużoną nagrodę wśród

zdrowego, wesołego śmiechu, a potępieni wpadną do potwornego kotła, gdzie będą się palić
w strasznych męczarniach aż do końca świata, mogę prosić o ciasteczko, droga Jesuso? Bóg
zapłać. A my, przepełnieni poczuciem słuszności, powiemy im: czyż nie chcieliście korzystać
z przepychów sprzedajnego świata? No więc macie waszą nagrodę! Smażcie się, przeklęci, i
cierpcie, podczas gdy my będziemy cieszyć się wieczną szczęśliwością! Mogę prosić o
naparsteczek kakaowego wywaru, droga Emilito? Bóg zapłać.

Ojciec Santisteban jest za mało dystyngowany jak na jezuitę, wygląda raczej na pijara, a

poza tym nie najlepiej pachnie, wręcz śmierdzi kozłem, czyli capem.

- To dlatego, że żyje jak prawdziwy święty i nie dba o higienę osobistą, on nie zabiega o

ludzkie względy.

- O tak, to prawdopodobne.
- Bardzo prawdopodobne, droga przyjaciółko, bardzo prawdopodobne, bo proszę mi

powiedzieć, na cóż zda się przesycanie grzesznego ciała i nietrwałych ubrań zapachem mirty i
piżma, jeżeli dusza jest zgubiona?

- Ano właśnie, to prawda!
- Jeszcze jaka prawda! Skupmy się na wielkiej sprawie zbawienia duszy i porzućmy blichtr

i pompę tego marnego świata.

- Pan mój, Jezus Chrystus, człowiek i Bóg prawdziwy...
W 1935 roku nie było żadnego wypadku w NHLP, Napowietrzne Hiszpańskie Linie

Pocztowe w ciągu sześciu lat służby obsłużyły trasę odpowiadającą 126 okrążeniom kuli
ziemskiej. Mamerto Paixón wynalazł maszynę latającą, którą nazwał Jaskółką, wyglądała
raczej na nietoperza z pedałami i sztywnym łańcuchem, ale nazwał ją Jaskółką.

- Nazywam ją Jaskółką, bo to jest ptak, który najlepiej lata, i tak pięknie szybuje, czy pani

sobie może wyobrazić, panno Jesuso, że jeśli Bóg pozwoli, już wkrótce będę fruwał w
powietrzu jak jaskółka? Najlepiej będzie, jak skoczę z wieży kościoła św. Jana w Barran,
żeby nabrać wysokości.

- Nie rób tego, Mamertino, bo się jeszcze rozbijesz!
- Nie, zobaczy pani, że nie.
W niedzielę wielkanocną 1935 r., po sumie, Mamerto wszedł na wieżę kościoła św. Jana,

przypiął sobie skrzydła latającej machiny i bach! rzucił się w dół, ale zamiast unieść się w
powietrze, spadł jak kamień na świętą ziemię. Wiele ludzi zjechało się, żeby go oglądać,
przyjechali nawet z Carballińo, z Chantady i z Lalin, zewsząd, a kiedy Mamerto leciał w dół
na złamanie karku, zrobiło się straszne zamieszanie, wszyscy biegali tam i z powrotem.

- Spokój, spokój! - nawoływał don Romualdo, ksiądz. - Jest świeżo po spowiedzi i komunii

i pójdzie prosto do nieba, połóżcie mu kamień pod głowę jako poduszkę i pozwólcie mu
wydać ostatnie tchnienie w pokoju i z łaską Bożą. Już nigdy nie będzie tak dobrze
przygotowany jak w tej chwili!

- Ależ człowieku! Lepiej zawieźć go do Orense, może go w szpitalu uratują!
- Róbcie, jak chcecie, ja nie biorę żadnej odpowiedzialności za takie nie przemyślane

decyzje.

Don Romualdo mówił bardzo rozsądnie, ale wierni słuchali go, jak się słucha deszczu.

Mamerto Paixona owinięto w koc i zawieziono do Orense taksówką z Reboredo, która
zjawiła się bezzwłocznie; przyjechał prawie w agonii, ale miał szczęście przy operacji i po
paru dniach zaczai powracać do zdrowia.

- Aż Jaskółki coś zostało?

- Niewiele, bo co?
- Bo nic, chcę wyzdrowieć, żeby spróbować jeszcze raz, myślę, że to był błąd w przekładni.
- Posłuchaj, skończ z tymi głupstwami, już raz cudem się wykaraskałeś, Pana Boga nie

można wystawiać na próbę codziennie.

Dońa Maria Auxiliadora Mourence, wdowa po Por-rasie, matka owej młódki, która nie

chciała wyjść za Adolfita, bo miał śmierć wypisaną na twarzy, była to gruba, bardzo gruba
jejmość z haluksami, chodziła utykając i miała zsynchronizowane odruchy, nawyki i różne
wydawane odgłosy, grunt to porządek, i tak: dwa kroki, pięć uderzeń serca, pierd z
poślizgiem, stop, atak kaszlu, perlista seria bąków, tik twarzy, stop, wzdęcie w porę
poronione, spazmatyczny szloch, pojedyncze czknięcie, stop, i tak do następnego dnia,
przyszłego miesiąca, najbliższego roku, jeśli Bóg pozwoli. Słynna raszpla Losada usuwa
bezboleśnie za pomocą czarów odciski, nagniotki i zrogowaciałe paznokcie.

Poniżej rzeki Mino, to znaczy na południe od niej w połowie drogi z Orense do Castrelo

pomiędzy doliną Rabedy i Ribeiro, leżą zamki z Trelle, gdzie mieszkają zmarli Maurowie;
Trelle należy do gminy Toen, parafia Santa Maria dos Anxos. W Galicii do tej pory mieszka
wielu Maurów, rzecz w tym, że ich nie widać, bo nie żyją, są zaczarowani i przebywają pod
ziemią. W zamkach z Trelle mieszkają Maurowie najbogatsi w całej okolicy, rządzi nimi
czarownik Abd Ala el-Azziz ben Meruan, Portugalczyk, gubernator Monfortu, który jest
zezowaty, ryży i trędowaty, ale potrafi zamieniać w złoto wszystko, co zechce: kamień,
skarabeusza, kwiat maku, niewolnicę, co popadnie; zamki z Trelle pełne są kamieni,
skarabeuszy, kwiatów i niewolnic ze złota. Basilio Ribadeo, furman z Sobrado do Bispo,
woził Maurom wino nocą, żeby go nie przyuważyli chrześcijanie, a jako zapłatę dostawał
parę łupków dachowych, które po drodze zamieniały się w złoto. Basilio musiał Maurom
przysiąc, że nikomu o tym nie powie, a gdyby słowa nie dotrzymał, łupki miały wrócić do
swej nędznej postaci. Casilda Gorgulfe była przerażona takim bogactwem.

-- Masz to z przemytu - powiedziała do męża - nie kłam, że nie; zobaczysz, jak cię złapią

karabinierzy, to pasy z ciebie zedrą.

- Nie, kobieto - odrzekł jej Basilio - te pieniądze zarobiłem uczciwie, tylko nie wolno mi

nic powiedzieć.

Casilda nalegała i nalegała, i prosiła, i groziła, aż Basilio, wymęczony zniewagami i

przymilaniem się, w końcu wyznał jej prawdę.

- Ale nikomu ani słowa, bo jak się dowiedzą Maurowie, to nie zapłacą mi więcej złamanego

szeląga.

Casilda wbrew zdrowemu rozsądkowi rozpuściła język, doniosło się to do Maurów i Basilio

poniósł zasłużoną karę, Maurowie nigdy więcej nie otworzyli mu bram swoich zamków.
Basilio sprał żonę kijem, ale fortuna opuściła go na zawsze i kiedy miał już swoje lata i Pan
Bóg tak postanowił, zmarł jako furman w wielkiej biedzie.

- Dasz mi kieliszek koniaku?
- Oczywiście.
Szlafroczek panienki Ramony jest bardzo elegancki, niewiele zakrywa i jest bardzo

elegancki.

- Wolałabym rozebrać się do naga, ale jest mi zimno.
- Nie, masz rację.
Panienka Ramona uważa, że życie jest krótkie, a starość nie jest niczym innym jak

przyzwyczajeniem.

- I to bardzo niewygodnym, Raimundino, bez wątpienia. Kobieta jest stara, jak ma

dwadzieścia pięć lat, mężczyzna lepiej się trzyma, mężczyzna może trzymać się do
trzydziestu, a czasami i do trzydziestu pięciu. Pocałujesz mnie? Dziś jestem jakaś smutna,
sama nie wiem, co mi jest... Jeśli myślisz, że jestem dziwką, to się mylisz, Raimundino, pies
zadowala mnie co najmniej tak samo jak ty, ale ciebie kocham bardziej, biedny Wilde! Wy
mężczyźni jesteście bardzo kapryśni, a ty najbardziej kapryśny ze wszystkich, ale mnie opłaci
się zaspokajać w miarę możliwości wszystkie twoje kaprysy, my kobiety jesteśmy bardziej
samotne niż mężczyźni, dlatego jest więcej lesbijek niż pedałów, gdybym wiedziała, że nie
będzie mi zimno, wsunęłabym się do łóżka na golasa i nie wychodziłabym przez miesiąc.

Raimundo z Casandulfów milczał.
- Dostanę jeszcze trochę koniaku?
- Oczywiście.

- Dasz mi na kolację szparagi z puszki?
- Dziękuję ci bardzo, że mnie o to prosisz, Raimundińo.
Wszyscy twierdzą, że dona Rita Freire, właścicielka fabryki herbatników "Angielski

Biszkopcik", kompletnie upupiła swojego drugiego męża, ale to nieprawda, don Rosenda
Vilar Santeiro nikt nie jest w stanie upupić, dla niego wszystko, łącznie z upupieniem, to
środek do celu, już bardziej prawdopodobne, że dona Rita jest zadurzona, lepiej pasowałoby
zadupiona, w don Rosendzie, wysoką cenę płaci ten, kto ją przeleci dwa razy dziennie, dońa
Rita to lwica, która nie zna wytchnienia w łóżkowych zmaganiach, czasem nie dojdzie nawet
do łóżka, każde miejsce jest dla niej dobre.

Luisifio Bocelo, wykastrowany służący don Benigna, zmarł w czasie wojny, ale śmiercią

naturalną, najpierw oślepł, a potem dostał zapalenia płuc i umarł. Luisińa Bocelo nazywano
Kaczorem, ale życzliwie, a nie ze złośliwości.

- Ty, Kaczor!
- Słucham, don Benigno.
- Stań na jednej nodze i stój tak długo, aż już nie będziesz mógł wytrzymać.
- Tak, proszę pana.
Adega ma całą kronikę gór w małym palcu.
- Z tym niedojdą z Bidueiros to przesadzili i biedaczyna umarł jak jaki przestępca, z

szubienicą nie ma żartów, bo potem nic się nie da odkręcić, niedojdę z Bidueiros powiesili
bez złych intencji, ale jednak powiesili, jemu tam wszystko jedno, jakie były intencje, jego
ojciec, ksiądz z San Miguel de Bucińos, dobrze się z nim obszedł po śmierci, odprawił trzy
msze i pochował go w poświęconej ziemi.

Eutelo, czyli Pantalon, może zajść do Szlai, ale nie pozwalają mu się tam spoufalać.
- Albo idziesz z którą na górę, albo do widzenia, tu się nie przychodzi na pogaduszki.
Jego zięć, Tanis Gamuzo, w ogóle z nim nie rozmawia.
- Mój teść to zero, gdyby nie Rosa, już dawno obiłbym mu mordę, z takimi facetami nie

można się spoufalać, jak to mówią, daj mu palec, a on chwyci za rękę.

Marta Portugalka wolałaby głodować, niż iść do łóżka z Pantalonem.
- Wpierw zdechnę w nędzy żebrząc o jałmużnę. " Pierwszy mąż doni Rity, wysoki, gruby i

nalany kupiec, strzelił sobie w łeb z dubeltówki, tak miał wszystkiego dosyć. Pierwszy mąż
doni Rity nazywał się za życia don Clemente, a mówili na niego Szczęściarz. Don Clemente
Bariz Carballo pochodził ze wsi Monteveloso, parafia Santa Eufemia de Piornedo, gmina
Castrelo, kraina Riós, na południe od szczytu Nofre, i zarobił dużo forsy na wolframie, po
prawdzie nie na wiele mu się przydała. Don Clemente zrażał się do życia stopniowo, a to
właśnie jest najgorsze, i pewnego dnia, kiedy dłużej już nie mógł wytrzymać, naładował
dubeltówkę kulami na wilki, usadowił się wygodnie w fotelu, wsadził sobie obie lufy w usta,
pociągnął za spust i głowa roztrzaskała mu się na sto kawałków, największy z nich rozmiarów
renklody, mózg przykleił się do lampy, trzeba było czyścić sidolem. Don Clemente i dona
Rita mieli siedmioro dzieci, wszystkie jeszcze maleńkie; dona Rita kiedy została wdową,
miała ze trzydzieści dwa albo trzy lata i miała ochotę poszaleć, kiedy ciało chce poszaleć, to
tak, jakby się chciało pić. Dona Rita znalazła pocieszenie w osobie swojego duchowego
przewodnika, don Rosenda Yilara Santeiro, kapłana, z którym skumała się już jakiś czas
wcześniej.

- Dlaczego nie zrzucisz sutanny, Rosendo, i nie weźmiesz ze mną ślubu, jak Pan Bóg

przykazał?

- Jak ja się mogę ożenić, nieszczęsna, kiedy mam już wyższe święcenia? Nie wiesz o tym?
- Rzeczywiście, ciekawe! Ale ze mną to możesz łamać śluby czystości, nie? Don Rosendo

wpadał w furię.

- Ale co ma piernik do wiatraka, poczciwa kobieto?
Brytany Tanisa Gamuzo, Lew, Bosman i Car, są odważne, lojalne i posłuszne, z nimi

można iść drogą z zamkniętymi oczami, nie podskoczy ani wilk, ani dzik. Tanis hoduje też
psy pasterskie, sprytne, wesołe i psotne, zdolne wytropić leśną zwierzynę, jeżeli czują za
plecami wsparcie. Tanis świetnie zna się na psach, dba o nie, tresuje je i ma z nich pożytek.

- Inne nałogi są gorsze, nie sądzi pan?
- O wiele, synku, o wiele!
W knajpie Rauca dyskutują Raimundo z Casandulfów, Robłn Lebozan i pewien

Kastylijczyk, który ma wizytówki ozdobione krzyżem Calatravy z nazwiskiem wypisanym

wypukłymi literami: Toribio de Mogrovejo y de Bustillo de Oro.

- Był szlacheckiego rodu?
- Wszyscy tak myśleliśmy, dopóki dwóch policjantów nie zabrało go w kajdankach za

napad na kioskarkę w Orense.
- O święci pańscy!

- Otóż to! Tak naprawdę nazywał się Toribio Exposito, Toribio de Mogrovejo to było

nazwisko nie jego, tylko świętego, święty Toribio de Mogrovejo był biskupem w Limie, w
Peru, i swoją żarliwością przyczynił się do tego, że wiara i dyscyplina kościelna rozszerzyła
się na całą Amerykę Łacińską.

- No proszę!
- Widzi pan, te szczegóły znam od sekretarza.
- No, no...
- Bustillo de Oro to była nazwa jego wsi, na ziemi wina, w prowincji Zamora, zdaje się, że

czekały go sprawy w różnych sądach.

- I za różne przestępstwa?
- Najprawdopodobniej.
Ale wracając do tematu, Toribio de Mogrovejo, Raimundo z Casandulfów i Robin Lebozan

zaperzyli się w dyskusji na bardzo wzniosłe tematy, reszta milczała nie śmiejąc nawet
wypowiedzieć własnej opinii. Stanowiska były następujące: Toribio de Mogrovejo wierzył w
Boga i w księży, był najbardziej prawomyślny, Raimundo z Casandulfów wierzył w Boga (on
woli używać wyrażenia Najwyższy Stwórca), ale nie w księży, to trąci masonerią, a Robin
Lebozan, prawdopodobnie, żeby podtrzymać dyskusję, wierzył w księży, ale nie w Boga.

- Co za nonsens!
- No właśnie.
Kłótnię przerwało dwóch policjantów już po pierwszej w nocy. Toribio de Mogrovejo

zbladł, kiedy jeden z nich zapytał bez ogródek:

- Czy pan Toribio Exposito?
- Do usług.
- Jest pan aresztowany.
Toribio nie stawiał oporu, pozwolił się zakuć w kajdanki i zniknął w mroku nocy idąc w

dół szosy w asyście policjantów.

- Zimno.
- W marszu będzie cieplej.
Dońa Rita przysięgła sobie, że don Rosendo nie ujdzie jej żywy, i dopięła swego, kto szuka

sposobu, ten znajdzie. Dońa Rita przystąpiła do natarcia przez żołądek (przez łóżko już go
omotała wystarczająco), przez pochlebstwa i przez kieszeń, don Rosendo był żarłokiem,
lubieżnikiem, pyszałkiem i skąpcem.

- Weź sobie ten złoty zegarek, który należał do tego kretyna, mojego nieboszczyka męża,

tobie bardziej pasuje, bo ty jesteś prawdziwym mężczyzną. ,

- Dziękuję, każę wyryć na nim dzisiejszą datę. Pewnego dnia dońa Rita odrzuciła wszelkie

skrupuły.

- Do licha, co tam będę owijała w bawełnę, jak zrzucisz sutannę i zamieszkasz ze mną, dam

ci milion pesos. Zadecyduj.

Don Rosendo powiedział, że tak, że oczywiście, że o czym tu mówić, pobrał milion pesos i

zamieszkał z wdową. Skandal był ogromny, ale don Rosendo uśmiechał się.

- Krytyka przeminie, a pieniądz nie zginie; Rita i ja jesteśmy bardzo szczęśliwi, jak tylko

ureguluję swoją sytuację, pobierzemy się. Czegóż więcej może pragnąć Pan Bóg, niż widzieć
swoje owieczki szczęśliwe?

Na cmentarzu w Santa Rosińa de Xericó rośnie mandragora, gatunek męski i żeński, to

widać po kształcie korzenia, do której przywiązany jest pies; kobieta, która dotknie
mandragory, zachodzi w ciążę, czasami wystarczy, że ją powącha, a pies wyje, kiedy chce,
żeby ktoś przez sen wyjawił prawdę: wyznaję, że zabiłem siekierą wędrowca, który ozdabiał
kapelusz rumiankami, a brodę motylami w stu kolorach, zabiłem go, bo patrzył na mnie
krzywo i oszukiwał w "siedem i pół", wcale się nie martwię, że mnie powieszą, bo wiem, że
Bóg przebaczy mi moje grzechy, trupa spaliłem w ogniu z kamelii, żeby nie czuł do mnie
żalu. Kat wzniósł szubienicę na cmentarzu w Santa Rosińa dokładnie nad najmłodszym
pędem mandragory, żeby wisielcy odżywiali ją swoim nasieniem, które daje życie, krwią,

która ją karmi i umacnia, i śliną, która ją balsamuje i która o niej opowiada. Luisińo Kaczor
miał słaby wzrok i don Benigno zarządził, żeby go leczono korzeniem mandragory utartym z
oliwą i winem.

- I co, wyleczył się?
- Nie, oślepł.
Jeżeli korzeń mandragory posiada atrybuty męskie, każdy mężczyzna, który przejdzie obok,

będzie kochany przez kobiety na zabój, aż go miłosne zrywy doprowadzą do grobu i księża
pochowają go za darmo z litości. Policjanci zawieźli Toribia Mogrovejo y de Bustillo de Oro
drabiniastym wozem aż do Ponferrady; zajęło im to dziewięć dni, bo odległość niemała i
ciągle to pod górę, to w dół. Jeśli korzeń mandragory ma atrybuty kobiece, każda kobieta,
która przejdzie obok niego, będzie kochana przez gładkolicego karła ze zmierzwionym
włosem, którego nazywają Mandragoro, żywi się on pokrzywami i kaszą i mówi nie
otwierając ust.

- Kochasz mnie, piękna?
- Milcz, głupcze! Ażebyś sczezł!
Zanim się wyrwie mandragorę z ziemi, trzeba narysować wokół niej szablą trzy koła, a w

tym czasie jakaś kurwa ma śpiewać psalmy, a jakiś wygolony braciszek zakonny ma tańczyć
kankana zadzierając sutannę aż po wstydliwe części ciała. Można ją też wyrwać przywiązując
do korzenia sznur i zmuszając głodnego psa, żeby go ciągnął bez oddychania; kiedy roślina
krzyczy z bólu, pies umiera z przerażenia.

- Nie zakopuj go, niech go zjedzą kruki. Dona Rita trzymała przy sobie don Rosenda

poprzez podniebienie i przyrodzenie, to znaczy przez gruczoły smakowe i delikatny pączek o
zupełnie innym smaku.

- No, właź na mnie trutniu, chyba za to ci płacę, nie? Lubisz być dobrze odżywiony,

prawda? Lubisz, żeby ci pomiętosić to i owo? No to kładź dzieciaki i wracaj szybko, tylko nie
zapomnij ich pobłogosławić.

- Nie zapomnę...
Braulio Doade, jeden ze służących panienki Raniony (wszyscy czworo są bardzo starzy, na

wpół ślepi, na wpół głusi, a także cierpią na bronchit i na reumatyzm), podróżował po
Filipinach, kiedy jeszcze należały do Hiszpanii, z tego Braulia Doade zawsze był taki picuś-
glancuś.

- Pamięta pan to słynne zarządzenie generała don Camila Polaviejo na wyspie Mindanao, że

będzie się kastrować wszystkich Maurów złapanych z bronią w ręku?

- Nie, nie pamiętam, czy pan przypadkiem nie zmyśla? Kiedy Braulio Doade umarł, był tak

wysuszony, że prawie nic nie ważył.

- Panienko, damy za niego na mszę?
- Phi! Myślę, że jedno ojczenasz wystarczy aż nadto.
Świnie umiejętnie wygrzebują leśne trufle, a psy wyciągają zębami korzeń mandragory,

pies musi być czarny i zaraz zdechnąć, ma spełniać oba te warunki.

- Chcecie, to zamienimy mężczyzn w jeżozwierzy, a kobiety w dżdżownice?
Diabeł sprzedaje swoją maść na latanie na odpuście w dzień świętych Dionisa i Leonisa w

San Roquino de Malta, gdyby Mamerto Paixón o tym wiedział! Sprzedaje ją licencjonowana
czarownica, a może jest to nawet sam przebrany diabeł, i aż do wschodu słońca bierze tylko
połowę ceny, żeby i biedacy mogli korzystać z jej właściwości.

- Kto chce latać jak ptaki na niebie i jak błogosławione duszyczki z czyśćca? Kto chce

latać, niech lata!

Tę maść (jest również pomada, taka trochę bardziej gęsta) przyrządza się gotując w

miedzianym kociołku tłuszcz z mahometańskiego albo jeszcze nie chrzczonego niemowlęcia
w różanej wodzie, kiedy woda znacznie wyparuje, dodaje się menstruację wdowy, zmielone
kości wisielca, kobiecy mocz i korzenie mandragory oraz trzy zioła Belzebuba: blekot, który
pomaga wzbić się w powietrze i leczy ból dziąseł, głowy i uszu: belladonę, którą malują sobie
oczy kobiety i komicy, i kolczaste cmentarne jabłka, jabłka upiorne, jabłka piekielne, które
spływają ze źródła słodkich snów śmierci. W San Roquińo sprzedaje się też eliksir na
przedłużenie życia i syrop na niepowodzenia małżeńskie, reala za łyk.

- Czy chcesz wymazać z sumienia cudzołóstwo i pozbyć się piętna zdrady małżeńskiej?
- Kiedy pewnego dnia don Rosendo nie zdołał odpalić rakiety, dona Rita sprawiła mu takie

manto, że musieli interweniować robotnicy z fabryki "Angielski Biszkopcik" z majstrem na

czele, Casiano Areał zawsze był człowiekiem odpowiedzialnym.

- Na Boga, paniusiu, proszę się uspokoić, bo go pani zabije! Jeśli don Rosendo nie może, to

któryś z nas go zastąpi! Paniusiu, proszę się uspokoić, bo będzie nam przykro! I proszę
schować biust, za przeproszeniem, bo można dostać zapalenia płuc!

Na cmentarzu w Santa Rosina de Xericó grają w kapsle policjant Fausto Belinchón

Gonzalez, który pochodzi z Motilla del Palancar z La Manchy w prowincji Cuenca, i wuj
Cięto; trudno w to uwierzyć, ale to prawda, sam widziałem.

- Schodzenie na psy też ma swój urok, Camilito, najgorsze jest nie to, że się nastąpi na

mandragorę, ale to, że się człowiek stacza i stacza w dół, spójrz na Rite Freire, młoda i
majętna, a jest na najlepszej drodze, żeby w chwili śmierci błagać miłosierdzia.

W górach San Cristobo wilki zagryzły pewnej nocy trzy krowy z cielętami, nikt nie

przypuszczał, żeby tam mogły grasować. Tanis Gamuzo wyruszył ze swoimi psami i ze
strzelbą na ich poszukiwanie i następnej nocy zabił dwa wilki, jeden ważył około pięciu
arrobów, nie był to wilk z Zacumeiry, ale niewiele mu brakowało; pies Kajzer został
śmiertelnie ranny i trzeba go było dobić jednym uderzeniem noża, to zawsze jest przykre.
Tanis te dwie wilcze skóry kazał wygarbować i wraz z trzema innymi, które miał wcześniej,
oddał Anunciación Sabadelle, podopiecznej Szlai.

- Masz, zrób z tego przykrycie dla Gaudencja, to jest bardzo ciepłe.
Kiedy krewni z La Coruna przysłali mi cygara, zaniosłem je Marcosowi Albite.
- Obietnica zobowiązuje.
- Dziękuję, już mnie trochę męczyło żucie portugalskiego tytoniu. Ślina wszystko packa;

ale ty mnie rozpuszczasz.

Catuxa Bainte przyniosła Marcosowi Albite kwaterkę wina z gospody.
- Dzisiaj jestem w formie jak mało kiedy. Zmienił głos.
- Przepraszam, że mówiłem ci po imieniu przy ludziach, wprawdzie Catuxa za bardzo się

nie liczy, właściwie nie liczy się prawie wcale.

Stwierdziłem, że to był odpowiedni moment.
- Powinniśmy mówić sobie na ty, tak jak przed wojną, ty też jesteś z Guxindów, jesteś taki

sam Guxinde jak ja.

- Tak, ale ja jestem Guxinde biedny, Guxinde, który do niczego się nie nadaje...
Catuxa przyniosła dwa kieliszki do wina, jeden dla Marcosa Albite, drugi dla mnie, mój był

tak czysty, że aż miło było patrzeć.

- Wymyć ci puszkę do sików?
- Tak.
Marcos Albite pogłaskał cygara.
- Wolisz te od płaskich?
- Nie umiem powiedzieć.
Po niebie przemknęło coś jakby błyskawica nadziei, możliwe, że była to cukrowa gołąbka.
- Ja już nie ufam nawet Bogu, kiedyś mnie chronił, ale patrz, co teraz! Żyję wciśnięty w tę

trumnę na kółkach!

Śpiewa ośka wozu ciągniętego przez woły, wóz podskakuje na wyboistej drodze, a jego

skrzypienie odstrasza wilki i wzbudza niepokój lisa, świat jest pudłem rezonansowym, a
powierzchnia ziemi jest jak pokrycie bębna, zupełnie jak skóra na bębnie. Marcos Albite
pomalował na nowo gwiazdkę i wypolerował swoje inicjały wybite z pinezek.

- Prawie już skończyłem twojego świętego, będzie to święty Kamil prima sort, zobaczysz,

dam ci go w przyszłym tygodniu, muszę go tylko przetrzeć papierem ściernym.

Felicjano Yilagabe San Martino zwlekał z ożenkiem, był narzeczonym Angustias Zonan

Corvacin przez dwadzieścia trzy lata, a w małżeństwie wytrwał niedługo, niecałe półtorej
godziny; kiedy narzeczeni wyszli z probostwa, ona powiedziała:

- Pójdziemy na chwilę z mamą na cmentarz, złożyć kwiaty na grobie ojca.
A on powiedział: f - Idźcie, ja poczekam.
Kiedy Angustias wróciła, Felicjano ulotnił się był jak kamfora, a z knajpy Rauca wyszła

szefowa, Remedios, i podała Angustias kopertę.

- Masz, Felicjano zostawił to dla ciebie.
Angustias zdenerwowana otworzyła kopertę. Wewnątrz była karteczka, na której skreślono

okrągłymi literami: Idź w cholerę. O Felicjanie wszelki słuch zaginął, jakby się zapadł pod
ziemię, ktoś mówił, że widziano go w Madrycie, podobno jest kierowcą w autobusie.

- A co zrobiła Angustias?
- A co miała zrobić? Najpierw czekała, już była przyzwyczajona do czekania, czekała

cztery czy pięć lat, a potem została zakonnicą; żeby zostać dziwką, już nie miała warunków,
do tego nadają się świeższe, to znaczy nie takie podstarzałe.

Ci Yilagabowie to paniczyki, zawsze tacy byli, wartości żadnej nie przedstawiali, to

prawda, ale zawsze nosili się z pańska i z wielką elegancją, byli oryginałami i mieli
szczególne gusty i upodobania. Angustias, przeciwnie, była pospolitą snobką, cała w
loczkach, trzymała nóż w okropny sposób, odginała mały palec przy podnoszeniu filiżanki i
mówiła krokety i śtućce.

- To bardzo smutna historia.
- Tak, bardzo, to gorsze niż zdrada małżeńska; zdradę spotyka się często w najlepszych

rodzinach, a to, co przytrafiło się Angustias, zdarza się tylko wśród prostaków, teraz
wszystko jest wywrócone do góry nogami.

- A dlaczego jej nie zostawił wcześniej? . - A bo ja wiem? Mówi, że i tak zabawiał

biedaczkę przez długie lata.

- Pewnie, gorzej by było, gdyby ją zanudzał przez długie lata.
- To też prawda, proszę, do czego to dochodzi. Panienka Ramona zawsze mówiła, że

Angustias to pudło od pianina.

- Ona jest jak szafka nocna z pospolitej sosny, a może nawet i to nie. Angustias zawsze była

bardzo ograniczona, naprawdę, są kobiety, które nawet nie należą do rodzaju ludzkiego,
Angustias należy do bydląt, jest jak żółtawa krowa.

Każdy broni się, jak może, Felicjano Yilagabe zwiał, w takich sprawach nigdy nie

wiadomo, gdzie jest racja, bo każdy przypadek ma swoje specyficzne cechy.

- Czy pan pamięta Medarda Congosa, tego weterynarza z Pontevedry, który miał jedną

nogę o piędź krótszą i oszukiwał w kartach przy grze w tutel .

- Jasne, jak mógłbym nie pamiętać?
- No więc tam było na odwrót, nie on uciekł, tylko jemu żona uciekła, a wtedy on urządził

bankiet na ponad sto osób, żeby to uczcić, wydał na to majątek. Nie wierzę, żeby moja żona
po tym wszystkim odważyła się wrócić, powtarzał przyjaciołom, gdybyście wiedzieli, jaki
spokój zostawiła po sobie!

Medardo Congos odziedziczył po swoim ojcu, latarniku morskim, klatkę z wypchaną

gołębicą.

- Nazywa się Słodkie Imię na pamiątkę narzeczonej, którą miał mój zacny ojciec, zanim

ożenił się z moją świętą matką, niech obydwoje odpoczywają w pokoju wiecznym, to były
prawdziwie patriarchalne zwyczaje, nie to co dziś, tylko ruja i poróbstwo.

- Hamuj się, Congos!
- Najmocniej przepraszam.
Teresita od Dzieciątka Jezus Minguez Gandarela, zbiegła żona weterynarza, ma włosy

ścięte na chłopczycę i pali w obecności mężczyzn.

- Co za brak wstydu! A dokąd ona uciekła?
- Otóż nie za daleko, wyjechała do Sarri z pewnym pokątnym notariuszem, który świetnie

tańczy tango i fokstrota, widać nie mogła dłużej znosić mężowego kalectwa; naprawdę, są
kobiety, którym wiele nie trzeba.

Między drzewami ujrzeliśmy naszą kuzynkę Ramonę, szła taka elegancka, taka samotna i

wyniosła w cieniu parasolki, towarzyszył jej piesek Wilde, Raimundo i ja patrzyliśmy za nią i
patrzyliśmy nie mówiąc ani słowa, bo i po co? Nasza kuzynka Ramona doszła do rzeki, stała
tam chwilę z oczami wbitymi w nurt, a potem wróciła, takim samym wolnym krokiem, do
domu. Ja odszedłem a Raimundo udał, że właśnie dopiero co się zjawił.

- Masz, jak zwykle, swoją kamelię.
- Dziękuję bardzo.
- Byłaś na spacerze?
- Nie, poszłam nad rzekę popatrzeć na wodę, dziś mija rocznica śmierci mojej matki.
- Prawda!
Nasza kuzynka Ramona uśmiecha się smutnie.
- Jak ten czas leci, Raimundino! Kiedy moja matka utonęła, byłam dziewczynką, miałam

trzynaście lat i czułam, że świat się na mnie wali, ale świat nigdy na nikogo się nie wali.

- Tak.

- Wszyscy starzejemy się i z latami pozbywamy się wielu fochów i wielu fanaberii.
- Tak.
- A także wielu zachcianek.
- To prawda.
Nasza kuzynka Ramona była w dziwnym nastroju. Raimundo pomyślał, że wygląda

prześlicznie.

- Zostaw mnie samą, chce mi się płakać.
Teresita od Dzieciątka Jezus, kiedy się związała w Sarri z Filemonem Toucido

Rozabalesem, notariuszem bez ważnej licencji, prowadziła się wzorowo, widać dla
zamydlenia ludziom oczu.

- Trzeba powołać trzy towarzystwa: zbiórki odzieży dla biednych, akcji "szklanka mleka" i

poparcia dla spóźnionych powołań.

- Oczywiście, i poprosimy Jego Świątobliwość o błogosławieństwo, żeby nam niczego nie

zabrakło, jak się coś robi, trzeba to robić dobrze od samego początku.

- Moglibyśmy również ustanowić patronat dla młodych dziewcząt, tych co zeszły z dobrej

drogi, z której nigdy nie powinny były zboczyć.

- Naturalnie. I drugi dla włączenia Cyganów do społeczności chrześcijańskiej i hiszpańskiej

w łonie naszej najświętszej religii katolickiej.

Dońa Asunción Trasparga de Mendez nazywana jest Słodką Choniną, bo jest żoną

cukiernika Mendeza, Filemona Mendeza Yilamuin. Słodka Choniną zapytała nieśmiało:

- I będziemy mieć z tego forsę?
- Ach, dziecko, co za nietakt.
Kiedy Teresita od Dzieciątka Jezus poczuła się pewniej, stopniowo każdy nabiera pewności

siebie, takie jest prawo natury, zaczęła zapominać o towarzystwach dobroczynnych, do diabła
z biednymi! I z tym gównianym mlekiem! Kto poniewczasie zechce iść na księdza, niech
sobie idzie i niech się odpieprzy! Zbłąkane dziewczęta niech używają życia, bo życie jest
krótkie! Cyganie do kóz i do małp! Tak zaczęła głosić Teresita od Dzieciątka Jezus, kiedy
poczuła się pewniej i z zapałem oddała się kurestwu. Toucido starał się utemperować ją
trochę, ale bez większego efektu.

- Rób sobie, co chcesz, Teresita, ale bez szumu i bez rozgłaszania tego na cztery strony

świata, nie musisz koniecznie puszczać się tak ostentacyjnie na oczach wszystkich, urządzać
skandali i nawoływać do rozwiązłego życia, przemyśl to i zobaczysz, że mam rację, ja jestem
człowiekiem nowoczesnym, ty wiesz, ale cierpliwość też ma swoje granice.

- Jasne! Wybacz mi jeszcze raz, Filemonie, serce moje, wiesz, że nie mogę się

powstrzymać, dlatego nigdy nie zostawiaj mnie samej. Zabierzesz mnie dziś na tańce?

Teresita od Dzieciątka Jezus lubi nosić kapelusz z szerokim rondem i grać w diabolo.
- Sądzisz, że w twoim wieku to wypada? i
- Ależ dlaczego by nie?
Teresita od Dzieciątka Jezus rozpędza się w fantazjowaniu jak rzadko.
- Chciałabym, żeby ci ucięto obie nogi, jak Marcosowi Albite, skarbie mój, wtedy

wzięłabym cię w podołek i wyniosła na próg, żebyś mógł sikać z kutaskiem wystawionym na
zewnątrz, żeby wszyscy widzieli, jak bardzo cię kocham, jak o ciebie dbam i traktuję jak
jakiego markiza. .-;

- Cicho, kobito! Co za bzdury!
- To nie żadne bzdury, królu mój, ja naprawdę kocham ciebie, a nie Congosa!
- W porządku, dziękuję, może byś się trochę przespała, jesteś nieco podekscytowana.
Słodka Chonina jest gospodarna i prowadzi dom oszczędnie.
- A nie lubi się zabawić?
- Coś ty, pewnie, że tak! To wszystkie lubimy!
Słodka Chonina romansuje z dwoma pracownikami z mężowskiej cukierni: z mistrzem od

wyrobów z ciasta francuskiego i z czeladnikiem muflowym, zawsze powinno się szanować
kategorie i określenia zawodowe, obydwaj są w łóżku weseli i rozpustni, ale jako że ona jest
dyskretna, żaden z nich nie podejrzewa, że z jej wdzięków korzysta nie indywidualnie lecz
zespołowo.

- Cała jestem twoja, ukochany! Nikogo nie mogłabym tak kochać jak ciebie!
Robin Lebozan siada na bujanym fotelu i czyta na głos wszystko, co napisał.
- Bez wątpienia zarobiłem na kawę i koniak! Gdy-

, bym dostał czekoladki, jest już trochę późno, zaniósłbym je Rosicler, żeby trochę utyła.

Popatrz tylko, co to za pomysł, żeby trzepać kapucyna tej małpie Ramony! Sam Pan Bóg tych
bab nie zrozumie!

Robin Lebozan ma świetną prezencję, rasę czuje się na kilometr, jego rodzina co najmniej

od pięciu pokoleń nie zaznała głodu.

Rzeczom nie należy przydawać zbyt wielkiej wagi, ludzie znacznie bardziej dbają o fasadę

niż o prawdę, bo ta zawsze jest względna.

Robin Lebozan skręca papierosa.
- Ten tytoń z każdym dniem ma więcej patyków, no cóż, nic na to nie poradzimy!
Robin Lebozan patrzy przez okno, kukurydza moknie, a drogą jedzie chłopak na rowerze.
- Tak, Poe ma rację, nasze myśli są ociężałe i zwiędłe, a do tego monotonne, nasze

wspomnienia są zdradliwe i zwiędłe oraz zardzewiałe jak scyzoryki, widać taka jest natura
rzeczy.

Azorin wystawił swoją Guerrillę w teatrze Benavente w Madrycie i uzyskał pochlebne

recenzje, przyjęło się, że premiery zawsze uzyskują pochlebne recenzje, co za bzdura!

- Żyje się myślą, wspomnienia są jak ogony latawców, które się za nimi ciągną.
Raniona Faramińas ma siedmiolampowe radio marki telefunken, które ją kosztowało tysiąc

peset, rzadko je włącza, ale jest to bardzo dobre radio, najlepsze, jakie można dostać.
Policarpo od Melasy potrafi oswoić wszystko, co podleci, no, wszystko to może nie, z
dzikiem sobie nie radzi, dzik nie ma rozumu i nie jest w stanie niczego pojąć, zresztą i nie
chce, można by pomyśleć, że ma mózg z pakuł albo z pumeksu. Kiedy sprawy zaczynają się
gmatwać, najlepiej jest się przyczaić i poczekać, co z tego wyniknie. Policarpo od Melasy nie
ma dwóch palców u prawej ręki, odgryzł mu je koń na spędzie kilka lat temu, trzy, a może i
więcej, ze cztery albo nawet pięć. Są dni, kiedy wydaje się, że słońce chce wyjrzeć, potem się
cofa i wszystko zostaje po staremu. Robin Lebozan nie chce pisać dziennika, bo musiałby
przyznać, że człowiek jest bestią pospolitą, gruboskórną, okropnie nudną i lubującą się w
objawieniach i cudach, najgorsze w tych gwałtownych epokowych wstrząsach jest to, że
prowadzą do zachwiania równowagi gustów, a nawet sumień, dzik przebiega truchtem
zawsze po tej samej ścieżce i dlatego można go zabić nożem. Policarpo od Melasy zabił ich
już ze czternaście albo i piętnaście, jednego ciężko ranił, ale że mu uciekł i nigdy się nie
znalazł, to go nie liczy, jest różnica, czy umiera tchórzliwy fryzjerczyk, czy też generał
kawalerii, wyniosły i obwieszony orderami, Robin Lebozan jest oczytany, ma bardzo dobrą
pamięć i zna Epizody narodowe Galdosa na wyrywki. Lazaro Codesal zginął na stanowisku w
Tizzi-Azza w Maroku śmiercią nijaką, a ponadto bez żadnego w tym udziału, wojny mają tę
wadę, że zaraz zaczynają śmierdzieć stęchlizną albo kamforą, to na jedno wychodzi.
Gaudencjo Beira gra na akordeonie bardzo dobrze, najlepiej jak umie. Gaudencjo Beira jest
ślepy i już od wielu lat gra na akordeonie w burdelu Pury Garrote, Szlai, najmłodsi klienci
nazywają ją Doną Purą, Benicja jest siostrzenicą ślepego Gaudencja i, jak mówią, ma sutki
jak kasztany, ja tam nie wiem. Catuxa Bainte, wariatka z Martińa, jest jak krzak janowca
obsypany złotym kwieciem, każdy zakątek świata ma swoją wyważoną równowagę i swoje
łagodne zawirowania, to nieostrożnie starać się cokolwiek zmieniać. Catuxa Bainte lubi
chodzić po górach z mokrym biustem i ma rację. Baldomero Chojrak, będzie jakieś dwa albo
trzy lata temu, rozbroił dwóch policjantów, Baldomero Chojrak ma na ramieniu wytatuowaną
gołą babę owiniętą wokół żmiją, na kobietach robi to duże wrażenie, Chojrak nie ma jeszcze
trzydziestu lat, ale już mu niewiele brakuje, jego rodzice zginęli w katastrofie kolejowej, ale
nie zmiażdżeni, tylko zaczadzeni. Tanis Kaduk jest jeszcze silniejszy niż jego brat Chojrak i
niż ktokolwiek inny, Tanis Kaduk zdolny jest powalić byka jednym uderzeniem pięści. Adega
jest matką Benicji, Adega gra na akordeonie prawie tak dobrze jak jej brat, najlepiej jej
wychodzi polka Fanfinette, mąż Adegi, co mówię, jej córki Benicji, Apostoł Braga Mendes,
być może wrócił do Portugalii, bo tu się nie pokazał i Adega, chciałem powiedzieć Benicja,
nie wie, czy jest jeszcze mężatką, czy już wdową, prawdę mówiąc niewiele ją to obchodzi.
Niedawno zmarł król Jerzy V, niech mu ziemia lekką będzie, tron dziedziczy po nim książę
Walii, Adega jest pamięcią ziemi, którą można objąć wzrokiem, dalej jest już królestwo Leon,
granica z Portugalią, zagranica i ziemie Maurów, linia gór zatarła się już dawno, nikt nie
pamięta, którędy biegła. Nasza reprezentacja piłkarska odniosła pierwszą porażkę na własnym
terenie: Hiszpania 4 - Austria 5. Zmarł również Rudyard Kipling, dzieją się rzeczy dziwne i
niepokojące, wygląda, jakby na niebiosach przestała panować harmonia.

- Co pan mówi?
- To, co pan słyszy: jakby na niebiosach przestała panować harmonia, tak powiedział ojciec

Santisteban - w swoim wielkopiątkowym kazaniu.

Adega dobrze mówi po hiszpańsku i umie odczyniać uroki rzucone na niemowlęta: panie

mój, don Chrystusie, uzdrowicielu, nie szukam żadnej przyjemności ani rozrywki, brak mi
tylko Ciebie, don Chrystusie, chleba i wina z Twojego stołu. Przez bramy bólu wchodzi boski
lekarz, pyta Boga o przeznaczenie, wnosi pocieszenie i miłość i siadając obok łóżka pyta:
Bracie mój, na cóż jesteś chory? - Jestem pełen grzechu, ciało moje jest jak trędowate. - Weź i
jedz chleb mój, pij też moją krew, bo to, bracie mój, przywróci ci zdrowie. Xan Amieiros źle
obliczył dystans i zginął od razów, siedem razów odpowiednio wymierzonych, po jednym na
każdy zmysł, a dwa prosto w duszę - mogą zabić każdego mężczyznę, to kwestia celności.
Goła Manecha podobna była do kozy, a do tego nigdy nie odczuwała zimna, ich brat, Fuco,
miał tylko jedno oko, ale biegał jak stonoga, dziadek potem wyjechał do Brazylii i zrobił tam
sobie zdjęcie, które miało na odwrocie napis: F. Yillela, Fotograf Dworu Cesarskiego
Brazylii, 18 Rua de Cabuga 18 Pernambuco, na zdjęciu wyszedł bardzo dobrze, ma wąsy,
muszkę i laskę i stoi w eleganckiej pozie, oparty o poręcz krzesła, spodnie ma trochę
wygniecione, gdyby dziadek nie zatłukł Xana Amieirosa, być może w dalszym ciągu
pędzilibyśmy konie po tych ścieżkach.

- Bardzo prawdopodobne. A Manecha Amieiros nie miałaby wnuka wiceministra.
- Właśnie.
Apostoł Braga wyleczył się z epilepsji octem czterech złodziei, który zawiera czosnek,

piekielną musztardę i żywicę. Roąue Gamuzo nosi przezwisko Kleryk z Comesańi ot, tak
sobie, bo żadnym klerykiem nie jest, fama o jego wstydliwych częściach ciała i ich
rozmiarach biegnie bardzo daleko, mówią, że dochodzi aż do Aragonii albo i dalej, do
Katalonii i Morza Śródziemnego. Adega nie ma zwyczaju opowiadać, jak to było, .ale
wiedzieć to wie dobrze, już ja nie wątpię, że wie dobrze, najlepiej ze wszystkich,
podejrzewam, że część tego, o czym mówi, wie od Robina Lebozana.

- My Galicyjczycy załatwilibyśmy to w niecały tydzień, ale co tu dużo gadać, wmieszali się

ci, co to pan wie, Raimundińo mówi, że winę za to ponoszą awanturnicy, patrioci, szulerzy,
mesjasze i męczennicy z Chin i Japonii, i widzi pan, jak się to wszystko skoń9zyło: kraj
pogrążony we krwi, ludzie głodni, po uszy w gównie, nie śmiejący spojrzeć jedni drugim w
oczy; powinno się patrzeć prosto, bez spuszczania wzroku i uciekania spojrzeniem w bok, to
znaczy tak, żeby nie odczuwać wstydu i strachu, że ktoś odkryje nasze najgłębiej utajone
skłonności, oni źle pojęli całą sprawę, nie chodziło o to, żeby szczuć jednych na drugich,
tylko żeby zdusić w zarodku niecne plany, trzeba pozwolić ludziom żyć tak, jak chcą, a tego
zrobić nie umiano, zabrakło też tolerancji, urzędasy nie byli wspólnikami, ale być może
ukrywali sprawców, strach nie jest dobrym doradcą, a noże i pistolety kryją się zawsze w
kieszeniach tchórzy. Pan, don Camilo, pochodzi od górskich kogutów, od kogutów
odważnych i bojowych, a tacy ludzie czasami nie umierają w łóżku, nie zdążą, ale to
nieważne, ludzie tak czy inaczej muszą umrzeć, może pan być pewien, że na nasienie się ich
tutaj nie zostawi. Pański dziad i Manecha Amieiros spotykali się w jaskini w sosnowym lesie
w Bouzas, pański dziad żył lepiej od pana, stateczniej, pan jest wyższy i dobrze się pan
ubiera, ma pan nawet jedwabny krawat i złoty zegarek, ale pański dziad żył lepiej od pana,
nie był wysoki, ale za to odważny jak lew i żył lepiej niż pan i niż ktokolwiek inny.

Trudno mieć wszystkie dziewięć cech skurwysyna, zawsze paru będzie brakować.
- A Puszczyk ma wszystkie?
- Chyba tak.
Xila nurkuje w rzece i łapie pstrągi, chwyta je ręką, kiedy wciskają się w jakąś dziurę albo

pod kamień, to jest prawnie zabronione, ale nie szkodzi, Xila jest wnuczką Adegi i ma żywe
spojrzenie, wdzięczny, taneczny chód, dwanaście lat i dobre zdrowie, jej babka mówi, że
jeszcze jej nie w głowie świństwa, może tak, a może nie. Księża powinni mieć dzieci, żeby
uniknąć rozpusty i żeby nie gadali głupot, kiedy spowiadają kobiety, księża powinni pomagać
ludziom, zamiast ich straszyć, zresztą niech robią, co chcą, każdy sam niech się martwi o
swoje sumienie! Celestino Kaczan i Ceferino Szczurek są księżmi, a przy tym mają dobre
intencje i dobre skłonności, Celestino i Ceferino są bliźniakami, Celestino jest myśliwym, a
Ceferino wędkarzem, księża i toreadorzy nie noszą wąsów, są bardzo dostojni.

- Byłam jeszcze dziewczynką, kiedy w Bauza da Fondo powiesił się jeden wisielec, i jakoś

tak porządnie i estetycznie, że dzieciaki huśtały mu się na nogach, bujały się tak calutki dzień,
aż przyszedł don Leon i kazał policji, żeby je rozgoniła.

Adega jest siostrą ślepego Gaudencja i ciotką albo prawie ciotką Gamuzów i Lazaro

Codesala, jaka szkoda, że Lazaro Codesal nie żyje, to był taki rzutki człowiek, taki
przedsiębiorczy, w razie wątpliwości można zapytać tego faceta, co mu wszedł w drogę w
Cruz del Chosco. Linię gór zatarli Maurowie, żeby mogli powiedzieć chrześcijanom: tylko
dotąd rosną figowce, a dalej nie, jest to prawo Mahometa, którego nikt nie może złamać.
Benicja jest jak grzejąca się suka i śpiewa jak szczygiełek i nie potrzeba do tego żadnej
muzyki, granej z nut czy ze słuchu, Benicja ma małe piersi, a sutki wielkie, Benicja dobrze
znosi zaloty księdza z San Miguel de Bucinos, który żyje otoczony muchami, którego spod
tych much nie widać, możliwe, że hoduje je pod sutanną.

- Niech ksiądz przyprze mocniej, don Merexildo, cipa księżej służki jest w dobrym

gatunku, niech ksiądz sobie nie żałuje.

Cidrana Segade, nieboszczyka męża Adegi, czyli ojca Benicji, musieli zabić nie patrząc mu

w twarz, gdyby spojrzeli, nie zabiliby go, nie mieliby odwagi.

- Panu się zdaje, że ci, co zabijają ludzi, patrzą im w twarz?
- Różnie to bywa, myślę. Jak już zabiją, to tak, chociaż nie jestem pewny, a czy jeszcze

przed śmiercią - to zależy.

Łucjo Segade, brat Cidrana, który miał wielu synów, mówił, że wciąż ich musiał pilnować,

żeby się nie wykoleili.

- Niech mi pan nie chrzani, jak dzieciaki mają zaropiałe oczy i nie znoszą światła albo za

bardzo się pocą, albo trzęsą im się ręce, albo bez przerwy się drapią, to najlepiej zepchnąć je
w przepaść, tu brakuje ludzi z krwi i kości, a nie zdechlaków, gdyby mężczyźni byli bardziej
męscy, nie byłoby tylu przestępców.

Purina Moscoso, żona Matiasa Gamuzo, Kawalarza, zmarła na suchoty, była bardzo wątła i

wymizerowana i zmarła na suchoty. Kawalarz nie ma dzieci i opiekuje się swymi braćmi,
głuchoniemym Benito i niedorozwiniętym Salustio, Kawalarz gra bardzo dobrze w bilard,
nawet mógłby urządzać pokazówki.

- A w warcaby?
- Też, i w karty, i w domino, Kawalarz jest dobry w każdej grze.
Casimiro Bocamaos Yilarińo i jego żona Trinidad Mazo Luxilde żyją jak pies z kotem,

można powiedzieć na noże, nie rozchodzą się ze względu na dzieci, żadne z nich nie chce z
nimi zostać, Casimiro pracuje jako kościelny w Santiago de Torcela, robi też za grabarza,
hoduje swoje dwie krowy, parę prosiąt i uprawia pole, Casimiro zjechał kawał świata, ale nie
wiodło mu się najlepiej i wrócił, Trinidad wyszła bardzo młodo za mąż i urodziła piętnaścioro
dzieci. Trinidad jest trochę stuknięta, widać macierzyństwo jej nie służy, rzecz w tym, że
kiedy się obejrzała, już było za późno. Trinidad chciałaby zamieszkać tam, gdzie nikt by jej
nie oglądał, i umrzeć tak, żeby nikt tego nie zauważył.

- Jak zostaniesz z tą czeredą bachorów, to ja pójdę sama w góry, mnie tam niestraszne.
- Nie, to ty je urodziłaś, one są bardziej twoje niż moje, i tak ciesz się, że nie idę na łatwiznę

i nie posyłani was wszystkich do diabła.

Robin Lebozan myśli czasem o tych wydarzeniach.
- Rzezie organizowane są po to, żeby budzić zniechęcenie i wyrzuty sumienia, przy czym

im mniej wyrzutów sumienia, tym więcej zniechęcenia, proszę prześledzić historię od czasów
cesarstwa rzymskiego aż do naszych dni, rzezie niczego nie naprawiają, a psują wiele, i to na
długo, czasami wykańczają dwa pokolenia albo i więcej i zostawiają za sobą nienawiść.

Robin Lebozan chce, żeby panienka Ramona przeczytała Don Kichota.
- Daj mi spokój, wolę czytać wiersze, Don Kicho te to nuda.
- Nie, skądże.
- Tak, ja wolę poezje Rosalii i Becquera.
- Wiesz, że właśnie mija sto lat od narodzin Becquera?
- Nie, nie wiedziałam.
Do knajpy Rauca docierają bardzo mętne wieści, jakiś komiwojażer opowiada

niewiarygodne bajki, bunt generałów i przemieszczania się wojsk w Maroku, w radiu również
podają niejasne informacje i często słyszy się marsze wojskowe i melodie w rytmie pasodoble
z korrid, różnica pomiędzy nimi nie jest zbyt wyraźna, nie mam pojęcia, co teraz grają, a to
następne to Ochotnicy, ładne, prawda? Kawalarz ma niezłą dniówkę w fabryce trumien

"Odpoczywanie", jest bardzo wdzięczny Panu Bogu, bo może uczciwie zarabiać na życie.
Rosalię Trasulfe nazywają Głupią Kozą, ale jest to kobieta rozumna, zgorzkniała i nie
ukrywająca swoich uczuć.

- To prawda, że przespałam się z nieboszczykiem, no i co z tego? Ale pomyśl, jak on

skończył, wiesz przecież, jak skończył, kto sieje wiatr, zbiera burzę, to więcej niż pewne!
Niech Adega powie, jeśli chce, zawsze była z niej wierna przyjaciółka i wspaniała, godna
zaufania kobieta.

To niedobrze, kiedy tak nagle przestaje padać, tu prawie nigdy nie przestaje padać nagle,

przestaje padać powoli, tak że prawie nie sposób zorientować się, czy pada, czy nie pada,
Benito Gamuzo, Skorpion, chodzi na dziwki raz na miesiąc i nie dba o pieniądze, płaci tyle,
ile trzeba, po to pracuje, Benito Gamuzo zwykle jest bardzo zadowolony z życia, wszystko
mu się układa, zdrowie mu dopisuje i nigdy nie skarży się na brak grosza, po Skorpionie
poznać, kiedy jest wesoły, bo wtedy chrząka jak łasica, jaka szkoda, że nie może mówić,
pewnie by mógł naopowiadać wiele zabawnych rzeczy, natomiast jego niedorozwinięty brat
Salustino Płaczek wygląda tak, jakby go zawsze bolały uszy. Adegę po wojnie zawieziono do
Vigo, żeby zobaczyła morze.

- A to, co widać naprzeciwko, to Ameryka?
- Nie, to, co widać naprzeciwko, to Cangas.
- Coś podobnego!
Adega poszła na plażę w Samil, ale się nie kąpała, pochodzi z głębi lądu i nie ma tego

zwyczaju, przepisy, które dotyczą kostiumów kąpielowych, są bardzo konkretne: kostium
kąpielowy musi być sporządzony z nieprzezroczystej tkaniny i ma okrywać ciało nie opinając
go, damskie kostiumy kąpielowe mają sięgać kolan i są bądź jednoczęściowe, bądź składają
się ze spódnicy i bluzki, używa się ponadto majtadasów, które również powinny sięgać kolan,
dekolt w żadnym wypadku nie może odstawać od ciała, rękawy mają być wystarczająco
obcisłe, by nagły ruch nigdy nie odsłaniał pachy, kategorycznie zabrania się leżenia na
piasku, nawet jeżeli ciało okryte jest płaszczem kąpielowym, wolno natomiast siadać.

Głupia Koza również potrafi oswajać ptaki i zwierzęta, niektóre stworzenia są bardziej na to

podatne niż inne, zawsze tak jest, jej matka zaszła w ciążę na koniu w czasie nawałnicy w San
Lourencino de Casfigueiro, córek tak poczętych słuchają wszystkie zwierzęta bez wyjątku,
synów nie, ci są zwyczajni, chyba że mają wrodzone zdolności. Fabian Minguela ma na czole
wykwit świńskiej skóry, który wygląda jak łata, ma rzadkie włosy i tępe czoło, wyraźnie
widać, że jest skurwysynem, największą karą, jaka spotyka takie typy, jest to, że widać, kim
są, choćby nie wiem jak chcieli to ukryć, wszyscy szewcy pracują na siedząco, ale dzięki
Bogu nie wszyscy są Carrouposami, niektórzy to bardzo przyzwoici i szacowni ludzie.

- A skąd pochodzą?
- Tego nikt nie wie.
Moncho Requixo Casbolado, to znaczy Moncho Truteń, uważa, że na całym świecie

najpiękniejsze jest Guayaquil.

- Jest to miasto jeszcze piękniejsze niż Amsterdam, inne, ale piękniejsze, bez wątpienia! W

Guayaquil miałem narzeczoną, która czyściła mi do połysku moją drewnianą nogę woskiem
rozpuszczonym terpentyną, nazywała się Flor de Oro Cotocachi López i była bardzo ładna,
trochę zbyt cycata, ale bardzo ładna, nie mam pojęcia, co się z nią stało, najprawdopodobniej
umarła, tam wszyscy umierają.

Kiedyś, dawno temu, bliźniaczki Mendez Cotabad, kiedy jeszcze były dziewczynkami,

wróciły do domu dopiero po dziewiątej wieczorem, obie miały potłuczone okulary i fartuszki
poplamione jeżynami, a we włosach pełno rzepów, matka bardzo się gniewała, wykąpała je -
mrówki to macie nawet na brzuchu! - i położyła spać bez kolacji.

- Będziecie miały nauczkę i niech tylko ojciec się nie dowie, bo każda dostanie lanie.

Beatriz powiedziała do Mercedes:

- Pójdziemy na jeżyny i poziomki? Mercedes odpowiedziała:
- Chodźmy.
Potem się zagapiły i tak zastał je wieczór, to łatwe do wyjaśnienia.
- Dostały za swoje?
- Jasne! Powiedziałam, że ty nie wiesz o niczym, i położyłam je spać bez kolacji.
- Co ty! Daj im chociaż banana i kubek mleka!
Moncho Truteń opowiada, że na plaży w Bastianino znalazł bardzo dziwne małże w

muszlach z kryształu górskiego w kolorze karmelu, curuchetas curuchinas, których nie może
jeść, bo są bardzo trujące, ale kiedy się na nie dmucha, otwierają się i wylatują z nich
malutkie czarownice, trudne do schwytania, bo latają bardzo szybko i bardzo wysoko, jednak
ci z Lugo potrafią je łapać, nam z Orense przychodzi to trudniej, suszy się je potem przy
kominie, a kiedy urosną i są już wzrostu normalnej kobiety, bierze się je na służbę. Adega
była prawie narzeczoną Moncha, potem się rozstali.

- Temu, kto przelewa krew, Bóg ścina krew w żyłach i podrzyna gardło albo sprawia, że w

chwili śmierci krew rzuca mu się ustami, Bóg nie wybacza zbrodniarzowi i znajdzie go
zawsze, choćby zapadł się pod ziemię, Bóg ma dobrą pamięć i dlatego wymyślił piekło.

Raimundo z Casandulfów spotyka Fabiana Puszczyka bardzo pewnego siebie.
- Tylko bez żadnych barbarzyńskich wyskoków, Fabian, słuchaj, tu wszyscy się dobrze

znamy, to mała miejscowość.

- Robię, co mi się podoba, i tobie nic do tego.
- W porządku.
Raimundo mówi do naszej kuzynki Ramony, że martwi się, bo sprawy przybierają zły

obrót.

- Baldomero Chojrak nie chce się ukryć, według mnie nie ma racji, ludzie z bronią w ręku

zawsze w końcu popełniają głupstwa, najlepiej byłoby wysłać go do Celi, do Yenceasów, ale
on nie chce tam jechać, rozmawiałem z nim, ale nie chce, wiesz, że Cela leży na samej
granicy z Portugalią.

Psy szpice mają przykrą starość, zbytnio linieją, pies Wilde jest już stary, Raimundo

podarował naszej kuzynce Ramonie rosyjskiego charta, którego nazwała Carewiczem.

- Nie trzeba by mu zmienić imienia?
- Nie, nie sądzę, zobaczymy, jak to się potoczy.
Kot King też nie jest już żadnym oseskiem, jako kastrat nie zużywa się zbytnio i dobrze

znosi swój los, ara Rebeka przez cały dzień chodzi to w górę, to w dół po drążku, kolory na
jej skrzydłach nie mają połysku, widać światło jej nie służy, papuga nie ma własnego imienia,
nazywała się Rocambolo, ale nagle została bezimienna, tak to czasem bywa! Papuga, kiedy
nie jest jej zimno, mówi: papuga królewska, jaśniepańska, nie portugalska, lecz hiszpańska;
po niej nie widać większych zmian, zna też na pamięć litanię loretańską.

- Ja myślę, że kobiety powinny brać udział w wojnach, to byłby sposób, żeby z tymi

wojnami skończyć, kobiety mocniej trzymają się ziemi niż mężczyźni, mają więcej zdrowego
rozsądku, są inteligentniejsze i bardziej praktyczne i szybko doszłyby do wniosku, że wojny
to absurd, przez który traci się wszystko: rozum, zdrowie, cierpliwość, oszczędności, a nawet
życie, w wojnach wszyscy coś tracą, a nikt niczego nie wygrywa, nawet ci, którzy wygrywają
wojnę.

- Widzę, że jesteś wielkim pesymistą.
- Nie, mała, po prostu się martwię.
- Chcesz, żebym zgasiła radio?
- Tak, puść jakieś płyty.
Nietoperz jest zwierzątkiem o wielkim instynkcie i zdolnościach adaptacyjnych, nietoperze

docierają tam, gdzie nikt inny by się nie odważył, nietoperze mają jedną nogę w przestrzeni
ziemskiej, jak diabły, które polują na dusze, a drugą w przestrzeni piekielnej, jak diabły, które
zarządzają duszami, nietoperze czasem noszą w sercu wampira.

- Proszę mówić dalej.
Dobrze, będę mówić dalej, chorzy, więźniowie, a nawet umarli są zawsze tacy sami, niech

pan idzie do diabła ze swoimi maniami, swoimi wyrzutami sumienia, ze swoją skruchą, żalem
i swoim bólem serca! Śmierć wisi uczepiona najwyższych i najciemniejszych belek, tych
najbardziej spróchniałych i zarobaczywionych, ciarki człowieka przechodzą, kiedy widzi, jak
śmierć kołysze się niby wisielec nad tłustą plamą przypominającą Półwysep Iberyjski.

- Chcesz zatańczyć?
- Później.
Mordercy zlewali ziemię śmiercią ze śmiertelnej konewki, ale kiedy Bóg tak postanowił,

zaczęli umierać i oni, a ci, którzy opłakiwali śmierć, ale pozostali przy życiu - człowiek jest
zwierzęciem, które wiele wytrzyma - zaczęli sadzić po jednej leszczynie za każdego
nieżywego mordercę, żeby dzikom nigdy nie brakowało świeżych orzechów. Małpa
Jeremiasz coraz bardziej popada w suchoty i złe nawyki, nie jest to zresztą wyłącznie jej

wina, panienka Raniona nie jest w stanie obronić jej przed natarczywością Rosicler.

- Mówiłam ci ze sto razy, żebyś mi przestała brandzlować małpę, nie widzisz, że biedaczka

bez przerwy kaszle?

Żółw Chrobot od miesięcy się ukrywa, nie pokaże się, dopóki nie nadejdzie fala upałów, a

koń Caruso trzyma się dobrze, to jedyne zwierzę w całym domu, które nie ulega złym
nastrojom, Etelvino wyprowadza go każdego ranka, żeby trochę rozruszał kości, i czyści go
zgrzebłem. Wieczorami, kiedy zachodzi słońce, dona Gemma mówi do męża:

- Daj mi trochę anyżówki, Teodosio, bo mi dech zapiera. A ty wsadź głowę do plastykowej

torby, a jak cię zatka, to trudno, twoja strata.

Dona Gemma nie jest ani sympatyczna, ani szlachetna, ale jest za to flejtuchowata i

zdewociała, jedno lepsze od drugiego, dona Gemma miała burzliwą przeszłość, ale teraz czyta
Szczęście matki. Medytacje dla chrześcijanki wielebnego ojca Zaqueo Mantecona wydane w
Huelva w 1920 r. Dona Gemma cierpi na świerzbienie odbytnicy, które leczy nasiadówkami z
rumianku.

- Według mnie to anyżówka ci szkodzi, ona musi ci drażnić odbyt.
- Ty nie gadaj.
- Dobrze, rób, jak chcesz, to ciebie świerzbi, nie mnie. Boże! Cóż za obyczaje!
Don Teodosio otrzymał na chrzcie świętym imię Casian, ale przy sakramencie

bierzmowania zmieniono mu je na Teodosio. Dona Gemma i don Teodosio mieszkają w
Orense przy placu San Cosme, w mieszkaniu, gdzie zmarli rodzice Gemmy, w domu roi się
od karaluchów, bałagan potworny, a kibel już od dziesięciu lat jest zapchany, trzeba wlewać
ze dwa wiadra wody i pomagać sobie szczotką, płytki na balkonie tworzą linie, kąty i krzyże,
każda płytka ma cztery linie i cztery kąty, a każdy kąt składa się z dwóch linii, które na
przedłużeniu tworzą trzy dalsze kąty, jeden skierowany na północ (albo na południe), drugi
na wschód i trzeci na zachód, don Teodosio stara się nie nastąpić ani na linię, ani na kąt
prosty, ani na krzyż i, oczywiście, zawsze chodzi zygzakiem, zgięty w pałąk; kiedy don
Teodosio przychodzi do Szlai, od razu idzie do kuchni.

- Jest Visi?
- Jest zajęta, don Teodosio, ale chyba nie zabawi długo, bo już dobrą chwilę jest z don

Ezequielem, tym z lombardu, chce pan, żebym zawołała Ferminitę? Don Ezequiel jest trochę
męczący.

- Nie, nie, wolę zaczekać, dziękuję bardzo.
- Jak pan woli, decyzja należy do pana.
Gaudencjo gra na akordeonie ze smutkiem, melodia nie wychodzi mu tak czysto jak

zwykle, Gaudencjo jest od paru dni smutny i trochę przygnębiony.

- Czy ludzie przypadkiem nie poszaleli?
- Nie wiem, na zbyt mądrych nie wyglądają.
Dona Gemma pochodzi z Yillamarin, jej rodzice mieli fabrykę ługu "Czeremcha" oraz

fabrykę syfonów i wód gazowanych "Bąbelki Yilela", żyli sobie nieźle i z rozmachem, do
czasu kiedy don Antonio, głowa rodziny, wynalazł rosół mięsny Exwołowin, wyciąg z mięsa
wołowego w koncentracie, i inspekcja sanitarna zamknęła fabrykę, bo używano do tego psów
i jaszczurek; to go doprowadziło do ruiny. W domu schadzek u Szlai don Teodosio cieszy się
wielkimi względami.

- Chce pan? zawołam Martę Portugalkę, to pana trochę rozgrzeje.
- Jestem pani bardzo zobowiązany! Pani zawsze taka miła i pamiętająca o wszystkim.
- Co też pan, don Teodosio! Jestem do usług i dbam jedynie o to, żeby przyjaciele byli

zadowoleni.

Visi jest z Penapetada, z Puebla de Trives, ale mówi z akcentem andaluzyjskim, jeszcze nie

najlepiej jej to wychodzi, ale z czasem się podszkoli. Szlaja ma trzy bardzo cenne kolekcje:
wachlarzy, znaczków i złotych monet, które zostawił jej w testamencie don Perpetuo Carnero
Llamazares, kupiec z Leon, w tajemnych zakamarkach burdeli można wyśledzić sprawy
bardzo dziwne, jaka szkoda, że ta historia nigdy nie zostanie opisana, Szlaja nie przemyślała
jeszcze, co się stanie z kolekcjami po jej śmierci.

- Gdybym spotkała kogoś godnego zaufania, zrobiłabym go wyłącznym spadkobiercą!

Dzieci nie mam, a moi siostrzeńcy nie chcą o mnie słyszeć, co tam, pies ich drapał! Żadnemu
z klientów nie mogę oczywiście zostawić, magistratowi też nie, niełatwy problem! W końcu
będzie tak, że zostawię je dziewczętom, a te wszystko sprzedadzą i podzielą się pieniędzmi; ja

to bym chciała, żeby mnie pochowano z wachlarzami, w chuście z Manili i ze złotymi
monetami, znaczków nie chcę, tylko że skończyłoby się na okradzeniu grobu.

- O, to bez wątpienia.
Wszyscy proszą Gaudencja, żeby grał pasodoble, wciąż pasodoble, panowie krzyczą "niech

żyje Hiszpania!" i proszą o pasodoble, wciąż o pasodoble, a kobiety śmieją się, jedne
lubieżnie, inne z rezygnacją.

- Zdejmij stanik.
- Nie mam ochoty.
Romulus i Remus, łabędzie ze stawu panienki Ramony, rankiem dochodzą aż do rzeki,

czasami złapią jaką rybę i połykają ją w całości, zaczynają ją trawić, jeszcze zanim zdechnie.
Gdyby tak od razu przestało padać, wszyscy bylibyśmy zupełnie zdezorientowani, don Jesus
Manzanedo też należał do dobrych klientów Szlai, ale od kiedy to wczesnym świtem zabawia
się w hienę, don Teodosio przestał mu się kłaniać, nie żeby mu się nie odkłamał, co to to nie,
ale stopniowo przestał mu się kłaniać, jest w tym pewna różnica.

- Czy pani coś słyszała, Pura? Czy pani słyszała, co tu się mówi?
- Ja jestem ślepa i głucha, don Teodosio, ja nic nie wiem i nic nie chcę wiedzieć, według

mnie to wszyscy dookoła pogłupieli jednocześnie, nie ma innego wytłumaczenia, niech Bóg
ma nas w swojej opiece! i Gaudencjo czuje, że wyschło mu w gardle. , - Przynieś mi wodę
mineralną. s? - Dobrze.

Don Jesiis Manzanedo jest bardzo staranny, porządek to grunt, i notuje każdą śmierć w

zeszyciku, numer według swojej prywatnej listy, data, imię i nazwisko, zawód, miejsce i opis
zdarzenia, prawie nigdzie nie ma opisu zdarzenia: nr 37, 21 paźdz. 36, Inocencio Solleiros
Nande urzędnik bankowy, Alto del Furriolo, opatrzony sakramentami świętymi. Inocencio
Solleiros Nande był ojcem Rosicler, też pomysł, żeby nazwać córkę Rosicler!

- Ale czy pani sądzi, donia Arsenia, że to wystarczający powód, aby człowieka wysłać na

tamten świat?

- E tam, ja nie mówię ani tak, ani nie, mnie to ani ziębi, ani grzeje i niech mi dadzą święty

spokój. , - Dobrze, dobrze.

Fabian Minguela jest oszustem, Fabian Minguela nie jest całkiem niski, jest średniego

wzrostu, żaden z Carrouposów nie jest ani wysoki, ani silny, są wśród nich małe i średnio
małe cwaniaki, ale są też oszuści i mętne typy, wobec Jesusa Manzanedo Fabian Puszczyk
jest adeptem, początkującym uczniakiem. Don Jesus Manzanedo zabija ludzi przez szacunek
wobec rozkazu i dla przyjemności, z tych dwóch powodów, są tacy, których świerzbi palec, i
kiedy naciskają spust, puchną im rozporki, natomiast Fabian Minguela zabija ludzi, żeby
zrobić komuś kawał - komu, nie wiadomo, ktoś się pewnie uśmieje, zawsze się taki znajdzie -
a także ze strachu, też nie wiadomo przed czym, czegoś się pewnie boi, zawsze coś takiego
się znajdzie, strach ucieka jak robak rynsztokiem terroru. Benicja ma niebieskie oczy i jest
zawsze pełna dobrej woli, Cidran Segade, ojciec Benicji, pochodził z Cazurraque, to poniżej
skałek w Portelinie, i też zginął w tym zamieszaniu, kiedy świat się wali, ludzie mogą
umierać z rąk marionetek, to by się nie zdarzyło, gdyby Bóg nie stracił godności i panowania
nad sytuacją.

- Usmażysz mi kiełbasę?
- Dobrze.
Woda w Gadającym Źródle jest trująca, ale gnije od niej nie ciało, tylko dusza, ten, kto pije

z niego wodę, traci rozum, i niewykluczone, że potem zabija ludzi, a jednocześnie robi po
nogach ze strachu.

W kościele Matki Boskiej Łaskawej jest zimno, ale Gaudencjo na to nie zważa, Gaudencjo

chodzi na mszę każdego ranka, kiedy kończy grać na akordeonie, potem śpi aż do południa w
swojej komórce pod schodami, nie ma tam światła, ale wszystko mu jedno, po co mu światło?
Ślepcy są ludźmi mało wymagającymi, nie mają innego wyjścia.

- Czy pan wie, jaka to księżna wyznaczyła cenę za głowę Benigna?
- Wiem, ale nie powiem. A poza tym niech się pan dowie, że to nie była księżna, tylko

markiza.

Apostoł święty Andrzej był zazdrosny o apostoła świętego Jakuba, bo mu odbierał

wszystkich parafian.

- Do Composteli idą pielgrzymki z całego świata, nawet z Cipango, z Tatarii i z Etiopii, a

do Teixido nie przychodzą nawet z Ferrolu ani z Vivero, ani z Ortiqueiry, choć to tuż obok, to

nie jest sprawiedliwe, ja też jestem apostołem, takim samym apostołem jak inni.

Pan Jezus, który przechodził tą samą ścieżką, powiedział:
- Masz absolutną rację, Andrzeju, to trzeba załatwić, zarządzę, aby od tej pory nikt nie mógł

wejść do nieba, jeśli nie zajdzie pierwej do Teixido.

- Bardzo dziękuję.
Słowo się rzekło, Nasz Pan Jezus Chrystus zarządził, że wszyscy chrześcijanie, którzy chcą

zbawić duszę, muszą przynajmniej raz odwiedzić sanktuarium, za życia albo po śmierci, ale
wtedy już pod postacią nierozumnych stworzeń, dlatego mówi się, że "do św. Andrzeja z
Teixido ci, co nie szli za życia, to po śmierci idą". W bliskości sanktuarium św. Andrzeja z
Teixido, położonego na końcu świata, nad brzegiem morza, gdzie nikt nie żegluje, bo fale są
tam wielkie jak góry, widać całe gromady skorpionów, jaszczurek, ropuch, nawet żmij i
włochatych tarantul, oraz różnych innych łagodnych i drapieżnych stworzeń, które kryją w
sobie dusze tych, co nie poszli na pielgrzymkę w swoim czasie i w ten sposób, ostrzeżeni
przez Pana Boga Naszego, zdołają dostąpić zbawienia.

Ludzie niespełna rozumu przechodzą obok śmierci, ale nie widzą jej ani nie rozpoznają po

zapachu, widzą ją ślepcy, kiedy czują, jak przebiega im w popłochu po grzbiecie, a jej zapach
znają psy, ale ludzie niespełna rozumu nie, oni nie odróżniają jej od życia, Roquino Borren
przeżył pięć lat w skrzynce, ale nie miał pojęcia, że coś z nim nie w porządku, kiedy go
wynosili na dwór, nawet się uśmiechał, Roquino Borren obgryza paznokcie i je tynk ze
ściany, widać, że to go bawi. Catuxa Bainte, wariatka z Martina, też nie odróżnia życia od
śmierci, wariatka z Martina nie wie, że śmierć mąci wzrok i dlatego pokazuje gołe piersi
zabitym lisom i łasicom, kościelny przegania ją kijem i kamieniami.

- Precz stąd, świntucho, uciekaj, zanim zatłukę na śmierć.
Benigno Alvarez ukrywał się w górach Macedy, pomiędzy łańcuchami górskimi Meda i

San Mamede (don Merexildo, ksiądz z San Miguel de Bucińos, wygląda jak rój much, jak
kłębowisko much, jak wylęgarnia much, nie widuje się go inaczej jak tylko panierowanego
muchami) razem z Leandro Carro i Enriquetą Iglesias, zwaną Towarzyszką (gospodyni
księdza z San Miguel de Bucińos nazywa się Dolores i jest stara i bezręka, Dolores śmierdzi
naftaliną i nadużywa likieru kawowego), Benigno Alvarez zachorował i umarł, po śmierci
oddano do niego dwa strzały, widać nie dowierzano, że umarł, jego brat Demetrio też umarł, a
dwaj pozostali bracia, Jose i Antonio, uciekli do Portugalii, strażnicy zawrócili ich na granicy
w Tuy i obaj przespacerowali się na tamten świat w miejscu nazywanym Zakrętem Moury, to
było typowe miejsce, przy szosie do Vigo, niecałe pół mili od miasta (za księdzem z San
Miguel de Bucińos uganiają się kobiety rozparzone jak kozy, nie dają mu żyć, są jak lwice
wyczuwające zapach mężczyzny na dużą odległość), jedynym, który się uratował, był
Eulogio Gómez Frańqueira, a to dzięki pomocy swego wuja don Manuela, urzędnika w
magistracie w Cenlle.

- Dobrze się czujesz?
- O tak, bardzo dobrze; dopóki pozwalają mi mówić, nie zabiją mnie, możesz być pewny.
Ciotka Jesusa i ciotka Emilita nie rozumieją nic z tego, co się dzieje, ciotka Jesusa i ciotka

Emilita dodają do różańca jedno ojczenasz, aby wybłagać zwycięstwo anioła dobroci nad
demonem zła, intencja jest odrobinę dwuznaczna, ale może osiągnie swój cel, skorpiony i
kruki spadają noc w noc na mur cmentarza Świętego Franciszka.

- Jest Damian?
- Pojechał do Santiago.
- Na koniu?
- Nie.
- Rowerem?
- Tak.
Telma mówi do Cipy:
- Leć na szosę i czekaj tak długo, aż nadjedzie, powiedz mu, żeby tu nie wracał, bo go

szukają.

Kościelny z Torceli zaczął opowiadać historie o błędnych ogniach, o duszach czyśćcowych

i o nieboszczykach, którzy pół wieku przeleżeli w grobie, a potem wstali z martwych; kapral
policji nie chciał wierzyć.

- To nie jest możliwe, jak ktoś leży miesiąc, to już nie ożyje, a jak mniej, to mało kiedy,

nikt mnie nie przekona!

Kościelny z Torceli daje Cipie trzy rogi jelonka i buteleczkę firmy Palmil Gimenez pełną

oliwy z lampki Najświętszego Sakramentu.

- Dasz to Damianowi i powiesz, żeby przeszedł przez apsydę, to nie może trwać długo.
- Dobrze.
- Powiesz mu też, żeby nie zapomniał pomodlić się do świętego Judy.
- Proszę się nie martwić.
Święty Tadeuszu Judo, błogosławiony apostole, spraw, aby moi prześladowcy wpadli do

studni. Cipa jest kobietą przystojną i energiczną, a kastanietami posługuje się niemal jak
Cyganka. Święty Tadeuszu Judo, który jesteś w niebie, zbaw mnie od zła, gniewu i
nienawiści, wszystko musi wreszcie powrócić do normy, ten galimatias nie może się długo
utrzymać.

- A jak się utrzyma?
- Nie, zobaczysz, że nie.
Dom Policarpa od Melasy zawalił się wtedy, kiedy umarł jego ojciec, don Benigno

Portomourisco Turbis-quedo, przyszło tyle ludzi, że dom rozleciał się na dwie części jak
melon, wtedy to uciekły trzy oswojone łasice Policarpa, było ich trzy, teraz są dwie, Daoiz i
Yelarde, i wszędzie ich pełno, te imiona nadał im Robin Lebozan, oswojone łasice nie
uciekają, jeśli się ich nie przestraszy, Luisino Kaczor jest już ślepy, ale jeszcze nie ma
gruźlicy, kiedy zmarła Dorotea Exposito, matka Policarpa, ksiądz Szczurek musiał
interweniować, bo jej mąż nie chciał pozwolić, by pochowano ją w święconej ziemi.

- Niech tę dziwkę spalą w trocinach, a potem pogrzebią z dala od cmentarza, na nic innego

nie zasługuje.

Ksiądz Ceferino Szczurek nie zwrócił uwagi na te słowa, ksiądz Ceferino Szczurek zawsze

wykazywał szlachetne skłonności, a ponadto dzielił się tym, co miał, i dbał o tych, którzy nie
mieli, skąpstwo jest grzechem śmiertelnym. Mój wuj Claudio Montenegro, spokrewniony z
Marią Panną, chciał uzupełnić swój personel domowy i stworzył dwa wakaty: kapelana i
utrzymanki, rekomendacje dozwolone, kiedy mojemu wujowi powiedziano, że Knurek
wybrał się do Orense, żeby tam złapać mendy, uznał to za bardzo rozsądne: jedna
zamendziona dziwka, nieważne jak się nazywa, bo wszystkie mendy są jednakowe, funduje
mendy Santosowi Cofora, Knurkowi, ten je przekazuje swojej żonie Marice Rubeiras, a ta
zaraża na dzwonnicy - garsoniera nie jest ani wygodna, ani ciepła, ale za to dyskretna i w
miarę spokojna - księdza Celestina Kaczana i ten w końcu będzie miał mendy nawet na
brwiach, to tak jak w grze w korelatywę, przy odrobinie szczęścia po pewnym czasie cały kraj
może zacząć się drapać; a potem jest to, co jest, i nadchodzą wojny i klęski. Mój wuj Claudio
chce spędzić swoje ostatnie łata wygodnie i spokojnie, przeżył wiele burz i tyle zmiennych
kolei losu, ile ciało zdolne jest przetrzymać.

- Bóg zechciał dać mi wszystko, czego potrzebuję, a tego, czego mi brak, szukam sarn:

mam niezłe zdrowie, wystarczająco dużo pieniędzy, lat aż nadto, własny dom, dzieci na kopy,
konia, psa, strzelbę, kucharkę, dwóch służących i dzieła Quevedo wydane przez Antonio
Sanchę w jedenastu tomach. Jeśli teraz znajdę utrzymankę i kapelana, którzy będą dobrze się
spisywać, każde w swoim zakresie, zasiądę sobie w salonie i będę czytał to wszystko, czego
nie przeczytałem, i czekał na śmierć, z psem u boku, z lampką wina i z dzwonkiem w zasięgu
ręki. A jeśli zechce mi się kawy albo kieliszek wódki? Jeden dzwonek i na górę wchodzi
Yirtudes, kucharka. A jak zechcę, żeby dorzucono drew do ognia albo żeby mi osiodłano
konia? Dwa dzwonki i wchodzi Andres, stary służący. A jak zechcę, żeby mi usunięto plamę
z marynarki albo przeczyszczono okulary? Trzy dzwonki i wchodzi Avelino, młody służący,
trochę pedałowaty. A jak zechcę trochę pociupciać? Uderzam dzwonkiem w kieliszeczek
słodkiej anyżówki i wchodzi utrzymanka, bo za to jej płacę. A jak zechcę zbawić duszę?
Dzwonię przeraźliwie i wchodzi kapelan, żeby dać mi rozgrzeszenie, kosztuje mnie przecież
spore pieniądze. A kiedy już każdy spełnił swój obowiązek, niech wraca do siebie i nie
przeszkadza, to, co się dzieje poniżej schodów, nie interesuje mnie, dla mnie mogą się
pozbijać.

- Don Claudio, czy na utrzymankę nadaje się Portugalka?
- W zupełności, synu, w zupełności, może być i Chinka, mnie tam wszystko jedno, ważne

tylko, żeby miała apetyczne ciało, była czysta i posłuszna i mówiła w obu językach,
galicyjskim i hiszpańskim, cała reszta to tylko dekoracja.

Teraz już się nie spotyka takich zdrowych, przyzwoitych obyczajów, ludzie zrobili się

pyskaci i bezczelni, a zanosi się na to, że będzie coraz gorzej.

- Słyszał pan, że Maurowie przekroczyli Cieśninę Gibraltarską?
- To stara wiadomość, przyjacielu, widać, że nie jest pan w kursie.
- Służącej don Merexilda, Dolores, amputowano w szpitalu ramię, bo zrobił jej się tam

złośliwy czyrak.

- Niech pan nie myśli, z jedną ręką można sobie doskonale radzić, to tylko ludzie są dzisiaj

rozpuszczeni i dlatego jest tak, jak jest. Że świat się wali? Jeżeli o mnie chodzi, to niech się
wali!

Moncho Truteń zostawił jedną nogę w Afryce, gdzie służył królowi, jego kuzynki Adela i

Georgina ciągle szukają ziół, jeszcze kiedyś napytają sobie jakiejś biedy.

- Na biegunie północnym nigdy nie byłem, ale mam zamiar tam pojechać, na biegunie

południowym też nie, jeszcze mi zostało wiele do zobaczenia, na biegunie północnym są foki,
a na biegunie południowym pingwiny, pingwiny są ufne i towarzyskie, mnie to się
najbardziej podoba Guayaquil, świetnie się tam czułem, wszędzie było pełno świerszczy, ale
mnie to nie przeszkadzało.

Mój wuj Claudio Montenegro mówi, że brał udział w wyścigu Grand National w

Liverpoolu w 1909 r., on jest do tego zdolny, mój wuj czasem zasuwa straszne bomby, ale
czasami mówi też prawdę, w co nikt zazwyczaj nie wierzy, wuj jechał na siwku, jedynym
siwku w całym wyścigu, Peaty Sandy, nr 21, przewrócił się na szóstej przeszkodzie i złamał
sobie obojczyk, możliwe, że tak było, święty Makary przynosi szczęście w kartach i na
loteriach, ale przy koniach nie na wiele się przydaje, Lazaro Codesal miał niebieskie oczy, tak
jak mój wuj Claudio, niedorozwinięte dziewczyny są podatniejsze na macanie niż
niedorozwinięci chłopcy, kiedy im się wsadzi rękę za dekolt, zastygają bez ruchu jak żmije.

- Jedzie pan do Lalin?
- Nie, jadę do Maceiras, ale jeśli panu zależy, mogę pojechać do Lalin, mnie tam wszystko

jedno.

Już od tygodnia nie pada i gołębie kąpią się w kałużach bez strachu, strzelby zarekwirowała

policja. Rai-mundo z Casandulfów rozmawia z naszą kuzynką Ranioną.

- Zgłosić się nie zgłoszę, to wszystko nie ma sensu, rozmawiałem z Robinem, on myśli tak

samo jak ja, ludzie stracili umiar i to jest niebezpieczne, martwię się tylko o Baldomera
Chojraka, bo Fabian, choć ty nie wierzysz, jest zwykłym skurwysynem, przepraszam, ślicznie
wyglądasz, Moncha, dasz mi kawy? tu by się przydało, żeby na czele stanął ktoś w miarę
uczciwy, nie pozbawiony zdrowego rozsądku, ludzie stracili szacunek dla tradycji, biedna
Hiszpania, a mógłby to być wspaniały kraj! Czy ty pamiętasz tego ślepego Gaudencja, brata
Adegi?

- Tego, co jest w tym lokalu w Orense, wiesz już o tym?
- Tak.
- Pewnie, że pamiętam, dobrze gra na akordeonie.
- Właśnie, otóż przedwczorajszej nocy został pobity, bo nie chciał grać tego, co mu kazano.

Puszczyk chodzi po Orense i triumfuje, to nie była jego sprawka.

- Przynieść ci trochę koniaku do kawy?
- Tak, proszę.
- Nastawić jakąś muzykę?
- Nie, nie trzeba.
Marcos Albite jest zadowolony, bo skończył rzeźbić świętego Kamila.
- Chcesz zobaczyć swojego świętego Kamila? Już gotowy, nie dlatego, żebym się chwalił,

ale drugiego takiego nie ma na całym świecie, mówią, że ma twarz głupka, no dobrze, ale sam
wiesz, że święci właśnie tak wyglądają, jak mają zamiar brać się do cudów, zawołać Ceferino
Szczurka, żeby go pobłogosławił?

- Dobrze, to zawsze lepiej.
Święty Kamil, którego zrobił mi z drewna Marcos Albite jest bardzo udany, ma głupi wyraz

twarzy, ale może taki po prostu jest, najprawdopodobniej to pomaga przy czynieniu cudów.

- Dziękuję ci, Marcos, jest bardzo ładny.
- Naprawdę ci się podoba?
- Tak, bardzo.
W Orense latem panuje straszny upał, nawet większy niż w Guayaquil.
- Czy nie za dużo cudzoziemców mamy tego lata? ;

- Tak, myślę, że wszystkiego mamy za dużo.
Gaudencjo leży w łóżku po pobiciu, pielęgnuje go Anunciación Sabadelle, nazywają ją też

Nuncińa albo Anuncia, która uciekła z domu w Lalin, żeby zobaczyć świat, ale dojechała
tylko do Orense.

- Boli cię?
- Nie, czuję się bardzo dobrze, dziś wieczorem wracam do salonu.
- Poczekaj do jutra, lepiej będzie jak jeszcze trochę odpoczniesz.
Wykwit świńskiej skóry, który Fabian Minguela ma na czole, wygląda tak, jakby go

wyglansowano, Fabian Minguela jest równie blady jak był, urosnąć też nie urósł, ale
prezentuje się jakby bardziej gładko i elegancko.

- Myślisz, że możemy spotkać się z tym przybłędą w niebie?
- Ależ kobieto, co za pomysł! Do nieba nie idzie się ot, tak sobie, a tym bardziej z

wykwitem świńskiej skóry na czole, z takim znamieniem aniołowie go nie przepuszczą,
możesz być spokojna.

Portugalska kochanka Roque Mandsa, młodszego brata Flakarza, a co za tym idzie, wuja

Chojraka, przygotowała wywar z koziego ziela, żeby Chojrakowi nie przydarzyło się nic
złego, potem to się nie sprawdziło, widać czegoś zabrakło, gałązki koziego ziela przynoszą
gołębie z Ziemi Świętej, a kiedy jakiś heretyk gotuje jaja tych gołębi na małym ogniu, aby je
wrzątkiem uśmiercić, to one wkładają gałązkę tych ziół do gniazda i jaja wracają do życia,
jeśli pęk koziego ziela wrzuci się do rzeki, zaczyna płynąć pod prąd i zmusza zaklęte duchy,
by zdradziły miejsce ukrytych skarbów, duchy są zuchwałe, ale posłuszne, i zawsze spełniają
rozkazy dane od Boga, zaklęte duchy strzegą trzech skarbów: skarbu Maurów, skarbu Gotów
i skarbu mnichów, ale oddają je potulnie, kiedy czyta się im księgę cudów św. Cypriana, a
kiedy duch traci postać smoka albo ogromnego węża i zamienia się w upiora, wtedy rzuca się
zaklęcia i może on odlecieć ze świstem w przestworza.

Don Jesus Manzanedo śmieje się głośno opowiadając o śmierci Inocencja Solleirosa Nande,

urzędnika bankowego.

- Ale się trząsł ze strachu! Kiedy go zapytałem, czy chce się wyspowiadać, zaczął płakać,

trzymałem go jakiś czas na klęczkach, żeby miał nauczkę.

Wersja podawana przez Jesusa Manzanedo nie jest prawdziwa, Inocencjo Solleiros

zachował się jak mężczyzna i umarł z wielką godnością; kiedy don Jesus Manzanedo mierzył
do niego z pistoletu i trzymał go na klęczkach z rękoma związanymi na plecach kopiąc po
nerkach i po jądrach, Inocencjo nazwał go skurwysynem i napluł mu w twarz.

- Zabij mnie, jeśli nie jesteś skurwysynem - powiedział do niego - nie zabijesz mnie, bo

jesteś mordercą, to jasne.

Żaby w księstwie Tipperary w Irlandii są tak samo szlachetne jak te w jeziorze Antela i z

pewnością też widziały dużo przelanej krwi, kiedy krew występuje z brzegów, zatapia
wszystko i potrzeba dużo czasu, żeby ją osuszyć, niektórzy ludzie mają do serc uczepione
nietoperze.

Inocencjo nie wyspowiadał się przed śmiercią, nikt mu też nie sprowadzał księdza, żeby go

wyspowiadał i dał mu rozgrzeszenie, to, co zapisał don Jesus w swoim notatniku, to
kłamstwo, Inocencjo nie umarł opatrzony sakramentami świętymi, don Jesus jest kłamcą, to
jest stosunkowo najmniej ważne, don Jesus miał córkę Claritę, którą rzucił narzeczony, bo
zaczął coś podejrzewać, są ludzie, którzy zachowują resztki przyzwoitości, nawet kiedy
wszyscy inni ją depczą.

- Idę bronić ojczyzny, Clarita, nie pisz do mnie, bo najprawdopodobniej zabiją mnie, zaraz

jak tylko dotrę na miejsce.

Rosicler, kiedy zamordowano jej ojca, wyjechała na wieś i nie włożyła żałoby, władzom

nie podobało się, kiedy noszono żałobę po niektórych zmarłych.

Benicja smaży świetne naleśniki i goła jak ją Pan Bóg stworzył nalewa wino, jest w niej

odwieczna pogańska mądrość, czas upływa dla wszystkich, ja teraz nawiązuję do
późniejszych zdarzeń, pan wie, o co mi chodzi.

- Tak lepiej smakuje, chcesz, żebym rozlała je sobie na piersi?
- Tak, dziękuję ci za to, bo jestem trochę smutny. Gazety zwracają dużą uwagę na

szczegóły: X odmówił przyjęcia sakramentów świętych i umarł w wielkiej rozterce, natomiast
Y wyspowiadał się i przyjął komunię i zmarł szczęśliwy i pogodzony z losem. Już tradycyjnie
te pogodzenia z losem i te rozterki mają miejsce na cmentarzu Świętego Franciszka, śmierć

przyciąga do siebie śmierć. My Guxindowie zawsze rozrabialiśmy na odpustach, ale teraz
chodzimy jak ogłupiali.

- Jestem wściekły, Robin, tego już nikt nie powstrzyma, przypomina to zarazę, czy jest

ktoś, kto mógłby pohamować ludzi i wprowadzić jakiś ład w tym całym zamęcie?

- A czy ja wiem!
Byłego ministra Gomeza Paradelę złapano w Yerin, oblano benzyną i podpalono; jak

twierdzi Antonio - nikt nie wie, kto to jest ten Antonio - przed śmiercią odtańczył
makabryczny taniec.

- A co się stało z Antoniem?
- Nikt nie wie, kto to jest Antonio, już to mówiłem, ani co się z nim stało, możliwe, że go

zatłukli kijami, tacy przeważnie giną w końcu zatłuczeni kijami.

Fabian Minguela przywiózł sobie ze wsi Rosalię Trasulfe.
- A w ogóle to masz siedzieć cicho, jesteś tu po to, żeby mnie zadowolić i nie gadać, jasne?
Rosalia Trasulfe wszystkiemu przytakiwała, Głupia Koza wcale nie była głupia.
- Ja żyję, a Puszczyk skończył tak, jak skończył, po mojemu każdy umiera tak, jak żył,

może nie zawsze, ale przeważnie to się sprawdza.

W domu Robina Lebozana jest na obiedzie jego kuzyn Andres Bugalleira, który właśnie

przyjechał z La Coruńa.

- W Ośrodku Rzemieślniczym spalili książki Barojy, Unamuna, Ortegi y Gasseta,

Maranona i oczywiście Blasco Ibańeza, natomiast zostawili Woltera i Rousseau, widać te
nazwiska mniej im były znane.

Gazeta donosi: stosy książek i broszur zbrodniczej propagandy antyhiszpańskiej i

odrażającej literatury pornograficznej pali się na brzegu morza, tak by woda zatarła wszelki
ślad po tej żałosnej zgniliźnie.

- Widziałeś Esperanzę po tym, jak zabili jej męża?
- Nie, kazała mi powiedzieć, żebym do niej nie przychodził. Andres chciał przedostać się

do Portugalii.

- Jeśli masz pieniądze i możesz szybko oddalić się od granicy, to w porządku, z Lizbony

dostaniesz się do każdego miejsca w Europie, ale jak nie masz forsy, to się pilnuj, bo
strażnicy wszystkich zawracają i przewożą do Tuy, a to złe miejsce.

Chelo Dominguez z Avelainosów, to znaczy żona Roque Gamuzo, jest przedmiotem

zazdrości całego niewieściego rodu w naszej krainie.

- Żebyśmy tak wszystkie stanęły przed Bogiem oczyszczone z grzechów, amen, mówią, że

Roque, ten od Chelo, ma takiego fiuta, że wygląda jak sześcio- lub siedmiomiesięczne
niemowlę.

- Co ty wygadujesz, kobieto, wszystkie fiuty są jednakowe.
- O, co to, to nie, są takie, że aż przyjemnie popatrzeć, a są i takie, że wyglądają jak

dżdżownice.

- To zależy, kochana, to zależy.
- Od czego zależy?
- A od czego może zależeć! Gadasz jak głupia! Moncho Truteń mówi z nostalgią o swojej

ciotce Micaeli.

- Moje najcudowniejsze wspomnienia z dzieciństwa to pastylki mlecznokawowe, pieczone

jabłka na deser, zwarzone mrozem krzaki czerwonych róż, pieszczoty ciotki Micaeli...
biedaczka była bardzo czuła i wyrozumiała, brandzlowała mnie, żeby obudzić w mojej duszy
chęć do życia i ciekawość otaczającego mnie świata.

- Nie pleć głupstw, robiła to, bo lubiła, wszystkie to lubią.
Adela i Georgina, kuzynki Trutnia, tańczą tango z panienką Ramoną i z Rosicler.
- Chcesz, żebym zdjęła bluzkę?
- Chcę.
Ciotka Salvadora, matka Raimunda z Casandulfów, przebywa w Madrycie, nie ma od niej

żadnych wiadomości, bo łączność jest zerwana, prawdopodobnie można się czegoś
dowiedzieć przez Czerwony Krzyż, wuj Cięto gra na perkusji jak gdyby nigdy nic, a ciotki
Jesusa i Emilita wyglądają, jakby były pod narkozą, może i są.

- To straszne, taki łoskot! Cięto cały dzień wali w bęben, żeby nas bolały głowy, dlaczego

on się nie zgłosi do Krzyżowców z Orense i nie zostawi nas w spokoju.

Ciotka Jesusa i Emilita otrzymują ulotkę: Kobieto Galicii, pamiętaj, że nigdy bardziej niż

dziś nie było aktualne powiedzenie Quevedo "Przez kobiety upadają królestwa" (o Boże, co
za grubiański chwyt), które w pełni ujawnia siłę twego znaczenia w świecie.

- Rozumiesz to?
- Otóż nie za bardzo, a poza wszystkim zdaje mi się, że tu powinni napisać panie, a nie

kobiety, co by im to szkodziło? według mnie chodzi o to, żebyśmy robiły swetry na drutach,
przekonasz się.

Wespora, suka wuja Cięto, całe noce wyje, widać czuje w powietrzu śmierć, wobec tylu i

tak przemyślnych wróżb ciotki Jesusa i Emilita modlą się więcej niż zwykle, plotkują więcej
niż zwykle i sikają więcej, częściej i obficiej niż zwykle, prawda jest taka, że wszystko
doprowadzają do ruiny, można by pomyśleć, że sikają na akord, cały dom cuchnie jak
publiczny pisuar.

- Śmierdzi kotem.
- Akurat, kotem! Śmierdzi szczającym babskiem.
- O Święty Boże.
Zabita zwierzyna, zawieszona na pędach winorośli koło domu kościelnego, z czasem

wygląda coraz smętniej, teraz już nawet nie jest zabawna.

- Z powodu konkurencji?
- Oczywiście.
Dolores, służąca księdza z San Miguel de Bucińos, ukryła Alifonsa Martineza, inspektora

od telegrafów; kiedy po niego przyszli, niczego nie znaleźli.

- Nie było go tutaj?
- Nie, żebym tak zdrowa była!
Don Merexildo powiedział do Alifonsa:
- Wytrzymaj tutaj, dopóki to wszystko się nie przewali, i nie zbliżaj się nawet do drzwi, to

nie będzie trwać wiecznie.

- Tak, proszę księdza, dziękuję bardzo, ja to się najbardziej boję Puszczyka Carrouposa,

mówią, że kręci się tutaj cały opasany lederwerkami.

- Nie przejmuj się nim, do wsi nie przyjdzie, zobaczysz, że ze mną nie zacznie.
- Dałby Bóg!
Mariquifia pochodzi ze wsi Toxedino, parafia Parada de Outeiro, gmina Yilar de Santos, w

dorzeczu Limii, cała rzecz dzieje się w bardzo dawnych czasach, kiedy jeszcze byli
Maurowie. Kruk więźnia Manuelina Remeseiro Domingueza nazywa się Moncho, jak ten
kuzyn, co umarł na krup, aż przyjemnie popatrzeć, jak fruwa. Mariquina jest młodą, piękną i
biedną pasterką, która każdego ranka pędzi krowę, dwie owce i trzy kozy na miejsce
nazywane Skopkowym Wzgórzem. Kruk Moncho uczy się gwizdać, zna już parę taktów
mazurka, którego ślepy Gaudencjo gra tylko wtedy, kiedy ma na to ochotę. Matka Mariquini
jest wdową i dom ich często nawiedza nędza i nieszczęście. Don Claudio Dopico Labuneiro
jest nauczycielem, teraz są złe czasy dla nauczycieli, i ma romans z dońą Elvirą, właścicielką
hoteliku, w którym zamieszkuje, zdaje się, że śpi także z jej służącą Castorą. W górach jest
skała nazywana Peniuarem Królowej, która ma kształt konfesjonału, z wyraźnym siedziskiem
i okienkiem, i na nim ma zwyczaj siadać królowa Maurów, kiedy rozczesują jej warkocze i
rozkładają przed nią skarby; chrześcijanie mogli oglądać tę scenę z daleka, ale kiedy się
zbliżali, wszystko znikało jak za dotknięciem czarodziejskiej różdżki. Doroteo, kapral policji,
ten, który nosi gorset, już od paru tygodni siedzi zamknięty w koszarach. Doroteo zna na
pamięć długie ustępy z poematu We Flandrii zaszło słońce don Eduarda Marquiny. Pewnego
ranka Mariquina spotkała staruteńką kobietę o bardzo szlachetnym wyglądzie, która zawołała
ją po imieniu.

- Mariquina.
- Słucham, proszę pani.
- Zechciałabyś mnie poiskać?
Mariquina była uprzejma, więc odpowiedziała:
- Tak, proszę pani, czemu nie. Stara kobieta, która była królową Maurów ze Skopkowego

Wzgórza, znowu zapytała dziewczynę:

- A dasz mi miseczkę mleka? I Mariquina odpowiedziała jej tak samo jak przedtem:
- Tak, proszę pani, czemu nie.
Stara napełniła jej czymś chustkę, czym - nie powiedziała, i przykazała, że ma nikomu p

tym nie mówić i że może to obejrzeć dopiero w domu, jak zamknie drzwi i okna i usiądzie

przy kominie. Don Claudio i dona Elvira są na "ty" wyłącznie w łóżku, poza łóżkiem nigdy
nie mówią sobie po imieniu, nawet kiedy są sami i grają w parchis. Mariquińa spełniła
wszystko, co jej poleciła królowa Maurów, i kiedy rozwiązała chustkę, zobaczyła w niej
pełno złotych monet, było ich tam najmniej z półtora tuzina. Matka Mariquińi nie posiadała
się ze szczęścia, ale choć wciąż pytała, nie dowiedziała się, skąd wziął się ten majątek. Adrian
Estevez, Rekin, choć trudno w to uwierzyć, pływa lepiej niż ryby i żaby i wytrzymuje pod
wodą dłużej niż ktokolwiek inny. Następnego dnia Mariquińa znów poszła w góry i historia
się powtórzyła, ale kiedy iskała królową Maurów, zaczęła kaszleć, bo było bardzo zimno.

- Nie kaszl na mnie - powiedziała staruszka - odwróć głowę, bo nie chcę, żebyś mnie

ochrzciła śliną.

We wsi Ferreiravella, skąd pochodzi Rekin, wszyscy są ochrzczeni i mogą na siebie

pryskać śliną bez obawy, w tych stronach wszyscy są chrześcijanami od bardzo dawna, od stu
lat albo i dłużej. Mariquińa znów wróciła z chustką pełną złotych monet i wszystkie matczyne
pytania zbywała milczeniem, ale któregoś wieczoru nie wytrzymała i wygadała się, i straciła
przez to majątek i życie, bo złoto zmieniło się w żwir, a po jej ciele i duszy wszelki słuch
zaginął. Kiedy mieszkańcy Toxedińo szukali jej po górach, usłyszeli głos dochodzący spod
ziemi: "Mariquińę za paplanie zjadłam na śniadanie, na maśle usmażoną, czosnkiem
przyprawioną!"

- Biedna Mariquińa! Miała większego pecha niż Basilio Ribadelo, furman z Sobrado do

Bispo.

- No tak, tamten stracił wszystko, ale przynajmniej uszedł z życiem.
Argentyńscy kuzyni Rosicler, którzy mówili "witrola" na gramolę, wyjechali do Buenos

Aires, wtedy kiedy don Jesiis Manzanedo zapisał w swojej osobistej księdze zgonów:
Inocencjo Solleiros Nande, Nr 37, 21 paźdz., 36, urzędnik bankowy, Alto del Furriolo, zmarł
opatrzony sakramentami świętymi (co nie jest prawdą), powiedzieli, że wyjadą, i wyjechali,
uważam, że dobrze zrobili.

- Tu będzie masakra, nikt nie może wiedzieć, kto się uratuje, a kto nie, tu będzie istny pożar

Troi, wyjeżdżamy, niech to Hiszpanie załatwiają między sobą.

Alto del Furriolo leży pomiędzy Ginzo de Limia i Celanovą, ludzie ślizgali się we krwi i

niejeden złamał sobie kość w szkielecie duszy. j

- A to prawda, że trawa rosła bardzo szybko?
- Tak, podobno dlatego, żeby nie było widać tych bolesnych śladów.
Ciotka Jesusa nagle zachorowała, zachorowała bardzo poważnie. :
- Był lekarz?
- Był.
- I co mówi?
- Ano, że biedaczka jest stara, bardzo sfatygowana, nic specjalnego jej nie jest, ale serce ze

starości po trochu zaczyna ustawać.

- O Boże Święty!
Kiedy poszedłem ją odwiedzić, wszystko tam było dla mnie tajemnicze, suka Wespora jest

już wykończona ciągłym obwieszczaniem śmierci, a wuj Cięto gra na perkusji wyłącznie
"gdy zdradzę cię wieczorem, nie zabij mnie pomidorem", raz po raz, ponad sto, może z
pięćset razy dziennie, w końcu przestaje się to słyszeć, jak szum wiatru w dębinie. Ciotka
Emilita i wuj Cięto kłócą się, gdzie pochować trupa ciotki Jesusy, ciotka Jesusa nie jest
jeszcze trupem, ale wszystko wskazuje na to, że w każdej chwili może nim zostać.

- Groby rodzinne są przepełnione, a teraz nie stać nas na koszty, nie te czasy, kiedy latały

po niebie kiełbasy.

- Owszem, ale nie chcesz chyba wyrzucić szczątków naszych rodziców do rzeki.
- Ja niczego nie chcę, ale może mi powiesz, co mamy robić.
Ciotka Emilita wierzy w pozaziemskie prebendy i w szacunek należny niezaprzeczalnym

cnotom.

- Zawsze musisz pamiętać o tym. Cięto, że zarówno Jesusa, jak i ja jesteśmy pannami. I tak

dobrze, że zostawiłeś Lourdes w Paryżu!

Wuj Cięto spojrzał na ciotkę Emililę, jakby ją chciał zahipnotyzować.
- Ależ ty jesteś ograniczona, moja siostro, jak ta mulica!
Ciotka Emilita wybuchnęła płaczem, a wuj Cieto wyszedł z pokoju pogwizdując, ale

przedtem pierdnął, jak to zwykł był czynić zawsze.

- Zawiadomisz mnie, jak będziesz czegoś potrzebowała.
Wieści, które docierają zewsząd, nie są zbyt pocieszające, możliwe, że tak samo jak w

przypadku plag egipskich sumienia zostały znieczulone i zaczęły się jąkać.

- Zdobyliśmy Badajoz.
- To nacjonaliści. Dlaczego mówisz zdobyliśmy?
- Bo ja wiem, a jak mam mówić?
Kocur pochodzi z Zamory, ale zjawił się w Orense, mimo że nikt go tu nie prosił, i zaczął

wydawać rozkazy na prawo i lewo, widać miał duże zdolności przywódcze.

- Czy on nie jest lekko zezowaty?
- Możliwe, ale kto by śmiał mu się przyglądać.
Przezwano go Kocurem z powodu wąsów, nazywał się Bienvenido Gonzalez Rosinos i był

fachowym kupcem. Mimo że niewielkiego wzrostu, Kocur był bardzo wymuskany i
wygalantowany i jeśli nie miał nikogo obok, nawet sprawiał wrażenie wysokiego. Don
Bregimo Faramińas nie znosi niskich, dzieli ich na dwie duże i bardzo konkretne grupy: tych,
których kury mogą dziobać w tyłek, i tych, którzy muszą śpiewać przy chodzeniu, żeby ich
nie rozdeptano.

- I ci, i ci są do niczego, jedni gorsi od drugich. Niski wzrost powinien być zabroniony.
- Tak, proszę pana.
Kocur był organizatorem, prowodyrem i głównym dowódcą Eskadry Świt, która działała

według bardzo uroczystego rytuału, na wzór włoski. Kocur został zasztyletowany pod
drzwiami u Szlai, Gaudencjo wie, kto to zrobił, ale nie chce powiedzieć, a jako ślepiec może
się wyłgać.

- Ja jestem po to, żeby grać na akordeonie, skąd mogę wiedzieć, co się dzieje, jak jestem

ślepy? Nie widzi pan, że jestem ślepy?

- Tak, jasne, tak, przepraszam, proszę grać dalej.
Kocur dostał tylko dwa pchnięcia, jedno w szyję, a drugie w piersi, napastnik miał bardzo

spokojny charakter. Pura Garrote, Szlaja, była ogromnie niezadowolona z całego zajścia.

- Albo ludzie się uspokoją, albo zamykam drzwi na noc i będzie się tu wchodziło tylko w

dzień, to jest porządny dom i nie ścierpię żadnych burd, jeszcze by tego brakowało!

Trupa Kocura zostawili na ulicy, trochę dalej, i spłukali kafelki na ganku, żeby zmyć krew.

Pura Garrote powiedziała do markotnych klientów:

- A teraz wszyscy milczeć, zrozumiano? Najlepiej czym prędzej o tym zapomnijcie.
- Tak, oczywiście.
Anunciación Sabadelle powiedziała do Gaudencja:
- Niech Bóg mi wybaczy, ale ja się cieszę, że zabili Kocura.
- Ja też, Nuncina, ja też.
- A poza tym wiem, kto to zrobił.
- Zapomnij to imię, nawet o nim nie myśl. : Pamięć o Kocurze trwała krótko, bo

wydarzenia

cisnęły się jedno przez drugie, żeby zdobyć sobie miejsce
w pamięci.
- Zrobisz mi kawę, Nuncina?
- Tak, już ci niosę.
Panienka Ramona kazała osiodłać konia i pojechała w góry, w Arenteiro spotkała dwóch

policjantów.

- Dzień dobry, panienko, gdzie panienka jedzie?
- Jak to gdzie jadę? Jadę, gdzie mi się podoba! To już nie mogę pojechać na spacer, kiedy

zechcę?

- Oczywiście, panienko, ja nie ze złej woli, może panienka jechać, gdzie chce, to prawda,

ale teraz wszystko się tak pomieszało!

- A kto to tak pomieszał?
- Oj, ja sam nie wiem, panienko! Może wszystko, co się teraz dzieje, jest pomieszane samo

z siebie.

Kiedy panienka Ramona wróciła do domu, czekali na nią Raimundo z Casandulfów i Robin

Lebozan. Rai-mundo uśmiechnął się i powiedział:

- Wezwano mnie do zarządu cywilnego.
- Po co?

- Nie wiem, wezwał mnie nowy gubernator, podpułkownik Quiroga.
- I pójdziesz?
- Też nie wiem, właśnie o to chciałem ciebie zapytać, jak ty sądzisz?
- Nie umiałabym ci powiedzieć, to trzeba przemyśleć na spokojnie.
W takich momentach nigdy nie wiadomo, co lepsze. Raimundo był za tym, żeby się stawić,

ale Robin nie, Robin próbował wybić mu to z głowy.

- Pchać się do Portugalii byłoby błędem z uwagi na graniczne straże, ale stąd możesz łatwo

wyjechać. Wystarczy zgłosić się do Legionu Galicyjskiego, którym dowodzi Barja de
Quiroga, ja myślę, że wojna zawsze jest lepsza niż to.

Podpułkownik don Manuel Quiroga Macia, cywilny gubernator prowincji i szef do spraw

porządku publicznego, wezwał Raimunda, żeby mianować go alkadem w Pinor de Cea.

- Jest to dla mnie zaszczyt, panie pułkowniku, ale chciałem zaciągnąć się do Legionu

Galicyjskiego, właśnie miałem zamiar wyjechać do La Coruna.

- W porządku, pańska postawa jest godna pochwały, czy mógłby mi pan polecić jakiegoś

zaufanego człowieka na to stanowisko?

- Nie, w tej chwili nikt mi nie przychodzi do głowy.
Radio ogłasza, że zwycięstwo powstańców jest nieuniknione: W Madrycie rząd przestał

istnieć, ostatnia grupa kukieł i komediantów, którzy nas zdradzili, uciekła samolotem do
Tuluzy. Władzę przekazali faktycznie komunistom, a ostatnim ich wyczynem było spalenie i
zniszczenie muzeum Prado.

- Do licha, jak sprawy tak wyglądają, to tu nie zostanie kamień na kamieniu.
Maria Auxiliadora Porras, narzeczona albo prawie narzeczona Adolfita Choqueira,

pierwszego męża Geor-giny, ta, która go rzuciła, spędziła cały tydzień w łóżku z Kocurem.

- I nie miałaś oporów?
- Ja, dlaczego? Bienvenido był prawdziwym mężczyzną, nie był za wysoki, ale za to bardzo

męski, co użyłam, to moje, co opowiadają, to czcza gadanina, ludzie są bardzo zawistni i
plotkują ponad miarę.

Ciotka Emilita nie chce rozmawiać z wujem Cięto.
- Ja jestem damą i nie mam po co odzywać się do jakiegoś wieprza bez żadnych zasad,

niech Bóg mi wybaczy, ale moja godność mi na to nie pozwala. Biedna Jesusa, zasłużyła
sobie na śmierć z większym poszanowaniem!

Jeszcze ciało ciotki Jesusy nie zostało wyniesione, a wuj Cięto wtórując sobie na perkusji

wygłasza przemówienia: Obywatelu Galicii, rodzi się nowy dzień zbawienia i niepodległości
Hiszpanii!

- Nie wiedziałem, że twój wuj Cięto jest takim patriotą.
- Nie, nie jest, tylko czasem mu odbija. Kiedy wracaliśmy z cmentarza, wuj Cięto idąc za

mną i moją kuzynką Ramoną powiedział do ciotki Emility:

- Chciałbym z tobą pomówić, Emilio, i prosić cię, żebyś mi wybaczyła wszystkie

przykrości, jakie mogłem ci sprawić. Przebaczasz mi?

- Oczywiście, że ci przebaczam, Cięto, czyż nasz Pan nie wybaczył Żydom, którzy go

ukrzyżowali?

- Dziękuję, Emilio, a teraz posłuchaj. Nie trzeba specjalnie dramatyzować, rozumiesz?
- Nie.
- No dobrze, wszystko jedno. Nie trzeba specjalnie dramatyzować, w rodzinie lepiej jest

przyznać się do porażki, niż ciągle prowadzić wojnę, czy przyznasz się do porażki i złożysz
broń?

Ciotka Emilita najpierw zrobiła się czerwona, potem blada, a potem upadła na ziemię

zemdlona, padła równo na wznak, jak długa. Kiedy moja kuzynka Ramoną i ja zajmowaliśmy
się ciotką, wuj Cięto wszedł do domu i zaczął grać na perkusji; przedtem, zgodnie ze
zwyczajem, pierdnął ni stąd, ni zowąd, gromko i rozwlekle.

Raimundo z Casandulfów zaciągnął się do legionu Galicyjskiego, w La Coruna panowały

ożywione nastroje nacjonalistyczne: nieletni J. T., koźlę i pięć puszek kalmarów we własnym
sosie, został rozstrzelany gubernator cywilny don Francisco Perez> Carballo; pani T., matka
wyżej wymienionego i wielbicielka bohaterskiej armii hiszpańskiej, kiełbasa, salami i pół
tuzina kabanosów, został rozstrzelany dowódca oddziałów szturmowych don Gonzalo Tejero;
I. A., pudełko marmolady pigwowej z Puentę Genil, został rozstrzelany alkad z La Coruna
don Alfredo Suarez Ferrin; orędowniczka pokoju, pięć butelek czerwonego wina z Riojy i

pięć puszek oliwy, został rozstrzelany admirał don Antonio Azarola Grosillon; A. S., trzy
króliki i trzy kurczaki, został rozstrzelany generał don Rogelio Caridad Pita; patriota, pudełko
kruchych ciasteczek z Astorgi, został rozstrzelany generał don Enrique Salcedo Molinuevo,
Raimundo z Casandulfów jest przygnębiony.

- Tu będzie popełnionych wiele zbrodni, już się je popełnia, i wiele głupstw, ale najgorsze

jest to, że zostaniemy w tyle, i my wszyscy, i cały kraj, biedna Hiszpania! Najbardziej
niebezpieczny w takich wstrząsach jest triumf chamstwa, są chwile, kiedy człowiek czuje się
dumny ze swojego chamstwa i chełpi się, że jest osłem i nieukiem, to są najgorsze czasy, a
także najbardziej dramatyczne i krwawe, miernoty nie wybaczają i przerabiają Boga na swój
obraz i podobieństwo, robią z niego klowna albo halabardnika, możemy cofnąć się o sto lat,
ale musimy milczeć, nie warto iść pod prąd, jeszcze nikt nie zdołał siłą zatrzymać odpływu.
Niech będzie, jak Bóg chce.

Jest dobra pogoda i rodacy chodzą zdezorientowani, słońce miesza powietrze, którym

oddychamy, i smaruje je dziwną, niezdrową lepkością, panienka Ramona martwi się, że
Raimundo wyjeżdża, ale jeszcze bardziej martwi się tym, że my, to znaczy pozostali
mężczyźni, zostajemy.

- Chcecie, żeby was wystrzelali jak kaczki? Tu sytuacja stanie się dla mężczyzn nie do

zniesienia. Znasz to powiedzenie, nie pamiętam czyje, że człowiek człowiekowi wilkiem?
Wygląda tak, jakby został zniesiony czas ochronny dla mężczyzn, my kobiety łatwiej sobie
damy radę, dlaczego ty też nie wyjedziesz?

- Nie, Moncha, na razie zostanę, zobaczę, może wytrzymam. Puszczyk to kawał

skurwysyna, wiesz o tym tak samo dobrze jak ja, ale ze mną nie zacznie.

- Nie bądź zbyt pewien, tacy w zamieszaniu obrastają w piórka, wszyscy są tego samego

pokroju i jeden drugiego popiera.

- Dobrze, dobrze, jakoś się obronię.
W knajpie Rauca ludzie piją wino w milczeniu, to bardzo przykre zdawać sobie sprawę, że

nikt nikomu nie ufa.

- Myślisz, że Głupia Koza ma dobrze z Fabianem?
- Ja niczego nie myślę, to ich sprawa.
Panienka Ramona jest ładniejsza niż zwykle ze swoimi przepastnymi czarnymi oczyma i

rozpuszczonymi włosami, widać, że smutek dodaje jej uroku, do tego ubrana jest w obcisłą
sukienkę.

- A co Robin?
- Waha się, ja nie jestem jedynym niezdecydowanym, wszyscy się wahamy i nie wiemy, co

robić, to zaczyna się zbytnio przeciągać.

Panienka Ramona wyjęła z barku butelkę porto i głębokie pudełko z ciasteczkami.
- Chcesz kieliszek?
- Tak, proszę.
- Wybacz, że ci nie podaję talerzyka do ciasteczek, bierz je z pudełka, niektóre są

kokosowe, pyszne. Panienka Ramona usiadła do pianina.

- Co ci zagrać?
- Co chcesz, ja najbardziej lubię na ciebie patrzeć.
Panienka Ramona uśmiechnęła się z minką pełnej wdzięku kokieterii, rzadko kiedy była tak

piękna, i pomyśleć, że tak dobrze ją znam!

- Czy to oświadczyny?
- Nie, Moncha, co za pomysł! Ja nie chcę unieszczęśliwiać żadnej kobiety, a tym bardziej

ciebie, ja się nie nadaję na męża, a możliwe, że nawet i na narzeczonego, najprawdopodobniej
do niczego się nie nadaję.

- Nie mów głupstw! Jesteś pewien, żebyś mnie unieszczęśliwił? Panienka Ramona zagrała

walca Na falach Dunaju.

- Trochę to pretensjonalne, ale ładne, prawda?
- Tak, bardzo ładne.
Po dnie oczu, to znaczy przez środek głowy przeleciała jak smagnięcie batem myśl smutna i

nie pozbawiona rezygnacji.

- Ramona.
- Co?
- Myślisz, że mnie trafią?

Maruja Bodelón, ta z Ponferrady od Celso Yareli, bardzo już odległego w czasie

narzeczonego ciotki Emility, wszystko przewiduje, podłużyła sobie rękawy i wróciła do
własnego koloru włosów.

- Po co prowokować, władze mają rację, my Hiszpanki musimy czymś się różnić od

Francuzek albo Angielek, choćby przyzwoitością, żeby daleko nie szukać.

Celso Yarela niczego nie rozumiał, ale się nie odzywał, burze w sercu mężczyzny czasami

przybierają postać mało inspirujących zwątpień.

- Tu najlepiej milczeć, krew z czasem ostygnie, jeśli Pan Bóg tak postanowi.
- A jeżeli nie ostygnie?
- Nie wiem, wtedy trzeba będzie pomyśleć o emigracji albo sobie uciąć.
Aż żal patrzeć, jak ten najlepszy w świecie kraj, no w każdym razie jeden z najlepszych,

wykrwawia się w przydrożnych rowach.

Finę z Pontevedry nazywają Marina Świntucha, losy przezwisk chodzą różnymi drogami,

przydomki wymyślają się same, rodzą się jak grzyby; Marina Świntucha ma dużo wdzięku i
zawsze jest wesoła.

- Czy to prawda, że najlepiej lubisz księży?
- Oj, tak, proszę pana, księża są pierwsza klasa, z nimi to się ma przyjemność! Ale pan mnie

prowokuje, pan mnie zmusza, żebym była bezwstydna.

Marina Świntucha śpi z Celestino Kaczanem, robi mu też sztufadę z królika, królika w

cebuli i królika po myśliwsku.

- Chłopów trzeba dobrze karmić, żeby nie sflaczeli.
Antón Guntimil, mąż nieboszczyk Finy Marińi Świntuchy, zawsze był sflaczały, od

urodzenia brakowało mu tchu i odszedł z tego świata jak westchnienie.

- Biedaczysko nie był wiele wart, tak naprawdę to prawie wcale nie miałam z niego

pożytku, każdy inny starczyłby mi na dłużej.

Na Resurrección Penido wołają Skowronek, bo przypomina ptaszka, Skowronek jest kurwą

smutną, ratuje ją to, że jest młoda i usłużna.

- A piersi ma twarde?
- Tak mówią.
Na Skowronku duże wrażenie zrobiła śmierć Kocura, to ona znalazła trupa.
- A nie słyszałaś krzyku?
- Nie, proszę pana, nic nie słyszałam, ja myślę, że nawet nie otworzył ust, jak umierał,

biedaczek.

Skowronek przybyła ze wsi Reporicelo, parafia Santa Marina de Rubiana, gmina El Barco,

przyszła bosa, zmarznięta i nie mówiła ani słowa po kastylijsku, Skowronkiem opiekuje się
Marta Portugalka, która jest pełna ciepłych uczuć i szlachetnych skłonności.

- Pan myśli, że kobieta zostaje kurwą z przyjemności? A może to dlatego, że nie ma gdzie

pójść, bo wyganiają ją zewsząd jak trędowatą? Pan myśli, że jedzenie spada z drzewa i czeka,
żeby je podnieść?

Bliźniaczki Mendez Cotabad, Mercedes i Beatriz, zachorowały ciężko na krup, choroba

dopadła je, jak były już dorastającymi panienkami i trzeba je było wysłać w góry, żeby
oddychały świeżym powietrzem, dano im więc do picia rosół z sowy i zawieziono je
pociągiem do Carril, gdzie dojechały na pół zaczadzone dymem.

- Beatriz znowu rozbiła okulary.
- A Mercedes?
- Tak samo.
- No, żeby się tylko na tym skończyło, każ jechać do Pontevedry po drugie.
Don Jesiis Manzanedo i Kocur przecięli nić żywota - ten tajemniczy drucik, którym

związana jest krew - wielu nieszczęśnikom, od których Pan Bóg odwrócił się plecami, Pan
Bóg nie wtrąca się do ziemskich sporów, to widać od razu, dlatego się mówi, że Bóg
wypuścił człowieka z ręki; tu w Orense, także i w okolicach Pontevedry i może jeszcze
gdzieś, mówią "wyklaudiowani" o tych, którzy zostali zamordowani bez postawienia w stan
oskarżenia, to znaczy tych wyprowadzonych z domu.

- Wyklaudiowani?
- Tak.
- Czy to od renklod, na które u nas mówi się klaudie?
- Więc tak naprawdę to nie wiem. Maximino Segan, który pochodzi z Amoeiro, wtrącił się

do rozmowy:

- A ja wiem, mordercy mówili między sobą: idziemy dziś w nocy na klaudie? I już było

wiadomo: tej nocy szli po kogoś, żeby go zabić.

Skazanych na śmierć przez trybunały wojskowe rozstrzeliwuje się na Polu Aragońskim, tuż

obok cmentarza św. Franciszka. Skowronek jest jak westchnienie, Skowronek woli żołnierzy,
bo przeczuwa, że jest w nich mniej żółci.

- Wrócisz tu jutro?
- Nie, jutro mam dyżur w sypialni.
Wyklaudiowani ginęli, gdzie popadło, nie wszyscy docierali do Alto del Furriolo w Orense,

nie będę podawał innych miejsc, bo przecież nie chodzi o to, żeby obsiać cały kraj krzyżami.
Raimundo znał niewiele osób w La Coruna, ale prędko zdobył przyjaciół, Legion Galicyjski
wyszedł w dzień św. Augustyna i wrócił niemalże zdziesiątkowany niedługo po Wszystkich
Świętych, ci, którzy mieli mniej szczęścia, zostali po drodze, wojny mają ten szkopuł, że
przecinają życia jeszcze niedojrzałe, co jest niezgodne z prawem Boskim. W niektórych
zakątkach Galicii na latawiec, mówi się papaventos, papar znaczy pożerać, połykać, ventos -
wiatry, w Portugalii na latawiec mówi się papagayo, czy dzieciaki z La Coruna przed dwoma
wiekami puszczały latawce na wzgórzach, gdzie dziś biegnie ulica Papagayo? Raimundo z
Casandulfów jest trochę spokrewniony z Juanem Nayą, człowiekiem, który jest jednym z
największych znawców historii La Coruna, mógłby go zapytać, w Galicii wszyscy jesteśmy
krewnymi albo spokrewnionymi, a przynajmniej krewnymi krewnych. Możliwe też, że kiedyś
w zamierzchłych czasach kwitł tutaj kwiat amarantu, czyli szkarłatu, który w języku
portugalskim i starogalicyjskim również nazywał się papagayo. Dzisiaj ulica Papagayo jest
pochyłą uliczką prostytutek, gdzie szuka się zarówno dyskrecji, jak i pełnego odprężenia,
Raimundo ma zwyczaj wychodzić nocą na mały spacerek, szuka kogoś, żeby trochę
porozmawiać. Z lokalu Małejcycy wyrzucono kiedyś kuzyna Raimunda, który był
szeregowcem w pobliskim 16 oddziale lekkiej artylerii, za to, że wyrzucił pianino przez
balkon, zmówiło się pięciu albo sześciu kumpli artylerzystów, jeden z nich był kapralem, i
wyrzucili pianino przez balkon, co za bydlaki! I tak dobrze, że nikt nie przechodził ulicą!
generał Cebrian odebrał im przepustki i wysłał ich z powrotem na front. Jeżeli Małacyca
dowie się, że Raimundo jest kuzynem artylerzysty Camila, ci z Padrón zawsze byli trochę
stuknięci, też wykopie go na zbitą twarz. W lokalu Apaszki - ci bardziej dbający o zasady
mówią prawidłowo: Apaczki - ulubienicą wszystkich jest najmłodsza z siedmiu Wyder,
Dolorińas Montecelo Trasmil, lat 21, która jeszcze nie doszła do siebie po operacji ślepej
kiszki, już ma się lepiej. Wyder jest siedem, Inesina, przeciwstawienie dumy, pokora, ma
sznureczek włosków, który dochodzi jej aż do pępka, wygląda to jak rząd mrówek; Rosińa,
przeciwstawienie skąpstwa, hojność, piersiasta i dupiasta, lepiej jest mieć, niż chcieć;
Mariquińa, przeciwstawienie lubieżności, niewinność, trochę zezuje, nawet jej z tym do
twarzy; Carmińa, przeciwstawienie złości, cierpliwość, nigdy nie mówi nie, nie dlatego że jest
dziwką, ale z uprzejmości; Ritińa, przeciwstawienie kłamstwa, prawdomówność, zawsze
zanosi się od śmiechu, podskakuje do góry, kiedy się ją przyciśnie, bo ma łaskotki;
Amparino, przeciwstawienie zawiści, miłosierdzie, jest nieśmiała jak kwiat, ale jak się
podpali, trzeba ją kijem trzymać w ryzach, wreszcie Dolorińas, przeciwstawienie lenistwa,
pracowitość, umie czytać i pisać i zna cztery prawidła, dwie są z Betanzos, dwie z Cambre,
trzy z La Coruna, a wszystkie siedem z ulicy. Na ulicy Papagayo również uprawiają swoje
relaksujące rzemiosło różne ulicznice i zdziry z burdeli na Ferrenie, niech pan tam zapyta o
Fatimę Arabkę, na Campanelos niech pan zapyta o Zręczną Pilar. a na Tonaleirze o Szaloną
Bazyliszkę, najbardziej kurewską kurwę na świecie: wszystkie te podupadłe lupanary,
wszystkie te wspomniane burdele pełne miłosnych praktyk mają atmosferę spokojnej i
życzliwej nostalgii i radości, stójkowi pieprzą za darmo, bo grunt to porządek. Raimundo z
Casandulfów zaprzyjaźnił się z Dolorińas od Wyder, a jako że jest wykształcony i umie się
zachować, szefowa pozwala mu wchodzić do kuchni. Panienka Ramona posyła po Robina
Lebozana.

- Miałam list od Raimunda, pisze, że dostanie przepustkę.
- Cieszę się.
Robin wygląda na zmartwionego.
- Posłuchaj mnie.
- Co takiego?

- Ja się nie zgłoszę, już oni sami mnie powołają. A poza tym powiem ci coś w sekrecie.
- Mnie?
- Tak, i nikomu więcej. Jeśli Fabian Minguela pojawi się we wsi, zabiję go, to, co o nim

mówią, to prawda. Panienka Ramona milczała przez dłuższą chwilę.

- Uspokój się, Robin, zobaczymy, co powie Raimundo, jak przyjedzie. Rozmawiałeś z

Cidranem Segade?

- Tak.
- A Baldomero Chojrak o tym wie?
- Tak.
- I co oni mówią?
- Że Puszczyk to zero, ale może być niebezpieczny, bo jest zdrajcą i ma za sobą bandę.
- Kogo?
- Nie wiem, nie znam ich, jacyś obcy, nigdy ich nie widziałem.
- Czy policja wie o tym?
- Mówią, że oni nie chcą wiedzieć o niczym, co ich nie dotyczy.
-- Tak? A niby kogo to ma dotyczyć?
- A czy ja wiem!
Chleb jest rzeczą świętą, kiedy świat się burzy, przestaje się szanować takie uświęcone

rzeczy jak sen, chleb, samotność, życie, chleba nie wolno ciskać do ognia ani wyrzucać, chleb
trzeba zjadać, jeżeli wyschnie, moczy się go w wodzie i jedzą go kury, kiedy upadnie na
ziemię, należy go podnieść, pocałować i położyć tam, gdzie nikt go nie podepcze, jeśli się go
daje jako jałmużnę, też się go całuje, chleb jest święty, jest jak Bóg, natomiast człowiek jest
nieopierzonym żółtodziobem i wierzącym w cuda kłębkiem niestrawnych pretensji.

- Jest czymś gorszym.
- Tak, to prawda, jest czymś jeszcze gorszym. Panienka Ramona zamknęła okiennice.
- To wszystko jest dziwaczne, ja zupełnie nie rozumiem tego, co się dzieje, pewnie jest

wielu Hiszpanów, którzy zupełnie nie rozumieją tego, co się dzieje, po co tyle krwi?

Panienka Ramona od czasu do czasu milknie.
- Możliwe, że taka wojna z cudzoziemcami, którzy ci się wpychają do domu, jest

szlachetna, na przykład ta z Francuzami w ubiegłym wieku, nie wiem, ja nie jestem
mężczyzną, my kobiety zawsze inaczej myślimy, możliwe, że to jest szlachetne walczyć z
cudzoziemcami o terytorium, ale o poglądy, które mogą okazać się bujdą, i to między
Hiszpanami! To czyste szaleństwo!

- Tak, ja myślę tak samo, ale tego nie mówię, ty też nic nie mów.
- Nie, nie, po co mówić, będę milczała jak grób, ja tylko chcę, żeby to się jak najszybciej

skończyło. Ludzie, którzy ślepo wierzą, są bardzo niebezpieczni, są tacy, którzy nie wierzą,
ale udają, że wierzą, to jeszcze gorzej, wiara jest korkociągiem sumienia, urządzeniem do
otwierania sumień... ja tylko chcę, żebyśmy wkrótce doczekali się końca tego szaleństwa.

- Ale to jeszcze potrwa.
- Tak myślisz?
- Jestem pewien! Wszyscy są rozgorączkowani i nikt nie chce słuchać głosu rozsądku.
Panienka Ramona podsuwa Robinowi Lebozanowi popielniczkę.
- Nie syp mi popiołu na dywan.
- Przepraszam.
Panienka Ramona nie może ukryć swojego zaniepokojenia.
- Tak, to prawda, że te walki prowadzone w zaślepieniu są zdradzieckie i zaciekłe i szybko

przesiąkają jadem, ale są też niezrozumiałe, czy ty rozumiesz coś z tego, co się dzieje? Ludzie
przez to stają się nerwowi i są w złym humorze, człowiek zdenerwowany i w złym humorze
jest gorszy od skorpiona. _

- Cóż robić, niech Bóg ma nas w swojej opiece!
Teraz jest podobnie jak w dawnych czasach, kiedy szło się na piechotę do Ziemi Świętej i

ludzie poznawali drogę po kolorze oczu kobiet i po chmurach, po smaku przydrożnych
owoców, po każdym kwiatku z siedzącą na nim pszczołą, po zapachu ugorów i łąk, idziemy
na północ, idziemy na południe, idziemy dobrze, idziemy źle, zgubiliśmy drogę i nigdy nie
dotrzemy do naszego domu etc. Martińo Fruime i jego ludzie zostali zaskoczeni przez bieg
wypadków, kiedy szli na żniwa do Belinchón, w prowincji Cuenca. Pamiętasz ten wiersz
Kastylijczycy z Kastylii Rosalii de Castro? Z Martińo Fruime było dziewięciu mężczyzn i

sześć kobiet, jedna w tym czasie urodziła, było też troje dzieci mniej więcej sześcio-,
siedmioletnich. Kiedy się zaczęło, Martińo Fruime powiedział do swoich ludzi:

- Już wiecie, co się dzieje, ja myślę, że najlepiej będzie wrócić do kraju, bo tu wszyscy się

powybijają do nogi.

- Dobrze, ale mówią, że w Galicii rządzą faszyści.
- A co to nas obchodzi? Kraj to kraj, a ziemia to ziemia, nieważne, kto rządzi.
- Tak, pewnie że tak.
Prowadzeni przez gwiazdę polarną Martińo Fruime i jego ludzie szli nocami w świetle

księżyca, spali w dzień, przebyli też dwa fronty wojenne i zza Tagu doszli aż do wsi
Nespereira, parafia Carballeira, gmina Nogueira de Ramuin, osady zamieszkałej przez
szlifierzy i przez nich, żniwiarzy, którzy "szli stąd jak te róże, a wracali jak ten popiół". Niech
będzie pochwalony!

- Ty zawsze wierzyłeś, że dojdziemy żywi?
- Tak.
Pierwszym klientem, który poszedł na górę z Dolorińas po operacji wyrostka

robaczkowego, był Lesmes Cabezón Ortigueira, stażysta na oddziale medycyny i chirurgii
miękkiej, jeden z szefów milicji obywatelskiej pod nazwą "Kawalerowie z La Coruna", która
stanowiła rodzaj straży politycznej i patriotycznej.

- Boli cię to miejsce?
- Tak, proszę pana.
- No to wytrzymaj huśtanie, bo za to ci płacę.
- Tak, proszę pana.
Jak wieść niesie, don Lesmes miał coś wspólnego z wyprowadzaniem ludzi na Szczurze

Pole i z napadami
na loże masońskie Odrodzenie i Myśl i Czyn, człowiek czuje się przybity śmiercią bliźniego i
nagle widzi się otoczony przez zmarłych i zdaje sobie sprawę, że on sam też zabija i niszczy.

- Ty coś wiesz?
- A co miałbym wiedzieć?
Don Lesmes przemyka się do domu Apaszki ukradkiem, jego pozycja wymaga zachowania

form, powiedział do Dolorinas, że nazywa się don Yicente i że jest księdzem.

- Nikomu o tym nie mów, moja córko, ciało jest słabe i grzeszne, rób, co do ciebie należy.
- Tak, proszę pana.
Pewnej nocy don Lesmes zrobił awanturę na wyrost, bo kiedy właśnie dymał w najlepsze,

pękła jakaś rura i oczywiście bardzo się wystraszył.

- Sabotaż, sabotaż! - ryczał don Lesmes zapinając spodnie. - To zamach! Ktoś tego gorzko

pożałuje! To jaskinia czerwonych!

Apaszka przywołała go do porządku.
- Don Lesmes, słuchaj no pan, ja przepraszam, ale tu żadnych czerwonych nie ma, jasne? tu

wszyscy, ze mną na czele, są takimi samymi dobrymi nacjonalistami jak każdy, w tym domu
nie pozwolę, żeby ktoś miał co do tego choćby najmniejszą wątpliwość, słyszy pan?
najmniejszą wątpliwość! a jak pan się nie uspokoi, to zadzwonię do don Oscara, który jest
moim dobrym przyjacielem, i będzie pan miał z nim do czynienia, tu w moim domu ludzie się
wyładowują, ale nie konspirują, jasne?

Don Lesmes spuścił z tonu.
- Pani wybaczy, ale myślałem, że to bomba, proszę mnie zrozumieć.
Raimundo z Casandulfów nie wie, kim jest don Oscar, ale i nie pyta, po co? kogo to

obchodzi, co się dzieje w burdelu? nacjonaliści zajęli Toledo, zajęliśmy Toledo, dlaczego
mówisz zajęliśmy? i wyzwoliliśmy Alcazar, Raimundo z Casandulfów czuje, jak mu pulsują
skronie, możliwe, że ma temperaturę. Franco jest mianowany Naczelnym Wodzem Wojsk
Lądowych, Morskich i Powietrznych, a Robin Lebozan mówi, że się nie zgłosi, już sami go
powołają, każdy idzie swoją drogą i własnym krokiem, panienka Ramona jeździ na koniu, je
ciasteczka i myśli, wciąż myśli, stanęliśmy u bram Madrytu, dlaczego mówisz, stanęliśmy?
kiedy Raimundo z Casandulfów przyjeżdża do wsi, zastaje panienkę Ranione w dziwnym
nastroju.

- Co ci jest?
- Nic, dlaczego pytasz?
- Nie, myślałem, że coś ci się przydarzyło.

Purinę Corrego, najstarszą służącą panienki Ramony, któregoś ranka znaleziono martwą, na

czole miała małą żmijkę, która zaraz uciekła, wyglądała jak ołówek.

- Jak to się stało?
- Po prostu umarła ze starości, wszystkich to czeka wcześniej czy później, niektórzy nawet

nie doczekują podeszłego wieku.

Z czasów, kiedy żył ojciec panienki Ramony, zostali jej tylko na pamiątkę Antonio

Yegadecabo i Sabela Soulecin.

- I papuga.
,, - Tak, oczywiście, i papuga.
- Fabian Minguela, Puszczyk, nie wyciągnie z domów ani Cidrana Segade, ani Baldomera

Chojraka, nie odważy się, Fabian Minguela zaczaił się w bezpiecznej odległości najpierw
przed domem Cidrana Segade, a potem Baldomera Chojraka, kiedy spostrzegł, że nadchodzą,
wysłał dziesięciu mężczyzn, żeby ich złapali i przyprowadzili związanych, Cidran Segade
przywitał ich kulkami, poddał się dopiero wtedy, jak mu spalili dom, nikt się nie zjawił ani na
odgłos strzałów, ani na widok łuny pożaru, panienka Raniona powstrzymała Raimunda z
Casandulfów i Robina Lebozana, którzy znajdowali się w jej domu, Adegę uderzyli kolbą w
twarz i zostawili przywiązaną do drzewa, bez przytomności, Baldomero Chojrak też
wystrzelił z fuzji, i to z lepszym szczęściem, bo jednego zabił, Baldomero Chojrak poddał się,
kiedy złapali Lolinę, jego żonę, i jego pięcioro dzieci, musieli im pozatykać usta workami, bo
gryzły.

- Boże, co za ludzie!
Fabian Minguela, umrzyk, który zabił Chojraka, który ma zamiar zabić Chojraka, śmieje się

jak królik na widok swoich więźniów, obydwaj mają ręce związane na plecach, obydwaj mają
oczy zawiązane bandażami i obydwaj milczą.

- Idziemy!
Fabianowi Mingueli błyszczy wykwit świńskiej skóry, który odcina mu się na czole. Ara

panienki Ramony pamięta inne czasy, teraz wydaje się być trochę smutna i znudzona. Fabian
Minguela ma rzadkie włosy, w świetle księżyca umrzyk, który zabił Chojraka, wygląda jak
umrzyk.

- Nigdy się nie spodziewałeś, że na to ci przyjdzie, co?
Cidran Segade i Baldomero Chojrak nie odzywają się ani słowem. Co to da, że niedojdę z

Bidueiros powiesili niechcący? Fabian Minguela ma czoło jak żółw, a może i jeszcze niższe,
od czasu jak się to wszystko zaczęło, nie słychać śpiewu osiek wozów o zmroku.

- Widzisz, że moje na wierzchu? Długo na to czekałem!
Na czole Chojraka zgasła błyszcząca gwiazdka, która zapalała mu się czasem czerwono jak

rubin, czasem niebiesko jak szafir albo fioletowo jak ametyst lub biało jak diament, i diabeł
wykorzystał to, żeby go zabić podstępnie, już brakuje tylko kilkuset kroków. Fina z
Pontevedry jest jak młynek do kawy, Fina z Pontevedry lubi kołysać biodrami tańcząc
kubański son. Ruszże się, Irena, jej mąż zmarł na brak kondycji, przejechał go pociąg, bo mu
brakowało kondycji. Ludzie Fabiana Mingueli zostawili swojego zabitego kumpla w
przydrożnym rowie, przedtem wyjęli mu portfel z dokumentami, noc ma w sobie tysiąc
rodzajów ciszy i tysiąc rodzajów dźwięków, które obijają się o duszę przechodniów i
dźwięczą w ich sercach jak echo. Fabian Minguela jest blady, to znaczy nie bledszy niż
zazwyczaj, po prostu taki już jest.

- Boisz się?
Pepino Pousada Coires, Pepińo Makrela, chodzi każdego ranka na mszę, prosić

miłosierdzia.

- Prawda, proszę księdza, że grzebanie zmarłych to miłosierny uczynek?
- Tak synu.
Pepino Makrela jest bardzo przestraszony i ledwo odgaduje nikłe światełko, które wysyła

do niego rozum. Fabian Minguela ma kolejarską brodę, co cztery stacje jeden włos.

- Zdaje mi się, że już nie będziesz miał czasu, żeby mnie oszukiwać w domino. Nie chcesz

gadać?

Ricardo Vazquez Yilarino, narzeczony ciotki Jesusy, być może teraz na froncie strzela albo

nosi meldunki do biura kompanii, zabić jeszcze go nie zabili. Ręce Fabiana Mingueli są jakby
zaślinione, chorzy na łożu śmierci nie mają zimniejszych ani bardziej zwiotczałych rąk, trupki
moje, trupki, dajcie mi powietrza, które wam już na nic się nie zda.

- Chcesz zmówić Ojcze nasz?
Fabian Minguela ma rozbiegany wzrok, jak te ropuchy świętego Modesta, których jest trzy,

a wydaje się, jakby ich było ze sto. " ,

- Już masz pełne portki?
Fabian Minguela mówi falsetem, jak tych siedem trzydziestoletnich dziewic z Pisma

Świętego.

- Proś mnie o łaskę.
- Rozwiąż mi ręce.
- Nie.
Fabian Minguela, umrzyk, który zabił Chojraka, maca się po rozporku, czasami musi długo

szukać, aż coś wyczuje.

- Powiedziałem ci, żebyś mnie prosił o łaskę.
- Rozwiąż mi ręce.
- Nie.
Eutelo, czyli Pantalon, teść Tanisa Kaduka, spotulniał, od czasu jak zaczęła się ta

zawierucha, są ludzie, którzy się wyładowują, i są tacy, którzy się wyhamowują. Fabian
Minguela, umrzyk, który zabił również Cidrana Segade, a może i dziesięciu albo i dwunastu
innych, nie chce niszczyć zelówek w oficerkach, zostaje parę kroków z tyłu i strzela w plecy
Baldomera Chojraka; już do leżącego na ziemi oddaje drugi strzał, w głowę. Baldomero
Mands Yentela albo Fernandez, alias Chojrak, zbiera siły i umiera bez żadnego jęku, umiera
długo, ale z godnością, nie dając swojemu zabójcy ani uspokojenia, ani pociechy, ani radości.
Fabian Minguela powiedział do Cidrana Segade:

- Ruszaj, tobie zostało jeszcze pół godziny.
Trup Baldomero Chojraka został na zakręcie do Canices, pierwszy zobaczył go w bladym

świetle poranka kos siedzący na gałęzi dębu, ptaki, kiedy budzi się dzień, przez kilka minut
śpiewają jak szalone, a potem milkną, widać wracają do swoich spraw. Baldomero Chojrak
leży twarzą do ziemi, ma krew na plecach i na twarzy, w ustach też ma pełno krwi, krwi i
ziemi, krew zakryła mu tatuaż, robaki już niedługo zabiorą się do kobiety i do żmii, wydra,
która chłepce krew umarłego, zrywa się nagle, jakby ją ktoś świadomie przestraszył.
Wiadomości biegną szybko jak jaszczurki.

- Lotem błyskawicy?
- No tak, albo i jeszcze szybciej.
Wieczorem, kiedy wiadomość dotarła do Szlai i jej dziewcząt, ślepy Gaudencjo właśnie

próbował na akordeonie mazurka Ma petite Mariannę. Gaudencjo nie powiedział ani słowa,
tylko grał bez przerwy ten sam kawałek aż do rana.

- Dlaczego nie pograsz chwilę czego innego?
- Bo nie, ten mazurek jest poświęcony nieboszczykowi, który jeszcze nie zdążył ostygnąć.
Życie toczy się dalej, ale już nie tak samo, życie nigdy nie toczy się dalej tak samo, a tym

bardziej kiedy zahuczą o ból.

- Czy już będzie ósma?
- Nie, jeszcze nie, dziś czas płynie wolniej niż zwykle.
Mazurek Ma petite Mariannę ma kilka bardzo ładnych fraz, które łatwo wpadają w ucho,

można go słuchać bez przerwy.

- Dlaczego nie pograsz czego innego?
- Bo nie chcę, nie wiesz, że to jest mazurek żałobny?
Xiao Paxarolo, brat zmarłego Baldomera, najbardziej lubi ssać piersi swojej żony Pilarin, są

małżeństwa bardzo dobrane, tak jak być powinno.

- Prawda, że pozwolisz possać, mój skarbie?
- Przecież wiesz, że cała do ciebie należę, dlaczego pytasz o coś, co dobrze wiesz?

- Mazurek...

- Bo lubię słuchać, jak mówisz nieprzyzwoite rzeczy, skarbeńku, wy wdowy bardzo dobrze

to robicie. Pilarin zrobiła kokieteryjną minkę.

- O Jezu, ale z ciebie głuptas.
W okolicy jest dużo tartaków tnących drzewo na trumny, to bardzo modne, jak tak dalej

pójdzie, wkrótce wszystkie te sosnowe lasy wytnie się na opakowania dla nieboszczyków.

- A przy kupnie hurtem dostaje się zniżkę?- Tak, proszę pani, i to bardzo wysoką, coraz

większą, w końcu to wychodzi prawie za darmo.

Kiedy wuj Rodolfo Yentilado dowiedział się, że jego kuzyn Camilo ożenił się z Angielką,

kazał wydrukować sobie na papierze listowym nagłówek po angielsku, jemu tam nikt nie
będzie imponował.

- Ten Camilo zawsze bujał w obłokach, popatrz, żeby brać sobie za żonę cudzoziemkę,

kiedy jest tyle naszych!

Wuj Cięto przez cały dzień rzyga, obok bujanego fotela ma ustawiony kubeł, żeby móc

rzygać wygodniej i bardziej higienicznie.

- Macie jakieś wieści od Salvatory?
- Nie, absolutnie żadnych, biedaczka w dalszym ciągu jest w strefie czerwonych. Dałby

Bóg, żeby nic się jej nie stało, bo tyle zbrodni dookoła!

Wuj Cięto wymiotuje na różne sposoby, raz ma to taki kolor i konsystencję, raz inny.
- Urozmaicenie sprawia człowiekowi przyjemność, prawda, proszę pana?
- Niech pan w to nie wierzy, tamtego wieczoru ślepy Gaudencjo zawziął się na jednego

mazurka i nikt nie mógł go zmusić, żeby zagrał co innego, widać miał w tym przyjemność.

- Możliwe.
Szczątki świętego Fernandeza i jego towarzyszy męczenników są przechowywane w

Damaszku, w hiszpańskim klasztorze Bab Tuma, teraz to się nazywa eglise latine, rue Bab
Touma, w szklanej urnie, widać w niej czaszki, piszczele, kości strzałkowe itd., ułożone w
wielkim porządku i harmonii, franciszkanie zawsze wykazywali dobry smak przy
eksponowaniu relikwii, w klasztorze sprzedają pocztówki w języku francuskim, bardzo
stylowe.

- Czy pan wie, że Cipa śpiewa jak sam anioł?
- Coś mi o tym mówili.
Teraz jest zabroniona reklama wschodnich pigułek na twardość, wzmocnienie i

powiększenie piersi, według mnie słusznie, bo hiszpańska kobieta powinna zadowolić się
takim biustem, jaki dostała od Pana Boga, i już, Xiao Paxarolo lubi kobiety z wielkim
biustem, ale od tego ma swoją Pilarin.

- Wyciągnij piersi przez dekolt.
- Och, nie, Urbanito jeszcze nie zasnął.
Trup Cidrana Segade został znaleziony niedaleko od wsi Deramada, mniej więcej pół

godziny marszu od zakrętu na Canices, miał otwarte oczy i strzał w plecy i w głowę, widać
taki zwyczaj, i dopiero niedawno ostygł. Adega ma jeszcze pokrwawiony nos i łuk brwiowy,
usta także, od tego uderzenia kolbą, Adega zamknęła oczy swojemu nieboszczykowi mężowi,
umyła mu twarz śliną oraz łzami, załadowała go na wóz ciągnięty przez woły i przewiozła na
cmentarz, wspólnie z Benicją wykopały głęboki grób i pochowały go owiniętego w lniane
prześcieradło, było nie używane, najlepsze ze wszystkich, jakie miała, Pan Bóg już od
stworzenia świata dobrze wiedział, po co je przechowywała, takie rzeczy zawsze są gdzieś
zapisane. Kiedy pęcherzyki powietrza jeszcze wydostawały się z ciała poprzez fałdy
śmiertelnego całunu, Adega i Benicją uklękły na ziemi i odmówiły Ojcze nasz.

- Nieboszczyk tu pochowany to twój ojciec, Benicjo, przysięgam ci, że Bóg da mi siły,

abym mogła na własne oczy zobaczyć trupa tego, który go zabił.

Daleki skrzyp ośki wozu brzmiał jak głos Boga, który obiecywał, że tak, że da jej siły, aby

mogła zobaczyć na własne oczy trupa tego, który zabił Cidrana, ona nie chciała wymawiać
jego imienia, tylko pragnęła ujrzeć go martwym, a jego ciało uwalane w błocie...

- Słyszysz, Benicjo?
- Słyszę, matko.
Ceferino Szczurek, jeden z dwóch braci księży Baldomera Chojraka, odprawił mszę za

duszę Cidrana Segade.

- Tylko nie mogę ogłosić, za kogo ją odprawiam, Adego, to jest zabronione w Orense.
- Nieważne, Boga nie obowiązują przepisy. Raimundo z Casandulfów twierdzi, że my,

Hiszpanie, wszyscy straciliśmy rozum.

— Tak nagle?
- Bo ja wiem, możliwe, że to zaczęło się wcześniej.
Raimundo z Casandulfów chciałby, żeby mu się skończyła przepustka, co prawda już

niewiele brakuje.

- Na froncie nie ma tylu zbrodni, nie wiem, jak to powiedzieć, ale tam się nie morduje, jest

mniej podłości, podłość jest także, ale nie taka bezczelna. Tragedia pochodzi stąd, że różne

idee i złe nawyki z miast atakują wieś, póki ludzie nie pochowają się znowu w swoich
domach, zamieszanie się nie skończy, to kara Boża.

Ojciec Santisteban, jezuita, wygłasza bohaterskie, uroczyste i wyprane z treści kazania,

które mają bardzo dobre przyjęcie u pań, to jest bardzo niebezpieczne; ojciec Santisteban,
jezuita, wierzy w skuteczność ogni oczyszczających, to też jest bardzo niebezpieczne.
Fortunato Ramón Maria Rey, syn świętego Fernandeza, którego ten umieścił w przytułku dla
podrzutków, został nazwany Ramonem Iglesiasem i stracił milion reali, które ojciec zostawił
mu w spadku, w takich sprawach trzeba bardziej uważać.

- I na co poszła ta forsa?
- Bóg raczy wiedzieć! Najprawdopodobniej rozdzielili ją między siebie ci, którzy mieli do

tego dojście, ludzie muszą jakoś żyć, każdy radzi sobie, jak może.

Wuja Cięto napawa zgrozą to, co się dzieje, brak opanowania nie jest niczym innym jak

oznaką złego wychowania, to dotyczy w pierwszym rzędzie ojca Santistebana, przepraszam,
moje siostry, przykro mi, ale tak jest, o. Santisteban jest ordynarnym prostakiem, o.
Santisteban jest typowym wozakiem w sutannie, a głowę ma pełną łupieżu i pychy, pół na
pół, gdyby mógł, wyspowiadałby nas wszystkich, dałby nam rozgrzeszenie, a jakbyśmy byli
już całkowicie stateczni i obdarzeni łaską pańską, wysłałby nas na tamten świat do Abrahama
na piwo. O. Santisteban to bezczelny typ, który żyje waszym kosztem.

- Jak nie chcecie tego słuchać, przykryjcie sobie głowy poduszką.
Panienka Ramona głaszcze Robina Lebozana po karku; obydwoje siedzą na kamiennej

ławce, zapada zmierzch, jelonek lata w swoim lakierowanym pancerzu, szczygieł śpiewa w
hortensjach, a stonoga ślizga się po łodyżkach miniaturowych różyczek, to się nazywa pokój
wśród wojny.

- Jestem bardzo smutna, Robin, bardzo przygnębiona, chce mi się, żebyś zapytał mnie o

coś, na co nie mogłabym ci odpowiedzieć.

Robin uśmiechnął się z odrobiną goryczy.
- Pocałować cię?
I panienka Ramona również się uśmiechnęła i nic nie powiedziała, ale pozwoliła się

pocałować.

- Mnie jest tak samo smutno jak tobie, Moncha, i bardzo się boję. To straszne, ale gdyby

wojna obróciła się teraz na korzyść nacjonalistów, byłoby jeszcze gorzej, nie pytaj mnie
dlaczego, nie umiałbym ci powiedzieć, a raczej nie chcę o tym mówić.

Robin Lebozan i panienka Ramona całowali się wolno i bez zbytnich porywów, pieścili się

również z nader chłodnym, delikatnym i wyrafinowanym oddaniem.

- Idź już, dziś nie zostawaj na noc.
- Jak chcesz.
Od tego momentu nikt nigdy nie nazwie go po imieniu. Puszczyk Carroupos śmieje się i

śmieje, ale to nie jest szczere, Puszczyka nie gryzie sumienie, a może go i gryzie, tylko o tym
nie wie, i ma stracha, trzy strachy, przed grzechem, przed samotnością i przed ciemnością,
dlatego zawsze chodzi uzbrojony. Rosalia Trasulfe, Głupia Koza, myje mu przyrodzenie
wywarem z morskich goździków i ma dosyć dwóch rzeczy, może być, że czegoś więcej ma
dosyć, ale dwóch rzeczy na pewno: spania przy zapalonym świetle i tego, że kładzie się z nią
do łóżka w lederwerkach.

- Tak, w lederwerkach, z pistoletem przy pasku, a czasem i w oficerkach.
Puszczyk Carroupos uśmiecha się do kogoś, nawet on sam nie ma zupełnej pewności, do

kogo, i zazdrości prawie wszystkiego, tak nie można żyć, kiedy człowiek żyje w strachu, robi
się zielony jak jaszczurka, kiedy się płaszczy bez żenady, kończy na zbrodni, najpierw się
milczy, potem chowa się urazę, która rośnie jak śniedź na miedzianych kotłach, a w końcu
wyciąga się ludzi z domu i nocą zaścieła się ziemię martwymi mężczyznami z jedną kulą w
plecach, a drugą w głowie, widać taki zwyczaj. Kiedy jakaś kurwa pisze wiersze do
Najświętszej Marii Panny, to znaczy, że chciałaby być Najświętszą Marią Panną, prawie nikt
nie jest tym, czym chciałby być.

- Szlaja, mogę jeden raz na kredyt? f - Tak, synu, wchodź. I nie mów mi o Baldomero

Marvisie, bo już wiem.

Baldomero Marvis, Chojrak, był odważny jak tygrys z Singapuru albo wilk z Zacumeiry,

musieli mu związać ręce i strzelić w plecy, bo inaczej by się nie odważyli; jego brat, Tanis
Kaduk, jest silny jak byk z wyspy San Balandran, któremu dzwoniły jądra pośród świstów

północnego wiatru, i sprytny jak jaszczurka królowej Lupy, która znała tabliczkę mnożenia, a
także stolice Europy, Tanis Kaduk, jeśli nie chybi, może ogłuszyć świętego wołu sprzed wrót
betlejemskich, a także i muła, jeżeli się dobrze ustawi, powali ciosem w czoło. Tanis Gamuzo
hoduje brytany na wilki, Kajzera musiał dobić, bo został śmiertelnie ranny w walce z
wilkiem. Tanis Gamuzo, żołnierz 2 batalionu oddziału piechoty, Saragossa, nr 12, jest
powołany do punktu zbornego rekrutów.

- Pamięta pan don Jenara i don Antonia, tych dwóch z Walencji, którzy zamieniali się w

wilkołaki razem z Manuelińem Blanco Romasantą?

- Nie, proszę pana, tych mi się nie trafiło spotkać. Leoncjo Coutelo, republikanin, który

nauczył kruka gwizdać Marsyliankę, został wyklaudiowany, żeby miał nauczkę. Jego brat
ślepy Eulalio również, za to że lubił sobie pomacać i że nie był zanadto uprzejmy. Etelvino
przebywa razem z Tanisem Kadukiem w punkcie zbornym rekrutów, jest adiutantem
podpułkownika Soto Rodrigueza.

- Najważniejsze, żeby przeszła ta nawałnica, a potem będzie, co Bóg da.
Psów Tanisa pilnuje Policarpo od Melasy, który do wojska całkiem się nie nadaje i ma

dobrą rękę do zwie-rząt, wyprowadza też na spacer konia Caruso, którego wojna rozdzieliła z
Etelvinem.

Lista młodych ludzi wyłączonych całkiem ze służby wojskowej: Ramón Requeixo

Casbolado (Moncho Truteń) z amputowaną prawą nogą, Jose Pousada Coires (Pepińo
Makrela) poważne zaburzenia psychiczne, Gaudencjo Beira Bouzos ślepy, Julian Mosteirón
Yalmigallo (Kulas z Marańis) kulawy, Roque Borren Pontellas niedorozwinięty umysłowo,
Mamerto Paixón Yerducedo sparaliżowany na skutek uszkodzenia kręgosłupa, Mar-cos
Albite Muradas amputowane obie nogi, Benito Marvis Yentela albo Fernandez (Benitino
Skorpion) głuchoniemy, Salustio Marvis Yentela albo Fernandez (Płaczek) niedorozwinięty
umysłowo, Luis Bocelo Cepamondin (Luisino Kaczor) wykastrowany i ślepy - to ci, których
w tej chwili pamiętam, być może są jeszcze jacyś; Robin Lebozan Castro de Cela został
zaklasyfikowany jako zdolny do służby pomocniczej, ale go nie wezwali.

- Tym lepiej dla niego, prawda, proszę pana?
To wygląda na karę Bożą, na pewno obraziliśmy Boga naszymi grzechami, tu kiedyś wieś

była jarmarkiem nieba, a teraz, przez tę barbarzyńską, żałosną i ślepą awanturę, zmieniają ją
w przytułek przedpiekła.

- A może w podrobowy sklepik czyśćca?
- Może i tak, zbytnio się pan nie pomylił, bo to i prawda, że mamy z tego tylko stosy

gnijącego mięsa.

Ricardo Yazquez Yilarino, narzeczony ciotki Jesusy, tak się tylko przypuszcza, otrzymał

strzał prosto w serce, tak się tylko mówi, ileż to już będzie ofiar, jakby tak policzyć i
nacjonalistów, i czerwonych? Eutelo, czyli Pantalon, teść Tanisa Gamuzo, to takie gówno,
któremu nawet nie warto powiedzieć dzień dobry.

- Eutelo.
- Słucham.
- Idź do diabła.
- Tak, proszę pana.
Eutelo jest okropnie przerażony i wyładowuje się na prostytutkach u Szlał, tylko że one mu

się nie dają.

- Dlaczego nie naplujesz w twarz twojemu zięciowi, bydlaku?
... Marta Portugalka nie może patrzeć na Eutela, czuje do niego dziką nienawiść.
- To bardzo łatwo napluć na ślepca, prawda? Dlaczego nie postawisz się mężczyźnie, który

potrafi się bronić? Boisz się, że dostaniesz z dwóch stron po gębie?

Pomimo tego, co powiedziała panienka Raniona, Robin Lebozan został na noc.
- Obiecuję, że ci nie będę przeszkadzał, Moncha, ale z każdym dniem coraz bardziej

przeraża mnie samotność.

- Mnie też, ten dom jest za duży dla jednej samotnej kobiety.
Panienka Raniona jakby odrobinę zeszczuplała.
- To jest prawo ziemi, Robin, a pewien nędznik je narusza, ty wiesz, o kim mówię, w tych

górach nie wolno zabijać bezkarnie, tutaj ten, kto zabija, ginie, czasem nie od razu, ale ginie,
bądź pewien, że ginie! Są jeszcze mężczyźni, którzy potrafią dopilnować, żeby prawo było
przestrzegane, w naszych rodzinach szanuje się prawo, Robin, i obyczaj, obyczaj również, ale

gdyby wymarli wszyscy mężczyźni, to zostają jeszcze Lolińa Moscoso i Adega Beira, które
pomszczą swoich zmarłych, obie są bardzo odważne i uczciwe. A gdyby i one umarły,
jeszcze zostaję ja, przysięgam ci, niech mi Bóg wybaczy, nie mówię ci tego, żeby się chwalić.

Rosa Roucón, żona Tanisa Kaduka, ma pociąg do anyżówki, bywają gorsze rzeczy.
- Mówią, że taki jeden, nie będę mówić kto, robi naleśniki na krwi Syna Bożego, wszyscy

jesteśmy dziećmi Bożymi, on zostanie potępiony a wtedy jedzenie stanie mu w gardle i się
zadławi na śmierć,, niech tak się stanie, Panie Jezu. Ten, czyjego imienia nie chcę
wspominać, bierze miarkę krwi Syna Bożego, powiedział mi to ktoś, kto to widział, śmieje się
głośno, dodaje dwie kwarty mleka, cztery łyżki mąki i tyle samo cukru, sól, cynamon i trzy
ubite jajka, ta masa to ciasto na naleśniki, smaruje patelnię smalcem i smaży cienkie płatki, a
kiedy są już na talerzu, smaruje je miodem z kwiatu Ducha Świętego, niech apostoł Jakub
ześle na niego żmiję i do tego jeszcze skorpiona!
Catuxa Bainte nie umie pływać, jakimś cudem unosi się na powierzchni wody, kiedy kąpie
się na golasa zanosząc się od śmiechu w sadzawce przy młynie Łucja Mouro.

- Zobaczysz, że pijawki powłażą ci do tyłka, a tym bardziej do cipy, potępiona duszo.
- A nie, bo stulę.
- Aha, akurat...
Młynarz Łucjo Mouro, który niczym nie wyróżniał się na odpustach, został znaleziony na

drodze do Casmonino w dzień św. Marcina, miał jedną kulę w plecach, a drugą w głowie,
widać taki zwyczaj, i kwiat janowca przy czapce z daszkiem. Catuxa Bainte pochowała go
bez żadnej ceremonii.

- Czy to ktoś z twoich bliskich?
- Tak, to była jego woda.
W każdym zakątku gór można znaleźć plamę krwi, czasami wystarczy, żeby wyrósł na niej

kwiat, i łzę, której ludzie nie dostrzegają, bo jest taka sama jak kropla rosy, dżdżownice
wyczuwają ją spod ziemi, krety również, a robaczki świętojańskie już pogasiły swoje latarki
aż do przyszłego roku, najbliższe Boże Narodzenie będzie bardzo smutne.

- A kiedy będzie przyszły rok? --
- Nie wiem, przypuszczam, że we właściwym czasie, jak zawsze.
Łucjo Mouro niedawno wyleczył sobie wrzód, który mu się zrobił na nodze, wykurowała

go Catuxa Bainte, święcąc wrzód popiołem i wypowiadając zwyczajowe słowa... wrzodzie,
narodzie, zgiń o wschodzie, święty biskup przyjechał, popiołem cię posypał, jaka szkoda, że
zabili Łucja Mouro teraz, kiedy już mu wydobrzał ten wrzód. Moncho Truteń ma swoje
wątpliwości co do przedstawianych racji.

- Co mi tam będą gadać, pewnie na tym całym zamieszaniu wyjdziemy jeszcze gorzej,

ludzie są bardzo zawzięci, a to nie może być dobre dla kraju, ja siedzę cicho, bo chcę mieć
spokój. ,

- I dobrze robisz; teraz jak tylko się zagapisz, zaraz się do ciebie przyczepią i już masz

sprawę, bardzo mnie niepokoi, że jest tyle tych procesów, ale cóż, trzeba to przetrwać.

Moncho Truteń ma dużo z sentymentalnego poety, ze smutnego barda.
- Ale śmieszna jest ta moja kuzynka Georgina! Kiedy jej mąż się powiesił i sędzia

sporządzał akt zgonu, Carmelo Mendez pchał się z łapami, do wdowy oczywiście, a nie do
sędziego, co za bezecne myśli! Pamiętasz tego Carmela Mendeza, jak świetnie grał w bilard i
puszczał kółka z dymu, kiedy palił cygara? No właśnie, więc jego zabili przy oblężeniu
Oviedo, dowiedziałem się któregoś dnia, dostał prosto w skroń.

Ubiegłego lata w Gadającym Źródle pokazały się żaby, nikt nie wie, skąd się tam wzięły, w

źródełkach cmentarnych żab nie bywa, to nietypowe, komary tak, komary są wszędzie, don
Bregimo, niech odpoczywa w pokoju wiecznym, ojciec panienki Ramony, grał fokstroty i
charlestony na cmentarnym murze, co za brak szacunku! Don Bregimo grał na banjo z dużą
wprawą.

- Ludzie chcieliby, żeby nieboszczykom było nudno, ale ja się pytam, niby dlaczego zmarli

mają się nudzić? Czy nie dość, że nie żyją? Są dwa rodzaje nieboszczyków, nudni i weseli,
nie należy ich mylić, tak czy nie?

- Tak, proszę pana, jakżeby inaczej? Don Bregimo lubił filozofowanie i inne formy

urozmaicania konwersacji.

- Kiedy życie umiera, rodzi się śmierć i zaczyna żyć, to jest tak jak w grze w korelatywę, w

Orense mieszkał jeden inspektor nieruchomości, który świetnie grał w korelatywę, umarł na

kolkę wątrobową z zaparciem, co najmniej miesiąc w ogóle się nie wypróżniał, życie śmierci
trwa dopóty, dopóki nie umrze ze starości i z głodu ostatni robak na ciele nieboszczyka, tak
czy nie?

- Tak, proszę pana, jasne, że tak, rozumie się samo przez się.
Don Bregimo zaznaczył w swoim testamencie, żeby tej nocy, kiedy jego ciało będzie

wystawione w otwartej trumnie, odprawiono tylko jedną mszę mówioną, a żadnej śpiewanej, i
żeby wystrzelono ogni sztucznych za dwadzieścia pesos, to wychodzi sporo; podczas gdy on
przesypiał pierwsze chwile swojego wiecznego snu otoczony czterema gromnicami, ludzie
dobrze się bawili.

- Jak ładnie wygląda w mundurze.
- Tak, wszystkich zmarłych powinno się kłaść do trumny w mundurze.
- Nie wiem, mnie się wydaje, że to by było mylące, też nieźle wygląda nieboszczyk w

habicie albo nawet po cywilnemu, strój galicyjski albo aragoński jest niepoważny, a zresztą
jest niedozwolony, znaczy się teraz pewnie będzie niedozwolony, są zmarli, którzy dobrze
wyglądają w czymkolwiek, a są i tacy, którzy wyglądają jak nieszczęście, znaczy się jak
dupy.

- Soutullo, opanuj się!
Florian Soutullo Dureixas był policjantem na posterunku w Barco de Yaldeorras, dobrze

grał na dudach i wiedział dużo na temat zadżumionych, suchotników, trędowatych, ludzi w
agonii, konających, umarłych i duchów, znał się na uzdrawianiu, na magii i umiał naśladować
najrozmaitsze dźwięki: gruchanie gołębia, miauczenie kota, ryk osła, pierdnięcie paniusi,
beczenie owcy itd. Florian Soutullo został zabity na froncie teruelskim, widziano go tam i nie
widziano, zaledwie przybył, dostał kulkę między oczy i od razu umarł, możliwe, że ma
potępioną duszę, bo nie dano mu nawet czasu na akt skruchy, zostało po nim pół paczki
papierosów, wypalił je potem kapelan, księżyk z Palencji, który upodobał sobie wypalanie
tytoniu po umrzykach. Policarpo od Melasy bywa teraz często w domu panienki Raniony,
wyprowadza na spacer konia Caruso i załatwia różne rzeczy.

- Pojedziesz do Orense?
- Jeśli panienka każe!
- Nie, nic ci nie każę, ale jakbyś po coś jechał, to mi powiedz, być może będę miała do

ciebie prośbę.

- Dobrze.
Don Mariano Yilobal, ksiądz wiecznie psujący powietrze, spadł z wieży kościelnej i skręcił

sobie kark, historia zna smutne okresy, wojny punickie, grypa z 1918, kampania z Rif,
bywają czasy tak bolesne, jakby śmierć naznaczyła je swoim palcem, kiedy don Mariano
leciał na ziemię, puścił ostatniego bąka w swoim życiu.

- To za protestantów! Precz z Lutrem! Ostatnie chwile człowieka, który ma umrzeć i zdaje

sobie z tego sprawę, rozciągają się, jakby były z gumy, i pozwalają przywołać o wiele więcej
wspomnień, niż się i przypuszcza.

- A jeśli człowiek nie wie, że ma umrzeć?
- Wtedy też, czasu nie można przechytrzyć. Pewnego razu w burdelu Szlai Nuncińa

Sabadelle poszła do łóżka z nieżyjącym już Bienvenido Gonzale, mężem Rosińos,
Kocurem, a kiedy skończyli, zadała mu bardzo świńskie pytanie.

- Spuściłeś się?

- To nie zauważyłaś?
- Przepraszam, byłam rozkojarzona.

Kocur miał coś z Cygana i był zarozumiały i nie przypadł do gustu panienkom u Szlai,

kiedy znaleziono jego trupa, żadna po nim nie płakała. Obywatele Galicii, zrodził się nowy
dzień jedności i wielkości Hiszpanii!

- Co mówisz?
- Nic, przypomniałem sobie tylko, jak wuj Cięto grał na perkusji.
Kiedy Raimundowi z Casandulfów skończyła się przepustka, wysłano go na front do

Huesca, panienka Ramona przygotowała mu cały ekwipunek.
- Będziesz się starał, żeby cię awansowano na podporucznika?

- Nie, po co? Jak mają mnie trafić, to mnie zabiją, czy będę oficerem, czy szeregowcem, na

froncie mówi się, że kule mają przyczepione wizytówki, jak która jest dla kogo, to go
dosięgnie, choćby się wcisnął pod kamień.

- Tak, to też prawda.
Don Jesus Manzanedo umierał z gnijącym i śmierdzącym ciałem, co jest okropne, a do tego

z wielkim , strachem przed życiem pozagrobowym.
- Dobrze na to zasłużył ten łajdak i morderca.

- Tak, to inna sprawa.
Facundo Seara Riba, sierżant intendentury, jest bardzo dobrym człowiekiem, kiedy chodzi

o jakąś grzeczność dla rodaka, nie trzeba go dwa razy prosić.

- Co sądzisz o Maurach?
- Że to lepsze sukinsyny, a co myślisz! Wyobrażasz sobie tego gubernatora Monfortu, maga

Abd Ala el-Azziz ben Meruan, jak rozdrapując sobie wrzody wśród wszystkich tych
głodnych i zawszonych, ciska w nich złotymi monetami tak długo, dopóki nie porozbija im
głów? Dobrze, już nic nie mówię, najlepiej to siedzieć cicho.

Raimundo z Casandulfów został postrzelony w dzień św. Andrzeja, miał szczęście, że

dostał w nogę i że nie roztrzaskało mu kości udowej, tego dnia padło mało strzałów, bardzo
mało, ale wystarczy, że tylko jedna kula wyleci z lufy karabinu sukinsyna z przeciwnej strony
- jeśli dostaniesz w głowę, jesteś gotowy, zaufanie może być zgubne, jako że tego dnia nic się
nie działo, Raimundo z Casandulfów zaufał przeciwnikowi i go trafili, to znaczy wszyscy
zaufali, ale dostał on.

- I mogli go zabić?
- Oczywiście, gdyby go trafili trochę wyżej.
Ślepy Gaudencjo gra swojego mazurka tylko w szczególnych okolicznościach, tu na froncie

jest mniej żółci, a jak masz trochę szczęścia, zawsze możesz wyjść z tego cało. Don Clemente
Szczęściarz, to znaczy don Clemente Bariz Carballo, kupiec, nie mógł znieść rogów, którymi
go przyozdabiała dońa Rita, jego żona, ta, która się skumała ze swoim przewodnikiem
duchowym, czyli kapelanem don Rosendem, i wpakował sobie kulę w usta, a to było jeszcze
wtedy, kiedy panował spokój, i wszystko zapaprał.

- To prawda, co mówią, że mózg przylepił się do lampy? i
- No tak, podobno tak.
Raimundo z Casandulfów trafił do dwóch lub trzech szpitali polowych, były małe i podłe,

nie posiadały nic prócz bandaży i jodyny, aż w końcu przewieziono go do Mirandy nad Ebro,
gdzie mu wyjęto kulę, tam pełno było Włochów, a potem do Logrońo, do Szkoły Rzemiosł i
Sztuk Użytkowych, tu traktowano go dobrze i nawet nawiązał parę przyjaźni, prześcieradła
miały plamy z krwi, ale to w końcu nie najważniejsze, nie można być maniakiem.

- Skąd jesteś?
- Z Elorriagi, to koło Yitorii mój ojciec pracuje w telegrafach.
Trutniowi amputowano nogę na ziemi Maurów, jednak nieprawda, że wszędzie dobrze,

gdzie nas nie ma.

.- A ty co myślisz o Maurach?
- Co mam ci powiedzieć! Mnie nie potraktowali najlepiej, ale też nie sądzę, żeby byli gorsi

od chrześcijan.

Moncho Truteń zawsze był bardzo obiektywny, trochę lubił fantazjować, ale zawsze był

bardzo obiektywny.

- A gdzie zostawiłeś swoją nogę z krwi i kości, biedaku?
- W Melilli, wiesz tak samo dobrze jak ja, opowiadałem ci to ze sto razy, ale najważniejsze,

że wróciłem, zawsze to powtarzam, tutaj też starają się trafić do celu z zimną krwią, ci, co
tutaj uściełają ziemię trupami, to nie są Maurowie.

Raimundo z Casandulfów leżał na sali nr 5, stały tam dwadzieścia cztery łóżka i jedna

żelazna koza, w której paliło się w dzień i w nocy, i całe szczęście, bo w Logrono zimy są
bardzo chłodne. Na sali nr 5 chorymi zajmowały się dwie zakonnice i dwie pielęgniarki,
wszystkie cztery młodziutkie, a dyrygowała nimi siostra Catalina, rodem z Riojy, kobieta
obrotna i despotyczna.

- Kiedy ja mówię, że trzeba odmawiać różaniec, to znaczy, że trzeba odmawiać różaniec,

zrozumiałeś? ! - Tak jest, siostro.

- Adrian Estevez Cortobe, czyli Rekin, ten nurek, który chciał ukraść dzwony z Antiochii

na jeziorze Antela, został zabity na froncie madryckim, naszpikowali go pociskami
szrapnelowymi.

- Myślisz, że to pech?
- Człowieku, czy ja wiem! A ty jak myślisz?
Mamerto Paixón nie poszedł na wojnę, ale wynalazł maszynę latającą, o mało co nie

rozpieprzył się na niej dokumentnie.

- Według mnie to błąd w przekładni, chciałbym już wydobrzeć, żeby móc znowu

spróbować.

Po paru dniach Raimundo z Casandulfów spotkał niespodziewanie swojego kuzyna

artylerzystę, Camila.
- A ty co?

- Chyba widzisz, dostałem.
- Gdzie?
- W piersi. "

- Boże święty!

Dona Maria Auxiliadora Mourence, wdowa po Porrasie, zainaugurowała dziesięcioma

pesetami zbiórkę na zakup broni za granicą.

- Jeżeli każdy Hiszpan da po tyle, zbierze się prawdziwy kapitał.
Szalona Bazyliszka z Tonaleiry jest frontową matką biednego Pascualińa Antemila

Cachiza, kaprala z 8 pułku piechoty Zamora, pisze do niego co tydzień i posyła mu czekoladę
i tytoń, kapral Antemil został zabity, ale Bazyliszka o tym nie wie i wciąż posyła mu
czekoladę i tytoń, a w niektórym tygodniu nawet i kawałek kiełbasy, ktoś z tego korzysta, bo
tam nic się nie marnuje. Na sali nr 5 tylko Raimundo z Casandulfów i jego kuzyn mają
własne szczoteczki do zębów.

- A pastę do zębów?
- Też, mają tubkę perborolu na spółkę.
Pewnego ranka siostra Catalina zjawiła się ze szczoteczką do zębów w ręce i powiedziała

do poturbowanych żołnierzy:

- Nie wiem, czy to w ogóle was czegoś nauczy, bo jesteście straszne ćwoki, niech Bóg da

mi cierpliwość! Higiena jest bardzo ważna, musicie wszyscy dbać o czystość, żeby wyginęły
mikroby, zrozumiano? Jako że u was szczoteczki do zębów mają tylko ci dwaj Galicyjczycy -
czy wam nie wstyd? żeby tacy Galicyjczycy! - poprosiłam pułkownika o przydział
szczoteczki na tę salę, i oto ona.

Siostra Catalina pokazała wszystkim szczoteczkę w kolorze karmelu.
- Każdy widzi?
- Tak jest. siostro.
- W porządku, więc od tego wieczoru, w czasie odmawiania różańca, będę wam myła zęby,

wszystkim po kolei, od jednego końca sali do drugiego.

Suka Wespora dostała kolki i zdechła, widać wuj Cięto poprzedniej nocy zwymiotował

pokarm bardzo niestrawny i zaprawiony alkoholem i psina nie przetrzymała. Natomiast
Carewicz, chart rosyjski panienki Ramony, wygląda doskonale i wytwornie, aż przyjemnie
popatrzeć.

- Jesteś pewien, że nie powinnam zmienić mu imienia?

- Czy ja wiem, moja droga... może nie wołaj go po imieniu.

Alifonso Martinez uratował skórę, bo ukrywał go ksiądz z San Miguel de Bucinos, nikt nie

wiedział, gdzie przebywa, no oprócz Dolores, gospodyni don Merexilda, Puszczyk też nie
odważyłby się stawiać wobec księdza.

- Nie pokazał się tutaj?
- Nie, całe wieki go tu nie było.
Raimundo z Casandulfów i jego kuzyn artylerzysta Camilo mieli łóżka obok siebie

przedzielone szafką nocną, nocnik też mieli wspólny; zmarł taki jeden, który się nazywał
Aguirre, krew mu się rzuciła ustami i umarł, więc to wykorzystali i poprosili siostrę Catalinę
o przeniesienie.

- Kto ukradł zapalniczkę zmarłego?
- To nie ja, siostro, mogę przysiąc.
Zrobił to Isidro Suarez Mendez, który zawsze kradł wszystko nieboszczykom, pieniądze,

zapalniczkę, papierośnicę, zegarek, fotografie, ale ja nie miałem powodu, żeby go oskarżać,
siostra Catalina byłaby gotowa wyrzucić go na ulicę.

- Wierzę ci, Galicyjczyku, nie jesteś specjalnie godzien zaufania, ale ci wierzę.

Siostra Catalina była bardziej kobieca niż biedna Angustias Zońan Corvacin, świeżo

upieczona mężatka, którą mąż porzucił w półtorej godziny po ślubie i która oczywiście poszła
do klasztoru.

- I co się z nią stało?
— Nie wiem, nigdy więcej o niej nie słyszałem, możliwe, że zmarła na anemię.
- Tak, to prawdopodobne.
- Mogło się też zdarzyć, że ugryzł ją bąk i teraz jest kulawa.
- Też możliwe.
Przez szpital idą panienki z instytucji "Fronty i Szpitale" i niosą nam pomoc, mówi się na

nie margarytki na cześć żony Don Carlosa VII, markiz de Bradomin odwiedził królewską
parę na ich dworze w Estelli, opowiada o tym Valle-Inclan w Sonacie zimowej; margarytki
rozdają szkaplerzyki i paczki papierosów pomiędzy rannych żołnierzy, a także wełniane
skarpetki, ciepłe podkoszulki, swetry i inną odzież oraz butelki koniaku takich marek jak Tres
Ceros firmy Osborne, Tres Copas firmy Gonzalez Byass i Tres Cepas firmy Domecą, drapią
w gardle jak terpentyna, doprawdy, tak nas traktują, jakbyśmy byli biedakami z konferencji
świętego Wincentego a Paulo. Margarytki noszą koszule khaki i czerwone berety, ponieważ
są karlistkami, to jasne, częściej mówi się o nich karlistki, ich szefowa, dońa Maria Rosa
Urraca Pastor, a może Rosa Maria, nie wiem, jest nie pierwszej młodości, ale artylerzyście
Camilowi bardzo się podoba.

- To bardzo dobra kobieta i mnie ona przypomina generała Silvestre, don Manuela

Fernandeza Silvestre, tego od klęski w Annual.

- Chyba nie z powodu wąsów.
- Nie, z postawy, ze sposobu chodzenia.
Casiano Areał, dyrektor fabryki herbatników "Biszkopcik Hiszpański", dawniej

"Biszkopcik Angielski", był jedynym człowiekiem, który potrafił dać sobie radę z doną Ritą,
kiedy wpadła w furię.

- Casiano, powiem panu, niech Bóg mi wybaczy, ale jeżeli mój mąż jeszcze raz nie wydoli,

kiedy tyle forsy w niego włożyłam, to przysięgam panu, że go zabiję, jak Bóg na niebie, że
zabiję!

- No proszę się uspokoić, musi mieć pani trochę cierpliwości i dobrze odżywiać don

Rosenda, to bardzo ważne, jak chce pani mieć z niego pożytek, niech mu pani daje żółtka
utarte z cherry.

Trzy margarytki odwiedziły salę nr 5, w koszyczku przyniosły prezenty.
- Żołnierzyku, udekoruję cię szkaplerzykiem Najświętszego Serca, żeby cię strzegł od

wszelkiego złego, popatrz, co tu jest napisane: Zatrzymaj się kulo, Serce Jezusa jest przy
mnie.

Artylerzysta Camilo zbladł, wszystka krew odpłynęła mu z twarzy.
- Nie, nie, dziękuję bardzo, niech pani udekoruje kogo innego, błagam panią, bardzo panią

proszę, miałem taki jeden przypięty agrafką do bluzy i nie ma jeszcze miesiąca, jak mi go
wyjęli przez plecy, przepraszam panienko, ale dla mnie Najświętsze Serce to bujda.

Margarytka się wściekła, wyglądała, jakby ją kto kłuł płonącymi banderillami.
- To są kpiny! Gardzisz Najświętszym Sercem Jezusa? To czerwony!
Siostra Catalina przejęła sprawę w swoje ręce i obroniła artylerzystę Camila, nikt nie będzie

obrażał jej żołnierzy.

- Won stąd, bezczelna suchotnico! Wynocha! Moich chłopaków nikt się nie będzie czepiał!

Rozumiesz? Won stąd i proszę mi na drugi raz nie wchodzić na salę bez pozwolenia!

Siostra Catalina była kobietą dzielną i nieustępliwą, trudno z nią było wygrać, dla niej my,

ranni żołnierze, stanowiliśmy dwie rzeczy: świętość i własność; to dotyczyło tylko
Hiszpanów, nie akceptowała ani Włochów, ani Maurów.

- O nie, tych niech sobie doglądają ich własne zakonnice, jeżeli takie mają, tutaj nie chcę

mieszaniny.

Casimiro Bocamaos, kościelny z Santiago de Torcela, ma duszę na ramieniu.
- Pan wierzy, że uratujemy się z tej całej nawałnicy?
- Prawdę mówiąc, nie wiem, człowiek dużo wytrzyma, miejmy nadzieję, że tak.
Raimundo z Casandulfów i jego kuzyn kiedy poczuli się lepiej i mogli się już poruszać,

mieli zwyczaj wyskakiwać wieczorami do kawiarni "Pod Dwoma Lwami" na ulicy generała
Moli, kiedyś Portales, siostra Catalina dawała im kwitek na kawę, kieliszek i cygaro dla

każdego, czasami zabierali ze sobą Chomina Galbarrę Larraona, karlistę z Legii
Cudzoziemskiej w Lacar, który nie miał ani rąk, ani oczu, bomba Laffitte wybuchła przed
czasem i urwała mu ręce i wyłupiła oczy i trzeba mu było podawać kieliszek i papierosa do
ust, do kawiarni miał też zwyczaj przychodzić jeden legionista kubański, prawie Mulat, także
ślepy, który w wolnych chwilach podśpiewywał sobie son z następującym refrenem:
mieszkam sobie hen pod lasem, zarabiam na chleb kutasem, Chomin był bardzo poczciwy i
budził litość, więc Raimundo z Casandulfów czytał mu gazetę "Nowa Rioja", najgorzej było,
jak pewnego wieczora zachciało mu się iść na dziwki, widać naszły go sprośne myśli, lokal
znajdował się po drugiej stronie rzeki, pomiędzy rzeźnikiem a fabryką urządzeń
elektrycznych, u Leonory są tylko dwie prostytutki, Urbana i Modesta, jej córki, chude i
smutne, które zażywają tricalcinę, ich ojca zastrzelono, bo należał do związków zawodowych,
u Leonory przyjmuje się gości w kuchni i jest tylko jedna sypialnia, cała obwieszona
świętymi obrazkami, aż człowiekowi zaczyna być głupio, święta Ryta z Cascii, Niepokalane
Poczęcie, Najświętsze Serce Jezusa, święty Józef ze swoją gałązką tuberozy, Dzieciątko Jezus
z Pragi, jest tam też żelazne łóżko, szafka nocna, jedno krzesło, jeden stołek, budzik, nocnik,
miednica do mycia rąk i przenośny bidet, tabletki kalium hipermanganicum są
przechowywane w wazie do zupy, Urbana i Modesta zaczęły płakać i nie chciały się zająć
Chominem.

- Nie, nie, człowiekowi aż coś się robi, biedaczyna nie ma nawet czym się przytrzymać.
Leonor powiedziała do Raimunda z Casandulfów:
- One są młode i jeszcze nie potrafią wziąć się w kupę, ale ty się nie martw, to stworzenie

nie odejdzie stąd z niczym, nie bój sieja się nim zajmę, ślepy jest, to będzie mu wszystko
jedno, zobaczysz, poczekaj, tylko się trochę umyję i popryskam wodą kolońską.

Celso Masilde, czyli Plama, przebywa w Logrono, jest żołnierzem 24 pułku piechoty

Bailen. Plama potem przyłączył się do partyzantki, najpierw walczył z Bailarinem, a później z
Benignem Garcią Andrade, Foucellasem, wielu sądzi, że go zabili w górach gdzieś w 1950
czy 51, kiedy policja zrobiła na nich zasadzkę, ale to nieprawda, spotkałem go w Tucupita,
stolicy Terytorium Delta Amacuro w Wenezueli, w 1953, Plama ożenił się z uroczą grubaską,
Flor de Perlą Araguapiche, i zajmował się klasyfikowaniem ryb w Orinoco. Raimundo z
Casandulfów i jego kuzyn wpadli w tarapaty w związku z aferą, jaka wybuchła w konsumie
szpitalnym, gdzie zginęło ponad 40 serów, pułkownik wpadł w furię.

- Trzeba ten motłoch nauczyć rozumu, zwolnić wszystkich, którzy mogą się ruszać, i

skierować na leczenie ambulatoryjne, niech idą w diabły.

Raimundo z Casandulfów i jego kuzyn znaleźli się ni stąd, ni zowąd na ulicy.
- To niesprawiedliwe - skarżyli się siostrze Catalinie - my nie mamy nic wspólnego z

kradzieżą, a teraz nas wyrzucają na ulicę za złodziejstwo, i do tego nie wyleczonych do
końca, najgorsze, że pułkownik nawet nie chce z nami gadać.

- Cierpliwości, chłopcy, w wojsku trzeba mieć cierpliwość i umieć wiele wytrzymać.
Narzeczony Clarity, córki don Jesusa Manzandeo, nazywał się Ignacio Araujo Cid i był

urzędnikiem Banku Pastor w sekcji kredytów indywidualnych, kiedy don Jesus zaczai robić
zapiski w swoim notatniku, Ignacia opanowała zgroza i zgłosił się na ochotnika, zabili go,
ledwie przybył na front. Raimundo z Casandulfów i jego kuzyn weszli do kawiarni "Pod
Dwoma Lwami".

- Chwilowo najlepiej poszukać jakiegoś pensjonatu, a potem jak Bóg da. Mnie zostało

trochę pieniędzy, możemy poprosić Ramonę, żeby nam przesłała czek, zresztą zobaczymy,
czy nam starczy forsy, czy nie.

Raimundo z Casandulfów i jego kuzyn nie byli całkiem wyleczeni, to fakt, ale jakoś mogli

sobie radzić, więc sytuacja nie była aż tak groźna, w ciągu dwóch czy trzech godzin byli już
zainstalowani w pensjonacie "Estellesa" należącym do dońi Pauli Ramirez, na ulicy Herrerias,
niedaleko zakładu usług pogrzebowych "Pastrana", całodzienne utrzymanie dwie pesety
siedemdziesiąt pięć, wliczając pranie.

- Tu nam będzie dobrze, zobaczysz.
Robin Lebozan spędza wieczory u panienki Ramony, obydwoje czują się winni za coś, za

co nie ponoszą żadnej winy, tak niekiedy bywa i nie ma na to rady, można tylko czekać, aż
czas zrobi swoje.

- Mam wrażenie, że myliłem się od początku do końca, Moncha, być może straciłem zbyt

wiele energii na osądzanie i gardzenie, tak też nie można żyć, życie biegnie innymi drogami,

ja jestem bardzo przerażony, bardziej niż ty, myślę, że za pięćdziesiąt lat ludzie jeszcze będą
w kółko roztrząsali to szaleństwo, bo to jest szaleństwo, a z tymi błaznami, z tymi bohaterami
religijnymi i politycznymi, trzeba uważać, bo z nimi nigdy nie wiadomo... chciałbym, żebyś
mi puściła na gramoli poloneza Chopina albo żebyś mi to zagrała na pianinie, lepiej, jeśli mi
zagrasz na pianinie... od tylu dni nie mamy żadnej wiadomości o Raimundzie. Ciekawe, co u
niego. Nawet sobie nie wyobraża, jak nam go brakuje... dzisiaj z przyjemnością wypiłbym
kieliszek wina... jakie dziwne jest to wszystko, Moncha. Nagle zrobiło mi się bardzo wesoło,
zobaczymy Jak długo to potrwa... nie mogłabyś unieść trochę spódnicy?

Panienka Ramona siedzi w swoim bujanym fotelu i uśmiecha się w milczeniu, kiedy bardzo

powoli unosi w górę spódnicę.

- Wedle życzenia.
Mąż dońi Pauli Ramirez nazywa się don Cosme i jest kopistą w oddziale Ministerstwa

Finansów; don Cosme jest niziutkim wymoczkiem, ale chodzi zawsze odstawiony, włosy
smaruje argentyńską brylantyną marki Gomina Argentina, a w niedzielę, żeby się rozerwać, a
także żeby zarobić uczciwie parę groszy, gra na sakshornie w orkiestrze miejskiej takie
kawałki jak: Legenda pocałunku, Ślub Luisa Alonso, Stangretka, jota La Dolores, dona Paula
jest piersiasta i władcza, a męża ma po to, żeby biegał na posyłki i żeby go nazywać
Beethovenem z bezgraniczną wprost ironią.

- Beethoven, leć po szpinak, tylko się nie grzeb! Przynieś mi też węgla drzewnego i skocz

do zakładu pogrzebowego, dowiedz się, dla kogo była ta luksusowa trumna, którą wynosili
dzisiaj rano.

- Już idę, Paulito, pozwól mi tylko przejrzeć gazetę.
- Wsadź sobie gdzieś twoją gazetę! Najpierw obowiązek, a potem przyjemność!
- Dobrze, już dobrze.
Jest nas pięciu pensjonariuszy doni Pauli: ksiądz don Senen Ubis Tejada, cierpiący na

bronchit, brygadier piechoty w rezerwie don Domingo Bergasa Arnedillo, astmatyk, technik
dentystyczny don Martin Bezares Leon, chory na zapalenie jąder, i my dwaj, ranni podczas
działań wojennych.

- Byłoby gorzej, gdybyśmy do tego byli głupi i starzy, nie sądzisz?
- Jasne, że tak!
Artykuł 2 przepisów o filantropii z 1852 r. mówi, że opieki wymagają w pierwszym rzędzie

umysłowo chorzy, głuchoniemi, ślepi, ułomni i zniedołężniali, być może nie jest to
pozbawione racji. Właściciele pensjonatu mają tylko jedno dziecko, córkę Paulite, która jest
odrażająca, biedaczka wygląda jak mysz ściekowa, a poza tym ma wąsy, zarost na policzkach
i nosi okulary, jednym słowem maszkara, prawdziwa maszkara.

- Dlaczego jej nie poderwiesz? Myślę, że jakbyś tylko trochę się nią zajął, to może by nas

lepiej zaczęli karmić, jesteś mocny w gębie, czemu nie spróbujesz?

- Do cholery, dlaczego ty nie spróbujesz?
Raimundo z Casandulfów i jego kuzyn artylerzysta Camilo chodzą na opatrunki i na

zastrzyki do szpitala, jak wiadomo, zalecone leczenie ambulatoryjne, siostra Catalina w
dalszym ciągu daje im kwitki; po paru dniach, przy kawie, zaczyna się rozmowa.

- I co mi powiesz o całej sprawie z Chojrakiem i z Cidranem Segade?
Raimundo z Casandulfów robi się poważny i zniża głos.
- Nic, co mam ci powiedzieć?
A jego kuzyn, artylerzysta Camilo, pociąga łyk koniaku i mówi patrząc w ziemię:
- Jak myślisz, co powinniśmy zrobić?
- Nie wiem, na razie musimy mieć cierpliwość i z nikim nie rozmawiać na ten temat, trzeba

poczekać, aż się to wszystko skończy i rodzina będzie się mogła zebrać i zadecydować, nas
Moranów jest wielu, a Guxindów jeszcze więcej, wszyscy, którzy przeżyją, powinni się
wypowiedzieć, wiadomy człowiek musi zapłacić za swoją zbrodnię, to go nie minie, nie bój
się, nami rządzą prawa, ale mówmy o czym innym, co ma być, to i tak będzie.

Artylerzysta Camilo prosi o dwa następne kieliszki. t - Masz więcej kwitków? i - Nie, ale

jak pić, to pić.

Kiedy przynoszą im koniak, Raimundo z Casandulfów mówi po chwili zadumy:
- Popatrz, wznosząc toast nawet nie możemy powiedzieć za zdrowie!
Galicia jest oddalona o cztery dni jazdy pociągiem, to kawał drogi.
- Gdybym mógł, to bym w tej chwili pojechał do kraju.

- Popatrz, ja też! A do tego oddałbym karabin pierwszej napotkanej osobie.
Zdrowie Raimunda z Casandulfów i jego kuzyna artylerzysty Camila stopniowo się

poprawiało, ale oni nudzili się jak mopsy, a przy tym byli bez grosza, z partyjki pokera w
barze "Iberia" starczało im tylko na bieżące opłacanie pensjonatu, zresztą nie chcieli też
zbytnio ryzykować, Paulita, nie dość że była szpetniejsza od Lucyfera, to na dodatek okazała
się cnotliwa, jak to pozory mogą mylić, i artylerzysta Camilo, chociaż starał się, jak mógł, i
robił dobrą minę do złej gry, nie zdołał uwieść jej dla pieniędzy.

- A może dla chleba.
- Chyba tak, zbytnio się pan nie pomylił, dla chleba.
Kiedy żona don Atanasia Higuerueli Martina, który pochodził z miejscowości Tabanera la

Luenga w prowincji Segowia, prestidigitatorstwo, kartomancja, hipnoza, czytanie w myślach
i przewidywanie przyszłości, czy przypadkiem nie był trochę masonem?, uciekła z Maurem,
don Atanasio pienił się ze złości. - Czyż to nie dziwka, żeby uciec z mahometaninem?

- I wie pan. gdzie teraz jest?
- Nie, i w ogóle mnie to nie obchodzi, już ją wykreśliłem z mojego życia.
- O cholera!
Rozmowy o kobietach zazwyczaj znacznie poprawiają męskie samopoczucie!
Artylerzysta Camilo próbował wprowadzić weselszy nastrój.
- Panie Higueruela, niech pan posłucha, wiadomo, jakie są kobiety, jedne to dziwki, inne są

kulawe, inne głuche, inne mają zapalenie spojówek, inne oberwaną macicę, innym śmierdzi z
ust, inne mają krzywy kręgosłup, inne uciekają z Maurem albo z chrześcijaninem, to na jedno
wychodzi, inne chcą cię sprowadzić na dobrą drogę i zrobić z ciebie pożytecznego1
człowieka, szlag by trafił! wtedy cały dzień wygłaszają ci kazania, co masz robić, dają ci rady
i żądają wyjaśnień, tak jakbyś sam nie mógł sobie poradzić, są jak przykładne matki, sam
diabeł by tego nie wytrzymał, dlaczego nam nie dadzą spokoju? prawdopodobnie dlatego, że
nie mogą. Kobiety są niezłe, to wiadomo, no, nie wszystkie, taka Paulita, żeby daleko nie
szukać, jest nieporozumieniem, czymś niestrawnym, ale ogólnie są niezłe, najgorsze, że są
takie dokuczliwe i że cały czas chcą wszystko organizować... Ale, ale, zna pan kogoś w
szpitalu w Nanclares de Oca?

- Nie, a bo co?
Robin Lebozan spędził całą noc na pisaniu, czuje się rozstrojony i przygotowuje sobie kawę

na maszynce spirytusowej, trzeba tylko zapalić knot, przynajmniej kawa będzie gorąca,
między jednym łykiem a drugim Robin Lebozan czyta to, co napisał, i przymyka oczy, żeby
pomyśleć.

- Tak, zasłużyłem na kawę, nie ma wątpliwości, są sprawy bardzo odległe i sprawy bardzo

bliskie, pamięć miesza daty wydarzeń i nazwiska osób, pamięć jest obojętna, tak naprawdę to
wszystko stało się już bardzo odległe, wtedy Benicja była jeszcze dzieckiem, a świeżo
owdowiała Adega wyglądała całkiem apetycznie, Moncha zawsze była bardzo elegancka,
różne historie cisną mi się do głowy, a w naszej rodzinie nigdy nie było rozsądnego
testamentu, to nie jest rachunek sumienia, choć na to wygląda, Raimundo zawsze lubił szukać
przygód w górach, ja nigdy nie miałem do tego zdrowia, pamiętam, jak mi powiedział
któregoś dnia: idę na dzika i na wilka, ale do królika nie będę strzelał, to dobre dla
Kastylijczyków, którzy rano wychodzą ze strzelbą w pole i strzelają do wszystkiego, co się
rusza, może przypadkiem będzie żywe, gołąb, królik, dzieciak, im tam bez różnicy.
Raimundo przebywał z wyspiarzami z delty Missisipi, którzy mówili po hiszpańsku... jeden
facet powiedział do drugiego ni w pięć, ni w dziewięć: Niech pan sobie nie robi złudzeń,
człowiek mądry to jest po prostu bałwan, który umiera młodo...

Robinowi głowa opadła na piersi i usnął właśnie wtedy, kiedy myśli zaczęły mu się mącić

pod czaszką, nieomylny znak, że nadchodzi sen, wszyscy to znają.

- Dlaczego nie położyłeś się do łóżka?

Tanis Gamuzo wyrywa pokrzywy lewą ręką, wstrzymując przy tym oddech, pokrzywy

parzą tylko tych, którzy się dają, łatwo wyrwać je tak, żeby nie parzyły, psy wyją z nudów, a
także wtedy, kiedy jest pełnia i kiedy zapowiadają czyjąś śmierć, a łabędzie z ogrodu
panienki Raniony, Romulus i Remus, które muszą już być stareńkie, oczywiście jak na
łabędzie, żeglują po stawie apatycznie, to ich stałe zajęcie. Tanis Gamuzo śmieje się pod
wąsem, kiedy słucha o tym, że zło trzeba wyrywać z korzeniami.

- Ja może jestem kurwą, ale ty jesteś rogacz, a to jeszcze gorsze. A jak chcesz, to ci to

powiem przed wszystkimi i przed szefową, jeśli w tej chwili nie wyjdziesz, i do tego potulny
jak baranek, powtórzę ci to na środku salonu, słyszysz?

Marta Portugalka nienawidzi Eutela, czyli Pantalona, nie może na niego patrzeć od tego

dnia, kiedy napluł na ślepego Gaudencja.

- Dlaczego nie naplujesz na mnie? Ja noszę spódnicę, a ty spodnie, ale i tak nie będziesz

miał odwagi, bo jesteś nędznikiem i śmierdzącym gnojem, jeśli tylko spróbujesz, zabiję cię,
przysięgam, że cię zabiję.

Szlaja wyrzuciła Pantalona na ulicę, a Martę Portugalkę odesłała do kuchni.
- Ty mi się tu nie pokazuj, ani mi się waż, a ty napij się kawy i trochę ochłoń, dziś będzie

dużo roboty, bo przyjechała włoska kompania.

Don Yenancio Leon Martinez, pisarz sądowy w sprawach handlowych, genealog i

numizmatyk, jest tyleż słabego zdrowia co skurwysyńskiego charakteru, a do tego całymi
dniami ssie pastylki mlecznokawowe marki Yiuda de Solano i ma brudne myśli, don
Yenancio popełnił samobójstwo na cmentarzu miejskim Santa Maria del Carmen, tak
nazywają cmentarz w Logrono, mało kto o tym wie, cmentarz leży przy drodze do Mendavii,
idąc przez Kamienny Most nie trzeba przeskakiwać Małego Ebro, za rzeźnikiem, za fabryką
urządzeń elektrycznych i za domem Leonor, don Yenancio przedtem zaszedł do Leonor,
poprosił Modestę i spuścił się w nią kogucim strumyczkiem, strumyczkiem cienkim jak z
bukłaka, szybko i bez zbytniego zaangażowania, Modesta zauważyła, że był jakby
roztargniony.

- Don Yenancio był jakiś dziwny, nie chciał, żebym mu obmyła przyrodzenie kalium

hipermanganicum, i zaczął się modlić do Jezusa Chrystusa, miał też mdłości i trochę zezował,
może go co bolało, głowa albo zęby, skąd ja tam mogę wiedzieć.

Don Yenancio lubił muzykę i grał na harfie z wyczuciem, harfa pisał charfa, przez ch.
- Czy to panu nie przypomina Króla Dawida?
- Czy ja wiem, nie, mnie to przypomina Mary Picford."
Don Yenancio nie zabijał ludzi, ale golił kobiety, tylko czerwone, ogolił mnóstwo kobiet,

wyglądały bardzo śmiesznie, golił kobiety, a potem walił kapucyna.

- Też upodobanie! A co z tego miał?
- Otóż nie wiem, a najgorsze, że teraz już nie będzie można go o to spytać.
Don Yenancio zaczął przejawiać dziwactwa i osobliwe skłonności, od momentu kiedy

wyjechał monsignore Mugica, biskup z Yitorii po stronie nacjonalistów, musiało to być
gdzieś w połowie października, don Yenancio był bardzo wrażliwy i bardzo wierzący i od
tamtego czasu już nigdy nie wrócił do równowagi.

- Posłuchaj, Modesta, tego złotego funta dasz swojej matce o zachodzie słońca, nie

wcześniej, to prezent ode mnie, powiedz jej, żeby go dobrze schowała i nie pokazywała
nikomu.

Don Yenancio przyszedł na cmentarz gdzieś około szóstej wieczorem, uklęknął przed

grobem swoich rodziców, don Miguela i doni Adoración, i odmówił za nich różaniec z
wielkim namaszczeniem, tylko tajemnice bolesne, żadnych tajemnic chwalebnych ani
radosnych; kiedy zapadł zmierzch, wlazł do jakiejś niszy, ściągnął spodnie i slipy, zaczął
sobie pocierać obwisłe lepkie genitalia i wypił truciznę razem z butelką czerwonego
wytrawnego wina marki Franco Espanola, winiarnia była niedaleko, don Yenancio już więcej
nie otworzył oczu, ale widać, że czegoś się wystraszył, bo wypadła mu sztuczna szczęka.

- Popatrz pan, ale sobie wymyślił!
- No tak, ten don Yenancio zawsze był trochę dziwny, taka jest prawda.
Robin Lebozan obudził się lekko zamroczony i z bólem w kościach.
- Dać ci aspirynę i talerz zupy?
- Nie, zamiast zupy daj mi kawy z mlekiem, mam ochotę na kawę z mlekiem.
Robin Lebozan zaczął trząść się na całym ciele, panienka Ramona dała mu jeszcze dwa

koce i glinianą butelkę z gorącą wodą na nogi.

- To na gorączkę, leż spokojnie, jak się zaczniesz pocić, poczujesz się lepiej... Tylko tego

nam brakowało, żeby dać ludziom powód do gadania!

Robin Lebozan nie mógł dojść do siebie przez trzy dni, miał wysoką gorączkę i zaczął

majaczyć.

- Nagadałem dużo głupstw?

- Nie, tak jak zawsze, zrobiłeś mi scenę zazdrości i nazwałeś mnie niewierną żoną...
Panienka Ramona uśmiechnęła się z miną kobiety mądrej i zrównoważonej.
- Ja nigdy nie myślałam o tym, żeby wyjść za ciebie, Robin, ja prawie nigdy nie robię sobie

płonnych nadziei na nic.

Robin odpowiedział jej z szarmanckim uśmiechem:
- Wybacz mi, Moncha, widocznie ja o tym myślałem, cóż chcesz! ja zawsze robiłem sobie

płonne nadzieje na wszystko.

Artylerzyście Camilowi oddano plecak i odesłano go do domu z powodu tego postrzału w

pierś, nie ma tego złego, co by na dobre nie wyszło, a tu kto przeżywa, ten wygrywa. O rany,
ale mu łupnęło w potylicy! To było wtedy, kiedy mu wyjmowali Najświętsze Serce przez
plecy, lekarze nie byli zbyt biegli ani w anestezji, ani w posługiwaniu się lancetem, w
papierkowej robocie także nie, wiadomo, kto się władzą cieszy, ten się już nie spieszy, widać
mieli nawał pracy, w Zarządzie Wojskowym wydano mu papierek z dwoma albo trzema
stemplami w kolorze fioletowym: Z rozkazu jego Ekscelencji Pana Generała wydaje się
bezpłatny bilet na rzecz szeregowca 16 Pułku IV Korpusu Artylerii Lekkiej Camila N. N. na
przejazd z jednostki do miejscowości Negreira (La Coruna), w celu osiedlenia się tam na stałe
w związku ze stwierdzeniem przez Wojskowy Trybunał Medyczny niniejszej placówki
niezdolności do czynnej służby wojskowej. Bilet uprawnia do przejazdu pociągiem na koszt
Państwa. Uprasza się władze na trasie przejazdu o nieutrudnianie podróży oraz o udzielenie
mu w razie potrzeby wszelkiej pomocy i wydawanie przysługujących mu racji
żywnościowych. Logrońo, 21 czerwca 1937 r. I Rok Zwycięstwa. Gubernator Wojskowy,
podpis nieczytelny.

- A czemu go nie skierowano do Padrón?
- Nie wiem, może uciekał od narzeczonej, z którą nie chciał się żenić, kto go tam może

wiedzieć.

Dowódca brygady wręczając mu dokument uśmiechnął się kwaśno i powiedział:
- Szlag by trafił! Dla ciebie wszystko się już skończyło i jesteś gość, niech tam, żeby ci

wyszło na zdrowie, wy, hultaje, zawsze macie szczęście.

- Tak jest.
Nagle poczuliśmy się tak, jakbyśmy rozmawiali o zdobyciu Mezopotamii. Don Bregimo,

ojciec panienki Ramony, nie chciał, żeby go pochowano boleściwie i nudnie, don Bregimo
zawsze bardzo szanował życie, grał na banjo fokstroty i charlestony i kazał puścić sztuczne
ognie w czasie swego pogrzebu. Robin Lebozan powiedział do panienki Ramony:

- Ciebie uratował twój ojciec, a wiesz dobrze, że mnie nikt nie może uratować od nudy, to

bardzo smutne, Moncha, bardzo smutne, wierz mi.

Mój wuj Claudio jest bardzo stary, ale na wszystko patrzy ze spokojem, to, co się może

wydarzyć na tym nędznym świecie, ani go ziębi, ani grzeje.

- Wszystko to są awanturnicy, mój synu, wprawdzie przygoda też może być sensem życia

mężczyzny, to prawda, popatrz na Cecila Rhodesa, na ten przykład, albo na Amundsena,
zdobywcę Bieguna Południowego, który zmarł na Biegunie Północnym, ale to inna sprawa,
najgorzej kiedy szafuje się śmiercią, Hiszpania nie jest rzeźnią, ci fałszywi gówniani
bohaterowie nie chcą pracować i wolą się awanturować, liczyć na cud i rzucać wyzwanie
Bogu i jego zamierzeniom. Najgorsze, co może ci się przydarzyć, to to, że stracisz życie,
wszyscy stracimy życie wcześniej czy później, ale oni przedtem stracą godność, rozumiesz, o
co mi chodzi, i honor, bo po awanturze przyjdzie głód, zawsze tak się dzieje, a potem nędza
duchowa, licytacja sumień.

Raimundo z Casandulfów poczuł się gorzej, noga mu spuchła, temperatura podskoczyła do

38,5 ° i musieli go znowu wziąć do szpitala, tym razem w Nanclares de Oca.

- Zna pan kogoś ze szpitala w Nanclares de Oca?
- Tak, dlaczego pan pyta? Ja prawie wszędzie mam znajomych.
- O rany, ale facet! Niektórzy to mają szczęście!
W szpitalu w Nanclares de Oca Raimundo z Casandulfów zaprzyjaźnił się z kapralem

karlistów Ignacjem Aranarache Eulate, Pieczeniarzem, do którego don Cos-me, właściciel
pensjonatu grający na sakshornie, dał mi list polecający.

- Jak się czuje dona Paula?
- Bardzo dobrze, jak zwykle zarządza pensjonatem.
- A Paulita? Ale szpetne jest to brzydactwo!

- Też dobrze, w ubiegłym miesiącu miała kolkę.
- Święty Boże! Nad Orense, o wiele mil stąd, szaleje burza z piorunami, Szlaja owija się w

swoją chustę z Manili usianą Chińczykami o twarzyczkach z kości słoniowej, jest ich chyba
trzystu, a może więcej, i odmawia litanię do Matki Boskiej, turris davidica, ora pro nobis,
turris eburnea, ora pro nobis, domus aurea, ora pro nobis, chusta Szlai to chyba najpiękniejsza
manilska chusta w całej prowincji, a nawet w całej nacjonalistycznej Hiszpanii, ani Pepita z
Saragossy, ani Lola z Burgos, ani Apaszka z La Coruna, ani Petra- z Salamanki, ani
Chiclanera z Sevilli, ani Turczynka z Pampeluny, ani Ekierka z Granady nie mają nawet
podobnej, chusta Szlai to prawdziwe cudo.

- Ile pani chce za nią, dona Pura?
- To nie na sprzedaż, kawalerze, choćby mi pan dawał nie wiem ile, ta chusta nie wyjdzie z

mego domu.

Święty Kamil z drewna, którego mi zrobił Marcos Albite, jest niezrównany, ma głupkowaty

wyraz twarzy, ale wyszedł świetnie, aż przyjemnie popatrzeć.

- Nie bierz go na wojnę, możesz go zgubić albo uszkodzić.
- Nie, dam go na przechowanie panience Ramonie. j. - A nie będzie się z nas śmiała?
- Nie sądzę, panienka Ramona jest bardzo miłosierna i dobrze wychowana.
- O tak, to prawda.
Władze nigdy się o tym nie dowiedziały, ale don Atanasio Hłgueruela, ten Segovianin

znający się na magii, któremu żona uciekła z Maurem, był kawalerem róży i krzyża, na
ramieniu miał wytatuowaną wstęgę i cztery róże, rzecz w tym, że nigdy nie zawijał rękawów.
Don Atanasio wierzył w reinkarnację dusz, w braterstwo między narodami i w powszechną
grawitację.

- Panie Higueruela, niech pan posłucha, ostrożność wymaga, żeby pan swoich poglądów nie

wyrażał na głos, ten ostatni ewentualnie przejdzie, choć z pewnymi zastrzeżeniami, ale dwa
pozostałe najlepiej zmilczeć, ludzie są złośliwi i to może się nie podobać.

- Tak pan uważa?
- Człowieku, gdybym tak nie uważał, tobym nie mówił!
Ślepy Gaudencjo nie pozwala sobą dyrygować.
- Gaudencjo, pesetę za mazurka.
- Zależy jakiego.
Rosalia Trasulfe, Głupia Koza, nigdy się na nic nie skarży.
- Wykazałam cierpliwość i Bóg mnie wynagrodził, bo mogłam go zobaczyć nieżywego,

wyglądał jak kot rozjechany przez ciężarówkę, to, co powinniśmy robić, to czekać, zawsze
czekać, w końcu Pan Bóg wytrąci z ręki broń i temu najważniejszemu, a ten sukinsyn, który
teraz gnije w ziemi, nie był znowu taki najważniejszy, nie muszę chyba przysięgać, bo pan to
i tak wie.

Ignacjo Aranarache Eulate, Pieczeniarz, uczył się na księdza w seminarium w Tudeli, ale

nie doczekał święceń, zdążył zrezygnować w porę, teraz studiuje prawo w Yalladolid, jest już
na III roku, chłopak jest bardzo poczciwy, nieco za niski, tak, lecz bardzo poczciwy, kula
przeszyła mu obie nogi, ale już czuje się znacznie lepiej.

- A ten pieprzony don Cosme, dalej gra na sakshornie?
- A gra, i myślę, że całkiem nieźle.
- A jak mu idzie w biurze?
- Nie wiem, wyobrażam sobie, że tak jak zawsze.
Pieczeniarz mówi z dużym podziwem o jednym swoim krewnym, dalekim wuju, don Jose

Marii Iribarrenie, autorze książki Z generałem Mola. Nie publikowane f akty i aspekty wojny
domowej.

- Te stronice przyniosły mojemu wujowi wyłącznie przykrości, gdyż dekownicy z

Salamanki uparli się, żeby mu zaleźć za skórę, i o mało co im się to nie udało.

Nuncina Sabadelle wciąż świadczy miłosierne usługi w stosunku do ślepego Gaudencja.
- Co w tym złego, że mężczyzna i kobieta idą razem do łóżka, żeby sobie poświntuszyć?

Pan myśli, że ślepi nie mają uczuć?

Gaudencjo jest bardzo wdzięczny Nuncini Sabadelle.
- Zagrać ci Nad pięknym modrym Dunajem
- Proszę.
- A tango Ira, Iral

- Też proszę.
Gaudencjo lubi słuchać głosu Nuncini, jest słodki i melodyjny, i dotykać delikatnie jej

pośladków.

Krewny Pieczeniarza był sekretarzem generała Moli, który miał decydujący wpływ na

przebieg wypadków, chwila nieuwagi i generał przyszedłby za późno, a wtedy razem ze
swoim biografem zimny trup, mogliby sobie iść prosto na łono Abrahama, zaciekłym
prześladowcą jego wuja, według Pieczeniarza, był facet, który pisał do "Ya" artykuły na
temat, co trzeba robić, żeby cię nie oszukano przy kupnie używanego samochodu.

- A skąd ma taką władzę?
- A czy ja wiem!
Raimundo z Casandulfów bardzo się boi dekowników czających się w grotach Burgos i

Salamanki, zresztą nie tylko tam, są groźniejsi niż front, to tchórzliwe skurwysyny, tacy są
najgorsi, chcą tylko po cichu się obłowić, chociaż ich herszt rzuca co krok kurwamacią;
nieważne dla nich, że swoją drogę znaczą oszczerstwami, bólem, a nawet śmiercią, przed
śmiercią ludzi się spowiada i spokój, nadmiar zawiści, rozumiesz, co chcę przez to
powiedzieć? nadmiar zawiści, ważne, żeby herszt dostrzegł jego patriotyzm, niech żyje
Hiszpania! Nie jest też konieczne, żeby sprawy załatwić, jak trzeba, i uczciwą drogą,
wystarczy, że skutecznie, po swojemu i bez kłopotów, prawda ryzykowna jest mniej
praktyczna niż pewny banał, to może nie jest nazbyt zrozumiałe, ale ja wiem dobrze, co chcę
powiedzieć, tam, w tych kryjówkach wszystko ujdzie, donos, intryga, szpiegostwo,
dekownicy robią w portki ze strachu, Raimundo z Casandulfów powiedział do artylerzysty

Camila parę dni wcześniej, jeszcze w Logrońo:
- Jak to się skończy, do władzy dojdą pismaki, zobaczysz, ci z sądów i z prasy, i z

propagandy, dekownicy

bardzo dobrze się organizują i zamiast chodzić na dziwki, całymi dniami łamią sobie głowę

nad tym, jak wyjść na swoje, także dużo się modlą, aby zdobyć poparcie żon oficerów od
pułkownika w górę, tylko nie chcą słuchać strzałów, oni zarabiają forsę i zbawiają dusze, my
jak

byliśmy, tak jesteśmy biedni i ryzykujemy życiem, a czasem je tracimy, ale to się nie liczy.

Pieczeniarz też widzi przyszłość w czarnych barwach.

- Najdzielniejszymi bykami zawsze kierują przewodniki stada, to jest jasne jak słońce, jak

też nie widzę lepszego rozwiązania, to niesprawiedliwe, nie sądzisz? Na to Bóg nie powinien
pozwalać, tylko że Bóg nawet nie wie o tych manipulacjach, a też możliwe, że jest mu
wszystko jedno, kiedy mnie trafili, powiedziałem, że sram na Boga, i nie wykitowałem, Bóg
mnie nie ukarał i już od tego nie wykituję, to znak, że Boga zupełnie nie obchodzimy, o tym
nie można by było rozmawiać z każdym. Czy ty myślałeś kiedyś, żeby popełnić
samobójstwo? Ja nie, ja myślę, że człowiek nigdy nie powinien popełniać samobójstwa, ot, na
wszelki wypadek.

Czas płynie dla wszystkich i Rosicler rozwinęła się tak, jak rozwijają się kobiety,

prowokująco.

- Dzisiaj przyprawię ci rogi z takim jednym, Moncha, dobrze wiesz z kim.
- Ale z ciebie dziwka, Rosicler!
Czas płynie dla wszystkich, nawet dla umarłych.
- A jak oni liczą czas, jeżeli nie mogą patrzeć na zegarek?
- Tego nie wiem, ja nie wiem prawie nic na temat tego, co się dzieje, ale przy dobrych

chęciach jakoś sobie daję radę.

Robin Lebozan uważa, że nie miał szczęścia w życiu.
- Może wiodłoby mi się lepiej, gdybym mógł przyzwyczaić się do rodziny, Moncha, mówię

o mojej rodzinie, to wszystko głupcy, ja nie nauczyłem się nigdy żyć w mieście i to się mści,
moja rodzina jest pedantyczna, znudzona, mało w niej radości i uczuć, jest zżyta tylko
powierzchownie i zabija czas usypiając się słuchaniem bełkotu księży i zakonnic, i pielęgnuje
złe humory, złe intencje, moja rodzina jest jak Wenecja, Moncha, jak miasto Wenecja, które
żyje wspomnieniami i pogrąża się stopniowo, nieubłaganie i nieświadomie, do mojej rodziny
od wielu lat nie dociera nic z tego, co się dzieje, może to i lepiej.

Robin Lebozan skończył swoje rozważania i zasnął, panienka Ramona wyszła na palcach,

żeby mu nie zakłócać spokoju.

- Prawdę mówiąc oboje nie mamy zbyt wiele szczęścia.

Adela i Georgina, kuzynki Moncha Trutnia, tańczą z przyciskiem z panienką Ranioną i z

Rosicler.

- Chcesz, żebym wyjęła jedną pierś przez dekolt?
- Nie, lepiej zdejmij bluzkę.
Czerwony Krzyż ogłasza komunikat, że ciotka Salvadora, matka Raimunda z Casandulfów,

umarła w Madrycie śmiercią naturalną, wuj Cięto czuje się bardzo ważny i grzmoci w
perkusję niemalże w ekstazie, Murzyn z Nowego Orleanu nie zrobiłby tego lepiej.

Raimundo z Casandulfów wyobraża sobie, że sobowtór Segowianina Atanasia Higuerueli,

trochę młodszy i może odrobinę bardziej wykształcony, mógłby wygłosić mniej więcej w
takiej formie następującą kwestię:

- "Biuletyn oficjalny" jest gorszy od samej wojny, nie wolno tego mówić, ale to prawda

taka jak dzwon, nie ma co do tego wątpliwości. "Biuletyn oficjalny" jest bronią w ręku
bigotów, to oni odniosą wielkie zwycięstwo, oni będą triumfatorami na pięćdziesiąt albo i
więcej lat, to kwestia czasu, kongregacje umieją zarabiać forsę i rozdzielać dochody i
odpusty, ale przede wszystkim potrafią świetnie używać swojej broni: nakaz konfiskaty i
zniszczenia książek pornograficznych, marksistowskich, ateistycznych i innych ogólnie rzecz
biorąc rozwiązłych publikacji (choroby duszy rodzą się pod wpływem lektur), zniesienie
koedukacji w szkołach (niebezpieczne kontakty), powoływanie urzędów miejskich przez
gubernatorów cywilnych (w imię jedności), weryfikacja wysokich urzędników (dobro
wspólne nie może być zarządzane przez zdrajców), ogłoszenie kultu maryjnego w szkołach za
obowiązkowy (pozdrowienie katolickie powinno być uzupełnione słowami: Ave Maria),
wprowadzenie wstępnej cenzury prasy, książek, teatru, kina i radia (nie powinno się mylić
wolności z samowolą), zniesienie swobody zgromadzeń i stowarzyszeń (źródło zamętu),
unieważnienie ślubów cywilnych (konkubinat) i rozwodów (umowny wybieg maskujący
prostytucję), zakaz używania imion, których nie ma w Żywotach świętych (krucjata przeciw
pogaństwu), to, co się szykuje, będzie poważnym hamulcem rozwoju w historii Hiszpanii.

Biednemu Higuerueli nigdy by nie przyszły do głowy podobne stwierdzenia ani nic w tym

stylu, Higueruela starał się nie myśleć za wiele nawet na głos, ale Raimundo z Casandulfów
potrzebował komuś je przypisać.

- Czy panu to przeszkadza?
- Nie, mnie nie.
Psy Tanisa Gamuzo są złe i opanowane, nigdy nie atakują na próżno, Kajzera zranił wilk, i

Tanis musiał go dobić nożem, to bolesne, ale nie ma innego wyjścia. Tanis Gamuzo ma też
cztery brytany, suki zarodowe - Wolworeta, Perła, Strzyga i Flora; nigdy ich nie zabiera w
góry, bo są warte mnóstwo forsy i można je zmarnować, może się też im poruszyć albo
przekręcić macica. Tanisa nazywają Kadukiem, bo ma zupełnie diabelskie pomysły, nikt w
całym kraju nie jest w tym tak dobry i szybki jak on. Żona Tanisa nazywa się Rosa, jest córką
Eutela Roucona Pantalona, poborcy podatkowego, którego wyrzucono z lokalu Szlai za to, że
napluł w twarz ślepemu Gaudencjo, Pantalon bardzo się boi swojego zięcia, bo wie, że
któregoś dnia da mu po pysku.

- Dlaczego nie podskoczysz Tanisowi, ty gówniany poborco? Nie potrafisz się postawić

mężczyźnie, który umie patrzeć prosto w oczy, nędzniku?

Kaduk bardzo lubi kąpać się na golasa w sadzawce przy młynie Łucja Mouro, czasami

pluska się razem z wariatką z Martińa.

- Broń się, dziewczyno, bo się utopisz.
Ciało Łucja Mouro zostało znalezione któregoś pechowego dnia na drodze do Casmonińo,

ból jest rozdzielany bez ograniczeń, widać na świecie bólu nie brakuje, młynarza pochowała
Catuxa Bainte, wariatka z Martińa, rzewnie przy tym płacząc.

- Taki był dobry człowiek, nigdy nie ciskał w ludzi kamieniami, jego była i ta woda, i te

wszystkie kwiatki, wiklina na brzegu też, a koszyczki robił takie porządne, takie mocne i
piękne, ja wiem, kto go zabił, i jego też kiedyś zobaczę nieżywego.

Rosa jest bardzo leniwa i dzieciaki chowa brudne i zasmarkane, Tanisowi to nie

przeszkadza i dzieciakom też nie, to, że chodzą brudne, należy do tradycji.

- Ja z moimi psami mogę się zmierzyć z kim bądź, z lwem, z niedźwiedziem, z panterą,

wszystko mi jedno, moje psy nikogo się nie boją, zawsze sobie poradzą, bo siłę mają we krwi.

Tanis Gamuzo jest najsilniejszy w całej okolicy, może poskromić konia jedną ręką albo go

zabić uderzeniem pięści w szyję czy między żebra, przerywa mu obieg krwi, Tanisa śmieszy

jego własna siła. Ani Marta Portugalka, ani Anunciación Sabadelle, ani żadna inna
podopieczna Szlai nie chce mieć nic wspólnego z Eutelem, czyli Pantalonem.

- Dla mnie on może zdechnąć z nędzy, a jeszcze lepiej na trąd, ja ani mu nie pomogę, ani

nie spojrzę w twarz.

Tanis ma również psy pasterskie, są cwane jak szczury i czujne jak stonogi, tych ani się nie

liczy, ani się im nie daje imion, nie ma po co, bo nie przedstawiają żadnej wartości, takie psy
rodzą się, połażą po świecie i umierają nigdy nie sprawiając kłopotu, potrafią sprytnie
skołować drapieżnika, na którego brytan rzuci się w dogodnej chwili. Rosa ma pociąg do
anyżówki, każdy ma jakieś nałogi, każdy pielęgnuje swoje nałogi i podsyca je, żeby mu nie
wygasły, Tanisa Gamuzo nie poparzy pokrzywa ani nie ukąsi żmija czy skorpion.

- Ma taką twardą skórę?
- Nie, po prostu się nie daje, twój wuj Claudio Montenegro też nigdy nie pozwolił się

ugryźć ani zamącić sobie w głowie, z tym się trzeba urodzić, kiedy spodziewał się, że po
niego przyjdą, otoczył cały dom potrzaskami na wilki, postawił ich co najmniej siedem, to
ścierwo Wenceslao Caldraga wpadł w jeden z nich, wuj Claudio zwlekał ze trzy dni, zanim
go uwolnił, tamten nogę w kostce miał rozoraną do żywego mięsa i całą kość na wierzchu,
inni uciekali jak zające i nawet pary z ust nie puścili.

- Milczeli jak grób.
- Tak jest, jak grób.
Raimunda z Casandulfów wypisali ze szpitala w Nanclares de Oca, nie mogli go tam

przecież trzymać całe życie, Ignacjo Aranarache Eulate, Pieczeniarz, też wyszedł, trochę
kulawy, ale żywy i zadowolony, czego nie można powiedzieć o biednym Chominie Galbarra
Larraonie, bo owszem żyć żyje, ale brak mu obu rąk i jest ślepy.

Czas mija i mijają też szumne obchody i pobłażliwość; za każdym razem kiedy my,

nacjonaliści, zdobędziemy jakieś miasto, ludność na tyłach frontu wylęga na ulicę, żeby to
uczcić, zostaje coraz mniej miast, najprawdopodobniej niedaleko już do końca, w bitwie o
Alfambrę żołnierze padają jak muchy, Adrian Estevez Cortove, Rekin, zginął na froncie
madryckim, karabin maszynowy zrobił z niego durszlak, my, czyli ci, którzy przeżyli wojny,
wojny punickie, wojny burskie, wojnę europejską, wojnę o Melillę, wojnę domową, bo to jest
wojna domowa, nosimy w sercu księgę zgonów i wspominamy ją każdego ranka z dreszczem
grozy i z wyrzutami sumienia, my, wszyscy Hiszpanie, przeglądamy się w gładkim lustrze
Izabeli i Ferdynanda, Dolorinas Montecelo Tras-mil, najmłodsza z siedmiu Wyder, już
całkiem wydobrzała po operacji wyrostka, teraz aż miło popatrzeć, zdrowa jak jabłuszko,
młodzież jest zdziesiątkowana, podchorąży, który jest praktycznie trupem, i ci, co przeżyli,
pocieszają się, że przypadną im teraz cztery kobiety i jedna kulawa na głowę, walki o
odzyskanie Teruelu, ten Aguirre, nie wiem, jak miał na imię, zmarł na łóżku obok w szpitalu
w Logrońo, został ranny podczas wycofywania się spod Teruelu, Fatima Arabka z lokalu
Ferreni przypomina sobie swojego przyjaciela Salema ben Farache, czarniawego Maura z
wąsikiem, który nie zgodził się na obcięcie nogi, bo wolał śmierć od kalectwa, może i dobrze
zrobił, Ignacjo Araujo Cid, narzeczony Clarity Manzanedo, został zabity w Belchite zaraz po
przyjeździe, zginął nie starając się uniknąć śmierci, wy wszyscy, którzy uciekacie ze strefy
czerwonej i na próżno szukacie schronienia w miastach, znajdziecie niedrogie mieszkania w
Galicii, tonie nasz krążownik Baleary, Carmelo Mendez, drugi mąż Georginy, zginął na
froncie pod Oviedo, dostał w skroń, to tak jakby go oskalpowano, pewnej nocy, kiedy było
bardzo zimno, Szalona Bazyliszka, najbardziej kurewska kurwa w całej Galicii, powiedziała
do Javierita Pertegi po trosze pedała, my kobiety jesteśmy lepiej zbudowane niż mężczyźni,
nie wstyd ci chodzić z takimi obwisłymi jajami? A Javierito Pertega odpowiedział jej, a czy
to moja wina, a poza tym jesteś bezczelna, kobiety, wiedzcie o tym, że służycie ojczyźnie
kultywując zdrowe obyczaje i ubierając się po chrześcijańsku, walki o Belchite, Perpetuo
Carnero Tascón, syn don Perpetua Carnero Llamazaresa, bogatego kupca, który zapisał był w
testamencie, że jego kolekcje wachlarzy, znaczków i złotych monet przechodzą na Szlaję,
zginął w górach Alcubierre, dostał w nogę, postrzał nie był groźny, ale zbyt długo zwlekano z
ewakuacją i się wykrwawił. Zręczna Pilar jest usiana śladami po ospie, nawet dodaje jej to
seksu, nie, odwrotnie, jak kobieta ma seks, to wszystko, co ma, robi się seksowne,
dziewczynki i chłopcy od dwóch lat wzwyż mają nosić kompletne kostiumy kąpielowe,
moralność powinna rodzić się wraz z jednostką, przekroczyliśmy Ebro, Florian Jioutullo
Dureixas, policjant i dudziarz, zginął w bitwie o Teruel, dostał kulkę między oczy, Marujita

Mendez rodem z Zamorry jest wielka i ruda i zawsze się poci, lubi też stawiać pasjansa i pić
wodę sodową, od czasu do czasu wymyka się do baru "Betanzos" na wodę sodową, prałatowi
Olaechea, biskupowi z Pampeluny, znudziło się już nawoływać do zaprzestania rozlewu krwi,
zajęcie Leridy, Balagueru, Trempu, Tortosy i doliny Aran, Isidro Suarez Mendez, ten, który
okradał zmarłych w szpitalu w Logrono, zginął na froncie pod Burrianą, kąpał się w morzu i
utonął, bo za każdym razem kiedy wystawiał głowę, ktoś do niego strzelał, widzi pan tego
jegomościa w muszce i w okularach? Widzi go pan dobrze? Otóż jest to mój wuj Lorenzo,
człowiek, który może pierdnąć na zawołanie, dwa, trzy, pięć razy, ile tylko zechce, kobieto
hiszpańska, twoja biżuteria i twoje ozdoby nie mogą być naśladownictwem plugawej mody
pochodzącej z żydowskiej i zdradzieckiej Francji, wydano przepisy przeciwko nadużywaniu
bankietów, głupie kurwy zawsze będą biedne i dobrze im tak, Joaquina jest kurwą głupią,
wystarczy na nią spojrzeć, a ubranie ma zawsze pocerowane, i co jej z tego, że piersi ma jak
słodkie melony, na głupie kurwy nie ma lekarstwa, niech je szlag trafi! Hiszpanie, pamiętajcie
zawsze, że danie jednogarnkowe nie jest żadną niemiecką nowinką, tylko starą hiszpańską
tradycją, zajęcie Castellonu i Burriany, kapral piechoty Pascualińo Antemil Cachizo zginął w
Peguerinos, czekolada i tytoń , które mu wciąż przesyła Szalona Bazyliszka, jego frontowa
mateczka, komuś się przydają, zginąć to nie zginie, nie ma obawy, Inesińa Wydra złapała od
jednego Maura rzeżączkę, od tego nikt nie umiera, to fakt, ale ile się namęczy, panienki
zbierające datki na patriotycznych kwestach ubrane są w hiszpańskie mantyle, ofensywa w
Estremadurze i zajęcie miejscowości Don Benito, Villanueva de la Serena i Castuera, Urbano
Randin Fernandez, zezowaty przemytnik i kłusownik, który ostatnio służył w intendenturze,
zginął nad Jaramą, zastawiał sidła na króliki, ostatecznie jego fach, ale raz się odsłonił i
upolowano jego, może byśmy zapalili fajeczkę haszu, mam już dość skrętów i wysłuchiwania
instrukcji, zabrania się kobietom żyjącym z nierządu spacerowania i wystawania w miejscach
publicznych, czerwoni przekroczyli Ebro, będzie tu gorąco jak w piekle, Ricardo Yazquez
Yilarino, umownie rzecz biorąc narzeczony ciotki Jesusy, został zabity w czasie natarcia na
Santander, nie, to nie było pod Santander, to było pod Teruelem, pierwszego stycznia 1938 r.,
tego samego dnia zabili majora Juana Barję de Quiroga, dowódcę Legionu Galicyjskiego,
Ricardo Vazquez dostał strzał prosto w serce, przynajmniej tak mówią, Marta Portugalka
trzyma w blaszanym pudełeczku trzy brylanty i trzy rubiny, ma je zawsze przy sobie, nikomu
też o nich nie opowiada, gubernator cywilny Yalladolid odradza przyglądanie się publicznym
egzekucjom: w tych dniach, kiedy sądownictwo wojskowe spełnia swoją smutną powinność
wykonując orzeczone wyroki, można zauważyć nadmierne zbiegowiska w miejscach, gdzie
czynności te są dokonywane, w tłumie częstokroć daje się zauważyć nieletnie dzieci, młode
panienki, a niekiedy nawet damy... obecność tych osób wystawia o nich samych nie najlepsze
świadectwo itd., zdobycie Tarragony, Barcelony i Gerony, Filemon Toucido Rozabales,
pokątny makler giełdowy, który potrafił do tego stopnia uszczęśliwić Teresitę od Dzieciątka
Jezus Minguez Gandarela, zbiegłą żonę weterynarza Medardo Congosa, zginął na froncie pod
Valsequillo, właśnie się wypróżniał, kiedy ktoś, może dla zabawy, to znaczy bez złej woli,
trafił go w głowę, Sebastiana! słucham, don Rómulo, wyjdź na balkon w halce i stój, dopóki
nie dostaniesz kataru, kobiety Hiszpanii, każde oczko zrobione przez was pracowicie na
drutach będzie zdecydowanym zwycięstwem nad zimnem, które jest torturą dla żołnierzy
poświęcających się dla ojczyzny, zdobycie Madrytu, l kwietnia 1939. Rok Zwycięstwa, w
dniu dzisiejszym rozbite i rozbrojone oddziały czerwonych...itd. Wojna się skończyła.

Pada, jak padało przez całe życie, nie pamiętam innego deszczu ani innego koloru, ani innej

ciszy, pada wolno, łagodnie, monotonnie, pada bez początku i bez końca, mówi się, że wody
zawsze wracają do swych łożysk, a to nieprawda, znowu słyszę, jak śpiewa kos, ale jego
śpiew jest inny i nie tak czysty i stonowany, jest odrobinę bardziej smutny i matowy, jakby
wydobywał się z gardła ptaka-widma, ptaka o chorej duszy i pamięci, to możliwe, że kos się
postarzał i jest rozczarowany życiem, coś nowego czuje się w powietrzu, można poznać, że
paru ludzi już przestało oddychać, te góry widziały spadające głowy i podłość, ale również
łzy, dużo łez, ziemia jest tego samego koloru co niebo, zrobiona z tej samej szlachetnej i
nostalgicznej materii, a linia gór znika za ścianą milczącego deszczu, miękka zieleń i miękka
popielata szarość są szatą ochronną lisicy i wilka, wojna nie przetrąciła karku wilkowi, nie
wykończyła wilka, nie skończyła z wilkiem, nie zabiła wilka, wojnę toczył człowiek
przeciwko człowiekowi i jego radosnej fizjonomii, teraz twarz człowieka jest smutna i jakby
zawstydzona, nie wiem dokładnie, jak to jest, ale zdaje mi się, że wojnę przegrał człowiek, to

żałosne pechowe zwierzę, to zgorzkniałe zwierzę, które niczego się nie nauczy. Gdyby ktoś
wołał o pokój, litość i przebaczenie, nikt by na niego nie zwrócił uwagi, zwycięstwo uderza
do głowy, a także sączy truciznę, zwycięstwo w końcu otumania i usypia, Raimundo z
Casandulfów wygląda dość mizernie, panienka Raniona mówi:

- Wkrótce znowu będziesz zdrowy i silny, nie ma obawy, najważniejsze to wytrwać przy

życiu do końca.

Kiedy w rozmowie zapada cisza, Hiszpanie mówią, że przelatuje anioł, a Anglicy, że

urodził się biedak. Raimundo z Casandulfów zwleka chwilę z odpowiedzią.

- Jesteś dla mnie bardzo dobra, Moncha, czy naprawdę myślisz, że jestem tak samo żywy

jak przedtem, żywy pod każdym względem?

- Tak, Raimundo, żywy pod każdym względem, przekonasz się o tym za parę dni.
Raimundo z Casandulfów otrzymuje w prezencie od Robina Lebozana butelkę whisky.
- Możliwe, że to jedyna w całej Galicii, właśnie przywiózł mi ją z Portugalii najstarszy syn

Yenceasa.

To był błąd, że załatwienie porachunków zlecono sądownictwu, lepiej zrobiłaby to

piechota, szybciej i z większą pobłażliwością, jakaś tam pomyłka nie ma znaczenia, w
Eneidzie czytamy, że bogowie również błądzą, jeden czy drugi eksces też nie grałby większej
roli, gwałt zadany z błędnych pobudek przez odważnego dziwkarza i hulakę, który potrafi
ryzykować życiem z elegancją i pogardą, nie jest tak groźny jak ten, którego dokonuje tchórz
administracyjny, tchórz na etacie, kierujący się jedynie przebiegłym sknerstwem, ohydny,
lepki typ, najgorsza jest zimna, zachowawcza przemoc przeciętności, która zasypuje
papierkami świeży strumień życia, to nie jest sprawiedliwość, tylko jarmarczna buda
powożona przez niemowy, gorszy jest mól z mrocznego zakamarka niż dzika bestia, ma
więcej jadu i mściwości, człowiek wtedy traci orientację, traci oparcie i upada, ale to nie jest
tak, że ma dosyć, ucieka i zabija się, nie, on zaczyna się bać, zamyka się w sobie i usycha,
staje się coraz bardziej zgorzkniały i ograniczony, sam wydaje się na łup głupoty i przepisów,
wystarczy przeczytać gazetę, żeby wiedzieć, to nie jest ani sprawiedliwe, ani wielkoduszne,
sprawiedliwość jest jeszcze marzeniem bardzo niedojrzałym, a wielkoduszność zmieniła się w
smutny kwiat mocno ściągnięty sznurkiem: wczoraj o godzinie szóstej trzydzieści rano
wykonane zostały siedemdziesiąt trzy wyroki śmierci orzeczone na czwartkowym
posiedzeniu rady wojennej itd.

- To było jak uderzenie obuchem, Moncha, jeszcze do tej pory mam ciemno w oczach,

może za jakiś czas zacznę widzieć wyraźnie.

- Nie myśl o tym. Nie otwieraj tej butelki whisky, schowaj ją i sam z niej będziesz sobie

popijał, zrobię ci koktajl, tobie, Robin, też, ma się rozumieć.

Raimundo z Casandulfów lubi ten koktajl, czerwony wermut i dżin, pół na pół, parę kropli

bitteru, listek mięty i jedna wiśnia.

- Nie mam tylko lodu.
- Nie martw się, schłodzimy go siłą woli. Raimundo z Casandulfów przy koktajlu zapomina

o swoim czarnowidztwie.

- W La Coruna w kawiarni "Ameryka" ł w "Żeglarskiej" piło się dużo koktajli, "Ameryka"

znajduje się na ulicy Real, zaraz na początku, po prawej stronie, trzeba tam było uważać na
don Oscara, zwykle chodziłem do tej kawiarni z moimi kuzynami, a czasami z Amparito, jaka
świetna dziewczyna była z tej Amparito! powinienem pojechać do La Coruna, żeby się z nią
zobaczyć, może ma narzeczonego, to bardzo możliwej że ma narzeczonego.

Benicja nie umie czytać ani pisać ani też do niczego nie jest jej to potrzebne, mam pewne

wątpliwości, czy znajomość czytania i pisania w ogóle do czegokolwiek się przydaje, Benicja
ma sutki jak łuskane kasztany

i z upływem czasu, chociaż niezbyt często, śmiech wraca na jej twarz.
- Benicja.
- Słucham, don Raimundińo.
- Idź do sklepu i kup mi zapałki i papier do pisania. - I znaczki?
- Tak, też, kup ze trzy albo cztery.
- Chce pan z Izabelą Katolicką czy z Caudillem?
Raimundo z Casandulfów uśmiechnął się.
- Jakie będą, szelmo, jakie będą.
Tego roku nie idzie dużo ludzi na odpust do sanktuarium Najświętszej Panny z Corpino w

Santa Baia, niedaleko Lalin, jest to rok zmarłych bez imienia i nazwiska, przerażonych
więźniów i wędrówek ludów, kierujących się kompasem rozdartego serca, w tym roku idzie
mniej opętanych przez diabła, a więcej tajniaków, jak widać, zmieniają nam się obyczaje,
mniej też będzie targujących i dudziarzy.

- A wolno grać na dudach?
- W dzień tak.
Pod rozłożystym dębem stara zamawiaczka bije różańcem młodziutkiego chłopca, żeby

zwymiotował diabła.

- Ty draniu, chciałeś zostawić sobie diabła w środku! Wyrzuć go z siebie! Szatanie, diable

rogaty, wyłaź mi z ciała tego chłopaka!

Raimundo z Casandulfów nudzi się, wszystko wydaje mu się trochę obce i sztuczne i

oczywiście nudzi się.

- Idziemy już, Moncha? Według mnie Galicia straciła wiele, nawet czary, dlaczego nie

urodziliśmy się sto lat wcześniej albo później?

W drodze powrotnej Raimundo z Casandulfów przez cały czas jest posępny i milczący, jadą

starym essexem, którego panienka Raniona kupiła od pewnego Portugalczyka; czarnego,
uroczystego packarda i białą, elegancką isottę fraschini zarekwirowano na początku wojny i
nigdy ich więcej nie zobaczyła, komuś pewnie się przydały.

- O czym myślisz?
- O niczym, wiesz, jak to jest, nie mogę odpędzić myśli, która mnie wcale nie bawi.

Pada z kurtuazją, z miłością i ze spokojem na pola zielone i opustoszałe, na żyto i na

kukurydzę, a może też pada bez wytwornej kurtuazji, bez poddańczej miłości i bez
łagodnego, życzliwego spokoju, może leje strumieniami i zacina z furią, bo deszcz również
został okradziony ze swojego rytmu. Raimundo z Casandulfów, siedząc obok panienki
Ramony, znowu zaczyna mówić, prawdopodobnie bez specjalnej ochoty.

- Hiszpania jest trupem, Moncha, nie chcę tak myśleć, ale bardzo się boję, że okaże się

trupem, nie wiem tylko, jak długo potrwa, zanim ją pochowamy, obym się mylił! oby nie była
to śmierć, tylko omdlenie, i gdybyż mogła się jeszcze obudzić! Hiszpania to piękny kraj,
Moncha, który źle skończył, wiem, że tego nie można mówić, ale cóż chcesz, my, Hiszpanie,
prawie nie mamy ochoty do życia, musimy dokonywać ogromnych wysiłków, żeby uniknąć
śmierci z ręki innych Hiszpanów, i na dodatek tracimy na to mnóstwo energii.

Panienka Ramona i Raimundo z Casandulfów dojechali do wsi przed zachodem słońca.
- Podrzuć mnie do domu, Moncha, jestem zmęczony i położę się spać bez kolacji.
- Jak chcesz.
Życie toczy się tuż obok śmierci, takie widać jest prawo Boże, inni to nazywają inercją, a

jeszcze inni nawet nie zauważają ani życia, ani śmierci.

- Jesteś trochę blada, źle wyglądasz.
- Tak, od trzech albo czterech dni źle sypiam, nie wiem, co mi jest, możliwe, że coś mi się

pokręciło z miesiączką.

Gaudencjo gra na akordeonie bez entuzjazmu, cudzoziemska mowa nie może napełnić serc

entuzjazmem, Marta Portugalka jest kobietą uprzejmą i usłużną, zna doskonale swój fach.

- Robię to, co umiem, i przykładam się, mnie płacą za to, żeby dawać zadowolenie, i nawet

o nic nie pytam.

Gaudencjo gra walca Opowieści lasku wiedeńskiego Straussa, bardzo to romantyczne i

subtelne, bardzo eleganckie, sierżant Clemente Palomares, sierżant intendentury, lubi kobiety
pomacać kijem, lubi wygarbować im skórę, właściwie każdy z nas to lubi, chodzi o to, że
trzeba albo dobrze zapłacić, albo znaleźć taką, co się da.

- Mnie płacą za to, żebym dawała zadowolenie, rozumiesz, dopóki płacisz, wszystko jest

dozwolone, ale jeśli puścisz mi krew, to poślę cię do kurwy nędzy, a jeżeli doprowadzisz
mnie do płaczu, zabiję cię, jak Bóg na niebie, że cię zabiję!

- Podaruję ci rubin i perłę, Marta, rubin jest jak ta kropla krwi, a perła jak łza, zupełnie jak

łza.

- Dobrze.
Od Pury, czyli Szlai, zalatuje czosnkiem, Pura je czosnek nie z upodobania, lecz z potrzeby,

Pura Szlaja ma wysokie ciśnienie, żeby je zmniejszyć, do śniadania używa oleju
czosnkowego, czosnek jest dobrym lekarstwem na zarazę, a także strzeże przed wampirami i

ułatwia wydalanie robaków, czosnek ma tę przykrą stronę, że czuć po nim z ust. Don Angel
Alegria, ortopedia, protezy, kolekcjonuje znaczki Opieki Społecznej, Miguel Cervantes de
Saavedra, geniusz hiszpańskiego talentu, Piechota Hiszpańska, fizylier z XVIII w., Majorka,
jasna perła uśmiechniętego archipelagu, don Angel cierpi na zapalenie nadjądrza i cały aparat
ma napęczniały jak kalafior, panienki od Szlai uciekają od niego, jakby cierpiał na cholerę.

- Nie, nie, daj mi spokój, niech się prześpi ze swoją żoną, a jak mu się nie podoba, to niech

bierze dupę w troki i obejdzie się smakiem, wszyscy na tym świecie musimy obchodzić się
smakiem, jemu tam gnije i nie chcę, żeby mnie urządził raz na zawsze, bo ja żyję z tego, że
jestem zdrowa.

Mamede Pedreira został skazany na śmierć, gdyż złapano go w górach z bronią w ręku, to

bardzo poważne przestępstwo, jego matka stanęła na zakręcie, kiedy przejeżdżał tamtędy
Franco, i rzuciła mu pismo z prośbą o ułaskawienie, jego eskorta myślała, że to bomba, i ją
zabili, potem Franco, kiedy przeczytał pismo, ułaskawił go i zamieniono mu gilotynę na
trzydzieści lat więzienia, Mamede Pedreira uciekł podczas transportu i teraz się ukrywa w
domu Xurxo Lameiro, nikt o tym nie wie, no nie, wie o tym jego żona, jego żona jest kobietą
uczciwą i godną zaufania, Mamede Pedreira mieszka na dnie wyschniętej studni, ma tam
siennik i koc, jedzenie spuszczają mu na sznurze nawijanym na bloczek, co dwa albo trzy dni
wychodzi w nocy, żeby rozprostować nogi i trochę się umyć.

- Dla mnie możesz tu siedzieć, jak długo chcesz, dla Carmen tak samo, to przecież nie

będzie trwało wiecznie.

- Cóż ja ci mogę powiedzieć, to może trwać znacznie dłużej, niż myślimy.
Po tych górach chadzał niegdyś Lazaro Codesal, młodzieniec z czupryną jak papryka, o

spojrzeniu czystym jak źródlana woda, Lazaro Codesala zabili Maurowie w Rifie i nikt już o
nim nie pamięta.

- Nawet żadna z tych dziewczyn, którym zrobił dziecko?
- Nawet one.
Ludzie milczą na ten temat, ale nic nigdy nie jest takie samo, a tym bardziej teraz, nic też

nigdy nie toczy się tym samym torem, niektórzy klienci od Szlai już nie sapią ani nie używają
sobie, nie oddychają ani nie chodzą, bo są martwi i pochowani, don Teodosio, mąż dońi
Gemmy, zmarł na serce, biedakowi najbardziej ze wszystkich prostytutek podobała się Visi,
zawsze tak czuła i usłużna, ta hiena, don Jesus Manzanedo, kiedy umierał, miał ciało
cuchnące i w stanie rozkładu, panienki od Szlai uciekały od niego, mimo że zazwyczaj dawał
im osiem albo dziesięć reali do kieszeni, z Bienvenido Gonzaleza, Kocura, też była lepsza
świnia, ten dostał dwa ciosy przed bramą, jeden w szyję, a drugi w pierś, Resurección Penido
nazywana jest Skowronkiem, bo robi wrażenie, że zaraz pofrunie, Skowronek bardzo się
przestraszyła, kiedy zobaczyła jego trupa, Skowronek pierwsza zauważyła trupa Kocura, nikt
u Szlai nie opłakiwał jego śmierci, ten człowiek sam szukał guza, widać to było na jego
twarzy, Marta Portugalka umie rozszyfrowywać nieboszczyków, o Marcie Portugalce
słusznie mówi się, że jest znakomita, zmysłowa i dojrzała, dobrze poinformowani twierdzą,
że cipa chrzęści jej jak melon, chcę zauważyć, że nie jej jednej tak się robi, mówi się to
również o paru innych, Gaudencjo zagrał wesołe pasodoble z korridy, Marcial, jesteś
niezrównany, Ricardo Vazquez Yillarińo, narzeczony ciotki Jesusy, tak wszyscy mówimy, ale
to nieprawda, też czasem bywał u Szlai, nie za często, w celach czysto terapeutycznych, żeby
się rozładować, czasami człowiekowi trudno nawet chodzić, dla Ricardo Vazqueza, kiedy się
zbytnio napalił, każda kobieta była dobra, miał gadane i każdą próbował przekonać, żeby mu
tylko pozwoliła, Łucjo Mouro, ilekroć przejeżdżał przez Orense, zachodził do Szlai, Łucjo
Mouro lubił piersiaste kobiety, słodką anyżówkę i tanga.

- Ten szelma Gaudencjo gra wspaniale na akordeonie, o tak! nikt na świecie nie gra lepiej

od niego.

Clarita została bez ojca, tego skurwysyna don Jesusa, i bez narzeczonego, tego

nieszczęsnego Ignacja Araujo Cida, który nie mógł przezwyciężyć odrazy i pozwolił się zabić
na wojnie, to możliwe, że dał się zabić, skurwysyny rządzą życiem bliźnich i zabijają ich ze
zjadliwą radością, a ci nieszczęśnicy umierają i pozwalają się zabić ze smutkiem, z
powściągliwym, wstydliwym smutkiem, don Jesus i jego sfrustrowany zięć też czasami
trafiali do Szlai, ludzie potrzebują odprężenia i szukają go, to normalne, wydaje mi się, że do
Szlai nie chodził nigdy tylko artylerzysta Camilo, nie wiem, po co to mówię, przecież on nie
zginął, mieszka daleko stąd i rzadko kiedy wpada do Orense.

- Częściej jeździ do Pontevedry?
- Tak, i do Santiago, głównie tam, ci z Padrón to prawie tak jakby byli z Santiago.
Pozostali, o których była mowa, nie żyją i już są pochowani, niech Bóg udzieli im

przebaczenia. O innych się nie wspomina, bo wszystko musi mieć swój koniec, także i nie
wszyscy ci, którzy zginęli, byli klientami Szlai, niektórzy nie, w Orense są jeszcze inne
burdele, jezuita ojciec Santisteban w swoich porywczych kazaniach nazywa je lupanarami,
domami publicznymi i melinami stręczycielstwa.

- To ma jeszcze ze sto innych nazw, ale ten pyszałek ich nie zna.
Większość ludzi nosi w sobie zdradę, nie ma specjalnie czym się przejmować, bo jest to

cecha charakterystyczna dla człowieka, znana cecha, wystarczy o tym pamiętać, kiedy u don
Casta Borrego Sanchez Puentę obniżył się poziom kwasu moczowego, zaraz stał się mniej
agresywny, przedtem nie sposób było z nim wytrzymać, panienki od Szlai czuły przed nim
paniczny strach, a nawet sama Szłaja, chociaż taka przebojowa, nie miała odwagi z nim
zadrzeć, już wolała, żeby nie płacił, byleby tylko sobie poszedł, na don Casta pewnej nocy
najechał samochód, nie zabił go, ale połamał mu obie nogi, i do tego kierowca nie udzielił mu
pomocy, don Casto mówi, że to był Włoch, że wszyscy, którzy siedzieli w środku, byli
Włochami, kto to może wiedzieć! Znalazł go nocny stróż i odstawił, prawie wlokąc po ziemi,
do pogotowia; podobno z tego wrażenia don Casto narżnął w spodnie.

- Dona Pura, czy pani pamięta takiego sierżancika z wąsami, który się nazywał Fermin

Pendón Paź i pochodził z Malagi? Tak, no tego, co zamiast iść z którąś na górę, walił konia w
salonie, żeby zaoszczędzić.

- Ach, tak, już pamiętam! Co się z nim stało?
- Ano nic, ubiegłej nocy zabili go butelką, rąbnęli go butlą od wody sodowej, taką wielką, i

położyli trupem, jak to się mówi, zimnym trupem.

- Biedaczysko! A gdzie to było?
- Na środku ulicy, wychodził od Zezowatej Makreli, zrobiło się wielkie zamieszanie i

sprawę bada sąd wojskowy.

- Boże święty!
Raimundo z Casandulfów powiedział do Robina Lebozana Castro de Cela:
- Tobie przypadło w udziale zwołanie krewnych w imieniu wuja Camila, ja myślę, że trzeba

zawiadomić Moranów, to oczywiste, ale również Guxindów, nie szkodzi, że będzie nas dużo,
bo sprawa jest poważna, wszyscy musimy się wypowiedzieć, a do czasu spotkania trzeba
milczeć, Moncha użyczy nam swojego domu, bo tam są najlepsze warunki.

Don Bregirno, ojciec panienki Ramony, był przyjacielem sławnych pilotów-akrobatów,

Yedrinesa, Garniera, Leforestiera i Lacombego, którzy robili piruety w powietrzu na swoich
aeroplanach przystrojonych kolorowymi żaróweczkami, krzesło kosztowało od 25 do 50
centymów w zależności od miejsca, a damy przychodziły nadzwyczaj elegancko ubrane, w
wielkich słomkowych kapeluszach z szerokim rondem i w tiulach, to było dawno temu,
panienka Ramona jeszcze się wtedy nie urodziła.

My Moranowie wszyscy mamy końskie twarze i szeroko rozstawione zęby, czasami dość

znacznie, o tym już kiedyś wspominał artylerzysta Camilo, mówią też, że czuć od nas
niedopałkami cygar i że lubimy się rozbijać po odpustach i weselach, ale to nieprawda, na
Guxindach mniej to widać, bo są bardziej przemieszani, możliwe, że tak jest, nie mówię, że
nie, rasa nie traci przez krzyżówki, zyskuje, ale wtedy również mieszają się cechy, to samo
dotyczy rodu, pamiętaj, jak to powiadają: jeden przehula, inni dołączą i ród wykończą, ty
wiesz, o co mi chodzi. Większość nas Moranów pochodzi od marszałka Pardo de Cela,
chociaż nie wszyscy; wtedy marszałek to nie był dowódca wojskowy, tylko koniuszy. Wuj
Evelio jest Mo-ranem o świetnej prezencji, wuja Evelia nazwano Dzikiem, bo jest
korpulentny i nieokrzesany, Dzik rzadko schodzi z gór i obcych nawet nie pozdrawia, w
czasie wojny Dzik miał swoje problemy, ale potrafił się z nimi uporać skutecznie i z dużym
szczęściem.

- To jest konflikt pomiędzy golcami, ludzie poważni nie zabijają się ani dla kaprysu ani dla

czyjegoś widzimisię, oni są podobni do Francuzów, a to, co robią, przypomina tresurę kóz,
nikomu, kto nie jest Cyganem, nie przyszłoby do głowy tresować kozy.

Dzik lubi jeść, pić, palić, pieprzyć i spacerować, Dzik jest człowiekiem dystyngowanym, o

zwyczajach opartych na honorze i tradycji, w tym podobny jest do twojego wuja, don Claudia
Montenegro.

- Chce pan bronić swojej obsesji z karabinem w ręku? W porządku, niech pan broni, ale

strzelać trzeba samemu, a nie wysyłać kogoś, żeby strzelał za pana, niech pan pójdzie w góry
ze strzelbą, a wtedy zobaczymy czy jest z pana chłop z jajami, kiedy trzeba odpowiadać za
swoje czyny, ludzie zaczynają pękać, żołądek szybko podchodzi im do gardła i zaraz
przepraszają i pytają, która godzina.

Dzik liczy sobie siedemdziesiąt długich lat i nosi okulary.
- To kwestia wieku, w młodości widziałem lepiej
i dalej niż ktokolwiek inny, ale to nie mogło trwać bez końca, zdaję sobie sprawę; nosić

okulary na starość to jeszcze nic takiego, najgorzej, kiedy trzeba je nosić będąc jeszcze
młodym, młodzi ludzie w okularach to albo seminarzyści, albo homoseksualiści.

- Ależ na Boga, wuju Evelio! Wszyscy?
- No, prawie wszyscy, zdarzają się wyjątki, nie przeczę.
Żona Dzika umarła bardzo dawno, ponad pół wieku temu, żona Dzika była bardzo ładna i

sprytna, zawsze nosiła sznur pereł i świetnie się ubierała, Dzik nie ożenił się po raz drugi,
chociaż nie brakowało mu okazji, i całe życie fruwał z kwiatka na kwiatek, tę kocham, a tej
nie kocham, tej zrobię syna i wykształcę na księdza, a tamtej zrobię córkę i otworzę jej
gospodę, i tak po kolei, Dzik zamówił na grób żony płytę z białego marmuru, na której kazał
wyryć następujące epitafium: Ponieważ zwano cię Marią, imieniem Matki Bożej, zawsze
będę żałował, że nie zrobiłem ci zdjęcia.

- To się nie rymuje.
- No tak, ale Dzik nigdy-nie potrafił rymować.
Dzik ma sklasyfikowane swoje niechęci i antypatie, które idąc od największej do

najmniejszej są następujące: księża, wojskowi, Włosi, celnicy, grabarze, niscy wzrostem i
jąkały.

- A Portugalczycy?
- Nie, ci nie.
Sabiniano Sagramón Roidiz poza tym, że się jąkał, jeszcze przy mówieniu pryskał śliną,

Sabiniano to był obrzydliwy typ, który przebył ten padół płaczu wciąż opluwając wszystkich
dookoła, nie zostawiając na nich suchego miejsca, jego żona Justinita Cereixal Roibos przez
całe życie przyprawiała mu rogi, aż któregoś pięknego dnia odrzuciła półśrodki, zamknęła go
w zakładzie dla obłąkanych i związała się z Felipe Albiol Fornerem, właścicielem zakładu
glazurowania migdałów, który pochodził z miejscowości Alcala de Chivert w Castellón de la
Piana.

- A orzechów laskowych, nasionek sosny i innych skorupkowych różności to nie

glazurował?

- Też, owszem, Albiol się nie oszczędzał i glazurował wszystko, co popadło.
Justinita nigdy nie zdradziła swojego kochanka, chociaż bywało, że obiecywano jej złote

góry, Albiolowi

nigdy nie przyprawiła rogów, widać przy Sabinianie straciła cały swój impet.
- On jest taki czyściuteńki!
Justinita była siostrzenicą zmarłej żony Dzika, więc była z nim trochę spowinowacona,

Justinita ubierała się na miastową modłę i nosiła czerwone pantofle na wysokich obcasach
wiązane w kostce.

- To nieważne, najważniejsze, żeby czuć się związanym z jakimś kawałkiem ziemi, można

być Chińczykiem albo pochodzić z Ciudad Real, ale trzeba być kimś, to, że się nosi
kurewskie pantofle, nie ma znaczenia, trzeba gdzieś zapuścić korzenie, reszta się nie liczy.

Dzik posłał po Raimunda z Casandulfów.
- Zdaje mi się, że gorączka stopniowo opada, co macie zamiar zrobić z tym nędznikiem?

dobrze wiesz, o kim mówię.

- Nietrudno to sobie wyobrazić, wuju Evelio, ale trzeba będzie wysłuchać wszystkich, już

powiedziałem Robinowi, żeby słał wici.

- W porządku, nie ma znowu pośpiechu, to się nie przedawni, jeszcze będzie czas!
Marujita Bodelón Alvarez, ta z Ponferrady, która chodziła z Celso Varelą, chowa nekrolog

don Jesusa: Wielce Szanowny Pan Jesus Manzanedo Muniz, zasłużony uczestnik Nocnych
Adoracji, oddany sługa Naszego Pana Jezusa Chrystusa, adwokat i prokurator sądowy, zmarł
opatrzony świętymi sakramentami i błogosławieństwem Jego Świątobliwości. Niech
odpoczywa w pokoju. Można za to dostać kilo chleba do odebrania w ciągu siedmiu dni w

piekarni San Cosme, tę jałmużnę rozdaje się na intencję zbawienia duszy zmarłego.

- Niektóre nekrologi aż cieszą oczy, prawda, proszę pana?
-L-- Tak, dziecko, niektóre tak. " - No cóż, niech odpoczywa w pokoju wiecznym.
- Otóż to byłby najlepszy dowód na istnienie Boga, gdyby don Jesusowi Manzanedo udało

się zaznać wiecznego spokoju.

Marujita Bodelón ustatkowała się i wyszła za Maura z ochrony Franco, który nazywał się

Driss ben Gauzafat.

- Jest dla mnie bardzo dobry, a w łóżku zachowuje się jak chrześcijanin, ten mój Driss ma

takiego fajfusa jak nie przymierzając osioł świętego Facunda i jak mu stanie, to można się
posikać z wrażenia.

- Marujita!
- O przepraszam, wypsnęło mi się niechcący.
Tu nie tak łatwo wszystko wróci do normalnego stanu, ludziom przypadło do gustu nic nie

robić i włóczyć się z miejsca na miejsce, w ten sposób nie można podźwignąć kraju, wkrótce
wszyscy będziemy głodować, i to jeżeli nie wepchną nam się przez granicę Anglicy lub
Niemcy.

Abd Ala el-Azziz ben Meruan, Portugalczyk, też był Maurem, chociaż zmarłym już

dobrych parę wieków temu, u nas nigdy nie brakowało Maurów, jedni pilnowali złota i
szlachetnych kamieni, a inni roznosili wszy i rozdrapywali wyżarte trądem rany, teraz wielu
Hiszpanów pochodzi od trędowatych Maurów, poznaje się ich po zawodach. Don Clemente
Bariz, małżonek doni Rity, który popełnił samobójstwo, nazywany był Szczęściarzem, bo
obfitował we wszystko, miał nadmiar sadła, forsy, rogów, złej woli, wszystkiego, ale to
dosłownie wszystkiego, dona Rita chciała, żeby don Rosendo Yilar, kleryk, z którym się
spotykała i z którym w końcu uświęciła swoje związki, dał jej mężowi ostatnie namaszczenie
w obliczu śmierci.

- Nie mogę, kobieto, kiedy niebezpieczeństwo śmierci nie pochodzi od choroby, nie można

udzielić sakramentu, to zabronione.

- Ale o jakim niebezpieczeństwie mówisz, kiedy on już jest całkiem nieżywy?
- Rzeczywiście, to prawda!
Wówczas dońa Rita przygotowała stół z czystym białym obrusem, tacę z tamponami waty,

watę musiała wyjąć z podpaski, bo jej zabrakło, drugą z okruchami chleba i kilkoma
plasterkami cytryny, wodę święconą, itd., i don Rosendo odprawił swoje modły.

- Benedicat te omnipotens Deus...
- Amen.
Georgina i Adela są kuzynkami Montha Requeixo Casbolado, Georgina spowodowała

śmierć swojego pierwszego męża, Adolfita Penouty Augalevady, Bufona, który
prawdopodobnie się powiesił, różnie mówią, dając mu wywar z kwiatu San Diego, i
obłaskawiła drugiego, Carmelo Mendeza, który zginął podczas oblężenia Oviedo, podając mu
tygodniami na przeczyszczenie wywar z oliwilli, Adela żuje magiczne zioła i snuje się przez
życie jak lunatyczka, Moncho jest bardzo wdzięczny swojej ciotce Micaeli, matce kuzynek,
bo go brandzlowała, jak był mały, są rzeczy, których się nigdy nie zapomina.

- Teraz rodziny nie mają takiej więzi, każdy ciągnie do siebie.
Szkoda, że Rekina zabili, zanim zdążył ukraść dzwony z Antiochii, nie będzie łatwo

znaleźć drugiego, który by nurkował tak dobrze jak Rekin.

- Pamiętasz, jak tamtej nocy poszliście do Szlai, żeby schronić się przed zimnem?
- Jasne! Jak mogę nie pamiętać? Są rzeczy, których nigdy się nie zapomina.
Biedny Aguirre dostał krwotoku z gardła i umarł i ograbił go Isidro Gómez Mendez,

chciałem powiedzieć Isidro Suarez Mendez, ten okradał wszystkich nieboszczyków po kolei,
żadnego nie oszczędził, jego zabili na froncie pod Burrianą podczas kąpieli, nie wiem, czemu
czasami przypominam sobie sceny ze szpitala polowego, zresztą tak naprawdę to pamiętam
wszystko.

- I to dobrze?
- Nie jestem tak zupełnie pewien.
Panienka Ramona również pójdzie odwiedzić Dzika, który jest jak ten patriarcha, co nie

zawsze pozwala się oglądać, Dzik ma nad łopatką wytatuowaną syrenkę, którą pokazuje tylko
w dzień swoich imienin, to znaczy 11 maja, imieniny obchodzą wtedy Antimo, Evelio,
Maximo, Basso, Fabio, Sisinio, Dioclecio, Florencio, Anastasio, Gangulfo, Mamerto,

Mayolo, Iluminado i Francisco de Jeronimo, 11 maja jest dniem urodzin artylerzysty Camila,
Dzik ma dostojny wygląd i kędzierzawą grzywę włosów.

- Posłuchaj, Moncha, życie jest ciężkie dla wszystkich, życie odrzuca śmierć, a śmierć z

kolei dławi życie, w końcu zawsze zwycięża śmierć, bo ma więcej czasu niż życie i mniej
wstydu.

- Tak, wuju.
- Pewnie, że tak! Posłuchaj, Moncha, wojna się skończyła i wielu nieszczęśników zostało w

lesie czy w okopach z wyprutymi flakami albo mózgiem, ale my, mężczyźni naszego rodu,
prawie wszyscy trwamy na swoich miejscach i nie musimy uczyć się innych języków i innych
obyczajów, kiedy na człowieku wymusza się zmianę, jest to niezdrowe i bolesne dla duszy.

- Tak, wuju.
- Pewnie, że tak! Wiesz Moncha, Włosi, Grecy i Turcy nie budzą mojej sympatii, wolę

Anglików, Holendrów i Norwegów, są mniej zabawni, ale bardziej odpowiedzialni i nie
krzyczą tyle.

- Tak, wuju.
- Pewnie, że tak! Wypijesz kieliszeczek wódki?
- Tak, wuju.
- Nie umiesz powiedzieć nic innego tylko tak, wuju? Dzik nalał dwa kieliszki wódki z

trzciny cukrowej.

- Możesz pić spokojnie, ta peloura jeszcze nikomu nie zaszkodziła, piją ją marynarze, żeby

dać sobie radę z morzem, dla kobiet też jest dobra. Czy ty znasz Angela Alegrię, tego z
ortopedii?

- Nie, a bo co?
- A nic, tak pytam, z ciekawości.
Siedem Wyder radzi sobie jak się da, raz lepiej, raz gorzej, zazwyczaj mężczyźni są mniej

odporni na wstrząsy niż kobiety, nie jest to sztywną regułą, ale niewiele brakuje, by nią było,
najgorsze, co może przytrafić się mężczyźnie, to to, że nie będzie wiedział, co się z nim stanie
po śmierci, nie mam tu na myśli duszy i wiecznego zbawienia albo też wiecznego ognia, a
jedynie ciało i sposób, w jaki zniknie z tej ziemi, mahometanie nie pozwalają sobie
amputować ani jednego palca, bo do raju muszą wejść w całości, to nie to samo, czy trup jest
pochowany i zjedzony przez robaki, czy rzucony do morza i ogryziony przez sardynki, czy
rozszarpany i pożarty przez psy, czy też spalony i rozniesiony przez wiatr na pożywkę dla
wróbli, zawsze ktoś się w końcu pożywi trupami mężczyzn, kobiety nie są narażone na takie
rozterki, siedem Wyder żyje sobie i nie ma większych zmartwień, wszystkie są też ładne i
zdrowe.

- A Dolorinas wyzdrowiała już po operacji ślepej kiszki?
- Jeszcze jak! Teraz jest jak pączek w maśle, aż przyjemnie na nią patrzeć.
Robin Lebozan i Raimundo z Casandulfów snują swoje kurtuazyjne i rozwlekłe dyskusje

filozoficzne, panienka Raniona podejmuje ich drugim śniadaniem, więcej mówi Robin, bo
Raimundo jest trochę zmęczony, już od jakiegoś czasu jest trochę zmęczony.

- Można żyć i można udawać, Raimundo, ja nie należę do ludzi silnych i dlatego że jestem

słaby, idę przez życie udając, tak naprawdę to żyłem trochę obok tego wszystkiego, co
przeżywałeś choćby i ty, ja chciałbym żyć intensywniej, ale muszę pogodzić się z losem, o,
cierpliwości! Ja myślę, że to, co dzieje się daleko od nas, jest nierealne i tego nie ma, ty
wiesz, co chcę przez to powiedzieć, pępkiem świata jest nasze własne serce i dom Ramony, a
to, co jest daleko od nas, być może w ogóle nie istnieje, Indianin peruwiański grający na
trzcinowym flecie, Eskimos oprawiający foki, Chińczyk palący opium, ty to sobie
wyobrażasz? Murzyn grający na saksofonie, Arab zaklinający węże, Neapolitańczyk
zajadający spaghetti, świat jest bardzo mały, a życie bardzo krótkie, Moncho Preguizas dwa
razy objechał świat dookoła, to prawda, Moncho Preguizas miał romanse w Guayaquil, ale
wy, cała reszta, nigdy nie opuściliście tych gór, chyba żeby walczyć na wojnie, a ja nawet i to
nie, no może nie wszyscy, ale na pewno większość, nikt też nie ma pewności, czy to, że się
wiele widziało, jest dobre, taką naprawdę dobrą rzeczą jest widok młodej dziewczyny z lutnią
w ręku siedzącej na podnóżku przy płonącym kominku, to są te stare obyczaje, które zaginęły
w zamęcie, utonęły w nim, teraz wszystko będzie miało gorszą rangę, jedne czasy umierają,
inne się rodzą, Raimundo, żyto rodzi się i umiera każdego roku, ale dąb żyje dłużej niż
człowiek, niekoniecznie trzeba utopić się w gównie, Raimundo, ty wiesz, o co mi chodzi,

przedtem lepiej wpakować sobie kulę w łeb.

Raimundo z Casandulfów ma smutną minę.
- Mówisz o zamęcie, Robin, to prawda, są rzeczy, które nigdy nie będą mogły wrócić do

normalnego stanu, my, choćbyśmy nie wiem jak długo żyli, nie doczekamy, żeby się
podźwignęły, zwyczaje wymiecione przez zawieruchę... czyja wiem, uważasz, że jestem
bardzo oderwany od życia? Być może popełniłem błąd, że nie umarłem młodo, to znaczy,
kiedy byłem trochę młodszy, niż jestem... błagam was, przebaczcie mi obydwoje, dasz mi
koniaku Moncha?

- Tak, Raimundo, chcesz, żebym zagrała na pianinie?
Pada na wody Arnego, które płynąc poruszają koła młyńskie i straszą tych, których złożyło

niemocą i rozdęło zaklęcie rzucone przez diabelską ropuchę i jadowitą jaszczurkę, a także
garbują skóry nieboszczykom, a Catuxa Bainte, wariatka z Martina, pogwizduje sobie na
Błotnistym Wzgórzu, jest goła, cycki jej podskakują, włosy ma jak gałęzie wierzby płaczącej,
a w zaciśniętej dłoni trzyma pisklę wróbla.

- Dostaniesz zapalenia płuc, Catuxa, albo i paraliżu żołądka.
- Nie, proszę pana, bo zimno po mnie spływa. Zdaje się, że to było wczoraj, ale tędy już

zdążył przelecieć wicher, który zasiąg ból w pamięci.

- A co zrobimy z trupami?
- Są trzy odwieczne czynności, kobieto, trzy czynności, które wykonywano zawsze: trzeba

ich pochować umywszy im twarze, odmówić za nich ojczenasz i pomścić, śmierci nie można
zadawać bezkarnie.

- To też prawda!
Pada na wody Bermunu, strumyczka, który jęczy jak przytopione niemowlę, pada na wody

pięciu rzek, na rzekę Vińao, która spływa z równiny Yaldo Yarneiro, rzekę Asneiros, która
wytryska ze skały Dwóch Kleryków, rzekę Oseira, która chłodzi rozpaloną skórę mnichów,
rzekę Comezo, która ucieka na północ szlakiem Kulawej Lisicy, i na rzekę Bural, w której
piorą chustki dziewczęta z Agrosantino, pada na dęby i na kasztany, na śliwy i wierzby, na
kobiety i mężczyzn, na janowce i paprocie, i na majestatyczny bluszcz, pada na żywych i na
umarłych, pada na całą krainę.,

- To jedyna rzecz, której nikt nie potrafi naruszyć.
- I dzięki Bogu.
Na pogrzebie mojego wuja Claudia Montenegro spotkaliśmy się wszyscy w komplecie i

przeżyliśmy chwilę napięcia, kiedy pojawił się gubernator cywilny, na szczęście nastroje
szybko opadły, mój wuj Claudio Montenegro nikomu nie pozwolił zaleźć sobie za skórę, tego
nieboraka Wenceslao Caldragę złapał w potrzask na wilki i trzymał go, wyjącego, trzy dni
bez jedzenia i picia, nawet bez chleba i wody, a kiedy go puścił, tamten był tak potulny jak
oswojony królik.

- I uciekał pędem?
- O tak, kulał, ale uciekał pędem.
Umrzyk, który zabił Chojraka, a potem Cidrana Segade, jeszcze nie jest nieboszczykiem,

ale już niewiele mu brakuje, żeby nim zostać, trzy lata temu, licząc od świętej Marty do
świętego Ludwika, zabił ze dwunastu albo i piętnastu ludzi i teraz śmierdzi od niego trupem,
aż się ludzie odsuwają, kiedy nadchodzi.

- Nie czujesz, że cuchnie jak potępieniec?
Pewnego dnia ślepy Gaudencjo wracając z kościoła zemdlał na środku ulicy, było to jakby

uderzenie krwi do głowy.

- To akordeonista od Szlai, może jest głodny. Ślepy Gaudencjo dostał trochę kawy na

miejskim posterunku i szybko wrócił do siebie.

- Czy coś wam się stało?
- Nie, proszę pana, czułem, że robi mi się słabo, i usiadłem.
Kiedy dotarł do domu, nikt nie zwrócił na to uwagi, bo wszystkie kobiety spały,

odprowadził go policjant, którego męczył silny kaszel.

- Już jesteśmy.
- Bóg zapłać.
Ślepy Gaudencjo wszedł do łóżka i nakrył się z głową, żeby się wypocić.
- To dobrze mi zrobi, widać przeciąg mnie chwycił w niewygodnej pozycji w jakimś złym

momencie.

Późnym wieczorem Gaudencjo wygrywał na akordeonie jak gdyby nigdy nic.
- Gaudencjo.
- Słucham, don Samuelu.
- Zagraj tego mazurka, takiego ładnego, wiesz, o czym mówię.
- Tak, proszę pana, wiem, ale musi mi pan wybaczyć, bo dziś nie wypada, a jak mam być

szczery, to prawie nigdy nie wypada.

Szalona Bazyliszka pracuje w burdelu "U Baryły" w La Coruńa, mówią, że Szalona

Bazyliszka jest najbardziej kurewską kurwą na świecie, ale to nieprawda, tego nikt nie może
wiedzieć na pewno, Szalona Bazyliszka słała czekoladę i tytoń poległemu kapralowi
Antemilowi tak długo, aż jej się znudziło, nigdy się nie dowiedziała, że kapral Antemil
zginął, myślała, że był niestały jak wszyscy mężczyźni z wyjątkiem Javierito Portegi, pedała,
którego wykorzystuje się do załatwiania poleceń, byleby nie były za trudne, a także do tego,
żeby mu dawać kopa w dupę.

- Nie wstyd ci, że tak ci się wszystko dynda na wierzchu?
Don Lesmes Cabezón Ortigueira, praktykant wydziału medycyny i chirurgii miękkiej, a

także jeden z dowódców faszystowskich "Kawalerów z La Coruńa", wpadł do morza w doku
rybackim, dokładnie w tym samym miejscu, gdzie kiedyś pojawił się wieloryb, i utonął,
możliwe, że ktoś go popchnął.

Dolorinas uśmiała się, kiedy jej o tym powiedziano.
- To był obleśny typ, poniewierał kobietami, lepiej, że się utopił.
Duch Benitońi Cardoeiros - staruchy, która już była zupełnie do niczego, kiedy ją zagryzł

wampir Manuelińo Blanco Romasanta - jeszcze unosi się w powietrzu nad dąbrową w Prado
Alvar, gdzie jest pełno słowików.

- Są też czyżyki i szczygły.
- Tak, proszę pani, i dzwońce, i kosy, i skowronki szare jak ziemia, w dąbrowie w Prado

Alvar są wszystkie ptaki.

Zaduszki wypada spędzić w domu, kiedyś to chodziło się na cmentarz, żeby grać na dudach

i jeść obwarzanki, zmarli bardzo nam ciążą i nikt nie powinien się weselić.

- Czy kiedyś dałoby się policzyć wszystkich zmarłych?
- Nigdy, przenigdy, są tacy, co twierdzą, że zmarli się rozmnażają, może to i prawda, ale ja

tam wątpię.

W Zaduszki 1939 r. już trwała II wojna światowa, dzień świętego Karola wypada zaraz po

Zaduszkach, w dzień świętego Karola w domu panienki Raniony zbiera się na wezwanie
Robina Lebozana dwudziestu dwóch mężczyzn, wszyscy złączeni więzami krwi: Raimundo z
Casandulfów, nikt nigdy nie nazywa go po nazwisku, bo niesie ono zbyt bolesne skojarzenia,
opowiadanie tej historii byłoby bardzo długie i przykre, Raimundo z Casandulfów od
pewnego czasu nie chce za wiele mówić, jest jakiś smutny; czterej przydatni Gamuzowie, a
więc Tanis Kaduk, który może powalić byka jedną ręką, jego żona spadła ze schodów i
złamała nogę, pewnie miała za dużo anyżówki w czubie, Roque Kleryk z Comesani ze swoim
słynnym niebywałym organem, teraz jest on troszeczkę zaogniony, ale prezentuje się świetnie
jak zawsze, Matias Kawalarz, który już od wielu miesięcy nie tańczy, i Julian Cwaniak,
specjalność zegarki kieszonkowe i ręczne, budziki i zegary z kukułką, ścienne i stołowe;
Celestino Kaczan i Ceferino Szczurek nie przyjechali, bo są księżmi, Benitińo Skorpion i
Salustio Płaczek są zwolnieni jako niepełnosprawni; trzej Mandsowie z Brinidelo, Se-gundo,
Evaristo i Camilo, którzy są odważni z natury i ujeżdżają najdziksze źrebaki siedząc na oklep
i niczego się nie trzymając, ich ojciec, to znaczy Roque, został w domu, bo jest już stary,
siedzi w Esperelo ze swoją Portugalką; don Camilo i Camilo artylerzysta, don Camilo ma ból
uszu, dość silny ból uszu, ale że nią zdrowy rozsądek, nic nie mówi; don Baltasar i don
Eduardo, bracia don Camila, jeden jest adwokatem, a drugi inżynierem; Łucjo Segade i jego
trzech starszych synów: Łucjo, Perfecto i Camilo, trudno było ich utemperować, bo chcieli
wymierzać sprawiedliwość na własną rękę i nie trzymać się niczyich rozkazów; wuj Cięto,
ten nie wita się z nikim z obawy przed mikrobami; Marcos Albite, którego wariatka z Martina
przywiozła na wózku podskakującym po wyboistej drodze, Marcos Albite nie odzywa się i
wygląda pod swoim parasolem jak pokutująca dusza wygnana na deszcz przez Pana Boga;
Gaudencjo Beira nie musiał się stawiać z racji ślepoty; Policarpo od Melasy, który ma w
kieszeni oswojoną mysz, nie wyjmuje jej, bo nie wypada; Moncho Truteń, odkrywca
ombielu, drzewa o liściach mięsistych jak ciało ślimaka; szacowny wuj Evelio ze swoimi

humorami i oczywiście Robin Lebozan, niektórzy przybyli z bardzo daleka, wszyscy mają
nakrycia głowy, albo kapelusz, albo czapkę z daszkiem, albo beret, i niektórzy są po imieniu,
a inni mówią sobie na pan, don Camilo ma melonik i płaszcz z kołnierzem z wilka, obsługują
ich: panienka Raniona, Adega, jej córka Benicja, wariatka z Martińa i dwie kuzynki Moncha,
Georgina i Adela, na służących panienki Ramony już nie można liczyć, ponieważ są bardzo
starzy, mężczyźni jedzą na kolację rosół i łopatkę wieprzową albo schab w cieście do wyboru,
a potem serki-cycuszki, konfitury z pigwy i brzoskwinie w syropie na deser, kiedy wybija
dwunasta, don Camilo daje znak i wszyscy siadają w milczeniu i zapalają cygara, don Camilo
przyniósł cygara dla wszystkich, w tym czasie kobiety podają kawę i wódkę, potem idą do
kuchni, żadna nie zostaje za drzwiami, żeby podsłuchać, bo to mężczyźni decydują o życiu
mężczyzn, a kobiety o tym wiedzą i szanują zwyczaje, są sprawy, o których kobiety mogą
rozmawiać tylko w łóżku, sam na sam z mężczyzną, i to nie zawsze.

- Wstańmy, Ojcze nasz, który jesteś w niebie...
- Chleba naszego powszedniego... Kiedy znów siadają, no, nie wszyscy, bo nie ma tylu

krzeseł, don Camilo patrzy na Robina Lebozana.

- Nasz kuzyn Robin Lebozan Castro de Cela zda nam sprawę niczego nie ukrywając i nie

przeinaczając.

Robin donośnym głosem opowiada szczegółowo to, o czym wszyscy wiedzieliśmy a na

koniec pyta:

- Chcecie, żebym wypowiedział nazwisko tego, który zabił Baldomera i Cidrana?
- Tak.
Robin patrzy w ziemię.
- Niech Bóg mi wybaczy. Zabił ten, który nazywa się Fabian Minguela Abragan, mówią na

niego Puszczyk Carroupos i ma wykwit świńskiej skóry na czole, wszyscy wiecie, o kogo
chodzi, i od tej pory nikt z nas nie ma prawa wymówić tego imienia.

Ciszę przerywa wuj Evelio.
- Decyduj, Camilo.
Don Camilo nie mówi ani słowa, tylko z wielką powagą też patrzy w ziemię. Decyzja,

chociaż oczekiwana, sprawia, że wszystkim dreszcze latają po krzyżu.

- I kogo wyznaczasz?
- Don Camilo, cały czas w milczeniu, spogląda na Tanisa Kaduka, a ten wstaje, zdejmuje

czapkę i żegna się nabożnie.

- Niech Pan nasz święty Jakub Apostoł i nasz krewny święty Fernandez mnie wspomagają.

Amen. Kiedy usłyszycie huk petardy, to będzie znak, że już po wszystkim.

Zebrani rozchodzą się powoli i z zachowaniem porządku, trzej Marvisowie z Brinidelo

wychodzą natychmiast i na koń, bo czeka ich daleka droga, don Baltasar i don Eduardo będą
nocować w Lalin, u dalekiego krewnego, księdza Freixido, jadą samochodem, noc jest bardzo
nieprzyjemna, to lepiej, bo policja nie czepia się i za często nie pyta o przepustki, don Camilo
idzie do wuja Evelia, artylerzysta Camilo śpi w domu Raimunda z Casandulfów, a trzej
nietutejsi Gamuzowie spędzą noc u swego brata Tanisa, dobrze się między sobą rozumieją i
żaden nie mówi więcej, niż to konieczne, u panienki Ramony zostają tylko Moncho Truteń,
któremu brak jednej nogi, i Marcos Albite, któremu brakuje dwóch, kulasom za trudno łazić
nocą po górach; Catuxa Bainte śpi zwinięta w kłębek w przedsionku i nagle na dom panienki
Ramony spływa spokój, cichy i głęboki. Don Camilo przed wyjściem zostawił polecenie dla
księdza Ceferino Gamuzo, Szczurka, tego, który jest wędkarzem, święty Piotr też łowił ryby.

- Niech odprawi mszę za duszę tego człowieka. Niech nie pyta o to, co ma obowiązek sam

odgadnąć, i niech milczy jak grób.

- Dobrze, don Camilo.
Na dom panienki Ramony, a także na mężczyzn i na kobiety opada mgła, która zaciera

jedno po drugim wszystkie słowa, jakie zostały wypowiedziane i jeszcze unoszą się w
powietrzu, pamięć nie wytrzymuje próby mgły, to i lepiej.

- Porozmawiamy jutro?
- Może lepiej pojutrze, jutro muszę pojechać do Carballino.
- Mówią, że święty Rajmund Nienarodzony jest patronem szulerów i oszustów, karciarzy,

fordanserów i różnych innych lumpów.

- A to niby dlaczego?
- Kto to może wiedzieć dlaczego.

Nie można mieć za złe Głupiej Kozie, że szła do łóżka z byle kim, pan wie, kto ssał piersi

Głupiej Kozie, tylko niech pan nie wymawia tego imienia, każdy robi to, co może, i nikomu
nic do tego, że ona prześpi się z tym czy z tamtym, to wyłącznie jej sprawa, każda kobieta ma
prawo parzyć się, z kim jej się żywnie podoba. Że tamten to skurwysyn? Cóż, możliwe,
skurwysynów jest pełno, ale to nie zmienia postaci rzeczy.

- Ty myślisz, że Głupia Koza odważyłaby się robić te swoje świństwa z dzikiem?
- A tobie co do tego?
- Pada bez przerwy od dnia świętego Rajmunda Nienarodzonego, który ma swoją szulernię

w Carballińo, przy szosie do Ribadivia, któregoś dnia w najmniej oczekiwanym momencie
zwinie ich policja i wszyscy wylądują w kiciu.

- Pan wybaczy, ale patronem szulerni przy szosie do Ribadivia nie jest święty Rajmund

Nienarodzony, tylko święty Makary, nie trzeba tego mylić.

- Niech będzie, wszystko jedno, i tak zostaje między świętymi.
Pada równo i niespiesznie na trawy, na dachówki i na szyby, pada, ale nie jest zimno, to

znaczy nie za bardzo zimno, gdybym umiał grać na skrzypcach, całe wieczory grałbym na
skrzypcach, gdybym umiał grać na organkach, całe ranki i wieczory grałbym na organkach,
gdybym umiał grać na akordeonie, całe ranki, wieczory i noce, jednym słowem całe życie,
grałbym na akordeonie, Gaudencjo gra na akordeonie jak nikt inny, ale jako że nie umiem
grać ani na skrzypcach, ani na organkach, ani na akordeonie, jako że nie umiem grać na
niczym, mógłbym umrzeć będąc dzieckiem i nie musieliby mnie zbytnio opłakiwać -
spędzam wieczory na wyprawianiu bezeceństw, z kim się da, najbardziej rozwiązły jestem
rano i w nocy, czasem nie mam z kim poświntuszyć, ale to mi nie przeszkadza, po to mam
dwie ręce, ludzie muszą się zadowolić tym, co los im daje, bo wszystko jest nam pisane
wcześniej, zanim jeszcze przyjdziemy na świat. Don Samuel Iglesias Moure jest właścicielem
woskowni na ulicy Ojca Feijoo, don Samuel wygląda, jakby sam był zrobiony z wosku,
podobnie jak jego żona, ludzie nadali mu przydomek Niebiański, czasem po południu don
Samuel zachodzi do Szlai, żeby się rozerwać i posłuchać akordeonu, nie ma tylko szczęścia
do repertuaru, bardzo lubi pewnego mazurka, którego Gaudencjo gra nader rzadko.

- Dlaczego nie zagrasz go od czasu do czasu?
- A co panu tak na tym zależy? Samuel Niebiański zwykle idzie do łóżka z Martą

Portugalką, lubi wtedy pleść jej bzdury.

- Przez to, że jest piersiasta, daje człowiekowi pełny relaks i satysfakcję, Portugalki są

bardzo uczynne.

- Tak, proszę pana, wszyscy tak mówią. I uszanują człowieka.
- Co prawda, to prawda.
Don Servando wchodzi przed don Samuelem, don Servando nie musi przestrzegać

kolejności, bo jest deputowanym z ramienia prowincji, don Samuel przynosi Marcie
Portugalce w prezencie kręconą świecę.

- Zapalimy ją?
- Nie, wolę zanieść nowiutką Chrystusowi Krwawiącemu, poczekaj, aż się rozbiorę i

podmyję się trochę, jeszcze zdążysz.

Don Servando zawsze pomiatał Eutelem, czyli Pantalonem, natomiast don Samuela zwykł

traktować bardzo uprzejmie.

- Nietrudno się zorientować, don Samuel to dżentelmen trochę blady, ale dżentelmen, a jego

żona dona Dorita to prawdziwa dama, dona Dorita zaopatruje w towar handlarza starzyzną, to
bardzo zacni ludzie, o solidnych, ugruntowanych zasadach, godni zaufania.

Don Isaac jest bratem don Samuela, wyrabia makarony, jego makaron marki Wezuwiusz

słynie w całej Galicii, don Isaac wyszedł na pedała, to przypadłość wrodzona i może
przytrafić się każdemu, panu albo mnie, żeby nie szukać daleko, ale znosi ją z godnością,
nigdy nie przyłapano go na tym, żeby przebrał miarę, don Isaaca Iglesiasa Moure nazywają
Rancik, don Isaac gra na fisharmonii w kościele Matki Bożej i na ślubach, jeżeli go o to
poproszą, w domu don Isaac gra na lirze, z której wydobywa przepiękne, melodyjne akordy,
w mieszkaniu don Isaaca na czołowym miejscu stoi gipsowe popiersie papieża Piusa X w
kolorach karmazynowym, złotym, błękitnym, cielistym etc., papież stoi tuż nad lirą, na
narożnej szafce ozdobionej hiszpańską flagą.

- Mój brat to prawdziwy artysta, artysta w każdym calu i bardzo uzdolniony muzycznie,

według mnie to został pedałem, bo wszystko robi z pasją.

- Być może, nie przeczę, czasem tak bywa. Nie ma wątpliwości, że młynarza Łucja Mouro i

tamtych dwóch zabił ten sam człowiek.

- Kto?
- Ciszej, do cholery! A bo to nie wiesz?
- Przepraszam, zamyśliłem się.
Łucjo Mouro dostał jeden strzał w plecy, a drugi w głowę, kiedy go zabili, miał przy czapce

z daszkiem kwiatek, żółty kaczeniec.

- Pamiętasz, Catuxa, jaki to był dobry człowiek?
- Co mam nie pamiętać.
Rosicler miała dziesięć lat, a może nawet i to nie, kiedy pierwszy raz wybranzlowała

Jeremiasza. . - A co to ma do rzeczy w tej chwili?

- Nie wiem, wszystko warto wiedzieć.
- Tak, to też prawda.
- A zresztą przychodzi to do głowy ni stąd, ni zowąd.
Rosicler, kiedy odkryła, że małpy mają siusiaka jak
mężczyźni, tylko że mniejszego, była bardzo zadowolona.
- Muszę to powiedzieć Ramonie, na pewno już sama o tym wie.
Woskownik Niebiański, to znaczy don Samuel Iglesias Moure, pojawił się któregoś dnia we

wsi, żeby przyjąć zamówienia, i przyłapano go na poddaszu domu Marcosa Albite, jak
zabawiał się z wariatką z Martina.

- Jak ty, Catuxa, nieszczęsna, mogłaś na to pozwolić?
- To było tak, przyszłam, żeby wymyć panu Marcosowi puszkę na siki, i don Samuel dał mi

pesetę i wyciągnął kutasa.

- Tak ni z gruszki, ni z pietruszki?
- Tak, proszę pana, ni z gruszki, ni z pietruszki. To ja mu powiedziałam, weź sobie, weź,

bo klątwa wszystko wyżre, och, błogosławiony apostole, święty Tadeuszu Judo, który byłeś
w Babilonie najpierwszym królem, spraw, żeby ta modlitwa zmieniła ból mego serca w
rozkosz, i wtedy on przewrócił mnie na słomę. Tanis Kaduk rozmawia z Raimundem z
Casandulfów.

- Wola don Camila będzie spełniona, jak Bóg na niebie, że będzie! Już mam wszystko

obmyślone, teraz tylko muszę wzbudzić w sobie skruchę, i to porządną, aż zacznę odczuwać
wyrzuty sumienia, potem to już wszystko pójdzie jak po maśle, nie będzie problemu, bo jest
bardzo pewny siebie, chyba myśli, że wszystko się skończyło i że tak już będzie zawsze, to
lepiej, że tak myśli i chodzi sobie spokojnie.

Tanis Kaduk przeciąga po kamieniu ostrza swoich dwóch noży myśliwskich, jeden ma

trzonek z jeleniego rogu, a drugi z peruwiańskiego srebra, i oba noszą jego inicjały, noże
Tanisa Kaduka mają już swoje lata, ale trzymają się nieźle, bo są dobrej jakości, zawsze są
suche i pierwszorzędnie utrzymane.

- One tylko mają za mały kontakt z mięsem, bo ja niewiele wychodzę, kiedy nóż rzadko

tnie mięso, staje się miękki.

Policarpo od Melasy nie ma już teraz takiej przyjemności, kiedy widzi autobus jadący z

Santiago, który podskakuje po drodze i kicha jak astmatyczny Portugalczyk, Policarpo od
Melasy, choć brakuje mu trzech palców u prawej ręki, bardzo dobrze zwija skręty, teraz
tytoń, który sprzedają luzem, ma pełno patyków, najlepiej utrzeć go nad jakąś gazetą i
powyjmować wszystkie paprochy, kiedy się je spali w popielniczce, ładnie pachną i nasycają
powietrze aromatem, w autobusie z Santiago jedzie zawsze dwóch albo trzech księży, którzy
zajadają suszone figi i brzoskwinie, księża lubią się opychać słodkościami, komicy też są
amatorami słodyczy, Policarpo od Melasy mówi, że potrafi oswajać żaby, aleja mu tak
całkiem nie wierzę, żaby są bardzo trudne do oswojenia, bo są ni to głupie, ni to cwane,
najgorsze, co może być, kobiety można oswoić dając im do picia ocet, sęk w tym, że
najczęściej nie chcą go pić, teraz kobiety są bardzo bezczelne i buntowniczo nastawione,
Policarpo od Melasy śmieje się po cichu do swoich myśli, Słodka Chonina, żona cukiernika
Mendeza, bardzo mu się podoba, ale cóż z tego, Słodka Chonina nawet na niego nie spojrzy.
Antón Guntimil, nieboszczyk mąż Finy Ramonde, umarł zgnieciony przez pociąg towarowy
na stacji w Orense, to znaczy nie zgnieciony, ściślej mówiąc przecięty na pół, Antón Guntimil
jąkał się i był trochę gamoniowaty, jego żona zawsze mu to powtarzała.

- Ten pijar z nieszporów ma knota takiego jak stąd dotąd, takiego jak Pan Bóg przykazał, ze

dwa razy większego niż twój, kretynie jeden, boś kretyn, nie wstyd ci wcale?

- Nie, kobieto, a według ciebie, to co niby mam zrobić?
Kiedy ciotkę Lourdes zarażono ospą, Francuzi pozwolili jej umrzeć, nikt mi tam nie powie,

a do tego wrzucili jej trupa do wspólnej fosy razem z Polakami, Cyganami, Maurami i
Azjatami, pod tym względem Francuzi są bardzo francuscy i nie bawią się w zbytnie
sentymenty. Moncho, krewny Manuelina Remeseiro Domingueza, który miał imię po kruku,
a może było odwrotnie, zmarł na krup w wieku sześciu czy siedmiu lat.

- Nie pociągnął długo.
- Tak, to prawda, że długo nie pociągnął, widać nie był najlepszej jakości.
Kruk Moncho gwiżdże już niektóre takty z mazurka ślepego Gaudencja, jeszcze mu sporo

brakuje, żeby wygwizdać całą melodię.

- Czy to prawda, że Manuelina Remeseiro łączyło to i owo z Marią Auxiliadorą Porras, tą,

która rzuciła swojego narzeczonego Adolfita, bo miał śmierć wypisaną na twarzy?

- To nonsens! Kto panu naopowiadał takich bredni?
Panienka Ramona nie miała szczęścia do mężczyzn, to znaczy do kandydatów na męża, to

fakt, że mierzyła zbyt wysoko i oczywiście przeliczyła się, w tych sprawach trzeba mieć
wiele pokory, bo czas działa na przekór życzeniom i chęciom, panienka Ramona zawsze
sądziła, że może wyjść za każdego, na kogo będzie miała ochotę, że może wybierać i
rozkazywać, ale się pomyliła i teraz jest na najlepszej drodze, żeby umrzeć jako stara panna.

- Dobrze, stara panna tak, ale nie dziewica, niech to będzie jasne, najbardziej byłoby mi

głupio, gdybym nie straciła dziewictwa w swoim czasie, to zniewaga skończyć dwadzieścia
pięć lat i zachować cnotę, co prawda to się nie zdarza.

Robin Lebozan pisze wiersze w języku galicyjskim, tylko że nie chce ich nikomu

pokazywać.

- Nie, mnie się zdaje, że czytanie swoich wierszy innym ludziom świadczy o braku wstydu,

kogo to może obchodzić?

Raimundo z Casandulfów wciąż siedzi ze spuszczoną głową, milczący i posępny, ratuje go

jego dobre wychowanie.

- Pragnę usłyszeć wybuch petardy, jutro odwiedzę wuja Evelia, żeby mnie podniósł na

duchu, co za wstyd, stary człowiek pocieszający młodego! Wolą wuja Camila musi być
spełniona, wiem o tym, rozkaz to rozkaz, ale ja już teraz chciałbym usłyszeć wybuch petardy,
śmierć może zrównoważyć tylko inna śmierć i to nie jest sprawa niczyjego widzimisię,
wszyscy powinniśmy nosić przy kapeluszu kwiat kaczeńca albo janowca, Noriega Yarela w
każdą niedzielę i święto nosił kwiaty janowca na cmentarz.

- Dla jakiego nieboszczyka?
- Dla żadnego w szczególności, kwiaty janowca od don Antonia były przeznaczone dla

wszystkich zmarłych, wszyscy zmarli pochodzą od Boga, zmarli bardzo lubią kwiaty, proszę
zauważyć, że na cmentarzu zawsze rosną najpiękniejsze kwiaty, nieboszczykom aż dusza
rwie się do kwiatów, które rosną na grobach, kiedy przywala się ich kamieniem, duszom
brakuje oddechu.

Raimundo z Casandulfów spaceruje po ścieżkach pełnych ran, przechadza się po nich

skupiony i bardzo smutny.

- Tedy chodzili ze śpiewem na ustach zmarli, w których żyłach płynęła kiedyś moja własna

krew, byli tacy jak ja, a może to byłem ja sam, tylko o tym nie wiem, kiedy ich krew zrosiła
ziemię, kiedy ich krew się rozlała, wilki uciekły skomląc i wyjąc, są ludzie, którzy nie
powinni byli się rodzić, chcę usłyszeć wybuch petardy, Tanis bardzo szanuje wuja Camila,
autorytet jest autorytetem, zresztą wszyscy mamy wiele szacunku dla wuja Camila, kiedy
Tanis podpali lont petardy, odetchnie, niech Bóg ma nas wszystkich w swojej opiece, kiedy
już wyrok zostanie wykonany, spokój przybiegnie jak jaszczurka, w tych górach od wielu lat
panują te same prawa i wszyscy zmarli w rodzinie żądają od nas, żeby prawo było
przestrzegane, jedni mężczyźni rodzą się z taką krwią w żyłach, a drudzy z inną, to nie jest
przypadek.

Raimundo z Casandulfów gra w szachy z Robinem Lebozanem, zawsze z nim wygrywa.
- Jesteś roztargniony.
- Nie, taki mam sposób bycia, ja się do tego nie nadaję, wiesz o tym.
Pepiiio Pousada Coires, Pepino Makrela, jest elektrykiem, to znaczy pomocnikiem

elektryka w fabryce trumien "Odpoczywanie", w tych stronach jest dużo fabryk trumien, są

trumny czarne i białe, białe są dla aniołków, najelegantsze są dębowe i z imitacji mahoniu, nie
ma za to trumien zielonych ani czerwonych, ani żółtych, Pepino Makrela zawsze ma otwarte
usta, Pepino Makrela lubi macać małych chłopczyków, czyli aniołki, Pepino Makrela ożenił
się z Cipą, człowiek działa pod presją obyczaju, i miał dwie niedorozwinięte córki, które
szybko mu zmarły, Cipa uciekła od niego, podobno miała dosyć, Cipa była bardzo wesołą
kobietką i z dużą wprawą śpiewała kuplety akompaniując sobie kastanietami, Pepina Makrelę
przyłapano kiedyś z głuchoniemym Simoncinem, czyli Ogryzkiem, sześcioletnim chłopcem,
chudym i słabowitym, na jego twarzy malowało się przerażenie, trzeba go było widzieć, aż
śmiech brał, Pepino Makrela dobrał się do chłopaka od tyłu i trzymał go za szyję, o mało co
go nie udusił, Pepina Makrelę najpierw wsadzono do więzienia, a potem do zakładu dla
umysłowo chorych.

- W zakładzie biją więcej niż w więzieniu, widać bicie wariatów sprawia większą

przyjemność.

- No tak, najprawdopodobniej.
Pepina Makrelę zwolniono pod warunkiem, że da się wykastrować, prawdę mówiąc, nie na

wiele mu to pomogło, kiedy zaczęła się wojna, Pepino Makrela każdego ranka udawał się na
mszę, żeby wstawiać się za bliźnimi w nieszczęściu i prosić o miłosierdzie, litość, łaskę i inne
odstawione do lamusa, nie będące w użyciu względy; skorpionom, turkuciom podjadkom,
ropuchom trzeba darować życie, trzeba pozwolić im uciec, ludziom też, a także łagodnym
małym zwierzątkom, takim jak myszy, ślimaki, świerszcze, a zwierzętom drapieżnym, takim
jak łasze, borsuki, rysie - rysia nazywa się też jelenim wilkiem - rzuca się pień olchy na rzekę
jako ostatnią deskę ratunku i odpędza się je święconą wodą, a nie kulami.

- Dlaczego człowiek jest taką niespokojną i nerwową bestią? To musi być sprawka diabła.
Robin Lebozan bardzo się ucieszył, kiedy odnalazł muszlę, którą dostał od matki, leżała za

książkami i dlatego od dziesięciu lat nie mógł jej znaleźć, kiedy się ją przykłada do ucha,
słychać szum morza, słychać też początek mazurka Gaudencja, mówię o tym mazurku,
którego prawie nigdy nie wolno grać, o tym zabronionym, no może nie zabronionym, ale
prawie.

- Zagramy jeszcze jedną partyjkę?
- Jak chcesz.
Robin Lebozan nie może zasnąć, zdarza mu się to już od jakiegoś czasu, niekiedy budzi się

o drugiej albo trzeciej nad ranem, wybija się ze snu i długo nie może usnąć, czasem leży aż
do świtu.

- Spróbuj wypić na noc szklankę kwiatu lipowego.
- Tak, coś będę musiał zrobić, bezsenność to fatalna rzecz.
Suki Wespory nikt nie zabił, nie trzeba było, suka Wespora zdechła na kwaśną kolkę,

najprawdopodobniej wuj Cięto dwa ostatnie razy wymiotował na kwaśno, psy są wrażliwsze,
niż się wydaje, natomiast pies Carewicz jest bardzo dystyngowany i wytworny, teraz nie
nazywają go Carewiczem ani żadnym innym imieniem, psy lepiej rozumieją ton głosu niż
słowa.

- Czy pan zna historię Pepy Wilczycy i Xana Quinto?
- O tak, a także tę o Truco, Louzao i Yentoselle.
- A o Memedzie Casanovie, który się przebierał za zmarłego i pogrzebanego bogacza, co

się dorobił w Ameryce?

- O, tak, znam je wszystkie. Kiedy byłem mały, mój krewny don Marcelino Andrade, który

mnie przygarnął z litości, kazał mi się ich nauczyć na pamięć, wszystkie znam na wyrywki,
jak pan chce, mogę zacząć.

- Nie, nie trzeba.
Kiedy Robin Lebozan budzi się w nocy, zapala lampę naftową, światło żarówki

przypomina słabowitego robaczka świętojańskiego i do niczego się nie nadaje, Robin
Lebozan czyta to, co napisał, i poprawia tę czy inną niezręczność albo powtórzenie, albo
niejasne czy niezbyt odpowiednie słowo, czasem zmieni też jakiś znak przestankowy, tu
przecinek będzie lepszy niż dwukropek, tu nie pasuje nawias itd., Robin Lebozan jest zdania,
że wszystko toczy się z górki, z powieściami jest tak samo jak z życiem, które w jakimś
momencie ustaje, czasami ustaje nagle, serce podchodzi wtedy do gardła i życie umiera,
ucieka przez oczy i usta, przez usta również, historie zawsze kończą się w jakimś punkcie, jak
tylko zabiję tego skurwysyna, będzie koniec, wspomnij raz jeszcze, co mówił Poe, nasze

myśli były powolne i zwiędłe, nasze wspomnienia były zdradliwe i zwiędłe, ja chciałbym ani
nie myśleć, ani nie wspominać, ale nie mogę, chciałbym być jak te róże albo powoje, które
nie mają nic poza odczuciami, może tylko te najmniejsze i najsłabsze żyjątka, takie ślimaki
czy ważki mają duszę pustą i nie znającą pociechy jak róże i powoje.

- Śpisz?
- Nie, tylko się zdrzemnąłem.
Don Claudio Blanco Respino usiadł na krześle i polecił doni Argentinie Yidueira, wdowie

po Somozie, żeby się uciszyła, a potem zwrócił się do swojego zięcia Gerarda Yagamiana, w
stosunku do niego nie zwykło się używać tytułu "don", i powiedział:

- Czy możesz sobie wyobrazić sytuację, że średniowiecznego króla zabija jego własny

błazen na oczach całego dworu podczas wspaniałych uroczystości upamiętniających pewną
zwycięską bitwę? Otóż to właśnie przydarzyło się księciu Bettegi, Dino V, który nosił treskę,
miał żelazną protezę jednej ręki i drewnianą nogę. Jego siedmiu synów najpierw zatłukło
błazna i poćwiartowało go na kawałki, żeby sępy nie musiały się zbytnio brudzić, a potem
opanowała ich wielka wesołość i żeby uczcić to spadłe z nieba sieroctwo, zgwałcili wszystkie
zakonnice z klauzury, zostawiając każdą bez wyjątku w ciąży. Kronika Arystydesa
Trędowatego opisuje to wydarzenie z podaniem nazwisk i z całą masą szczegółów, ja nie
potrafiłbym odtworzyć z pamięci wszystkich perypetii tego rodu.

Panienka Raniona zawsze podchodziła z rezerwą do słów Claudia Blanco.
- Mnie on wygląda na pajaca, połowa z tego, co mówi, to bujda.
Wuj Cięto wybiera się z wizytą do panienki Raniony, robi wrażenie jeszcze bardziej

obdartego i rozkapryszonego niż zazwyczaj, idzie zygzakiem, żeby nie nastąpić na żadną
krawędź ani skrzyżowanie płyt chodnikowych, wuj Cięto śpiewa La Madelon i wykańcza
każdą strofę głośnym pierdnięciem, wuj Cięto śmieje się, marszczy nos i mruży oczy,
wygląda jak Chińczyk, wuj Cięto jest brudniejszy i czyściejszy niż zazwyczaj, to trudno
zrozumieć, ale tak jest, widać, że coś go trapi, wuj Cięto jest bardzo przewrażliwiony na
punkcie higieny, wszyscy o tym wiedzą, bardzo dba o czystość osobistą, wystrzega się
chorób, zużywa dużo alkoholu na dezynfekcję, ale jednocześnie chodzi jak ostatnia łajza,
nigdy nie zmienia bielizny, wyrzuca ją, kiedy z niego spadnie z brudu i starości, wuj Cięto jak
się nudzi, to wymiotuje, wymiotuje do miednicy albo za meble, a równie dobrze i na ścianę,
czasami wymiotuje na siebie, bo właśnie siedzi w jakiejś wygodnej pozycji i nie chce mu się
ruszać, ta wizyta wuja Cięto u panienki Ramony miała miejsce jakiś czas temu, jak tylko
rozpoczęła się wojna.

- Przeżywamy straszny okres, Moncha, i walą nam się na głowę ogromne problemy, którym

trzeba będzie stawić czoło, gdzie pochowamy Jesusę? Wszyscy nasi są już pochowani, każdy
ma swoje miejsce, ale do grobowca nie wciśnie się nawet szpilki, i tak dobrze, że zostawiłem
biedną Lourdes w Paryżu, ty sobie wyobrażasz, do czego mogłoby dojść, gdybym nie
zostawił biednej Lourdes w Paryżu? Następny problem - mówię ci, same problemy - którędy
wyniesiemy ciało Jesusy? Emilita chce ją wynieść głównymi drzwiami, ot i masz, wiesz, jaka
jest Emilita, zawsze miała pstro w głowie, w takim przypadku trzeba by było wszystko tam
wysprzątać, bo brud jest potworny, aż strach pomyśleć, że od piętnastu lat nikt nie przychodzi
i nie czyści ani podłogi, ani ścian, nic, myszy zaległy się w meblach, a skórki i stonogi
gnieżdżą się w najlepsze za obrazami, w tej stęchliźnie, która jest za obrazami, bo w
Albaronie panuje straszna wilgoć.

- A nie możemy wynająć kogo?
- Tak, tak, oczywiście, ja się tym zajmę, zarządzę i przyjdzie jakiś mężczyzna i uprzątnie

wszystko z holu, paki, papierzyska, ten największy bałagan, wszystko spali się na ognisku,
potem wejdziesz tylko ty i nikt więcej.

- Dobrze.
Śmierć jest zwykłą bzdurą, obyczajem, który stopniowo traci swój prestiż, stare rasy gardzą

śmiercią, śmierć jest tradycją, ciekawe, że kobiety świetnie czują się na pogrzebach, wydają
polecenia i udzielają rad, kobiety na pogrzebach są w swoim żywiole. Ojciec Santisteban,
jezuita, mówi o śmierci z wielką poufałością, może upoważnia go do tego zawód, w Biblii
mówi się, że więcej wart jest żywy pies niż martwy lew, to na pewno jest prawda, więcej jest
warta żywa dżdżownica niż nawet najpiękniejsza nieżywa kobieta, co z tego, że się podbije
świat, kiedy straci się duszę? to stwierdzenie też jest prawdziwe, wuj Cięto gra na perkusji
uderzając pałeczką to o stół, to o szklankę, to o butelkę, to o nocnik, to o ramę okienną, każdy

przedmiot ma swój dźwięk, rzecz w tym, żeby wydobyć ten dźwięk w odpowiednim czasie, a
nie za wcześnie ani nie za późno, ciotka Jesusa już nigdy nie będzie mogła słuchać
popierdywania wuja Cięto, do nieba nie dochodzą dźwięki tak niegodne, ciotka Emilita
została bardzo osamotniona.

- Na samo dno jeziora Antela nikt jeszcze nigdy nie dotarł, ten, kto przepłynie jezioro

Antela, traci pamięć i skazuje się na wieczne potępienie, a ci, którzy utracą pamięć, nie mogą
być zbawieni, bo Bóg i święci pańscy przywiązują do pamięci wielką wagę, z pamięci rodzi
się cierpienie, ale również otucha.

Don Claudio Blanco Respino nie przepada specjalnie za doną Argentiną Yidueira, wdową

po Somozie, kobietą, która mówi więcej, niż potrzeba, plotkarstwo jest to brzydki nałóg,
który sprowadza na społeczeństwo wiele nieszczęść, o kurczę, ale frazes! plotkarstwo może
nawet spowodować wojnę, epidemię i inne katastrofy, don Claudio, szwagier jąkały
Yagamiana, siedzi zamyślony, a dookoła panuje taka cisza, że można by usłyszeć przelatującą
muchę, jezioro Antela jest pełne moskitów, żab i węży wodnych, a zmarli z Antiochii proszą
o przebaczenie bijąc w dzwony w noc świętego Jana, dzwony bardzo dziwnie brzmią spod
wody.

- Co za myśli! Widać gryzie mnie sumienie.
Don Bregimo Faramińas, ojciec panienki Ramony, grał na banjo z dużym zacięciem,

szkoda tylko, że umarł, Roquino, ten niedojda, który przez pięć lat nie wychodził z blaszanej
skrzynki pomalowanej jaskrawo w wężyki i meandry, dostaje lanie od swojej matki,
Secundina pali, kiedy nikt nie widzi, myje niedopałki w occie i przyrządza świetny tytoń,
holu w domu wuja Cięto nie czyścił żaden tam mężczyzna, tylko Secundina, naraiła ją
Remedios, szefowa z knajpy Rauca.

- To kobieta prymitywna, ale pracuje dobrze, a niedojda nie przeszkadza, bo wciśnie go w

jaki kąt i ten siedzi cały czas jak trusia, czasami nawet nie oddycha.

Panienka Ramona powiedziała do wuja Cięto:
- Remedios mówi, że żadnego mężczyzny nie ma, ale za to Secundina dobrze to wysprząta,

może przyjść zaraz jutro wczesnym rankiem.

- Dobrze, niech przyjdzie jutro punktualnie o dwunastej, ale nie wcześniej.
Matka panienki Ramony utopiła się w rzece Asneiros, niektórzy topią się nawet w

niedzielę, matka panienki Ramony była kobietą bardzo dystyngowaną i uduchowioną,
należała do tych kobiet, co to ciągle chcą umierać.

- Pamiętam, że zawsze podobały jej się wiersze Becquera.
- Nic dziwnego.
W domu wuja Cięto wszystko jest popsute i powywracane do góry nogami, pękła pompa

tłocząca wodę ze studni, prawie wszystkie szyby są porozbijane, w oknach zamiast nich
tektura i blacha tak samo jak na siedzeniu wiklinowego fotela, nie ma światła, telefon
wyłączony, a pajęczyny stają się coraz gęstsze, suka Wespora zdechła wyjąc, suka Wespora
wyła, gdyż wyczuwała podwójną śmierć, ciotki Jesusy i swoją własną. Secundina z pak i
papierów, jak również z żakietów, butów i ceraty, która miała chyba z dziesięć metrów
długości, zrobiła stos i podpaliła go, ale wtedy kiedy jej kazano, nie wcześniej, jedni wierzą w
zabobony, a inni nie, to kwestia gustu, jedni wierzą w cuda i w sanatoria, a inni nie, być może
zależy to również od poziomu wykształcenia, są bogowie subtelni i dobrze wychowani, jak
brodaty Sucellus i jeleniorogi Cernunnus, i bogowie prostaccy i źle wychowani, samo
wspomnienie ich imion przynosi nieszczęście, fala ignorancji zalewa nas wszystkich, a my
nie możemy temu zapobiec, nie potrafimy jej również ominąć, Robin Lebozan ostrzegł tamtej
nocy panienkę Ramonę:

- Ten zalew ignorancji sprowadzi bardzo przykre konsekwencje, Moncha, a ja nie znam

lekarstwa na tę truciznę.

- Ani ja, Robinie, miejmy nadzieję, że nas nie zagarnie.
Raimundo z Casandulfów nuci Serce Jezusa, kiedy się goli, serce Jezusa będziesz nam

królować, serce Jezusa ty nas zawsze prowadź.

- Nie umiesz nic innego?
- A tobie nie wszystko jedno?
Raimundo z Casandulfów nuci również hymn Falangi Twarzą do słońca, karlistowski

Oriamendi gwiżdże, bo nie zna słów, tak samo republikański Hymn Riego, z tym trzeba
raczej uważać, bo komuś może się nie podobać, Raimundo z Casandulfów nie zapomina o

białej kamelii dla panienki Ramony, widać, że smutek nie osłabił mu pamięci.

- Weź, Moncha, to jest jak odwieczny przywilej, żebyś wiedziała, że zawsze o tobie

pamiętam.

- Nie, Raimundino, ja wiem, że to jest odwieczny przywilej, tak jak mówisz, o odwiecznych

przywilejach nie pamięta się, podobnie jak o oddychaniu, ja jestem dla ciebie jak oddychanie,
to smutne, ale prawdziwe, a może to nawet nie jest smutne.

Baldomero Marvis Casares, Flakarz, ojciec Gamuzów, zawsze powtarzał, że tak samo

trudno jest stracić jak i zyskać, trzeba iść przez życie mocno stąpając po ziemi, tak, ale nie
należy przy tym robić zbyt wiele szumu i deptać bliźniego, deptanie bliźniego może źle się
skończyć, czasami błyskają ostrza, a nie każde ciało dobrze się goi, niektóre całkiem źle,
Nuncina Sabadelle chciała poznać świat, a dojechała tylko do burdelu, człowiek sobie myśli,
że musi zjeść wszystko, co mu dadzą, ale potem widzi, że nie, że nie uszczknie nawet
kawałeczka, i musi spuścić głowę, żeby go nie zatłuczono batem, nie jest łatwo przegrać i
dzielnie się trzymać, żaby z księstwa Tipperary nie mają czego zazdrościć żabom z jeziora
Antela.

- Dostał pan list od doni Argentiny?
- Tak, opowiada mi w nim o tych pilotach, proszę posłuchać: Jest to szkoła im. Yedrinesa,

gdyż tak nazywał się słynny pilot, którego organizatorzy festynów angażowali po to, by w
nocy pokazywał tysiące powietrznych akrobacji na swoim aeroplanie przystrojonym
kolorowymi żarówkami, już panu o tym mówiłem. Cóż to było za widowisko! Za składane
krzesełko płaciło się dwadzieścia pięć albo pięćdziesiąt centymów, w zależności od miejsca,
reszta publiczności, głównie dzieciarnia, stała dookoła. Nie nudzę pana?

- Nie, nie, proszę czytać.
- Dobrze. Kobiety były ubrane niezwykle elegancko, w wielkie kapelusze ozdobione

kwiatami i ptakami i suknie do kostek. Nazwiska pilotów... nie, tego już nie będę czytał, bo
pan to zna.

Historia pędzi jak spłoszony koń, jak chart za zającem, jak stonoga, białe i żółte kartki

kalendarza spadały jak zielone i złote liście figowców, jak zwiędłe liście figowców, z których
ani jeden nie został na drzewie, a ludzie wymyślili sposób zapładniania krów na zimno bez
włażącego na nie byka, jak miało to miejsce zawsze, odkąd Pan Bóg wynalazł krowy i byki,
historia pędzi nie zważając na czas, niektóre wydarzenia zachodzą nie w swoim czasie, na
przykład dlaczego słonie Hannibala nie wyszły z Arki Noego? Norberto Somoza Donfrean
wnuk doni Argentiny, jest weterynarzem nowoczesnym.

- Tak, tak, ja wiem, że to najnowsze osiągnięcia nauki, ja tego nie neguję, ale Norberto jest

świntuchem, jeżeli wdał się w to sztuczne zapłodnienie, mnie tam nikt nie przekona, kiedy
patrzę, jak służy do mszy z takim namaszczeniem, pytam się, co mu to da, skoro żyje z
macania krów.

Jeszcze potrzeba trochę czasu, żeby taka sytuacja mogła zaistnieć, historia nie zawsze jest

świadkiem wieków, światłem prawdy, życiem pamięci itp., w tym dużo jest czczej gadaniny.

- Nie mogę nic robić, pragnę usłyszeć huk petardy, dopóki nie usłyszę huku petardy, nie

będę mógł nic robić, zresztą nie mam też zbyt wielkiej ochoty, dasz mi jeszcze trochę
koniaku?

- Proszę.
Ciotka Jesusa i ciotka Emilita zawsze dużo płakały, przynajmniej pół życia przepłakały,

wuj Cięto nigdy nie zwracał na nie uwagi, ale też chyba i nie było warto, że lubią płakać? to
niech płaczą, płacząc nikomu nie przeszkadzają, no może czasem przeszkadzają, ale to i tak
wszystko jedno, ciotka Jesusa najpewniej dalej płacze teraz w czyśćcu.

- Albo w niebie.
- Nie, w niebie się nie płacze.
Kiedy Dzikowi doniesiono, że Yicente Chabro z Xilmendreirosów znajduje się w szpitalu

w Orense, powiedział "niech go wykończą, zanim wydobrzeje", i dalej palił swoją
porcelanową fajkę z wizerunkiem Johna Bulla, Yicente Chabro następnego dnia został
uduszony poduszką, to znaczy dwóch go przytrzymało, a jeden siedział na nim tak długo, aż
ten wyzionął ducha, i nikt nie wystrzelił nawet racy, po prawdzie to Yicente Chabro nie
odgrywał większej roli, żałosny wieprz, który nawet nie był podły.

- Jak pan sądzi, ile może być wart nieżywy kozi bobek, choćby i z rodzinnych stron?
- Nie wiem; chyba niewiele, może nawet rozdają je za darmo.

Pada na rozstajne drogi w Arenteirino i na strumyk w Ricobelo, ten sam, gdzie lisice

chłodzą żar rui, podczas gdy wóz Toupollistana albo Kurdupla, najzdolniejszego tresera
dzikich zwierząt, ciągnięty przez woły pod górę do Mosteirón, skrzypi bolesnym krzykiem
osiek.

- Słyszał pan o tych pięciorgu dzieciach powieszonych w Mosteirón?

Rzęsisty deszcz pada na grzeszników i na cnotliwych, na mądrych, na głupich i na

przeciętnych, na nas, na Leontyńczyków i Portugalczyków, na mężczyzn i na kobiety, na
zwierzęta, drzewa i rośliny, i na kamienie, pada na skórę, na serca i na dusze, na dusze
również, pada na trzy przymioty duszy.

- Pamięta pan, jak piorun zabił te dwie dziewczynki w Maranis, za lasem w Formigueiros?
Panienka Ramona, Raimundo z Casandulfów i Robin Lebozan, każde pod swoim

parasolem, spacerują powoli w strugach deszczu, może zwyczajnie lubią moknąć.

- Mógłbyś mieszkać w kraju, gdzie nie pada?
- Tak, dlaczego nie, do wszystkiego można się przyzwyczaić, popatrz na Anglików i

Holendrów, w krajach, gdzie nie pada, też ludzie żyją i kochają, wprawdzie z trudem mogę to
sobie wyobrazić, ale tak jest, jestem pewien, że tak jest.

Śmierć Yicente Chabro z Xilmendreirosów jest faktem bez znaczenia, pierdołom i ględom

nie daje się ostatnich sakramentów i nawet nie robi im się sekcji zwłok, po co? chociażby
zmarli uduszeni wierzgając nogami, nie ma takiego zwyczaju, zresztą i czasy nie po temu,
nikt nie ma chwili do stracenia, szubrawcom wystarczy, jak się ich wrzuci do zbiorowego
dołu i odmówi jedną zdrowaśkę za dwóch. Yicente Chabro to był zły człowiek, zły nawet
niechcący, i musiał za to zapłacić.

- Zawiadomiono krewnych?
- Nie, i niech pan nie myśli, że będą go żałować.
Robin Lebozan mówi o samotności, panienka Ramona i Raimundo z Casandulfów słuchają,

wszyscy troje idą przemoczeni i powściągliwi, są też spokojni, a może nawet czują coś w
rodzaju szczęścia. Robin Lebozan jest jakby takim lokalnym filozofem, który od czasu do
czasu odblokowuje się i zaczyna mówić.

Samotność nie jest zła, Bóg jest samotny i wcale nie potrzebuje towarzystwa, jasne, że

człowiek to nie Bóg, wiem o tym. Pismo Święte mówi, że samotność jest zła, ale ja w to nie
wierzę, samotność odświeża duszę, a towarzystwo ją bruka, często bywa tak, że ją bruka,
demon szuka miejsca w duszy samotnika, ale nietrudno go też wypędzić, wystraszyć, w ciszy
mieści się więcej radości niż w zgiełku i samotnikowi zawsze towarzyszy spokój, czyż nie
jest tak, że naprawdę samotni jesteśmy tylko w niepożądanym towarzystwie, człowiek ucieka
przed samotnością, kiedy boi się samego siebie, kiedy nudzi się z sobą, taki onanista,
przepraszam cię, Moncha, nie może mieć wyrzutów sumienia ani nudzić się w samotności,
onanista powinien z dumą głosić swoją samotność niezależną i chlubną. Machado mówi, że
samotne serce nie jest sercem, to ładne, więcej, genialne, ale nic poza tym, to nie jest
prawdziwe, teraz nie można mówić o Machado, o Antonio Machado, o tym drugim można,
sekret polega na tym, żeby żyć plecami do wszystkiego, to stan trudny do osiągnięcia, to musi
być niemal szczęście, są tylko dwie możliwości, że samotności się pragnie i szuka albo że
samotność przeraża i spotyka nas nawet wbrew nam samym, w pierwszym przypadku to
nagroda, w drugim cena, cena niezależności, najwspanialszym błogosławieństwem, jakim
bogowie mogą obdarować człowieka, jest niezależność, darujcie, że wam tak truję.

Przez drogę przechodzi Tanis Gamuzo ze swymi czterema sukami, Florą, Perłą, Strzygą i

Wolworetą, wyprowadza je na spacer, żeby im się mięśnie rozruszały, nie ma zwyczaju
wypuszczać ich na wilka, bo warte są krocie, psy są odporniejsze, taki Sułtan, Morus, Lew,
Bosman (Car ma złamaną nogę), no może nie zawsze odporniejsze, po prostu są tańsze, ale to
nie byłby jeszcze problem, psów nie można wyprowadzać na spacer, bo się gryzą, psy
potrafią się skoncentrować wyłącznie wobec wroga, są wierne i spokojne, ale czasami, jak je
co najdzie, z nudów rzucają się na siebie i gryzą, wtedy mogą być groźne, bo mają
nieprawdopodobną siłę, psy Tanisa ważą po osiemdziesiąt kilogramów i więcej, Bosman
chyba dobija setki, coś koło tego, suki ważą mniej, ale różnica nie jest znowu taka duża.

- Kiedy usłyszymy petardę? Tanis Kaduk uśmiecha się.
- Już niedługo, dziewczyno, niedługo.
Tanis dobrze pilnuje swoich brytanów i ma do nich serce, odpowiednio je karmi, czyści i

wyjmuje im kleszcze, szczepi, kiedy trzeba, wyprowadza, żeby rozprostowały kości, psy
Tanisa wzbudzają podziw, a także zazdrość i dumę w całej okolicy, w promieniu wielu mil
nie ma takich drugich ani nawet podobnych.

- Ile kosztują twoje psy, Tanis?
- Po co ci wiedzieć, jeśli ich nie sprzedaję?
Adega odkopała trupa umrzyka, który zabił jej nieboszczyka męża, pomogła jej córka

Benicja, która ma sutki jak kasztany, aż przyjemnie patrzeć na taki biust, na razie ten umrzyk
jeszcze nie umarł, ale na pewno umrze, nie ma pośpiechu, petarda może wybuchnąć w
najmniej spodziewanym momencie, im pewniej będzie się czuł, tym lepiej.

Don Camilo słucha opowiadania Adegi, nie jest zresztą jedynym, który o tym wie.
- Pan, don Camilo, pochodzi z Guxindów, tak jak mój nieboszczyk mąż, ja wiem, pan jest

Moranem, teraz zostało niewielu Moranów, widać poumierali, to najbardziej prawdopodobne.
Umrzyka, który zabił mojego nieboszczyka męża, odgrzebałam ja sama własnymi rękami i
motyką, którą poświęciłam, żeby się do niej nie przypętała zaraza, pomagała mi moja córka
Benicja i nikt więcej, wiem dobrze, że Bóg mi wybaczy kradzież tego jednego trupa,
wszystkie trupy należą do Pana Boga, ja wiem, ale to był specjalny trup, on był bardziej mój
niż Pana Boga, poszłam nocą przed dniem świętego opata Sabasa na cmentarz w Carballino i
wywiozłam go na wozie pod wiązkami janowca, które przepięknie pachniały, długo mi
zeszło, zanim go wygrzebałam, więcej niż trzy godziny, z trupa wypadały robaki i walił
smród jak od zgniłego potępieńca, te trupy, co mają dusze w piekle, gorzej śmierdzą, rzuciłam
ścierwo wieprzowi, którego potem zjadłam, był pyszny, że palce lizać, tu łopatka, tu kiełbaski
i głowizna, szyneczki dobrze uwędzone dymem z paleniska, schab, smalec, nie zostało ani
kawałeczka, kiedy przypominałam sobie trupa i nachodziło mnie obrzydzenie, starałam się
myśleć o czym innym, o Panu Jezusie na krzyżu to znów o moim bracie Gaudencju w
mundurku seminarzysty albo już ślepym, grającym na akordeonie, wszystko jedno o czym, i
pociągałam łyk wina, część wieprza rozdzieliłam pomiędzy rodzinę, żeby wszyscy
skorzystali, zajadali się, tylko jednej panience Ramonie powiedziałam o tym, co zrobiłam, nie
odezwała się, tylko zapłakała, pocałowała mnie i dała mi uncję złota.

Panienka Ramona uśmiechnęła się nieco melancholijnie i powiedziała do Adegi parę słów,

które nie były znowu żadnym wielkim odkryciem.

- Naszych mężczyzn nie wolno tknąć, Adego, widzisz, jak kończą ci, którzy chcą naruszyć

prawo gór.

Rauco, ten od knajpy, w rozmowie z policjantem Fausto Belinchonem Gonzalesem

tłumaczy mu, że Gau-dencjo grał mazurka Mapetite Mariannę tylko dwa razy, na Joachima w
1936 i na Andrzeja w 1939.

- A ja słyszałem, że na Marcina w 1936 i na Hilarego w 1940.
- To źle pan słyszał, ludzie naumyślnie wszystko przekręcają, widać mają swoje powody.
Toupolistan, czyli Kurdupel, ze swym sterczącym wąsem i wyglądem dobrodusznego i

lękliwego lisa, schodzi zboczem od Foxino i podśpiewuje.

- Nie widziałeś nikogo?
- A kogo miałem widzieć?
- Kogokolwiek. Nikogo nie widziałeś?
- Nie, proszę pana, nikogo.
- Przysięgnij.
- Niech umrę!
Toupolistan, czyli Kurdupel, domyśla się, że Guxindowie są na stopie wojennej, chodzą

milczący i naszpuntowani. kiedy Guxindowie nic nie mówią, lepiej jest zejść im z drogi, a
jeżeli stoją za nimi Moranowie, wtedy lepiej w ogóle nie wychodzić z domu, bo świat się
wali.

- Jak długo już nie pijesz wody ze źródła w Bouzas do Gago?
- Przynajmniej z miesiąc, przez ten czas bywałem raczej w okolicach Xirei i Santa Marina,

ostatniego wilka widziałem w San Pedro de Dadin, zniknął w skałkach przy Las Cobas, w
kierunku Yalduide.

- W porządku.
Ślepego Gaudencja wyrzucono i seminarium, kiedy zaczął ślepnąć, widać obawiano się

ciężaru litości albo tego, że przyczepi się do nich jak śmierć do kila.

- Nikt nie jest księdzem, dopóki nie odprawił mszy, a ten odprawił? nie, więc niech idzie do

diabła! seminarium to nie przytułek, a łódź Kościoła musi żeglować swobodnie, bez żadnego
balastu.

- Tak, don Jimeno. Don Jimeno był prefektem w seminarium posoborowym San Fernando

w Orense, don Jimeno słynął ze złej woli i braku miłosierdzia, śmierdział też czosnkiem i
zwykł używać słów łacińskich, don Jimeno był doskonałym łacinnikiem, szczególnie
podobała mu się przejrzysta doktryna anielskiego doktora świętego Tomasza z Akwinu, w
Summa contra gentiles zawarta jest cała mądrość średniowiecza, teraz krążą teorie
demoniczne i eufemistyczne, głoszą swoje myśli masoni i pederaści, ślepy Gaudencjo miał
szczęście, doprawdy, nie może narzekać, Bóg by mu nie wybaczył, gdyby narzekał, jako że
umie grać na akordeonie i z natury jest uczynny, znalazł kąt u Szlai, dona Pura to dobry
człowiek, żyje wbrew przykazaniom Bożym, ale w gruncie rzeczy to dobry człowiek.

- Nie zostanie przecież na ulicy, prawda? umie grać na akordeonie? więc niech gra na

akordeonie, zawsze to weselej.

Anunciación Sabadelle ma więcej słodyczy niż Marta Portugalka, obie mają słabość do

ślepego Gaudencja, ślepota bardzo pomaga w stosunkach z kobietami, Bricepto Mendez,
właściciel firmy "Studio Mendez", zrobił chyba ze dwa tuziny artystycznych zdjęć Szlai za
młodu, pozowała nago, owinięta w swoją chustę z Manili, szkoda, że Gaudencjo nie może ich
obejrzeć, ślepcy nie mogą się rozochocić za pomocą wzroku, ale od tego mają słuch, węch,
smak i dotyk, głównie dotyk, dzisiejsze kobiety to prostaczki w porównaniu ze Szlają w
chuście z Manili i z jedną piersią ujętą z boku i nieco pod światło, co artysta to artysta, dziś to
się tylko kręci pełno hochsztaplerów, Visi zalicza więcej klientów niż Fermina, prawie dwa
razy tyle, ja tego nie rozumiem, ale tak jest, ludzie są bardzo dziwni, don Teodosio ma
zwyczaj chodzić do Visi, ona zna wszystkie jego łgarstwa i dziwactwa i don Teodosio wraca
do domu zadowolony i szczęśliwy.

- Daj już spokój z tą anyżówką, Gemma, mówiłem ci, że od tego świerzbi w kiszce

stolcowej.

- Zamknij się!
- Jak sobie chcesz, to ciebie będzie świerzbiło.
Florian Soutullo Dureixas, policjant z posterunku w Barco de Yaldeorras i specjalista od

gry na dudach, znachorskich praktyk i sztuk magicznych, został zabity na froncie teruelskim,
przyjechał i ciach! dostał kulkę między oczy i gotowy, Florian Soutullo nosił baczki w
kształcie siekiery i przycięte wąsiki, te pół paczki papierosów, których nie wziął ze sobą do
grobu, wypalił kapelan.

- Requiem aeternam dona eis, Domine; et luxperpetua luceat eis.
Jeśli chodzi o wojny i śmierć, to rozdziela się je za darmo i tu kto pierwszy, ten lepszy,

kapral Pascualino Antemil Cachizo dostawał skręty i czekoladki, mimo że został zabity,
Szalona Bazyliszka nie wiedziała, że Pascualino już nie żyje, sądziła, że o niej zapomniał,
zawsze może zjawić się jakaś lepsza, Szalona Bazyliszka była więc zwolniona z obowiązku,
bardzo często nie zna się prawdziwej sytuacji, a na wojnie tym bardziej, jedni umierają
wcześniej, drudzy później, a niektórzy pozostają, żeby o tym opowiadać, tytoń i czekoladki
poległych zawsze komuś się przydadzą, tu nic się nie zmarnuje.

- Czy pan wie, która jest godzina?
- Nie i nigdy nie wiedziałem, to jest rzecz, która w ogóle nie ma dla mnie znaczenia.
Kocur, kiedy go zabito, nie zostawił po sobie ani żalu, ani chwały, żadna z dziewczynek od

Szlai nie uroniła po nim nawet jednej łzy, przeciwnie, wszystkie się ucieszyły, jedne mniej,
drugie więcej.

- To był taki sam skurwysyn jak don Jesiis Manzanedo?
- Obaj byli dobrzy, Kocur był inny, ale tamtemu nie miał czego zazdrościć.
Lazaro Codesal został zabity, zanim jeszcze przestał rosnąć, czasami śmierć pospieszy się

nader skutecznie i gorliwie, Lazaro Codesala zabił Maur w kampanii pod Rifem, ołów nie jest
ani mauretański, ani chrześcijański, ołów jest okrutny i nie rozróżnia, jest też ślepy, prawie
wszyscy ślepi grają bardzo dobrze na akordeonie, kiedy zabili Lazaro Codesala, linia gór
zatarła się i nikt już jej nigdy nie zobaczył, nawet wilki ani sowy, ani nawet orły, Lazaro
Codesal miał włosy koloru marchwi, a oczy błękitne i tajemnicze jak turkusy, jaka szkoda, że
ten sukinsyn go trafił, nikt nie wie, kim był ten Maur, nawet on sam tego nie wie.

- Chcesz kawy?
- Nie, bo potem nie mogę zasnąć.

Robin Lebozan czyta to, co napisał, ma w pamięci całe akapity, pamięta nawet skreślenia,

Lazaro Codesal był pierwszym nieboszczykiem w tej prawdziwej historii, zaraz na samym jej
początku jest powiedziane: Robustiano Tarulle zginął w Maroku, w twierdzy Beni Ulixek,
według wszelkiego prawdopodobieństwa zabił go Maur ze szczepu Beni Urriaguel,
Robustiano Tarulle świetnie potrafił majstrować dzieci dziewczynom, to znaczy robił to z
dużym talentem, nie brakowało mu też zamiłowania itp. Ostatni nieboszczyk jeszcze nie
umarł, zawsze jest w tej nie kończącej się historii jakiś zaległy nieboszczyk, to jest tak, jakby
cały niezmiernie długi łańcuch nieboszczyków poruszany był siłą inercji, Lazaro Codesal
Grovas to być może to samo co Robustiano Tarulle Grovas, a może i nie, tamta wojna
skończyła się już bardzo dawno temu, po jednej stronie byli chrześcijanie, a po drugiej
mahometanie i sprawa była jasna, wtedy wiadomości docierały późno i ludzie nie byli tak
przestraszeni i tak przesiąknięci jadem, było więcej chorób, ale nie przelewano tyle krwi bez
powodu, przelana krew, to nie sprawa ilości, ale proporcji, już ja wiem, co mówię.

- Wiesz, że się tu kręci?
- Tak?
- Chcesz wiedzieć gdzie?
- Chcę.
Policarpo od Melasy nie ma trzech palców u ręki, odgryzł mu je młody ogier, Policarpo od

Melasy potrafi oswajać dzikie zwierzęta, i te groźne, i te łagodne, takie, które stają dęba i
gryzą, i takie, które chowają się i uciekają, Policarpo od Melasy zniża głos.

- Więc jest w Yeiga de Abaixo, w domu Mingosa z Marrubio, jutro idzie do Silvaboa.
- Skąd wiesz?
- Od Unxii, córki Mingosa, chyba jej ojciec ją do mnie przysłał.
- Możliwe.
Tanis Gamuzo ma siłę byka, jedną ręką jest w stanie powstrzymać muła, brytany Tanisa

Gamuzo są wierne i łagodne, silne, odważne i spokojne, kiedy się nudzą, gryzą się między
sobą, o tym wszyscy wiedzą, Sułtan i Morus wystarczą, żeby przegonić wilka z Zacurneiry
albo dzika z Val das Egoas, który wspinał się na dęby i zjadał żołędzie, Sułtan i Morus czują
z daleka cechy skurwysyna, dziewięć znaków szczególnych skurwysyna, niektóre z nich nie
mają określonego zapachu, tak naprawdę to prawie żaden, to znaczy dwa mają swój zapach,
spocone ręce i ohydna wydzielina krokowa, ale węch jest węchem, Sułtan i Morus to są psy
niezawodne i opanowane, a kiedy chcą, zamieniają się w bestie, prawie nigdy tego nie
potrzebują, bo siłę mają niespotykaną.

- Co chcesz zrobić?
- A tobie co do tego?
Tanis Gamuzo wygląda jak półprzytomny, Tanis Gamuzo, zawsze taki sprytny, teraz

wygląda jak półprzytomny, widać myśli mu się kłębią - jedne w głowie, drugie w sercu, a
jeszcze inne w gardle, myśli powolne i zwiędłe, także wspomnienia tłuką się o siebie jak osy,
wspomnienia zdradzieckie i zwiędłe.

- Czy to prawda, że bolą cię szczęki?
- Kto ci to powiedział?
- Czy to prawda, że bolą cię uszy?
- A tobie nie wszystko jedno?
Tanis Gamuzo próbuje doprowadzić do porządku swoje myśli i wspomnienia, a także swoje

pragnienia, obowiązki i swoje zachowanie, strach jest jak ten wołek zbożowy, który nadgryza
kości skokowe duszy, być może już od wielu lat nadgryza delikatne kości skokowe duszy, a
nikt o tym nie wie, krok, który trzeba zrobić, robi się ot tak, po prostu, a jeśli trzeba, choćby z
zamkniętymi oczami i człowiek nie może nawet zadać sobie pytania, ponad człowiekiem stoi
prawo Boskie, prawo, które nami rządzi, to tak jakby Pan Bóg nas podglądał przez lufcik
otwarty między dwiema chmurami, Bóg zawsze trzyma w ręku piorun.

- Już wszystko mam przemyślane, niech Bóg mi wybaczy, ale już wszystko mam

przemyślane, teraz muszę tylko to przeżyć tak, żeby zaczęło gryźć mnie sumienie, najpierw
trochę, potem coraz więcej, a w końcu aż do bólu szczęk i uszu, od tego momentu już
wszystko pójdzie jak po maśle, nie szkodzi, że trochę bolą mnie szczęki i uszy, no więc tak,
bolą mnie bardzo, ale nic nie szkodzi, to przejdzie.

,. Tanis Gamuzo jeszcze w ciemnościach dociera do wzgórza w Lamińas między Silvaboa,

Folgosa i Mosteirón, ludzie śpią, a psy wyją do porannego chłodu, Tanis Gamuzo ma ze sobą

tylko dwa psy, bo więcej trudno utrzymać, kiedy dopadną mięsa, podobno wzrok im się mąci
i wariują, psy przestają słuchać pana, kiedy jest ich więcej niż trzy i coś im odbije.

- Jeżeli zechcę, dam sobie spokój, teraz pada, wprawdzie zawsze pada, teraz bardzo mnie

bolą szczęki i uszy, ale to pewnie nie ma znaczenia, zlecono mi to, co mi zlecono, ale nie było
powiedziane, że to ma być we wtorek, w środę czy czwartek, o terminie w ogóle nie było
mowy, jeżeli zechcę, mogę to zostawić, rzecz w tym, że nie chcę.

Pada na ziemię w górach i na wodę w kałużach i źródłach, pada na janowce i na dęby, na

hortensje, na sitowie przy młynie i na cmentarne powoje, pada na żywych, na zmarłych i na
tych, którzy wkrótce umrą, pada na mężczyzn i na zwierzęta drapieżne i łagodne, na kobiety i
na rośliny dzikie i ogrodowe, pada na wzgórze Sanguińo i na źródło w Bouzas do Gago, w
którym pije wilk, a czasem też jakaś zbłąkana koza, która już nigdy się nie odnajdzie, pada
tak, jak padało przez całe życie, a nawet przez całą śmierć, pada jak podczas wojny i podczas
pokoju, przyjemnie patrzeć, jak pada, kiedy nie widać końca, możliwe, że koniec deszczu
oznacza koniec życia, leje jak z cebra, jak wtedy, kiedy jeszcze nie wynaleziono słońca, pada
monotonnie, ale i miłosiernie, pada, a niebo ani się zmęczy tym ciągłym padaniem.

Tanis Gamuzo i jego dwa psy idą w deszczu, otuleni czujną i milczącą chmurą, Fabian

Minguela maszeruje ścieżką w kierunku Silvaboa, przechodzi rzekę Oseira w pobliżu Veiga
de Riba i czuje strach, od jakiegoś czasu boi się i chodzi z pistoletem.

- Jeśli jakiś skurwysyn zastąpi mi drogę, to go zabiję, jak Bóg na niebie, że go zabiję.
Tanis Gamuzo siada na kamieniu mając jednego psa po jednej ręce, a drugiego po drugiej,

Tanis Gamuzo zwija skręta i zaciąga się głęboko, żeby się uspokoić.

- Czy skurwysynów można zabijać jak lisy, bez uprzedzenia?
Zaczyna się rozwidniać, kiedy Puszczyk Carroupos zatrzymuje się u źródła w Bouzas do

Gago, żeby napić się wody, Tanis Gamuzo podchodzi.

- Oznajmiam ci, że cię zabiję, ostrzegam cię, chociaż na to nie zasługujesz.
Puszczyk wyciąga pistolet, a Tanis wytrąca mu go kijem, Puszczyk klęka, płacze i błaga,

Tanis Gamuzo mówi:

- To nie ja cię zabijam, to prawo gór, nie mogę pominąć prawa gór.
Tanis Gamuzo cofa się, a Sułtan i Morus wbijają w tamtego zęby precyzyjnie i tyle razy, ile

potrzeba, ni mniej ani więcej.

- Dosyć!
Sułtan i Morus puszczają trupa i kręcą ogonami z widocznym zadowoleniem, Fabian

Minguela zginął niechlubną śmiercią, a wkrótce potem, za jakieś dwie godziny, rozległ się
huk petardy, która poszybowała wysoko w górę.

Panienka Raniona uśmiechnęła się.
- Bogu niech będą dzięki!

Tej nocy ślepy Gaudencjo, akordeonista z burdelu o duszy czystej jak lilia świętego Józefa,

zagrał mazurka Ma petite Mariannę ze szczególnym upodobaniem, grał go aż do świtu.

- Nie znasz nic innego?
- Nie.
Don Candido Yelilla Sanchez, komiwojażer, zapytał ślepego akordeonistę:
- Proszę mi powiedzieć, pan się cieszy, że tamtego zabili?
- Tak, pewnie, cóż pan chce!
- I byłby pan zadowolony, gdyby Pan Bóg skazał go na dodatek na męki piekielne?
- I owszem.

Jedyny załącznik PROTOKÓŁ SĄDOWY
Miejsce i czas uprzednio wskazane etc.
Nazwisko denata: Fabian Minguela Abragan
OGLĘDZINY ZEWNĘTRZNE ZWŁOK
Zwłoki mężczyzny w wieku około 25 lat, 160 cm wzrostu i w przybliżeniu 55 kg wagi. Typ

astenika. Odżywienie prawidłowe. Łojotok czołowo-ciemieniowy, początki łysienia, włosy
ciemne. Znamię barwnikowe w okolicy czołowej. Zwłoki znajdują się w pozycji leżącej,
twarzą do ziemi, członki górne w pozycji zgiętej. Mężczyzna ma na sobie używane
sztruksowe spodnie w kolorze brązowym, podarte, z plamami krwi i rozpryskami krwawymi,
głównie w partiach dolnych. Marynarka z zielonkawego sztruksu podarta i poszarpana na

prawym rękawie i ramieniu. Klapy z nielicznymi plamkami krwi i śladami krwi naciekłej.
Prawa kieszeń rozerwana. Używana koszula z szarej bawełny z brudnym kołnierzykiem, brak
jednego guzika. Kołnierzyk koszuli w wielu miejscach przesiąknięty i zalany krwią. Z prawej
strony plamy krwi na wełnianym swetrze w kolorze niebieskim, noszonym pod koszulą.
Krótkie kalesony z białego trykotu, brudne, ze śladami mazistej defekacji i wilgotnymi
plamami moczu. Podkoszulek biały, trykotowy, z krótkim rękawem, ślady krwi na przodzie i
prawym ramieniu. Buty brązowe. Skarpetki czarne, bawełniane, podarte i przesiąknięte krwią.

Zwłoki wykazują następujące obrażenia zewnętrzne: Rany szarpane prawej części szyi,

odsłaniające wszystkie mięśnie. Płat skóry, zawierający tkankę łączną podskórną i liczne
włókna skórne szyi, zwisa ok. 2 cm poniżej chrząstki tarczowatej i l cm od rękojeści mostka.
Ciało rozszarpane na długości ok. 7 cm w kierunku przyśrodkowego końca obojczyka i na
długości ok. 5 cm w kierunku rogu większego kości gnykowej. Brzegi rany nierówne,
poszarpane w promieniu l cm od właściwego umiejscowienia rany. ; Stwierdzono ślady
zębów (nie pochodzące od człowieka) i o wyraźnych, bardzo ostrych liniach. Ślady zębów
znaleziono również w okolicy tylnobocznej prawej szyi, to znaczy za mięśniem mostkowo-
obojczykowo-sutkowym, a przed brzegiem mięśnia czworobocznego. Mięśnie mostkowo-
obojczykowo-sutkowy prawy, piersiowy prawy i tarczowo-gnykowy prawy bardzo
poszarpane. Zerwane wszyst- kie anatomiczne połączenia z kompletnie zniszczoną
wiązką naczyniowo-nerwową. Rany szarpane gardła i tchawicy. Obrażenia spowodowane
pokąsaniem na prawej małżowinie usznej i w prawym oczodole. Mięsień policzkowy
rozdarty aż do prawego kącika ust. Zadrapania i niewielkie skaleczenia na nosie są innego
pochodzenia niż pozostałe obrażenia, gdyż nie wykazują śladu zębów. Sądząc po ich
podłużnym kształcie mogły powstać na skutek upadku i wleczenia po ziemi. We włosach
denata duże ilości zeschłych liści pochodzących z miejsca, gdzie znaleziono ciało. Ślady krwi
na ustach i nosie.

Na lewym przedramieniu słabe podbiegnięcia krwawe wskazujące na ślady ukąszeń

zredukowanych przez ubranie. Na lewej dłoni duże rany od ukąszeń po stronie wewnętrznej
w okolicy kłębika i na palcach serdecznym i małym. Mały palec bardzo poszarpany, ze
zwisającym strzępem opuszka. Rany szarpane w okolicy lewego nadgarstka, niezbyt groźne z
uwagi na ochronne działanie skórzanego paska od zegarka. Tarcza zegarka kompletnie
strzaskana. Prawa dłoń cała we krwi. Jeden ślad ukąszenia w okolicy kłębu i liczne
zadrapania u nasady śródręcza. Pomiędzy palcami i za paznokciami kępki włosów krótkich,
sztywnych, o spiczastych końcach, w kolorze szarawobiałym. Widoczne gołym okiem, że nie
są to włosy ludzkie.

Na prawym ramieniu niestaranny tatuaż w kolorze czarnym przedstawiający serce przebite

strzałą i litery R. T. Na obu łydkach rozległe rany szarpane na skutek ukąszeń. Resztki
zaschniętej krwi na obu nogach.

Całkowite stężenie pośmiertne. Zmętnienie obu rogówek. Na brzuchu, w prawym dole

biodrowym, zielonkawe plamy opadowe. Sądząc z długości włosów na brodzie, mężczyzna
golił się ostatni raz mniej więcej sześćdziesiąt godzin temu.

OGLĘDZINY WEWNĘTRZNE ZWŁOK
Sekcja zwłok została dokonana wg zmodyfikowanej metody Mata.
Jama czaszki: Brak jakiegokolwiek uszkodzenia w sklepieniu i w podstawie czaszki. Opony

mózgowe bez zmian, z lekkim obrzękiem opony pajęczej. Mózg bez zmian, na przekroju
oznaki niedotlenienia. Tętnice okołomózgowe bez zmian. W kole Willisa lekkie zmiany
miażdżycowe. Móżdżek, most i rdzeń przedłużony bez zmian.

Jama klatki piersiowej: Płuca lekko przekrwione z licznymi zaleganiami o charakterze

substancji zwęglonych na powierzchni i w przekroju. Zrosty opłucnej w prawej części klatki
piersiowej z oznakami stwardnień włóknistych w okolicy prawego szczytu, być może
spowodowane zastarzałym zwapnieniem gruźliczym. Serce w skurczu, wykrwawione, z
resztkami spienionego płynu krwistego w prawej komorze. Zastawki sercowe jak też arterie
wieńcowe bez zmian.

Jama brzuszna: W żołądku resztki nie strawionego pokarmu (pozostałości warzyw

strączkowych i jajka na twardo przemieszane z włóknami mięsa). Wątroba, powiększona, z
ogniskami stłuszczeń, wskazuje na używanie alkoholu. Marskości nie stwierdzono. Woreczek
żółciowy napięty. Nerki blade. Pęcherz pusty. Zawartość trzewi typowa, nie interesująca z
punktu widzenia medycyny sądowej.

Sekcja szyi: Otwarcie przedniej części szyi w kształcie litery H potwierdziło obserwacje

podjęte na podstawie oględzin zewnętrznych. Podczas dokładniejszego badania stwierdzono
uszkodzenie prawego górnego rogu chrząstki tarczowatej ze zmiażdżeniem i złamaniem
trzech pierścieni chrząstkowych tchawicy, co spowodowało pienisty krwotok w tchawicy z
jednoczesnym zamknięciem krtani, przełyku i jamy ustnej. Krew koloru bladoróżowego
przemieszana z wydzieliną oskrzelową. Gardło pocięte na strzępy o bardzo nieregularnych
brzegach. Tętnica szyjna rozszarpana na odcinku o długości l ,5 cm. Krwiak w warstwie
środkowej ściany tętniczej szyjnej. W pobliżu kłębka szyjnego obrażenia w kształcie znaku
Amusanta.

Na podstawie niniejszej sekcji zwłok wyciągnięto następujące
WNIOSKI MEDYCZNO-PRAWNE
1Nie była to śmierć naturalna, lecz gwałtowna i poprzedzona walką i obroną (zadrapania na

kostkach prawej ręki, poszarpane ubranie).

2 Napastnik nie wydaje się być istotą ludzką, jako że nigdzie nie znaleziono obrażeń

zazwyczaj zadawanych przez człowieka (rany cięte, tłuczone, kłute, ślady bicia, duszenia
etc.). Stwierdzono wyłącznie rany wynikające z pokąsania. Najgroźniejsze z nich, z prawej
strony szyi, spowodowały zejście śmiertelne.

3 Biorąc pod uwagę formę, rozmiary, rozmieszczenie i intensywność obrażeń, miejsce, w

którym dokonano napaści, jak również resztki włosów znalezionych w prawej dłoni i za
paznokciami ofiary, napastnikiem mógł być wilk.

4 Wnosząc z jednoczesnego zadawania ran i ich głębokości przypuszcza się, że mężczyzna

był zaatakowany nie przez jednego, lecz co najmniej przez dwa wilki.

5 W celu wiernego odtworzenia napaści i walki, zdarzenie można by podzielić na

następujące fazy:

a) Mężczyzna idzie przez las i na parę sekund przed atakiem spostrzega wilka skaczącego

mu do szyi. Nie mając czasu na użycie broni, którą posiadał przy sobie i którą znaleziono w
niewielkiej odległości od ciała, instynktownie unosi lewe ramię osłaniając przedramieniem
twarz i szyję, gdzie otrzymuje pierwsze ukąszenie. Następnie wilk kąsa parę centymetrów
bardziej na lewo, gdzie napotyka na dłoń i zadaje jej obrażenia opisane wyżej. W tym
momencie mężczyzna jest powalony na ziemię i walczy ze zwierzęciem próbując je chwycić
prawą ręką, lewą pięścią okłada wilka, a potem łapie go za szyję albo za głowę (zadrapania na
dłoni, włosy w garści i za paznokciami). Wówczas inny wilk lub inne wilki, kiedy widzą go
leżącego na ziemi, rzucają się. na niego i starają schwytać za te części dala, które najbardziej
się poruszają (obie nogi), idąc za głosem tropizmu pod wpływem szybkich ruchów ofiary
(obrażenia obu łydek, poszarpane spodnie). To w tej walce zostało prawdopodobnie podarte
ubranie, oberwane guziki itd. W końcu drugi wilk lub ten, który zaatakował go na początku,
dosięga dwukrotnie prawej strony szyi (dwa ślady zębów w okolicy wyrostka sutkowa-tego)
powodując wyżej opisane obrażenia. Rany mięśnia policzkowego zapewne zadane zostały
chwilę wcześniej, przy czym ukąszenie zostało powtórzone (dwa ślady).

b) Mężczyzna leżąc na ziemi i brocząc silnie krwią, broni się mniej lub bardziej świadomie,

zrzucając z siebie zwierzę i zasłaniając zranione miejsca (plamy krwi na obu rękach) aż do
chwili śmierci.

6 Jest rzeczą zastanawiającą, że ciało, które zostało poszarpane na skutek pokąsania, nie

zostało pożarte nawet w najmniejszej części, co czyni niezrozumiałym ten gwałtowny atak
wilków. Jedynym logicznym wytłumaczeniem może być hipoteza, że wilki porzuciły swoją
zdobycz przestraszone jakimś hałasem, odgłosami rozmów, strzałów lub na skutek innej,
trudnej do ustalenia okoliczności.

Na podstawie przeprowadzonej sekcji zwłok, można dojść do następujących wniosków

medyczno-sądowych:

J Przyczyną śmierci był krwotok zewnętrzny z gardła i prawej strony tętnicy szyjnej.
2 Możliwe, że do śmierci przyczyniły się mechanizmy wagalne hamujące w wyniku

pobudzenia kłębka szyjnego (zaobserwowany znak Amusanta).

3 Rany zadane zostały najprawdopodobniej przez wilki i powstały na skutek pokąsania.
4 Czas zejścia śmiertelnego określono na dzień wczorajszy, na godzinę siódmą.
5 W związku z tym, że nie wchodziło w grę ludzkie działanie, nie było śladów walki z

człowiekiem oraz ludzkiej agresji, z punktu widzenia medycyny sądowej zgon nastąpił na
skutek pokąsania.

Lekarz medycyny sądowej Mendez Santos (podpis i parafka).