ROZRÓD

WETERYNARIA W PRAKTYCE

www.weterynaria.elamed.pl

MARZEC-KWIECIEŃ • 2/2007

38

(41, 43). Schorzenie może być następ-
stwem długo trwającego porodu, zabu-
rzeń inwolucji macicy po porodzie lub też
infekcji dróg rodnych po poronieniach.
Uważa się przy tym, że bardziej podatne
na ropomacicze są suki, które nigdy nie
rodziły (36).

Etiopatogeneza ropomacicza wciąż nie

jest do końca wyjaśniona. Do rozwo-
ju ropomacicza dochodzi w fazie meta-
estralnej i diestralnej cyklu rujowego (do
około 85-105 dnia po cieczce). W prze-
biegu schorzenia obserwuje się nadmier-
ną sekrecję gruczołów macicznych oraz
proliferację początkowo endometrium,
a w miarę trwania procesu chorobowego
również głębszych warstw ściany maci-
cy (13, 25, 33, 36). Uważa się, że powyż-
sze zmiany proliferacyjne i sekrecyjne
są wynikiem nadmiernej reakcji błony
śluzowej macicy na skoordynowane od-
działywanie estrogenów i progesteronu
(3, 36). Stąd też u podstawy tej metropa-

Stany zapalne endometrium u samic
zwierząt domowych zajmują czołowe
miejsce wśród schorzeń ginekologicz-
nych (25, 30, 37). W przypadku suk naj-
cięższą i stosunkowo często spotykaną
jednostką chorobową układu rozrod-
czego jest ropomacicze (pyometra, endo-
metritis-pyometra-complex), (fot. 1), (4, 7,
11, 36). Pierwsze przypadki opisujące
występowanie ropomacicza u suk datują
się na rok 1930 (21, 44). Pomimo podję-
cia wielu prób zapobiegania oraz zacho-
wawczego jego leczenia, stanowi ono
w dalszym ciągu duże zagrożenie dla ży-
cia zwierząt (43).

Ropomacicze jest schorzeniem prze-

biegającym z nagromadzeniem się ropy
w świetle macicy (fot. 2), (18, 33). Wy-
stępuje najczęściej u suk powyżej 6 roku
życia (18, 20, 41, 43). Dane z piśmiennic-
twa oraz obserwacje własne wskazują,
że do ropomacicza może dojść również
u suk młodszych, nawet 4-miesięcznych

dr n. wet. Roman Dąbrowski, dr n. wet. Roland Kusy, dr hab. n. wet. Marek Szczubiał, dr n. wet. Tomasz Piech

Katedra i Klinika Rozrodu Zwierząt Wydziału Medycyny Weterynaryjnej Akademii Rolniczej w Lublinie

Abstract

Pyometra is one of the most common
diseases of the reproductive system in
bitches. The aetiology of the disease is
mainly associated with hormonal abnor-
malities which are the primary cause of
this condition. The process is complica-
ted by infectious factors. Although more
and more reports describing successful
conservative therapy for pyometra are
found in literature, ovariohysterectomy
remains the treatment of choice.

Key words

bitches, pyometra, treatment for py-
ometra

Streszczenie

Jednym z najczęściej występujących
schorzeń układu rozrodczego u suk jest
ropomacicze. W etiologii schorzenia za-
sadniczą rolę odgrywają zaburzenia na-
tury hormonalnej stanowiące pierwotną
jej przyczynę. Wtórnie proces ten wikłany
jest przez czynniki infekcyjne. Obecnie
w literaturze coraz częściej opisywane
są przypadki skutecznej terapii zacho-
wawczej ropomacicza, jednakże metodą
z wyboru jego terapii jest nadal zabieg
owariohisterektomii.

Słowa kluczowe

suki, ropomacicze, leczenie ropoma-
cicza

Ropomacicze

u suk

PROBLEM WCIĄŻ AKTUALNY

ROZRÓD

WETERYNARIA W PRAKTYCE

www.weterynaria.elamed.pl

MARZEC-KWIECIEŃ • 2/2007

39

tii leżą przede wszystkim zaburzenia na-
tury hormonalnej, stanowiące pierwot-
ną jej przyczynę, zaś wtórnie proces ten
wikłany jest przez czynniki infekcyjne
(4, 12, 18, 21, 25, 36).

W opinii różnych autorów do ropo-

macicza może dojść w przypadku pod-
wyższenia poziomu estrogenów przy fi-
zjologicznych stężeniach progesteronu,
poziomu progesteronu przy fizjologicz-
nych stężeniach estrogenów lub pozio-
mu obu tych hormonów (7, 18, 25, 36).
Ostatnie doniesienia wskazują, że ropo-
macicze może rozwinąć się także w fazie
lutealnej cyklu, przy braku zaburzeń se-
krecyjnych obu wymienionych hormo-
nów (12, 38).

W etiologii ropomacicza pewną rolę

odgrywają zmiany ilościowe receptorów
estrogenowych (ER) w endometrium
(14, 15, 17, 38). W normalnym cyklu jaj-
nikowym, we wczesnej fazie porujowej,
stosunkowo wysokie stężenie endogen-
nego progesteronu przyczynia się do
zmniejszenia ich ilości w endometrium
i zatrzymania rozrostu błony śluzowej
macicy (17, 31). Zaburzenie wzajemne-
go stosunku estrogenów i progesteronu
w przypadku nieprawidłowości czynno-
ściowych jajników (cysty jajnikowe, fot. 3)
może prowadzić do braku fizjologiczne-
go porujowego obniżenia się liczby ER
w endometrium. Konsekwencją tego
faktu jest nadmierna proliferacja komó-
rek endometrium oraz wzmożona ich
czynność sekrecyjna we wczesnej fazie
porujowej, co stanowi punkt wyjściowy
do rozwoju endometritis glandularis cysti-
ca (14). Rozrost gruczołów zlokalizowa-
nych w endometrium macicy określany

jako CEH (cystic endometrial hyperplasia)
poprzedza typowe ropomacicze, do któ-
rego dochodzi w wyniku dołączenia się
wtórnie infekcji bakteryjnych (2, 12, 18,
21, 25, 36).

W przebiegu ropomacicza dochodzi za-

zwyczaj do silnej intoksykacji organizmu,
która jest następstwem infekcji macicy
drobnoustrojami. Spośród drobnoustro-
jów najczęściej izolowana jest Escherichia
coli (1, 4, 9, 16, 26, 46), co jest związane ze
zwiększoną adherencją tych bakterii pod
wpływem progesteronu do mikrokosm-
ków błony śluzowej macicy (4, 38, 42).
Jednym ze składników ściany komórko-
wej bakterii Gram-ujemnych są endo-
toksyny (m.in. lipopolisacharyd – LPS).
Uważa się, że uwalniany w przebiegu
schorzenia w nadmiernej ilości LPS jako
czynnik prozapalny może być przyczyną
rozwoju stanów zapalnych w narządach
miąższowych, co może prowadzić do ze-
społu niewydolności wielonarządowej,
a niekiedy nawet zejść śmiertelnych (21).
Pod wpływem lipopolisacharydu we krwi
dochodzić może do zaburzeń czynności
neutrofilów i makrofagów, czego następ-
stwem jest zahamowanie lub nadmier-
na synteza i uwalnianie cytokin proza-
palnych (TNFα, IL-1, IL-6, IL-8) oraz
wtórnych mediatorów zapalnych (wol-
ne rodniki tlenowe, tlenek azotu, prosta-
glandyny, leukotrieny, czynnik aktywują-
cy płytki krwi), jako jednych z głównych
mechanizmów nadmiernej odpowiedzi
zapalnej i immunologicznej (21, 22, 34).
TNFα wraz z IL-1 wywołuje gorączkę,
spadek ciśnienia i zmniejszenie obwo-
dowego oporu naczyniowego (35). Po-
nadto TNFα, IL-1 i IL-6 są głównym in-

duktorem zwiększonej biosyntezy białek
ostrej fazy, jako nieswoistych wskaźni-
ków natężenia procesów zapalnych (35).
Dlatego też wydaje się, że niekontrolowa-
ne nadmierne wytwarzanie mediatorów
zapalenia w przebiegu ropomacicza, wi-
kłanego ponadto przez E. coli może być
jedną z głównych przyczyn nieodwracal-
nego procesu uszkodzenia narządów we-
wnętrznych lub też nawet wstrząsu sep-
tycznego, który w niektórych przypad-
kach prowadzić może w efekcie do zejść
śmiertelnych (21).

Oprócz E. coli z wydzieliny zapalnej

macicy izolowane są ponadto drobno-
ustroje, takie jak: Proteus spp., Pasteurel-
la spp., Klebsiella spp., Pseudomonas spp.,
Moraxella oraz dotychczas niezidentyfi-
kowane bakterie Gram-dodatnie z ro-
dzaju Bacillus oraz Staphylococcus aureus,
Streptococcus spp. (1, 4, 16, 26). Te ostat-
nie mogą być również przyczyną wstrzą-
su septycznego.

W rozpoznaniu ropomacicza bardzo

istotną rolę odgrywa wywiad przepro-
wadzony z właścicielem zwierzęcia.
Konieczne jest ustalenie wieku zwie-
rzęcia, daty wystąpienia i okresu trwa-
nia ostatniej cieczki, ewentualnej ciąży
i porodu. W wywiadzie pytamy o apetyt
zwierzęcia, pragnienie, oddawanie mo-
czu, wyciek z dróg rodnych, wylizywa-
nie okolicy sromu oraz czy suka otrzy-
mywała sterydowe hormony płciowe
lub ich analogi. Dużą rolę w diagno-
styce ropomacicza ma badanie palpa-
cyjne macicy przez powłoki brzuszne.
Należy jednakże pamiętać, że jest ono
obarczone pewnym ryzykiem, związa-
nym z możliwością pęknięcia wypeł-

Fot. 1. Ropomacicze u suki

Fot. 2. Ropomacicze u suki – widoczna cysta jajnikowa

fot. Roman Dąbr

ow

sk

i

fot. Roman Dąbr

ow

sk

i

ROZRÓD

WETERYNARIA W PRAKTYCE

www.weterynaria.elamed.pl

MARZEC-KWIECIEŃ • 2/2007

40

nionej ropą macicy w trakcie badania.
Wziernikowanie pochwy przy pomocy
waginoskopu to również jedno z badań
podstawowych w przypadku tego scho-
rzenia. Badanie to pozwala na ocenę
stanu pochwy oraz zewnętrznego uj-
ścia szyjki macicznej, a w przypadku
obecności wypływu, umożliwia lokali-
zację jego źródła. Metodą nieinwazyjną
na podstawie której istnieje możliwość
rozpoznania ropomacicza jest badanie
USG (fot. 4) lub RTG jamy brzusznej
(fot. 5), pozwalające ocenić stopień po-
większenia macicy. Rozpoznanie scho-
rzenia ułatwia również badanie hema-
tologiczne krwi, w którym stwierdza-
my najczęściej leukocytozę i neutrofilię
z przesunięciem obrazu białokrwinko-
wego w lewo.

Częste występowanie ropomacicza

u suk powoduje konieczność poszuki-
wania skutecznych metod jego lecze-
nia i zapobiegania. Jedną z metod za-
chowawczego leczenia ropomacicza jest
stosowanie antygestagenów. Mecha-
nizm działania antygestagenów polega
na hamowaniu biologicznych funkcji
progesteronu, takich jak: zwiększenie
sekrecji gruczołów macicznych, blo-
kowanie czynności skurczowej myome-
trium oraz zamykanie szyjki macicznej
(6, 8, 28, 29, 45). Eliminacja oddziały-
wania progesteronu na tkanki i orga-
ny wewnętrzne organizmu jest istot-

nym mechanizmem terapii ropoma-
cicza. Odbywa się to bowiem poprzez
hamowanie funkcji ciałka żółtego. An-
tygestageny oddziałują na receptory
progesteronowe w macicy, wobec któ-
rych wykazują silniejsze powinowactwo
niż progesteron endogenny oraz gliko-
kortykoidy. Wskazaniem do rozpoczę-
cia terapii ropomacicza antygestage-
nami jest podwyższony poziomu pro-
gesteronu w surowicy krwi – powyżej
1 ng/ml (28). Do preparatów zawiera-
jących jako substancję czynną antyge-
stagen należą: RU 46534 (aglepriston),
ZK 98734 (lilopriston) oraz ZK 98299
(onapriston) (27, 28). Spośród nich
w praktyce stosowany jest najczęściej
RU 46534. W Polsce antygestagenem
dopuszczonym do obrotu w ginekolo-
gii weterynaryjnej jest preparat o na-
zwie Alizin. Jest to roztwór do iniekcji,
zawierający antagonistę progesteronu
– aglepriston. Wykorzystywany jest
on przede wszystkim do przerywania
ciąży u suk. Ostatnio przeprowadza-
ne badania wskazują również na jego
przydatność w leczeniu ropomacicza
u suk (28). W terapii piometrii antyge-
stagenami duże znaczenia posiada fakt,
że po ich podaniu dochodzi do otwarcia
szyjki macicznej i wydalenia zalegają-
cej w macicy ropnej wydzieliny (28, 45).
Towarzyszy temu zazwyczaj poprawa
stanu ogólnego zwierzęcia, co może być
traktowane jako przygotowanie pacjen-
ta do zabiegu owariohisterektomii (28).
W leczeniu zachowawczym ropomaci-
cza stosowane są również prostaglan-
dyny F–2α, których mechanizm działa-
nia polega na luteolizie ciałka żółtego,
co prowadzi do obniżenia stężenia pro-
gesteronu w surowicy krwi (5, 10, 23,
32, 39, 40). Ponadto prostaglandyny po-
wodują rozwarcie szyjki macicznej oraz
wywołują skurcze mięśniówki macicy,
co w efekcie prowadzi do samoistnego
opróżnienia tego narządu z patologicz-
nej zawartości, stwarzając tym samym
korzystne warunki do samowyleczenia.
Warto jednak zaznaczyć, że podczas sto-
sowania syntetycznych analogów PGF

2

α

u psów na ogół obserwuje się silne obja-
wy nietolerancji tego leku, przejawiają-
ce się niepożądanymi objawami ubocz-
nymi. W związku z tym zaleca się sto-
sowanie naturalnej PGF

2

α (np. preparat

Dinolytic firmy Upjohn).

Kolejna metoda zachowawczego le-

czenia ropomacicza polega na jednocze-
snym podawaniu prostaglandyny i ago-
nisty dopaminy – kabergoliny, działają-
cej również luteolitycznie na ciałko żółte
(11, 24). Dawkę PGF

2

α można wówczas

zmniejszyć, tym samym nie dochodzi
do wystąpienia ubocznych objawów jej

działania (24). Jednakże powyższy mo-
del terapii ropomacicza można zastoso-
wać jedynie w przypadku, gdy suka jest
w drugiej połowie fazy diestralnej cyklu
rujowego (24).

W każdej metodzie leczenia zacho-

wawczego ropomacicza otwartego do-
datkowo należy uwzględnić antybioty-
koterapię, opierając się na uprzednio
wykonanych badaniach bakteriolo-
gicznych pobranej wydzieliny z dróg
rodnych i określeniu lekowrażliwości
wyizolowanych drobnoustrojów. Tera-
pia zachowawcza zapalenia błony ślu-
zowej macicy stosowana jest głównie
u suk młodych (jak wynika z doświad-
czenia klinicznego najbardziej skutecz-
na jest do czwartego roku życia), będą-
cych w dobrym stanie ogólnym, które
hodowane są w celach reprodukcyj-
nych oraz u tych samic, u których za-
bieg owariohisterektomii jest niemoż-
liwy do wykonania, z uwagi na brak ak-
ceptacji ze strony właściciela zwierzęcia.
Podejmując się leczenia zachowawcze-
go ropomacicza zawsze należy mieć na
uwadze czas jego trwania oraz stopień
uszkodzenia ściany macicy. Przy dłu-
gotrwałym procesie chorobowym do-
chodzi bowiem do jej nieodwracalnych
zmian zwyrodnieniowych. Ponadto po-
głębiająca się podczas długotrwałej te-
rapii zachowawczej ropomacicza in-
toksykacja organizmu może być bezpo-
średnią przyczyną zejścia śmiertelnego
zwierzęcia lub wydłużonego okresu ho-
spitalizacji po zabiegu amputacji maci-
cy i jajników.

Metodą z wyboru w terapii ropomaci-

cza jest zabieg polegający na usunięciu
macicy wraz z jajnikami – owariohiste-
rektomia (19, 47). Główną zaletą meto-
dy chirurgicznej jest dość szybkie ustę-
powanie towarzyszących ropomaciczu
objawów klinicznych, takich jak apatia,
brak apetytu, wzrost pragnienia, niekie-
dy uporczywy ropny wyciek z dróg rod-
nych, któremu towarzyszy zazwyczaj
nieprzyjemny zapach, a w przypadku
długo trwającego procesu chorobowego
dodatkowo toksemia (38, 41). Jednakże
wykonanie zabiegu owariohistektomii
zależy w dużej mierze od decyzji właści-
ciela, który nie zawsze akceptuje powyż-
sze postępowanie, jako metodę z wybo-
ru leczenia ropomacicza.

‰

Piśmiennictwo:
1. Bagcigil A.F., Kirsan I., Ikiz S., Ozgur Y.:

Bacteriological examination of the bitches
with pyometra. „Medycyna Wet.”, 2004,
60, 934-936.

2. Barton C.: Disease of the uterus-cystic en-

dometrial hyperplasia/pyometra complex. In
Morgan, R.V. (Ed), Veterinary Reproduc-

Fot. 3. Badanie USG jamy brzusznej suki – widoczne
powiększone rogi macicy; badanie wykonane w Kate-
drze i Klinice Rozrodu Zwierząt Wydziału Medycyny
Weterynaryjnej AR w Lublinie

Fot. 4. Zdjęcie RTG jamy brzusznej suki – widoczne
powiększone rogi macicy; zdjęcie wykonane w Pra-
cowni Radiologii i Ultrasonografii Katedry i Kliniki
Chirurgii Zwierząt Wydziału Medycyny Weterynaryj-
nej AR w Lublinie

ROZRÓD

WETERYNARIA W PRAKTYCE

www.weterynaria.elamed.pl

MARZEC-KWIECIEŃ • 2/2007

42

tion and Obstetrics, WB Saunders, Phila-
delphia 1992, 527-529.

3. Bielańska-Osuchowska Z.: Embriologia.

PZWiL, Warszawa, 1983.

4. Birger M., Samborski Z.: Aktualne poglą-

dy na etiopatogenezę zespołu endometritis-
-pyometra u suk. „Medycyna Wet.”, 1998,
54, 239-241.

5. Birger M., Dejneka G.J., Niżański W., Sam-

borski Z.: Wybrane aspekty diagnostyki i te-
rapii zespołu endometritis-pyometra u suk.
„Medycyna Wet.”, 1998, 54, 301-304.

6. Blendinger K., Bostedt H., Hoffmann B.:

Hormonal state and effects of the use of an anti-
progestin in bitches with pyometra. „J. Reprod.
Fertil. Suppl.”, 1997, 51, 317-325.

7. Bøerresen B.: Pyometra in the dog – a pa-

thophysiological investigation. I. The pyome-
tra syndrome, a review. „Nord. Vet. Med.”,
1975, 27, 508-517.

8. Breitkopf M., Hoffmann B., Bostedt H.: Tre-

atment of pyometra (cystic endometrial hyper-
plasia) in bitches with an antiprogestin. „J. Re-
prod. Fertil. Suppl.”, 1997, 51, 327-331.

9. Chen Y.M., Wright P.J., Lee C.S., Brow-

ning G.F.: Uropathogenic virulence factors in
isolates of Escherichia coli from clinical cases of
canine pyometra and feces of healthy bitches.
„Vet. Microbiol.”, 2003, 94, 57-69.

10. Concannon P.W., Hansel W.: Prostaglan-

din F2α induced luteolysis, hypothermia and
abortions in Beagle bitches. „Prostaglandins”,
1977, 13, 533-542.

11. Corrada Y., Arias D., Rodrigez R., Torto-

ra M., Gobello C.: Combination dopamine
agonist and prostaglandyn agonist treatment of
cystic endometrial hyperplasia-pyometra com-
plex in bitches. „Theriogenology”, 2006, 66,
1557-1559.

12. De Bosschere H., Ducatelle R., Ver-

meirsch H., van den Broeck W., Co-
ryn M.: Cystic endometrial hyperplasia–pyo-
metra complex in the bitch: should the two en-
tities be disconnected? „Theriogenology”,
2001, 55, 1509-1519.

13. De Bosschere H., Ducatelle R., Tshama-

la M.: Is mechanically induced cystic endome-
trial hyperplasia (CEH) a suitable for study of
spontaneously occurring CEH in the uterus of
the bitch? „Reprod. Domest. Anim.”, 2002,
37, 152-157.

14. De Cock H., Vermeirsch, H., Ducatelle, R.,

De Schepper, J.: Immunohistochemical ana-
lysis of estrogen receptors in cystic-endometri-
tis-pyometra complex in the bitch. „Therioge-
nology”, 1997, 48, 1035-1047.

15. De Cock H.: Immunohistochemical localiza-

tion of estrogen receptor in the normal canine
female genital tract. „Domest. Anim. Endo-
crinol.”, 1997, 14, 133-147.

16. Dhaliwal G.K., Wray C., Noakes D.E.: Uter-

ine bacterial flora and uterine lesions in bitch-
es with cystic endometrial hyperplasia (pyome-
tra). „Vet. Rec.”, 1998, 143, 659-661.

17. Dobrzyńska Z.: Badania nad etiopatoge-

nezą i diagnostyką najczęściej występujących
schorzeń narządu rodnego suk w środowisku

wielkomiejskim. Praca doktorska, Wro-
cław, 2001.

18. Dow C.: The cystic hyperplasia-pyometra

complex in the bitch. „Vet Rec.”, 1958, 70,
1102-1108.

19. England G.C.W.: Rozród i położnictwo psów

według Allena. Warszawa, 1998.

20. Fayrer-Hosken R.A., Durham D.H., Allen

S., Miller-Liebl D.M., Caudle A.B.: Follicular
cystic ovaries and cystic endometrial hyperplasia
in a bitch. JAVMA, 1992, 201, 107-108.

21. Fransson B., Lagerstedt A.S., Hellmen E.,

Jonsson P.: Bacteriological findings, blood
chemistry profile and plasma endotoxin le-
vels in bitches with pyometra or other ute-
rine diseases. „J. Vet. Med. A.”, 1997, 44,
417-426.

22. Giannoudis P.V.: Current concepts of the in-

flammatory response after major trauma: an
update. „Injury”, 2003, 34, 397-404.

23. Gilbert R.O., Nöthling J.O., Oettle E.E.:

A retrospective study of 40 cases of canine
pyometra–metritis treated with prostaglan-
din f–2alfa and broad-spectrum antibacterial
drugs. „J. Reprod. Fert. Suppl.”, 1989, 39,
225-229.

24. Gobello C.: Dopamine agonist, anti-proge-

stins, anti-androgens, long-term-release GnRH
agonist and anti-estrogens in canine reproduc-
tion: A review. „Theriogenology”, 2006, 66,
1560-1567.

25. Hardy R.M., Osborne C.A.: Canine pyome-

tra: pathophysiology, diagnosis and treatment
of uterine and extra-uterine lesions. „J. Am.
Vet. Med. Ass.”, 1974, 10, 245-266.

26. Hagman R., Kühn I.: Escherichia coli strains

isolated from the uterus urinary bladder of bit-
ches syffering from pyometra: comparison by re-
striction enzyme digestion and pulsed-field gel
electrophoresis. „Vet. Microbiol.”, 2002, 84,
143-153.

27. Hoffmann B., Schuler G.: Receptor blockers

– general aspects with respect to their use in do-
mestic animal reproduction. „Anim. Reprod.
Sci.”, 2000, 60-61, 295-312.

28. Janowski T., Domosławska A., Zduń-

czyk S.: Blokery receptorów progesteronu (an-
tygestageny) oraz ich zastosowanie w rozro-
dzie małych zwierząt. „Medycyna Wet.”,
2003, 59, 1064-1067.

29. Janowski T., Domosławska A., Zduń-

czyk Z.: Przydatność antygestagenów w le-
czeniu endometritis-pyometra-complex (EPC)
u suk. Materiały z Sesji Naukowej „Moż-
liwości zastosowania antygestagenów
u psów i kotów”, Warszawa, 2005.

30. Johnston S. D.: Diagnostic and therapeu-

tic approach infertility in the bitch. J. Am.
Vet. Med. Ass. 176, 1335–1338, 1980.

31. Johnstone S.D., Kiang D.T., Seguin B.E.,

Hegstad R.L.: Cytoplasmic estrogen and pro-
gesterone receptors in canine endometrium dur-
ing the estrus cycle. „Am. J. Vet. Res.„, 1985,
46, 1653-1658.

32. Kania B.F.: Prostaglandyny: działanie i stoso-

wanie u zwierząt. „Medycyna Wet.”, 2000,
56, 94-98.

33. Karczewski W., Ostrzeszewicz G., Naga-

jewski M.: Analiza czynników usposabiają-
cych do występowania ropomacicza u suk oraz
wyników leczenia operacyjnego tego schorze-
nia. „Medycyna Wet.”, 1987, 43, 487-488.

34. Kostro K., Wojcicka-Lorenowicz K., Gliń-

ski Z., Krakowski L., Wrona Z.: Białka
ostrej fazy jako ligandy komórek układu im-
munologicznego. „Medycyna Wet.”, 2002, 58,
929-933.

35. Kostro K., Gliński Z.: Białka ostrej fazy

u zwierząt. WAR, Lublin, 2003.

36. Krzyżanowski J.: Ropomacicze u suk. „Me-

dycyna Wet.”, 1994, 50, 436-438.

37. Krzyżanowski J., Wawron W., Krakow-

ski L., Kostro K., Wrona Z., Szczubiał
M., Piech T., Kusy R.: Badania nad sta-
nem nieswoistych mechanizmów obronnych
u suk z ropomaciczem. „Med. Wet.”, 2000,
56, 382-385.

38. Leitner M., Aurich J.E., Galabova G., Au-

rich C., Walter I.: Lectin binding patterns
in normal canine endometrium and in bit-
ches with pyometra and cystic endometrial
hyperplasia. „Histol. Histolathol.”, 2003,
18, 787-795.

39. Meyers-Wallen V.N., Goldschmidt M.H.,

Flickinger G.L.: Prostaglandin F2 alpha tre-
atment of canine pyometra. JAVMA, 1986,
189, 1557-6151.

40. Nelson R.W., Feldman E.C., Stabenfeldt

G.H.: Treatment of canine pyometra and en-
dometritis with prostaglandin F2 alpha. JA-
VMA, 1982, 181, 899-903.

41. Niskanen M., Thrusfield M.V.: Associations

between age, parity, hormonal therapy and bre-
ed, and pyometra in Finnish dogs. „Vet. Rec.”,
1998, 143, 493-498.

42. Sandholm M., Vasenius H., Kivistö A.K.:

Pathogenesies of canine pyometra. „J. Am. Vet.
Med. Assoc.”, 1975, 167, 1006-1010.

43. Stone E.A., Littman M.P., Robertson J.L.,

Bovee K.C.: Renal Dysfunction in dogs with
pyometra, JAVMA, 1988, 193, 457-464.

44. Teunissen G.H.: The development of endo-

metritis in the dog and the effects of oestradiol
and progesterone on the uterus, „Acta Endo-
crinol.” (Copenh), 1952, 9, 707-420.

45. Trasch K., Wehrend A., Bostedt H.: Follow-

up examinations of bitches after conservative
treatment of pyometra with antigestagen al-
gepristone. „J. Vet. Med. A Physiol. Pathol.
Clin. Med.”, 2003, 50, 375-379.

46. Wernicki A., Krzyżanowski J., Puchalski

A., Kowalczyk D.: Charakterystyka wybra-
nych wsłaściwości szczepów E. coli izolowanych
z przypadków ropomacicza suk. „Med. Wet.”,
2000, 56, 49-52.

47. Żakiewicz M.: Chirurgia małych zwierząt.

PWRiL, Warszawa, 1983.

dr n. wet. Roman Dąbrowski

Katedra i Klinika Rozrodu Zwierząt

Wydział Medycyny Weterynaryjnej Aka-

demii Rolniczej w Lublinie,

20-612 Lublin, ul. Głęboka 30

e-mail: [e-mail]