Przyczyny wybuchu DWŚ
Czas Dyktatorów
Najwcześniej władzę totalitarną zaczął budować
Józef Stalin
. Powodem takich
działań była śmierć Włodzimierza Lenina (24.1.1924). W tym czasie rozpoczęła się
walka o władzę w kręgach elity NKWD. Po kilkuletnich rozgrywkach politycznych
pełnię władzy w partii (a więc i w państwie) zdobył właśnie J. Stalin, ówczesny
Pierwszy Sekretarz WKB(p). Wybrany w 1922 r. na stanowisko sekretarza
generalnego, szybko podporządkował sobie, a następnie niesamowicie rozbudował
aparat partyjny, popadając tym samym w konflikt z umierającym już Leninem. Od
roku 1924 Stalin konsekwentnie zmierzał do umocnienia swej pozycji i zdobycia
pełni władzy. W walce o nią nie ograniczał się wcale, eliminował z zimną krwią
wszystkich, którzy stawali mu na drodze, nawet znajomych i przyjaciół.
Stalin, w przeciwieństwie do Lenina - teoretyka i rewolucjonisty, był przede
wszystkim organizatorem i nacjonalistą (mimo iż był gruzinem z urodzenia). Był
przekonany o nadejściu następnego światowego konfliktu i dlatego starał się
najpierw wzmocnić Rosję, a na dalszy plan odłożył światową rewolucję
komunistyczną. Jednym z większych przeciwników w walce o władzę był Lew
Trocki, był on, tak jak Lenin, zwolennikiem totalnej rewolucji. To umiał wykorzystać
Stalin, podważając autorytet Trockiego, usuwając go z partii, a w końcu w 1926
wydalając z kraju. W walce z Trockim pomogli Stalinowi dwaj wyżsi urzędnicy
partyjni : Grigorij Zinowiew i Lew Kamieniew. Tych z kolei pozbył się wykorzystując
aferę wokół NEP-u, popierając zdanie Nikołaja Bucharina. Było to stanowisko
całkowicie odmienne od idei Stalina, ale sytuacja wymagała tego. Z kolei to
spowodowało powstawanie wolnego rynku i kułaków, których Stalin nie chciał mieć
w swoim przyszłym państwie. Wobec tego nie trudno było mu się pozbyć w 1929 r.
Bucharina oskarżając go o antykomunistyczne poglądy.
Najważniejszym zadaniem Rosji w polityce zagranicznej po Pierwszej Wojnie
Światowej było przełamanie jej izolacji w Europie. Takie też zadanie czekało Stalina.
Izolacja nie trwała długo, ponieważ państwa zachodnie (z wojennej koalicji)
zdecydowały się ją przerwać ze względów gospodarczych i finansowych, chciały
głownie odzyskać długi i pełną rekompensatę za straty wynikłe z działań carskiej
Rosji i Rządu Tymczasowego. Konferencja 29 państw w Genui nie przyniosła
rozwiązania. Państwa europejskie w dalszym ciągu nie uznawały władzy w ZR.
Wobec tego ZR podpisał z Niemcami układ w Rapallo 16 Kwietnia 1922 r. Ten fakt
całkowicie zaskoczył państwa demokratyczne, ponieważ oba "odrzucone przez
świat" państwa wyrzekły się obopólnych roszczeń i podpisują układ partnerski.
Miało to fatalne znaczenie dla kształtującej się dopiero Polski. Miało to rówież
znaczenie dla państw ententy, ponieważ był to wyłom w traktacie wersalskim.
Drugim w kolejności chronologicznej dyktatorem był
Benito Mussolini
z Włoch.
Stworzył on faszyzm, z którego weźmie swe początki nazizm. Geneza faszyzmu
bezsprzecznie wiąże się z I Wojną Światową i jej skutkami, którymi były : kryzys
wartości i upadek autorytetów, powszechne zniechęcenie i bieda społeczeństw.
Ruchy faszystowskie znalazły poparcie wśród społeczeństw niezadowolonych z
wyników Wielkiej Wojny i ustaleń traktatowych w Wersalu. Frustracje społeczne na
tym tle były najsilniejsze we Włoszech i Niemczech.
W roku 1918 we Włoszech zaistniały wszelkie warunki do powstania ustroju
faszystowskiego, ponieważ wyszły one z wojny jako naród bardzo rozczarowany
wynikiem wojny. Czuły się przez to wykorzystane i upokorzone. Na takiej fali na
scenę polityczną wkroczył Mussolini, przedstawiając siebie jako "narodowy zbawca".
W 1919 r. w okresie nasilenia buntów społeczeństwa, zaczął organizować wokół
siebie Związki Walki (Fasci di combattimento). Równocześnie zbierał wspólników i
tworzył paramilitarne oddziały, nazwane "czarnymi koszulami". Jednocześnie na
bazie związków zawodowych Mussolini budował strukturę partii. W Październiku
Włochy stanęły na krawędzi wojny domowej, do czego w sumie zmierzali faszyści.
W takiej sytuacji Mussolini zwołał w Neapolu swoich najbliższych zwolenników i
zażądał teki premiera. Zagroził, iż jeśli nie otrzyma jej, zorganizuje marsz na Rzym i
siłą zdobędzie władzę. Niedoświadczony i młody król przestraszył się takiego
ultimatum, wobec czego przekazał funkcje premiera Mussoliniemu w dniu 22
Października 1922. Mając pełnię władzy duce wprowadził pewne zmiany w
konstytucji tak, aby jego partia zdobyła większość w parlamencie. I tak się stało;
faszyści uzyskali 70% mandatów. Mussolini tworzył państwo totalitarne, gdzie
liczyła się masa, a nie jednostka, gdzie obywatele byli inwigilowani i kontrolowani
przez partię. Mussolini miał też zapędy imperialistyczne. Pragnął przekształcić
morze Śródziemne w morze wewnętrzne dla Włoch, czyli tak jak było w czasach
Cesarstwa Rzymskiego. Jednak w przeciwieństwie do nazizmu, duce pozostawił
wolność wyznania, a nawet podpisał konkordat ze stolicą apostolską. Mocarstwowe
plany Włoch ujawniły się po zajęciu wyspy Korfu. Sprawa trafiła na forum Ligi
Narodów, ale Mussolini zignorował to. Incydent ten pokazał z jednej strony
militarne ambicje Włoch, z drugiej - bezradność Ligi Narodów.
Najpóźniej państwo totalitarne stworzył
Adolf Hitler
. W 1919 roku młody Hitler
osiadł w Monachium, gdzie zbierali się kombatanci i dawni żołnieże I Wojny
Światowej. W tym środowisku uważano, że klęska Niemiec nie leżała w kwestii
militarnej, ale w zdradzie tych, którzy poparli później republikę Weimarską. W
Monachium dołączył też do narodowosocjalistycznej Niemieckiej Partii Robotników.
Dzięki swym talentom oratorskim szybko przejął władzę w tej małej partii. W
niespokojnych latach powojennych partia ta zaczęła chłonąć masy ludzi. Wśród
najzagorzalszych zwolenników idei Hitlera byli Hermann Göring i Joseph Goebbels.
Hitler wobec takiego poparcia poświęcił się w całości polityce i jego haśle
"odrodzenia" państwa niemieckiego. Z perspektywy czasu okazało się, że Hitler ma
wspaniały talent organizatorski i przywódczy. Struktury jego partii były
hierarchiczne, a on sam nawiązał kontakty z przemysłowcami i wojskiem. Pierwsza
próba obalenia republiki w puczu monachijskim (1923 r.) zakończyła się klęską.
Hitler został skazany na pięć lat więzienia, a jego partia ze względu na brak lidera,
rozpadła się. Podczas odbywania wyroku, Hitler napisał "Mein Kampf", gdzie
podsumował swoje spojrzenie na Niemcy i przedstawił ideologię nazistowską. Hitler
wyciągnął właściwe wnioski z puczu. W 1925 r. na nowo powołał NSDAP, partia
działała legalnie nie organizując żadnych radykalnych czynów. Partia w krótkim
czasie rozwinęła swe macki na całe państwo głosząc ideę narodowego socjalizmu
(NA tionalso ZI alismus). Program partii był tak skonstruowany, że każdy obywatel
republiki mógł się z nim identyfikować. Program głosił gloryfikację militaryzmu i
"państwa organicznego". Ideologia NSDAP opierała się głównie na wierze w
"wybraną" rasę - aryjczyków, zdaniem nazistów wszystkie klęski Niemiec wynikały
z "zanieczyszczenia" społeczeństwa. Problemem byli Żydzi, Polacy i Cyganie.
Systematycznie rozbudowywano też aparat partyjny i militarny. SS powstała już w
1923 r. Wobec wewnętrznego kryzysu gospodarczego do partii wstępowało coraz
więcej Niemców. W 1928 r. partia liczyła 60 tys. członków, a w 1932 r. już 800 tys. W
1932 r. Hitler postanowił przejąć władzę, ale NSDAP zabrakło mandatów w
Reichstagu, aby samodzielnie objąć rządy. Wobec tego rozpisano nowe wybory, w
których NSDAP dostała mniej głosów niż poprzednio. Wobec tego musieli stworzyć
rząd koalicyjny z komunistami, a tekę kanclerza dostał Hitler. Jednak nie takie były
plany Hitlera. On jako kanclerz rozpisał nowe wybory, w międzyczasie podpalając
Reichstag (podpalić go mieli komuniści). Wobec takiej sytuacji wykluczono
komunistów z list wyborczych. Hitler objął władzę i uzyskał możność rządzenia
dekretami. W ten sposób łatwo mu było stworzyć III Rzeszę. Mając poparcie
wojskowych i przedsiębiorców, Hitler ograniczył prawa obywatelskie, podniósł
Niemcy z zapaści gospodarczej (dając ludziom zatrudnienie w zbrojeniówce).
Rozpoczęła się agresywna polityka i zbrojenie państwa. W międzyczasie powstały
służby takie jak SA, SD i Gestapo. Nacjonaliści dbali o swój wizerunek, wobec czego
starali się wprowadzić w Rzeszy znaki partii NSDAP, którym była swastyka.
Tradycyjną flagą Niemiec w 1934 r. zastąpiono właśnie swastyką. Również w 1934 r.
zmarł prezydent Hindenburg, co natychmiast wykorzystał Hitler zostawiając sobie
pełnię władzy, zostając dyktatorem - furherem. W 1935 r. odbył się plebiscyt w
zagłębiu Saary. Według wyników Saarę wcielono do Rzeszy. Był to kolejny cios w
Ligę Narodów i utwierdzenie w Hitlerze stanowiska, że staje się hegemonem w
Europie.
W Kierunku Wojny
Izolacja Włoch po agresji na Etiopię oraz jednakowy stosunek do wojny domowej w
Hiszpanii stały się podstawą do zbliżenia Włosko-Niemieckiego. 25 Października
1936 r. podpisano układ nazwany "osią Berlin-Rzym". Mówił on w pierwszym
okresie o współdziałaniu przeciwko Kominternowi w ZR i pomocy dla Hiszpanii.
Później układ przekształcił się w układ o nieagresji i wsparcia w wypadku wojny. Na
takiej samej zasadzie Rzesza podpisała 25 Listopada układ z Japonią. Wobec takiego
obrotu spraw Francja zaczęła się niepokoić, a WB prowadziła politykę
appeacementu. A tymczasem Niemcy odzyskiwali swą potęgę polityczną jak i
militarną. Wyraźnym krokiem Hitlera w stronę konfliktu był anschluss Austrii 12
Marca 1938 r. To nie zmieniło polityki państw zachodnich, które nie rozumiały i nie
potrafiły się przeciwstawić potędze i tupetowi Hitlera. Odzwierciedleniem tego było
przejęcie republiki Czeskiej przez III Rzeszę i utworzenia Protektoratu Czech i
Moraw. W Tragicznej sytuacji znalazła się Polska, która teraz z trzech stron miała za
sąsiada wrogą Rzeszę niemiecką. Ale o to chodziło zachodowi, aby odeprzeć agresję
Hitlera na wschód. Mimo to jednak państwa te odeszły od polityki "uspokojenia" i
dały gwarancje nienaruszalności granic m.in. Polsce i Rumunii. Prawdziwym
zaskoczeniem dla zachodu i gwoździem do trumny Polski był układ Ribbentrop-
Mołotow. Zawarto w nim tajny protokół regulujący sprawę IV rozbioru Polski i
innych terenów graniczących z zainteresowanymi państwami. Stanowił on: "Na
wypadek przekształcenia terytorialno-politycznego (wojny) obszaru należącego do
państw bałtyckich (Finlandia, Łotwa, Estonia, Litwa) północna granica Litwy tworzy
automatycznie granicę strefy interesów Niemiec i ZSRR, przy czym obie strony
uznają roszczenia Litwy do terytorium wileńskiego. Na wypadek przekształcenia
terytorialno-politycznego państwa Polskiego, strefy interesów Niemiec i ZSRR będą
rozgraniczone na linii Narew-Wisła-San. Kwestia, czy w interesie obu państw będzie
za pożądane utrzymanie niepodległości państwa polskiego, będzie rozstrzygnięta w
toku rozwoju spraw". Hitler początkowo nie zamierzał atakować Polski, proponując
jej wcielenie Gdańska i pasa ziemi do Rzeszy w celu zbudowania eksterytorialnej
autostrady. Wobec stanowczego sprzeciwu Polski, Hitler ostatecznie postanowił
zaatakować Polskę. Wobec takiego stanu rzeczy, znając treść tajnego protokołu
najpierw WB 25 Sierpnia 1939 r. a potem Francja podpisały z Polską układ
sojuszniczy. Hitler odłożył atak na Polskę z 26 Sierpnia na 1 Września. Rozpoczął się
ostatni tydzień pokoju na Świecie.