Socjogram – obraz relacji w grupie

Socjogram to graficzny sposób przedstawienia relacji panujących w małej grupie

społecznej (na przykład w klasie szkolnej).Tworzy się go na podstawie danych

otrzymanych z badań przeprowadzonych metodą socjometryczną.

Korzystając z badań socjometrycznych, możemy określić między innymi:

 stopień integracji interesującej nas grupy;
 popularność niektórych osób w grupie (czyli identyfikacja „gwiazd”, osób

odrzucanych oraz izolowanych);

 zmiany

zachodzące w grupie, a także ich kierunek, jeżeli badanie powtórzymy po

pewnym czasie.



JAK ZBIERAĆ DANE?

Dane do analizy możemy zbierać dwojako:

1) korzystając z obserwacji;

2) przeprowadzając ankietę lub wywiad kwestionariuszowy.

Obserwacja jest trudniejsza i bardziej czasochłonna niż przeprowadzenie ankiety.

Obserwator musi być odbierany przez badaną społeczność jako jej naturalny członek

– jakiekolwiek zakłócenia wywołane jego obecnością podważają wiarygodność

wyników. Musi być zaopatrzony w listę badanych zachowań – nie może przecież

obserwować wszystkiego! Posługuje się ustalonymi wcześniej, jednoznacznymi

kodami zapisu uzyskanych wyników. Obserwacja wymaga pewnej wprawy i

przeszkolenia. Łatwiej jest wykonać socjogram na podstawie ankiety lub wywiadu

kwestionariuszowego, ale należy się liczyć z tym, że wyniki uzyskane z werbalnych

deklaracji mogą być niewystarczająco miarodajne, aby wyciągnąć słuszne wnioski.

Najlepiej oba sposoby zbierania danych traktować komplementarnie.



PODSTAWOWE POJĘCIA

Populacja badanych – grupa społeczna objęta badaniem.

Kryterium socjometryczne (bądź kryterium wybór–odrzucenie) – podana w ankiecie

(w kwestionariuszu) albo poddawana obserwacji sytuacja socjometryczna, w której

pytana osoba chciałaby lub nie chciałaby przebywać z inną konkretną osobą.

Kryterium socjometryczne powinno być bardzo czytelnie, jednoznacznie określone, a

przy tym dostosowane do wieku badanych. Dzieci młodsze można na przykład pytać:

„Z kim chciałbyś siedzieć w ławce?”, „Kogo nie chciałbyś zaprosić na swoje

urodziny?”. Dzieciom starszym można zadawać pytania: „Z kim chciałbyś

przygotowywać uroczystość szkolną?”, „Z kim nie chciałbyś wyjechać na wakacje?”.

Należy wyraźnie określić liczbę wyborów, to znaczy liczbę osób, które badany może

wskazać w swojej odpowiedzi.

Wybór – wyrażana przez badanego chęć obcowania z daną osobą.

Odrzucenie – zaobserwowana lub deklarowana niechęć do obcowania z daną osobą.



PRZEBIEG BADANIA ANKIETOWEGO

Rozpoczynamy badania, kiedy określimy już kryteria socjometryczne – najlepiej, gdy

jest ich nie więcej niż trzy. Każdy badany otrzymuje listę nazwisk wszystkich osób

należących do danej populacji. Stawiamy pytania socjometryczne (przy określonym

rodzaju i liczbie wyborów). Ankiety nie mogą być anonimowe. Prowadzący badanie,

gdy poinstruuje już uczniów, powinien zapewnić ich o dyskrecji podczas analizy i

przechowywania danych – a potem oczywiście ją zachować!



ANALIZA WYNIKÓW

Otrzymane wyniki można przedstawić graficznie w postaci socjogramu lub wyliczyć

wskaźniki socjometryczne.

SOCJOGRAM

Zaczynamy od uporządkowania danych. Przygotowujemy tabelę, w pionie

zapisujemy numery i nazwiska wszystkich członków badanej populacji. W

nagłówkach tabeli wpisujemy badane kryteria. Dla każdego kryterium przewidujemy

tyle możliwych odpowiedzi, ile wynosiła ustalona liczba wyborów. Przystępujemy do

graficznej rejestracji wyników. Poniżej przedstawiono standardowy sposób ich

zapisu:

Sytuację, kiedy osoba:

zapisujemy w następujący sposób:

Aa wybiera Be, Be wybiera Aa

A B

Aa wybiera Be, Be odrzuca Aa

A

B

Aa odrzuca Be, Be odrzuca Aa

A

B

Aa wybiera Be, Be nie wybiera Aa

A

B

Mogą nas interesować tylko wybory pozytywne – identyfikujemy wtedy Gwiazdy

Socjometryczne w danym kryterium. Kiedy analizujemy wybory negatywne,

identyfikujemy osoby odrzucane. Osoby, które nie otrzymują wyborów ani odrzuceń,

mogą być izolowane lub traktowane obojętnie w relacjach społecznych danej grupy.

Każde kryterium przedstawiamy na oddzielnym rysunku.

Pamiętajmy, że wyniki informują nas o tym, jak wygląda pozycja socjometryczna

danej osoby w grupie tylko pod względem badanego kryterium!

Przykład

Cel: wstępna analiza atrakcyjności społecznej i wyłonienia Gwiazd

Populacja badanych: 10 osób, dzieci w wieku 12 lat

Kryterium socjometryczne: chęć wspólnej zabawy

(Pytanie ankietowe: Z kim najbardziej chciałbyś spędzać wolny czas po lekcjach?)

Liczba wyborów: badany może wskazać 2 osoby

Zastosowany kod: O – numer osoby badanej ------> wybór

Wstępne wnioski z analizy socjogramu:
W badanej populacji można wyodrębnić dwie grupy. Do Grupy A należą osoby
numer 1, 2, 3, 4, 5. Centrum Grupy A stanowią osoby 1, 2 i 3, które charakteryzuje
obustronny wybór. Osoby 4 i 5 można określić jako Sympatyków tej grupy. Najwięcej
wyborów uzyskała osoba 3 (cztery wybory, Gwiazda?). Wydaje się, że Grupa A jest
bardziej spójna niż Grupa B. Do Grupy B należą osoby z numerami: 6, 7, 8, 9, 10.
Najwięcej wyborów uzyskała osoba z numerem 6 (cztery wybory). Najmniej wyborów
(zero) uzyskała osoba numer 4 z Grupy A (Izolowany Sympatyk?). Żadnych wyborów
nie uzyskała także osoba z numerem 10 z Grupy B.




LICZBOWE WSKAŹNIKI SOCJOMETRYCZNE

1. Wzór na wskaźnik pozycji danej osoby ze względu na liczbę pozytywnych

wyborów (PWj). Im wyższy wskaźnik, tym większa atrakcyjność danej osoby pod
względem badanego kryterium:

PWj = liczba osób wybierających j /podzielić przez/ N-1

(N – liczebność populacji)

2. Wzór na wskaźnik pozycji danej osoby ze względu na liczbę odrzuceń (POj). Jest
to miara niepopularności danej osoby pod względem badanego kryterium. Im wyższy
wskaźnik, tym mniejsza popularność.
POj = liczba osób odrzucających j /podzielić przez/ N-1

Wykorzystując zebrane dane, można jeszcze obliczyć:

9

1

2

3

5

4

10

6

7

8

Otrzymane rezultaty - socjogram

- wskaźnik pozytywnej ekspansywności jednostki (PEj), który informuje o tym, jak

bardzo dana jednostka dąży do kontaktów z innymi ludźmi;

- wskaźnik ekspansywności grupy (E), który pokazuje, jak duże jest wzajemne

zainteresowanie poszczególnych osób w grupie;

- wskaźnik spoistości grupy, który informuje o tym, jak często wybory są w grupie

odwzajemniane;

- wskaźnik zwartości grupy (Z);
- wskaźnik integracji grupy (I).



CO ZROBIĆ Z OTRZYMANYMI WYNIKAMI?

 Otrzymane wyniki trzeba podeprzeć obserwacją grupy.

 Należy poddać analizie wpływ Gwiazd socjometrycznych – jakie zachowania

wywołują: pozytywne, negatywne, sprzyjające integracji grupy? Gwiazdy mogą
być naturalnymi liderami, warto pomóc im dobrze wykorzystać ich przywódcze
predyspozycje.

 Należy poddać analizie zachowania osób odrzuconych i izolowanych.

 Trzeba

przemyśleć projekt działań interwencyjnych i integracji zespołu.

(Zainteresowanym polecam między innymi książkę Luby Sołomy (1999), Metody i techniki badań
socjologicznych. Olsztyn: Wyższa Szkoła Pedagogiczna, a także wydane pod redakcją Stefana
Nowaka (1965), Metody badań socjologicznych. Wybór tekstów. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe
PWN).