70

N

O W O C Z E S N Y

T

E C H N I K

D

E N T Y S T Y C Z N Y

P R A C A

I

Z D R O W I E

na cały układ nerwowy, stan psychicz-
ny oraz pośrednio także na prawidło-
we funkcjonowanie innych układów
i narządów. Słuchowa droga nerwowa
łączy się w ośrodku nerwowym z wie-
loma ośrodkami sterującymi ważnymi
funkcjami organizmu. Pierwszą widocz-
ną reakcją na bodziec akustyczny jest
rozszerzenie źrenic. Reakcję tę można
zaobserwować już przy poziomach
dźwięku przekraczających 70 dB.

Pęczek podłużny przyśrodkowy

stanowi połączenie narządów słuchu
i wzroku, pośredniczy między drogą słu-
chową i jądrami nerwów czaszkowych,
które sterują mięśniami zewnętrznymi
gałek ocznych. Silne bodźce akustycz-
ne wywołują zakłócenia niektórych
funkcji zmysłu wzroku, co objawia się
upośledzeniem zakresu pola widzenia,

Hałas to każdy niepożądany dźwięk,
który może być uciążliwy albo szkodli-
wy dla zdrowia lub może zwiększać ry-
zyko wypadku przy pracy. Fale dźwię-
kowe stanowią przykład fal mechanicz-
nych z zakresu 16-20000 Hz, wywołują-
cych wrażenia słuchowe. Parametrami
opisującymi dźwięk są częstotliwość
i ciśnienie akustyczne. Ciśnienie aku-
styczne wyrażane jest w dB, natomiast
częstotliwość to wyrażana w Hz infor-
macja o odbieranej wysokości dźwię-
ku. Człowiek słyszy dźwięki o często-
tliwości od 20 Hz (dźwięki niskie, basy)
do 20 kHz (dźwięki wysokie). Niesły-
szalne dla człowieka są infradźwięki
(o częstotliwościach niższych niż 20 Hz)
oraz ultradźwięki (powyżej 20 kHz).

Hałas działa szkodliwie nie tylko

na obwodowy narząd słuchu, ale także

tech. dent. Anna Hyska, mgr edukacji zdrowotnej z rehabilitacją*

H

ałas jako zjawisko szko-
dliwe dla zdrowia

znajduje się wśród czynni-
ków zagrożeń zawodowych
stomatologicznej służ-

by zdrowia (w tym lekarzy,
techników dentystycznych
i asystentek/higienistek).

Hałas

w zawodzie

technika

dentystycznego

72

N

O W O C Z E S N Y

T

E C H N I K

D

E N T Y S T Y C Z N Y

P R A C A

I

Z D R O W I E

szybkości spostrzegania sygnałów
wzrokowych, ostrości wzroku, a nawet
percepcji barw – tak istotnej w profesji
lekarzy i techników dentystycznych.
Szkodliwość hałasu dla narządu słuchu
oraz całego organizmu zależy od takich
czynników, jak: natężenie, zakres czę-
stotliwości, charakter hałasu, wrażli-
wość osobnicza, wiek i płeć, współist-
niejące choroby oraz niedobór żelaza
i wit. B

12

.

S

KUTKI

ODDZIAŁYWANIA

HAŁASU

Hałas bezpośrednio wpływa szkodliwie
na ucho wewnętrzne i środkowe, upo-
śledzając słuch i powodując powstanie
uciążliwych szumów usznych.

Ponadto:

• powoduje zmiany w funkcjonowaniu

układu nerwowego,

• obniża funkcje ślinianek i błon śluzo-

wych żołądka,

• obniża precyzję i sprawność ru-

chów,

• zmniejsza wydolność psychiczną,
• zmniejsza wydajność pracy,
• przyspiesza występowanie zmęcze-

nia,

• rozprasza uwagę,
• zmniejsza rozumienie mowy,
• powoduje zaburzenia snu i bezsen-

ność, stan napięcia, niepokoju, draż-
liwość, pobudliwość,

• jest przyczyną bólów i zawrotów gło-

wy,

• utrudnia skupienie uwagi,
• zaburza orientację,
• wywołuje stres psychiczny,
• podnosi ryzyko zachorowań na inne

schorzenia,

• zmienia ciśnienie krwi (powoduje

jego spadek lub podwyższenie),

• obniża poziom glukozy we krwi,
• na drodze odruchowej może działać

na narządy wewnętrzne,

• sprzyja rozwojowi nadciśnienia tętni-

czego oraz choroby wrzodowej,

• powoduje zespoły nerwicowe, bóle

mięśni i stawów,

• zakłóca gospodarkę hormonalną, za-

burzając cykl menstruacyjny.
Przykładowe natężenia dźwięku:

• 10 dB – dźwięk okolic wiejskich,
• 10-20 dB – szum liści,
• 25-35 dB – szept,

• 30 dB – tykanie zegara,
• 35 dB – szum wody, brzęk przekłada-

nych narzędzi, naczyń,

• 40 dB – cicho ustawione radio,
• 50-60 dB – biuro, tłum, prace labora-

toryjne,

• 55-65 dB – rozmowa normalnym gło-

sem,

• 70-85 dB – odkurzacz, głośna rozmo-

wa,

• 80-90 dB – ruchliwa ulica, pociąg, ko-

siarka,

• 95-105 dB – krzyk,
• 100 dB – młot pneumatyczny,
• powyżej 100 dB – dźwięki nieznośne

dla ucha,

• 140 dB – natężenie wywołujące ból,

które może uszkodzić błonę bęben-
kową.
Reakcje psychiczne organizmu na

hałas, czyli fakt, że uświadamiamy so-
bie jego występowanie lub powoduje
on przebudzenie ze snu, występują
przy poziomie hałasu przekraczającym
35 dB, zaś reakcje fizjologiczne (zmia-
na rytmu impulsów nerwowych, bicia
serca, rytmu oddechu itp.) występują
przy poziomie większym niż 65 dB.
Hałas o natężeniu 35-70 dB, działają-
cy długotrwale, wpływa negatywnie
na organizm, męcząc układ nerwowy
i obniżając czułość wzroku. Ogranicza-
jąc wpływ hałasu tylko do uszkodzeń
słuchu, wiadomym jest, że hałas o po-
ziomie dźwięku wynoszącym co naj-
mniej 75 dB jest realnym zagrożeniem
dla narządu słuchu. W warunkach
ekspozycji zawodowej ograniczonej
do 8 godzin dziennie i do 40 godzin
w tygodniu próg szkodliwości hałasu
wzrasta do 85 dB, przy czym uwzględ-
niając naturalny rozrzut osobniczej
podatności, wynoszący +/- 3 dB, wy-
nosi on 82 dB. W przypadku poziomów
wyższych wzrasta stopień narażenia.
Wartość niższa niż 82 dB albo krótszy
w skali tygodni, miesięcy i lat czas
trwania narażenia zwiększają margi-
nes bezpieczeństwa dla słuchu. Stopień
narażenia zwiększa się, gdy poziom
hałasu przekracza 82 dB i jest impul-
sowy lub gdy na hałas mniej czy bar-
dziej ustalony nakładają się okresowo
impulsy akustyczne. Im jest ich więcej
i im osiągają wyższe poziomy szczyto-
we, tym większe jest narażenie.

H

AŁAS

W

MIEJSCU

PRACY

Zawodowe narażenie na hałas wiąże
się z miejscem i czasem pracy, wyko-
nywaniem określonych czynności, wy-
korzystywaniem wielorakich sprzętów
i różnorodnych technologii, powta-
rzalnością, długotrwałością, a ponad-
to względną stałością czy stabilnością
warunków narażenia. Cechy te odpo-
wiadają za jakość i rozmiar skutków
zdrowotnych stwierdzanych u osób
zawodowo narażonych na hałas, a tak-
że na odmienność zmian zdrowotnych
w porównaniu ze skutkami wywoły-
wanymi u ogółu ludności przez hałas
komunalny.

Systematyczne i wieloletnie naraże-

nie zawodowe na hałas o wysokim po-
ziomie natężenia prowadzi do ubytków
słuchu – są one zaliczane do chorób
zawodowych. Uszkodzenie to objawia
się trwałym podwyższeniem progu
słuchu, które jest konsekwencją nie-
odwracalnego uszkodzenia komórek
receptorowych w uchu wewnętrznym,
aż do ich całkowitego zaniku włącznie.
Subiektywnie odczuwanym objawem
jest osłabienie słuchu w różnym stop-
niu. Mechanizmem obronnym orga-
nizmu człowieka przed szkodliwymi
skutkami hałasu jest działanie mięśni
wewnątrzusznych. Po zadziałaniu du-
żego bodźca akustycznego kosteczki
słuchowe usztywniają się dzięki skur-
czowi mięśnia strzemiączkowego i na-
pinacza błony bębenkowej, stwarzając
opór w przewodnictwie fal akustycz-
nych do ucha wewnętrznego.

H

AŁAS

W

LABORATORIUM

PROTETYCZNYM

I

GABINECIE

STOMATOLOGICZNYM

W pracowniach oraz gabinetach sto-
matologicznych mamy styczność z sze-
regiem urządzeń emitujących hałas.
Są to m.in.: mikrosilniki, wyciągi, wen-
tylatory, sprężarki, pochłaniacze, wibra-
tory oraz wtryskarki, a także: obcinarki,
wyparzarki, turbiny, polerki, wytworni-
ce pary, palniki, mieszadła próżniowe,
vacomaty, agarownice, piaskarki, pi-
stolety ze sprężonym powietrzem oraz
kompresory, sterylizatory i destylatory,
ssaki, aspiratory, urządzenia pneuma-
tyczne, skalery ultradźwiękowe, myjki
ultradźwiękowe oraz zgrzewarki.

73

2

/ 2 0 1 0

P R A C A

I

Z D R O W I E

Część urządzeń wyposażona jest

dodatkowo w sygnały dźwiękowe
oznajmiające upływ czasu, cyklu. Każ-
de z wymienionych narzędzi emituje
różne dźwięki, zarówno w zakresie pa-
sma słyszalnego dla ucha ludzkiego, jak
i niesłyszalnego, czyli infra- i ultradź-
więki. Hałas ultradźwiękowy składa się
z wysokich częstotliwości słyszalnych
i niskich ultradźwiękowych. Te bodź-
ce akustyczne wnikają do organizmu
nie tylko drogą słuchową, ale i całą po-
wierzchnią ciała. Mogą działać szkodli-
wie na ucho wewnętrzne, powodując
bóle i zawroty głowy, zaburzenia rów-
nowagi, nudności, senność oraz uczucie
nadmiernego zmęczenia. Mogą także
zaburzać termoregulację ciała czło-
wieka, zwiększając temperaturę o 0,5-
0,7°C. Infradźwięki z kolei są emitowa-
ne m.in. przez pojazdy samochodowe,
narzędzia udarowe oraz urządzenia
chłodzące i ogrzewające powietrze.
Ich oddziaływanie na organizm może
powodować ucisk w uszach, zmęczenie
i senność. Wartości dźwięków wykony-
wanych czynności i używanych sprzę-

tów w pracowni i gabinecie stomatolo-
gicznym wynoszą:
• polerowanie protez – 73 dB,
• dźwięk kątnicy podczas pracy

w ustach pacjenta – 74 dB,

• włączony wyciąg techniczny –

76 dB,

• obcinanie modelu gipsowego na ob-

cinarce – 77 dB,

• dźwięk obrabiania protezy akrylowej

– 81 dB,

• wytwornica pary podczas wytrysku

pary wodnej – 88 dB,

• sprężone powietrze wydmuchiwane

z pistoletu – 90 dB.

U

RAZ

AKUSTYCZNY

Hałas stanowi przyczynę odbiorcze-
go uszkodzenia słuchu, zwanego ura-
zem akustycznym (słuchowym). Może
on mieć charakter ostry lub przewle-
kły. Ostry powstaje pod wpływem
krótkotrwałego zadziałania ciśnienia
akustycznego przekraczającego próg
bólu (tj. 120 dB). Przewlekły uraz aku-
styczny jest natomiast wynikiem długo-
trwałej, wieloletniej ekspozycji na hałas

o natężeniu nieprzekraczającym progu
bólowego, ale którego ogólny poziom
natężenia jest wyższy od dopuszczal-
nych norm (tj. 85 dB). Przewlekły uraz
akustyczny powoduje:
• stopniowe postępujące i nieodwracal-

ne odbiorcze uszkodzenia słuchu,

• uszkodzenie ucha środkowego i we-

wnętrznego,

• obniżenie progu słuchu,
• występowanie szumu w uszach,
• bóle i zawroty głowy,
• zaburzenia równowagi, nudności.

Na wystąpienie urazu akustycznego

pośrednio wpływa wrażliwość osobni-
cza zależna od ogólnego zmęczenia,
stanu psychicznego i stosunku do sły-
szalnego hałasu. Jak wskazują wyni-
ki przeprowadzonych badań, młodzi
ludzie są mniej wrażliwi na hałas niż
osoby starsze, a mężczyźni – bardziej
niż kobiety – bywają podatni na urazy
słuchowe. Diagnostyka przewlekłych
urazów akust ycznych jest bardzo
złożona, ponieważ utrata słuchu po-
niżej ~ 30% może być długo niezau-

ważona. Szybkość wystąpienia urazu

74

N

O W O C Z E S N Y

T

E C H N I K

D

E N T Y S T Y C Z N Y

P R A C A

I

Z D R O W I E

akustycznego jest wprost proporcjo-
nalna do natężenia hałasu przekracza-
jącego wartość krytyczną, czyli znaj-
dującą się na granicy nieszkodliwości
i szkodliwości dla narządu słuchu,
odpowiadającą dopuszczalnej normie
hałasu. Norma ogólnego poziomu na-
tężenia hałasu wynosi 90 dB dla hałasu
stałego i 85 dB dla impulsowego. Hałas
o wysokich częstotliwościach nie wy-
zwala mechanizmów obronnych ucha,
w związku z czym tony wysokie, czyste
i wąskopasmowe są bardziej szkodli-
we od niskich. Również przerywany,
impulsywny charakter i zmienna war-
tość natężenia jest bardziej szkodliwa
od hałasu ciągłego o natężeniu stałym.
Przewlekły uraz akustyczny to synonim
zawodowego uszkodzenia słuchu. W za-
leżności od czasu działania w narządzie
słuchu zachodzą kolejno następujące
zjawiska:
• adaptacja – czyli chwilowe podniesie-

nie progu słuchowego,

• zmęczenie fizjologiczne – w którym

czasowe podniesienie progu słucho-
wego cofa się po odpoczynku,

• zmęczenie patologiczne – kiedy na-

stępuje trwałe uszkodzenie słuchu.

Jak podaje dostępna literatura przed-

miotu, wartością szkodliwą dla słuchu
człowieka jest próg 85 dB. Światowa
Organizacja Zdrowia uznała, że utrata
słuchu spowodowana hałasem to naj-
powszechniejsza choroba zawodowa,
gdyż 1/3 europejskich pracowników
narażona jest na wysoki poziom hałasu
przez ponad 1/4 swojego czasu pracy.
Ponieważ uszkodzeń słuchu nie moż-
na wyleczyć, a jedynie im zapobiegać,
wdrożenie postanowień nowej dyrekty-
wy ma na celu ochronę zdrowia pracow-
ników przed zagrożeniami wynikający-
mi z ekspozycji na hałas. W 2006 r. Par-
lament Europejski przyjął dyrektywę
2003/10/EC, dotyczącą ochrony przed
hałasem, która określa minimalne wy-
magania ochrony zdrowia i bezpieczeń-
stwa dotyczące narażenia pracowników
na czynniki fizyczne (hałas). Wartości
dziennej ekspozycji na hałas zostały ob-
niżone o 5 dB – z 85 dB do 80 dB oraz
z 90 dB do 85dB odpowiednio dla dolne-
go i górnego poziomu głośności.

Z

APOBIEGANIE

HAŁASOWI

Występowanie negatywnych skutków
działania hałasu jest wynikiem zanie-

dbań, nieprzestrzegania prawa pracy,
lekceważenia zalecanych środków
i metod profilaktycznych oraz niskie-
go poziomu świadomości zdrowotnej.
Profilaktyka ogranicza się do:
• stosowania przegród wewnętrznych,

takich jak: ściany działowe, stropy,
drzwi; oraz zewnętrznych, czyli ścian
zewnętrznych i okien dźwiękoszczel-
nych,

• zapewnienia cichej pracy instalacji

wentylacyjnych, klimatyzacyjnych,
wodno-kanalizacyjnych itp.,

• stworzenia komfortu akustycznego

w pomieszczeniach przez zastosowa-
nie elementów dźwiękochłonnych
na ścianach i sufitach.
Większość z nich jest możliwa jedy-

nie na etapie budowy pracowni czy
gabinetu lub na drodze gruntownego
remontu, niestety w niemodernizowa-
nych pomieszczeniach ograniczenie
hałasu jest o wiele trudniejsze i mniej
skuteczne.

Warto w tym celu:

• modyfikować procesy technolo-

giczne,

• wyciszać maszyny i sprzęt przez obu-

dowanie ich szafkami lub ustawienie
w osobnym pomieszczeniu,

• stawiać ścianki działowe odgraniczają-

ce stanowiska, gabinety, pracownie,

• wyłączać zbędne urządzenia,
• ograniczyć dzienną ekspozycję na

hałas,

• stosować ochronę indywidualną

(wkładki, nauszniki),

• stosować preparaty farmakologiczne

w postaci wit. A, PP, B comp., B

12

, cy-

tochromu C, magnezu,

• ustawić w pomieszczeniu dużą liczbę

roślin.
Hałas w pracowniach protetycznych

i gabinetach stomatologicznych jest
czynnikiem obciążającym, więc nie na-
leży go bagatelizować. Podjęcie działań
zabezpieczających rozprzestrzenianie
się hałasu, zapobieganie hałasowi oraz
eliminacja nakładania się fal akustycz-
nych poprawi nasze samopoczucie
i zdrowie, zwiększy percepcję i zagwa-
rantuje wyższy komfort pracy.



KONTAKT

e-mail: [e-mail]

Piśmiennictwo na www.tps.elamed.pl

Systematyczne i wieloletnie

narażenie zawodowe na hałas

o wysokim poziomie natężenia

prowadzi do ubytków słuchu

– są one zaliczane do chorób

zawodowych.