Uniwersytet Łódzki

Wydział Nauk O Wychowaniu

Instytut Psychologii

Rok II

Semestr IV

Psychologia rodziny

[wykłady]

Prof. Dr hab. Iwona Janicka

=P

SYCHOLOGIA

R

ODZINY

=

prof. Iwona Janicka

W

YKŁAD

1

Małżeństwo (definicje):

•

formalne – związek dwojga ludzi różnej płci/ grupa społeczna składająca się z kobiety
i mężczyzny

•

aspekt społeczny – małżeństwo opiera się na współdziałaniu partnerów w różnych
sferach życia

•

perspektywa rodzinna – małżeństwo zmierza do stworzenia większej grupy
społecznej, którą jest rodzina

•

teorie cybernetyczne – małżeństwo jako system, nie stanowi sumy indywidualnych
cech męża żony lecz jest wynikiem zachodzących między nimi interakcji, system
wymiany informacji

•

socjologiczne – akcentują cele i zadania małżeństwa oraz relacje nieformalne między
partnerami. Zadania małżeństwa: reprodukcja biologiczna, uprawnienia seksualne –
ekskluzywność seksualna, przekazywanie wartości kulturowych z pokolenia
na pokolenie

•

prawne – związek prawny mężczyzny i kobiety mający na celu stworzenie rodziny,
określony prawem obowiązującym w danym społeczeństwie oraz nakazami i normami
ustanowionymi przez państwo lub przez państwo i kościół

•

stanowisko kościoła – związek nierozerwalny, uświęcony przez Boga, określający
swoiste prawa i obowiązki dla małżonków, takie jak: wspólne pożycie, wzajemna
pomoc i miłość, zakaz pozamałżeńskich związków seksualnych, brak możliwości
rozwodu. Nie wyklucza znaczenia więzi przedmiotowej.

Małżeństwo – zinstytucjonalizowana forma współżycia kobiety i mężczyzny nadająca
im określone prawa i obowiązki zgodne z normami prawnymi, religijnymi,
obyczajowymi

W małżeństwie występuje (obok emocjonalnej) usankcjonowana prawnie zależność
obejmująca wspólnotę materialną.

Z małżeństwem związane są wzorce zachowania (przejęte na ogół od rodziców, opiekunów),
które aktywizują się w momencie wejścia w rolę żony/męża.

Kryteria wyznaczające rodzaj małżeństwa:

1.wybór małżonka

- endogamiczne i egzogamiczne
- homogamiczne i heterogamiczne (podobieństwo lub nie zainteresowań, upodobań,

religijności, hierarchii wartości itd.; homogamiczne trwalsze niż heterogamiczne)

2.hierarchia prestiżu i władz

- patriarchalne
- matriarchalne
- egalitarne
(*mężczyźni są najbardziej zadowoleni z małżeństwa patriarchalnego, a kobiety
małżeństwa egalitarnego, gdyż potrzebują wsparcia)

3.dziedziczenie nazwiska, prestiżu i majątku

- patrylinerane
- matrylinearne

Struktura małżeństwa

1. monogamia(najbardziej właściwa, nawet przy poligamii silna więź występuje tylko

między jedna parą)

2. poligamia

- poliginia (1 mężczyzna + kilka kobiet)
- poliandria (1 kobieta + kilku mężczyzn)

3. małżeństwa grupowe – komuny (w przypadku związków, w których przynajmniej jeden

z partnerów ma ex-żonę/męża, tworzy się wtedy szersza sieć połączeń, szczególnie,
gdy są dzieci z pierwszego związku)

4. wspólnoty mieszkaniowe (single prowadzące wspólne gospodarstwo domowe)

Rola małżeństwa

•

realizuje zadania jednostek i społeczeństwa

•

zaspakaja potrzeby psychiczne partnerów:

•

uznania i wartości

•

posiadania, przynależności, bezpieczeństwa

•

przekazywania życia (tworzenia rodziny)

•

stanowi o ekskluzywności seksualnej (mężczyźni w wiązkach niezalegalizowanych
nie zawsze identyfikują się jako ojciec, gdy partnerka zachodzi w ciążę, a mężowie
zawsze)

•

stwarza istotne mikrośrodowisko dla rozwoju dzieci

Funkcje małżeństwa: Adamski

•

istotne (prokreacyjna, socjalizacyjna, emocjonalna)

•

akcydentalna (ekonomiczna, opiekuńcza, rekreacyjna, religijna)
(*obecnie uważa się, że najważniejsza jest funkcja ekonomiczna, najbardziej wpływa
ona na trwałość małżeństwa i relacje między partnerami, pieniądze zapewniają
możliwość posiadania własnego mieszkania, zaspokajania podstawowych potrzeb,
co wpływa pozytywnie na związek)

Funkcje małżeństwa: Parson

•

ekspresywna (zaspokajanie potrzeb psychicznych)

•

instrumentalna (zdobywanie środków koniecznych do egzystencji)

Funkcje małżeństwa:

Sęk

•

wzajemne zaspokajanie potrzeb (emocjonalnych, seksualnych, psychicznych,
społecznych)

•

pomoc

w

realizacji

celów

indywidualnych

(zawodowych,

prestiżowych,

samorealizacyjnych)

•

tworzenie ekonomicznych podstaw rodziny

•

posiadanie i wychowywanie dzieci

Małżeństwo jej i jego

•

doświadczenia mężczyzn i kobiet w małżeństwie są różne i inaczej postrzegane

•

mężczyźni: odbierają małżeństwo znacznie pozytywniej niż kobiety, wyciągają
też więcej korzyści ze związku, żonaci mężczyźni są szczęśliwsi, zdrowsi, lepiej
zarabiają, otrzymują więcej wsparcia emocjonalnego i intymności od swoich żon niż
sami im dają; rzadziej niż kobiety występują o rozwód

•

kobiety: przyjmują postawę zadowolonego niewolnika – porównują się z innymi
kobietami, a nie ludźmi ogólnie, nie oczekują więcej niż ona i uważają, że skoro
wszystkie kobiety gotują to tak musi być

Modele małżeństwa (podstawa do wnioskowania o jego trwałości)
1. tradycyjny

•

najlepszy z punktu widzenia trwałości

•

sztywność podziału ról na kobiece i męskie

•

zależność i podporządkowanie się kobiety (im większa zależność, szczególnie
finansowa, tym większa trwałość małżeństwa)

•

nie wymagana więź emocjonalna między małżonkami (dominuje więź przedmiotowa)

•

celem małżeństwa: prokreacja

2. partnerski

•

powoduje najwięcej konfliktów i nieporozumień, często nieakceptowany przez
mężczyzn

•

niezbędna jest bardzo dobra komunikacja – codzienne ustalanie podziału obowiązków

•

egalitaryzm i partnerstwo

•

więź podmiotowa (emocjonalna)

•

cel: zaspokajanie wzajemnych potrzeb psychofizycznych, podtrzymywanie więzi
z małżonkiem

•

określony pracą zawodową kobiet – wtedy obowiązki domowe muszą być
wykonywane wspólnie
(* kobiety pracy – pracują, żeby zarabiać, realizować się, ale bardzo ważna dla nich
jest prowadzenie domu
* kobiety kariery – nie uwzględniają i nie wykonują w ogóle obowiązków
domowych, skupiają się na pracy, często ich związki to odwrócony model tradycyjny)
(* generacja kanapkowa – okres ok. 40 lat, kiedy człowiek zmuszony jest
funkcjonować w trzech płaszczyznach: praca, opieka nad dziećmi i opieka
nad starzejącymi się rodzicami, drugi moment zwiększonego zagrożenia rozwodem)

3. otwarty

•

związek dwojga przyjaciół, autonomicznych względem siebie

•

pełna swoboda we wszystkich dziedzinach życia (komunikowanie o wszystkich,
nawet bardzo intymnych kwestiach, a także o szczegółach poza małżeńskiego pożycia
seksualnego)

•

brak ekskluzywności seksualnej

•

cel: zaspokajanie własnych potrzeb

•

nastawienie na jakość związku, a nie na status materialny i dzieci

Najwięcej konfliktów i problemów występuje kiedy on i ona mają różne wzorce rodzinne.

4. zmienny

•

optymalny model małżeństwa

•

nie jest sztywny i niezmienny (układ między małżonkami zmienia się bo zmieniają się
warunki życia diady, oczekiwania i potrzeby partnerów)

•

model dostosowujący się do dynamiki funkcjonowania małżeństwa

•

najlepiej, kiedy małżonkowie początkowo, kiedy funkcjonują jako para, najlepszy jest
układ partnerski, kiedy rodzi się dziecko – tradycyjny, zaś kiedy dziecko idzie
do przedszkola – znów partnerski, kobieta wraca do pracy
(*niedogodnością tego modelu są trudności z powrotem do modelu partnerskiego,
kiedy mężczyzna przyzwyczai się do modelu tradycyjnego, dlatego bardzo ważna jest
komunikacja między partnerami)

Zalety zmiennego modelu:

•

sprzyja powodzeniu małżeństwa

•

zabezpiecza naturalna potrzeby partnerów wyznaczona różnicami płci a jednocześnie
dopuszcza elastyczność w podejmowaniu zadań małżeńsko-rodzicielskich

•

oboje w związku czują się potrzebni i niezbędni (szczególnie w momencie,
kiedy stosują model tradycyjny)

Znaczenie modelu do diagnozy małżeństwa

Model małżeństwa stanowi:

•

jakości relacji między małżonkami

•

zgodność modelu małżeństwa

•

niezgodność modelu małżeństwa
(główna przyczyna problemów i nieporozumień w małżeństwie)

•

bywa zewnętrznym wyrazem wyzwalających się w czasie trwania związku pewnych
cech i właściwości partnerów
(nie na początku związku, ale dopiero po jakimś czasie, na ogół kiedy pojawia się
dziecko, gdy rośnie liczba zadań obciążających małżonków ujawniają się pewne
problemy, potrzeby i oczekiwania, które wcześniej były ukryte)

Literatura:
1.Janicka Przeobrażenia współczesnego małżeństwa
2.Janicka Psychologia małżeństwa
3.Plopa Intymność a jej i jego satysfakcja ze związku małżeńskiego
4.Janicka Psychologia w służbie rodziny
*Plopa Psychologia rodziny

W

YKŁAD

2

i

3

S

ZCZĘŚCIE MAŁśEŃSKE

O

CENA JAKOŚCI MAŁśEŃSTWA

Powodzenie – zadowolenie – sukces w małżeństwie
Szczęście – wynika z uniezależnienia się od cierpień i ograniczeń, od potrzeb i żądań. Jest

cechą osobowości

Zadowolenie – realizowane poprzez zaspokajanie pragnień. Jest związane z aktualną sytuacją.

(*małżeństwo jest sytuacją długotrwałą, w której zmienia się poziom
zadowolenia)

Indeks szczęścia małżeńskiego
obejmuje 5 warunków dobrego przystosowania w małżeństwie (Burgen):

1.

zgodność w kwestiach zasadniczych (oczekiwania, posiadanie dzieci bądź nie,
mieszkanie w mieście czy na wsi)

2.

wspólne zainteresowania (wspólne formy spędzania czasu, wspólna aktywność bardzo
zbliża)

3.

wzajemne okazywanie uczuć – miłości

4.

powstrzymywanie się od roszczeń, pretensji (traktowanie małżeństwa w sposób
instrumentalny dezintegruje związek)

5.

wolność od cech neurotycznych

Sukces małżeński (Łobodzińska – socjolog)

1.

odpowiednie warunki bytowe

2.

zabezpieczenie materialne

3.

umiejętność współżycia (taktowność, zgoda, tolerancja)

4.

miłość

Szczęście zależy też od statusu materialnego i zawodowego (szczególnie żon). Kobiety

o niskim statusie zawodowym są w stanie wybaczyć więcej, żeby tylko zapewnione były
warunki bytowe, ich oczekiwania są niższe.

Szczęście małżeńskie

•

zależne od percepcji zachowania jednego małżonka przez drugiego (nie jest istotne jak
ktoś się zachowuje, ale jak to zachowanie jest postrzegane przez partnera,
czy występuje percepcja pozytywna czy negatywna)

•

zależne od czynników zewnętrznych i wewnętrznych (cech osobowości
i np. warunków bytowych)

•

zależne od częstości, charakteru i efektywności interakcji małżonków (im częściej
z kimś przebywamy, tym bardziej zadowoleni jesteśmy, im bardziej jesteśmy
zadowoleni tym więcej interakcji zawiązujemy – samonapędzający się mechanizm)
'Bycie razem jest bardziej nagradzające dla par szczęśliwych niż nieszczęśliwych.'

Kryteria oceny jakości małżeństwa:

•

kryterium powodzenia małżeństwa – subiektywne poczucie szczęścia (inne dla każdej
diady, partnerzy najlepiej wiedzą, czy są szczęśliwi, nie można ocenić testem ogólnym
lub ze swojego punktu widzenia czy małżeństwo jest szczęśliwe, małżonków bada się
dwoma testami: ocena swojego małżeństwa i ocena szczęśliwego, hipotetycznego
małżeństwa, im bardziej zbieżne są te oceny, tym szczęśliwsze małżeństwo.)

•

kryterium trwałości – czas trwania związku

Jakość małżeństwa wg Rostowskiego
(4 poziomy małżeństwa)

•

związek bardzo dobrze dobrany

•

związek dobrany

•

związek niedobrany

•

związek bardzo niedobrany

Wymiary: miłość, intymność, podobieństwo, pożycie seksualne, stosunek do dzieci,
motywacja, więź interpersonalna.
(*są to czynniki istotne, które wpływają na jakość małżeństwa, można je podzielić na: stałe
(budują się już przed małżeństwem, np. miłość, chęć zawarcia małżeństwa), zmienne (budują
się w trakcie małżeństwa)

Jakość małżeństwa wg Braun-Gałkowskiej

•

zadowolone

•

niezadowolone

(*dychotomiczny podział nie wyczerpuje do końca kwestii, jakość małżeństwa jest bardzo
zmienna)

Jakość małżeństwa wg Janickiej

•

zadowolone (wysoka jakość związku, podobieństwo partnerów)

•

pozornie zadowolone (partnerzy są zadowoleni, ale każdy z czego innego, nie
uwzględnia się interakcji, tylko różne sfery aktywności, np. on jest zadowolony
bo żona świetnie gotuje, ona jest zadowolona, bo mąż jest złotą rączką)

•

kryzysowe (małżonkowie się izolują, nie rozmawiają ze sobą, wiedzą co ich
denerwuje i stanowi problem, ale nic z tym nie robią, nie zgłaszają się na terapię,
najszybsza dezintegracja związku)

•

konfliktowe (nie wiedzą z czego są niezadowoleni i dlatego zgłaszają się na terapię,
często się kłócą, co daje im większą szansę na pogodzenie się niż milczenie, każdy
jest niezadowolony z czegoś innego)

•

zagrożone (najmniej taki związków występuje, tylko jedno z małżonków jest
niezadowolone, na ogół jest to kobieta i wtedy małżeństwo trwa mimo wszystko,
kiedy jest to mężczyzna – szuka on alternatywy i związek zwykle się rozpada, związki
tego typu szybko przekształcają się w małżeństwa kryzysowe lub konfliktowe)

Nie ma małżeństw funkcjonujących na tym samym poziomie zadowolenia, zależy to

od kontekstu sytuacyjnego, każda para przechodzi różne etapy. Małżeństwo zintegrowane nie
jest zawsze zadowolone, przechodzi przez konflikty i kryzysy, ale umie je rozwiązać, co daje
dużo więcej szczęścia niż brak jakichkolwiek kryzysów, który wprowadza stagnację
i potrzebę zmian.

Determinanty integracji małżeństwa:
Czynniki poprzedzające zawarcie małżeństwa: dojrzałość partnerów, wybór małżonka,
motywacja wyboru.

Cechy doboru do małżeństwa

1. Podobne

- interakcje partnerów są wzajemnie nagradzające, tym samym bardzo atrakcyjne
- zachowania bardzo czytelne, zrozumiałe

Prawo atrakcyjności Byrne (1971)
- istnieje związek miedzy poziomem atrakcyjności a proporcją podobnych
postaw w danej relacji interpersonalnej (bardziej atrakcyjne są osoby
podobne niż różne)

2. Komplementarne

- uzupełnianie się cech sprzyja lepszemu zaspokajaniu odmiennych potrzeb
Małżeństwo dobrze dobrane to takie, w którym większość cech, szczególnie związanych

ze wspólną aktywnością i interakcjami, jest podobnych, ale niektóre są komplementarne,
np. ona jest uległa, on dominujące, ale mają wspólne zainteresowania, postawy życiowe)

Czy dobór w oparciu o cechy podobne czy upodobnianie się partnerów w trakcie
trwania związku?

Długie współżycie partnerów wpływa na ich wzajemne zachowanie (Wojciszke)
współzależność skutków działań - konsekwencje działań zależą od własnej aktywności,

oraz od tego co robi partner. Powtarzalność działań, sytuacji wpływa na optymalny wzorzec
interakcji (każdy wie czym się zająć)

współzależność uczuć – pary żyją w świetle podobnych emocji i wzajemnie się

do siebie upodobniają (nabywają podobnych rysów twarzy, mimiki)

samospełniające się przepowiednie – myślenie na temat partnera wpływa na jego

działanie. Treść naszego myślenia kreuje postępowanie partnera (jeśli mówimy, że mąż jest
leniwy to właśnie tak się będzie zachowywał)

1. Dojrzałość partnerów

•

biologiczna (fizyczna, hormonalna)
(*na ogół ludzie biorą ślub dopiero po osiągnięciu dojrzałości biologicznej, dlatego
ten aspekt najmniej zajmuje psychologów)

•

społeczna (podjęcie pracy, ról adekwatnych do oczekiwań społecznych)

•

psychiczna

o

umysłowa (zdolność do percepcji i antycypacji skutków swoich czynów

o

emocjonalna (kontrola w wyrażaniu własnych uczuć, brak labilności
nastrojów, zdolność do uczuć wyższych, zdolność do utrzymywania
pozytywnych kontaktów z innymi ludźmi)

Uwarunkowanie dojrzałości psychicznej

•

wzory

wyniesione

z

rodziny

pochodzenia

–

kształtują

oczekiwania,

są odzwierciedleniem zdrowej lub zaburzonej osobowości (często dobieramy
partnerów podobnych do rodzica, stasujemy podobny model małżeństwa jak nasi
rodzice, ponad 80% szczęśliwych małżeństw to takie, w których małżonkowie
pochodzili ze szczęśliwych, pełnych rodzinnym)

•

kontakty z rodzeństwem/brak rodzeństwa

•

decyzja zawarcia małżeństwa/czas trwania okresu narzeczeństwa (nie dłuższy
niż 2 lata, nie którzy niż 1 rok – optymalny; najwięcej rozwodów występuje
w małżeństwach, które pobrały się po krótszym czasie niż pół roku; im dłużej trwa
związek tym mniejsza jest szansa na jego legalizację, efekt kohabitacji – legalizacja
związku jest lepsza dla partnerów, gdyż powoduje wejście w role)

2. Wybór małżonka
Dynamiczny model w procesie wyboru małżonka (Jackel)

•

poziom wzajemnego poznania (ważna atrakcyjność fizyczna i endogamia partnerów)

•

pierwsze kontakty pary (atrakcyjność psychiczna, komplementarność i podobieństwo
i cech)

•

stabilizacja związku (komunikacja, wyobrażenia ról, wzajemne oczekiwania)

Niezbędne przy wyborze małżonka

•

endogamia – odnosząca się do podobieństw społeczno – kulturowych partnerów
(wiek – najlepiej zbliżony, różnica nie większa niż 3-5 lat, mężczyzna powinien być
starszy, różnica większa niż 20 lat jest czynnikiem silnie dezintegrującym związek;
narodowość, rasa, wyznanie, warstwa społeczna)

•

homogamia – odnosząca się do podobieństwa odnośnie właściwości psychologicznych
(postaw, wartości, ról, cech osobowości, charakteru)

Determinanty integracji małżeństwa
Czynniki działające w trakcie małżeństwa

Zewnętrzne uwarunkowanie powodzenia małżeństwa:

•

zmieniająca się sytuacja socjalna rodziny

•

pojawianie się nowych członków rodziny (dzieci)

•

odchodzenia osób należących do rodziny (dziadkowie)

•

podejmowanie i zmiana pracy

•

ogólna sytuacja gospodarcza, społeczna, polityczna (jest to makrosystem, w którym
ż

yjemy, który może sprzyjać małżeństwu lub nie)

Wewnętrzne czynniki powodzenia małżeństwa:
(*w psychologii widoczna jest tendencja do mnożenia tych czynników, należy się jednak
skupić na najważniejszych i to na nich powinien skupić się terapeuta)

•

czynniki odpowiedzialne za więź między partnerami

o

osobowość

o

wzajemna miłość

o

satysfakcja seksualna

•

czynniki odpowiedzialne za jakość relacji

o

empatia

o

komunikacja

Osobowość partnerów a jakość małżeństwa

•

osobowość interakcyjna/relacyjna - pewne cechy osobowości ujawniają się
dopiero w niektórych kontaktach interpersonalnych (J.Willi)

•

osobowość jako zespół cech - poszukiwanie takich cech u partnera, które są
podobne lub nie do własnych

Wybieramy partnera na podstawie cech z osobowości w tym drugim znaczeniu, jednak

podczas trwania związku ujawniają się cechy wcześniej ukryte, z osobowości w pierwszym
znaczeniu, cechy, które mogłyby się nie ujawnić w związku z inną osobą.

Cechy osobowości kobiet a powodzenie małżeństwa

Sprzyjające: Niesprzyjające:

wysoka inteligencja silna tendencja do dominacji

(mądra kobieta nie dominuje w domu, ale w
pracy)

refleksyjność

(wrażliwość

partnerki

na

zachowanie

partnera, zastanawianie się nad powodami
jego zachowania, empatia)

pewność siebie

poczucie odpowiedzialności tendencja do agresji

praktyczność podejrzliwość

zaufanie do ludzi zazdrość

wysoka samokontrola

wytrwałość

stałość przekonań

Cechy osobowości mężczyzn a powodzenie małżeństwa

Sprzyjające: Niesprzyjające:

refleksyjność niedojrzałość do małżeństwa

poczucie odpowiedzialności neurotyczność!

samowystarczalność lenistwo

zaufanie do ludzi brak wytrwałości

stałość przekonań mała wrażliwość

podejrzliwość
trudności interpersonalne

Cechy osobowości się zmieniają, więc nie można skutecznie przewidzieć trwałości

małżeństwa.

Małżeństwa udane i nieudane

Badania M. Braun-Gałkowskiej (test Rorschacha)

•

Małżeństwa udane istotnie różniły się od nieudanych dojrzałością, refleksją, empatią,
jakością kontaktów społecznych (zainteresowaniem innymi ludźmi)

•

Niezadowolenie z małżeństwa wiąże się z wysokim poziomem neurotyczności
i niepokoju u partnerów.

Wg innych badań najlepszy układ to ekstrawertywna kobieta i introwertywny

mężczyzna, najgorszy – oboje z wysokim poziomem ekstrawersji.

Osobowości małżeńskie wg Dawida Fielda

•

małżeństwo aktywno-pasywne
(aktywna partnerka kieruje swoim mężem, ale jako szyja, a nie głowa, dobry układ)

•

małżeństwo aktywno-przeciwstawne
(dwoje silnych, utalentowanych osób, jedna osoba dąży do bliskości, druga się
przeciwstawia, jest bardziej niezależna)

•

małżeństwo opiekuńczo-bezradne
(jedna z osób wymaga opieki, druga ją zapewnia, oboje spełniają swoje potrzeby)

•

małżeństwo Macho
(mąż całkowicie dominuje nad żoną)

•

małżeństwo infantylne
(dwoje niedojrzałych ludzi, potrzebuje pomocy z zewnątrz, funkcjonuje dopóki jest ta
pomoc, zwykle szybko się rozpadają)

•

małżeństwo aktywno-aktywne
(partnerzy aktywnie uczestniczą w tworzeniu związku, wzajemnie sobie pomagają,
uważają, że związek trzeba kreować)

•

małżeństwo pozorne
(szybko ulegają dezintegracji, pozbawione więzi emocjonalnej, wspólnych celów,
wartości, na ogół są to małżeństwa kojarzone przez innych, małżeństwa z rozsądku)

Typy małżeństwa D. Field

•

małżeństwo indywidualistów
(żona

całkiem

oddana

związkowi,

mąż

jest

w związku, ale zachowuje się jak kawaler, jest
nieprzystosowany do związku, czasem zdarza się
odwrotnie, ale rzadko)

•

małżeństwo 'stopione'
(związek

integruje

w

prywatną

przestrzeń

małżonków, mają oni wobec siebie wymagania,
wielka

zależność

partnerów,

często

zazdrość,

niedobry typ)

•

małżeństwo współdziałające
(silna

więź

małżonków,

ale

zachowana

indywidualność, partnerzy szanuje zainteresowania
i plany drugiej osoby, samorealizują się, nie zabierają
sobie prywatności, jednocześnie bardzo dbają o swój
związek, starają się go kreować, najlepszy układ)

Analiza transakcyjna E. Berne'a

•

koncepcja dojrzałej i niedojrzałej osobowości w oparciu o model struktury
zawierający trzy strony “ja”: rodzic, dorosły, dziecko.

Relacje między partnerami na poziomach

•

dorosły-dorosły (występuje w małżeństwie współdziałającym)

•

dorosły-dziecko

•

rodzic-dziecko (jedno z małżonków niedojrzały, drugi otacza go opieką, takie związki
szybko się rozpadają)

•

dziecko-dziecko (oboje niedojrzali, kłócący się obrażający, robiący sobie na złość)

Miłość
-bliskość uczuciowa partnerów o znacznej sile i dłuższym czasie trwania

•

silne i trwałe przywiązanie emocjonalno-poznawcze (W.Szewczuk)

•

trwały kontakt ludzi oddanych sobie (H.Sujak)

•

dążenie do szczęścia drugiej osoby (E.Fromm)

•

stan polegający na wzajemnym nagradzaniu się jednostek, ma intymny i osobowy
charakter (J.Rembowski)

•

miłość to podniecenie seksualne – u młodych, przyzwyczajenie – u ludzi w sile wieku
i wzajemne uzależnienie u starych. (J.Cardi)

Miłość jest procesem, zmienia się i przekształca.

MĄś

MĄś

MĄś

ś

ONA

ś

ONA

ś

ONA

Miłość (David Bum) – to ślepa pasja, pewien rodzaj demencji, która pochłania umysł,

tworzy emocjonalne uzależnienie i karze idealizować partnera zniekształcając jego
prawdziwy obraz

Miłość dojrzała

•

uczucie połączone z afirmacją wartości i rozwoju drugiej osoby

•

inspiruje do realizacji wspólnych planów oraz celów życiowych

•

uwzględnia przeżywanie uczuć pozytywnych i negatywnych (budowanie związku
polega na godzeniu się)

•

jest dynamiczna – zmienia się wraz z rozwojem jednostki i diady

•

istnieje niezależnie od stopnia zafascynowania

Składniki miłości: R.Sternberg

•

intymność (pozytywne uczucie, które wywołują przywiązanie, bliskość, wzajemną
zależność)

•

namiętność (konstelacja emocji pozytywnych – zachwyt, pożądanie, radość – jak
i negatywnych – ból, niepokój, zazdrość, tęsknota – towarzyszą jej pragnienia
erotyczne i pobudzenie seksualne)

•

zaangażowanie (działanie ukierunkowane na przekształcenie relacji miłosnej w trwały
związek)

Etapy rozwoju związku miłosnego:

B.Wojciszke

1.

zakochanie (dominuje namiętność)

2.

romantyczne początki (namiętność i elementy intymności)

3.

związek kompletny (intymność – wspólne życie pary)

4.

związek przyjacielski (słabnie namiętność, ważne zaangażowanie, często pokrywa się
to jednak z potrzebami i oczekiwaniami partnerów i nie jest niczym negatywnym)

5.

związek pusty (opiera się tylko na zaangażowaniu)

Literatura:

•

Berne E. W co grają ludzie

•

Braun-Gałkowska M. Miłość aktywna

•

Burs M. Ewolucja pożądania

•

Field D. Osobowości małżeńskie

•

Rostowski J. Zarys psychologii małżeństwa

•

Willi J. Związek dwojga ludzi

•

Wojciszke B. Psychologia miłości

W

YKŁAD

4

S

ATYSFAKCJA SEKSUALNA JAKO CZYNNIK INTEGRACJI MAŁśEŃSTWA

Człowiek składa się z trzech sfer:

•

Soma – ciało, potrzeby biologiczne

•

Polis – potrzeby społeczne

•

Psyche – potrzeby psychiczne

(wszystkie one są równie ważne dla poprawnego funkcjonowania)

Seksualność

•

Wrodzona funkcja ludzkiego organizmu podlegająca złożonym zewnętrznym
i wewnętrznym uwarunkowaniom (Beisert)

•

Dwuczynnikowy model seksualności: (Schmidt)

o

Elementy wrodzone (biofizyczne)

o

Elementy nabyte (suma doświadczeń seksualnych nagromadzonych w procesie
socjalizacji – czynniki psychospołeczne, część której musimy się nauczyć)

Seks – procesy fizjologiczne, techniki manipulacyjne, których cel jest czysto hedonistyczny

(Obuchowski)

Erotyka – związane z seksem przeżycia wewnętrzne oraz oceny i postawy wobec seksu

(Obuchowski)

Miłość erotyczna – najwyższa forma przejawiania się potrzeby seksualnej, charakterystyczna

tylko dla człowieka (Imieliński)

Seks a miłość

•

Oddzielenie seksu od miłości „zimny seksualizm” - możliwy jest satysfakcjonujący
seks, któremu nie towarzyszy uczucie wyższe
(taka forma może zaowocować problemami w rozwoju psychospołecznym jednostki,
chęć częstej zmiany partnerów może świadczyć o niskiej samoocenie, czy innych
nieprawidłowościach funkcjonowania psychicznego i seksualnego człowieka)

•

Miłość i seks – niezbędne dla długotrwałych kontaktów intymnych. Izolacja seksu
od miłości zagraża rozwojowi indywidualnemu jednostki i nie sprzyja trwałości
związku.
(u kobiet miłość stanowi o satysfakcji seksualnej, u mężczyzn miłość stanowi
o utrzymywaniu kontaktów seksualnych z tylko jedną partnerką)

Dojrzała miłość seksualna łączy 4 elementy: (Kernberg)

1.

Podniecenie seksualne przekształcone w pożądanie seksualne drugiej osoby

2.

Czułość

3.

Identyfikacja z drugą osobą zawierająca wzajemną identyfikację połączoną z empatią

4.

Namiętny charakter opartego na miłości związku we wszystkich jego trzech
wymiarach: seksualnym, więzi z obiektem i zaangażowaniem superego
(a więc kontrolą

–

powstrzymywaniem

się

od

kontaktów

seksualnych

w niesprzyjających warunkach)

Przebieg rozwoju seksualnego

1.

Rozwój emocjonalny (na bazie którego rozwija się następny punkt)

2.

Pożądanie

•

miłość (czułość)

•

agresja (dążenie do wyładowania seksualnego)

Intymność
(seksualność jest odtworzeniem codziennej intymności partnerów)

•

Bliskość fizyczna i psychiczna partnerów

•

Reagowanie pozytywnie na potrzeby emocjonalne i seksualne partnera

•

Intymność poznawcza – związana z obrazem samego siebie (emocje)

•

Intymność fizyczna – związana z obrazem własnego ciała (seks)
(*w długotrwałych związkach występują oba rodzaje intymności, kobiety bardziej
cenią intymność poznawczą, a mężczyźni fizyczną)

•

Ograniczenie intymności poznawczej może być kompensowane przez intymność
fizyczną i odwrotnie

•

Intymność wymaga ekskluzywności, którą zwykle mają prawnie usankcjonowaną
małżeństwa

Płeć a intymność

•

Mężczyźni otrzymują od swoich partnerek więcej intymności niż one od nich
(mężczyźni unikają rozmów na tematy intymne, kobiety brak intymności w związku
rekompensują sobie rozmowami z przyjaciółkami na intymne tematy)

•

Intymność zakłada wzajemność, stąd osoba która preferuje większy dystans będzie
wyznaczała poziom bliskości i intymności jaki może osiągnąć jej partner (Plopa)

•

Satysfakcja partnerów ze związku wiąże się z doświadczaniem intymności.

Płeć a seks

•

W ciągu czterech pierwszych lat trwania związku popęd seksualny obniża się u kobiet
a utrzymuje się na stałym poziomie u mężczyzn (Klusmann)
(*początkowy duży popęd seksualny u kobiet może wynikać z chęci utrzymania
przy sobie mężczyzny, później rzadsze stosunki seksualne pozwalają kobietom
na utrzymanie zainteresowania sobą u partnera, gdyż regularnie dostępne stałyby się
nudne
*stały poziom libido u mężczyzn zabezpiecza ich przed rywalami, mężczyzna zawsze
jest gotowy na seks, zawsze chce i może)

•

Wyższa satysfakcja seksualna u mężczyzn niż u kobiet (Janicka)

•

Seks bardziej znaczącą (wartościującą) sferą życia dla mężczyzn niż dla kobiet
(Dietmar)
(*kobiety o niskiej satysfakcji seksualnej nie kończą związku, rekompensują to sobie
np. intymnością poznawczą, mężczyźni na ogół rezygnują ze związków, które nie dają
im satysfakcji seksualnej)

•

U mężczyzn poligamiczne tendencje
(*mężczyzna czuje się reproduktorem, powinien mieć więc wiele dzieci z wieloma
kobietami)

Determinanty jakości przeżyć erotycznych-seksualnych

1.

Osobowość

•

oczekiwania partnerów muszą sobie odpowiadać

•

ważne jest dopasowanie poziomów reaktywności, wysoka reaktywność
powoduje przecenianie pobudzenia u partnera, niska – niedocenianie tego
pobudzenia

•

ekstrawertycy współżyją częściej niż introwertycy, są bardziej aktywni
seksualni, częściej zmieniają partnerów, u ekstrawertywnych kobiet
wrażliwość seksualna jest większa niż u introwertyczek

2.

Identyfikacja z własną płcią

•

wyższy poziom kobiecości, zarówno u kobiet jak i u mężczyzn zwiększa
satysfakcję seksualną, poziom męskości nie ma na to wpływu, androgeniczność
ujawnia się w związkach partnerskich, nie jest korzystna w kwestiach seksualnych,
brak jednoznacznych ról może powodować niepewność, pożądany jest
tu tradycyjny układ

•

wyższa satysfakcja seksualna występuje u osób z wysoką identyfikacją ze swoją
płcią (szczególnie ważne jest to w przypadku homoseksualistów, zaburzenie w tej
identyfikacji może prowadzić do homoseksualizmu, biseksualizmu, czy dewiacji)

3.

Uprzednie doświadczenia

•

na ogół wyższa satysfakcja seksualna występuje z związkach obecnych,
a nie poprzednich

•

wcześniejsze doświadczenia seksualne mogą wpływać negatywnie na nowe,
gdyż stajemy się jakoś uwarunkowani przez poprzednich partnerów i staramy się
powielać stare schematy, co niekoniecznie musi odpowiadać nowemu partnerowi

•

im więcej partnerów seksualnych miała jednostka (szczególnie kobieta)
przed ślubem tym mniejsza satysfakcja seksualna po ślubie i większa skłonność
do zdrady

4.

Przekonania religijne

•

duża religijność sprzyja trwałości związku, z założenia wyklucza innych
partnerów

•

skrajna religijność może jednak wykluczać spontaniczne kontakty seksualne

5.

Wykształcenie

•

dawniej uważano, że wyższe wykształcenie u kobiet sprzyja satysfakcji seksualnej,
dzisiaj jednak odchodzi się od takich wniosków

6.

Wiek partnerów

•

u mężczyzn największe potrzeby seksualne występują w 20 roku życia, u kobiet –
w 30 albo później

•

u kobiet występują wahania potrzeb seksualnych ze względu na zmiany
hormonalne

•

najwyższa satysfakcja seksualna występuje u 24latków funkcjonujących
w trwałych związkach

7.

Doświadczenia z dzieciństwa

•

struktura rodziny stanowi podstawę do dalszego funkcjonowania seksualnego,
społecznego i psychicznego

•

problemom seksualnym sprzyjają takie sytuacje jak: utrata jednego lub obojga
rodziców we wczesnym dzieciństwie, niezgoda między rodzicami, nieodpowiednie
relacje rodzice-dzieci

•

brak ojca w rodzinie u chłopców może zaowocować powstaniem cech osobowości
infantylnej oraz nieśmiałością w kontaktach seksualnych, u dziewczynek –
zawyżonych potrzeb uczuciowych i zawyżonej potrzebie akceptacji wśród
mężczyzn, w późniejszym wieku występuje duża potrzeba związków
heteroseksualnych i atencji ze strony mężczyzn

•

bardzo dobre układy rodzinne mogą powodować zwlekanie z opuszczeniem
rodzinnego domu i założeniem swojej rodziny

8.

Dynamika funkcjonowania związku

•

pierwszy rok małżeństwa jest pozbawiony harmonii współżycia, jest to czas
w którym partnerzy uczą się siebie, muszą się odkryć, a to trwa

•

wzajemne uczenie się i dostosowywanie własnych potrzeb do potrzeb partnera –
duża satysfakcja seksualna

•

pojawienie się dziecka – spadek intymności fizycznej, spontaniczności
i częstotliwości współżycia

•

kolejny wzrost satysfakcji seksualnej kiedy dzieci są trochę starsze

•

etap pustego gniazda – mogą występować satysfakcjonujące kontakty seksualne,
jeśli partnerów łączy wciąż bliskość psychiczna i nie ma czynników
dezintegrujących małżeństwo

9.

Warunki zewnętrzne

•

mieszkanie, atmosfera, trudności życiowe, stresy, frustracje zawodowe, estetyka
ż

ycia codziennego, ubieranie, odżywianie, higiena – mogą wpływać na satysfakcję

seksualną

Interakcje seksualne w małżeństwie

•

Wszelkie strategie związane z porozumiewaniem się małżonków przenoszą się
na teren seksu

•

Współżycie seksualne bywa traktowane jako szczególny sposób nagradzania
lub karania partnera (prostytucja małżeńska)

•

Nakłanianie do współżycia czy odmowa zbliżeń stanowią czynności
manipulacyjne mające cel egocentryczny

Satysfakcja seksualna partnerów poślubionych i nie poślubionych

•

Wyższa satysfakcja seksualna i ekskluzywność partnerów w związkach
małżeńskich. W związkach nieformalnych większa przyswajalność partnerów
seksualnych i mniejsza ekskluzywność.

•

Staż bycia w związku wpływa korzystniej na satysfakcję seksualną partnerów
poślubionych niż nie poślubionych

Ocena współżycia seksualnego powinna uwzględniać:

•

Subiektywne potrzeby jednostki (normy dotyczą tu diady a nie ogółu)

•

Potrzeby swoiste dla diady (zgodność lub komplementarność potrzeb)

Każdy układ partnerski tworzy określone normy zachować seksualnych

wyznaczonych całokształtem relacji interpersonalnych między mężczyzną i kobietą.

Kategorie norm zachowań seksualnych: (Imieliński)

1.

Optymalna (zachowanie najbardziej pożądane z punktu widzenia indywidualnego
i społecznego, mieści się w normach społecznych)

2.

Akceptowana (zachowania seksualne nie stanowiące zagrożenia dla rozwoju
osobniczego człowieka oraz dla więzi emocjonalnej między ludźmi,
np. homoseksualizm)

3.

Tolerowana (zachowania seksualne są akceptowane lub nie w zależności
od kontekstu sytuacyjnego oraz charakteru układu partnerskiego, np. akceptowany
jest związek dużo starszego mężczyzny z młodą kobietą, ale nie dużo starszej
kobiety z młodym mężczyzną)

Subiektywne zadowolenie partnerów to jedyne kryterium satysfakcji seksualnej

i swoistej normy odnoszącej się do danego układu partnerskiego.

•

Każdy układ partnerski tworzy swoiste konfiguracje potrzeb i właściwości
indywidualnych jednostek stąd podlega innym prawom

•

Prawidłowe i normalne jest takie zachowanie seksualne, które daje zadowolenie
oraz spełnienie potrzeb obojga partnerów

Brak obiektywnych wyznaczników normy.

W

YKŁAD

5

K

OMUNIKACJA W MAŁśEŃSTWIE

Celem komunikacji jest wzajemne porozumienie się partnerów.

Specyfika komunikacji w małżeństwie:

Warunki dobrej komunikacji: Warunki złej komunikacji:

Nawyk słuchania

(nawiązywanie kontaktu, aktywne słuchanie)

Krytycyzm

Swoboda ekspresji Brak zaufania

Zrozumienie i akceptacja Brak akceptacji

Style komunikacji interpersonalnej (Grzesiuk):

•

partnerski – wymaga koncentrowania się podczas rozmowy zarówno na osobie własnej jak
i na osobie partnera. Toleruje odmienne przekonania nie rezygnując z własnych. Ważne
jest słuchanie, jasność wypowiedzi

•

niepartnerski – uwzględnia koncentrowanie się podczas rozmowy na osobie własnej lub
na osobie partnera. Dąży do realizacji własnych celów albo całkowicie z nich rezygnuje.
W rozmowie występują żądania, narzucanie swoich poglądów. Partner nie słucha,
ale ocenia. Wypowiedzi często są chaotyczne, niejasne. Partner może też przyjąć postawę
wręcz odwrotną – ulega naciskowi i sugestiom.

Werbalne i niewerbalne aspekty komunikacji wpływają na satysfakcję małżeńską:
Badania odnoszą się do dwóch perspektyw:

1.

satysfakcji

2.

interakcji

Komunikacja a satysfakcja małżeńska
Ocena szczęścia małżeńskiego prowadza się do:

•

analizy jakości komunikacji w diadzie

(pary szczęśliwe odbierają komunikaty pozytywnie, a nieszczęśliwe – negatywnie)

•

analizy trafności komunikacji werbalnej i niewerbalnej

(pary szczęśliwe – trafniej i efektywniej się komunikują, dla kobiet ważne jest
uwrażliwienie mężczyzn na komunikaty niewerbalne)

•

analizy zakresu komunikacji

(im większy zakres dyskutowanych tematów tym szczęśliwsze ary)

•

analizy specyficznych zachowań komunikacyjnych

(pary szczęśliwe używają dużo komunikacji niewerbalnej)

Komunikacja jako wyraz interakcji między mężem a żoną
Analiza przekazów pozwoliła utworzyć dwie koncepcje strukturalne:

1.

komplementarność

(zachowanie jednego małżonka jest całkowicie akceptowane przez drugiego, jedno
z małżonków tylko przytakuje, uważa że drugi ma zawsze rację)

2.

symetria (małżonkowie preferują to samo zachowanie – ten sam ruch kontrolny):

- oboje dążą do posiadania kontroli, bronią własnego zdania – stanowisko konkurencyjne
- oboje dążą by być podporą drugiego – symetria submisyjna
- nie zabieganie o kontrolę – symetria neutralna

Zakres umiejętności niezbędnych dla satysfakcji i interakcji małżeństwa:

•

otwarta komunikacja (decyduje o wzajemnym poznaniu, zaufaniu i zrozumieniu partnerów)

•

przekazywanie ciepła i sympatii (otwarte, aktywne słuchanie)

•

komunikacja swej akceptacji i wsparcia w sytuacji udzielania pomocy (np. podając
łyżeczkę, która upadła nie mówi się “masz”, ale “już ci podnoszę łyżeczkę kochanie”)

•

wspólne rozwiązywanie problemów (wspólne zadania wymagają komunikowania się
partnerów)

Niezbędne są nie tylko elementy poznawcze, ale i emocjonalne.

Autentyczną komunikację warunkują dwa czynniki:
1. przezroczystość (ujawnianie się, otwartość)
2. empatia (współodczuwanie)

Otwartość stanowi ważny czynnik atrakcyjności interpersonalnej i intymności:

•

otwieramy się do osób, które lubimy (kobiety mają więcej osób przed którymi się otwierają
– przyjaciółki, mężowie na ogół otwierają się tylko przed żonami)

•

jesteśmy skłonni bardziej polubić osoby do których się otwieramy

•

wzajemna otwartość partnerów koreluje z miłością i przyjaźnią, pogłębia intymność

•

otwartość ma wpływ na trwałość związków

•

rozwija zgodność poznawczą partnerów (umiemy przeczuć gusta, preferencje i potrzeby
partnerów)

Trzy typy ujawniania siebie:

1.

intymność opisowa (stopień ujawniania faktów intymnych w diadzie)

2.

intymność ewaluatywna (stopień wyrażania emocji)

3.

wzajemność tematyczna (stopień w jakim odpowiedź dotyczy tego samego tematu)

Brak wzajemności tematycznej obniża jakość porozumiewania się i jakości związku.

Przedmiot i strategie komunikacji

Kobiety: Mężczyźni:

Ujawniają osobiste uczucia

(intymność ewaluatywna)

Podają fakty z życia osobistego
(intymność opisowa)

Używają więcej strategii by podtrzymywać

konwersację

Używają strategii kontrolującej rozmowę
(ograniczenie przekazów innych osób)

Są bardziej ekspresyjne i wylewne Brak wylewności i ekspresji

(ukrywanie własnego ja)

Podtrzymywanie więzi emocjonalnej z

najbliższymi

Wykazywanie się umiejętnościami i wiedzą

Kontekst rozmowy: dom, rodzina, przyjaciele Kontekst rozmowy: zawodowy

Otwartość powinna być adekwatna do charakteru relacji z drugą osobą oraz dostosowania
do sytuacji (jeśli mąż wie, że jego żonę denerwują atrakcyjne kobiety, to nie powinien mówić,
ż

e jego koleżanki są atrakcyjne, powinniśmy wiedzieć kiedy otwartość może się pojawić,

np. nie przy osobach trzecich)
Związki oparte na wspólnocie uczuć są bardzo otwarte.

Literatura:

1.

Janicka, Niebrzydowski Psychologia małżeństwa

2.

Janicka Kohabitacja a małżeństwo w perspektywie psychologicznej

3.

Grzesiuk Studia nad komunikacją interpersonalną

4.

Tryjalska Komunikacja między partnerami niezadowolonymi ze związku

W

YKŁAD

6

E

MPATIA

jako przejaw wrażliwości na drugiego człowieka
jako czynnik zadowalających interakcji

Rozumienie empatii:

•

sympatia – życzliwość, emocjonalne współuczestnictwo (definicja już nie używana)

•

współuczestnictwo w emocjach drugiego człowieka - “zarażanie się emocjami”,
naśladowanie emocji (Freud)

•

syntonia – współbrzmienie (Mazurkiewicz)

•

Einfuhnung - “czucie razem z...” reakcja skierowana na osobę (Lipps)

Utożsamianie własnych przeżyć z odczuciami obiektu – współodczuwanie

Empatia jako proces -
Trzy poziomy empatii:

1.

emocjonalny – współbrzmienie emocjonalne, doświadczanie uczuć drugiej osoby
(nie współczucie!), występuje już w okresie prenatalnym, a także u dzieci

2.

kognitywny – rozumienie przeżyć innej osoby bez przeżywania jej uczuć, przyjmowanie
cudzego punktu widzenia (identyfikacja, podjęcie roli), rozwija się w wieku 6, 7 lat

3.

emocjonalno-poznawczy – rozumienie uczuć innych i współodczuwanie, procesy
pośredniczące w powstaniu emocjonalnego pobudzenia – najpierw ocena sytuacji, później
działanie, np. żona wraca zmęczona po pracy, mąż najpierw ocenia sytuację, a potem
przytula ją, aby poprawić jej humor, występuje w wieku dorosłym, aby się pojawiła
niezbędna jest dojrzałość emocjonalna

Charakter empatii:

•

intrapsychiczny (czucie emocjonalne drugiej osoby)

•

interpersonalny (komunikacja empatyczna, mówienie np. “widzę, że jesteś zmęczona”)

•

zadaniowy (osoba doświadcza nie tylko stanu emocjonalnego drugiego człowieka,
ale również jego potrzeb, np. mąż przytula zmęczoną żoną i robi jej herbatę)

Empatia podlega zmianom, możemy ja kształtować i rozwijać. Jest cechą specyficzną
i indywidualną.

Empatia w kontaktach interpersonalnych dotyczy aspektu wykonawczego, do którego należą:

•

wymiar komunikacyjny (empatia jest jedną z cech sieci komunikacyjnych w diadzie)

Empatia – zdolność do podjęcia roli swego małżonka,
oraz zakomunikowania mu swej identyfikacji

•

wymiar zadaniowy – zachowania altruistyczne (gdy jednostka kieruje się w działaniu
potrzebami innych, tak jakby były jej własne) i “personal distress” - negatywna empatia,
osobiste zaangażowanie (pomoc tylko wtedy, gdy dzięki niej łagodzone są własne
nieprzyjemne stany emocjonalne (Eisenberg)

Czynniki wpływające na poziom empatii w diadzie:

•

poziom ekonomiczny rodziny

•

uzdolnienia, umiejętności, pozycja społeczna partnera

•

model małżeństwa (partnerski zwiększa empatię)

•

deprywacja potrzeb

•

zadowolenie z małżeństwa

•

zadowolenie w innych płaszczyznach życia

Determinanty empatii:

•

Właściwości podmiotu

o

płeć – kobiety bardziej empatyczne niż mężczyźni

o

wiek – do okresu dorosłości empatia rośnie, później się obniża

o

samoocena – wysoka i adekwatna zwiększa empatię, niska powoduje egocentryzm

o

inteligencja – nie znany jest jej wpływ na empatię

o

orientacja zawodowa – brak statystycznych różnic

•

Właściwości obiektu

o

podobieństwo podmiotu do obiektu – jesteśmy bardziej empatyczni w stosunku
do osób, którzy są do nas podobni

o

jakość i intensywność stanu emocjonalnego – możemy empatyzować szczęście,
smutek, strach itd., ale nie zazdrość i rozczarowanie, wyższa empatia
(szczególnie u mężczyzn) występuje na emocje negatywne, im bardziej intensywne
emocje tym większa empatia

o

bliskość obiektu – zarówno psychiczna jak i fizyczna zwiększa empatię

•

Warunki zewnętrzne

o

narastanie czynników stresogennych sprzyja kumulacji orientacji na sobie

o

anonimowość kontaktów – niski poziom empatii u ludzi w dużych aglomeracjach
męskich

o

uwarunkowania rodzinne – dobre kontakty z rodzicami, rozmowy z dziećmi
zwiększają ich empatię

Konsekwencje empatii:

•

zmniejsza egocentryzm, sprzyja tolerancji

•

lepsze zrozumienie partnera (trafniejsze rozpoznawanie jego myśli, pragnień i uczuć)

•

osłabienie konfliktów i lepsze ich rozwiązywanie

•

współodczuwanie powoduje dostarczanie partnerowi wsparcie psychicznego
(bycie obok drugiej osoby, gdy ona tego potrzebuje)

Nie ma adekwatnej komunikacji między partnerami bez empatii.

W

YKŁAD

7&8

Z

AGROśENIA DLA MAŁśEŃSTWA

Przyczyny dezintegracji małżeństwa

Dezintegracja

•

zewnętrzna – rozwód

•

wewnętrzna – związek pozbawiony jest więzi emocjonalnej między partnerami. Podstawy
do jego trwania stanowią tu korzyści finansowe, chęć do utrzymania prestiżu lub posiadania
dzieci

Przyczyny rozwodów

•

niezgodność charakterów (dotyka to małżeństw z krótkim stażem, powód często podawany,
kiedy chce się ukryć inne, poważniejsze)

•

nadużywanie alkoholu

•

niedochowanie wierności małżeńskiej (dotyka na ogół małżonków z dłuższym stażem)

•

inne przyczyny rozwodów: niedobór seksualny, kłopoty finansowo-mieszkaniowe,
opuszczenie rodziny, konflikty z rodziną małżonka, niegospodarność, skąpstwo,
bezpłodność, impotencja, choroba psychiczna

Psychologiczne przyczyny zdrady

•

rekompensata braków w związku

•

zareagowanie na wadliwe funkcjonowanie związku

Motywy zdrady

•

Seksualne:

o

niezaspokojona potrzeba seksualna

o

niezadowolenie z małżeństwa

•

Pozaseksualne:

o

brak lub słaba więź uczuciowa

o

dłuższa nieobecność partnera

o

brak potomstwa (i chęć posiadania go z kimś innym)

o

narastająca obcość partnerów (brak wzajemnego zainteresowania)

o

zemsta za domniemaną lub rzeczywistą zdradę

Motywy zdrady wynikające z różnic płci:

Mężczyźni zradzają: Kobiety zdradzają:

- gdy uważają związek za nudny - z zemsty

- sprowokowani przez inną kobietę - ciekawości

- z ciekawości - z chęci bycia nowoczesną

- pod wpływem alkoholu - by coś osiągnąć (potwierdzić własną

atrakcyjność – szczególnie czterdziestolatki, w
celach merkantylnych itp.)

=>Raczej czynniki zewnętrzne =>Raczej czynniki wewnętrzne

Mężczyźni mają większa tendencję do zdrad,

mniej to kontrolują

Koncepcja sześciu typów rozwodu:

1.

rozwód emocjonalny (małżonkowie oddalają się od siebie, brakuje im wspólnych spraw,
narasta niechęć lub obojętność nie angażują się już w związek)

2.

rozwód legalny (akt społeczno-prawny, partnerzy są przeciwnikami procesowymi, rośnie
między nimi poziom agresji, ujawniają się emocje negatywne, często towarzyszy im
poczucie odrzucenia)

3.

rozwód rodzicielski (oddzielenie kontaktów partnerskich od rodzicielstwa, ustalenie rodzica
opiekuńczego – najczęściej jest to matka i rodzica niedzielnego, miejsce zamieszkania
dziecka)

4.

rozwód ekonomiczny (najbardziej dotkliwy, dotyczy zmian w sytuacji materialnej, podział
majątku, zwykle owocuje zubożeniem dla obojga partnerów)

5.

rozwód środowiskowy (zmiany w życiu towarzyskim, znajomi na ogół mają tendencję do
podtrzymywania związku właśnie po to, aby towarzystwo nie musiało się dzielić na 'jej' i
'jego' znajomych)

6.

rozwód psychiczny (uzyskiwanie psychicznej autonomii, odseparowanie się od wpływów
partnera, rekonstrukcja własnej tożsamości, tworzenie planów na przyszłość z
uwzględnieniem tylko siebie)

Rozwód niesie szansę zarówno na rozwój jak i na patologię – w zależności od sytuacji i

właściwości indywidualnych jednostki.

Kryzys rozwodu rozpatrywany na poziomach:

1.

indywidualnym

2.

diadycznym

3.

rodzinnym

Perspektywa indywidualna rozwodu:
Konsekwencje rozwodu dla kobiet:

•

'pułapka podwójnej regresji'

1.

regresja do spraw własnego dziecka (kobieta zaczyna interesować się tylko swoim

dzieckiem, ma wyrzuty sumienia, że pozbawiła go ojca, więc stara się to
rekompensować, coraz bardziej kontroluje dziecko, nadmiernie się nad nim
koncentruje, jest nadopiekuńcza, dla dziecka jest najlepiej jeśli po rozwodzie w żaden
sposób nie zmienia się traktowanie go przez matkę, od nadmiernej kontroli dziecko
stara się uciekać np. w chorobę lub pogarszają się jego wyniki w nauce, matki na ogół
błędnie tłumaczą to jako bezpośredni skutek rozwodu i tęsknoty za ojcem)

2.

regresja do roli dziecka własnych rodziców (rodzina często staje się nadopiekuńcza

wobec kobiety po rozwodzie, wtedy ona woli być dzieckiem, ogranicza swoja
niezależność i samodzielność, wracając pod opiekę rodziców)
Pułapka ta jest mniejsza dla kobiet aktywnych zawodowo i niezależnych.

Konsekwencje rozwodu dla mężczyzn:

•

dużo lepiej od kobiet znoszą rozwód

•

szukanie nowych obszarów aktywności, inwestowanie w siebie

•

tendencje do ucieczki w pracę

•

poszukiwanie nowej partnerki

•

ś

wiadomość bycia rodzicem mniej ważnym ale lepszym

•

'pułapka emocjonalna' (kiedy ktoś zaopiekuje się domowo rozwodnikiem, np. robiąc mu
obiady czy kanapki do pracy, mężczyzna szybko decyduje się na nowy związek, często
okazuje się, że domowe ciepło to nie miłość i nie wystarcza, wtedy znów następuje ucieczka
w pracę)

Cztery stadia indywidualnego procesu zaradczego w sytuacji rozwodu
(stadia zmagania się z rozwodem):

1.

Zaprzeczanie (rozczarowania, erozji)
- partnerzy ciągle mają nadzieję na rekonstrukcję związku, spostrzegają rozwód jako
zagrożenie, a nie coś realnego

2.

ś

ałoby

- żal, poczucie straty, u kobiet depresja utrzymująca się jeszcze do ok. Roku lub półtora po
rozwodzie, u mężczyzn występuje mniej objawów depresji

3.

Złości, gniewu
- bezpośrednie lub symboliczne wyrażanie złości w stosunku do partnera, nie może minąć
jeśli wciąż trwa konflikt (np. gdy małżonkowie mieszkają razem po rozwodzie),, na ogół ok.
18 miesięcy po rozwodzie

4.

Rekonstrukcji
- etap który umożliwia powrotnie normalne funkcjonowanie, powtórny bilans własnego
ż

ycia, rekonstrukcja hierarchii wartości, wykształcenie nowej tożsamości, planowanie

przyszłości; kobieta wraca do dobrego samopoczucia dopiero w 3 roku po rozwodzie (u
starszych kobiet zmniejsza się szansa na rekonstrukcje), mężczyzna w 2 roku (starsi
mężczyźni szybciej wracają do dobrego samopoczucia)

Model rozpadu związku S.Ducka (cztery fazy):

1.

Wewnątrzpsychiczna (koncentrowanie się na partnerze, 'dłużej tego nie zniosę!', jedna
osoba nie odczuwa satysfakcji ze związku, wyraża się negatywnie o partnerze, żali się
wszystkim)

2.

Wspólna (koncentrowanie się na związku, 'nie możemy już być razem', próba naprawienia
związku lub rozstanie, rozstanie częściej następuje w związkach nieformalnych)

3.

Społeczna (publiczne ogłoszenie rozstania, każdy z partnerów tworzy swoją wersję
wydarzeń, każdy zwierzą się innym osobom, tym u których zyska poparcie)

4.

'Pochowanie związku' (tworzenie relacji dla innych dotyczących historii związku, nie
narażanie na szwank własnej reputacji, ważne jest zachowanie zaufania społecznego,
najczęściej żaden z parterów nie przyznaje się do winy i zrzuca ją na drugą osobę, aby nie
obniżać zaufania u osoby z która potencjalnie może wejść w nowy związek)

Rozwód w perspektywie diadycznej
(cztery okresy dla diady, która zamierza się rozstać)

1.

Okres przeddecyzyjny (spadek satysfakcji – zmiana percepcji związku, nie jest on już
satysfakcjonujący, często występuje tendencja do udowadniania partnerowi, że rozpad
związku to jego wina, więc powinien się zmienić; spadek intymności – partnerzy oddalają
się od siebie, zachowania asekuracyjne na wypadek rozpadu związku, brak kontaktów
fizycznych, kontakty pozamałżeńskie; porzucenie solidarności małżeńskiej – partnerzy nie
kryją dyssatysfakcji, opowiadają o kryzysie rodzinie i przyjaciołom)

2.

Okres decyzyjny
Kryteria dojrzałej decyzji:

•

odpowiedzialność (czy osoba liczy się z konsekwencjami?)

•

całościowa ocena sytuacji (osoba przeprowadza bilans co zyska, a co straci, nie tylko
ze swojej perspektywy, ale także z perspektywy diady i dzieci)

•

proporcja motywów (im więcej konkretnych motywów tym bardziej dojrzała
decyzja)

•

subiektywne doznania (decyzja była dojrzała jeśli po jej podjęciu podmiot odczuwa
poprawę samopoczucia)

Ważne czy decyzja jest:

•

wyrazem woli rozstania

•

wyrazem determinacji i chęci naprawy związku (rozwód jako szantaż, aby naprawić
związek)

•

wyrazem destrukcji (wzajemne destrukcyjne zachowania powinny prowadzić do
rozpadu związku)

3.

Okres negocjacji (ustalenia dotyczące opieki nad dziećmi, podziału obowiązków, majątku;
negocjacje są bardzo trudne w rozpadającym się związku, bo wymagają kompromisu i
współdziałania, często następuje tu eskalacja konfliktu, partnerzy nie potrafią spojrzeć na
sprawę z perspektywy drugiej osoby)

4.

Okres nowej równowagi (poprawa wzajemnych relacji miedzy partnerami, chyba że konflikt
dalej trwa, szybciej dochodzi do tej fazy u par nieposiadających dzieci)

Rozwód z perspektywy rodzinnej

1.

Rozwód powoduje zmianę funkcji i struktury rodziny (podział na rodzica
opiekuńczego/bezpośredniego i rodzica pomocniczego/niedzielnego, więź z ojcem
wytwarza się ok. 3 roku życia i dopiero wtedy dziecku zaczyna go brakować, u chłopców
brak ojca w rodzinie stwarza ryzyko zachować agresywnych, nieposłuszeństwa, dla dzieci
ważna jest bliskość psychiczna ojca a nie częstość kontaktów, dzieci młodsze chętniej
przyjmują ojczyma/macochę, chłopcy łatwiej niż dziewczynki, stosunki w rodzinach
zrekonstruowanych są mniej spójne)

2.

Prowadzi do zmian pozytywnych i negatywnych (najwięcej negatywnych zmian powoduje
sytuacja przedrozwodowa, pozytywne strony rozwodu możemy zauważyć gdy jedno z
rodziców jest alkoholikiem, poza tym w rodzinach po rozwodzie nie ma hierarchii władzy, a
dzieci szybciej stają się samodzielne)

3.

Konfliktowa relacja rodziców prowadzi do zmian rozwojowych dzieci (relacje matka-ojciec
wpływają na radzenie sobie dziecka z rozwodem, deficyty rozwojowe występują gdy
spotykamy się z wysokim poziomem agresji przed rozwodem, lub gdy dziecku ogranicza się
kontakty jednym rodzicem)

4.

Działania zaradcze rodziny wpływające na działania zaradcze dzieci (wobec dziecka należy
funkcjonować tak jak przed rozwodem, zmieniają się relacje rodzice-dziecka, ale relacje
matka-dziecko, ojciec-dziecko powinny pozostać bez zmian, ważna jest dostępność
rodziców, rozwód najgorzej przeżywają dzieci w wieku dorastania, dzieci z niepełnych
rodzin częściej podejmują decyzje o rozwodzie, dzieci z pełnych rodzin uczą się
rozwiązywać problemy)

Wpływ efektywności zaradczej (umiejętności radzenia sobie z sytuacjami trudnymi) rodziców
na efektywność dzieci

Efektywność matki

Relacje matka-ojciec

Efektywność ojca

Relacje matka-dziecko

Sposób pełnienia funkcji

Relacje ojciec-dziecko

Efektywność dziecka

Konsekwencje rozwodów
Dla małżonków:

•

stres, napięcia

•

znęcanie się, agresja

•

zniszczenie sfery intelektualnej i emocjonalnej, cynizm, sceptycyzm

Dla dzieci:

•

wyższy poziom agresji

•

zaburzenia zachowania

•

trudności we własnym małżeństwie

•

częstsze wchodzenie w związki nieformalne

•

traktowanie rozwodu jako sposobu na rozwiązywanie problemów małżeńskich – transmisja
rozwodów

Czynniki obniżające ryzyko rozwodów w USA:

•

roczny dochód rodziny – powinien wynosić powyżej 50.000 dolarów, co zmniejsza ryzyko
rozwodu o 30%

•

dziecko - powinno urodzić się 7 miesięcy lub później po zawarciu związku małżeńskiego,
co zmniejsza ryzyko rozwodu o 24%

•

wiek zawarcia małżeństwa – najkorzystniejszy po 25 roku życia, co zmniejsza ryzyko
rozwodu o 24%

•

rodzina pochodzenia – pełna, zmniejsza ryzyko rozwodu o 14%

•

wykształcenie obojga - ukończenie szkoły średniej, co zmniejsza ryzyko rozwodu o 14%

•

przynależność religijna – zmniejsza ryzyko rozwodu o 14%

Przyczyny dezintegracji wewnętrznej:

1.

Zaburzenia interpersonalne

2.

Konflikt antagonistyczny

3.

Choroba jednego z partnerów

4.

Problemy związków kolejnych

5.

Problemy wynikające z dynamiki funkcjonowania związku

6.

Zewnętrzne przyczyny dezintegracji związku (ekonomiczna deprywacja)

7.

Urbanizacja

8.

Wiek zawierania związku

1. Zaburzenia interpersonalne

•

brak więzi z rodziną

•

brak zainteresowania dziećmi

•

preferowanie zadań pozadomowych

•

utrzymywanie związków pozamałżeńskich

(trwanie w roli panny/kawalera, czemu sprzyja współczesny rodzaj małżeństwa, deformacja
ról, nastawienie na pracę)

2. Konflikt antagonistyczny
'Im bliższy związek tym większa możliwość pojawienia się konfliktów'
Konflikty:

•

trwałe (mają destrukcyjny wpływ na małżeństwo)

•

krótkotrwałe (konstruktywne, prowadzą do przezwyciężenia kryzysów)

•

konflikty wynikające z wzajemnych uczuć, tworzą sferę emocjonalną związku

im silniejsza jest interakcja małżeńska
=> tym bardziej emocje nabierają na znaczeniu
=> tym silniej doświadczają rozczarowania
=> tym większe ryzyko rozwiązania małżeństwa
Podłoże konfliktów:

•

cechy osobowe, nawyki, wady, różnice kulturowe

•

obiektywna sytuacja rodzinna (kłopoty mieszkaniowe, finansowe)

•

konfliktotwórcze cechy osobowości (gniewanie się, posiadanie humorów, kaprysów, nie
odzywanie się do małżonka)

•

brak trwałego i dojrzałego uczucia

•

różnice światopoglądowe – rozumienia zasad moralnych i kościelnych

3. Choroba jednego z partnerów

•

utrudnia zaspokajanie potrzeb zdrowego i chorego partnera (szczególnie choroby
psychiczne, alkoholizm, przewlekłe, wymagające ograniczeń ruchu, niepłodność)

30% małżeństw w sytuacji choroby wykazuje zaburzenia komunikacji interpersonalnej oraz
osłabienie więzi emocjonalnej

4. Problemy związków kolejnych

•

główne źródło konfliktów wnika z połączenia dwóch systemów rodzinnych oraz
wychowywania dzieci z poprzednich małżeństw

5. Problemy wynikające z dynamiki funkcjonowania związku
Fazy kryzysowe małżeństwa:

•

po 1 roku trwania związku (faza wzajemnego dopasowania się partnerów, podjęcia nowych
ról, zadań i obowiązków małżeńskich, po I roku rozpada się najwięcej związków)

•

po 7 latach (znudzenie małżeństwem, brak zainteresowania parterem, brak zaangażowania
seksualnego, osłabienie emocji)

•

po 15 latach (kryzys wiąże się z wiekiem partnerów, obejmuje poczucie przemijania życia,
niezrealizowanych ważnych planów, niezaspokojonych potrzeb osobistych)

•

po 20 latach (największe osłabienie więzi między małżonkami, na ogół jest tu syndrom
pustego gniazda, tracą wspólne tematy – dzieci, muszą znaleźć inne wspólne
zainteresowania, najczęściej pojawiają się tu zdrady, brak zainteresowania domem)

6. Warunki zewnętrzne

•

sytuacja mieszkaniowa

(większa przestrzeń mieszkaniowa – zwiększa odczuwaną bliskość)

•

sytuacja finansowa

(dobra sytuacja finansowa – ogranicza ilość konfliktów)

7. Urbanizacja

•

anonimowość (brak obciążeń i konsekwencji niedotrzymania przysięgi małżeńskiej i
zdrady)

•

duże tempo życia

•

generowanie zysków osobistych (małżeństwo dwóch karier)

•

niezamieszkiwanie razem (małżeństwo na ½ etatu, bo jeden z małżonków pracuje w innym
mieście)

•

mała odporność na stres obecnych małżeństw (szybciej podejmowane są decyzje o
rozpadzie związku)

8. Wiek zawierania związku

•

im niższy wiek tym prawdopodobieństwo dezintegracji małżeństwa większe

•

najkorzystniejszy wiek do zawarcia małżeństwa:

o

kobiety 23-27 lat

o

mężczyźni 26-31 lat

Literatura

1.

Beisert Rozwód. Proces radzenia sobie z kryzysem

2.

Burs Zazdrość niebezpieczna namiętność

3.

Dwyers Bliskie relacje interpersonalne

4.

Janicka Problem dezintegracji rodziny

W

YKŁAD

9

R

ODZINA

Rozumienie pojęcia

Funkcje rodziny

Struktura rodziny

Fazy życia rodzinnego

Definicje:

•

Rodzinę tworzą dwie osoby dorosłe niespokrewnione ze sobą i odmiennej płci praz ich
potomstwo (dziecko, dzieci), wspólnie mieszkający i wzajemnie zależni (Rembowski)

•

Rodzina – grupa bliskich sobie osób, połączonych określonego rodzaju wspólnotą formalną,
majątkową, terytorialną itd. (Świętochowski)

Rodzina jako:

•

Grupa społeczna (min 3 os.)

•

Instytucja społeczna

•

Ś

rodowisko wychowawcze

Rodzina jako grupa społeczna:

•

zjednoczona we wspólnym ognisku domowym, oparta na współdziałaniu, wzajemnej
pomocy i opiece (Adamski)

•

składa się z mężczyzny i kobiety złączonych małżeństwem, z ich potomstwa oraz
najbliższych krewnych (Rembowski)

•

zbiór ludzi, którzy dążą do wspólnych celów, stanowią odrębną całość (Czapow)

Rodzina jako instytucja społeczna:

•

ma określony statut społeczno-prawny a procesy w niej zachodzące podlegają rejestrowaniu
i regulacji poprzez normy i przepisy prawne (Tyszka)
zadania i normy dotyczące funkcjonowania rodziny określa prawo rodzinne (Adamski)

Rodzina jako środowisko wychowawcze:

•

rodzina tworzy naturalne warunki wychowania, oddziaływania na dziecko dokonuje się w
normalnych warunkach i w codziennych sytuacjach życiowych

•

rodzina wpływa na kształtowanie osobowości jednostki, jej rozwój społeczny i emocjonalny

Funkcje rodziny:

•

biopsychiczne (prokreacyjna, seksualna)

•

produkcyjna (dawniej posiadano dzieci, aby mieć więcej rąk do pracy) – ekonomiczna
(dzisiaj rodzina ma zaspokajać potrzeby ekonomiczne wszystkich członków)

•

usługowo-opiekuńcza

•

psychohigieniczna – wymiany emocjonalnej (jest to najważniejsza funkcja rodziny,
kształtuje ona dojrzałego emocjonalnie człowieka, zaspokaja jego potrzeby psychiczne)

•

socjalizujące

*Brak spełnienia, której z funkcji oznacza dysfunkcjonalność rodziny

Więzi rodzinne:

•

Społeczne – musi być właściwie uformowaną organizacją społeczną (zharmonizowaną i
zintegrowaną) – dziecko uczy się określonego podziały ról, struktury władzy

•

Emocjonalne – członków rodziny wiążą wzajemne zależności, stanowią oni dla siebie
ź

ródło zaspokajania potrzeb psychicznych

•

Ekonomiczna – członków rodziny wiążą ich wzajemne potrzeby materialne, od których
zaspokajania zależy rozwój fizyczny i psychiczny

Aspekty struktury rodziny (Tyszka)

•

Społeczny – układ pozycji i ról społecznych, struktura władzy i autorytetów

•

Psychologiczny – układ więzi emocjonalnych między poszczególnymi członkami rodziny

•

Kulturowy – wzory i normy regulujące życie rodzinne, wzory wewnątrzrodzinnych ról
społecznych

•

Liczba członków rodziny (rodziny małe i duże)

Rodziny

Małodzietne (do 2) Wielodzietne (pow. 2)

Styl liberalny Styl autokratyczny

Krótszy cykl życia rodziny Dłuższy cykl życia rodziny

Osamotnieni rodzice (dzieci szukają

rówieśników poza rodziną)

Dzieci rzadziej przebywają poza domem

Dzieci egocentryczne Dzieci dojrzałe społecznie

Zazdrość i wrogość, większe wymagania od

innych

Zazdrość i wrogość w miarę dorastania są
słabsze

Duża zależność od rodziców Mała zależność od rodziców

Liczba członków grupy rodzinnej wyznacza liczbą wzajemnych oddziaływać
Liczbę systemów oddziaływań określa się według wzoru:

x=(y^2-y)/2

x – liczba systemów wzajemnych oddziaływań
y – liczba osób w grupie rodzinnej
*W rzeczywistości bardziej liczy się jakość oddziaływań niż ich ilość.

Normatywne fazy życia rodzinnego (Haley)

1.

Narzeczeństwo – stosunek do domu rodzinnego, perspektywy własnej rodziny
(‘wymyślanie’ swojej rodziny na podstawie wcześniejszych wzorców)

2.

Wczesne małżeństwo – połączenie się dwóch rodzin, nowy krąg rodziny i przyjaciół

3.

Rodzina z małym dzieckiem (zmiana relacji między partnerami, członkowie rodziny
wchodzą w nowe role, muszą wykonywać nowe zadania)

4.

Ś

rednia faza – rodzina z dziećmi w wieku przedszkolnym – dopasowywanie się

systemu małżeńskiego do rozwoju i wychowania dzieci (musi nastąpić koordynacja
zadań między partnerami, wymaga dobrego komunikowania się, w rodzinę
wkraczają też dziadkowie pomagający w opiece)

5.

Faza ‘pustego gniazda’ – nowe relacje między dorosłymi dziećmi a rodzicami, role
teściowej, zięcia, synowej (*dzieci bumerangowe – powracające do rodziny,
opóźniają etap pustego gniazda)

6.

Późny etap rodziny – wsparcie dla starszej generacji

Nienormatywne cykle rodzinne:

1.

Faza porozwodowa – regulacja odwiedzin ex-małżonka, dopasowanie warunków
socjalnych do nowej sytuacji

2.

Samotny rodzic – nowe problemy rodzinne i wychowawcze

3.

Rekonstrukcja rodziny przez drugie małżeństwo – subsystemy rodzinne (rodzina
byłego i obecnego partnera, kontakt z dziadkami, rekonstrukcja psychiczna,
nastawienie na zintegrowanie rodziny)

Zagrożenia życia rodzinnego

1.

Nie zawieranie związków małżeńskich przez kobiety – samotne matki z wyboru

2.

Stawianie na samorealizację i karierę zawodową (Małżeństwa bezdzietne,
małżeństwa na ‘pół etatu’, single)

3.

Późne macierzyństwo – skraca cykl życia rodziny, dzieci są pozbawione dziadków,
rodzice nie towarzyszą dzieciom w dorosłym życiu

4.

Zakłócony harmonogram życia rodzinnego (wynikające z zaangażowania
zawodowego kobiet) – zanik rodzinnych uroczystości, tradycji, np. wspólnych
obiadów, brak stabilności i poczucia bezpieczeństwa

5.

Dorosłe dzieci nie zakładają własnych rodzin, żyją przy rodzicach.

W

YKŁAD

10

S

YSTEMOWE ROZUMIENIE RODZINY

wielowymiarowy aspekt funkcjonowania rodziny

Podejścia systemowego rozumienia rodziny:

•

strukturalne (skupia się na przywróceniu rodzinie prawidłowej struktury wewnętrznej)

•

komunikacyjne (poprawianie jakości komunikacji w rodzinie)

•

strategiczne (metody terapeutyczne przeciwdziałające patologicznym strategiom rodziny)

Strukturalny model rodziny (Minuchin)
Rodzina ma dwie właściwości:

1.

utrzymywanie stałej struktury (wytworzenie własnej tożsamości – identyfikacja ze swoją
rodziną, określanie danej osoby na tle rodziny, poczucie przynależności do rodziny ale także
poczucie odrębności jako członek rodziny)

2.

zmienność (odpowiada zmianami wewnętrznymi na zmieniające się warunki zewnętrzne)

•

system otwarty (otwarty na zmiany, następuje wymiana informacji, energii z
otoczeniem, występują otwarte, elastyczne granice między rodziną a otoczeniem)

•

system zamknięty (brak informacji z zewnątrz, rodzina nie przyjmuje zasad według
których żyją inne rodziny, np. nie posyłanie dzieci do szkoły, żeby pomagały w
pracach domowych; wbrew informacjom że dzieci należy zaszczepić na pewną
chorobą upieranie się, że powinny się same, naturalnie leczyć)

Rodzina reprezentuje wzory wzajemnych oczekiwań i interakcji

Powtarzające się interakcje utrwalają stałe systemy zachowań – określony system zasad

uniwersalny (gdy ustalona hierarchia w rodzinie i określony model rodziny)
specyficzny dla danej rodziny (stałość rodzinny reguł – zasady dotyczące danej rodziny i tylko jej
właściwe)

Strukturę rodziny określają
Granice

•

jasnookreślone (konkretne reguły wyznaczone w konkretnej rodzinie, np. dzieci nie oglądają
filmów po 20)

•

zmieszane/splątane (granice rozmyte, niejasne, bez konkretnych reguł, np. mówienie do
rodziców po imieniu)

•

niezaangażowane/niezwiązane (sztywne granice, np. ojciec płaci alimenty i nie udziela się
poza tym w życiu rodzinnym, występuje problemy z komunikacją, mała lojalność z rodziną)

(wszystkie rodzaje granic mogą występować w jednej rodzinie)
Podsystemy w systemie rodzinnym (w różnych podsystemach ta sama osoba pełni różne funkcje)

•

małżeński

•

rodziców

•

dzieci

Podejście komunikacyjne
Komunikowanie się rodziny

•

wprost – poziom jawny (werbalny, konkretny komunikat+niewerbalny wymiar wypowiedzi,
spójność – gdy oba się zgadzają)

•

niewprost – poziom relacyjny (działanie lub wypowiedź o innym, ukrytym celu, znaczeniu
niż wprost zaznaczanym)

Zachowanie jednej osoby prowokuje pozostałe osoby do określonych zachowań (w zależności od
tego czy komunikat jest spójny czy nie)

Cechy modelu zdrowej rodziny:

•

struktura otwartego systemu społeczno-kulturowego, który podlega ciągłym zmianom

•

rozwój rodziny – przechodzi ona przez szereg etapów, a każdy z nich wymaga zmiany
struktury rodziny

•

przystosowanie się rodziny do zmiennych warunków tak, aby utrzymać swą ciągłość i
możliwość rozwoju psychicznego każdego z jej członków

Sytuacje trudne w rodzinie (de Barbaro)

•

Zewnętrzne – zmiana warunków funkcjonowania rodziny (dostosowanie się do nowych
warunków) – stres (dobre reakcje występują gdy system jest elastyczny, umie przystosować
się do warunków i radzić sobie ze stresem)

•

Pozarodzinne źródła stresu

•

Zmiana etapu życia rodziny (nienormatywne zmiany: rozwód, śmierć itp.)

•

Problemy szczególne

Podejście strategiczne ujmuje rodzinę jako system cybernetyczny

•

uwzględnia przyczynowość kolistą (cylkuralną) – polega na poszukiwaniu sekwencji
zachowań występujących w rodzinie (zmiana jednej części systemu – zachowania 1 członka
rodziny – wpływa na pozostałe jego elementy)

•

rezygnuje z modelu linearnego

Model linearny

Mąż chory

Nie może iść do pracy

Zła sytuacja finansowa rodziny

Model systemowy

ś

ona robi karierą zawodową

Mąż demonstruje objawy choroby (bo potrzebuje więcej zainteresowania)

(Im więcej ona pracuje, tym bardziej on potrzebuje zainteresowania, tym bardziej demonstruje

chorobę, ona tym bardziej pracuje, skoro n tego robić nie może. Trzeba przerwać zachowanie 1

osoby, żeby przerwać krąg)

Schizmogeneza
- proces eskalacji zachowań (Bateson)
Zachowanie symetryczne – oparte na pozytywnym sprzężeniu zwrotnym (np. oboje dominujący),
sprzyja konkurencji i rywalizacji, może prowadzić do zmiany systemu
Zachowanie komplementarne – oparte na negatywnym sprzężeniu zwrotnym, które przeciwdziała
dewiacji i utrzymuje homeostazę rodziny (np. on – dominujący, ona – nie)
(Eskalacja tych zachowań może prowadzić do zniszczenia systemu)

Zachowania symetryczne – rywalizacyjne

ś

ona sygnalizuje potrzebę opieki i zainteresowania

Mąż sygnalizuje potrzebę opieki i zainteresowania

(jeśli pojawi się osoba trzecia, oferująca tę opiekę któremuś z małżonków to dojdzie do rozbicia

systemu)

Zachowanie komplementarne

Mąż dominujący

ś

ona submisyjna

(ona podejmuje coraz mniej decyzji, on jest zmęczony odpowiedzialnością – eskalacja – rozpad

związku)

Problemy indywidualne i objawy przejawem zaburzonego systemu rodzinnego

powtarzające się sekwencje zachowań

podtrzymują objawy problemy rodzinnego

utrzymują homeostazę w rodzinie

Podstawowe założenia podejścia strategicznego

•

objawy – zachowanie regulujące relacje w rodzinie (np. dziecko nie chce chodzić do szkoły
– objaw wynikający z zaburzonej struktury rodzinnej, np. matka ma depresję)

•

problemy pacjenta muszą być rozpatrywane w rodzinnym i społecznym kontekście

•

zachowanie jednostki nie zmieni się o ile nie zmieni się jej system rodzinny

•

wgląd i zrozumienie są konieczne, aby zaistniała zmiana (dla każdej rodziny przygotowuje
się indywidualny plan terapeutyczny)

Role w systemie rodzinnym

•

Role to wzory zachowań (lub wyobrażeń o nich) jakie podejmujemy w sytuacjach
społecznych.

•

Role podejmowane w rodzinie są słabiej uświadamiane, trwalsze i trudniej podlegają
zmianom.

Podział ról rodzinnych przyjmowanych przez dzieci (Radachoński):

•

dziecko infantylne (kiedy rodzice nie dopuszczają do autonomii i utrwalają cechy
zależności)

•

dziecko rodzicielskie (dziecko przywiązane do rodziny, rodzina narzuca mu nadmierne
obowiązki, częstsze w rodzinach patologicznych)

•

'kozioł ofiarny' (dziecko wg rodziców jest odpowiedzialne za wszelkie dysfunkcje rodziny,
„nieprawda, że jesteśmy złymi rodzicami, po prostu mamy niegrzeczne dziecko0

(Dziecko przywraca homeostazę w rodzinie, np. kiedy dziecko choruje rodzice przestają się kłócić i
razem opiekują się dzieckiem; dzieci uczą się to wykorzystywać)

Literatura
Braun-Gałkowska Metody badań systemu rodzinnego
De Barbaro Systemowe rozumienie rodziny
Plopa Psychologia rodziny

W

YKŁAD

11

R

ODZICE A ROZWÓJ DZIECKA

.

S

TYLE WYCHOWAWCZE

,

MODELE RODZINY

,

POSTAWY RODZICIELSKIE

.

Styl wychowania

Styl wychowania jest wypadkową sposobów i metod oddziaływania na dziecko wszystkich
członków rodziny.

Style wychowawcze:

•

jednorodne – rodzice wynoszą z rodzin pochodzenia podobne style wychowawcze

•

niejednorodne – różnice stylów wychowawczych między rodzicami są znaczne;
konsekwencje: trudności w przyswajaniu norm moralnych, poczucie pokrzywdzenia
przez jednego rodzica, agresja, egoizm, kłótliwość, egocentryzm, brak pewności
siebie.

Style oddziaływań wychowawczych

A) Demokratyczny

•

współudział dziecka w życiu rodziny

•

perswazja i argumentacja metodami kierowania zachowaniem dziecka

Konsekwencje:

zdolność do uwzględniania zdania innych i współdziałania u dziecka

zdolność do samokontroli u dziecka

przewaga uczuć pozytywnych między rodzicami i dzieckiem

B) Autokratyczny

•

bezwzględna karność i posłuszeństwo dzieci

•

podporządkowanie poleceniom i nakazom rodziców

•

konsekwentne stosowanie kar i nagród

Konsekwencje:

dziecko zna swoje prawa i obowiązki; czuje, że jego postępowanie jest
kontrolowane

dziecko zachowuje się despotycznie wobec innych

lub:

dziecko bywa zastraszane i nadmiernie uległe – niezdolne do samodzielnego
myślenia i działania

lub:

dziecko buntuje się przeciwko przymusom, co objawia się agresywnym
zachowaniem

C) Liberalny

•

pełna swoboda i spontaniczność rozwoju dziecka

•

okazywanie zainteresowania sprawami dziecka tylko wtedy, gdy samo tego zażąda

•

restrykcje słabe, łagodne i stosowane w wyjątkowych sytuacjach

Konsekwencje:

opóźniony proces socjalizacji dziecka

dziecko egocentryczne, trudem przystosowujące się do grupy rówieśniczej

dziecko czuje się niekochane przez brak zainteresowania

Trzy modele rodziny

•

model niezależności – przybył z USA; koncepcja szybkiego usamodzielnienia dzieci;
słabe więzi rodzinne; trudności wychowawcze

•

model zależności – model wymagający wzajemnego przystosowania członków
rodziny; może prowadzić do infantylizmu, buntu, nadmiernej zależności dorosłych
dzieci od rodziców

•

model emocjonalnej współzależności – pozytywny model rodziny; zależność jest
głównie emocjonalna, a nie ekonomiczna; ważne są nie tylko potrzeby własne, ale też
reszty rodziny; dążenie do zgody; rodzice interesują się swoimi dziećmi, ale nie
uzależniają ich od siebie całkowicie; dzieci czują się bezpieczne, wykazują dojrzałość
emocjonalną i społeczną

Postawy rodzicielskie

Postawa – struktura poznawczo-emocjonalno-behawioralna, ukierunkowująca zachowanie
człowieka wobec osoby, sytuacji, problemu.

/Rosenberg, Mądrzycki, Mika, Nowak/

Postawa rodzicielska – względnie trwały komponent emocjonalny, który dominuje
w sposobie odnoszenia się do dziecka i w sposobie postępowania z nim.

/Ziemska/

Rodzaje postaw rodzicielskich

niewłaściwe – chore

właściwe – zdrowe

Niewłaściwe postawy rodzicielskie

A) Postawa nadmiernie wymagająca

Zachowania rodziców:

nadmierne korygowanie, krytyka dziecka

dziecko pod presją ma dorównać wzorowi

zmuszanie, stosowanie sztywnych reguł

nieuznawanie praw dziecka (np. do płaczu, wstydu)

rodzic autorytetem

Zachowanie i cechy osobowości dziecka:

brak wiary we własne siły

niepewność, lękliwość, uległość

przewrażliwienie

nadpobudliwość, trudności w koncentracji

podejrzliwość, nieufność, nieśmiałość

agresja

obsesje

B) Postawa nadmiernie chroniąca

Zachowania rodziców:

zbyt silna koncentracja na dziecku

niedocenianie możliwości dziecka

przesadna opiekuńczość, ograniczanie samodzielności

bezkrytyczność i pobłażliwość

izolowanie społeczne dziecka

lęk o zdrowie dziecka

tolerowanie zachcianek i wybryków dziecka

Zachowania i cechy osobowości dziecka:

dziecko niesamodzielne, zależne i bierne

opóźnienie dojrzałości emocjonalnej i społecznej

lęki, nerwice, infantylizm

lub:

nadmierna pewność siebie, duże wymagania

egocentryzm i zawyżona samoocena

awanturniczość, tyranizowanie rodziców

C) Postawa odtrącająca – nadmierny dystans uczuciowy i dominacja rodziców. Dziecko
ciężarem, opieka przekracza możliwości rodziców.

Zachowania rodziców:

nieokazywanie uczuć pozytywnych dziecku

dezaprobata i otwarta krytyka

dyktatorstwo wychowawcze

liczne kary i represje

zastraszanie i brutalność wobec dziecka

nietolerancyjność

Zachowania i cechy osobowości dziecka:

agresywność, nieposłuszeństwo, kłótliwość

kłamstwa, kradzieże

zahamowanie uczuć wyższych

zachowania aspołeczne i antyspołeczne

lub:

zastraszenie, bezradność, trudności przystosowawcze

otyłość, pozory niedorozwoju, nerwica

brak stabilności emocjonalnej

D) Postawa unikająca – dystans uczuciowy wobec dziecka

Zachowania rodziców:

obojętność wobec dziecka

bezradność wobec trudności

pośredni kontakt z dzieckiem – prezenty

nadmierna swoboda

liberalizm wychowawczy

może prowadzić do porzucenia dziecka

Zachowania i cechy osobowości dziecka:

niezdolność do nawiązywania trwałych więzi uczuciowych

brak stabilności uczuciowej

zmienność w planach

niezdolność do obiektywnej oceny

zahamowanie rozwoju uczuć wyższych, „choroba sieroca”

gniew, agresja, psychopatia

Zdrowe postawy rodzicielskie – postawa akceptacji

Zachowania rodziców:

krytykują nie dziecko, ale jego negatywne zachowanie

zaspokajają potrzeby psychiczne dziecka

lubią swoje dziecko, uznają je za godne pochwał

kontakt z dzieckiem daje im zadowolenie

starają się poznawać jego potrzeby i je zaspakajać

Zachowania i cechy osobowości dziecka:

uspołecznienie i zdolność do współdziałania

samoakceptacja

zdolność do nawiązywania trwałych więzi emocjonalnych i wyrażania uczuć

otwartość, przyjazne nastawienie, ufność

empatia, opanowanie, towarzyskość

wyższy poziom wydajności umysłowej

Przejawy akceptacji rodziców

•

uznawanie praw dziecka

•

rozumna swoboda

•

współdziałanie

W

YKŁAD

12

A

LTERNATYWNE FORMY śYCIA RODZINNEGO

.

Tradycyjna rodzina i alternatywne formy (wg E. Macklin)

Tradycyjna rodzina

Formy alternatywne

•

legalne małżeństwo

•

„single”, niemałżeństwa

•

małżeństwa z dziećmi

•

ś

wiadoma bezdzietność

•

dwoje rodziców

•

samotny rodzic

•

stałość małżeństwa

•

brak prawnej stabilności

•

mężczyzna utrzymujący rodzinę

•

androgyniczność (związki otwarte,
związki dwóch karier)

•

ekskluzywność seksualna

•

pozamałżeńskie kontakty seksualne

•

heteroseksualność

•

równość płciowa, homoseksualność

•

dwoje dorosłych utrzymujących dom

•

rozszerzone rodziny, komuny, wspólnoty
mieszkaniowe

Trwały, niezalegalizowany związek kobiety i mężczyzny

•

konkubinat (Kwak, 1994; Chechliński, 1978, 1981)

•

związek konsensualny (Slany, 1990)

•

„małżeństwo bez papierka” (Witczak, 1983)

•

związek niemałżeński, związek wolny, wspólnoty domowe, związki alternatywne
(Nave-Herz, 2002; Meyer, 1993; Humink, 1995)

Kohabitacja

Cohabitare (łac.) – współmieszkać

•

niepoślubieni partnerzy współzamieszkując i prowadzący wspólne gospodarstwo
domowe (D. Popenoe i B. Whitehead, 2004)

•

związek małżeńskopodobny, pozbawiony określonych zasad funkcjonowania

Rozwój kohabitacji

•

konkubinaty powszechne w starożytnych Chinach i Rzymie (dopuszczano posiadanie
jednej lub więcej konkubin)

•

tylko mężczyźni mieli przyzwolenie na Zycie w małżeństwie i konkubinacie

•

w XVI wieku Niemcy były jedynym krajem, w którym wprowadzono oficjalny zakaz
konkubinatów

•

najdłuższa tradycja zamieszkiwania par bez legalizacji jest w Szwecji i Danii (od
XVII wieku były tam powszechne związki niemałżeńskie)

Popularność i powszechność kohabitacji

•

w latach ’70 – w Danii, Finlandii i Norwegii

•

w latach ’80 – w USA, Wielkiej Brytanii, Francji, Holandii i na Węgrzech

•

w latach ’90 – w Niemczech podwoiła się liczba kohabitacji (33% partnerów żyje w
związkach nieformalnych)

•

w Polsce – 2% rodzin stanowią związki nieformalne (dane ze Spisu Powszechnego
przeprowadzonego w 2002 roku)

Uwarunkowania kohabitacji

1. Czynniki społeczno-kulturowe

migracja ludności

modernizacja stosunków społecznych, zmieniające się warunki życia – nowy
wizerunek kobiety (pracująca i niezależna)

dewaluacja norm i wartości – przewartościowanie roli rodziny

wpływ rodziny pochodzenia:

transmisja stosunku do seksu i spraw rodzinnych między pokoleniami

liberalne metody wychowawcze

brak właściwych kontaktów rodzice – dzieci (wczesne inicjacje seksualne)

nie przywiązywanie wagi do wartości rodzinnych

wiek – zwykle młodsze osoby

płeć – raczej mężczyźni, niż kobiety

wykształcenie – zwykle osoby z niższym wykształceniem

praca i kariera zawodowa – mężczyźni bez stałej pracy nie chcą legalizować
związków, natomiast kobiety niezależne finansowo częściej zgadzają się na
kohabitację

doświadczenia wyniesione z poprzednich związków

2. Warunki ekonomiczne

dyspozycyjność zawodowa obojga partnerów

dążenie do poszerzania kompetencji

obawa przed utratą pracy

Kohabitacja jako wynik przystosowania się do niesprzyjających rodzinie warunków.

Motywy nie legalizowania związku

1.

motywy prawne – brak akceptacji prawa rodzinnego o trudności przy ewentualnym
rozwodzie

2.

motywy ekonomiczne – potrzeba niezależności finansowej, brak środków na ślub
i utrzymanie rodziny

3.

względy ideologiczne – filozofia życiowa aprobująca wolność w związku

4.

motywy egoistyczne – np. chęć posiadania własnych dóbr materialnych, dążenie do
niezależności i wolności, chęć zdystansowania się od ról małżeńskich, niepewność
własnego uczucia i wspólnej przyszłości

Efekt selekcji

Efekt selekcji – związki nieformalne tworzą ludzie o określonych cechach indywidualnych
uniemożliwiających im funkcjonowanie w stałym związku (zwłaszcza wysoki poziom
niezależności).

Cechy osób kohabitujących

liberalne poglądy i wartości

słabo określone tradycyjne role odnośnie płci

niekonwencjonalne zachowania seksualne

liberalne wychowywanie dzieci

nie przywiązywanie wagi do tradycji i wartości rodzinnych

niska religijność lub jej brak

stosunek do czasu wolnego – cenienie czasu wolnego redukuje prawdopodobieństwo
małżeństwa; młodzi mężczyźni łączą małżeństwo z redukcją swego czasu wolnego;
kobieta spostrzega małżeństwo jako nadmiar obowiązków

W

YKŁAD

13

K

OHABITACJA A

M

AŁśEŃSTWO

Podobieństwa i różnice

Podobieństwa (głównie dotyczą młodych małżeństw):

•

Podobne zasady funkcjonowania współczesnych młodych małżeństw i kohabituacji – model
partnerski

•

Brak orientacji prorodzinnej

•

Autonomia i samorealizacja

•

Bez względu na formę związku dłuższy staż zwiększa prawdopodobieństwo posiadania
dziecka

•

Za większość obowiązków domowych odpowiedzialne są kobiety i same je wykonują

•

Kohabitanci z planami ślubu nie różnią się od małżeństw

•

Wartościami da partnerów poślubionych i niepoślubionych są seks, wierność, niezależność,
potrzeby własne i partnera (takie same są oczekiwania wobec związku, łatwiej się je
realizuje w małżeństwach)

•

Jednakowe prawa i ochrona związków niemałżeńskich i małżeńskich

•

Formy jednoznaczne społecznie

Kohabitacja=forma stosunków partnerskich

Małżeństwo=zinstytucjonalizoana forma stosunków partnerskich

Małżeństwo Kohabituacja

Zaspokaja potrzeby rodziny Rezygnuje z modeli i zasad rodzinnych

Ma charakter wzajemnych zobowiązań Wprowadza tolerancję i względną dowolność

funkcjonowania

Zakłada trwałe współżycie (małżeństwo jest

poprzedzone zaręczynami, tak więc od zamiaru

wzięcia ślubu do jego realizacji mija pewien

czas, na ogół rok, jest to czas na przemyślenie

decyzji i przygotowanie do nowej roli, nie

występuje to w przypadku kohabitacji)

Trwałość związku jest zależna od partnerów

Dopuszcza dzielenie obowiązków ze względu na

płeć

Nie zakłada dzielenia obowiązków rodzinnych

Powodem jego zawarcia jest zaspokajanie nie

tylko potrzeb seksualnych

Ważne zaspokajanie potrzeb seksualnych

Różnice
Porównanie związków kohabituacyjnych z małżeństwem dotyczy oceny:

1.

wewnętrznych zasad funkcjonowania związków w aspekcie biologicznych, społecznych i
psychicznych potrzeb jednostki

2.

warunków materialnych i finansowych

3.

wsparcia społecznego

4.

terytorialności w sytuacji wspólnego zamieszkiwania

5.

zdrowia

6.

niepożądanych zachowań

1. Zasady związku

•

Każdy człowiek ma potrzebę formalnego, a tym samym bezpiecznego związku.

•

Małżeństwo oparte na tradycji porządkuje życie diady odnośnie wzajemnych zobowiązań
partnerów, co wpływa na trwałość związku.

•

Ś

lub jako niepodważalny dowód miłości – bycie razem nie na próbę, ale na całe życie.

•

Małżeństwo łączy nie tylko dwoje ludzi, ale również dwie rodziny, co określa jego prawne i
społeczne znaczenie.

•

Małżeństwo przejawem dojrzałości partnerów.

•

Małżeństwo wyznacza zdrową zależność partnerów (nie ogranicza ich indywidualności i
wolności)

•

Małżeństwo ma silny wpływ na moralno-emocjonalne życie w diadzie

(W małżeństwa jest wyższy poziom bezpieczeństwa bez względu na jakość związku; w kohabitacji
nie występuje tradycyjny model związku – jedynie partnerski)

2. Warunki materialne i finansowe partnerów kohabitujących

•

rozdzielność majątkowa

•

mniejsza produktywność i akumulacja dóbr

•

w kohabituacjach mniej korzystna sytuacja finansowa niż w małżeństwach

Wyższe zasoby finansowe małżeństw

•

ż

onaci mężczyźni zarabiają od 10-40% więcej niż samotni i kohabitujący ('premiera

małżeńska')

•

poślubieni partnerzy mają w swej rodzinie 2 razy większe dochody niż kohabitujący i 4 razy
więcej niż samotne matki

•

większa produktywność żonatych mężczyzn

•

(mężowie dostają więcej wsparcia, kiedy pracują, bo zarabiają na całą rodzinę)

Małżeństwo ocenia się jako proekonomiczne
Długoterminowy i przyszłościowy charakter małżeństwa pozwala generować dochód i bogactwo.

U samotnych i kohabitujących spadek bogactwa dochodzi do 75%
Spadek bogactwa:

dla małżeństw z dziećmi

6%

dla rodzin kohabitujących 31%

dla samotnych matek

45%

3. Wsparcie społeczne

•

kohabitujący pozbawieni są socjalnego jak i rodzinnego wsparcia

•

wsparcie rodziny i przyjaciół koreluje z jakością związku (łatwiej jest postrzegać parę jako
parę po ślubie)

4. Terytorialność w sytuacji wspólnego zamieszkiwania

•

Terytorialność (posiadanie wspólnego terytorium) wpływa na bliskość relacji między
partnerami oraz na trwałość związku.

•

Małżeńskie pary mają bardziej rozwiniętą terytorialność (w parach niemałżeńskich
występują tendencje do rozdzielania przestrzeni, małżeństwa wypoczywają w jednym
pokoju, nawet gdy mają do dyspozycji duży dom, a kohabitanci - nie, u kohabitantów
częściej spotyka się da oddzielne łóżka, w małżeństwa nawet jeśli utworzy się pewien
podział przestrzeni (np. ustalone miejsce w łóżku, przy stole), to jest on elastyczny i może
ulegać łatwiejszym zmianom)

5. Zdrowie

•

osoby niebędące w związku małżeńskim częściej chorują, młodziej umierają, są mniej
zrównoważone psychicznie (głównie za względu na brak wsparcia społecznego)

•

kohabitujący częściej cierpią na depresję niż poślubieni. Dotyczy to szczególnie kobiet
kohabitujących, które mają dzieci

6. Niepożądane zachowania (większe u kohabitantów niż u małżonków)
Problem alkoholowy dotyczy:

•

8,9% stałych małżeństw

•

15% osób nigdy niepoślubionych i nie kohabitujących

•

16,2% osób jeden raz rozwiedzionych lub po jednej separacji

•

24,2% partnerów mających za sobą więcej niż jeden rozwód lub separację

•

29,2% partnerów kohabitujących

Agresja:

•

agresja między kohabitującymi partnerami występuje dwa razy częściej niż między
poślubionymi

•

wskaźnik dotkliwej przemocy jest pięć razy wyższy w parach kohabitujących niż
małżeńskich

•

morderstwa i nadużycia seksualne wobec dzieci częściej zdarzają się w związkach
kohabitacyjnych (z niebiologicznym ojcem) niż małżeńskich.

'Efekt kohabituacji'

•

staż bycia w związku niemałżeńskim i małżeńskim sumuj się, stąd partnerzy szybciej
wkraczają w fazę kryzysu małżeńskiego

•

indywidualistyczne nastawienie, rozwinięte w trakcie kohabituacji, powoduje, że trudności
w małżeństwie rozwiązywane są częściej poprzez rozwód lub separację

•

w czasie trwania związku zmienia się wartość partnera, co koresponduje z możliwością
opuszczenia związku. Takie przeświadczenie wpływa niekorzystnie na zawarte po
kohabituacji małżeństwo

•

kohabitujący nie widzą swego związku w kategoriach długodystansowego szczęścia i
zaangażowania, czego efektem jest niższa jego jakość. Daje to mniejsze zaangażowanie w
instytucje małżeństwa i większe ryzyko rozwoju problematycznego małżeństwa.

W

YKŁAD

14

A

LTERNATYWNE FORMY MAŁśEŃSTWA

Single

Singiel

−

osoba, która przez 6 miesięcy albo dłużej nie jest zaangażowana w żaden trwały związek i
znajduje się między 25 a 55 rokiem życia (wcześniej samotność jest naturalna, później
samotność jest wymuszona np. śmiercią partnera czy rozwodem)

Single

•

normatywni (26-28 lat, normalny jest tu jeszcze brak partnera)

•

nienormatywni (29-30)

W Polsce 33% to single, zjawisko to nasila się ostatnimi czasy, stolicą singli są Niemcy.

Dzieci bumerangowe
– wracają do rodziny, nie usamodzielniają się
Przyczyny:

•

brak zasobów stymulujących (własnej rodziny, pracy) – mieszkanie u rodziców jest
wygodne

•

wydłużanie edukacji, brak czasu i środków na usamodzielnienie

•

przemiany obyczajowe – zmiana ról, kobiety są bardziej niezależne i nie dążą do zawarcia
związku

•

normy społeczne – bardziej cenione społecznie są busineswomen niż matki

•

promowanie mody na singli w mediach

Trendy prosinglowe:

•

rosnąca indywidualizacja i bezosobowość społeczeństwa (nie dba się o uczenie młodych
współpracy, występuje izolacja społeczna i zanikanie bezpośrednich kontaktów)

•

neoromantyzm (młodzi ludzie mają wygórowane oczekiwania wobec ich partnera, ma on
spełniać wszystkie ich potrzeby i być doskonały pod każdym względem, jeśli taki nie jest
zmienia się go)

•

relacje rodzice – dzieci (zanika konflikt pokoleń, częstsza jest kooperacja i współpraca,
rodzice wolą kiedy dziecko nie wyprowadza się z domu, nie ma bodźca do
usamodzielnienia)

Single a partnerzy

Single Partnerzy

Budują sieci – otaczają się dużą ilością osób,

które uważają za przyjaciół, przyjaciele mają

różne funkcje i spełniają różne potrzeby, strata

jednego z nich nie jest bolesna, gdyż szybko i

łatwo można go zastąpić

Występują bardziej intensywne relacje między
partnerami, ale jedna osoba musi pełnić
wszystkie funkcje, więc jej strata jest bardzo
dotkliwa i niełatwo ją zastąpić

Potrzeba przynależności nie jest u nich

zaspokojona, gdyż wymagałoby to wzajemnego

monitorowania się (mieszkania razem)

Potrzeba przynależności jest zaspokojona

Ich związki nie spełniają na raz warunków

dobrowolności i ekskluzywności

Ich związek jest dobrowolny i ekskluzywny

Jakość życia singli

•

cykl życia (jakość życia rośnie wraz z wiekiem, do 33 r.ż. bycie singlem jest powodem
smutku, potem nie szuka się już partnera)

•

własna percepcja statusu singla (np. czasowy – to sytuacja tymczasowa, gdy będę mieć czas
założę rodzinę, z wyboru lub nie itd.)

•

ż

ycie zawodowe, sukces

Singlizm
- wykluczenie z towarzystwa, wykluczenie z rozmowy (bywa fizycznie bolesne)
Sposoby radzenia sobie:

1.

dążenie do większej integracji ze środowiskiem nie-singli (reakcja pozytywna, wchodzenie
w rolę przyjaciela rodziny, opiekowanie się dziećmi znajomych itd.)

2.

oddzielanie się od środowiska (reakcja negatywna, zachowania aspołeczne, często
agresywne)

Cztery etapy dyskryminowania singli:

1.

etykietowanie

2.

stereotypizacja

3.

separacja, wykluczenie z grupy

4.

utrata statusu (choć nie zawsze to występuje, czasem single są cenienie wyżej)

Na ogół występuje dyskryminacja interpersonalna, a nie występuje dyskryminacja instytucjonalna.

Wizerunek singli jest zależny od kultury.
Tworzenie tożsamości singli:

•

single lubią interakcje z innymi singlami

•

pojawiają się produkty lub usługi kierowane tylko do singli – np. puby, koła zainteresowań,
ż

ywność, wyjazdy

* Single konsumują więcej dóbr luksusowych, częściej jadają w restauracjach, więcej pracują,
częściej chorują, częściej wychodzą, gdy mają wolny czas, bardziej znają nowe trendy w modzie,
ponoszą większe koszty utrzymania.