KOSZTY JAKOÅšCI
Małgorzata Sakłak
[e-mail]
Koszty jakości
Koszty jakości, to wszystkie koszty działań mających na
celu osiągnięcie odpowiedniej jakości oraz koszty
wynikające z niewłaściwego nadzoru (czyli inaczej straty
poniesione na skutek braku pożądanej, zadawalającej
jakości). Koszty jakości są to ściśle określone nakłady
związane z uzyskaniem danego poziomu jakości, które
(najczęściej w sposób ukryty) przejawiają się w różnych
rodzajach i stanowiskach kosztów.
ZarzÄ…dzanie tymi kosztami sprowadza siÄ™ do doboru takiej
struktury nakładów, przy której łączna suma strat i
kosztów ponoszonych na zapewnienie jakości będzie
mniejsza.
Koszty jakości w normach
Koszty jakości w normie ISO 9004:2000
[6.8 Zasoby finansowe] (1)

Zaleca się, aby zarządzanie zasobami objęło działania
określające potrzeby i z
ródła zasobów finansowych.
Zaleca się, aby nadzorowanie zasobów finansowych
obejmowało porównywanie rzeczywistego wykorzystania z
planami i podejmowanie niezbędnych działań.

Zaleca się, aby kierownictwo planowało, udostępniało i
nadzorowało zasoby finansowe niezbędne do wdrożenia i
utrzymania skutecznego i efektywnego systemu
zarządzania jakością i do osiągnięcia celów organizacji.
Zaleca się, aby kierownictwo rozważyło opracowanie
innowacyjnych metod finansowego wsparcia i zachęcania
do doskonalenia funkcjonowania organizacji.
Koszty jakości w normie ISO 9004:2000
[6.8 Zasoby finansowe] (2)

Doskonalenie skuteczności i efektywności systemu
zarządzania jakością może wpływać pozytywnie
na wyniki finansowe organizacji, np.:
 wewnętrznie poprzez redukcję zakłóceń procesu i
uszkodzeń wyrobu, strat w materiałach i czasie albo,

zewnętrznie poprzez redukcję wad produktów, kosztów
odszkodowania w ramach gwarancji i rękojmi oraz
kosztów utraconych klientów i rynków.
Koszty jakości w normie ISO 9004:2000
[6.8 Zasoby finansowe] (3)

Sporządzenie sprawozdań dotyczących tych spraw
może także dostarczać środki do określania
nieskutecznych lub nieefektywnych działań i do
inicjowania odpowiednich działań doskonalących.

Zaleca się wykorzystywanie sprawozdań
finansowych dotyczących działań związanych z
funkcjonowaniem systemu zarządzania jakością i
zgodnością wyrobu podczas przeglądu
zarzÄ…dzania.
Norma BS 6143
Guide to the economics of quality
Przekrój rodzajowy (1)

koszty jakości dobre  kwoty wydatkowane na
zapewnienie, że poziom świadczonych usług czy
dostarczanych produktów spełni lub przewyższy
oczekiwania klientów, czyli są to kwoty wydatkowane na
sprawność ogółu procesów gospodarczych; zaliczyć tutaj
można np.: szkolenia, planowanie, właściwy przepływ
informacji, efektywne konstruowanie procesów;

koszty jakości złe  koszty, których można by uniknąć,
gdyby produkty i procesy były perfekcyjne; to koszty
niewłaściwego wykonawstwa i wynikające z tego koszty
ponownego wykonania, a także koszty inspekcji i
usunięcia usterek.
Przekrój rodzajowy - model kosztów
jakości PAF

koszty prewencji (prevention cost)  sÄ… to koszty
działań mające na celu uniknięcie wadliwości lub
koszty doskonalenia jakości;

koszty oceny (appraisal cost)  koszty badania,
kontroli; sprawdzenie, czy są spełnianie
wymagania jakościowe;

koszty błędów (failure cost)  koszty wynikające
z niespełnienia wymagań.
Koszty stałe
Sterowanie
(planowanie,
KOSZTY JAKOÅšCI
regulowanie, kontrola)
Koszty wewnętrznego Koszty zewnętrznego
zapewnienia jakości zapewnienia jakości
Koszty zgodności
Koszty oceny
Koszty
Koszty badań
(koszty
zgodności systemu
niezgodności
i oceny właściwości
inwestycyjne)
jakości przez
produktu przez
instytucje
niezależne ośrodki
certyfikacyjne
badawcze
Koszty
Koszty działań
wadliwości
zapobiegawczych
wewnętrznej
Koszty
Koszty oceny
wadliwości
zewnętrznej
Koszty utraconych możliwości
(koszty alternatywne)
różnica pomiędzy obecnymi przychodami
a przychodami potencjalnymi
(które mogłyby zaistnieć jeżeli
produkty i usługi byłyby dobrej
jakości).
Zwiększenie świadomości jakości, a działania
usprawniajÄ…ce
y
ródło: BS 6143 Guide to the economics of quality
BS 6143, pkt 4, Identyfikacja danych kosztowych

Koszt związany z jakością, typowy dla organizacji, należy
zidentyfikować i monitorować.

Istotne jest, aby klasyfikacja danych kosztów była
związana i spójna z innymi praktykami księgowymi w
danym przedsiębiorstwie, tak, aby można było dokonywać
porównań pomiędzy okresami kosztów lub powiązanymi
działaniami.

Koszty związane z jakością są dającą się zidentyfikować
podgrupą kosztów działalności gospodarczej; księgowi
mogą wykorzystać do ich prowadzenia księgę dodatkową
lub noty księgowe.

Dla celów kontrolnych konieczne jest przydzielenie
kosztów jakości do pewnego działania, a wykorzystanie
systemu kont w ramach stanowisk kosztów jest jedną z
wygodnych metod. Przydzielenie kosztów jest istotne dla
analizy i zapobiegania niepowodzeniom. Przydzielenie
takie nie może być dokonane wyłącznie przez
księgowego; może być konieczne uzyskanie porady ze
strony osoby o przygotowaniu technicznym.
Rachunek kosztów jakości
Rachunek kosztów jakości to gromadzenie na
kontach (bilansowych i pozabilansowych)
wszystkich kosztów związanych z jakością
produkcji, powstajÄ…cych we wszystkich sferach
realizacji wyrobów oraz analiza kształtowania się
tych kosztów.
Rachunek kosztów jakości umożliwia podejmowanie
działań na rzecz poprawy jakości i optymalizacji
tych kosztów.
CEL RACHUNKU KOSZTÓW JAKOŚCI
Sterowanie kosztami (controlling) dla działań
zapewniających jakość
Zadania jednostki organizacyjnej
Zadania jednostki organizacyjnej
(w tym działu kosztów / płac)
ds. zapewnienia jakości
Ujmowanie i ocena wszystkich Zestawienie tych kosztów, które
ponoszonych w zakładzie kosztów zaliczyć należy do kosztów jakości
Badanie kosztów w celu stworzenia
impulsów do poprawy racjonalności
działań w zakresie jakości i
ogólnej gospodarności
Stworzenie bazy informacyjnej dla
Planowanie i kontrola wszystkich
obliczania oraz planowania kosztów
kosztów
w zakładowym rachunku kosztów
Cel prowadzenia rachunku
kosztów jakości

ocena efektywności zarządzania jakością za
pomocą relacji kosztów do korzyści osiąganych
poprzez działania pro jakościowe;

stworzenie podstaw dla wewnętrznych programów
poprawy jakości poprzez identyfikowanie
problemów do rozwiązania, obszarów
priorytetowych działań lub szans;

wzrost wartości firmy wyrażonej w jej cenie.
Funkcje rachunku kosztów jakości

funkcja informacyjna  zbieranie i agregacja danych,

funkcja analityczna - dostarczanie informacji
umożliwiających przeprowadzenie analizy poziomu i dynamiki w
czasie kosztów jakości według grup kosztów i miejsc ich powstania,

funkcja optymalizacyjna,

funkcja motywacyjna - ustalanie jakościowych mierników
dokonań poszczególnych ośrodków odpowiedzialności oraz
stworzenie systemu bodz
ców finansowych i nie finansowych, które
by stymulowały do pożądanych zachowań.

funkcja kontrolna - dostarczanie informacji kosztowych
umożliwiających dokonanie oceny stopnia wykonania przez ośrodki
odpowiedzialności podstawowych zadań jakościowych oraz
wykorzystanie postawionych do dyspozycji środków finansowych na
realizację tych zadań
Rachunek kosztów jakości powinien dostarczać
informacji na temat:

wielkości kosztów,

ich struktury,

dynamiki rozwoju,

miejsc powstawania.
Wiedząc gdzie i jakie koszty powstają, możemy
szukać przyczyny takiego stanu rzeczy a poprzez
to wpływać na ich obniżenie.
Ewidencja kosztów jakości
Schemat ewidencji kosztów jakości
Na co koszty
zostały
poniesione
Rachunek Rachunek z
Rachunek
uwzględniający uwzględnieniem
uwzględniający
miejsca powstania nośników kosztów
rodzaje kosztów
kosztów jakości
Podejście
procesowe
Model kosztów procesu

może zostać opracowany dla dowolnego procesu w ramach danej
organizacji;

może być wykorzystywany do identyfikowania i monitorowania
kosztów procesu w ramach jednego konkretnego aspektu organizacji
(np., system fakturowania, system dystrybucji zamówień czy system
rekrutacji); może być także stosowany do monitorowania kosztów
ogólnych (np. dla danego wydziału);

model kosztów konstruowany jest poprzez zidentyfikowanie
wszystkich kluczowych działań, które mają być monitorowane i
określenie ich albo jako COC albo jako CONC;

dokładne przygotowanie modelu kosztów ma decydujące znaczenie
dla sukcesu techniki i jest pierwszym zadaniem właściciela procesu.
Kiedy model zostanie przygotowany, może być wykorzystywany do
regularnego podawania sprawozdań dotyczących osiągów;

należy sprawić, by model był stabilny, dzięki czemu możliwe będzie
dokonywanie porównań z poprzednimi okresami;

model należy weryfikować we wczesnej fazie jego stosowania, celem
zapewnienia jego efektywności, a następnie dokonywać tego
okresowo, celem utrzymania tej efektywności;
Koszt zgodności (cost of conformance, COC)
wewnętrzny (integralny) koszt w pełni efektywnego
dostarczenia produktów lub usług według deklarowanych
standardów za pośrednictwem podanego, określonego
procesu.
Koszt niezgodności (cost of nonconformance, CONC)
koszt straconego czasu, materiałów i możliwości (zasobów)
zwiÄ…zany z procesem w zakresie otrzymania, produkcji,
dostawy i naprawy towarów i usług nie zadowalających.
Koszt procesu
koszt totalny zgodności i niezgodności w odniesieniu do
danego procesu.
Kroki
1. Opracowanie schematu blokowego 
określenie kluczowych działań w ramach
procesu
2. Identyfikacja elementów procesu
3. Identyfikacja kosztów
4. Raport kosztów
5. Proces usprawnień
1. Schemat blokowy
A
START/STOP kontrola
A
Dokument
Etap procesu
kierunek
Dane
Decyzja
Dokument złożony
2. Identyfikacja elementów procesu
kontrola
WEJÅšCIE PROCES WYJÅšCIE
sprzężenie zwrotne
zasoby
Proces
- wszelka aktywność, która powoduje przetworzenie wejść na
wyjścia za pomocą zasobów i która podlega określonej
kontroli.
UWAGA: Wejścia, wyjścia i zasoby stanowią część procesu.
Wejścia
- materiały i/lub dane, które w trakcie procesu zostają
przetworzone na wyjścia.
Wyjścia
- rezultaty przetworzenia wejść.
UWAGA: W praktyce, wyjścia obejmują:
żð
to, co jest zgodne z wymogami,
żð
to, co nie jest zgodne,
żð
straty,
żð
informacje o procesie.
Kontrola
-
wejścia, które definiują, regulują i/lub wywierają wpływ
na proces.
UWAGA: Kontrola obejmuje procedury, metody, plany, normy, politykÄ™,
strategiÄ™ i ustawodawstwo.
Zasoby
-
czynniki, które wywierają wpływ, ale nie ulegają
przetworzeniu i nie powstają z nich wyjścia.
UWAGA: Przykładem zasobów są ludzie (pojedyncze osoby lub grupy),
wyposażenie, materiały, zakwaterowanie i wymogi środowiskowe.
Właściciel procesu
-
osoba, która dysponuje pełną odpowiedzialnością za
przebieg procesu i ma nad nim pełną kontrolę.
3. Identyfikacja kosztów
Elementy kosztów związane z procesem można
zidentyfikować i zapisać w jednej z następujących
kategorii:
 ludzie,
 wyposażenie,
 materiały,
 środowisko.
Każdy pojedynczy element kosztów również można
zidentyfikować jako koszt zgodności (COC) i/lub koszt
niezgodności (CONC) oraz jako z
ródło rejestrowanych
danych.
4. Raport kosztów

Organizacja powinna przyjąć jednolity format
raportów kosztów. Raport powinien zawierać
pełny wykaz elementów kosztów zgodności i
niezgodności, podając:

identyfikację wszystkich wejść, wyjść, kontroli i
zasobów rozważanego procesu,
 określenie, czy stosowane są koszty faktyczne czy
syntetyczne,

sposób obliczeń dla każdego elementu kosztów,

z
ródło danych o kosztach.
y
ródłem danych o kosztach może być koszt
faktyczny lub koszt syntetyczny.

Koszt faktyczny  koszt, którego odrębna
identyfikacja i zarejestrowanie sÄ… wymagane przez
system finansowy organizacji,

Koszt syntetyczny  koszt nie identyfikowany i
nie rejestrowany jako odrębny koszt faktyczny, ale
wyprowadzony na jasno określonych zasadach z
dostępnych danych, np. ilość godzin poświęcona
na wykonanie zadania x stawka godzinowa.
RAPORT KOSZTÓW PROCESU
Proces: Właściciel procesu: Data:
Zgodne z Koszty Niezgodne z Koszty y
ródła
procesem procesem danych dot.
synt rzec zl synt recz zl
kosztów
etyc zyw etyc ywi
/mierniki
zne iste zne ste
Relacje pomiędzy podejściami do kosztów jakości 
tradycyjnym (PAF) i przez koszty procesu

wiele kosztów można uzasadnić jako pasujące do którejkolwiek z
tych trzech kategorii.
Przykładowo:
sprawdzanie projektu może być kosztem zapobiegania;
zasadniczo czynność ta należy jednak do etapu sprawdzania, może
więc być jako taka traktowana jako koszt szacowania; kiedy jest
jednak wprowadzona dla wychwytywania ewentualnych wad
projektu we wczesnych fazach, może być traktowana jako koszt
niepowodzenia;

przydzielenie kosztów do zapobiegania, szacowania lub
niepowodzenia odwraca uwagę od faktycznych celów sporządzania
raportów kosztów, którymi powinno być nieustające dążenie do
uzyskiwania mniejszych kosztów;
Powody niepowodzenia systemu kosztów
jakości

Pominięcie działu księgowości ze względu na brak
zainteresowania jego pracowników współdziałaniem w
zakresie systemu kosztów jakości.

Domaganie się przez dział jakości niewyodrębniania
spornych kosztów.

Upowszechnienie przez zespół działu jakości uzyskanych
wyników bez wcześniejszego zapoznania z nimi
kierownictwa wydziałów podlegających badaniom.

Nieprzekazywanie środków na podejmowanie
dodatkowych działań prewencyjnych.

Brak starań o uzyskanie danych potrzebnych do
identyfikacji powodów występowania problemów.

Nieuwzględnienie różnorodności wydziałów
powodujÄ…ce dokonywanie niesprawiedliwych
porównań.

Oczekiwanie, że same publikacje wyników
wpłyną na poprawę jakości.

Koncentracja na uzyskiwanych wynikach.

Skłonność działu jakości, traktującego system jako
swój własny, do przejmowania pełnej jego obsługi
i kontroli.
Zadanie
1. Koszty ewidencjonowane
2. Koszty jakości jakie mogą i powinny być
ewidencjonowane
3. Koszty ponoszone przez użytkowników
4. Mierniki kosztów jakości
5. Procedura ewidencji, analizy i
optymalizacji kosztów jakości
6. Wpływ jakości na poziom kosztów jakości,
kosztów wytwarzania i świadczenia usług,
utargów, zysków