WYDATKI PUBLICZNE

Wydatki publiczne

Wydatki ponoszone są na realizację zadań publicznych,
czyli dokonywane w celu zaspokojenia potrzeb zbiorowych
i/lub potrzeb indywidualnych, których ranga jest na tyle
wysoka, że władze publiczne decydują się na całkowite lub
częściowe ich finansowanie ze środków publicznych.

Ekonomiczny sens wydatków publicznych polega na tym,
ż

e w ich wyniku następuje alokacja dóbr (wykorzystanie

części

PKB).

Wydatki

publiczne

w

wymiarze

ekonomicznym to także kreowanie popytu w gospodarce,
na co ma wpływ: poziom i struktura wydatków oraz ich
zmiany.

Rodzaje wydatków publicznych

1/3

Według rodzaju - wydatki publiczne dzielą się na:

wydatki

nabywcze

(tzw.

rzeczywiste,

finalne)

związane

ze

ś

wiadczeniami wzajemnymi, np. zapłata za towary i usługi; wydatki

te obrazują z ekonomicznego punktu widzenia konkretyzację udziału

poszczególnych podmiotów w podziale PKB,

wydatki transferowe (tzw. redystrybucyjne), oznaczają wypłaty

ś

rodków publicznych jednostek organizacyjnych SFP

(np.

wypłata rent, emerytur, stypendiów, zasiłków, przekazanie

subwencji i dotacji z budżetu, wydatki na obsługę długu); wydatki

te nie są związane ze świadczeniami wzajemnymi.

Rodzaje wydatków publicznych

2/3

Według kryterium celów i kierunków wydatkowania środków
publicznych wydatki publiczne dzielone są na wydatki na:
gospodarkę

narodową;

cele

socjalne

i

kulturalne;

administrację; obronę narodową, bezpieczeństwo publiczne;
obsługę długu publicznego.

Według kryterium funduszu publicznego - wyróżnia się
wydatki budżetowe, tj. wydatki budżetu państwa i wydatki
budżetów JST (GPW) oraz wydatki publicznych funduszy
celowych (państwowych i samorządowych).

Według przeznaczenia wydatki publiczne dzielą się na
bieżące i majątkowe.

Rodzaje wydatków publicznych

3/3

Według możliwości oddziaływania władz publicznych na
wydatkowanie środków publicznych – wydatki publiczne
dzielą się na: wydatki stałe i zmienne.

Według podmiotów wydatkujących środki publiczne

-

wydatki publiczne dzielą

się

na wydatki jednostek

budżetowych i jednostek pozabudżetowych.

Według

kryterium

miejsca

wydatkowania

ś

rodków

publicznych - wydatki publiczne dzielą się na wydatki
krajowe i zagraniczne.

Wydatki publiczne można też podzielić na:

zwyczaje i

nadzwyczajne; osobowe i rzeczowe; odpłatne i nieodpłatne,
neutralne i aktywne, zwrotne i bezzwrotne.

Wzrost wydatków publicznych

W 1892 roku Adolf Wagner sformułował i empirycznie
udowodnił prawo o nieustannym wzroście wydatków
publicznych (budżetu państwa, samorządu terytorialnego,
publicznych instytucji bankowych i ubezpieczeniowych) w
ujęciu realnym. Realny wzrost wydatków publicznych jest
wynikiem wzrostu potrzeb publicznych i rosnących zadań
państwa.

Można

wymienić

następujące

przyczyny

wzrostu

wydatków

publicznych:

socjologiczne,

historyczne,

polityczne,

ekonomiczno-społeczne,

sytuacja

międzynarodowa, koniunktura ekonomiczna, inflacja.

Zmiany w poziomie i strukturze wydatków

publicznych zależą od:

1/2

siły i charakteru oddziaływania wydatków publicznych na
globalny popyt w gospodarce – badana jest relacja sumy i
poszczególnych części wydatków publicznych do PKB (np.
wydatków

budżetu

państwa,

wydatków

budżetów

samorządowych)

struktury podmiotowej podejmowania decyzji o wydatkach
publicznych – wydatki budżetu państwa, wydatki budżetów
samorządowych, wydatki funduszów celowych,

podziału na wydatki swobodne i wydatki związane ze źródłami
dochodów (np. wypłaty rent i emerytur z FUS)

funkcji różnych kategorii wydatków publicznych w procesach
społecznych i gospodarczych – badany jest podział wydatków
publicznych ze względu na:

Zmiany w poziomie i strukturze wydatków

publicznych zależą od:

2/2

redystrybucję dochodów - wydatki, które są źródłem dochodów do swobodnej
dyspozycji gospodarstw domowych i pomniejszające różnice dochodowe
generowane przez podział rynkowy, np. wydatki na opiekę społeczną, zasiłki dla
bezrobotnych, wydatki z ubezpieczenia społecznego w tej części z jakiej pochodzą z
ogólnych podatków

stymulowanie procesów gospodarczych - wydatki bezpośrednio ułatwiające
działalność gospodarczą, służące rozszerzaniu zdolności produkcyjnych oraz
restrukturyzacji gospodarki – wydatki inwestycyjne, dotacje do kredytów
gospodarczych, nakłady na badania naukowe, wydatki restrukturyzacyjne, np.
obligacje służące restrukturyzacji banków

promocję postępu społecznego - wydatki na edukację, ochronę zdrowia, kulturę,
mieszkalnictwo, ekologię

finansowanie tradycyjnych funkcji państwa - wydatki na administrację publiczną,
bezpieczeństwo, obronę narodową, sądownictwo, więziennictwo

wydatki, których nie można przyporządkować do żadnej z wymienionych grup,
np. wydatki na obsługę długu

Racjonalność wydatków publicznych

Wydatkowanie środków publicznych powinno być racjonalne,
czyli następować w sposób skuteczny i efektywny.

Skuteczność

- należy dążyć do uzyskania optymalnej relacji

pomiędzy wyznaczonymi celami i zadaniami, a rzeczywiście
osiągniętymi efektami.

Efektywność:

z punktu widzenia wyznaczonych zadań - najefektywniejszy
sposób realizacji zadań to ten, który gwarantuje najlepszą
realizację

zamierzonych celów społecznych (wybór spośród

alternatywnych rozwiązań).

z punktu widzenia środków finansowych będących w dyspozycji –
efektywne to takie rozwiązanie, które przy najniższych możliwych
nakładach

daje

porównywalny

efekt

w

porównaniu

z

rozwiązaniami alternatywnymi.

WYDATKI SEKTORA FINANSÓW PUBLICZNYCH W LATACH 2005-2008

0,9

0,9

1,0

1,0

4,5

4,2

4,1

4,3

Pozostałe jednostki

2,5

2,7

3,2

3,4

13,6

13,3

14,3

14,1

Fundusz Emerytalno-Rentowy

24,8

24,6

26,2

26,1

132,4

118,7

116,1

107,7

Fundusz Ubezpieczeń Społecznych

28,1

28,2

30,4

30,5

150,5

136,2

134,5

126,1

Podsektor ubezpieczeń społecznych, z tego:

7,6

7,6

7,5

8,3

40,7

36,7

33,3

34,2

Pozostałe jednostki

23,5

23,0

23,2

21,5

125,4

111,0

102,8

88,6

Budżety JST

31,1

30,6

30,7

29,8

166,1

147,7

136,1

122,8

Podsektor samorządowy, z tego:

12,9

12,4

12,5

12,6

68,8

59,9

55,4

52,0

Pozostałe jednostki

1,2

1,2

1,2

1,2

6,6

5,9

5,3

5,0

Agencje państwowe

26,6

27,6

25,1

25,8

141,9

133,5

111,3

106,2

Budżet państwa

40,7

41,2

38,8

39,6

217,3

199,3

172,0

163,3

Podsektor rządowy, z tego:

100,0

100,0

100,0

100,0

534,0

483,2

442,6

412,1

Ogółem

2008

2007

2006

2005

2008

2007

2006

2005

Struktura wydatków SFP

w %

Wydatki SFP

w mld zł

Wyszczególnienie

Grupy wydatków budżetu państwa

i budżetu samorządowego

dotacje i subwencje (dotyczy budżetu państwa)

ś

wiadczenia na rzecz osób fizycznych

wydatki bieżące jednostek budżetowych

wydatki majątkowe

wydatki na obsługę długu Skarbu Państwa/JST

wydatki na realizację programów finansowanych z udziałem
ś

rodków europejskich

ś

rodki własne Unii Europejskiej (dotyczy budżetu państwa)

Wydatki budżetu państwa na:

funkcjonowanie organów władzy publicznej, w tym organów
administracji rządowej, organów kontroli i ochrony prawa oraz
sądów i trybunałów

zadania wykonywane przez administrację rządową

subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego

dotacje dla jednostek samorządu terytorialnego

wpłaty do budżetu Unii Europejskiej (tzw. środki własne UE)

subwencje dla partii politycznych

dotacje na zadania określone ustawami

obsługę długu publicznego

wkład krajowy na realizację programów finansowanych z
udziałem środków europejskich i innych bezzwrotnych środków
zagranicznych

Wydatki budżetu państwa prawnie

zdeterminowane to wydatki na:

1/2

subwencje dla jednostek samorządu terytorialnego

infrastrukturę transportu lądowego

obronę narodową

składki do budżetu Unii Europejskiej

koszty obsługi długu publicznego

funkcjonowanie - urzędów naczelnych organów władzy
państwowej i ochrony prawa oraz sądownictwa, sądów
powszechnych

dotacje do ubezpieczeń społecznych pracowników i rolników
(w tym refundacja przez budżet państwa części składek
przekazywanych do otwartych funduszy emerytalnych)

Wydatki budżetu państwa prawnie

zdeterminowane to wydatki na:

2/2

ś

wiadczenia emerytalno-rentowe żołnierzy i funkcjonariuszy

renta socjalna oraz zasiłki i świadczenia przedemerytalne

ś

wiadczenia rodzinne

zaliczka alimentacyjna

zasiłki z pomocy społecznej

składki na ubezpieczenia zdrowotne finansowane z budżetu
państwa oraz składki na ubezpieczenia społeczne za osoby
przebywające na urlopach wychowawczych i macierzyńskich

wydatki refundowane z budżetu UE

DYNAMIKA WYDATKÓW BUDŻETU PAŃSTWA WEDŁUG

PODSTAWOWYCH GRUP EKONOMICZNYCH W LATACH 2004-2008

143,1

-

-

Finansowanie projektów z udziałem
ś

rodków UE

115,0

108,0

100,9

167,4

99,9

Ś

rodki własne UE

91,3

99,0

111,9

110,0

93,8

Obsługa długu publicznego

-

118,3

97,2

84,6

91,0

Rozliczenia z bankami

112,5

135,3

108,8

91,8

130,0

Wydatki majątkowe

106,6

109,7

105,1

108,0

108,4

Wydatki bieżące jednostek
budżetowych

92,1

128,3

87,4

111,8

115,7

Ś

wiadczenia na rzecz osób fizycznych

113,9

105,3

111,0

100,2

96,6

Dotacje i subwencje ogółem

110,1

113,3

107,0

105,3

104,5

OGÓŁEM

2008/2007

2007/2006

2006/2005

2005/2004

2004/2003

Wyszczególnienie

STRUKTURA WYDATKÓW BUDŻETU PAŃSTWA WEDŁUG RODZAJU

W LATACH 1998-2008 W %

9,0

7,0

3,1

-

-

-

-

-

-

-

Finansowanie projektów z udziałem
ś

rodków UE

4,4

4,2

4,4

4,7

2,9

-

-

-

-

-

Ś

rodki własne UE

9,0

10,9

12,5

11,9

11,4

12,7

13,1

12,2

11,9

13,6

Obsługa długu publicznego

-

0,4

0,4

0,5

0,6

0,7

1,0

1,9

1,3

1,2

Rozliczenia z bankami

5,4

5,3

5,0

4,9

5,6

4,5

4,3

3,7

4,9

5,3

Wydatki majątkowe

17,5

18,0

18,9

19,2

18,8

18,2

16,3

16,9

17,8

18,6

Wydatki bieżące jednostek budżetowych

7,6

9,1

8,0

9,8

9,3

8,4

8,2

8,5

8,7

8,6

Ś

wiadczenia na rzecz osób fizycznych

47,1

45,1

50,7

48,9

51,4

55,6

57,1

56,8

55,3

52,7

Dotacje i subwencje ogółem

100,0

100,0

100,0

100,0

100,0

100,0

100,0

100,0

100,0

100,0

OGÓŁEM

2008

2007

2006

2005

2004

2003

2002

2001

2000

1999

Wyszczególnienie

STRUKTURA WYDATKÓW BUDŻETU PAŃSTWA WEDŁUG DZIAŁÓW W LATACH 2001-2008 w %

0,6

0,7

0,7

0,8

0,7

0,8

0,7

0,7

Urzędy naczelnych organów władzy
państwowej, kontroli i ochrony
prawa oraz sądownictwa

3,7

3,8

3,9

4,0

4,1

3,5

3,6

3,6

Administracja publiczna

1,4

1,5

1,5

1,4

1,5

1,4

1,5

1,8

Nauka

0,1

0,1

0,1

0,1

0,1

0,1

0,1

0,1

Informatyka

0,3

0,3

0,4

0,4

0,4

0,4

0,3

0,4

Działalność usługowa

0,6

0,7

0,6

0,7

0,8

0,9

1,2

2,2

Gospodarka mieszkaniowa

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

Turystyka

5,9

3,9

2,4

2,2

2,8

2,7

2,7

2,7

Transport i łączność

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

Hotele i restauracje

0,5

0,8

0,2

0,4

0,5

0,5

0,4

0,6

Handel

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

Wytwarzanie i zaopatrywanie w
energię, elektryczną gaz i wodę

0,5

0,7

0,7

0,5

0,3

0,4

0,2

0,1

Przetwórstwo przemysłowe

0,2

0,2

0,4

0,5

0,6

0,5

0,6

0,9

Górnictwo i kopalnictwo

0,1

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

Rybołówstwo i rybactwo

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

Leśnictwo

6,4

5,3

2,9

3,0

3,1

1,9

1,7

1,8

Rolnictwo i łowiectwo

100,0

100,0

100,0

100,0

100,0

100,0

100,0

100,0

Ogółem

2008

2007

2006

2005

2004

2003

2002

2001

WYSZCZEGÓLNIENIE

0,2

0,1

0,1

0,1

0,1

0,1

0,1

0,1

Kultura fizyczna i sport

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

Ogrody botaniczne i zoologiczne
oraz naturalne obszary i obiekty
chronionej przyrody

0,5

0,5

0,5

0,5

0,2

0,5

0,4

0,5

Kultura i ochrona dziedzictwa
narodowego

0,1

0,1

0,1

0,1

0,2

0,3

0,4

0,4

Gospodarka komunalna i
ochrona środowiska

0,3

0,4

0,4

0,3

-

0,1

0,2

0,2

Edukacyjna opieka
wychowawcza

5,8

5,4

5,7

5,5

8,4

8,3

8,5

8,5

Pomoc społeczna

2,4

2,2

1,7

1,9

1,9

2,0

2,0

2,7

Ochrona zdrowia

4,0

4,3

4,5

4,7

4,5

3,7

3,8

3,7

Szkolnictwo wyższe

0,8

0,9

1,0

0,6

0,7

0,8

1,1

1,0

Oświata i wychowanie

19,9

18,9

20,1

20,4

18,9

16,9

16,3

17,1

Różne rozliczenia

9,0

10,9

12,5

12,0

11,5

12,8

13,2

12,2

Obsługa długu publicznego

3,3

3,4

3,4

3,4

3,3

3,1

2,8

2,6

Wymiar sprawiedliwości

4,5

4,6

4,7

4,5

4,6

4,4

4,3

4,5

Bezpieczeństwo publiczne i
ochrona przeciwpożarowa

23,0

21,5

22,6

21,6

24,5

28,7

28,9

26,7

Obowiązkowe ubezpieczenia
społeczne

5,0

6,2

5,9

6,0

5,6

5,3

5,1

5,1

Obrona narodowa

Wydatki budżetu JST na:

zadania własne JST

zadania z zakresu administracji rządowej i inne zadania
zlecone JST ustawami

zadania przejęte przez JST do realizacji w drodze umowy
lub porozumienia,

zadania realizowane wspólnie z innymi JST

pomoc rzeczową lub finansową dla innych JST określoną
przez organ stanowiący JST

programy finansowane z udziałem środków europejskich

DYNAMIKA WYDATKÓW OGÓŁEM JST

W LATACH 1999-2008 W CENACH STAŁYCH W %

112,5

107,9

130,8

126,8

120,2

107,7

89,9

118,6

105,3

Wsk. dynamiki wydatków województw

108,2

100,5

111,1

109,3

105,0

86,7

90,0

107,0

117,6

Wsk. dynamiki wydatków powiatów

107,0

108,5

111,9

111,2

110,1

106,8

102,2

103,2

105,0

Wsk. dynamiki wydatków miast

107,7

102,9

114,9

109,7

108,1

91,2

100,6

101,0

100,2

Wsk. dynamiki wydatków gmin

107,9

104,9

114,5

111,3

109,1

96,6

98,7

103,5

104,5

Wsk. dynamiki wydatków JST

rok poprzedni = 100%

2008

2007

2006

2005

2004

2003

2002

2001

2000

Wyszczególnienie

STRUKTURA WYDATKÓW JST WEDŁUG RODZAJU W LATACH 1999-2008 W %

36,7

14,5

22,7

20,5

22,0

2008

36,7

13,1

22,5

18,8

21,0

2007

36,3

14,8

19,9

20,4

20,8

2006

33,9

11,7

16,1

18,2

17,8

2005

29,7

10,2

14,7

18,3

16,6

2004

33,3

8,8

13,3

17,1

15,5

2003

29,1

7,9

14,8

18,6

16,3

2002

28,0

8,9

16,0

19,4

17,0

2001

29,0

7,5

17,1

20,8

17,9

2000

31,6

6,5

18,2

22,1

19,1

1999

Wydatki majątkowe

63,3

85,5

77,3

79,5

78,0

2008

63,3

86,9

77,5

81,2

79,0

2007

63,7

85,4

80,1

79,6

79,2

2006

66,1

88,3

83,9

81,8

82,2

2005

70,3

89,8

85,3

81,7

83,4

2004

66,7

91,2

86,7

82,9

84,5

2003

70,9

92,1

85,2

81,4

83,7

2002

72,0

91,1

84,0

80,6

83,0

2001

71,0

92,5

82,9

79,2

82,1

2000

68,4

93,5

81,8

77,9

80,9

1999

Wydatki bieżące

Województwa

Powiaty

Miasta

Gminy

JST

Wyszczególnienie

DYNAMIKA WYDATKÓW JST WEDŁUG RODZAJU

W LATACH 1999-2008 W CENACH STAŁYCH W%

112,7

119,4

108,2

117,1

113,1

2008/2007

109,0

90,0

122,9

95,1

105,8

2007/2006

140,4

140,6

137,8

128,5

134,1

2006/2005

144,5

125,4

122,5

109,4

118,8

2005/2004

107,3

122,0

122,4

116,0

117,3

2004/2003

123,2

97,5

96,0

84,1

92,2

2003/2002

93,3

80,7

94,3

97,0

94,3

2002/2001

114,3

126,0

98,8

93,7

98,6

2001/2000

96,4

136,0

98,9

94,5

98,0

2000/1999

Wydatki majątkowe

112,4

106,5

106,7

105,5

106,5

2008/2007

107,3

102,3

105,0

104,9

104,7

2007/2006

126,0

107,5

106,9

111,8

110,3

2006/2005

119,3

107,5

111,6

109,7

109,7

2005/2004

127,7

103,6

108,6

106,8

107,9

2004/2003

101,2

85,7

108,7

93,6

97,4

2003/2002

88,6

90,9

103,7

101,5

99,5

2002/2001

120,3

105,4

104,5

102,8

104,6

2001/2000

109,4

116,1

106,4

101,8

106,1

2000/1999

Wydatki bieżące

Województwa

Powiaty

Miasta

Gminy

JST

Wyszczególnienie

STRUKTURA WYDATKÓW JST OGÓŁEM WEDŁUG DZIAŁÓW

KLASYFIKACJI BUDŻETOWEJ W LATACH 1999-2008 W %

1,6

1,0

3,2

3,7

5,4

15,1

2,5

32,5

2,3

9,2

3,8

16,0

1,9

2008

1,6

0,8

2,1

3,7

5,3

16,0

2,4

33,6

2,1

9,1

3,4

16,1

2,0

2007

2,5

1,5

1,9

3,5

5,4

16,5

2,6

34,2

2,1

8,8

3,5

15,7

1,8

2006

1,7

1,1

1,5

3,2

5,9

12,2

2,4

42,0

2,3

10,5

2,9

12,0

2,3

2005

2,9

1,0

1,5

3,3

5,7

13,7

2,3

39,5

2,2

9,9

3,1

12,7

2,2

2004

1,7

1,1

1,5

3,2

5,9

12,2

2,4

42,0

2,3

10,5

2,9

12,0

2,3

2003

1,8

1,2

1,5

3,1

5,8

11,7

2,4

39,0

6,0

10,1

2,7

12,8

1,9

2002

0,5

1,0

2,3

3,1

6,3

11,4

4,2

38,2

5,9

9,7

2,9

12,9

1,6

2001

0,8

0,6

2,3

3,2

11,6

10,7

3,6

38,4

5,4

10,2

3,5

7,9

1,8

2000

0,0

0,5

3,3

3,2

12,8

10,4

3,1

38,2

5,2

9,8

3,7

7,7

2,1

1999

Pozostałe

OD

KF

i S

K i

ODN

GK

i OŚ

PS

OZ

OW i

EOW

BP i

OPP

AP

GM

TŁ

RŁ

W