Płeć mózgu

artykuł Justyny Hofman-Wiśniewskiej konsultowany z dr. n. med. Michałem Skalskim

Mózg kobiety i mężczyzny różni się budową i inaczej przetwarza informacje. Dlatego też
nikogo nie powinny dziwić odmienne zachowania przedstawicieli obu płci.

Pierwsze systematyczne badania różnic między mózgiem kobiety i mężczyzny przeprowadził
Francis Gatton w 1882 r. z South Kensigton Museum w Londynie. Udało mu się znaleźć zna-
czące różnice płciowe, z których wynika m.in., że mężczyźni są wrażliwi na ostre, świszczące
dźwięki, dobrze sobie radzą z pracą w stresie, a także mają dużą siłę chwytu. Stwierdził też,
że kobiety są bardziej wrażliwe na ból niż mężczyźni.

Natomiast Herbet Landsell, psycholog w ośrodku naukowym w Bethesda, odkrył, że uszko-
dzenie tych samych obszarów mózgu u kobiet i mężczyzn daje odmienne skutki. I tak na
przykład mężczyźni chorzy na padaczkę, którym wcześniej usunięto fragment prawej półkuli
odpowiedzialny za przestrzeń i kształt przedmiotów, źle sobie radzili z testami na orientację
przestrzenną. Kobiety mające padaczkę i ten sam rodzaj uszkodzenia orientowały się w prze-
strzeni praktycznie tak samo jak przed uszkodzeniem.

Lewa i prawa półkula

Landsell badał też lewą półkulę, która jest odpowiedzialna za zdolności językowe. Po jej
uszkodzeniu efekt był taki sam: mężczyźni utracili swoje zdolności językowe, u kobiet zaś
zmniejszyły się one w minimalnym stopniu. Okazało się, iż trudności językowe u mężczyzn
występują 3-krotnie częściej niż u kobiet.

Na podstawie tych badań Landsell doszedł do wniosku, że umiejętności przestrzenne i języ-
kowe u kobiet są kontrolowane nie w określonej półkuli mózgowej, lecz w obu częściach
mózgu. U mężczyzn natomiast jest dokładna lokalizacja: prawa półkula odpowiada za zdol-
ności przestrzenne, lewa - za językowe.

W tych samych badaniach okazało się, że lewa półkula u mężczyzn jest wyspecjalizowana w
kontrolowaniu funkcji słownych, prawa - wzrokowych. Chłopców, którzy otrzymali polecenie
zrobienia z płaskiej kartki papieru formy przestrzennej, poddano podczas ćwiczenia badaniu
mózgu (EEG). Badania wykazały, że "pracowali" oni na wysokich obrotach prawą półkulą.
Natomiast dziewczynki w tej samej sytuacji - obiema półkulami. Chłopcy lepiej sobie radzili
z tym zadaniem, gdy pokazano kartki lewemu oku (a więc "patrzyła" na nie prawa półkula
mózgu), u dziewcząt nie miało znaczenia, które oko pierwsze "obejrzało" zadanie. Mężczyźni
z uszkodzeniem prawej półkuli znacznie gorzej dawali sobie radę z formułowaniem ocen ar-
tystycznych niż kobiety, dla których tego rodzaju uszkodzenie nie miało znaczenia.

Z badań wysnuto jeszcze jeden wniosek: im bardziej męski mózg jest zbliżony do wzorca
kobiecego, tym są bardziej rozproszone jego funkcje. Mężczyźni, którzy w życiu płodowym
otrzymali mniejszą niż przeciętna ilość hormonu męskiego, charakteryzują się kobiecym
schematem rozmieszczenia funkcji w mózgu.

Profesor Doreen Kimura z kolei odkryła, że lewa półkula mózgu jest skonstruowana odmien-
nie u mężczyzn i u kobiet. U mężczyzn funkcje mózgu odnoszące się do takich umiejętności,
jak opanowanie gramatyki, ortografii i fonetyki są umieszczone z przodu i z tyłu lewej półkuli
mózgu, a u kobiet - koncentrują się w przedniej jej części.

Te wszystkie różnice mają wpływ na odmienności w sposobie myślenia kobiet i mężczyzn.
Sprawność i zdolności w danej dziedzinie zależą więc od tego, w jakim stopniu odpowiedni
obszar mózgu jest przeznaczony do pełnienia określonej funkcji.

Emocje w wiązce włókien

Nie tylko intelekt i określone predyspozycje, ale i emocje są zależne od lokalizacji w mózgu
kontrolującego je ośrodka. I tu występują istotne różnice wynikające z płci mózgu. Kobiety
rozpoznają emocjonalną treść każdego przekazu bez względu na to, do której półkuli jego
obraz jest przekazywany. Mężczyźni zaś poznają ją jedynie wtedy, gdy obraz jest przekazy-
wany do prawej półkuli.

Różnice między mózgiem męskim a kobiecym dotyczą tu głównie ciała modzelowatego, czyli
wiązki włókien łączących ze sobą obie półkule. Te połączenia nerwowe zapewniają wymianę
informacji między półkulami. Pewien istotny obszar ciała modzelowatego u kobiet jest grub-
szy niż u mężczyzn (stwierdzono to na podstawie sekcji zwłok). Waga owego centrum prze-
kazywania informacji między prawą i lewą półkulą w stosunku do wagi całego mózgu u ko-
biet jest większa niż u mężczyzn. Kobiety mają więc owych połączeń tworzących ciało mod-
zelowate więcej. W związku z tym przepływ informacji między ich półkulami jest obszerniej-
szy i szybszy. Im więcej jest tych połączeń, tym lepsza i płynniejsza mowa. Potwierdza to
werbalną sprawność kobiet.

A intuicja? To także sprawa budowy mózgu związana z płcią. U mężczyzny emocje i kontrola
nad nimi są umiejscowione w prawej półkuli. Jednak zdolność ich artykułowania znajduje się
u niego w lewej. Obie półkule są połączone, ale mniejszą liczbą włókien nerwowych niż u
kobiet, a więc trudniej mu wyrazić uczucia niż kobiecie, co większość kobiet stwierdza u
swoich partnerów z bolesnym rozczarowaniem.

Kobiecie łatwiej jest wyrażać emocje, ale trudniej oddzielić je od rozumowania. Natomiast jej
przysłowiowa intuicja wynika z doskonalszego systemu tych łączy.

Seks i sieć

Kobiety i mężczyźni są dla siebie pociągający fizycznie z powodu swych odmienności. Nie-
którzy badacze twierdzą, że mózg mężczyzny predysponuje go do bycia seksualnie agresyw-
nym łowcą. Gdy kobietom brak głównie tego, co towarzyszy seksowi, mężczyznom brak po
prostu seksu jako takiego. Według tej koncepcji, świat męski jest światem rzeczy, kobiecy -
światem uczuć. Dla mężczyzn więc pornografia jest czymś bezosobowym, bo nie interesuje
ich, kim jest dana kobieta. Myślą jedynie o tym, co by z nią robili. Kobiet na ogół pornografia
nie interesuje, bo one swoje doznania łączą z konkretnym mężczyzną.

Uogólniając takie poglądy, można powiedzieć, że mężczyźni chcą seksu, kobiety - związków
między ludźmi. Mężczyźni pragną ciała, kobiety uczucia. I gdyby wzajemnie lepiej rozpo-

znawali i rozumieli swoje role uwarunkowane różnicami w mózgu wynikającymi z płci, ich
związki byłyby lepsze i szczęśliwsze.

Skrajnym przykładem nieporozumienia jest anegdota często przytaczana przez psychologów:
mężczyzna, którego partnerka poprosiła o okazanie jej więcej uczucia, po prostu... umył jej
samochód.

Ale czy rzeczywiście takie stwierdzenia i przykłady nie są zbyt dużym uproszczeniem?

Jak powstają różnice?

O tym, kto jest kobietą, a kto mężczyzną, decydują geny, które zawierają projekt indywidual-
nych cech. Kobiety różnią się od mężczyzn każdą komórką swojego ciała, gdyż mają one
odmienny od mężczyzny zestaw chromosomów. Wiadomo, że kobieca komórka jajowa ma
chromosom X. Reszta zależy od mężczyzny. Jeżeli plemnik zapładniający komórkę jajową
także wniesie chromosom X - urodzi się dziewczynka. Jeżeli Y - chłopiec.

Nie tylko geny decydują o płci

Zależy to także od hormonów. Męski płód ukształtuje się jedynie wtedy, gdy obecne będą
męskie hormony, żeński - gdy ich nie będzie. Dowiodły tego badania nad osobami z dzie-
dzicznymi nieprawidłowościami rozwojowymi.

Płeć kształtuje się 6-7 tygodni po zapłodnieniu. Także i mózg potrzebuje na to trochę czasu,
ale... Model naturalny mózgu jest żeński! Jeżeli płód jest genetycznie żeński, to schemat jego
mózgu nie ulega zasadniczym zmianom. Inaczej się dzieje, gdy jest to chłopiec. Niezbędne są
tu radykalne zmiany, by strukturę żeńską zmienić w męską. Płód zostaje więc poddany dzia-
łaniu ogromnej dawki męskiego hormonu. Jego poziom przez cały okres płodowy chłopca
jest 4-krotnie wyższy niż później. Jedynie w okresie dojrzewania osiąga podobnie wysoki
poziom.

Rozwój płciowy mózgu przebiega w 4 stadiach (wg Miltona Diamonda):



pierwsze to podstawowe modelowanie płciowe, które rozstrzyga o agresywności lub
bierności



drugie to wykształcanie się płciowej tożsamości - decyduje o tym, jaką płeć przypisuje
sobie człowiek



trzecie to wybór obiektu zainteresowania płciowego (preferencje seksualne)



czwarte - powstanie kontroli funkcjonowania narządów płciowych, w tym mechani-
zmu orgazmu. Ten model jest pomocny przy wyjaśnianiu np. dewiacji seksualnych
oraz seksualnych zachowań zdrowych mężczyzn i kobiet. Fakt, że małżeństwo stało
się na świecie normą, jest dowodem zwycięstwa kobiecego mózgu i woli.

Dla mężczyzn najgorsze jest wyobrażenie sobie partnerki w seksualnej sytuacji z kimś innym.
Kobiety łatwiej radzą sobie z incydentalną przygodą męża niż z jego długotrwałym roman-
sem.

Kobiety lepsze czy gorsze

Kolejne obserwacje wzbogacały wiedzę o mózgu. I tak pewne badania amerykańskie wykaza-
ły, że kobiety lepiej słyszą niż mężczyźni, mają bardziej konwencjonalne słownictwo, wolą
kolor niebieski od czerwonego (mężczyźni odwrotnie), preferują problemy praktyczne i kon-
kretne zadania, podczas gdy mężczyźni zdecydowanie wolą myślenie ogólne i bardziej abs-
trakcyjne.

Badania Havellocka Ellisa (z 1894 r.) sugerują, że kobiety mają wyraźną przewagę nad męż-
czyznami, jeśli chodzi o spryt, pamięć, umiejętność udawania, zdolność do współczucia, cier-
pliwość i schludność. Stwierdził on, że prace naukowe kobiet są dokładniejsze, ale brakuje im
polotu, samodzielności, szerszego spojrzenia (?!), a jeżeli już trafi się kobiecy geniusz, jak np.
Maria Skłodowska-Curie, to największe osiągnięcia ma w chwili związania się z odpowied-
nim mężczyzną. Według Ellisa wynika to i z tego, że kobiety instynktownie nie lubią procesu
analizy, gdyż mógłby on zniszczyć sferę emocjonalną, która kieruje ich czynami i najbardziej
do nich przemawia.

Jeśli chodzi o wyobraźnię przestrzenną, którą naukowcy określają jako zdolność do wizuali-
zacji przedmiotów w wyobraźni, podobno kobiety są gorsze w tej dziedzinie niż mężczyźni.
Panowie znacznie lepiej posługują się przedmiotami trójwymiarowymi lub rysunkami. Ujaw-
nia to m.in. test polegający na umiejętności złożenia trójwymiarowego urządzenia mecha-
nicznego w określonym czasie. Tylko 1/4 kobiet potrafi to zadanie wykonać lepiej niż prze-
ciętny mężczyzna, a na szczycie skali zdolności technicznych znajduje się 2 razy więcej męż-
czyzn niż kobiet.

Już od dziecka chłopcy prześcigają dziewczynki w matematyce. Nawet wyjątkowo uzdolnio-
nej dziewczynce daleko do wybijającego się w tej dziedzinie chłopca. Ponadto na każdą wy-
bitnie uzdolnioną matematycznie dziewczynkę przypada ponad 13 równie uzdolnionych
chłopców.

Chłopcy lepiej od dziewczyn grają w piłkę czy budują domy z klocków. Mają lepszą koordy-
nację ręka-oko. Potrafią w wyobraźni "zobaczyć" budowę, bieg piłki, kąt nachylenia po-
wierzchni wody w naczyniu, gdy je przechylają w różne strony itp. Ponieważ są lepszymi
matematykami i strategami, dlatego też lepiej od kobiet grają w szachy, dowodzą armią, opra-
cowują plany bitew itd.

Lepiej również czytają mapę, co wynika z powyżej omówionych zdolności. Mają wyczucie
przestrzenne, więc szybciej radzą sobie z przełożeniem rysunku na obiekty rzeczywiste. Mają
także zdecydowanie lepsze wyczucie perspektywy.

Badania ujawniły też, że w jasnym świetle kobiety widzą gorzej od mężczyzn.

Panie w większym stopniu niż panowie koncentrują się na obiektach społecznych (innych
ludziach, relacjach), mężczyźni bardziej zwracają uwagę na obiekty pozaspołeczne.

Neutralne płciowo IQ

Z badań z końca XIX i początku XX stulecia paradoksalnie wyniknął problem poszukiwania
czynnika intelektualnego, który byłby neutralny płciowo. Testy na inteligencję (IQ) ujawniły
bowiem stałe różnice w niektórych dziedzinach na korzyść jednej płci. D. Weschler, autor
powszechnie używanych do dzisiaj testów na inteligencję, stwierdził, że co najmniej wyniki
30 testów różnią się u jednej lub drugiej płci. Same testy ujawniały więc istotne różnice mię-
dzy mózgiem kobiety i mężczyzny, z czym naukowcy nie chcieli się pogodzić. Wprowadzili
więc w imię zachowania "neutralności płciowej" pozycje, w których mówi się o cechach ko-
biecych lub męskich. To dawało możliwość uzyskania - przynajmniej w przybliżeniu - po-
dobnych wyników.

Wokół problemu różnicy między kobiecym a męskim mózgiem zapanowała zmowa milcze-
nia. Same różnice sprowadzono do efektu uwarunkowań społecznych. Nie oznaczało to za-
kończenia badań, wręcz przeciwnie. Prowadzono je jedynie - do czasu - bez specjalnego roz-
głosu. Różnice średnich wyników obu płci mierzone za pomocą różnorodnych testów IQ się-
gały 25-30%. A już - co stwierdzono - różnica 5% ma istotny wpływ choćby na to, w jakich
zawodach i zajęciach kobiety i mężczyźni będą przodować.

Jakie wnioski wynikają z tych badań i obserwacji? Początkowo proste pomiary mózgu dowo-
dziły, że podobno kobietom brak niezbędnego wyposażenia umysłowego, które pozwalałoby
im domagać się równości intelektualnej. Z czasem okazało się, że nie jest to prawda.

Dobrze by było nie sprowadzać tego złożonego problemu do płaszczyzny oceny, kto jest lep-
szy, a kto gorszy. Z doświadczeń wynika, że w tej dziedzinie należy wystrzegać się uogólnień
i uproszczeń.

Zrozumienie, iż mężczyźni lepiej sobie radzą w pewnych dziedzinach, w których kobiety czu-
ją się mniej pewnie (i odwrotnie), może nie tylko w sypialni, ale i w pracy zawodowej zapo-
czątkować mądrzejsze i szczęśliwsze relacje między kobietą i mężczyzną, a w efekcie ogólnie
między ludźmi.

Jak kto rymuje?

Inna jest poezja kobiet, inna mężczyzn. Mężczyźni rymują przede wszystkim lewą półkulą
mózgu, kobiety obydwiema.

Sensację tę odkryli naukowcy z Yale, którzy przeprowadzili następujące doświadczenie. 19
kobiet i 19 mężczyzn w zbliżonym wieku, praworęcznych, poddano 4 testom: 3 słownym i 1
wzrokowemu. Mózgi tych osób były monitorowane za pomocą czynnościowego rezonansu
magnetycznego. Badani dodawali do podawanych słów rymy lub też sami proponowali różne
rymowanki. Okazało się, że mężczyźni w tym celu uaktywniali określoną część płata czoło-
wego lewego, kobiety zaś posługiwały się w równym stopniu lewym i prawym płatem.

Doświadczenie to było niezwykle interesujące, gdyż wskazało, że występują dość istotne róż-
nice w przetwarzaniu i opracowywaniu słów przez kobietę i mężczyznę.

Odmienne reakcje na bodźce

Kobiety wykazują większą od mężczyzn wrażliwość emocjonalną. Wiąże się ona ściśle z cy-
klicznym rytmem zmian hormonalnych wywoływanych cyklem menstruacyjnym. Przed owu-
lacją u kobiety przeważają nastroje optymistyczne i pozytywne, wzrasta zapotrzebowanie na
kontakty rodzinne i towarzyskie oraz zrównoważenie emocjonalne. Po czasie jajeczkowania
zaczyna dominować zmienność: im bliżej menstruacji, tym bardziej narasta drażliwość i
wrażliwość emocjonalna.

Wychowanie

Społeczny model wychowania i postrzegania dziewczynki i chłopca jest różny. Dziewczynka
ma prawo do demonstrowania emocji, ujawniania uczuć, powinna być wrażliwa, empatyczna,
jej uczucia mocniej zarysowane, wielobarwne i wyraziste. Chłopiec zaś to powściągliwy
"twardziel" kontrolujący emocje. Społeczne oczekiwania promują wysoką reaktywność kobiet
i niską mężczyzn, co jest zgodne z biologicznymi różnicami w funkcjonowaniu mózgu kobie-
ty i mężczyzny.

Fryzura kontra błotnik

Mężczyźni są lepszymi matematykami i lepiej czytają mapy, kobiety - charaktery ludzkie.
Mąż może nie dostrzec nowej fryzury i sukienki żony, ale zauważy natychmiast nawet mini-
malne wgniecenie błotnika w swoim samochodzie.

Geniusz liczony w centymetrach

Szczególnie dużo badań przeprowadzili Niemcy. W roku 1911 Bayerthal uznał, że profesor
chirurgii musi mieć minimum 52-53-centymetrowy obwód głowy, gdyż poniżej tego wymiaru
nie można oczekiwać żadnej znaczącej działalności intelektualnej. Mało tego: poniżej 50,5
cm nie ma nawet normalnego poziomu inteligencji! Jego konkluzja dotycząca kobiet w tym
kontekście była miażdżąca: nie ma co pytać o obwód głowy genialnych kobiet, bo one nie
istnieją.

Całkowicie też pognębił intelektualnie kobiety badacz francuski, Gustave Le Bon, stwierdza-
jąc, że wiele paryżanek ma mózgi bliższe swym rozmiarem mózgom goryli niż mężczyzn.
Według niego niższość kobiet była więc oczywista...

Mózg i hormony

Na zróżnicowanie płciowe mózgu po linii męskiej wywiera wpływ w okresie noworodkowym
również testosteron.

Odrębności płciowe mózgu dotyczą głównie odmiennej czynności ośrodków mózgowych
wydzielających neurohormon gonadoliberynę (luliberynę) pobudzającą z kolei wydzielanie
hormonów przysadkowych - gonadotropin sterujących czynnością gruczołów płciowych.

U kobiet wydzielana przez neurony podwzgórzowe gonadoliberyna w rytmie pulsacji co oko-
ło 90 min prowadzi w efekcie końcowym do powtarzających się cyklów płciowych dojrzewa-
nia i uwalniania komórek jajowych.

U mężczyzn cykliczność wydzielania gonadotropin jest odmienna niż u kobiet i nie wpływa
na wzrost plemników.

Mózg męski i mózg kobiecy

Funkcja

Lokalizacja

Efekt

Język
(gramatyka, ortografia itp.)

M: przód i tył lewej półkuli

K: przód lewej półkuli

Rozproszenie ośrodków

Skupienie ośrodków

Słownictwo, definiowanie pojęć

M: przód i tył lewej półkuli

K: przód i tył obu półkuli

Skupienie ośrodków

Rozproszenie ośrodków

Postrzeganie wzrokowo-przestrzenne

M: prawa półkula

K: obie półkule

Skupienie ośrodków

Rozproszenie ośrodków

Emocje

M: prawa półkula

K: obie półkule

Skupienie ośrodków

Rozproszenie ośrodków

"Żyjmy dłużej" 2 (luty) 2001