zakażenia 4/2013

sterylizacja i dezynfekcja

2

www.zakazenia.org.pl

Z punktu widzenia kontaminacji zanie-

czyszczeniami nazywamy wszystkie sub-
stancje organiczne i nieorganiczne, które
w trakcie użytkowania wyrobów medycz-
nych osadzają się na nich i muszą być usu-
nięte w procesie dekontaminacji, aby wyroby
mogły zostać powtórnie użyte.

Na narzędziach mogą się znaleźć nastę-

pujące zanieczyszczenia [1]:

X

materiały kostne;

X

smary i środki ochronne;

X

płyny ustrojowe (krew, mocz, ślina, kał,
płyn stawowy, opłucnowy, otrzewnowy,
osierdziowy) zawierające:
– białka (tylko 70–80% białek jest roz-

puszczalnych w zimnej wodzie),

– lipidy,

– węglowodany,
– antyseptyki,
– skoagulowane białka.
Zanieczyszczenia na wyrobach medycz-

nych stanowią bardzo zróżnicowany i niejed-
norodny konglomerat substancji pochodze-
nia organicznego i nieorganicznego, zależny
od rodzaju zabiegu, podczas którego zostały
użyte.

Narzędzia ortopedyczne oraz stomatolo-

giczne mogą być zanieczyszczone substan-
cjami o wyjątkowym składzie, trudnymi do
usunięcia. Zaschnięty na powierzchni wyro-
bów medycznych cement kostny jest bardzo
trudno usunąć, dlatego należy to robić jak
najszybciej, najlepiej za pomocą ultradźwię-
ków [2]. Umieszczenie takich narzędzi bez-

DEKONTAMINACJA WYROBÓW
MEDYCZNYCH.
CZĘŚĆ II. TEORETYCZNE PODSTAWY
PROCESU DETERGENCJI WYROBÓW
MEDYCZNYCH

DECONTAMINATION OF MEDICAL DEVICES.
PART II. THE THEORETICAL BASIS OF DETERGENCY PROCESS
FOR MEDICAL DEVICES

Streszczenie
Mycie, czyli proces detergencji, jest pierwszym i najważniejszym etapem dekontaminacji wyro-

bów medycznych. Używanie nieodpowiednich preparatów dezynfekujących nie tylko stabilizuje
i utrwala zanieczyszczenia organiczne, ale także jest przyczyną braku skuteczności bójczej.
Pozostawienie na dłuższy czas narzędzi bez oczyszczenia również prowadzi do utrwalenia i stabi-
lizacji zanieczyszczeń organicznych. W pierwszej części artykułu (opublikowanej w poprzednim
numerze „Zakażeń”) omówiono substancje pomocnicze chemicznych preparatów dezynfekcyj-
nych, a w drugiej, niniejszej, przedstawiono od strony teoretycznej proces detergencji wyrobów
medycznych.

Summary
Cleaning can be describe as the detergency process that is the first and most important step in the decon-

tamination of medical devices. The use of unsuitable disinfectants not only stabilizes and preserves
the organic pollutants, but also is the cause of the lack of effectiveness of germicides. Leaving medical
devices for a long time without cleaning also leads to the strengthening and stabilization of organic
pollutants. In the first part of the article (published in the previous issue of “Infection”) we described
the chemical additives disinfectants, and in the current one, we describe the theoretical aspects of the
detergency process of medical devices.

Słowa kluczowe/Key words
związki powierzchniowo czynne

➧

detergencja

➧

enzymy

compounds surface active agents

➧

detergency

➧

enzymes

©

Twoje Zdrowie Sp. z o.o.

dr med. Patryk Tarka

Zakład Medycyny
Zapobiegawczej i Higieny
Warszawski Uniwersytet
Medyczny

kierownik zakładu:
prof. dr hab. med.
LONGINA
KŁOSIEWICZ-LATOSZEK

Adres do korespondencji:
Patryk Tarka
Zakład Medycyny
Zapobiegawczej i Higieny
Warszawski Uniwersytet
Medyczny
ul. Oczki 3
02–007 Warszawa
e-mail:
[e-mail]
tel. [phone]

Patryk Tarka

tarka_dekontaminacja2.indd 2

tarka_dekontaminacja2.indd 2

2013-09-10 12:30:56

2013-09-10 12:30:56

zakażenia 4/2013

sterylizacja i dezynfekcja

www.zakazenia.org.pl

3

pośrednio po użyciu (bez wstępnego my-
cia) w automatycznej myjni-dezynfektorze,
szczególnie jeśli są zanieczyszczone odłam-
kami kostnymi, może spowodować zatkanie
spryskujących ramion myjni [2]. Narzędzia
ginekologiczne są zanieczyszczane krwią
i innymi płynami ustrojowymi, które bardzo
szybko zasychają [2]. A zastosowanie an-
tyseptyków na bazie jodoforów może spo-
wodować powstanie konglomeratów białek
i środka antyseptycznego trudnego do usu-
nięcia. Narzędzia otolaryngologiczne często
są pokryte maścią, którą trudno usunąć, po-
nieważ jest nierozpuszczalna w wodzie [2].
Na powierzchni narzędzi mono- i bipolar-
nych może się znajdować skoagulowana
krew i tkanki, trudne do zmycia. Narzędzia
stosowane w oftalmologii są bardzo deli-
katne [2]. Różnorodność zanieczyszczeń
znajdujących się na wyrobach utrudnia ich
skuteczne oczyszczenie, w związku z czym
poszukuje się efektywnych metod dekonta-
minacji.

Narzędzia zanieczyszczone substancja-

mi natury organicznej i nieorganicznej sta-
nowią zagrożenie biologiczne. W płynach
ustrojowych pochodzących od pacjentów
mogą się znajdować czynniki biologiczne,
takie jak: bakterie, prątki, grzyby, wirusy
i priony. Dlatego ważne jest stosowanie
dezynfekcji wstępnej. Preparaty dezynfek-
cyjne mogą utrwalać zanieczyszczenia or-
ganiczne i nieorganiczne, co znacznie utrud-
nia ich usunięcie. Skuteczność dezynfekcji
w takich przypadkach także jest kwestio-
nowana, ponieważ pod utrwalonymi zanie-
czyszczeniami mogą się znajdować wirusy,
może także zostać utrwalony biofilm [3].
Obecnie duże znaczenie mają preparaty,
które aktywnie myją i dezynfekują, lecz
nie utrwalają zanieczyszczeń. Skuteczność
takich preparatów może być ograniczona
do działania bakteriobójczego, drożdżobój-
czego i wirusobójczego w zakresie wirusów
lipofilnych (HIV, HBV, HCV).

W pierwszej części artykułu (opubliko-

wanej w poprzednim numerze „Zakażeń”)
przedstawiono badania, w których wyka-
zano, że szczególnie preparaty aldehydowe
oraz niektóre na bazie kwasu nadoctowego
mogą utrwalać płyny ustrojowe [4].

Najskuteczniejsze usuwanie utrwalonych

zanieczyszczeń przypisuje się kationowym
związkom powierzchniowo czynnym. Do tej
grupy zaliczamy [5]:

X

aminy, poliaminę, glukoprotaminę;

X

czwartorzędowe zasady amoniowe;

X

pochodne guanidyny (np. pochodna bi-
guanidyny – chlorheksydyna oraz poli-
heksanid);

X

pochodne pirydyny (octenidyna).

Substancje usuwające
zanieczyszczenia

Związki powierzchniowo czynne

Związki powierzchniowo czynne są na-

zywane również detergentami, surfaktantami
lub tenzydami. Określenie „detergent” po-
chodzi od łacińskiego słowa detergere, w nim
de oznacza „stąd”, a tergere – „ścierać, czyś-
cić, usuwać”. Można też spotkać określenie
„surfaktanty”, pochodzące od angielskiego
słowa surface active agent, lub „tenzydy”
– od niemieckiego słowa tenside [5–11].

Nie wszystkie związki powierzchniowo

czynne mają dobre właściwości myjące,
natomiast mają inne cenne właściwości,
np. emulgujące, zwilżające; są one stosowane
w innych produktach. Detergenty stanowią
podstawowy składnik preparatów myjących
i myjąco-dezynfekujących. Są to substancje
składające się z dwóch części: hydrofilowej
i hydrofobowej (ryc. 1). Zadaniem detergen-
tów jest zmniejszanie napięcia powierzch-
niowego roztworu [11].

Enzymy

Pierwsze prace dotyczące zastosowania

enzymów w preparatach piorących były
prowadzone w latach 1936–1941 w Niem-
czech, natomiast pierwsze zawierające en-
zymy środki piorące o nazwie Biotex wy-
produkowano w 1963 roku w Danii i Szwaj-
carii [12].

W Polsce pierwszy enzymatyczny pro-

szek do prania (na enzymach pochodzących
z importu) nosił nazwę ”E”, a został wypro-
dukowany w 1969 roku [12]. Zastosowanie

▲

Ryc. 1. Schemat budowy

surfaktantu [11].

tarka_dekontaminacja2.indd 3

tarka_dekontaminacja2.indd 3

2013-09-10 12:31:00

2013-09-10 12:31:00

zakażenia 4/2013

sterylizacja i dezynfekcja

4

www.zakazenia.org.pl

enzymów w proszkach do prania stanowiło
prawdziwy przełom w usuwaniu zanieczysz-
czeń [12].

Wyroby chemii gospodarczej z enzymami

określa się jako biologiczne w odróżnieniu
od preparatów bez enzymów, określanych
jako niebiologiczne.

W związku z korzystnymi właściwoś-

ciami enzymy zostały zastosowane również
w złożonych preparatach myjących i my-
jąco-dezynfekujących. Preparaty enzyma-
tyczne myjąco-dezynfekujące na bazie
kationowych związków powierzchniowo
czynnych cechuje skuteczność w dekonta-
minacji wyrobów medycznych. Działanie
dezynfekcyjne jest zasługą kationowych
związków powierzchniowo czynnych, ta-
kich jak: poliamina i propionian didecylodi-
metyloamoniowy. Związki te nie denaturują
białek [13, 14].

Enzymy dzielimy na proste, zbudowa-

ne wyłącznie z aminokwasów (część hy-
drolaz), oraz złożone, zbudowane z części
białkowej – apoenzymu oraz części nie-
białkowej – koenzymu lub grupy proste-
tyczne [15].

Enzymy wykazują specyficzność co do

substratu (ryc. 2). Dlatego w kompozycjach
myjących najlepszym działaniem cechują
się preparaty o kombinacji enzymów. Pro-
teazy rozkładają białka do łatwo rozpusz-
czalnych amonokwasów, lipazy rozkładają
tłuszcze do łatwo rozpuszczalnych kwasów
tłuszczowych, amylazy degradują skrobię do
prostych cukrów.

Alkalia

Alkalia pełnią bardzo ważną funkcję

w procesach mycia manualnego i maszy-
nowego. Działanie związków silnie zasado-
wych powoduje hydrolizę skoagulowanych,
zdenaturownych białek oraz utrwalonych

tłuszczów, w wyniku czego powstają sole so-
dowe organicznych kwasów tłuszczowych,
sole wielkocząsteczkowych oligomerów
i sole aminokwasów [8]. Alkalia są podsta-
wowym składnikiem preparatów przezna-
czonych do maszynowego mycia wyrobów
medycznych.

W złożonych preparatach myjących oraz

myjąco-dezynfekujących używanych zarów-
no w procesach manualnych, jak i maszy-
nowych są stosowane następujące alkalia
[8, 10, 16]:

X

krzemian sodu/potasu;

X

węglan sodu/potasu;

X

wodorotlenki sodu/potasu;

X

aminy, poliamina, glukoprotamina.
Sole potasowe są stosowane w płyn-

nych detergentach ze względu na ich lep-
szą rozpuszczalność. Krzemian sodu/pota-
su (metakrzemian) to sole powstałe przez
połączenie dwutlenku krzemu z tlenkami
metali, przede wszystkim sodu i potasu.
Wykazują doskonałe właściwości buforu-
jące, emulgujące oraz inhibitujące koro-
zję, są również pomocne w usuwaniu za-
nieczyszczeń organicznych. Węglan sodu
(soda) wytwarza wysokie pH, neutralizuje
zabrudzenia kwaśne, ułatwia pęcznienie
zanieczyszczeń białkowych oraz zmięk-
cza wodę przez wiązanie jonów wapnia
i magnezu [8, 10, 16]. Aminy, szczegól-
nie poliaminy, działają dezynfekująco,
ponadto z powodu wysokiego pH dobrze
usuwają zanieczyszczenia organiczne. Wo-
dorotlenek potasu (KOH, zasada potaso-
wa, ług potasowy) oraz wodorotlenek sodu
(NaOH, zasada sodowa, soda kaustyczna,
soda żrąca, ług sodowy) powodują bardzo
wysokie pH kąpieli myjącej. Szczególnie
skutecznie usuwają zaschnięte, skoagulo-
wane zanieczyszczenia organiczne, w tym
krew. Środki myjące na bazie NaOH lub
KOH, działając łącznie ze środkami po-
wierzchniowo czynnymi lub bez nich przez
10 minut, wykazują aktywność w stosunku
do prionów. Niektóre alkaliczne preparaty
myjące w procesie mycia maszynowego
mają podobne działanie dezynfekcyjne
jak aldehydy. Preparaty silnie alkaliczne
są nieodpowiednie dla anodyzowanego
aluminium, aluminium i tytanu.

Alkalia wpływają na poprawę wydajno-

ści procesu mycia przez [8, 10, 11, 16]:

X

neutralizację zabrudzenia kwaśnego;

X

zmydlanie brudu tłuszczowego;

▲

Ryc. 2. Łączenie się sub-

stratu z enzymem [15].

tarka_dekontaminacja2.indd 4

tarka_dekontaminacja2.indd 4

2013-09-10 12:31:00

2013-09-10 12:31:00

zakażenia 4/2013

sterylizacja i dezynfekcja

www.zakazenia.org.pl

5

X

polepszenie usuwania brudu, na przy-
kład wspólnie ze związkami aniono-
wymi;

X

polepszenie tworzenia się zawiesiny
brudu oraz zapobieganie osadzaniu się
ponownie brudu;

X

wzrost potencjałów elektrokinetycz-
nych;

X

optymalizację warunków do stosowania
enzymów.

Proces detergencji

Prosty, zdawałoby się, mechanizm

usuwania zanieczyszczeń z wyrobów me-
dycznych, czyli proces detergencji, z teore-
tycznego punktu widzenia jest bardzo skom-
plikowany. W procesie tym zachodzi szereg
współdziałających zjawisk chemicznych, fi-
zycznych, biochemicznych, mechanicznych
[10, 11, 16].

O przebiegu i skuteczności procesu deter-

gencji decydują następujące czynniki:

X

mechanika;

X

chemia;

X

temperatura;

X

czas.
Te cztery podstawowe wskaźniki zosta-

ły określone przez Simmera i przedstawio-
ne w postaci okręgu podzielonego na cztery
strefy działania (ryc. 3) [16].

Na właściwości zanieczyszczeń mają

wpływ procesy fizyczne i chemiczne, przebie-
gające samorzutnie lub pod wpływem czyn-
ników stosowanych w dezynfekcji poprze-
dzającej proces właściwego mycia [8, 10].
Chemiczne preparaty dezynfekcyjne mogą
powodować denaturację i utrwalać zanie-
czyszczenia. Czynnikiem samorzutnego
utrwalania się zanieczyszczeń jest wysycha-
nie. Nawet niewielkie opóźnienie procesu
dekontaminacji powoduje, że zanieczysz-
czenia nie dają się łatwo usunąć. Ponadto
podczas odparowywania wody następuje
aglomeracja zdyspergowanych cząstek bru-
du, co również utrudnia ich rozdrobnienie
[8, 10].

Do procesów chemicznych utrudniają-

cych usuwanie brudu należą [8, 10] :

X

denaturacja białek (protein), zachodząca
pod wpływem temperatury i czynników
chemicznych;

X

polimeryzacja tłuszczów, zachodząca
pod wpływem światła i tlenu z powietrza,
termiczny rozkład tłuszczów;

X

karmelizacja węglowoda-
nów pod wpływem tempe-
ratury (> 100°C).

Zjawiska
fizykochemiczne
zachodzące w procesie
detergencji

Emulgacja tłuszczów

Emulsją nazywamy układ

dwóch niemieszających się ze
sobą faz ciekłych, tj. fazy cią-
głej oraz fazy rozdrobnionej,
która jest rozproszona w fazie ciągłej w po-
staci kropelek emulsji [10, 11].

Tłuszcze są nierozpuszczalne w wodzie.

Aby mogły zostać przeniesione do roztwo-
ru kąpieli myjącej lub myjąco-dezynfeku-
jącej, muszą się w nim znajdować związ-
ki powierzchniowo czynne, dzięki którym
tworzy się układ zwany emulsją. Emulgo-

waniu zanieczyszczeń tłuszczowych sprzy-
jają także: alkaliczny odczyn, temperatu-
ra oraz działanie mechaniczne [16, 17].
Tłuszcze mogą być również rozkładane przez
odpowiednie enzymy – lipazy.

Denaturacja białek

Denaturacja białek szczególnie nieko-

rzystnie wpływa na proces detergencji.
Białka są wrażliwe na podwyższoną tem-
peraturę oraz na substancje denaturujące;
w kąpielach alkalicznych pod wpływem
ciepła (do 45

o

C) i działania mechaniczne-

go zostają oderwane od podłoża i ulegają
peptyzacji. Jeżeli w kąpieli myjącej lub
myjąco-dezynfekującej znajdują się enzy-
my proteolityczne, to białka są rozkładane
na proste, rozpuszczane w wodzie i usu-
wane wraz z kąpielą [11, 16, 17]. Zasto-
sowanie preparatów dezynfekcyjnych na
bazie aldehydów oraz niektórych prepara-
tów na bazie kwasu nadoctowego, a także
pozostawienie zanieczyszczeń białkiem

▲

Ryc. 3. Koło Simmera

[16].

▲

Ryc. 4. Kropla cieczy na

powierzchni ciała stałego:
A) – Ciecz nie zwilża
powierzchni ciała stałego;
B) – Ciecz zwilża po-
wierzchnie ciała
stałego [11].

A

B

tarka_dekontaminacja2.indd 5

tarka_dekontaminacja2.indd 5

2013-09-10 12:31:00

2013-09-10 12:31:00

zakażenia 4/2013

sterylizacja i dezynfekcja

6

www.zakazenia.org.pl

na dłuższy czas prowadzi do ich utrwa-
lenia. Wówczas tworzą się zaplamienia
o bardzo dużej trwałości. Aby je usunąć,
trzeba zastosować silnie alkaliczne prepa-
raty i ultradźwięki.

Zwilżalność

Zwilżalność jest to zdolność roztworów

związków powierzchniowo czynnych do roz-
przestrzeniania się po zwilżonej powierzchni [11].
Zwilżalność jest podstawowym czynnikiem
wpływającym na usuwanie brudu, choć nie
jedynym. Surfaktanty obniżają energetycz-
ną barierę między rozpuszczalnikiem a po-
wierzchnią zwilżaną. Zwilżalność może być
oznaczona jako kąt zwilżania, czyli kąt mię-
dzy powierzchnią zwilżaną a kroplą zwilża-
jącą (ryc. 4) [11].

Potencjały elektrokinetyczne

Na powierzchni zabrudzeń organicznych

w zetknięciu się z wodą powstaje ujemny
potencjał elektrokinetyczny. Zjawisko to wy-
stępuje w rezultacie adsorpcji na powierzch-

ni zanieczyszczeń jonów wodorotlenowych
pochodzących ze zdysocjowanej wody [16].
Wraz ze wzrostem pH roztworu, np.
w wyniku dodania związków alkalicznych,
zwiększają się potencjały elektrokinetyczne
między zanieczyszczeniami a roztworem.
Działające siły elektrostatyczne o jednako-
wych potencjałach odpychają się i przez to
ułatwiają usuwanie zanieczyszczeń. Dlate-
go same związki alkaliczne bez związków
powierzchniowo czynnych mają doskonałe
właściwości czyszczące [7, 12, 16]. Jest to
szczególnie ważne w procesach mycia ma-
szynowego, gdyż nie tworzy się piana.

Tworzenie się miceli

Po dodaniu do wody związku powierzch-

niowo czynnego w miarę wzrostu jego stężenia
zaczynają się tworzyć micele [6–11, 18, 19].
Są to uporządkowane skupiska zdysocjo-
wanych cząsteczek środka powierzchniowo
czynnego w roztworach wodnych (ryc. 5 i 6).
Ich działanie zmienia się wraz ze wzrostem
stężenia związku powierzchniowo czynnego
w roztworze, aż do osiągnięcia tzw. stanu kry-
tycznego koncentracji miceli (CMC – critical
micelle concentration). Oznacza to, że sub-
stancje powierzchniowo czynne osiągnęły
optymalne właściwości, a proces detergencji
ma maksymalną wydajność [6–11, 18, 19].

Micele nie są skupiskami trwałymi.

W procesie detergencji i odrywania się od
wyrobów medycznych coraz to nowych czą-
stek zanieczyszczeń pojedyncze jony opusz-
czają skupiska i absorbują się na zanieczysz-
czeniach w kąpieli myjącej. Podczas mycia
micele stanowią rezerwę myjącą. Niskie
stężenia związku powierzchniowo czynne-
go oraz wielokrotne używanie roztworu po-
woduje wyczerpanie się jonów w roztworze
i zanik miceli. Wówczas zanika skuteczność
kąpieli myjącej [16].

Działanie mechaniczne

Do skutecznego usunięcia zanieczysz-

czeń organicznych i nieorganicznych znaj-
dujących się na wyrobach medycznych nie
wystarczy samo działanie preparatów che-
micznych. Zanieczyszczenia z wyrobów me-
dycznych są również usuwane mechanicznie
w automatycznych myjniach-dezynfektorach
oraz w myjkach ultradźwiękowych. Na sku-
teczność takiego działania mają wpływ na-
stępujące czynniki [22]:

▲

Ryc. 5. Różne formy

miceli [20].

▲

Ryc. 6. Proces

detergencji [21].

tarka_dekontaminacja2.indd 6

tarka_dekontaminacja2.indd 6

2013-09-10 12:31:00

2013-09-10 12:31:00

zakażenia 4/2013

sterylizacja i dezynfekcja

www.zakazenia.org.pl

7

X

działanie ramion spryskiwacza, szyb-
kość ich obrotu, brak blokady przez
wyroby medyczne; ramiona z po-
szczególnych poziomów mycia muszą
działać w taki sposób, aby wzajemnie
się nie tłumiły;

X

drożność dysz w ramionach spryski-
wacza;

X

dostęp wody i/lub roztworu chemicz-
nego do wszystkich miejsc czyszczo-
nych wyrobów (szczególnej uwagi
wymaga załadowanie myjni-dezyn-
fektora dużymi miskami, tacami,
gdyż mogą one utrudniać dostęp roz-
tworu myjącego do innych wyrobów
medycznych).

„

Piśmiennictwo:

1. Kaiser

U.:

Zagrożenia występujące w pro-

cesie sterylizacji mające wpływ na rutynową kon-
trolę i walidację cz. I i II. Międzynarodowa Kon-
ferencja „Dekontaminacja a zakażenia szpitalne”
Warszawski Uniwersytet Medyczny 2 marca
2011.

2. http://www.schuelke.com/download/pdf/

cde_lde_ZSVA_broch%281%29.pdf

3. Chaufour X., Deva A. K., Vickery K., Zou J.,

Kumaradeva P., White G. H., Cossart Y. E.:
Evaluation of disinfection and sterilization of
reusable angioscopes with the duck hepatitis B
model. J Vasc Surg. 1999 Aug, 30 (2), 277–82.

4. Tarka P.: Dekontaminacja wyrobów me-

dycznych. Cz. I. Rola i działanie substancji po-
mocniczych chemicznych preparatów dezynfek-
cyjnych. Zakażenia 3/2013, 5–13.

5. Zieliński R.: Surfaktanty. Budowa, właś-

ciwości, zastosowania, Wydawnictwo Uniwersy-
tetu Ekonomicznego w Poznaniu, 2009.

6. Anastasiu S., Jelescu E.: Środki po-

wierzchniowo czynne, Wydawnictwa Naukowo-
Techniczne, Warszawa 1973.

7. Profic J., Planeta B., Pilichowski B.,

Szmidtgal E.: Środki powierzchniowo czynne.
Technologia i zastosowanie, PWT, Warszawa
1959.

8. Przondo J.: Związki powierzchniowo czyn-

ne i ich zastosowanie w produktach chemii gospo-
darczej, Wydawnictwo Politechniki Radomskiej,
Radom 2010.

9. Ogonowski J., Tomaszkiewicz-Potępa A.:

Związki powierzchniowo czynne, Skrypt Politech-
niki Krakowskiej, 1999.

10. Klimaszewska E. Kształtowanie i oce-

na jakości preparatów do czyszczenia z udziałem
surowców wtórnych. Rozprawa doktorska. Uni-
wersytet Ekonomiczny, Poznań 2011.

11. Kalak T. Wpływ właściwości powierzch-

niowych roztworów proszków do prania na ich
zdolności piorące. Rozprawa doktorska. Uniwer-
sytet Ekonomiczny, Poznań 2012.

12. Saar D.: Pranie bielizny – technika

i technologia, Zakład Wydawnictw CZSR, War-
szawa 1977.

13. www.virusolve.pl/produkty-do-dezynfek-

cji-powierzchni-narzedzi-endoskopow-virusolve/
nowosc-viruzyme-pcd-mycie-i-dezynfekcja-narze-
dzi-wyrobow-medycznych-endoskopow.html

14. www.virusolve.pl/pub/files/file/MSDS_

old/VIRUZYME%20PCD_MC-1065_Xi,N_
2012.pdf

15. http://commons.wikimedia.org/wiki/Fi-

le:Katalizowanie_reakcji_przez_enzymy.svg

16. Szarek H.: Konserwacja wyrobów włó-

kienniczych, Część I, WSiP, Warszawa 1985.

17. Grehn M., Krüger S., Meyer E., Weber P.,

Weing F.: Sterylizacja. 3M Poland Sp .z o.o. War-
szawa 1997.

18. Hoffman T., Kozłowski T.: Towaro-

znawstwo środków piorących i czyszczących,
Wydawnictwo WSE, Kraków 1973.

19. http://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:CMC.

pdf

20. A. Couper: [w:] „Surfactants”, T. F. Tad-

ros E., Academic Press, London–Tokyo 1983.

21. http://www.monsterclean.com
22. Dec Z.: Dekontaminacja – Wybrane

materiały z wykładu. Akademia Getinge, 2007.

▲

Ryc. 7. Zwiększenia

środka powierzchniowo
czynnego w wodzie
i tworzenie miceli [19]

data przyjęcia pracy – 14.08.2013
data akceptacji – 4.09.2013

tarka_dekontaminacja2.indd 7

tarka_dekontaminacja2.indd 7

2013-09-10 12:31:00

2013-09-10 12:31:00