zakażenia 3/2013

sterylizacja i dezynfekcja

2

www.zakazenia.org.pl

Najważniejszą funkcją chemicznych pre-

paratów dezynfekcyjnych jest aktywność
wobec mikroorganizmów. Rola substancji
aktywnych oraz ich oddziaływanie na mi-
kroorganizmy były tematem licznych arty-
kułów. Jednak niemniej ważna dla całego
procesu dekontaminacji jest ich zdolność
usuwania zanieczyszczeń organicznych
i nieorganicznych znajdujących się na wy-
robach medycznych. Bardzo istotny z prak-
tycznego punktu widzenia jest brak zdolno-
ści denaturacji zanieczyszczeń organicznych
i utrwalania biofilmu. Wykazano bowiem
w badaniach doświadczalnych na temat prze-
niesienia kaczego wirusa zapalenia wątroby
DHBV (surogat dla HBV), że zastosowanie
chemicznego preparatu dezynfekcyjnego
utrwalającego zanieczyszczenia organiczne
(aldehydu glutarowego) nie było skuteczne
wobec wirusa DHBV [1], pomimo że alde-
hyd glutarowy działa wirusobójczo wo-
bec zarówno wirusów hydrofilnych (polio,

adeno), jak i wirusów lipofilnych (HIV, HBV,
HCV). Powodem tego jest działanie utrwa-
lające zanieczyszczenia organiczne i moż-
liwość przetrwania wirusów pod warstwą
zdenaturowanych zanieczyszczeń. Zdolność
usuwania zanieczyszczeń i utrwalania białek
nie jest unormowana i zależy od składu pre-
paratu [2].

W skład preparatów dezynfekcyjnych

złożonych wchodzi często duża ilość sub-
stancji dodatkowych, mających na celu
wzmocnienie działania, zmniejszenie wraż-
liwości preparatu na twardą wodę, stabiliza-
cja substancji czynnej, zmniejszenie wraż-
liwości na zmiany pH, poprawę zdolności
usuwania zanieczyszczeń.

Istnieją dwa rodzaje postępowania z użyty-

mi narzędziami po zabiegach: metoda mokra
i sucha. W metodzie mokrej narzędzia po za-
biegu zanurza się w roztworze chemicznego
preparatu myjąco-dezynfekcyjnego, a druga
metoda polega na dostarczeniu do Centralnej

dr med. Patryk Tarka

Zakład Medycyny
Zapobiegawczej i Higieny

Warszawski Uniwersytet
Medyczny

kierownik zakładu:
prof. dr hab. med.
LONGINA
KŁOSIEWICZ-LATOSZEK

Adres do korespondencji:
Patryk Tarka
Zakład Medycyny
Zapobiegawczej i Higieny
Warszawski Uniwersytet
Medyczny
ul. Oczki 3
02–007 Warszawa
e-mail:
[e-mail]
tel. [phone]

DEKONTAMINACJA WYROBÓW
MEDYCZNYCH.
CZĘŚĆ I. ROLA I DZIAŁANIE
SUBSTANCJI POMOCNICZYCH
CHEMICZNYCH PREPARATÓW
DEZYNFEKCYJNYCH

DECONTAMINATION OF MEDICAL DEVICES. PART. I.
THE ROLE AND FUNCTION OF EXCIPIENTS USED IN CHEMICAL
DISINFECTANTS

Streszczenie
Działanie chemicznych preparatów dezynfekcyjnych nie jest uzależnione wyłącznie od substancji ak-

tywnej. Nowocześnie produkowane preparaty dezynfekcyjne zawierają szereg substancji wspomaga-
jących ich działanie bójcze oraz usuwanie zanieczyszczeń. Efekt tego działania jest synergistyczny,
a spektrum działania takiego preparatu może być szersze, niż wynika to tylko z działania substancji
aktywnych. Do takich substancji wspomagających zaliczamy: związki powierzchniowo czynne,
związki kompleksujące, układy buforujące oraz układy enzymatyczne.

Summary
The way of action of chemical disinfectants is not only dependent on the active substance. Modern manufac-

tured disinfectant formulations contain a number of substances supporting their germicides action, and the
removal of contaminants. The effect of this action is synergistic, and the spectrum of such a formulation
may be more extensive analyzing the action of each of the active substances used. Such excipients include:
compounds surface – active agents, complexing agents, buffer systems, and enzyme systems.

Słowa kluczowe/Key words

➧

związki powierzchniowo-czynne

➧

układy kompleksujące

➧

układy buforujące

➧

układy enzymatyczne

compounds surface-active agents

➧

complexing agents

➧

buffer systems

➧

enzyme systems

Patryk Tarka

©

Twoje Zdrowie Sp. z o.o.

tarka_dekontaminacja.indd 2

tarka_dekontaminacja.indd 2

2013-07-03 15:24:26

2013-07-03 15:24:26

zakażenia 3/2013

sterylizacja i dezynfekcja

www.zakazenia.org.pl

3

Sterylizatorni narzędzi bez wstępnego mo-
czenia.

Środki dezynfekcyjne mogą utrwalać za-

nieczyszczenia organiczne i utrudniać następ-
nie mycie wyrobów medycznych. Wykazano

to w badaniach Kampfa i wsp. (ryc.. 1) [3].
Preparaty na bazie aldehydu glutarowego nie
tylko nie usuwają zanieczyszczeń, ale powo-
dują, najprawdopodobniej na skutek reakcji
z białkami, tworzenie utrwalonych złogów

▲

Ryc. 1. Zdjęcie nośników

metalowych zanieczysz-
czonych krwią przed i po
procesie dezynfekcji oraz
po myciu [3] (komentarz
własny).

Typ czynnika

aktywnego

Obraz

Etap procesu

Komentarz

Kwas nadoctowy 1

Zanieczyszczone
i zdezynfekowane

Rozpuszczona w większości krew, utrwalone białka trudno
i łatworozpuszczalne

Zanieczyszczone,
zdezynfekowane
i umyte

Usunięte białka łatworozpuszczalne – trudnorozpuszczalne
pozostały, pozostała część hemoglobiny

Kwas nadoctowy 2

Zanieczyszczone
i zdezynfekowane

Rozpuszczona krew, utrwalone białka trudno i łatworoz-
puszczalne pozostały

Zanieczyszczone,
zdezynfekowane
i umyte

Usunięte białka łatworozpuszczalne – trudnorozpuszczalne
pozostały

Aldehyd glutarowy 1

Zanieczyszczone
i zdezynfekowane

Utrwalona krew, zdenaturowana i białka

Zanieczyszczone,
Zdezynfekowane
i umyte

Stwardniała struktura hemoglobniny i białek utrwalona na
powierzchni, środki wchodzą w strukturę takich pozostałości

Aldehyd glutarowy 2

Zanieczyszczone
i zdezynfekowane

Utrwalone białka i krew,

Zanieczyszczone,
zdezynfekowane
i umyte

Struktura zdenaturowanej hemoglobiny jeszcze mocniej
stwardniała

QAC

Zanieczyszczone
i zdezynfekowane

W większej części rozpuszczona hemoglobina i białka

Zanieczyszczone,
zdezynfekowane
i umyte

Krew i białka całkowicie usunięte

QAC i amina

Zanieczyszczone
i zdezynfekowane

Utrwalone krew i białka

Zanieczyszczone,
zdezynfekowane
i umyte

Usunięta krew i białka, drobne ilości hemoglobiny
pozostały

Fenole

Zanieczyszczone
i zdezynfekowane

Rozpuszczona krew, hemoglobina, białka trudnorozpusz-
czalne i łatworozpuszczalne pozostały

Zanieczyszczone,
zdezynfekowane
i umyte

Usunięte łatworozpuszczalne białka, a trudno rozpuszczalne
zostały

Próba kontrolna

Zanieczyszczone
i umyte

Wszystkie zanieczyszczenia usunięte

tarka_dekontaminacja.indd 3

tarka_dekontaminacja.indd 3

2013-07-03 15:24:32

2013-07-03 15:24:32

zakażenia 3/2013

sterylizacja i dezynfekcja

4

www.zakazenia.org.pl

o jeszcze większej masie (tab. 1). Według
powszechnej opinii nie dotyczy to wyłącz-
nie preparatów na bazie aldehydów. Trans-
port „na sucho” może również powodować
zagrożenia w postaci utrwalania materiału
biologicznego. W badaniach Keevila [4]
obserwowano metodami mikroskopo-
wymi skuteczność usuwania zanieczysz-
czeń po różnych czasach od zabiegu (od
0 do 30 minut). Wykazały one, że już po
10 minutach od zabiegu zanieczyszcze-
nia nie są możliwe do łatwego usunię-
cia (ryc. 3). Ciągle trwają dyskusje ja-
kiego rodzaju transport jest skuteczniej-
szy [5]. Dobrze dobrany preparat do prede-
zynfekcji jest kluczem do sukcesu w całym
łańcuchu dekontaminacji.

Do najważniejszych składników prepa-

ratów myjących, myjąco-dezynfekujących,
piorących należą związki powierzchniowo
czynne, substancje sekwestrujące, enzymy
(tab. 3).

Związki powierzchniowo czynne

Substancje powierzchniowo-czynne są zwa-

ne także surfaktantami (surface active agent),
tenzydami lub detergentami [6, 7, 8, 9].

Do substancji powierzchniowo-czyn-

nych zaliczamy związki jonowe (anionowe,
kationowe i amfoteryczne) oraz niejonowe
[6, 7, 8, 9], a największe znaczenie ma-
ją związki jonowe. Nazwy tych związków
wiążą się z rodzajem dysocjacji w wodzie,
tj. na:

X

jony obdarzone ładunkiem ujemnym
(tzw. anionowe związki powierzchniowo
czynne);

X

jony obdarzone ładunkiem dodatnim
(tzw. kationowe związki powierzchnio-
wo czynne);

X

jony, których ładunek elektryczny jest za-
leżny od pH środowiska (tzw. amfoterycz-
ne związki powierzchniowo czynne).
Do stosowanych związków powierzch-

niowo czynnych zaliczamy również związki
niejonowe, które – jak nazwa wskazuje – nie
dysocjują w wodzie na ładunki elektryczne.

Wszystkie związki powierzchniowo czyn-

ne zastosowane w preparacie myjącym, pio-
rącym czy dezynfekcyjnym muszą spełniać
kryteria biodegradacji, zawarte w rozporzą-
dzeniu Parlamentu Europejskiego [10].

Spośród anionowych związków po-

wierzchniowo czynnych szczególnie często
są stosowane sole siarczanów alkoholi tłusz-
czowych tzw. alkilosiarczany. Otrzymuje się
je z naturalnych, lub częściej syntetycznych
alkoholi tłuszczowych. Najczęściej stosu-
je się laurylosiarczan sodu (sodium lauryl
sulfate) tzw. SLS [6, 11]. W produktach po-
znaczonych do ciała (tzw. mydła w płynie,
szampony, żele pod prysznic), stosuje się
alkiloeterosiarczany którego przedstawicielem
jest oksyetylenowany laurylosiarczan sodowy
(sodium laureth sulfate) tzw. SLES z uwagi na
mniejszy potencjał drażniący niż SES.

Znacznie silniejszymi właściwościami

myjącymi i dyspergującymi charakteryzują
się kwasy alkilobenzenosulfonowe oraz ich
sole sodowe. Stanowią one podstawę prepa-
ratów myjących, piorących oraz dezynfekcyj-
nych. Pomimo że w ich budowie występuje
pierścień aromatyczny, nie stwierdzono żad-
nego zagrożenia zarówno dla użytkowników,
jak i środowiska naturalnego [6, 7, 8].

Substancja czynna

preparatu dezynfekcyjnego

Numer

procesu

Średnia ilość krwi

na nośnikach

przed dezynfekcją

(mg)

Średnia ilość krwi

na nośnikach

po dezynfekcji

(mg)

Wskaźnik usuwania

krwi za pomocą

preparatu

dezynfekcyjnego

(%)

Kwas nadoctowy

1

22,15

20,30

8,1

2

22,41

13,66

39

3

23,05

9,43

59

4

22,11

9,59

56,6

Aldehyd glutarowy

5

22,23

22,60

1,7

6

21,76

22,55

3,6

7

21,93

20,13

8,1

Czwartorzędowe zasady amoniowe
(QACs)

8

22,25

2,55

88,5

9

22,61

2,66

88,2

Czwartorzędowe związki amoniowe
i aminy

10

21,89

14,09

35,5

Związki fenolowe

11

21,84

2,12

90,3

Detergent

12

22,78

2,51

89,0

▲

Tab. 1. Ilość krwi w mi-

ligramach na metalo-
wym nośniku przed i po
dezynfekcji [3].

tarka_dekontaminacja.indd 4

tarka_dekontaminacja.indd 4

2013-07-03 15:24:33

2013-07-03 15:24:33

zakażenia 3/2013

sterylizacja i dezynfekcja

www.zakazenia.org.pl

5

Do kationowych związków powierzch-

niowo-czynnych zaliczamy [7]:

X

Aminy;

X

Czwartorzędowe sole zasad amoniowych
(QACs) zwane jako tzw. quats;

X

Pochodne guanidyny (np. pochodna bi-
guanidyny – chlorheksydyna, oraz poli-
heksanid.)

X

Pochodne pirydyny (np. octenidyna).
Z uwagi na charakter chemiczny związ-

ki te nie mogą być mieszane z anionowymi
związkami powierzchniowo – czynnymi,
gdyż ulegają inaktywacji.

Związki amfoteryczne stosuje się głów-

nie w preparatach do mycia rąk, szamponach,
płynach do ręcznego mycia naczyń typu bal-
samy [6].

Takim przykładem jest betainy. To duża

grupa związków o dość zróżnicowanej budo-
wie bardzo łagodnych, umiarkowanie piano-
twórczych, zmniejszających działanie draż-
niące SLE. Przykładem takiego detergentu
jest amidopropylenobetaina kokosowa [11].

Związki niejonowe stanowią uzupełnienie

związków anionowych. Do tych związków
między innymi zaliczamy oksyetylenowane
alkohole tłuszczowe. W niektórych prepara-
tach do mycia rąk stosuje się z grupy niejo-
nowych związków powierzchniowo – czyn-
nych alkilopoliglukozydy (tzw. APG) [6, 11].
Alkilopoliglukozydy otrzymuje się działa-
niem alkoholi tłuszczowych na hydrolizaty
skrobi. Charakteryzują się bardzo łagodnym
działaniem dla skóry i oczu, zmniejszają
działanie drażniące SLE [6, 11].

Twarda woda
a działanie preparatów myjących
i dezynfekujących

Woda z sieci wodociągowej najczęściej

jest twarda, a poziom twardości zależy od
regionu Polski (średnio twarda do bardzo
twardej). Twardość wody z powodu obec-
ności chlorków oraz siarczanów wapnia
i magnezu (CaCl

2

, MgCl

2

, CaSO

4

, MgSO

4

)

jest nazywana twardością niewęglanową [9].
Twardość spowodowana obecnością wodo-
rowęglanów wapnia i magnezu oraz żelaza
i magnezu określa się jako twardość węgla-
nową. Twardość węglanową i niewęglanową
nazywamy twardością ogólną [9].

Występowanie tych związków w wodzie

wpływa bardzo niekorzystnie na procesy my-
cia, dezynfekcji czy prania, ponieważ:

X

powoduje dezaktywację związków po-
wierzchniowo czynnych;

X

zmniejsza skuteczność chemicznych pre-
paratów dezynfekcyjnych;

X

powoduje tworzenie się tzw. kamienia
kotłowego;

X

zmniejsza stabilność preparatów dezyn-
fekcyjnych;

X

wpływa na tworzenie się osadów i zacie-
ków;

X

powoduje tworzenie się zanieczysz-
czeń barwnych w postaci osadów żelaza
i manganu.
W związku z twardością wody w skład

chemicznych preparatów dezynfekcyjnych
muszą wchodzić substancje sekwestrujące,
tworzące z jonami ziem alkaicznych (Ca

2+

,

Mg

2+

) i metali ciężkich (Fe

2+

, Mn

2+

) trwałe

połączenia. Związane w ten sposób kationy
nie reagują ze środkami dezynfekcyjnymi ani
związkami powierzchniowo czynnymi i nie
zakłócają ich działania [12].

Szczególnie wrażliwe na jony metali ziem

alkaicznych i metali ciężkich są preparaty na
bazie aktywnego chloru i aktywnego tlenu. Stę-
żenie tych jonów w ilości nawet poniżej 1 ppm
zmniejsza stabilność takich preparatów [12],
natomiast ich obecność w wodzie stosowa-
nej do sporządzania roztworów opartych na
aktywnym chlorze, przeznaczonych do che-
micznej dezynfekcji bielizny może doprowa-
dzić do żółknięcia białych tkanin.

Zmiękczanie wody za pomocą sekwe-

stratorów stosuje się w złożonych prepara-
tach myjąco-dezynfekujących, piorących
i myjących. Do takich związków zaliczamy:
fosforany złożone, aminopolikarboksylanty,
zeolity [6, 7, 8, 9].

Fosforany złożone

Fosforany były pierwszymi składnikami

kompleksującymi, wprowadzonymi do pro-
duktów chemii gospodarczej w latach 30.
ubiegłego wieku. Do fosforanów złożonych
zaliczamy [6, 7, 8, 9, 13]:

X

trójpolifosforan sodu;

Składnik

kompleksujący

LogK

LogK

LogK

LogK

LogK

Ca

Cu

Zn

Fe (III)

Pb

EDTA

10,65

18,78

16,5

25,1

17,9

NTA

6,30

12,70

10,45

15,9

11,34

EDDS

4,58

18,40

13,40

22,00

12,70

IDS

4,30

12,70

9,88

15,20

9,75

MGDA

6,97

13,88

10,98

16,50

12,10

▲

Tab. 2. Wartości LogK

niektórych komplek-
sów wybranych metali
z aminopolikarboksylan-
tami [12].

tarka_dekontaminacja.indd 5

tarka_dekontaminacja.indd 5

2013-07-03 15:24:33

2013-07-03 15:24:33

zakażenia 3/2013

sterylizacja i dezynfekcja

6

www.zakazenia.org.pl

X

pirofosforan sodowy;

X

sześciometafosforan sodowy.
Najczęściej stosowany i mający najlep-

sze właściwości zmiękczające wodę jest
trójpolifosforan sodu (TPFS, tripolifosforan
sodu, trifosforan (V) pentasodu, Na

5

P

3

O

10

).

Zmniejsza on twardość wody, zwiększa al-
kaiczność roztworów preparatów myjących
i dezynfekujących, co jest warunkiem nie-
zbędnym do usunięcia zanieczyszczeń biał-
kowych, w tym krwi, a także umożliwia
deflokulację i dyspersję cząsteczek brudu.
Deflokulacja ułatwia usuwanie substancji
oleistych, tłustych [13]. Obecność trójpoli-
fosforanu sodu wzmaga działanie wszystkich
związków powierzchniowo czynnych [6, 13].
Trójpolifosforan sodu jest obecnie jedynym
związkiem chemicznym, który pełni tak wie-
le funkcji w preparatach myjących, piorących
i dezynfekujących.

Wodne roztwory TPFS nie wykazują

działania toksycznego, mutagennego, ge-
notoksycznego ani rakotwórczego. Jedynie
preparaty myjąco-dezynfekujące zawierające
fosforany w postaci proszku mogą podraż-
niać górne drogi oddechowe, co jest związa-
ne z ich pylistością [13].

Jedyną wadą fosforanów jest zdolność do

eutrofizacji wód, polegającej na dostarczaniu
do zbiorników wodnych pierwiastków bio-
gennych, takich jak związki fosforu i azotu.
To przyczynia się do wzrostu glonów oraz
roślin [6, 9, 13]. Zakwit wody powoduje
powstanie deficytu tlenowego, co w konse-
kwencji powoduje wymieranie fauny. Jeżeli
ścieki trafiają do oczyszczalni, fosforany są
usuwane w 90%.

Aminopolikarboksylanty

Aminopolikarboksylanty (kwasy amino-

polikarboksylowe) są to związki zawierające
w cząsteczkach kilka ugrupowań karboksy-
lowych, związanych z jednym lub kilkoma
atomami azotu [12]. Do najstarszych i naj-
częściej stosowanych zaliczamy: kwas ety-
leno-diaminotetraoctowy (EDTA) i jego sól
czterosodową oraz kwas nitrylotrójoctowy
(NTA).

EDTA jest doskonałym związkiem kom-

pleksującym, gdyż cechuje się bardzo dużą
zdolnością kompleksowania jonów metali
ziem alkaicznych i metali ciężkich. Niestety,
w badaniach nad wpływem na środowisko
naturalne stwierdzono bardzo niską biode-

gradację, w wyniku czego związek ten zo-
stał zakwalifikowany jako trwały lub bardzo
trwały [12]. Produkty zawierające EDTA
i/lub jego sole nie mogą być zaliczane do
ekologicznych [12].

Z punktu widzenia ochrony środowiska

kwas nitrylotrójoctowy [6, 12] jest klasyfi-
kowany jako łatwo biodegradowany, nie-
stety Grupa Robocza Unii Europejskiej do
spraw Klasyfikacji i Oznakowania Substancji
Niebezpiecznych zadecydowała o zakwalifi-
kowaniu soli trójsodowej NTA do kategorii
3 (substancje o możliwym oddziaływaniu
rakotwórczym na człowieka) z oznakowa-
niem R40 (ograniczone dowody działania
rakotwórczego). W Wielkiej Brytanii istnie-
je dobrowolna zgoda na niestosowanie NTA
w produktach chemii gospodarczej, a we
Francji obowiązuje zakaz jego stosowania
[12]. W związku z tym poszukuje się nowej
generacji zamienników aminopolikarboksy-
lantów. Takimi aminopolikarboksylantami
mogą być: EDDS, łatwo biodegradowany
izomer EDTA, MGDA, GLDA oraz ASDA
(tab. 2) [12].

Zeolity

Zeolity z chemicznego punktu widze-

nia są glinokrzemianami naturalnymi lub
syntetycznymi (ryc. 2). Charakteryzują się
zdolnością usuwania z wody jonów wap-
nia i w mniejszym stopniu jonów magnezu
w wyniku wymiany jonowej. Jest to związa-
ne z ich budową chemiczną. Dzięki specy-
ficznej budowie jony wapnia mogą łatwo dy-
fundować między przestrzenie w strukturze
zeolitu, natomiast mniejsze jony magnezu
są zatrzymywane przez otoczkę hydratacyj-
ną zeolitu i w związku z tym ich zatrzymy-
wanie wewnątrz struktury zeolitu jest dużo
słabsze. Zatrzymywanie jonów magnezu
może zostać zwiększone przez podwyższe-
nie temperatury, która powoduje stopnio-
we usuwanie otoczki hydratacyjnej [12].
Pierwszym zeolitem, który zastosowano
w proszkach do prania, był zeolit A (ryc. 2).
Obecnie w celu zwiększenia wymiany jo-
nowej opracowuje się nowe generacje zeo-
litów, np. zeolit P nowego typu, zwany także
MAP. Wykazuje on oprócz większej zdolno-
ści wiązania jonów wapnia także większą
kompatybilność z nadwęglanem sodu (ad-
duktem nadtlenku wodoru i prekursorem
kwasu nadoctowego), który jest szeroko

▲

Ryc. 2. Model struktural-

ny zeolitu typu A (a)
i zeolitu typu X (b)
[Ościk, 1979] [12].

tarka_dekontaminacja.indd 6

tarka_dekontaminacja.indd 6

2013-07-03 15:24:33

2013-07-03 15:24:33

zakażenia 3/2013

sterylizacja i dezynfekcja

www.zakazenia.org.pl

7

stosowany w preparatach dezynfekcyjnych,
proszkach do prania i odplamiaczach. Ze-
olity stanowią alternatywne rozwiązanie
wobec trójpolifosforanów, choć wymagają
dodatku aminopolikarboksylantów. Zeolity
nie wpływają na eutrofizację wody, co jest
korzystne z punktu widzenia ochrony śro-
dowiska naturalnego. Niestety, nie wyka-
zują dobrych właściwości deflokulujących,
posiadają także słabsze zdolności wiązania
jonów [6, 12].

Zeolity są składnikami proszków do pra-

nia w tym proszków do chemiczno-termicz-
nej dezynfekcji bielizny szpitalnej.

Układy buforujące

Roztwór buforowy ma na celu utrzymy-

wanie praktycznie stałego pH pomimo roz-
cieńczania wodą lub dodawania niewielkich
ilości mocnych kwasów lub zasad. Utrzymy-
wanie właściwego poziomu pH jest szcze-
gólnie istotne w wypadku preparatów, któ-
rych działanie i kompatybilność materiałowa
zależy od pH. Przykładem jest zbuforowany
kwas nadoctowy [14].

Układy alkalizujące

Związki silnie alkaiczne takie jak: wo-

dorotlenek sodu czy potasu są szczególnie
efektywne w usuwaniu zaschniętych, zde-
naturowanych, zapieczonych np. prądem
elektrycznym narzędzi. Związki te są uży-
wane ze względu na bezpieczeństwo głów-
nie w procesach maszynowego mycia na-
rzędzi.

Układy enzymatyczne

Enzymy są naturalnymi katalizatorami,

które efektywnie degradują duże cząsteczki
organiczne, tym samym zwiększając efek-
tywność detergentu [6,7,8 ,9]. Pierwszymi
produktami w których zastosowano enzymy
były proszki do prania, a pierwszymi zastoso-
wanymi enzymami były proteazy. W skutecz-
ności środków opartych na enzymach duże
znaczenie mają [6,7,8,9]:

X

Skład preparatu – zawartość procentowa
enzymów oraz rodzaje enzymów w nim
wykorzystywanych (są środki jedno-,
dwu- i trójenzymatyczne)

Grupa substancji

Funkcja

Typ

Funkcja

Środki
powierzchniowo-
czynne

Obniżenie napięcia powierzchnio-
wego wody, ułatwienie zwilżania
powierzchni, tkaniny, emulgowanie
tłuszczu

Anionowe związki powierzchniowo-
czynne

Bardzo dobre właściwości zwilżające.

Niejonowe związki powierzchniowo-
czynne

Odporne na obecność jonów wapnia
i magnezu w wodzie, działają syner-
gistycznie z anionowymi detergen-
tami, szczególnie aktywne wobec
zanieczyszczeń tłuszczowych

Amfoteryczne związki powierzchnio-
wo-czynne

Stosowane głównie w preparatach
do mycia rąk, zmniejszają działanie
drażniące anionowych detergentów

Kationowe związki
– powierzchniowo-czynne

Wykazują działanie dezynfekcyjne

Związki
sekwestrujące

Zmniejszają działanie twardej wody,
poprzez wiązanie jonów

Fosforany

Tworzenie związków kompleksowych
z jonami wapnia i magnezu

Aminopolikarboksylanty

Tworzenie związków kompleksowych
z jonami wapnia i magnezu

Zeolity

Wymiana jonowa

Enzymy

Katalizatory zwiększające szybkość
reakcji chemicznych

Proteazy

Rozkładają białka do łatwo rozpusz-
czalnych aminokwasów

Lipazy

Rozkładają tłuszcze do prostych kwa-
sów tłuszczowych

Amylazy

Rozkładają skrobie do cukrów
prostych, łatwo rozpuszczalnych
w wodzie

Układy buforujące Utrzymywanie stałego pH roztworu.

Bufor octanowy,
Bufor fosforanowy
Bufor wodorwęglanowy

Optymalizacja działania preparatu
dezynfekcyjnego, zmniejszenie
wrażliwości na zmiany pH,

Substancje
alkalizujące

Alkalizowanie roztworu pH 10-14

Wodorotlenek sodu, wodorotlenek
potasu

Polepszenie zdolności usuwania
zanieczyszczeń organicznych, opty-
malizacja warunków dla działania
enzymów, działanie dezynfekcyjne,
w tym w stosunku do prionów

▲

Tab. 3. Rodzaje i funkcje

substancji pomocniczych
chemicznych preparatów
dezynfekcyjnych. Mody-
fikacja własna [17].

tarka_dekontaminacja.indd 7

tarka_dekontaminacja.indd 7

2013-07-03 15:24:33

2013-07-03 15:24:33

zakażenia 3/2013

sterylizacja i dezynfekcja

8

www.zakazenia.org.pl

▲

Ryc. 3. Wpływ czasu

(w min.) przetrzymy-
wania zanieczyszczonych
materiałem biologicznym
płytek ze stali nierdze-
wnej (316L) przed pro-
cesem mycia – 5 minut
w wodzie [4].

data przyjęcia pracy – 23.05.2013
data akceptacji – 20.06.2013

X

Odczyn środowiska – uznaje się, że en-
zymy lepiej działają w środowisku zasa-
dowym

X

Zawartość substancji pomocniczych: do-
datkowych surfaktantów, środków dezyn-
fekujących, inhibitorów korozji, środków
alkalizujących

X

Temperatura procesu – idealne warunki
to 20–40

o

C. Powyżej 50

o

C enzymy tracą

aktywność.
Enzymy są kompatybilne z następującymi

preparatami dezynfekcyjnymi:

X

Na bazie generowanego kwasu nadocto-
wego – nadwęglan sodu/TAED

X

Na bazie czwartorzędowych zasad amo-
niowych (QACs)

X

Na bazie alkilotriaminy
Nie są natomiast kompatybilne z prepara-

tami na bazie aldehydów, związków chloru.

Obecnie na rynku znajdują się preparaty

jedno-, dwu- i trójenzymatyczne, zarówno
jako preparaty myjące jak i myjąco-dezynfe-
kujące. Zawierają one w zależności od pre-
paratu: protezy, amylazy i lipazy.

Proteazy: degradują proteiny do amino-

kwasów. Mają zdolność do rozkładania bia-
łek zarówno łatwiej jak i trudniej rozpusz-
czalnych.

Amylazy: degradują skrobię do cukrów.

Rozkładają cukry złożone występujące w za-
nieczyszczeniach na cukry proste łatwo roz-
puszczalne w roztworze środka.

Lipazy: degradują tłuszcze trójglicerydo-

we do prostych kwasów tłuszczowych.

W ostatnim czasie pojawiły się środki

trójenzymatyczne oparte na kompozycji
enzymów proteolitycznych: lipaza, amy-
laza i proteaza wzmocnione dodatkowym
składnikiem mającym efektywność bio-

bójczą: alkilotriaminą oraz surfaktantami.
Dzięki temu oprócz skutecznego rozkła-
dania zanieczyszczeń ulepszone jest zwil-
żanie powierzchni czyszczonego sprzętu
– zanieczyszczenia nie mają możliwości
przywierania i są skutecznie rozpuszczane.
Alikotriamina uznawana jest za skuteczny
dezynfektant szczególnie w połączeniu
z tak efektywnymi środkami myjącymi
jak enzymy oraz detergenty, co znajdu-
je potwierdzenie w spełnieniu wymogów
norm Fazy 2 Etapu 2 (EN14561, EN14562,
EN14563) [15, 16].

Podsumowanie

Obecnie wymagania stawiane chemicz-

nym preparatom dezynfekcyjnym są coraz
wyższe.

Nie tylko właściwości bójcze w stosunku

do szerokiego spektrum mikroorganizmów są
ważne, w centrum zainteresowania znajdują
się również właściwości myjące preparatu.

Sam dodatek tylko związków powierzch-

niowo-czynnych nie jest wystarczający, aby
uzyskać dobry efekt usuwania zanieczysz-
czeń organicznych. Substancje: kompleksu-
jące, buforujące czy preparaty trójenzyma-
tyczne, gwarantują dostatecznie połączenie
procesów myjąco-dezynfekujących z dobrym
efektem.

Preparaty wykazujące tylko działanie

dezynfekujące bez własności myjących
będą stopniowo wypierane z rynku. Wy-
jątek stanowią preparaty do wysokiego
stopnia dezynfekcji umytych endoskopów,
w tym wypadku bowiem nie jest wskaza-
na duża ilość związków powierzchniowo
czynnych z uwagi na konieczność długiego
płukania.

Na postawie badań stwierdzono, że pre-

paraty dezynfekcyjne bez komponenty myją-
cej charakteryzują się mniejszą skutecznością
bójczą niż preparaty myjąco-dezynfekujące.
Ponieważ chemiczne preparaty dezynfekcyj-
ne są skomplikowanymi układami chemicz-
nymi, nie wolno dodawać do nich żadnych
innych substancji chemicznych. Grozi to
utratą skuteczności bójczej oraz wytworze-
niem się szkodliwych i toksycznych produk-
tów reakcji chemicznej.

„

Piśmiennictwo:

1. Chaufour X., Deva A. K., Vickery K., Zou J.,

Kumaradeva P., White G. H., Cossart Y. E.: Eva-

0

2

5

30

15

10

tarka_dekontaminacja.indd 8

tarka_dekontaminacja.indd 8

2013-07-03 15:24:33

2013-07-03 15:24:33

zakażenia 3/2013

sterylizacja i dezynfekcja

www.zakazenia.org.pl

9

luation of disinfection and sterilization of reusable
angioscopes with the duck hepatitis B model. J Vasc
Surg. 1999 Aug;30(2):277-82.

2. Martiny H.: Parameters exerting Influ-

ence on Cleaning of flexible Endoscops. wfhss_
conf20070503_lecture22_en.pdf

3. Kampf G., Bloss R., Martiny H.: Surface

fixation of dried blood by glutaraldehyde and pera-
cetic acid. J Hosp Infect. 2004 Jun;57(2):139-43.

4. Keevil

B.:

Microscope assessment of surgi-

cal instrument cleanliess.wfhss_conf20091007_lec-
ture_sp_s201_en.pdf

5. Kaiser

U.:

Zagrożenia występujące w proce-

sie sterylizacji mające wpływ na rutynową kontrolę
i walidację. Międzynarodowa Konferencja. Dekon-
taminacja a Zakażenia szpitalne, 2 marca 2011 War-
szawski Uniwersytet Medyczny.

6. Przondo

J.: Związki powierzchniowo czynne

i ich zastosowanie w produktach chemii gospodar-
czej. Wydawnictwo Politechniki Radomskiej. Radom
2010.

7. Surfaktanty – budowa, właściwości, zastoso-

wania. Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego
w Poznaniu. Poznań 2009.

8. Ogonowski J., Tomaszkiewicz-Potępa A.:

Związki powierzchniowo-czynne. Wydawnictwo Po-
litechniki Krakowskiej im. T. Kościuszki. Kraków
1999.

9. Szarek H.: Konserwacja wyrobów włókien-

niczych, WSZiP 1985.

10. Rozporządzenie (WE) nr 648/2004 Parla-

mentu Europejskiego i Rady z dnia 31 marca 2004 r.
w sprawie detergentów. (Dz. U.UE. l z dnia 8 kwiet-
nia 2004 roku, Dz. U. UE.L.04.104 ze zm.).

11. Arct J. Skład i zasady komponowania szam-

ponów. Wiadomości PTK.Vol.3, No1.

12. Frydrych A., Arct J.: Modern complexing

agents in homecare & cosmetic products, SÖFW-
Journal, 1-2009.

13. Banach M., Makara A.: Tripolifosforan sodu:

Rozwiązania dla środków czystości. Wyd. Politechni-
ki Krakowskiej. 1 Ch/ 2010. Zeszyt 10, 3–18.

14. Sójka-Ledakowicz J., Lewartowska J., Gaj-

dzicki B.: Technologia otrzymywania i właściwości
równowagowego kwasu nadoctowego. Przemysł
Chemiczny, T. 82, nr 8–9, 1171–3, 2003

15. www.virusolve.pl/pub/files/file/MSDS_old/

VIRUZYME%20PCD_MC-1065_Xi,N_2012.pdf

16. www.virusolve.pl/produkty-do-dezynfekcji-

powierzchni-narzedzi-endoskopow-virusolve/no-
wosc-viruzyme-pcd-mycie-i-dezynfekcja-narzedzi-
wyrobow-medycznych-endoskopow.html

17. http://pl.cleanright.eu/

data przyjęcia pracy – 24.04.2013
data akceptacji – 27.05.2013

tarka_dekontaminacja.indd 9

tarka_dekontaminacja.indd 9

2013-07-03 15:24:33

2013-07-03 15:24:33

zakażenia 3/2013

sterylizacja i dezynfekcja

10

www.zakazenia.org.pl

tarka_dekontaminacja.indd 10

tarka_dekontaminacja.indd 10

2013-07-03 15:24:33

2013-07-03 15:24:33