HISTORIA TOKSYKOLOGII

Wykład 1
EGIPT

 Papirus Ebersa -1550 p.n.e.; Ebers – podróżnik niemiecki, który zakupił ten papirus. 900 recept na

różne dolegliwości. Opium: na ból, konopie i mandragora – pigułki rozweselające.

 Papirus Kahun – najstarszy znany tekst medyczny, ginekologia. 1800 p.n.e.
 Papirus Edwina Smitha – 1500 p.n.e., chirurgia urazowa.

 Lekarze kobiety: merit-Ptah 2700 p.n.e., Peseshet 2500 p.n.e. (nauczycielka położnych), Kleopatra

69-30 p.n.e. eksperymenty z truciznami na niewolnikach, b. okrutna.

CHINY

 Shemnong Bencao Jing 300 p.n.e.-200 n.e. Traktat o surowcach leczniczych, 8160 recept:

Zioła książęce: dowolna ilość, poprawa jakości życia
Zioła ministerskie: leczenie chorób, uważać z dawkami

Zioła asystenci: trujące, ale trochę pomagają

INDIE

 Ayurveda system medycyny indyjskiej; VI w p.n.e.

GRECJA I RZYM

 Corpus Hippocraticum (V w. p.n.e.) 300 leków

 De Medicina Libri Octo
 De Materia Medica (50-70 n.e.): Dioskumides, diakodon: uspokajający syrop z maku,

 Galen: ojciec farmacji. Działanie leku zależy od jego podania.
 Mitrydates: król Pontu, bał się otrucia. Mitrydatyzm: stopniowe uodpornianie się na coraz większe

dawki trucizn. MitrydatL odtrutka.

 Teriak: odtrutka silniejsza od mitrydatu. Na polecenia Nerona, 89 składników m.in. sproszkowane

żmije Viper, opium.

 Driakiew w Polsce (XVII w.) czosnek, na ukąszenie jadowitych zwierząt.

Lucjusz Korneliusz Sulla wydał prawo, które zakazywało handlu truciznami.

Alchemia: Egipt, Chiny, od VIII w. po całej Europie. Co dała alchemia? Syntezy, reakcje, destylację,
ekstrakcję, krystalizację, sprzęty laboratoryjne, substancje chemiczne.

ŚREDNIOWIECZE

 Geber (721-815): koncepcja związku chemicznego, termin „alkalia”, wynalazca.
 Avicenna: Canon medicinae,

 Rhazes: pierwszy szpital w Bagdadzie
 Europa: Hildegarda z Bringen: święta, Physica; Causase et Curne

 Albert Wielki: arsen 1250 r.
 Antidotaria: lekospisy, Herbarze: zielniki,

 Bezoar: traktowany jako odtrutka, niestrawione resztki jedzenia od przeżuwaczy np. krowy.

RENESANS

 Paracelsus: własne doświadczenia podstawą wiedzy! Choroba przez czynniki zewnętrzne. Każda

rzecz jest trucizną-> dawka o tym decyduje. DAWKA CZYNI TRUCIZNĘ. Miał rozbudowane ego, bo

krytykował wszystkich lekarzy.

 Jatrochemia (XVI-XVII) najważniejsze dla funkcjonowania organizmu są zachodzące przemiany

chemiczne. Choroba to naruszenie równowagi tych przemian.

 Prawo Boyle’a

SZALEŃSTWO TRUCIA



Rodzina Borgiów: La Cantarelle



K. Medycjeska (1519-1589): królowa Francji, katoliczka.



Giulia Tofana-> Adua tofana (arszenik)

REWOLUCJA PRZEMYSŁOWA



1805: izolacja morfiny z opium



1809 nikotyna z tytoniu



1813 Traktat o truciznach



1830 szaleństwa eterowe



1842 znieczulenie eterem przez dentystę (E.Clark)



1846 amputacja znieczulenie eterem, Liston- „najszerszy nóż na West Endzie”



1855 izolacja kokainy

WIEK XX

1. I wojna: chlor, iperyt, fosgen działają na układ oddechowy, gaz musztardowy na skórę
2. 1925 protokół genewski (wtedy 38 dziś 138 Państw)

3. 1935 Włochy używają gazu musztardowego w Abisynii
4. 1938-1941Japonia przeciw Chinom

5. Gerhard Schrader: 1936 tabun (?), 1938 sarin: bardzo toksyczne, działają na układ nerwowy.
6. 1938-1943 A. Hofmann LSD (dietyloamid kwasu lizergowego)

7. 1939 Muller- owadobójcze własności DDT. 1941 dwie niezależne grupy badaczy udowodniły, że jest

szkodliwy również dla ludzi.

8. II wojna światowa i cyklon B (wynalazca żydowskiego pochodzenia – Haber).

NIEBEZPIECZEŃSTWA

 1950: Minamata, Japonia. Metylortęć
 1960 Europa Zachodnia, talidomid: stosowany przez kobiety w ciąży na uspokojenie. Wiele wad

rozwojowych. W USA Francis Kelsey (FDA) nie zaakceptowała leku i tym samym uratowała USA
od talidomidu.

 1962 „Silent spring” książka E. Carson: skutki DDT dla środowiska. Efekt: wycofanie DDT.

Populacja ptaków drastycznie spadła.

 71-72 Irak, 40 000 osób zatruło się ziarnem impregnowanym fungicydem z rtęcią.
 Lata 70 XX wieku Bagladesz. Zatruta woda Arsenem-> chroniczne objawy 75 mln ludzi! Przez

ONZ, bo budowali studnie głębinowe…

 1976 Włochy, katastrofa w fabryce Seveso. 37 000 osób zostało skażonych. Produkowano tam

defolianty.

 1984 Indie, Bophal. Toksyczna chmura: 30 000 zginęło, dusili się we śnie.

ELEKTROWANIE ATOMOWE (mało wypadków jak na 70 lat funkcjonowania)

 1979 Three Mile Island

 1986 Czarnobyl
 2011 Fukushima

ROZWÓJ TOKSYKOLOGII

 1978: Polskie Towarzystwo Toksykologii

 1980 rozwój technik analitycznych

Wykład 2, 25.02.

Toksyny grzybów

DL

50

– łac. Dosis lethalis

LD

50

– ang. Lethal dose

Dawka powodująca śmierć 50% badanych/ testowanych zwierząt. Podawana w mg/kg masy ciała.

Wprowadzenie do mykologii: Grzyby nie są roślinami!

 Workowce – wytwarzają miseczki, np. trufle, smardze
 Podstawczaki – kapelusz

To grzybnia jest „ciałem” grzyba (w glebie).
Niektóre grzyby nie tworzą owocników, rozmnażanie bezpłciowe

Ekologia grzybów:

 Patogeny roślin i zwierząt (i ludzi)

 Saprotrofy – odżywianie poprzez rozkładanie materii organicznej
 Symbionty roślin (mikoryza, porosty) i zwierząt. Mikoryzy - związki grzybów z korzeniami roślin

 Endofity roślin – rosną wewnątrz tkanek roślinnych; związki symbiotyczne

Metabolizm pierwotny – przemiany związków chemicznych niezbędnych do funkcjonowania komórki i
organizmu

Metabolizm wtórny - przemiany związków chemicznych o roli na ogół niewyjaśnionej, ale nie niezbędnych
dla funkcjonowania komórki i organizmu

Zatrucia grzybami:

 W Polsce corocznie 500-1000 przypadków (70% dorośli, 30% dzieci do 14 r.)
 W Europie Zachodniej 50-100 przypadków śmiertelnych - w Europie i Ameryce Północnej łącznie -

100-200

 Szacunki globalnej liczby gatunków trujących wahają się od 50 do 200

Podział zatruć grzybami ze względu na objawy:

1.cytotoksyczne (hepatotokstyczne)
1a.cytotoksyczne (nefrotoksyczne)

2.działające toksycznie na OUN
3.blokujące metabolizm alkoholu etylowego

4.wykazujące działanie muskarynowe
5.wykazujące działanie atropinopodobne

6.wykazujące działanie halucynogenne
7.powodujące objawy gastroenterotoksyczne

Cytotoksyczne (hepatotokstyczne)

Fallotoksyny, Wirotoksyny-nie wchłaniane do przewodu pokarmowego, uczestniczą w zatruciu w
znikomnym stopniu.

Amatoksyny: amanityny:alfa,beta,gamma.

 Termostabilne : wytrzymują smażenie, suszenie, zamrażanie.
 Inhibują polimerazę II RNA – blokada syntezy białek i w konsekwencji nekroza komórek.

 Uszkadzanie przede wszystkim komórki wątroby oraz przewodu pokarmowego.
 LD

50

– 0,1-0,3 mg/kg masy ciała.

 Muchomory (amanita), hełmówki (galerina), czubajeczki (lepiota)


Muchomor sromotnikowy (Amanita phalloides)

Odpowiedzialny za 95% zatruć grzybami. Dużo przypadków śmiertelnych. Białe blaszki, nieruchomy
pierścień, bulwa. 1 owocnik wystarczy (50g) do 24h brak objawów – faza utajenia. 6-24h nudności,

wymioty, biegunka. 24-72h – pozorna poprawa, silne uszkodzenie nerek i wątroby. 4-9 dni transplantacja
wątroby lub zgon



Hełmówka obrzeżona (Galerina marginata)



Muchomor wiosenny (Amanita verna)



Czubajeczka brązowoczerwonawa – podobna do kani

Cytotoksyczne (nefrotoksyczne)
Trudne do rozpoznania.

Np. zasłonak rudy

Orellanina: termostabilna, wysokie powinowactwo do kanalików nerkowych. Pierwszy raport S. Grzymała –

102 przypadki śmiertelne. LD

50

dla myszy – 33mg/kg. Dla ludzi 100-200g grzyba

Zatrucie: Faza utajenia 2-4 aż do 14 dni! Słabe objawy zatrucia żołądkowego. Po tej fazie ostra
niewydolność nerkowa, w ciężkich przypadkach śmierć po 2-3 miesiącach. Często konieczna transplantacja.

Działające toksycznie na OUN

Gyromitryna – ulega w żołądku hydrolizie do hydrazyn. Drażniące na przewód pokarmowy,
drgawkotwórcze.

Piestrzenica kasztanowata (Gyromina esculenta-oznacza jadalna/smaczna). Mocno pofałdowany.
Kontrowersje, porządne gotowanie i suszenie pozbawia trucizny (?). Cięższe zatrucia doprowadzają do

śpiączki i uszkodzenia wątroby, śmiertelność 2-10 %

Wykazujące działanie muskarynowe
Objawy: 30-120 min od spożycia, osłabienie, ślinotok, łzawienie, pocenie się, nudności, wymioty. Obniżenie

akcji serca w cięższych przypadkach.
Grzyby zawierające muskarynę: strzępiaki (np. ceglasty) i lejkówki (np. jadowita).

Blokujące metabolizm alkoholu etylowego

Czernidłak pospolity (Coprinus atramentarius) – jest jadalny, ale nie wolno go łączyć z alkoholem. Jeśli się
to zrobi 15min-2h, trwa przez 48-72h : ból głowy, zaczerwienienie twarzy, wymioty, plalpitacje serca,

metaliczny posmak w ustach, bóle klatki piersiowej, przyspieszenie akcji serca.
Trogia venenata (nie występuje w Polsce): w ciągu 30 lat 260 przypadków śmiertelnych w Chinach. Nowe

toksyny (niezwykłe aminokwasy)

Mikotoksyny

(opisane 300-400) toksyny wytwarzane przez grzyby – stadia bezpłciowe. Aflatoksyny,

ochratotoksyny, trichoteceny, zearalenon, patulina.

Buławinka czerwona – występuje w zbożu

Ergotamina: wzrost napięcia mięśni gładkich (zwłaszcza macicy) oraz efekt sympatykolityczny (wzmożone

napięcie części współczulnej autonomicznego układu nerwowego). Wykorzystywane do LSD.
Ergotyzm – ciemne kończyny, zamieranie z powodu nie dopływania krwi, mumifikacja, odpadanie kończyn.

Święty Antoni – chroni przed ergotyzmem

Porosty



Letharia vulpina, jaskrota lisia – tradycyjnie używana w Europie Płn. Do trucia lisów i wilków. Kwas

wulpinowy – trujący dla mięsożerców (i roślinożerców?), także dla owadów i mięczaków (ale nie dla
królików czy myszy)



Choroba alergiczna skóry – np. wśród drwali w Ameryce, opylenie odnóżkami



Czasami w Am. Północnej wapiti (jelenie) żerują na porostach na nizinach, przez śniegi. – kwas

salazynowy w Xanthoparamelia chlorochroa. Giną od tego.

Mykotoksyny jako broń (?)
„Żółty deszcz” stosowany przez Sowietów np. Kambodży, Laosie. Objawy: dreszcze, bóle oczu, uszkodzenia

skóry, sepsa, wymioty, krwawa biegunka, u niektórych śmierć. Wykryto T-2 i inne, które wskazują na użycie
broni biologicznej.

Wykład 3, 4.03.

Trucizny

Trucizna jest to substancja, która po wchłonięciu do organizmu lub wytworzona w organizmie powoduje

zaburzenie jego funkcji lub śmierć.

Każda substancja obecna w środowisku w postaci stałej, ciekłej lub gazowej wywierająca szkodliwy wpływ
uchodzi za substancje skażającą otoczenie.

Substancja wywołująca efekty biologiczne lub zdrowotne, które występują podczas narażenia lub w okresie

późniejszym, a także w następnych pokoleniach.

Trucizny naturalne
Mykotoksyny

Aflatoksyny, produkowane przez większość grzybów pleśniowych
Penicylina

Działanie cytotoksyczne, halucynogenne, gastro... itp.

Żywokost lekarski, alantoina-środek na gojenie ran

Szczwół plamisty-koniina-śmiertelne porażenie ośrodka oddechowego

Ocena toksyczności:

-ilość (dawka) substancji podanej lub wchłoniętej
-drogę podawania (wdychanie, podanie doustne, na skórę, wstrzyknięcie)

-częstość podawania (jednorazowo, kilkakrotnie)
-czas potrzebny do wystąpienia zmian/efektów niekorzystnych

-zakres i stopień uszkodzenia

Narażenie (ekspozycja) jest to fizyczny kontakt żywego organizmu z czynnikiem chemicznym, fizycznym lub
biologicznym, wyrażony stężeniem lub natężeniem i czasem trwania.

Wyrażone jako stężenie substancji w powietrzu nadz w wodzie do picia lub przez dawkę pobraną tzn. ilość
wprowadzoną do organizmu wraz z odpowiednim nośnikiem, powietrzem, wodą do picia lub żywnością.

Dawka wchłonięta-pobranie substancji chemicznej, a następnie jej wchłonięcie.

Obecność substancji chemicznej w próbkach materiału biologicznego jest bezpośrednim dowodem

narażenia.

Efekt jest to każda biologiczna zmiana w organizmie, narządzie lub tkance spowodowana lub związana z
narażeniem na substancje chemiczna

Efekt szkodliwy-nieodwracalna zmiana biologiczna pojawiającą się podczas lub po zakończeniu narażenia.

Jest to dysfunkcja, zaburzenie czynnościowe lub uszkodzenie morfologiczne. Wybieranie mniejszego zła
przez lekarzy-chemioterapia.

Zmiany niekorzystne występują, gdy wyniki pomiarów znajdują się poza zakresem wartości prawidłowych.

Zakres wartości prawidłowych, 95% populacji

Efekt krytyczny, efekt subkrytyczny.

Narząd krytyczny-narażony najbardziej na szkodliwe efekty

Dawka graniczna lub dawka progowa - ilość substancji, która wywołuje pierwsze spostrzegalne skutki

biologiczne,
Inne dawki:

-dawka lecznicza
-dawka toksyczna

-dawka śmiertelna

Zatrucie szybki rozwój szkodliwych zmian w organizmie. Zatrucie ostre na ogół objawy występują po 24h.
Duża dynamika objawów klinicznych.

Zatrucie przewlekłe-np. Długotrwałe przyjmowanie leków, narażenie na substancje np. w pracy,

zanieczyszczenie środowiska.

Synergistyczne

Antagonizm-spowolnienie działania trucizny

Zatrucia przypadkowe-farby, lakiery, środki ochrony roślin, farmaceutyki alkohol, artykuły spożywcze.

Zatrucia rozmyślne- samobójcze lub zbrodnicze np. amfetamina, opiaty w połączeniu z lekami

Wchłanianie substancji toksycznych zależy od masy cząsteczkowej, konfiguracji przestrzennej,

rozpuszczalności w lipidach, stężenia, rozdrobnienia, od wielkości powierzchni wchłaniania, ukrwienia
miejsca, w którym zachodzi absorbują.

Szybkość wchłaniania przez skore zależy od wieku, od rodzaju zużytego rozpuszczalnika.

Wchłanianie przez układ oddechowy-uzależnione od stanu skupienia, wchłanianie gazów i par na zasadzie

dyfuzji

Wchłanianie przez układ pokarmowy-przez jelita najbardziej, dostają się do krwioobiegu

Metabolizm-całość procesów określających los trucizny w organizmie. główne procesy-
wchłanianie(absorbcja), rozmieszczenie(dystrybucja)-kumulacja w tkankach, akumulują się np. w tkankach

tłuszczowych, przemiany biochemiczne (biotransformacja)

Metabolity
Miejsce oddziaływania toksycznego-konkretne działanie substancji Na organizm na zasadzie

biochemicznych reakcji

Miejsce metabolizowania - enzymy, prowadzenie do detoksykacji

Miejsce odkładania - trucizna w formie biernej (nie działa na organizm)

Wchłanianie trucizny:
Wchłanianie do krwi-> wiązanie się z białkami krwi

Trucizna niezwiązana lub związana.

Wykład 4, 11.03.

Mikotoksyny i substancje psychoaktywne grzybów.

Mikotoksyny wtórne grzybów mikroskopijnych o działaniu toksycznym dla człowieka i zwierząt.
Znanych ok. 300-400 mikotoksyn

Wydzielane do środowiska życia grzyba

Najwazniejsze mikotoksyny w produktach żywnościowych i paszowych
Aflatoksyny

Ochratoksyny
Fumonizyny

Trichoteceny
Zea..

Aflatoksyny: aspergillus

Najważniejsze mikotoksyny w żywności, wiemy od nich od 50 lat, wielka Brytania 1960 ponad 100 000
indyków zdechło z niewyjaśnionych przyczyn - brazylijska maczka z orzeszków ziemnych. 1963 ustalono

strukturę aflatoksyny
Aflatoksyhy B1,B2,G1,G2

B1 najsilniejszy znany naturalny karcynogen w stosunku do wątroby
Orzeszki ziemne, ziarno kukurydzy, nasiona bawełny i orzechy (olej)

Aflatoksyny M1 i M2 w mleku.

1974 Indie - zanieczyszczoną kukurydza, 100 osób zmarło
2004 Kenia tez kukurydza.

Rocznie w Indonezji umiera ok 22 000 osób

Kwashiorkor-niedożywienie jedna z głównych przyczyn śmierci małych dzieci w Afryce północnej.

Skorelowany z chronicznym zatruciem aflatoksynami.

Ochratoksyny
Nie ma zbyt wielu konkretów. Wyizolowano z aspergillus ochraceus-kropidlak. Natomiast w klimacie

umiarkowanym pędzlak-penicilum.
Ziarna zbóż

Dzialanie nefrotoksyczne - uszkadza wszystkie rodzaje tkanek nerek

Działanie immunosupresyjne, genotoksyczne, karcynogenne u myszy i szczurów. Powoduje nowotwory

nerek u ludzi działanie karcynogenne

Fumonizyny
Bananowa kształt. Głownie kukurydza.

B1 najbardziej toksyczna
Analogi sfingozyn-ważnych składników błon komórkowych

Najbardziej niebezpieczne dla koni-uszkodzenie istoty białej mózgu

U ludzi rak przełyku i choroby związane z anomaliamj rozwojowych płodu (w układzie nerwowym) - Meksyk

Trichotecen: produkowane przez fusarium spp

Deoksyniwalenol(DON)
Niwalenol(NIV)

Hamowanie śnieżynki syntezy białek. NIV bardziej toksyczny ale rzadsze i produkowany w mniejszych

ilościach don - zwany womitoksyna
Najbardziej szkodliwe dla trzody chlewnej - brak apetytu, zwracanie zanieczyszczonego pokarmu,

wycieńczenie i śmierć, immunosupresja.

Toksyna T-2
Najsilniejsza ze wszystkich. Niszczy krwinki i szpik. Prawdopodobnie odpowiedzialna za tzw. toksyczną

białaczkę pokarmowa która zabiła setki ludzi w ZSRR zaraz po zakończeniu II wojny światowej
Obecnie znaczenie raczej historyczne

Zearalenon (zen)

Produkowany przez fusarium spp.
Posiada właściwości estrogeniczne

Bezpłodność w zwierząt (głownie trzoda chlewna)
Feminizacja i bezpłodność samców troszczy chlewnej.

Głownie kukurydza

Bulawinka czerwona (claviceps purpurea)
Pasożyt głownie żyta, ale i innych zbóż oraz traw

Tworzy w kłosach przetrwalniki, tj. Sklerocja, nazywane sporyszem
"Dziwne ziarna" czarne

Wywołuje chorobę - egotyzm, dzieli się ma 2 grupy: konwulsyjny: konwulsje, wykręcanie kończyn i ciała,

halucynacje, psychoza, mrowienie
i gangrenowy: naprzemienne uczucie gorąca i zimna w kończynach, gangrena(mokra lub

sucha),spontaniczne amputacje.

Podział ergotyzmu: na wschód od Renu przeważał ergotyzm konwulsyjny, na zachód - gangrenowy.

Sporysz w historii
Asyryjskie tabliczki 600r p n e

Święta księga Parysów

Pierwszy obrazek-17w

Ergotyzm w historii:
Wczesne średniowiecze- ponad 20 dużych epidemii

Renesans do czasów nowożytnych 65 epidemie. W Europie
W latach 30 Anglia 200 przypadków u żydowskich emigrantów

Etiopia lata 70 , 47 zgonów
2001 Etiopia 18 przypadków, co najmniej 3 zgony

Święty Antoni, ze świętym ogniem

Wiedźmy i sporysz zaczęło się w Salem. 3 dziewczyny oskarżone o czarny. "Witch cake" ze sporyszem.

Norwegia Finnmark, 92 wyroki śmiertelne, umiejętność czarowanie nabyta przez zjedzenie wypiciu czegoś z
czymś czarnym na dnie.

Sporysz i medycyna

Pierwsze 16 wiek 3 sklerocja dla ułatwienia porodu
Jako proszek narodzin, John Stearns

Przyspieszanie porodu

Hamowanie krwotoku poporodowego

Dr Hosack proszek śmierci
19 w- Lata 50 XX wieku pomaga na migreny

Alkaloidy w sporyszu

Wszystkie są pochodnymi kwasu lizergowego: podobne do hormonów (serotonina, dopamina)
Ergotamina zwężanie mięśni gładkich,

Ergometryna.... To co wyżej
Ergokryptyna-hamowanie laktacji

LSD -działanie halucynogenne

Albert Hofmann i nowa era

1918 August stół izolacja ergotaminy (pierwszy czysty alkaloid sporyszu)

synteza LSD-25 A. Hoffman 1938 r
1943 A. Hoffman ponowna synteza i przypadkowa intoksykacja LSD

Bicycle Day

1943 Hoffman celowo zażywa 0,25 mg LSD

Zatrucia grzybów...ciąg dalszy.

Grupa 5: Wykazujące działanie atropinopodobne
Muchomor czerwony

Muchomor plamisty
Grzyby mikoryzowe, związane najczęściej z brzozą i świerkiem

Wywołują czasami : Syndrom pantherina

Kwasn ibotenowy
Muscimol-działanie halucynogenne

Rozpuszczalnej w wodzie
Przekraczają barierę krew-mózg

Muscimol wydalane z moczem prawie niezmieniony

Dzieci są bardziej wrażliwe. Drżenie, drgawek, pobudzenie, śpiączka. Dorośli: osłabienie, zmęczenie,
przypomina upojenie alkoholowe, zawroty głowy, zaburzenia równowagi, dezorientacja, nadwrażliwość na

bodźce, halucynacje wzrokowe, huśtawki nastrojów, senność, głęboki sen. wyzdrowienie po 24 h

Powodują uszkodzenia mózgu . W zwierząt na pewno (?)

Berserkerzy-wojownicy, podobno jedli muchomory-raczej ściema.

Szamanizm syberyjski
Syberia zachodnia -ostiacy i wogulowie

Syberia wschodnią-czukcze i koriacy

Muchomor czerwony zażywany dla ułatwienia transu i kontaktu z duchami. Muchomora prowadzą do
zmarłych i ułatwiają spotkanie z przodkami. Muchomor nie jest obiektem czci

Muchomor i syberyjskie libacje

Źródła z 19 wieku

Kulka z 1,2 owocników lub wywar z owocników

Niczego nie wylewać
Recyrkulacja wśród uczestników imprezy

Działa do 5-7 destylacji.
Pili mocz

Grupa 6: Grzyby o działaniu halucynogennym

Główne rodzaje lysiczka, kolpaczek, lysak-nie sorsosuawa, stozkoglowka. Nie wszystkie gatunki w rodzaju są
halucynogenne

Saprotrofy rosną na nawożonych łąkach, skrajach pół, pastwiskach, często na nawozie, inne w lasach, na

ściółce, lysaki na drewnie

Phiocybe semi..

Albert Hoffman. Znowu
1955 Meksyk, Robert Gordon Wasson, ceremonia grzybowa. Przeczytał jego artykuł

1956-1957 grzyby wysłane do Sandoz w celu izolacji aktywnych substancji
1958 A. Hoffmann izoluje psylocybinę i psylocynę-budowa podobna do hormonu serotoniny, ok 100 razy

mniej aktywne niż LSD

Objawy po 20 min, trwają 4-6 h

Poszerzenie źrenice,
Brak kontroli nad ruchem

Pobudzenie
Rozluźnienie

Nudności
Zawroty głowy

Halucynacje wzrokowe, barwy, geometria
Wzrasta ciśnienie

Święte grzyby Azteków:
Teonanacatl boskie grzyby, grzyby bogów

Doniesieniajuż w 16 wieku imprezy u arystokracji azteckiej
Spożywanie grzybów podczas koronacji montezumy

Stan oaxaca Meksyk

Maria Sabina słynna uzdrowiciela z mazatekow, używała grzybów a także syntetycznych

Plaskowyz tassili pd.algieria

Mushroom stones-500-100 pne Ameryka środkowa, Majowie
Nie wiadomo ?

Bazylika w Akwilei północne Włochy mozaika na posadzce. Muchomor cesarski, przysmak

Harvard,2 ziomkw.

Grupowa terapia 32 więźniów podawano im psylocybine do zmniejszenia aspołecznych zachowań.

March chapel experiment

Wielki piątek, psylocybinę podana połowie. Pogłębia religijne doznania. Kaplica na uniwersytecie

bostońskim

Nie ma przypadków śmiertelnych psylocybiny
możliwe zastosowanie w terapii chórów nerwowych, uzależnienia od alkoholu. Jako antydepresant la

chorych na nowotwory.

Na każdego działa to inaczej.
Nie robiono badań na niestabilnych emocjonalnie

Set and setting
Flashback-nawroty objawów bez zażywania

Przypadki samobójstw

Wykład 5, 18.03.

Bezkręgowce

Toksyny zwierzęce:

1.jady - aktywna iniekcja (wyjątki)- zdobywanie pokarmu, obrona czynna
2.trucizny - uszkodzenie, zjedzenia (wyjątki)- obrona bierna

Jad mieszanka prostych i złożonych związków aktywnych - białka (enzymy i białka nieenzymatyczne),

aminokwasy, związki wywołujące ból, czasem alkaloidy

Podział toksyn zwierzęcych:
Neurotoksyny - działające na układ nerwowy, paraliż

Hemotoksyny - zaburzają proces krzepnięcia krwi, uszkadzając ściany naczyń krwionośnych, niszczą
czerwone krwinki

Miotoksyny- oddziałują na mięśnie, wywołują skurcze
Kardiotoksyny- zaburzają prace serca

Nefrotoksyny- oddziałują na nerki oraz komórki nerek, zaburzają ich funkcje
Nekrotoksyny- wywołują obumierania tkanek

Wstrząs anafilaktyczny - nagła i ciężka w przebiegu reakcja alergiczna (lub nie) w odpowiedzi na ponowne

(lub pierwsze) pojawienie się antygenu (substancji uczulającej). Reakcja może być niewspółmierna do
czynnika wywołującego(jedno ukąszenie, użądlenie), ma charakter ogólnoustrojowy i może doprowadzić do

śmierci. Czas wystąpienia w minutach.

Surowice - "dojenie" zwierzęcia jadowitego, rozcieńczony jad wstrzykiwany zwierzętom, zachodzi reakcja
odpornościowa, z produkcja specyficznych przeciwciał, pobiera się krew i oczyszcza ja, tak aby zostały nam

przeciwciała.
Surowiec mono i poliwalentne-działa na kilka rodzajów

Przegląd bezkręgowce jadowitych i trujących:

Gąbki - ciało pokryte śluzowatą substancja, zawierająca krinotoksyny, zranienie o szkielet wewnętrzny

-krzemionkowe spikule, odczyn miejscowy-ból, swędzenie, poparzenie, ma drugi dzień sztywność, ból,
opuchnięcie, trwa parę tygodni lub miesięcy, schodzi skóra

Szkarłupnie

Jeżowce: niewiele jest jadowitych. Hemotoksyny i neurotoksyny, gruczoły jadowe pedicellarie, ból,
zakażenie rany

rozgwiazdy: korona cierniowa-niszczy rafy koralowe, plaga. Kolce pokryte tkanka wydzielnicza,

hemotoksyny, miotoksyny. Natychmiastowa reakcja, ból, opuchnięcie, mija po 2 dniach. Czasami niedowład,

deformacje stawów, uklutych palców.
Strzykwy: ogórek morski. Jadalne po wypatroszeniu i wysuszeniu. Gruczoły wydzielają holoturyne, potrafi

rzygac przed sobą

Wieloszczety: łamliwe, ostre i często zębate szczeciny na ciele, niektóre wydzielają neurotoksyny, objawy
miejscowe,

Mięczaki: gromada: brzuchonogi i głowonogi

Stożek-ślimak. "grupy pokarmowe"- rybożerne, robakożerne, slimakożerne. Mają ząb - harpun -aparat
jadowy. Potężne neurotoksyny, miotoksyny. Potrafi zabić w kilka minut, nie wszystkie przypadki kończą się

śmiercią. Brak antidotum. Ocean indyjski, Pacyfik, wybrzeża Australii.

Terebra- tez ślimak. Również posiadają aparat jadowy.

Głowonogi: ośmiornice - trzy gatunki jadowite. Błękitne, ocean indyjski i zachodni Pacyfik. Narząd raniący-
rogowy dziób. Gruczoły ślinowe wydzielają jad, potężna neurotoksyny, makulotoksyna, ukąszenie często

bezbolesne, paraliż i śmierć w ciągu kilkunastu minut. Brak antidotum.

Parzydełkowce, aparat jadowy-nematocysty
Meduzy-"osy morskie" najbardziej jadowite zwierze świata, głównie okolice Australii, ale i Azja pd.

Wschodnia.,dzwon do 30 m (niewiele) hemotoksyny, kardiotoksyny, miotoksyny, neurotoksyny,
nekrotoksyny, potrafi zabić w kilka minut. Jest surowica. -chironex fleckeri

Syndrom Irukandji

Mniejsze meduzy. 5-30 min po oparzenia rozwijają się objawy układowe: silny ból mięśni klatki i pleców,
pocenie się, ból głowy, gorączka, zaburzenia pracy serca i oddychania.

Nosić ocet ze sobą na plaże.

Żeglarz portugalski-kolonia stułbioplawow. Do 30m. Potężna hemotoksyna, neurotoksyny, kardiotoksyny.

Ból może się przenieść na cale ciało.

Gonionemus vertens-z morza japońskiego, na całym świecie, ból, objawy miejscowe, także halucynacje jak
po LSD.

Ukwiały : neurotoksyny i hemotoksyny.

Stawonogi: pajęczaki, wije, owady

Skorpiony: buthidae - najliczniejsza rodzinna, najbardziej niebezpieczna. Rozmiar nie ma znaczenia. Aparat

jadowy.
Działanie jadu skorpionów:

Efekt miejscowy: ból, zaczerwienienie, obrzęk
Efekt układowe: ból całego ciała, gorączka, pocenie się, odrętwienie twarzy, języka, wzrost tętnią, bóle

klatki piersiowej.

Androctonus crassicauda- bliski wschód - Irak Izrael Turcja. Najbardziej jadowity skorpion świata. Czarny.

Czerwony-bliski wschód + Afryka północna.

Skorpiony nie są agresywne, unikają ludzi.

Pająki: stara grupa. Ptasznik-gatunek z nowego świata na ogół łagodne. Jad wywołuje efekt miejscowy, ból.
Ptasznik starego świata bardziej niebezpieczne, maja silniejszy jad i bywają komplikacje po ukąszeniu.

Miotacze-włoski na odwłoku, którymi miotają. Podrażnienie i wysypka, kłopoty jeśli dostaną się do oczu

Atrax robustus

Najbardziej niebezpieczny pająk w Australii
Samce bardziej agresywne i maja silniejszy jad. Śmierć poprzez paraliż. Czasami nie wywołują żadnych

objawów. Jest surowica.
Krewniacy:

Pustelnik-USA, malutkie, jad jest nektotoksyczny i hemotoksyczny, rana długo się goi, powiększa się.

Czarne wdowy: nie są agresywne, malutkie, jad neurotoksyczny. 3/4 przypadków-objawy miejscowe.

Surowica.

Wałęsak brazylijski-Ameryka południowa i środkowa, są spore i bardzo agresywne, wędrowne. Silna
neurotoksyna. Pocenie się, priapizm - erekcja, skurcze mięśni, spowolnienie pracy serca, obrzęk płuc,

śmierć. Jest surowica.

Lycosa-tarantula. Jad hemotoksyczny. Rzadko martwica, najczęściej ból, obrzęk.

U nas:
Korczak zbrojny: nie robi sieci, mieszka w kokonach w liściach, ma szczękoczułki

Sieciarz jaskiniowy:

Biczykoodwłokowce - 84% kwas octowy.

Wije
Dwuparce-krocionogi. Nie ma co się bać, chyba ze się zje. Odbarwienia skory.

Pareczniki- wszystkie są jadowite. U nas wuj drewniak. Bolesne, nie powodują śmierci.
Skolopendry- wypadki śmiertelne. Bardzo agresywne i szybkie.

Owady:

Chrząszcze: mucha hiszpańska, kusak zarlinek - substancja toksyczna wewnątrz organizmu.

Kantarydyna-zapalenie dróg moczowych, bolesne pęcherze na skórze, przedawkowanie doprowadza do
śmierci, jaka afrodyzjak

Pederyna- jeśli dostanie się do oka - duży problem.

Błonkówki:
Szerszenie i osy-żądło wielokrotnego użytku, możliwe alergie.

Szerszeń azjatycki- największy szerszeń świata, jad zawiera neurotoksyny.
Pszczoły miodne- żądło zębate, pozostaje w ranie i pompuje jad.

Europejska pszczoła nie wywołuje strachu
Afrykańska/zafrykanizowana pszczoła miodna- mocno agresywne, atakują dużymi rojami.

Mrówki

Mrówki ogniste-bardzo agresywne, użądlenie bolesne
Żniwiarki-bardziej agresywne niż te poprzednie i maja mocniejszy jad

Mrówki postrzałową- am południowa, ból który trwa parę godzin. Wykorzystywana w rytuałach

inicjacyjnych u Indian satere-mawe

Skala bólu według Justina O. Schmidta

Motyle:
Gąsienice- są pokryte włoskami. Drażnią, niektóre wydzielają jad.

Lonomia -am. południowa, najbardziej niebezpieczne, objawy miejscowe inoosyeoujace objawy systemowe

Pluskwiaki: nie są uważane za jadowite. Ale ślina zawiera substancje toksyczne i wywołujące ból.
Zagadki, płoszczyca, topielnica, pluskolec

Pluskwiaki w torturach: Buchara, Uzbekistan. Wrzucali ludzi do dołów z robakami.

Pszczoły w walce z wrogiem. Majowie-manekiny z pszczołami,

Buszmeni i zatrute strzały, larwa na strzale.

Wykład 6, 25.03.

Metabolity wtórne

-związki organiczne, które nie są potrzebne do wzrostu rośliny. Nie wiadomo do czego służą, występują w

niektórych częściach roślin.
-najczęściej trujące są młode części roślin, kwiaty, nasiona, organy przetrwalne

-służą roślinom jako obrona przed szkodnikami i roślinożercami

Zaburzenia:
-trawienia

-motoryczne
-pracy mięśni

-oddychania
-funkcjonowania układu nerwowego

-płodności
-uszkodzenia skóry i narządów wewnętrznych

-reakcje autoimmunologiczne

Od czego zależy „siła” trucizny:

9. Budowa chemiczna

10. Ilość i czas, w jakim roślina została zjedzona

11. Części rośliny, które zostały zjedzone

12. Stadium rozwojowe rośliny

13. Warunki środowiska, w których rosła roślina

14. Gatunek zwierzęcia

15. Wiek, rozmiar, płeć i ogólna kondycja zwierzęcia

ZIEMNIAK

 Zawiera trujące alkaloidy – solaninę i chakoninę

 Owoce zawierają 10-20 razy więcej solaniny niż bulwy

 Dopuszczalna zawartość solaniny to 20mg/100g

 Dla człowieka śmiertelna jest jednorazowa dawka 2,5g solaniny (ok 12,5kg ziemniaków „w

normie”)

ZAWARTOŚĆ SOLANINY
Zwykła bulwa 12-20mg/100g

Zielona bulwa 250-280mg/100g
Skórka zielonej bulwy 1500-2200mg/100g

Liście 30-1000mg/100g
Pędy wyrastające z bulwy 2000-4000mg/100g

POMIDOR

 Zwiera tomatynę i solaninę, również w zielonych owocach, chociaż w niewielkich ilościach

ZAWARTOŚĆ SOLANINY
Zielony owoc 162mg/100g

Czerwony owoc

0mg/100g

Kwiat 48mg/100g

Liście 18mg/100g
Łodyga15mg/100g

Korzenie śladowe ilości

RABARBAR

 Roślina zawiera ok 1% kwasu szczawiowego

 Kwas szczawiowy wiąże ze sobą wapń, zakłóca równowagę jonową w komórkach jelit i powoduje

rozwolnienie

 Może doprowadzić do niskiej zawartości wapnia w organizmie

NERKOWIEC

 „orzechy” nerkowca są jadalne

 Łupina nasienna zawiera związek indukujący reakcję autoimmunologiczną

 Możliwe jest oparzenie skóry

GROSZEK SIEWNY

 Nie mylić z grochem

 Odporny na suszę

 Spożywany przez długi czas może doprowadzić do latyryzmu

 Choroba pojawiała się głównie w okresach nieurodzaju i wojen

 Obecnie występuje w biednych krajach np. Bangladeszu, Etiopii

 Objawy: trudności z chodzeniem, słabość nóg, skurcze

 Latyryzm znany był już przez Sokratesa

FASOLA

 Zawiera fitohemaglutyninę – białko powodujące zlepianie się czerwonych krwinek

 Powoduje silne mdłości, po których występują gwałtowne torsje, biegunka, ból brzucha

 Po 3-4h następuje poprawa zdrowia

MIGDAŁY

 Słodkie

 Gorzkie

Nasiona odmiany gorzkiej zawierają duże ilości amygdaliny glikozydu uwalniającego cyjanowowdór.

AMYGDALINA: jabłka, wiśnie, śliwki, brzoskwinie (PESTKI)

MANIOK

 Zastępuje ziemniaki w krajach równikowych

 Zawiera linamarin – glikozyd cyjanogenny, który uwalnia cyjanowodór po uszkodzeniu komórek

rośliny

 Niezbędne jest właściwe przygotowanie, by uniknąć zatrucia

 Konzo –upośledzenie umysłowe, brak koordynacji ruchów, paraliż nóg

TOJAD

 Zawiera alkonitynę oraz inne alkaloidy

 Jedna z najsilniej trujących roślin na świecie – dawka śmiertelna dla zwierząt 0,02-0,05 mg/kg masy

ciała ok. 2g świeżej rośliny

 Wchłania się przez skórę i błony śluzowe

 Poraża układ nerwowy

ZIMOWIT JESIENNY

 Kwitnie jesienią, owoce dojrzewają wiosną

 Zawiera trujące alkaloidy, w tym kolchicynę

 Zatrucie:

1. Wymioty, mdłości -> 2-6h od spożycia

2. Niewydolność wielonarządowa: dysfunkcja wątroby, nerek, trzustki, płuc, łysienie, sepsa,

śpiączka -> 24-72h od spożycia

3. Zdrowienie, występuje około 10 dnia od spożycia

NAPARSTNICA

 Wszystkie części rośliny są trujące, nawet po wysuszeniu

 Zawiera ponad 30 trujących związków, w tym digitalinę – glikozyd nasercowy

 Dla ludzi śmiertelne przy 1-2g suchych liści

 Od 1785 roku stosowana do produkcji leków nasercowych

KONWALIA MAJOWA

 Zawiera przynajmniej 15 alkaloidów nasercowych – konwalatoksyna

 Trująca jest cała roślina

CIEMĘŻYCA

 Zawiera liczne alkaloidy, które działają na układ krążenia, nerwowy i trawienny

 Główny alkaloid to weratyna

 Niebezpieczna w sianie – 200g ciemężycy zabija konia

KĄKOL POLNY

 Chwast upraw zbożowych

 Trujące są nasiona, które zmielone mogą stać się składnikiem mąki

 Objawy po spożyciu 3-4 nasion

KULCZYBA WRONIE OKO

 Występuje w tropikalnych rejonach Azji i Australii

 Zawiera strychninę, najwięcej w nasionach

 Zakłóca komunikację układu nerwowego z mięśniami, powoduje skurcze i śmierć przez uduszenie

 Używana jako trutka na szczury

 Kiedyś używana jako środek dopingowy

RĄCZNIK POSPOLITY

 Trzecia najbardziej trująca roślina na świecie

 Trująca jest rycyna – białko niszczące rybosomy

 Przy wdychaniu śmiertelna jest dawka 1mg, przy podaniu dożylnym 0,5g

 Śmierć następuje po kilku dniach od zatrucia – objawy mało specyficzne

 Brak antidotum

 Z nasion wytwarza się olej rycynowy

POKRZYK WILCZA JAGODA

 Cała roślina jest trująca

 Zawiera atropinę i hioscyjaminę

 Poraża układ nerwowy, może wywołać halucynacje

 Dawniej używana do rozszerzania źrenic

CERBERA ZŁOCISTA (Azja, drzewo samobójców)

 Zatrzymuje akcję serca

 Zawiera trujący glikozyd nasercowy – cerberynę, zwłaszcza w nasionach

 W Indiach często używana do popełniania samobójstw

WYKŁAD 7 1.04.2014
Rośliny psychoaktywne
substancja psychoaktywna- substancja chemiczna oddziałująca na układ nerwowy bezpośrednio wpływając
na funkcje mózgu
metabolity wtórne- organiczne związki chemiczne, które nie są bezpośrednio potrzebne do wzrostu i
...rośliny ??

klasyfikacja używek pobudzających i odurzających:
stymulanty
depresanty
psychodeliki
Uzależnienia:
psychiczne- silna potrzeba o charakterze przymusu, stałego wykonywania jakiejś czynności lub zażywania
jakiejś substancji, której nie spełnienie nie prowadzi do poważnych fizjologicznych następstw
fizyczne- jak nie zażyjemy to będą efekty fizjologiczne np. ból

Zwierzęta tez zażywają używki, przykłady:
pszczoły żywiące się sfermentowanym nektarem mają problemy z koncentracją, takie pszczoły nie są
wpuszczane do ula, inne pszczoły ich nie wpuszczają
inny przykład – jaguar i ayahuasca- jaguary jedzą liście pnącza ayahuasca, później będące pod wpływem
narkotyku

Skąd zwierzęta wiedzą, że coś jest narkotykiem?
Może dlatego, że próbują i później jak wiedzą że działa to jedzą
kocimiętka- działa na koty- ok 60% kotów jest na nią wrażliwe, roślina wytwarza nepetalakton, który jest
kocim feromonem.

Ostrołódka i traganek- niektóre gatunki zawieraj a swainsolininę- toksyczny alkaloid. Na początku zwierzęta
jej unikają bo nie pachanie i jest niesmaczna. Ale jak jest tylko to i spróbują to już wpadają w nałóg, ciągle
jej wyszukują

Mandragora- uważana za roślinę magiczną od najdawniejszych czasów, zawiera trujące alkaloidy:
skopolaminę, hioscyjaminę, ponoć spożycie owoców powoduje erotyczne wizje, lek przeciwbólowy, sposób
na bezsenność, wg czarownic można po niej latać
jest też wierzenie, ze korzeń ma postać człowieka, że podczas wyrywania krzyczy do tego stopnia, że może
zabić albo skrzywdzić, powinien ją wyrwać więc pies wtedy człowiek przeżyje ale pies umiera, ludzie bali się
wyrywać dlatego były drogie, były też podróbki, uważano, że są pod szubienicami- tam gdzie krew i nasienie
skazańca

Sałata jadowita- spokrewniona z nasza sałatą ale nie jest jadalna, zaschnięty sok mleczny(lactuarium)
używany był jako zamiennik opium, choć o znacznie mniejszym działaniu

Bagno zwyczajne- występuje na bagnach, w lasach z kwaśną glebą, ma charakterystyczny zapach, który
może doprowadzić do zaburzeń świadomości, używana do fałszowania piwa, (jak ktoś przedobrzył do
można było zabić), używane jako środek na mole domowe, intensywny zapach

Borówka bagienna- borówka pijanica- jak się zje dużo to działanie podobne takich jak po spożyciu alkoholu

Miód pontyjski - zawiera toksyny pochodzące przede wszystkim z kwiatów azalii, zatrucia występują
głównie w regionie Morza Czarnego, zaburzenia świadomości, zawroty głowy, rzadko są śmiertelne,
wymioty, osłabienie

Betel- czwarta najczęściej używana używka na świecie! jest żuty ale nie połykany, składa się z: liści pieprzu
żuwnego, nasiona palmy, mleko wapienne i dodatków, barwi zęby na czarno a ślinę na czerwono, może
uzależniać psychicznie, działa pobudzająco, poprawia nastrój, zwiększa ryzyko zachorowań na nowotwory
jamy ustnej i też średnio estetycznie wygląda buzia ale sama używka nie jest szkodliwa

Ayahuasca - od tysięcy lat używana w Amazonii, daje mocne halucynacje, poczucia opuszczania własnego
ciała i oglądania świata z innego miejsca, tradycyjne używana przez szamanów: diagnozowanie i leczenie
chorób, przeprowadzanie przyszłości, jak się przedawkuje to niemiłe doznania, z ayahuasca związane są
religie- Ruch religijny Santo Daime, mają rytuał religijny jakieś tam tańce, śpiewy a potem spożywa się
ayahuascę

Konopie- pochodzi z Azji Centralnej, stosowana do produkcji włókien, tkanin, liny statków, różne formy
roślin, są kopnie siewne, indyjskie, dzikie choć możliwe ze stanowią jeden gatunek, uważana za roślinę
magiczną i leczniczą

Marihuana- wysuszone kwiatostany żeńskie konopi, popularna tam gdzie jest zakaźne zażywanie alkoholu
czyli w krajach muzułmankach, daje uczucie relaksu, gastrofaza, percepcję czasu, ale jak ktoś jest w stresie
to mogą to spotęgować a jak ktoś się dobrze czuje to może czuć się jeszcze lepiej,
z konopiami związany też ruch Rastafari- ruch religijny, głoszą równość wszystkich ludzi, pacyfizm, miłość,
rozprowadzony przez muzykę reggae i Boba Marleya, ruch często kojarzony z rytuałem palenia marihuany
zagrożenia związane z marihuaną- uzależnienia psychiczne, może powodować myśli samobójcze i zespół a
motywacyjny przy przedawkowaniu, thc -druga najczęstsza substancja we krwi kierowców którzy
spowodowali wypadek, argumenty zwolenników np. inne używki są bardziej szkodliwe, uważa się że ludzie
po niej się są ani groźni ani agresywni itp.
Z konopi wytwarza się także haszysz- haszysz składa się z żywicy konopi, używka popularna na Bliskim
Wschodzie, używana do palenia razem z tytoniem lub doustnie

Krasnodrzew pospolity- liście zawierają kokainę, żucie liści zmieszanych z wapnem zwiększa wytrzymałość
fizyczną itp., wytwarza ie tzn crack czyli krystaliczna postać kokainy
kokaina 2 nałogi:
kokaizm- uzależnienie od żucia liści koki
kokainizm- uzależnienie od zażywania czystej koki,
działanie koki:
silna euforia, pobudzenie ruchowe i seksualne, zwiększone wiary we własne siły, szybko wytwarza się
uzależnienie fizyczne i psychiczne, kiedyś coca-cola zawierała kokainę,

Stanisław Witkiewicz pseudonim literacki WITKACY malarz, pisarz, dramaturg, po kokainie malował i pisał,

że np. jest fajne ale jak faza minie to jest bardzo niemiłe uczucie

Bylica piołun- główny składnik absyntu, absynt zawiera ok. 60-80% etanolu, recepte absyntu opracowano w
Szwajcarii

Tytoń szlachetny- używany prze Indian jako tabaka, pierwsza publikacja na temat szkodliwości tytoniu-
>1604
głównym składnikiem tytoniu jest nikotyna-> w małych dawkach powoduje stymulująco, poprawia ciśnienie
krwi, działa uspokajająco, w dużych dawkach powoduje zaburzenia percepcji itp. oczywiście palenie rąk itp.,
popularność palenia rośnie w krajach rozwijających się, z nikotyną związana historia zabójstwa Gustawa
Fougniesa->1850

Bieluń- ok 20 gatunków, w PL najbardziej znany bieluń dziędzierzawa, najbardziej trujące są nasiona,
powoduje omamy, halucynacje wzrokowe, na forach są info jak używać bielunia, można robić głupie rzeczy,
otruć się, jedni są szczęśliwi po tym , inni biegają nago, inni maja depresję

Mak lekarski-używany od starożytności jako środek przeciwbólowy i uspokajający, z maku sporządza się
opium, popularne użycie maku w celach medycznych,

Opium- wysuszony sok mleczny z młodych makówek, używany do palenia, powoduje stany euforii,
zrelaksowania, działa znieczulająco, osłabia stres, uzależnia fizycznie i psychicznie, bardzo popularna
uprawa w Afganistanie. W opium znajduje się morfina

Morfina- jest w opium. Działa przeciwbólowo. Z morfiny wytwarzana heroina

Kodeina- alkoloid wyizolowany z opium, tez uzależnia psychicznie fizycznie euforia, relaksacja, zmniejszenie
wrażliwości na ból, doustnie

Domowe sposoby uzyskania narkotyku z maku- wywar ze słomy makowej, kompot ->polska heroina, wywar
ze słomy makowej poddany obróbce chemicznej, przyjmowany dożylnie

Od starożytności makówki używane do uspokajania dzieci.
Wojny opiumowe->przyczyna to handel opium, pierwsza woja-> Brytyjczycy zdobyli monopol na handel
opium do Chin, za herbatę dostawali opium więc Chińczycy byli niezadowoleni 1839rok, druga woja też coś
o handlu opium w Chinach

Pejotl- kaktus wysterczający na kamienistych pustyniach Meksyku i pd USA, zjedzenie nadziemnej części- 1
zadowolenie, 2 faza człowiek się uspokaja, zdolny do przemyśleń
Po pejotlu jakieś wizje, wyraźne halucynacje, Witkacy mówił, że wizje są bardzo przyjemne, że spuchnięcie
czasu

Meskalina-> alkaliod wywołujący silne halucynacje, meskalina jest w kaktusach, nie powoduje uzależnienia
fizycznego, jak się to często spożywa to nie ma się wizji, więc nie da się uzależnić
Native American Church- w czasie rytuału zażywa się pejotl w celu osiągnięcia doznań, rytuały odbywają się
rzadko ponieważ przy zbyt częstym zażyciu używka przestaje działać

San Pedro-> kaktus jest cięty na plasterki, też zawiera meskalinę, można go kupić na rynku, działanie
psychoaktywne silne ale tylko jak rzadko tak jak pejotl

Szałwia wieszcza->wywołuje halucynacje z wychodzeniem z ciała i zaginanie czasoprzestrzeni

Wykład 8, 8.04.

Wykład 9, 15.04.

„Toksyny bakterii”

 Antoni van Leeuwenhoek – holenderski handlowiec i przyrodnik. Skonstruował mikroskopy. (1667-

1683) – atlas drobnoustrojów w tym bakterii – narodziny mikrobiologii.

 Koncepcja miazmatów, czyli jak błędne założenia mogą prowadzić do słusznych działań. Higiena nie

była najmocniejszą stroną szpitali z początku 19w. Często obok otwartych okien sal operacyjnych

obecne były drewniane toalety. Ich usunięcie ograniczyło przypadki zakażań pooperacyjnych.

Szpital położniczy w Wiedniu otworzono w 1784r., w XIX w. przyjmowano 8000 kobiet rocznie.

Pracował w nim m.in. Ignacy Filip Semmelweis.
Początkowo śmiertelność – 1%. Po otwarciu w 1822 katedry anatomii – 5%. W 1940 podzielono szpital

na dwa oddziały: 1. Kształcenie lekarzy, 2. Kształcenie położnych.
W roku 1847 umarł profesor medycyny sądowej w Wiedniu, Jakob Kolletschka, który został ukłuty

skalpelem przez studenta użytym wcześniej do sekcji zwłok. Semmelweis wydedukował, że przyczyną
gorączki połogowej są badania anatomiczne zwłok – zalecił odkażanie rąk podchlorynem wapnia przed

badaniem kobiet – śmiertelność spadła do 1%. Mimo to środowisko naukowe nie zaakceptowało jego
koncepcji, dopiero w 1879 r. L.Pasteur w Akademii Nauk przerwał debatę – przyczyną gorączki

połogowej jest personel medyczny przenoszący bakterie. (Streptococcus)
Badania Kocha pod koniec 19 w. wykazały jednoznacznie, że przyczyną wielu chorób są bakterie.

Streptococcus Pyogenes – paciorkowiec ropotwórczy:
Gram dodatni tlenowiec (względny beztlenowiec) wrażliwy na wszelkiego rodzaju środki dezynfekujące.

Wywołuje m.in.:
Anginę, szkarlatynę, gorączkę reumatoidalną.

Superantygen : białka wydzielane przez bakterie.

Makrofagi: fagocytoza, synteza różnych związków chemicznych biorących udział w procesach

immunologicznych, także prezentacji genów.

Limfocyty Th – regulują odpowiedź immunologiczną.

Kompleks głównej zdolności tkankowej MHCII uczestniczy w prezentacji fagocytowanych

fragmentów bakterii.
Bez superantygenu pobudzone zostaje 0,01% limfocytów Th. Z superantygenem pobudzonych zostaje 5-

25% limfocytów Th.
Pobudzone limfocyty wydzielają cytokininy:

 IL-2 wiążące we krwi – gorączka, mdłości i inne
 IFNY aktywuje makrofagi, kaskada reakcji – stan zapalny, produkcja przeciwciał, uszkodzenie tkanek,

śmierć przeciążonych limfocytów T

 Uogólniony szok toksyczny

Na domiar złego S.pyogenes wytwarza streptolizynę O. To białka polimeryzujące w błonie komórkowej
(wiąże się z cholesterolem), np. erytrocytów, powodując tworzenie kanałów, napływ wody, wyciek

składników komórki i jej śmierć.

 Staphylococcus aureus (Gronkowiec złocisty) działa podobnie, wytwarza alfa-toksynę (pory w

błonie), a także superantygen – Zespół Wstrząsu Toksycznego (1978).

 Jak można podzielić toksyny bakteryjne? (Np. ze względu na miejsce działania względem komórek

ofiary)

Grupa I – Toksyny działają na zewnątrz komórek ofiary: Superantygen, Streptolizyna O, alfa-toksyna,

LPS-liposacharydy
Grupa II – Toksyny penetrują do wnętrza komórek: toksyny typu A-B takie jak toksyna błotnicza, tężyca

Grupa III - Dzięki aparatowi sekrecji IV toksyny są wstrzyknięte do komórek, np. toksyny wytwarzane
przez Legionella pneumophila, Bordetella pertissis.


Ze wzgleu na atakowane tkanki:
Neurotoksyny

Leukotoksyny
Hepatotoksyny

Enterotoksyny
Verotoksyny

Kardiotoksyny



Ze względu na organizm wytwarzający:
Toksyna tężcowa

Toksyna wąglika
Toksyna błotnicza

SLT – Shiga like toxin
CL – toksyna cholery



Ze względu na mechanizm biochemiczny działania (aktywność enzymatyczną) lub inne cechy
HST – toksyna stabilna termicznie E.coli

Cyklaza adenylowa bakterii krztuśca
Lecytynaza



Ze względu na charakter wydzielania
Exotoksyny – wydzielane na zewnątrz komówki, np. superantygen

Endotoksyny – stanowią część komórek bakterii i nie są aktywnie wydzielane do przestrzeni
pozakomórkowej

 Endotoksyny – stanowią część komórek bakterii i nie są aktywnie wydzielane do przestrzeni

pozakomórkowej, np. kwas lipoteichojowy lub LPS (właściwie jesteśmy nimi podtruwani ciągle !! )

LPS – liposacharydy, jedna z głównych przyczyn szoku septycznego!!

Endotoksyny odkryte w ścianach komórek gram-ujemnych przez Richarda Pfeiffera pod koniec XIX

wieku.
Westphal i wsp. 1952 r. – wyizolował i oczyścił bezbiałkowy LPS

LPS powszechną toksyną bakterii gram ujemnych.
LD

50

myszy – wynosi aż 200-400 mikrogram i jest to trucizna 10 milionów razy słabsza od jadu

kiełbasianego.

Kiedy LPS jest groźny? Kiedy jest go bardzo dużo.
LPS jest jedną z przyczyn zespołu ogólnoustrojowej reakcji zapalnej (SIRS), który w skrajnych

przypadkach może powodować zespół szoku septycznego. Może on wystąpić przy posocznicy – czyli
ogólnemu zakażeniu różnorodnymi szczepami bakterii (np. E.coli)

Śmiertelność przy ciężkiej sepsie: 20-50%
Co roku w Europie i USA umiera z tego powodu ok 200tys. ludzi.

Mechanizm:
Przy wysokiej liczbie bakterii ich rozpad powoduje uwolnienie dużej ilości LPS. LPS jest wzorcową

endotoksyną – łączą się w organizmie z białkiem wiążącym LPS - tak stworzony kompleks aktywuje
makrofagi, komórki dendrytyczne i neutrofile.

Objawy szoku septycznego:



Temperatura >38 lub <36



Tachykardia >90 uderzeń na minutę



Spadek ciśnienia tętniczego (wydzielanie tlenku azotu -> rozszerzenie naczyń)



Częstość oddechów >20/min



Zwiększona liczba krwinek białych



Skóra gorąca, zaczerwieniona



Skąpomocz, zakrzepica



Ostatecznie uszkodzenia wielonarządowe, śmierć

Działanie LPS może spotęgować się po podaniu antybiotyku.

Np. przy zakażeniu krętkiem białym po podaniu penicyliny – odczyn Łukaszewicza-Herxmeimera-Jarisha
 Toksyny grupy II (wnikające do komórek) – najbardziej typowe są toksyny AB.

Toksyny AB są pierwszymi toksynami zbadanymi na poziomie molekularnym.


Podjednostka B łączy się z receptorami na komórkach docelowych



Internalizacja komórki



Oddzielona podjednostka A (na ogół o aktywności enzymatycznej) w cytoplazmie, która zmienia

metabolizm zaatakowanej komórki

Corynebacterium diphtheriae (Maczugowiec błonicy) – gram dodatnie, tlenowe, nieruchliwe.
W 1884 r. pierwszy wyhodował C.d. i przetestował postulatami Kocha dowodząc, że jest przyczyna

błonicy
Friedrich August Johannes Leoffler.

16. Atakuje gardło i górne drogi oddechowe
17. Powoduje powstanie charakterystycznej biało-szarej pseudobłony zbudowanej z bakterii, komórek

zapalnych i fibryny

Bakteria wytwarza i wydziela toksynę DT, podjednostka B łączy się z receptorami HB-EGF (czynnika wzrostu

jako naskórka wiążącego heparynę) na powierzchni komórek – jest ich szczególnie dużo na komórkach
mięśnia sercowego i komórkach nerwowych !!! –

w komórce podjednostka A powoduje ADP-rybozylację białka EF-2 (czynnika elongacji 2) -> Zatrzymanie
syntezy białek. Wystarczy jedna cząsteczka DT aby zabić komórkę !!!

W 1920s, 100 000 – 200 000 przypadków błonicy rocznie w USA, 13 000 – 15 000 chorych umierało.
Szczepienia – toxoid zdezaktywowana toksyna DT w triwalentnej DTaP (krztusiec, tężec, błonica)

Szczepienia rozpoczęto w latach 20tych. Zaszczepieni są nosicielami, ale nie rozwija się błona ani inne
symptomy. Pod koniec lat 90. Śmiertelność spadła do zera!!!

Nie wszystkie maczugowce błonicy wytwarzają toksynę – tylko te zainfekowane wirusem (bakteriofagiem),
który potrafi je kodować. Ale te nie wytwarzające toksyny, też kolonizują gardło. Infekcja fagiem

maczugowców nosicieli niezaszczepionych może być tragiczna w skutkach.

 Jad kiełbasiany – AB neurotoksyna, toksyna Clostridium botulinum

To semiobligatoryjnie beztlenowe laseczki tworzące przetrwalniki (endospory),
Występują w glebie i osadach beztlenowych, w warunkach tlenowych giną,

Źródłem zakażeń są przetrwalniki.
3 typy zakażeń: zakażenie produktami spożywczymi, botulinum dziecięcy, wynikający z przedostania się

przetrwalników. Za każdym razem toksyna trafia do krwioobiegu i atakuje neurony.

Stężenie spor w miodzie: zwykle ok. 7/25g
Botulizm dziecięcy (na ogół poniżej 1 roku życia) – spory rozwijają się w beztlenowych warunkach w

przewodzie pokarmowym (okrężnicy) nie posiadającym wystarczającej, własnej, „przyjaznej flory
bakteryjnej”. Zdarza się że ok 3% takiecho chorego dziecka, stanowi w przyszłości Clostridium.

Jest 8 stereotypów neurotoksyny jadu kiełbasianego BoNT (serotyp H odkryty niedawno)
Mechanizm działania:

Toksyna działa na poziomie połączenia komórki nerwowej i mięśnia blokując skurcz mięśni. Składa się z
łańcucha ciężkiego (Hc-B) i lekkiego (Lc-A), Hc przyłącza się do receptora na komórce nerwowej,

następuje endocytoza kompleksu.

Po zmianie pH łańcuch lekki jest uwalniany do cytoplazmy, gdzie tnie białka SNAR odpowiedzialne za

fuzje błony z pęcherzykami zawierającymi acetylocholinę – neuroprzekaźnik uwalniany z neuronu w celu
pobudzenia mięśnia do skurczu.

Objawy drogi pokarmowej pojawiają się po 4-36h:
Mdłości, wymioty, ból głowy, podwójne widzenie, niewyraźna mowa, wiotkość mięśni, paraliż, przy

dużych dawkach śmierć przez uduszenie z powoduzatrzymania funkcji mięśni oddechowych.
Skuteczność antytoksyny, tylko wtedy, gdy podana zostanie wcześnie, po reakcji toksyny z neuronami

jest za późno. Wtedy mechaniczna wentylacja może uratować życie. Toksyna na szczęście nie niszczy
nerwów.

Są też inne pozytywne możliwości stosowania:
Leczenie zeza, nadmierna potliwość, bolesne skurcze mięśni, nadaktywność pęcherza moczowego,

„upiększanie twarzy” = botox.
 Tężec

Clostridium tetani – inna toksyna, odwrotny efekt działania, zbliżony mechanizm toksylacji.
Wytwarzana jest przez krewniaka laseczki jadu kiełbasianego – laseczkę tężca. To także bakteria

beztlenowa występująca powszechnie w glebie, wytwarzająca przetrwalniki.

Objawy:

Głębokie zranienie – przetrwalniki rozwijają się w ranie w warunkach beztlenowych
Po kilku dniach – miesiącach pierwsze objawy – skurcze mięśni

Potem skurcze mięśni twarzy, szczękościsk, skurcz mięśni mimicznych (sardoniczny uśmiech)
Skurcze dużej grupy mięśni karku i tułowia, niemożność oddychania

Tężec jest stosunkowo rzadką chorobą, jednak owianą złą sławą. Śmiertelność w przeszłośći 68 …
Toksyna tężcowa to też toksyna SB, której mechanizm działania jest prawie identyczny jak toksyny

C.botulinum – inne jest miejsce dziaania – działa na poziomie centralnego układu nerwowego.
Etapy:

W nekrotycznej ranie kiełkują przetrwalniki, wnikają do neuronów motorycznych i wciąż połączona
toksyna AB jest transportowana wstecznie aksonem do rdzenia kręgowego

Toksyna jest wydzielana do przestrzeni synaptycznej pomiędzy neuronem ruchowym a innym neuronem
który ma za zadanie hamowanie aktywności neuronu ruchowego.

Neuroprzekaźniki hamujące nie są wydzielane – ciągła aktywność neuronu, niekontrolowany
skurcz mięśni.

Zapiski medyczne sprzed 2000lat pozwalają poznać objawy tężca jednak dopiero w 1884 r. Arthur Nicolaier,
urodzony w Koźlu.

W 1920 Gaston Ramon dezaktywował toksynę tężcową formaliną. W czasie II Wojny Światowej szczepiono
nią żołnierzy. Podobnie Gaston Ramon uzyskał toxoid błotniczy.

 Po co bakterie produkują toksyny?
Daje im to możliwość inwazji, zajęcia nowych środowisk.

Zyskanie żelaza(Z krwi), Clostridium – brak sensownego wyjaśnienia bo nie ma korzyści z naszego
zatrucia. (w przypadku zatruwania innych organizmow –np. ryb, bezkregowcow – powodują ich śmierć,

one się rozkładają, wzbogacają atmosferę w tlen itd.)
 Podsumowanie

 Toksyny bakteryjne są pierwszymi z odkrytych czynników wirulencji
 Odpowiadają za wiele symptomów chorobowych, np. biegunka w czasie cholery

 Stanowią poważne zagrożenie w kontekście bioterroryzmu (toksyny wąglika czy jad kiełbasiany)
 Potencjalna broń biologiczna

 Kosztowały życie wielu istnień
 Są podstawą wielu szczepionek – wiele żyć uratowało

 Potencjalnie stanowią broń w walce z chorobami nowotworowymi, np. toksyna błonicza lub

działająca podobnie toksyna ExoA

 Pomagają w odkrywaniu mechanizmów działania komórek eukariotycznych, np. transport

toksyny tężca wzdłuż mikrotubul aksonów ruchowych, aktywność enzymatyczna np. cyklazy
adenylowej wytwarzanej przez bakterie krztuśca

Wykład 10, 29.04.

Kręgowce jadowite i trujące.

Ryby:

• Skrzydlice: Skorpenowate, ognice.10 gatunków, indo-pacyfik. Także wschodnie wybrzeże USA aż do

Meksyku. Jad hemotoksyczny, kardiotoksyczny, neurotoksyczny. Jad termolabilny - gorąca woda
pomaga. 13 kolców jadowych na grzbiecie.

• Skorpeny: Skorpenowate. 63 gatunki, ciepłe i umiarkowane wody Atlantyku, Pacyfiku, morze Śródziemne.

Jad hemotoksyczny, kardiotoksyczny. Jad termolabilny, kamuflują sie na dnie w koralowcach, kolce

równowagę i pokryte tkanka wydzielnicza.

• Szkaradnice: szkaradnicowate, 5 gatunków, trudno zauważalne, najsilniejsze toksyny:

neukro,kardio,mio,hemo. Najniebezpieczniejsza jadowite ryba świata. Jad termolabilny.
Zaawansowany aparat jadowy.

• Ostrosze/trachiny: ostroszowate, 7 gatunków, jad hemotoksyczny, jad termolabilny, trudno je zauważyć.

Na płytkach wodach.

• Plotosus lineatus, sumokształtne, jak są małe to pływają w szkółkach, do 0,3 m długości, kolce na płetwie

grzbietowej i piersiowych.

• Arius wielki:sumokształtne, indo-Pacyfik i morze czerwone. Jad hemotoksyczny,
• Ogończowate, ponad 70 gatunków, tropikalne i ciepłe umiarkowane wody Atlantyku i Pacyfiku.

Ząbkowate kolce jadowy na ogonie. Jad hemotoksyczny i nektotoksyczny. Machają ogonem i
uderzają.

• Płaszczki słodkowodne: tropiki Ameryki południowej, tylko rzeki uchodzące do atlantyku, 24 gatunki,

kolec jadowy na ogonie. Steve Irwin.

• Fugu: rozdymkowate ponad 120 gatunków. Tetrodotoksyna potężna neurotoksyna. Po raz pierwszy

wyizolowano z jajników, zawarta w wątrobie, oczach, skórze. Znane wypadki śmiertelne. Drętwieje

język.

Płazy

1. Drzewołazy
• Drzewołazy, kolorowe żaby, prawdopodobnie toksyny pochodzą z pokarmu.

• Liściołazy: 5 gatunków, batrachotoksyny, prekursory z pokarmu.
• Liściołaz straszliwy: zatruwa się nimi strzały Indianie Embera

1. Ropuchy
• Ropuchowate, toksyny w gruczołach przyusznych. Wytwarzają bufogeniny- silne kardiotoksyny

• Atelopusy, bo zjada robaki.
• Ropucha aga, teksas Argentyna, Filipiny, Hawaje, Floryda, Australia. Nawet do 25 cm. Bardzo silny jad w

gruczołach.

• Colorado river toad: pustynia sonora, największa ropucha w USA, zawiera bardzo dużo toksyny, palenie

jej jadu - halucynacje.

• Mantelle - wyglądają jak Drzewołazy. Madagaskar. Wytwarzają silnie trujące alkaloidy.

• Salamandra plamista: Europa zachodnia, południową, Turcja. Wydziela silny jad. Może wystrzykiwać jad z

gruczołów grzbietowych.

• Pacyfotryton szorstki (traszka): Ameryka północna, najbardziej toksyczną z traszek.

• Japońska traczka ognistobrzucha: wyspy Japonii. W gruczołach skórnych.

Jaszczurki

• Helodermy:1. Arizońska: aktywna bardziej w nocy 2. Meksykańska: aktywna i w dzień i w nocy. Parzyste

gruczoły jadowe w żuchwie. Brak surowicy. Mocno łapią zębami, trudno się uwolnić. Często obracają

się na plecy aby jad lepiej spływał.

• Waran z komodo: 5 wysp w Indonezji. Bogata flora bakteryjna w pysku. Posiada gruczoły jadowe. Jad

powoduje szok, obniżenie ciśnienia krwi, krwawienie, skurcze mięśni gładkich.

• Waran szary, pustynny

• Waran kolorowy: Australia

Węże:

Parzyste gruczoły jadowe w górnej szczęce.
Zęby gladkozebne - ukąszenie bezpieczne.

Tyłozębne - jak dotrze tylnymi zębami to zle
Przodozębne - bardzo niebezpieczne

Kanałozębne - najbardziej zaawansowany aparat jadowy.

• Zaskroniec tygrysi: połozowate, Azja wschodnia, jad hemotoksyczny, 2 przypadki śmiertelne w Japonii.

Tyłozębne:

• Dysfolid, boomslang, wąż nadrzewny, aktywny w dzień, silne hemotoksyny, jak jest nadęty to uciekać,

poluje na kameleony-dobry wzrok

• Thelotornis, nadrzewny, podobny jak ten poprzedni

• Malpolon: na terenach straconych turystycznie: półwysep iberyjski. Naziemny. Nie jest zbyt groźny dla

człowieka.

• Boiga mangrowa: Indonezja, Indie, Azja południowa. Nocny, nadrzewny, potrafią dziabnac z zaskoczenia.

Przodozębne:
Zdradnicowate

• Węże koralowe (zdradnicowate), aktywne nocą, USA, naziemne, do 1,5 metra, kolorowe czerwono, biało,

niebieskie.

• Koralówka arlekin
• Mamby: 4 gatunki, Afryka, aktywne w dzień, bardzo szybkie, agresywne

• Mamba czarna: bardzo długi, osiąga 20 km/h , śmierć po 7-15 godzinach
• Kobra egipska: dosyć agresywna, być może : wąż Kleopatry, aktywny w dzień i w nocy

• Kobra przylądkowa: bardzo agresywna, żółta
• Kobra indyjska: najbardziej znana, spora, dużo jadu, ma narysowane "okulary"

• Kobra królewska: największa ze wszystkich do 5,8 m długości, największy jadowity wąż świata, zęby

jadowe ponad1cm. Samice bronią gniazd.

• Kobry plujące: Afryka, kobra czarnoszyja, plująca, mozambijska
• Krajty: krajta zoltopregą/niemrawiec: w nocy agresywny, śmierć po 6-23 h. Problem w Azji południowo

wschodniej.

• Tajpany - Australia i Papua nowa Gwinea

• Wąż tygrysi: Australia i Tasmania, aktywny nocą,
• Brown snakes: Australia i nową Gwinea, aktywne w dzień

• Zdradnica śmiercionośna: Australia, Nowa Gwinea, aktywna nocą, jad neurotoksyczny.
• Węże morskie: odżywiają się rybami, wiec maja potężny jad. Produkowana jest surowica.

• Grzbietopręg jadowity: ocean indyjski, agresywny, powoduje najwięcej ukąszeń ze wszystkich węży

wodnych.

Kanałozębne:

• Żararaki (grzechotnikowate), straszne rany!
• Bothrops asper: nocna, naziemna, nerwowa i szybka.

• Żararaka pospolita: Ameryka południowa (Brazylia, Paragwaj)
• Zararaka urutu Ameryka południowa

• Zararaka schlegela
• Groźnica niema największy wąż jadowity Ameryki południowej. Jest to rzadki wąż.

• Grzechotnikiem: 30 gatunków
• Grzechotnik diamentowy,

• Grzechotnik neotropikalny, agresywny,
• Grzechotnik teksaski: USA i północny Meksyk

• Mokasyn miedzioglowy
• Mokasyn błotny

• Trwożnice-piękne, niegroźne ukąszenia
• Trwoznica habu: Japonia, bardzo agresywny.

• Żmija gabońska: agrykansrodkowa i południowa, mocno się maskuje, żeby jadowe do 5 cm długości.
• Żmija sykliwa, tereny pustynne

• Żmija łańcuszkowa, Pakistan, Indie, agresywna
• Żmija palestyńska: agresywna, dużo jadu, Liban, Izrael, Palestyna

• Żmija rogata, też uważany za węża Kleopatry. Nie ma tak dużo przypadków śmiertelnych. Często zakopują

się w piasku,

• Gałęznice : najpiękniejsze żmije
• Efy: głownie nocne, agresywne, bez surowicy - pewna śmierć.

• Żmija lewantyńska, duży wąż, północną Afryka,
• Żmiją nosoroga- Europa południowa, najjadowitsza żmija w Europie

• Żmija zygzakowata, u nas, Francja, Europa środkowa, niezbyt groźna.

Czego nie robić: nacinać, wypalać, wysysać, stosować krioterapii, zakładać opaski uciskowej
Co robić: zachować spokój, zachować lub zidentyfikować węża, żadnych gwałtownych ruchów,

ukończona kończynami unieruchomiony i mieszczona poniżej poziomu serca, szpital i surowica-
szybko.

Ptaki:

Nowa Gwinea, 5 gatunków. Pióra mięśnie zawierają batrachotoksyne. Możliwe ze odżywiają się
chrząszczami.

Ssaki:

Almiki, owadożerne - duże, do 20 cm
Rzęsorki-owadożerne, do 10 cm, ślina zawiera toksyny,

Dziobak australijski-Australia i Tasmania, samce maja ostrogi na tylnych łapach - kolce połączone
gruczołem jadowym.

Daleka północ i dalekie południe - bezpiecznie. Irlandia, Islandia, nowa Zelandia

Wykład 11, 6.05.

Broń chemiczna

Przed I Wojną Światową

3. Zasłony dymne i trujące opary
*Indianie Taino na Hispanioli obrzucają Hiszpanów naczyniami z gorącym popiołem i papryczką chilli

*Szwedzi – zasłony dymne podczas przekraczania Dźwiny w 1701r.
4. Środki zapalające – współczesny napal

*ogień grecki – mieszaniny smoły, siarki, żywicy, nafty lub ropy, tlenku wapnia i saletry. Kallinikos

VIIw n.e.
5. Pociski chemiczne

*Leonardo da Vinci – projekt moździerza do miotania pocisków wypełnionych sproszkowaną siarką,
saletrą i czymś jeszcze

*wojna 30-letnia (1618-1648) – pociski zapalające, zadymiające (siarka, łój, kalafonia, terpentyna,
saletra, antyman)

*oblężenie Sewastopola (1854)
-Lyon Playfair proponuje użycie pocisków wypełnionych cyjankiem kakodylu

*wojna secesyjna (1861-1865) propozycje:
-pociski z chlorem

-rozpylenie chloroformu
-H2SO4 zmieszany z HCl

- szklane granaty z kakodylem
- siarkowe naboje do walki w tunelach

Konwencje Haskie 1899 i 1907 – zakaz używania niebezpiecznych środków chemicznych podczas

konfliktów zbrojnych

I Wojna Światowa

Pierwsi broni chemicznej użyli Francuzi - sierpień 1914 – granaty z gazem łzawiącym (bromooctan
etylu)

NIEMCY

Fritz Haber, laureat Nobla – katalityczna synteza amoniaku
27.10.1914 Veuve – Chapelle – Niemcy wystrzeliwują 3tys pocisków z chlorosiarczanem dianizydyny

na oddziały brytyjskie i indyjskie
Walter Nernst, Nobel 1920

31.01.1915 Bolimów – Niemcy wystrzeliwują 18tys udoskonalonych pocisków z bromkiem ksylilu na
oddziały Rosjan – niska skuteczność -> „łagodny” środek (gaz drażniący/łzawiący) i za zimno

(substancja nie paruje)
F. Haber – użycie cylindrów z chorem (śmiertelny, łatwo paruje, nietrwały)

10.04.1915 – Ypres, rozmieszczono 1600 dużych i 4130 małych cylindrów z chlorem, w sumie 168
ton chloru

22.04.1915 – korzystna pogoda, przeprowadzono atak gazowy, 5tys ofiar

Klara Immerwahr (1870-1915)
*pierwsza kobieta, która zrobiła doktorat na Uniwersytecie we Wrocławiu

*od 1901 żona Habera
*02.05.1915 – samobójstwo służbowym pistoletem Habera

Maj 1915 – Bolimów, 12tys cylindrów, 263 tony chloru

Pierwszy atak – 6tys ofiar po stronie rosyjskiej, kolejne – 25tys

Haber:

 1917 – drugie małżeństwo

 Lata 20-ste – Zyklon B, gaz na bazie cyjanku, insektycyd
 1933 – emigracja

 1934 – śmierć
 II WŚ – Zyklon B wykorzystywany w komorach gazowych (1,2mln ofiar)

 1946 – Herman, syn Fritza i Klary popełnia samobójstwo w USA

Październik 1915 – Remis największy niemiecki atak gazowy – 550 ton chloru

24.09.1915 – Loos, Brytyjczycy rozpylają 150 ton chloru, ale był zmienny wiatr i za małe stężenie

Victor Grinard, Nobel 1912 – synteza złożonych związków organicznych

Fosgen:

 Bezbarwny, 18 razy silniejszy od chloru
 Zapach wilgotnego siana

 Leki i łatwo się rozwiewa, więc mieszany z chlorem
 Objawy po 24-72h

 W układzie oddechowym powstaje CO2 i woda

 Stosowany w bitwach pod Sommą (lipiec – listopad 1916) i pod Verdun (luty – grudzień

1916)

„aby utrzymać się w tym samym miejscu trzeba biec ile sił”

Maj 1916 – difosgen, niszczy filtry w maskach gazowych
12.07.1917 – Ypres, gaz musztardowy (iperyt)

Iperyt:

 Żółto-brązowy, zapach czosnku, chrzanu
 Rozpuszcza się w tłuszczach, natychmiast wchłaniany przez skórę

 Objawy występują z opóźnieniem
 Trwały w środowisku

 Efekty mutagenne i rakotwórcze
 „Król gazów bojowych”

Lata 20te i 30te – międzywojenne

*wojna domowa w Rosji (1917-1922)
*powstanie Berberów (1924) Francja i Hiszpania

*wojna w Abisynii (1935) Włosi, gaz musztardowy
*inwazja Japonii na Chiny – Japonia, gaz musztardowy i lewizyt

Środki neurotoksyczne (paralityczno-drgawkowe)

Gerard Schrader:



Związki fosfoorganiczne, insektycydy



1936 – bezbarwny, bezzapachowy, zaburzenia oddychania, zwężenie źrenic – TABUN



10.12.1938 – SARIN (Schrader, Ambros, Rudiger, LINde)

Środki neurotoksyczne



Zaburzają przewodnictwo nerwowe



Mięśnie stale skurczone (sztywny paraliż mięśni) – działanie muskarynowe



Antidotum np. antropina

1925 – Protokół Genewski, „ O zakazie używania na wojnie gazów duszących, trujących lub
podobnych środków bakteriologicznych”

Polska ratyfikowała go w 1928r.

II Wojna Światowa

*Niemcy wyprodukowali 78tys ton gazów bojowych w tym 12tys ton tabunu, 500kg sarinu, 2tys ton

gazu musztardowego
Fabryki w Niemczech i Polsce (Brzeg Dolny)

Soman

*1942 – Krym, ustępujący Rosjanie schronili się w jaskiniach
*1943 – wypadek w porcie Ban, Włochy (statek USA)

*Zyklon B – eksterminacja więźniów obozów koncentracyjnych

Dlaczego Hitler nie użył, w którymś tam momencie broni chemicznej - teorie

18. 1917 – przeżył atak gazowy pod Ypers, ale groził użyciem

19. Niemcy obawiali się odwetu aliantów
20. Niezgodność z koncepcją blitzkriegu

Alianci

W 1941 zainteresowali się toksycznością związków fosfoorganicznych.
W 1945 przejęli skład amunicji i poznali środki neurotoksyczne

Broń chemiczna po II Wojnie Światowej

1946 – Norymbergia, trzech członków ugrupowania Dahm Yehudi Nalam zatruwa arszenikiem chleb
dla niemieckich żołnierzy (2tys zatrutych, ale wszyscy przeżyli)

1952 – Rarajit Ghosh z Imperial Chemical Industries odkrywa wysoce toksyczny związek
fosfoorganiczny

1954 – insektycyd amiton trafia na rynek, następnie zostaje wycofany
1957 – standaryzacja syntezy związku VX (v – venomis) – bezbarwny, bezzapachowy, oleisty

1951 – USA, testy meskaliny i jej pochodnych jako środków obezwładniających
1955 – USA rozpoczyna regularne poszukiwanie środków psychoaktywnych

1959 – 1957 – wojna w Wietnamie, USA rozpyliło 45tys ton herbicydu Agent Orange, zawierającego
170kg TCDD (dioksyny)

Dodatkowo dioksyny powstawały w czasie pożarów lasu i podszycia leśnego
162 – 1967 – wojna domowa w Jemenie, wspierający rewolucjonistów Egipt używa gazów

łzawiących, gazu musztardowego
1968 – incydent w Dugway, USA. Niekontrolowany wyciek środków neurotoksycznych poza poligon

doświadczalny. 3tys martwych owiec
1969 – wypadek na Okinawie, 24 Amerykan narażonych na działania sarinu

1980 – 1988 – wojna iracko-irańska, Irak wielokrotnie używa broni chemicznej, głównie gazu
musztardowego i tabunu

1988 – wielokrotny atak gazowy na kurdyjskie miasto Halabja, 5tys zabitych, 10tys rannych
1991 – rozpoczęcie akcji Pustynna Burza

1996 – gazety donoszą o problemach zdrowotnych 60ty weteranów ( syndrom wojny w zatoce)
1991 – wysadzono zdobyte bunkry w okolicach Basry -> sarin i gaz musztardowy (w środku)

1993 – Paryż, konwencja o zakazie broni chemicznej. Zobowiązuje do udostępniania danych dot.
rozwoju rozwoju chemicznego

1995 – sekta Aum Shinko rozpyla sarin w metrze w Tokio, 13 ofiar śmiertelnych, 50 ciężko zatrutych,
1000 lekko zatrutych

2002 – atak na teatr Dubrovka, rosyjskie służby specjalne używają fenantylu do obezwładnienia
terrorystów. Około 200 z 900 zakładników zmarło na skutek działania gazu

2012 – Chauta, Syria, miasto ostrzelane pociskami z sarinem, od 281 do 1729 ofiar

W XX i XXI wieku użyto ok 70 różnych substancji jako broni chemicznej

Związki nietrwałe – lotne, gazowe, szybko tracą efektywność, szybkie opanowanie celu
Związki trwałe – nielotne, oleiste ciecze, pozostają w środowisku, wymagają odkażania,

zatrzymywanie wroga

Klasyfikacja środków chemicznych

 Duszące – blokuje transport tlenu z płuc do tkanek. Oparte na cyjankach, np. Zyklon B

 Parujące – np. gaz musztardowy
 Krztuszące – silnie podrażniające drogi oddechowe, krztuszenie, wymioty, np. chlor i fosgen

 Paralityczno – drgawkowe –działają pobudzająco lub hamująco na układ nerwowy np. sarin,

soman, vx, tabun

 Halucynogenne i usypiające. Np. LSD

Środki pomocnicze

 Lakrymotory – słabe podrażnienie oczu i układu oddechowego, gazy łzawiące

 Defolianty – usuwanie roślin, Agent Orange
 Środki zapalające – np. napalm

 Zasłony dymne

Sposoby rozprzestrzeniania się środków chemicznych

 Statystyczne, np. cylindry z chlorem

 Pociski i bomby
 Termiczne – pocisk z ładunkiem wybuchowym

 Aerodynamiczne – zrzut z samolotu

Wykład 12, 13.05.

Wykład 13, 20.05.

Toksykologia środowiska

Egzamin 27.05. 13:30 trwa 45 min. 30 pytań jednokrotnego wyboru, 4 możliwości. Jaki organizm

który cos spowodował lub produkował. Wyniki najprawdopodobniej w środę. Poprawka - tydzień
później.

Ksenobiotyk

- substancja niebędąca naturalnym składnikiem środowiska lub występująca w

ilościach większych niż naturalne. Np. plastiki lub substancje zawarte w nawozach.

• Polarność: czy chętniej rozpuszcza się w wodzie (polarna) czy w tłuszczach (niepolarna)

• Mobilność w środowisku: związki chemiczne łącza się z innymi związkami
• Trwałość w środowisku

• Zdolność do biokoncentracji i bioakumulacji: 1.im wiecej przyjmujemy z pokarmem tym wiecej sie

odkłada w jakimś narządzie 2. Zwierze ktore spozyje ksenoniotyk i zwierze go zje to to zwierze ma

wiecej ksenoniotyku.
1 i 2 cecha świadczą o tym czy ksenoniotyk jest biodostępny

Pobieranie:

 droga pokarmowa,
 wziewna,

 przez skórę

następnie ksenobiotyk ma 3 wyjścia gdzie „pójść”

Miejsce oddziaływania: wystąpienie objawów zatrucia np. komórki nerwowe LUB miejsce

metabolizownia - powstają produkty rozpadu np. wątroba . LUB miejsce magazynowania -
ksenobiotyk w stanie biernym np. tkanka tłuszczowa.

Ksenobiotyki mogą przechodzić miedzy miejscem oddziaływania, a metabolizownia... Itd,

Wydalanie:

• Z moczem

• Kałem
• Wydzielinami

Ksenobiotyki nieorganiczne METALE

 Makroelementy

 Mikroelementy
 Metale nie podstawowe

o Makro i mikro są nam potrzebne. Ale jak przekroczymy pewne stężenie to są dla nas

szkodliwe np. Sól kuchenna

o Metale nie podstawowe - nie są nam potrzebne i jak je dostaniemy to organizm od razu

gorzej funkcjonuje.

Skąd się biorą ?

• Źródła naturalne - skorupą ziemska (rudy), wiecej w pobliżu wulkanów i gorących źródeł.

• Źrodła antropogeniczne - górnictwo rud metali (zakwaszenie środowiska), przemysł metalurgiczny,

przemysł elektroniczny (półprzewodniki, żarówki, baterie i akumulatory), spalanie paliw kopalnych,

rolnictwo: nawozy, pestycydy, środki do konserwacji żywności, przemysł farbiarski, składowanie
odpadów.

Toksyczność:

• Konkurencja z jonami o takim samym ładunku. Podstawiają się np za magnez, żelazo, wapń - często

podstawia sie kadm.

• Inhibicja enzymów

• Reakcja z białkami i niszczenie błony komórkowej
• Reakcje z adp i atp - zaburzenia w produkowaniu energii w komórce

Objawy niespecyficzne:
Bóle głowy, brzucha, osłabienie, apatia, utrata apetytu, zaburzenia gastryczne, spadek libido,

problemyze snem itp

Objawy specyficzne:
Uszkodzenie wątroby, nerek, komórek nerwowych: zmiany osobowości, zanik pamięci, utrata

gęstości kości, teratogenne - prowadzą do uszkodzeń płodu

Związki metalo-organiczne - metylortec:

• Powstaje dzięki działalności bakterii - biometylacja

• Przenika przez błony komórkowe
• Ulega akumulacji w łańcuchu pokarmowym

• Neurotoksyna i teratogen

Choroba Minamata: lata 50 w Japonii

Fabryka tworzyw sztucznych. Nowe katalizatory - produkt uboczny - metylortęć. Wybuch choroby
CUN centralny układ nerwowy - utrata czucia i sprawności kończyn, zmiana wysokości

głosu,zaburzenia wzroku, słuchu, przelykania, konwulsje, śpiączka, smierć. 40 osób zachorowało, 14
zmarło. Zaobserwowano wcześniej: choroba tańczących kotów, martwe wody zatoki (bez glonów).

Zbadano zatokę i było tam tyle rtęci ze moznaby otworzyć kopalnie.

Ksenobiotyki nieorganiczne: SOLE

Zawartość 8 podstawowych jonów.

Naturalne zasolenie to skutek wymywania jonów ze skorupy ziemskiej (erozja)

Odśnieżanie dróg:

• Na świecie 60 000 000 t soli rocznie

• W Polsce 200 000 t soli rocznie
• Piasek, żwir, NaCl, MgCl2, NaCl2 (2005)

-Aniony chlorkowe są szkodliwe i żrące, łatwo przenikają do środowiska.

-Octany są dużo droższe od chlorków, ale są dobrze dla środowiska.

Skutki solenia dróg:

• Zwiększenie zasolenie wód gruntowych i gleb

• Słone aerozole, niszczenie roślin. Martwice liści.
• Nawadnianie gruntów uprawnych: woda paruje, sól zostaje. Głownie kraje z klimatem suchym

Ksenobiotyki organiczne WWA:

Wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne

Wielopierścieniowe - minimum 2 pierścienie
Węglowodory - węgiel i wodór

Aromatyczne - wspólne zdelokalizowane elektrony

Są one:

• Niepolarne

• Mają co najmniej 2 pierścienie aromatyczne
• Płaskie cząsteczki

• Najpowszechniejsze cząsteczki we wszechświecie. Podobno były niezbędne do powstania życia na ziemi.

Źródła naturalne:

• Dzielności wulkaniczna i pożary biomasy

• Synteza przez mikroorganizmy
• Procesy zachodzące w osadach

Źródła antropogeniczne:

• Spalanie paliw kopalnych: przemysł, ogrzewanie domów, transport
• Spalanie śmieci

• Produkcja smoły, węgla drzewnego, asfaltu
• Grillowanie, kawa, kakao, wędzone ryby i wędliny

Toksyczność:

Bezpośrednio lub pośrednio przyłączają się do DNA: działanie mutagenne, rakotwórcze i
teratogenne

Wykryta w 18 wieku. Percivall Pott, tak moszny u kominiarzy

W 1933 izolacja benzopirenu. Badania myszy - nowotwory indukowane smoła

Ksenobiotyki organiczne PCB

•

słabo rozpuszczalnej w wodzie, lipofilne, niewielka polarność

• Słabo reaktywują chemicznie
• Nie występują naturalnie ! Produkowane celowo!

• Trwałe w środowisku
• Słabo reaktywuje chemicznie

• Wysoka przewodność cieplna i temperatura zapłonu

Źrodła antropogeniczne:

• Chłodziwa i materiały izolacyjne - silniki, transformatory

• W gaśnicach
• Plastyfikatory: Kleje, tworzywa sztuczne

• Impregnaty
• Farby drukarskie

• Preparaty owadobójcze

Pod koniec 19 wieku pierwsza synteza - Niemcy. Wzrost produkcji wraz ze wzrostem przemysłu
elektrycznego,

W 1966 uznano za szkodliwe i zaczęto wprowadzać zakazy.

Nowe źródło: wysypiska śmieci.

Ksenobiotyki organiczne DIOKSYNY

• słabo rozpuszczalne w wodzie, lipofilne, niewielka polarność

• Słabo reaktywuje chemicznie
• Trwałe w środowisku

• Powstają jako produkt uboczny, nigdy nie były produkowane celowo !!!

Źródła naturalne:

Działalność wulkaniczna, pożary biomasy

Źródła antropogeniczne:

• Przemysł chemiczny: synteza herbicydow

• Przemysł papierniczy - wybielanie
• Składowanie i spalanie odpadów

• Spalanie paliw kopalnych
• Pożary transformatorów

1981 pożar transformatora w NY. dioksyny rozniesione po całym budynku.

Toksyczność PCB I DIOKSYN
łączenie z DNA przy udziale receptora błonowego, mutagenne, rakotwórcze, teratogenne,

modyfikacja DNA

im bardziej płaskie i symetryczne modele - tym bardziej toksyczne

•

chloracne - trądzik chlorowy. zapalenie mieszków włosowych, torbiele rogowo - łojowe. Pozbycie się z

organizmu trwa nawet kilkanaście lat

• Utrata masy ciała
• Uszkodzenia narządów wewnętrznych - krwotoki z przewodu pokarmowego

• Zaburzenie równowagi hormonalnym - płodność
• Uszkodzenia płodu

• Uszkodzenia układu immunologicznego
• Zmiany neurobehawioralne

• Rozrost komórek - nowotworu.

Wysoki udział tłuszczy zwierzęcych w diecie

Karmienie piersią

Ksenobiotyki organiczne DDT

Dichlorodifenylotrichloroetan

•

Słabo rozpuszczalny w wodzie, lipofilny, niewielka polarność

• Słabo reaktywne chemicznie

• Trwałe w środowisku: od 22 dni do 30 lat

1939 - odkrycie owadobójczych właściwości. Podczas wojny zwalczanie malarii, tyfusa

1945 - DDT jako komercyjny preparat owadobójczy
1955 WHO ogłasza program walki z malaria

1962 Rachel Carson "silent spring"
1972 USA zakazało używania DDT w rolnictwie

2004(2001) konwencja sztokholmska
Dziś jedynie Indie prowadzą produkcje DDT w celach walki z owadami

Działanie:

Otwieranie kanałów środowych w komórkach zwierząt zmiennocieplnych. Stałe pobudzenie i śmieć.
Cześć zwierząt uodporniło się na działanie DDT.

Toksyczność:

•

Aktywność estrogenowa: zaburzenia funkcjonowania układu rozrodczego np. Niska jakość nasienia,

krótszy czas laktacji, niska masa urodzeniowa, wcześniaki, obniżone zdolności psychoruchowe i

poznawcze u dzieci

• Wzrost zachorowalności na cukrzyce

• Związki z chorobami neurologicznymi
• Rakotwórczość

Ptaki drapieżne, które są na szczycie łańcucha pokarmowego - miękkie skorupki, brak możliwości

wysiedzenia jajek. Działanie: zaburzenia transportu jonów wapnia

Pestycydy chloroorganiczne - jest ich więcej.
Są także fosforoorganiczne. Środki neurotoksyczne: zaburzają przewodnictwo nerwowe, mięśnie

stałe skurczone – sztywny paraliż mięśni, antidotum - atropina

Ksenoniotyki organiczne- Pestycydy naturalne

- przyszłość ??



"Proszek perski" z chryzantem

 70% produkcji w Kenii
 Związek nietrwały i biodegradowalny