SKRYPT Z HISTORII KOŚCIOŁA

Teza 1



Reformacja, krytycyzm i pesymizm, Erazm z Rotterdamu,

sytuacja polityczno-ekonomiczna cesarstwa, teologia, papiestwo,
klasztory.

Wybuch reformacji

Początek rozłamu – ogłoszenie przez Lutra swych tez 1517

•

Ogłoszono odpusty dla tych wszystkich, którzy zgłoszą ofiary na budowę bazyliki
św. Piotra

•

Polaryzacja pomiędzy zwolennikami Lutra a teologami



Luter redukuje liczbę sakramentów

Chrzest

eucharystia

pokuta

31 X 1517 Luter przedstawia arcybiskupowi magdeburskiemu 95 tez

Krytyka Lutra:

- instytucji papiestwa
- tworzy pisma anty rzymskie

- błędem jest, by władza duchowna była nad władzą świecką
- zwolennik koncyliaryzmu

- wciela w życie indywidualizm (odrzuca autorytet nauczycielski Kościoła)
- odrzuca takie dogmaty jak: kapłaństwo, małżeństwo

- odrzuca sens Mszy Świętej jako ponowienie ofiary Chrystusa (tylko wspominanie)
- jeden z pierwszych, który zrezygnował z celibatu

1521 Edykt Wormacki wydany na sejmie krajowym

- Luter miał kilka dni na odwołanie tez (nie zrobił tego i uciekł)
- każdy kto wspiera Lutra i mu pomaga zostaje ukarany

- ekskomunika Marcina

1523-24 Wojny chłopskie w zachodnich Niemczech
- chcieli m.in. wolnego głoszenia Słowa Bożego

- zwrócili się do Lutra, by wsparł ich powstanie
- Marcin zamiast im pomóc opowiedział się po stronie rycerstwa, szlachty i mieszczaństwa

- nastąpiła wojna domowa, jej skutki:

super intendenci

kościół luterański stał się

(świeccy, którzy

kościołem mieszczańskim

kontrolowali Kościół)

- szybki postęp reformacji
- powstanie zostało stłumione, a luteranizm stał się religią bogatych

1525 Hołd Pruski Albrecht Hohenzoler ogłasza Prusy państwem świeckim

- pierwsze, jednolite państwo luterańskie

1529 sejm w Spiże Karol V próbuje przywrócić jedność w kościele niemieckim (problem
go przerasta)  początek nazwy Protestanci

1

- zaczynają się pierwsze wojny religijne

Krytycyzm i pesymizm

1) Humanizm uczy ludzi krytycznego myślenia

- humaniści krytycznie spoglądali na niedomagania Kościoła; nastawieni krytycznie do

autorytetów (w tym także do tych kościelnych) bezkrytycznie spoglądali na własne
postępowanie

- humanizm zrodził świadomość nowych czasów i nowe pojęcie reformy Kościoła (w

mentalności wielu humanistów dotychczasowy Kościół utożsamiał się z tym, co dawne,
chętnie więc przyjmowali oni nowy model Kościoła w wydaniu reformacji)

- rozbudzona przez humanizm tęsknota za wolnością wydawała się być spełniona w

reformacji, która tak silnie akcentowała wolność jako prawo każdego chrześcijanina.
Humanizm obejmował wszakże elitarne grupy ludzi.

2) Pesymizm

- w kazaniach, sztukach widowiskowych, śpiewie kościelnym, obrazach i rycinach

przedstawiano apokaliptyczne nieszczęścia, grożące człowiekowi

- istniała wielka śmiertelność ludzi, szczególnie niemowląt i dzieci (ok. 50%),
spowodowana najczęściej epidemiami, które wybuchały na skutek głodu po klęskach

nieurodzaju, albo na skutek tzw. morowego powietrza.

- atmosfera oczekiwania na koniec świata.

Erazm z Rotterdamu

Mnich żyjący poza klasztorem, teolog, filolog i literat, zwany księciem humanistów, nie

żywił życiowego pesymizmu, ani eschatologicznego

- krytycznie odnosił się do ujemnych objawów ówczesnego życia kościelnego
- piętnował skostnienie scholastyki i szkolną uczoność teologów

- spełnienie reformy kościelnej widział przede wszystkim przez wychowanie i podniesienie
poziomu intelektualnego chrześcijan

W 1504 wydaje Enchiridionie, w którym przedstawia chrześcijanina wykształconego jako

ideał człowieka

Wystąpił więc ze swoim traktatem O wolnej woli przeciw rozprawie Lutra O woli
niewolnej.

Oznaczało to rozejście się ich dróg na terenie nauki. Erazm poniechał wówczas swej
rezerwy wobec doktryny Lutra

- Erazm do końca życia liczył na możliwość pojednania się katolików z protestantami
przez

dysputy i wyjaśnienia sprzeczności
- głosił, że dla prawdziwego chrześcijanina sakramenty, stan kapłański i urzędy kościelne

nie są nieodzowne
- tak się złożyło, że umarł w Bazylei po zaprowadzeniu tam reformacji, nie został więc

opatrzony ostatnimi sakramentami. Nigdy wszakże nie zerwał z Kościołem katolickim.

Sytuacja ekonomiczno – polityczna cesarstwa

Pierwsza połowa XVI wieku to wzrost gospodarczy Europy, jednak drastycznie wzrosły

ceny żywności

2

- chłopi, nękani wielką śmiertelnością swych dzieci i częstym brakiem rąk do pracy,
boleśnie odczuwali ciężar świadczeń na rzecz pana i Kościoła

- właściciele ziemscy dążyli do powiększenia powinności chłopskich
- miasta, bogacące się na handlu i rzemiośle, przeżywały napięcia społeczne wskutek

wzrastającego zróżnicowania stanu mieszczańskiego
- plebs miejski, choć także należał do bractw kościelnych, odczuwał nieraz wrogość do

bogatego kleru i zasobnych - w jego mniemaniu - klasztorów
- bogaci mieszczanie byli hojni dla Kościoła, uposażając altarie i szpitale parafialne, lecz

pragnęli zmniejszenia przywilejów kleru, zwłaszcza zniesienia jego wolności od podatków i
sądownictwa miejskiego, zwiększenia zaś swoich uprawnień w Kościele

- rycerze byli stanem najbardziej niezadowolonym z istniejącej sytuacji
społeczno-ekonomicznej. W całej Europie zachodniej przeżywali oni kryzys wskutek zmian

w technice prowadzenia wojen

Książęta nie stronili od zajmowania majątków kościelnych i powiększania swych
uprawnień w Kościele, ale widzieli w reformacji przede wszystkim dodatkową szansę

rozszerzenia-i umocnienia swej władzy terytorialnej, kosztem cesarstwa i Kościoła.

Cesarstwo było osłabione wielu przyczynami i na wielu płaszczyznach. Maksymilian I
(1508-1519) na próżno starał się wzmocnić centralną władzę państwową. Opór książąt

sprawił, że zdołał zorganizować jedynie najwyższy sąd Rzeszy.

Teologia i papiestwo

Papiestwo, osłabione w ubiegłym stuleciu wielką schizmą zachodnią i

koncyliaryzmem, musiało na korzyść władców czynić w konkordatach ustępstwa ze
swoich praw i uprawnień biskupów. Nie rezygnowało natomiast z rozbudowanego w

okresie awiniońskim systemu fiskalnego, a nawet go rozwijało, potrzebując środków
materialnych na renesansowy mecenat i obronę własnych politycznych interesów w Italii.

Reforma kurii rzymskiej była konieczna, by usunąć zgubny system fiskalny i błędną

praktykę obsadzania odgórnie stanowisk kościelnych w diecezjach. Przywileje, dane

władcom w konkordatach lub tolerowane w ich pragmatyce władzy, nie pozwalały na
stosowanie wielkich wymagań od kandydatów na biskupstwa, zwłaszcza że często

nadawano je duchownym w nagrodę za służbę na dworze papieskim, cesarskim lub
królewskim, co we Francji i Anglii stało się regułą.

Klasztory

Klasztory znajdowały się w specyficznej sytuacji, różnej dla zakonów mniszych

reguły benedyktyńskiej i dla zakonów żebraczych. Opactwa pierwszych zakonów były
dość często w rękach tzw. opatów komendatoryjnych, biorących dochody, a nie

przebywających w klasztorach. Demoralizowało to zakonników, którzy z kolei nie dbali o
wspólne życie i modlitwy chórowe, chętnie też zatrzymywali odziedziczoną po rodzicach

prywatną własność.

Zakony żebracze, z których każdy posiadał klasztor w większych miastach,

wyzwalały krytykę przez stałe zbieranie ofiar i uchybienia w zachowaniu klauzury, przez
porzucanie życia zbiorowego i zaniedbywanie nauki, choć miały one swoich profesorów na

katedrach uniwersyteckich.

Kler diecezjalny żywił do nich pretensje za uprawianie po swojemu

duszpasterstwa i kształtowanie swoistej pobożności.

Teza 2. Marcin Luter, tezy o odpustach, dysputy i zwolennicy, zerwanie z
Kościołem, edykt wormacki.

MARCIN LUTER i TEZY O ODPUSTACH

3



Niemiecki

reformator religijny, mnich

augustiański

, doktor

teologii

. Autor

95

tez

potępiających praktykę sprzedaży

odpustów

, w których odrzucał możliwość

odkupienia łaski bożej.

•

Do nauki Lutra odwołuje się

Kościół ewangelicko - augsburski

, zwany

potocznie Kościołem luterańskim.

•

Ożenił się z zakonnicą!



Od ODPUSTÓW zaczął się spór Lutra z Kościołem. Odpusty były powszechną

praktyką Kościoła od XI . Kapłani akcentowali przesadnie ofiary, składane z tej okazji, (gdy
pieniądz orzeknie w skarbonie, już dusza siedzi na Abrahama łonie).

o

Kaznodzieją głoszącym odpusty w Brandenburgii był dominikanin Johann Tetzel.

Według Lutra kupowanie odpustów było lekceważeniem pokuty jako obowiązku
chrześcijanina.



W 1517r. w Wittenberdze ogłosił swoje 95 tez (datę tę uważa się za początek
reformacji na zachodzie Europy!)Za czyn ten został ekskomunikowany.
o

Obłożony klątwą sformułował podstawowe zasady:



Biblia jest najwyższym autorytetem w sprawach wiary i życia
chrześcijańskiego i nie może ona podlegać dogmatycznym

interpretacjom ani papieża, ani instytucji Kościoła.



Jedynie pismo



Jedynie Chrystus (brak kultu świętych)



Jedynie łaska (dobre uczynki nie są drogą do zbawienia)



Jedynie słowo



Spowiedź jest wymysłem.

DYSPUTY I ZWOLENNICY

o

Luter, na wypadek papieskiej ekskomuniki, złożył apelację do soboru.
Polityczne względy skłoniły papieża, by przez rok zaniechać dalszego
postępowania przeciw Lutrowi.

o

Andrzej Karlstadt (kumpel Lutra) ogłosił 12 tez do dysputy. Odbyła się ona
na uniwersytecie lipskim przy udziale Lutra, który na tezy Ecka przygotował
antytezy.

•

Dysputa lipska (1519) miała za przedmiot prawo Boże, prymat papieski i
autorytet soboru.



Eck wypowiedział pogląd, że nauka Lutra przeciw Boskiemu ustanowieaiu
prymatu stawia go na równi z Husem, którego potępił sobór w Konstancji,

Luter replikował tezą o omylności także soborów powszechnych, gdyż
jedynym i nieomylnym źródłem wiary jest Pismo Święte. Jego zasada sola

Scriptura została teraz definitywnie określona. W niej zawarł także pogląd,
że Pismo Święte jest jasne samo w sobie i nie potrzebuje żadnego

kościelnego autorytetu do wyjaśniania jego sensu.

ZERWANIE Z KOŚCIOŁEM

•

Bulla Exsurge Domino (06.1520) potępiała 41 zdań Lutra dosłownie cytowanych, z
określeniem, że są heretyckie, błędne, złośliwe, obraźliwe i sprzeczne z nauką
katolicką. Bulla aż do soboru trydenckiego pozostała jedyną oficjalną wypowiedzią

Kościoła o niej.

•

Luter zorganizował ( 10.1520) spalenie bulli oraz księgi prawa kościelnego i pism
swoich przeciwników. Na oczach tłumnie zgromadzonych studentów i innych ludzi
rzucił w ogień bullę. Nie ulega wątpliwości, że przez to zademonstrował swoje

zerwanie z Kościołem, który pogardliwie nazywał papistycznym.

•

Ekskomunika na Lutra została ogłoszona (3.01.1521) w bulli Decet Romanum
Pontificem. Jej ogłoszenie, wraz z wcześniejszymi pismami i wystąpieniami Lutra,
doprowadziło do szczytowego roznamiętnienia umysłów w Niemczech i wzrostu

wrogości wobec papiestwa.

EDYKT WORMACKI

4



Ponieważ ekskomunikowany Luter powinien być ukarany według prawa

państwowego, przybył on na przesłuchanie, na które wezwał go Karol V (1521r.).
o

Sejm nie przesłuchał Lutra, lecz zadano mu pytania, czy przyznaje się do pism,
wydrukowanych pod jego nazwiskiem, i czy jest gotów odwołać zawarte w nich

błędy. Luter nie odwołał niczego!

o

Luter, aby uniknąć kary wyjechał szybko z Wormacji, a przyjaciele upozorowali
jego porwanie i ukryli go.



Według zapowiedzi, Karol V wydał na sejmie (26.05.1521) edykt wormacki: był
skierowany przeciw

Marcinowi Lutrowi

i jego zwolennikom. Na podstawie

edyktu spalono pisma Lutra i jego zwolenników oraz zakazano drukowania książek

w całej Rzeszy bez cenzury wydanej przez biskupa. Luter i jego zwolennicy skazani
zostali na

banicję

.

Teza 3.Rycerstwo i wojna chłopska, Protestanci w Spirze, augsburskie
wyznanie wiary, wojna szmalkaldzka, Interim i pokój augsburski.

Rycerstwo i wojna chłopska



Pod przywództwem Franciszka Sickingena rycerstwo w znacznej części włączyło
się do ruchu reformacyjnego. Zapowiadali, że uwolnią chłopów od ciężkiego,

niechrześcijańskiego prawa klechów i przywrócą im ewangeliczną wolność.
Wyprawa się nie udała, Sickingen został zmuszony do kapitulacji.



Przyjmuje się, że odtąd rycerstwo przestało się liczyć jako polityczna
siła Niemiec.

Wojna chłopska (1523-1524)



Była największym w dziejach

Niemiec

wystąpieniem chłopskim, przeciw panom

feudalnym

. Na prowincję dotarły przeinterpretowane poglądy

Lutra

:

•

Całkowita negacja stosunków feudalnych,

•

Drogą zmian może być tylko

rewolucja

,

•

Najważniejsze jest „natchnienie przez Ducha Świętego”, a pośrednictwo
księży jest zbędne, należy im odebrać kościoły i rozdzielić między chłopów

•

Musi panować całkowita równość.

o

Książęta, pokonali chłopów. Gdy książęta zdobyli miasto Salzburg,
wojna się skończyła, lecz spowodowała już wcześniej wiele strat

materialnych i pozbawiła życia około stu tysięcy chłopów, zabitych,
spalonych lub za karę oślepionych.

o

Wojna chłopska miała dwa zasadnicze skutki dla reformacji.
Pozbawiła ją charakteru ruchu ludowego, choć lud miejski nie
odstąpił od niej w całości. Lutra zaś nauczyła, że konieczna jest

egzekwowana przez władzę karność kościelna. Uważał on odtąd, że
powołani do służby Słowu Bożemu pastorzy nie mogą i nie powinni

nią się zajmować, należy, więc oddać kierownictwo Kościoła
książętom i radom miejskim.

Protestanci w Spirze



Dalsze rozszerzanie się reformacji doprowadziło do narastania konfliktów
wewnętrznych. Ich wyrazem były uchwały przyjęte przez cesarza i książęta wierne

kościołowi na sejmie w Spirze w 1529 r., które miały przeszkodzić dalszemu
szerzeniu się nauki Lutra i umacniając w Niemczech katolicyzm oraz władzę

biskupów, potwierdzały edykt wormacki i zmierzały do ostatecznego pognębienia
Reformacji.



Od protestu wobec uchwał złożonego przez ewangelików uzyskali oni pogardliwą
wówczas nazwę protestantów.

Augsburskie wyznanie wiary

5



to zbiór gł. zasad doktrynalnych reformacji ułożony i spisany po łacinie przez

Ph.

Melanchtona

, autoryzowany przez

M. Lutra

, przedstawiony 1530 na sejmie w

Augsburgu. Podstawa doktrynalna

Kościoła ewangelicko-augsburskiego

, po

części również anglikanizmu.

o

Zachowuje ono naukę pierwotnego Kościoła i uchwały soborów
powszechnych. Potwierdza, że wszyscy ludzie obciążeni są grzechem
pierworodnym. Wskazuje, iż mogą być usprawiedliwieni nie dzięki
zasługom, a jedynie z łaski

Chrystusa

poprzez wiarę, przyjmowaną przez

Boga w miejsce sprawiedliwości. Uznaje 2 sakramenty: chrzest, oraz
Wieczerzę Pańską. Kapłaństwo zastępuje urzędem kaznodziejskim.
Nakazuje zachowanie rozgrzeszenia prywatnego, jednak bez konieczności
wyliczenia wszystkich grzechów.

o

Teologowie katoliccy z polecenia Karola V przygotowali w ciągu kilku
tygodni jej krytykę, tzw. Refutatio, którą również odczytano na sejmie. W
odpowiedzi Melanchton sporządził Apologię - obszerne biblijno-teologiczne
uzasadnienie augsburskiego wyznania wiary. Cesarz nie dopuścił jednak do
jej przedstawienia na sejmie, nakazując protestantom pojednać się z
Rzymem.

I wojna szmalkaldzka

1546

-

1547

to konflikt religijny pomiędzy

katolickim

cesarzem Rzeszy

Karolem V

oraz

protestanckim

związkiem szmalkaldzkim

.



W roku

1531

władcy miast protestanckich w

Augsburgu

powołali związek

szmalkaldzki zagrażający władzy cesarza Karola V. Jednak dopiero po zawarciu
przez cesarza

pokoju z Francją

roku

1544

pojawiła się możliwość i środki

wystąpienia przeciwko protestantom.



W tym celu Karol V zawarł z

papieżem Pawłem III

sojusz przeciwko heretykom.



Działania wojenne, o zmiennym szczęściu dla walczących; zakończyły się
zwycięską dla cesarza bitwą pod Muhlberg. Wzięty do niewoli elektor saski Jan
Fryderyk został skazany na śmierć za zdradę stanu i herezję. Poprzestano jednak

na zrzeczeniu się elektoratu, ale nadal trzymano go w niewoli, gdyż odmawiał
uznania soboru trydenckiego.

Interim augsburskie



(łac. interim = tymczasem) kompromis narzucony 1548 protestantom przez ces.
Karola V na sejmie w

Augsburgu

; ostatnia próba przywrócenia jedności i pokoju

w okresie zaostrzających się w Niemczech konfliktów pomiędzy katolikami i

protestantami; 7 lat później augsburski pokój wyznaniowy sankcjonował

luteranizm

i wprowadził zasadę cuius regio, eius religio (czyja władza, tego

wyznanie).

Augsburski pokój religijny



Zawarty 25.09.

1555

roku między

cesarzem Karolem V

a

protestanckimi

książętami

Rzeszy

w

Augsburgu

. Stwierdzając zasadę

cuius regio, eius

religio

(czyja władza, tego religia) przewidywał współistnienie obok siebie

katolicyzmu

i

luteranizmu

. Kończył drugą wojnę religijną, toczącą się w latach

1552

-

1555

.



Potwierdzał polityczny i religijny podział Rzeszy Niemieckiej, dawał książętom

prawie pełną samodzielność w swoich krajach oraz zahamował proces
zjednoczeniowy Niemiec.



Choć akt pokojowy był wyrazem tolerancji wyznaniowej, to w praktyce jednak
ludność każdego księstwa musiała przyjąć, zależnie od woli miejscowego władcy,

6

jedną z religii. Poddani musieli przyjąć wyznanie panującego, w przeciwnym

wypadku zmuszeni byli opuścić kraj.

Teza 4



Ulrych Zwingli, reformacja w Zurychu, Bazylea i Berno, Kalwin,

Genewa, nauka Kalwina, Henryk VIII, anglikanizm

Ulrych Zwingli – pleban z Zurychu, reformator; starał się łączyć tomistyczną scholastykę z
humanizmem i etykę z racjonalizmem.

Pod wpływem Erazma z Rotterdamu głosił w kazaniach umiarkowaną reformę

kościelną, krytykował nadużycia, lecz sam nie przejmował się obowiązkiem zachowania

celibatu.

Początek reformacyjnej działalności Zwingliego - wystąpienie z ostrą krytyką

franciszkanina Bernarda Sansona z Mediolanu, który z misji głoszenia odpustów uczynił
proceder handlowy.

Jego główne tezy:

- o wolności chrześcijańskiej

- powrót do kościoła pierwotnego
- radykalizm pierwszych wieków

- odrzucenie papiestwa

Reformacja w Zurychu

Ulrych głosił to kazania przeciwko postom, czym zyskał sobie sporą przychylność

mieszkańców. W pierwszym piśmie reformatorskim, którym były kazania O wyborze i
swobodnym spożywaniu pokarmów opowiadał się za pełną wolnością chrześcijanina.

Bazylea i Berno

Bazylea bardziej ulegała wpływom Lutra niż Zwingliego. Zwolennicy reformacji w Bazylei

domagali się (1528) od rady miejskiej zniesienia podwójnych kazań i mszy, a gdy
ograniczyła się do zapowiedzenia dysputy, wtargnęli do klasztorów i kościołów, dokonując

zniszczeń ołtarzy, krzyży i obrazów.

Berno szło własną drogą do reformacji, podobnie jak Bazylea, lecz początkowo mniej
zdecydowanie. Jego rada miejska postanowiła (1526) nie dopuścić do żadnych zmian w

wierze bez jej wyraźnej zgody. Kiedy zaś nowe wybory do niej dały przewagę
zwolennikom reformacji, zorganizowała dysputę z udziałem Zwingliego i 40 predykantów

z Zurychu, następnie zarządziła zniesienie mszy i wprowadzenie nabożeństw
zwingliańskich, zostawiając sobie kierownictwo Kościoła ewangelickiego.

Jan Kalwin i jego nauka; Genewa

Założył swój Kościół reformowany w Genewie, poparło go mieszczaństwo.
Główne cechy jego reformacji:

- odrzucenie autorytetu Kościoła
- skrajny rygoryzm

- ustrój teokratyczny (ciężkie grzechy karano publicznie)

Nauka Kalwina, bardziej systematyczna niż Lutra, opierała się na Piśmie Świętym,
podkreślając, że jego prawdziwym interpretatorem jest Duch Święty. Kalwin przyjmował

bez wahania bóstwo Chrystusa i bronił Trójcy Świętej przeciw herezji hiszpańskiego
lekarza (sławnego odkryciem małego krążenia krwi) Michała Serveta.

Kalwin silnie podkreślał działanie Bożej Opatrzności i przyjmował predestynację.

Ujmował ją wszakże mniej spekulatywnie, a więcej egzystencjalnie jako objawiony fakt

tajemnicy przeznaczenia, o którym nie można milczeć, choć się jej w pełni nie rozumie, bo

7

pomniejszałoby to wielkość i cześć Boga. Znakiem wybrania do zbawienia jest przyjęcie

nauki Chrystusa i trwanie z Nim we wspólnocie.

Henryk VIII, anglikanizm

Henryk bronił wiary katolickiej, ale zerwał z papiestwem
1545 - 1563  reforma katolicka

Schizma angielska polegała początkowo na odrzuceniu prymatu papieża. Król jednak,
wraz z episkopatem, wydał też orzeczenia co do spraw wiary, bo wbrew jego woli szerzyła

się w Anglii nauka luterańska. Przeciw niej wystąpił Henryk VIII osobiście już w 1521 roku,
publikując po łacinie rozprawę Uznanie siedmiu sakramentów, za co uzyskał od papieża

tytuł Obrońcy wiary (defensor fidei), używany odtąd (także po schizmie) w oficjalnej
tytulaturze królów angielskich.

Teza 5



Sobór Trydencki, zwołanie soboru, obrady, zakończenie

soboru, przyjęcie uchwał, główne postanowienia soboru

Sobór Trydencki

1545

45-48 I tura

51-52 II tura
62-63 III tura

- nie ma udziału uniwersytetów

- reforma Kościoła
- sprawy wiary

- fundamenty wiary: Pismo Święte + tradycja (Ojcowie Kościoła, sobory)
- łacińska wulgata

- zdefiniowanie sakramentów
- rezydencja duchowieństwa



w 1548 przeniesiono sobór do Bolonii, bo była epidemia

- chciano pojednania z niemieckimi protestantami
- była to kontynuacja pierwszej fazy

- Eucharystia, pokuta, realna obecność Jezusa
- małżeństwa, ustanowienie sakramentu

- akta metrykalne
- obowiązkowe seminaria duchowe w diecezjach

- nie powstał żaden rozłam.

Odnowa trydencka

-- reforma wewnętrzna i strukturalna Kościoła
-- działalność misyjna

Plusy: nowe odkrycia krajów katolickich. np. Filipiny

Minusy: instytucja świecka pomagała misji, ale czasami dochodziło do politycznego

wykorzystywania.

Teza

6.Odnowa trydencka: misje, redukcje paragwajskie, problemy

misyjne, akomodacja, Kongregacja Rozkrzewiania Wiary.

Misje



Misje Kościoła napotykają na ograniczenia ze strony Hiszpanii i Portugalii.

8

•

Hiszpania narzuciłą unię personalna (1580- 1640). Do działalności misyjnej
włączyła się Francja. Misje jednak bardziej zaktywizowały się przez
wewnętrzne czynniki kościelne: Kongregację Rozkrzewiania Wiary i

nowe zakony, wśród których jezuici wysunęli się na czoło. Przeszkodą
natomiast były konflikty kompetencyjne między patronatem i kongregacją,

a nawet między zakonami, niemniej zdołano opracować nowe metody
uprawiania misji.

Redukcje paragwajskie



Wyjątkowym zjawiskiem w dziejach misji, stały się jezuickie misje w kraju
Guaranów (Peru). Jezuici mieli zakładać dla Indian stałe osady (redukcje). Król

hiszpański Filip III ☼ wyraził na to zgodę!



Pierwsza redukcja, św. Ignacego, powstała w 1610 roku.



Budowano kościoły, szkoły, domy misjonarzy, przytułki, hospicja.



Ziemię uprawiano wspólnie. Praca była obowiązkowa, a jej owoce dzielono

sprawiedliwie, stąd przyjęło się określanie redukcji paragwajskich.



Nauka dzieci była obowiązkowa.



Msza była również



Redukcje były narażone na zewnętrzne zagrożenia. Kolonizatorzy z

sąsiedztwa niechętnie patrzyli na nie, bo odbiegały swą strukturą i życiem
od ich terenów. Handlujący niewolnikami usiłowali eksploatować ten kraj.



To państwo Indian, obejmujące ok. 150 tysięcy ludności, rozwijało się przez
półtora stulecia. Miało organizację i własną kulturę na wysokim poziomie. K



Król hiszpański w 1750 r. odstąpił Portugalii większość redukcji. Jej minister,
markiz Pombal, kierowany absolutyzmem i wrogością do jezuitów, narzucił

krajowi Guaranów portugalski system państwowy, co wywołało bunt
ludności i jego krwawe stłumienie.

Problemy misyjne



W krajach amerykańskich misje napotykały na trudności, np.:

•

kiedy dopuścić Indian do I komunii świętej i czy udzielać im święceń
kapłańskich. Jezuita Jose de Acosta, uważany za wielkiego teoretyka misji
widział niebezpieczeństwo dla Kościoła w dopuszczaniu synów

kolonizatorów i Indian do święceń kapłańskich, ze względu na ich niski
poziom intelektualny. Synod prowincjalny w Limie (1567) nakazał

prowadzić regularne nauczanie Indian i nie spieszyć się z udzielaniem
chrztu. Zobowiązał też misjonarzy do uczenia się miejscowego języka.

System akomodacji



W Indiach szukano sposobów, by przełamać niechęć Hindusów do
chrześcijaństwa, z racji ich przywiązania do własnych zwyczajów i norm

kulturalnych.

o

Próbę podjął jezuita Roberto de Nobili, poznał on 2 używane w tym kraju
języki, zaczął nosić strój pokutujących mnichów hinduskich.

•

Ochrzczonym Hindusom pozwalał zostawić ich zwyczaje,
żądał jednak wyrzeczenia się poligamii. Jego metoda okazała

się skuteczna, mógł, więc odbudować osobny kościół dla
nawróconych braminów. W sanskrycie napisał 20 dzieł, w

tym obszerną rozprawę o religii chrześcijańskiej oraz
katechizm i apologię chrześcijaństwa.

•

Działalność de Nobili wywoływała sprzeciwy, nawet w

samym zakonie jezuickim, jednakże gdy zmarł, liczono 40

tysięcy chrześcijan, nawróconych przez niego i misjonarzy z
Madury.



Akomodacja

jako przystosowanie się do mentalności i kultury tubylców

, znalazła

dość szerokie zastosowanie w Chinach. Jezuita Matteo Ricci razem z o. Michaele

Ruggieri pojechali do Chin. Uczyli się tam języka poznając naukę Konfucjusza.

9

Ricci pisał w j.chińskim, wydałał książki, opracował atlas świata, na którym

wyeksponował Chiny, dając im podpis: Kraj środka. Dzięki temu dostał pozwolenie
na budowę kościóła. Ricci dostrzegł w nauce chińskiej elementy monoteistyczne,

odkrył, że jej nazwa bóstwa Pan nieba jest wspólnym mianownikiem z
chrześcijaństwem. Oparł więc na niej nawracanie Chińczyków. Pozwalał im

zachować kult Konfucjusza i przodków, bo nie widział w nim zagrożenia dla
czystości religii chrześcijańskiej.

Kongregacja Rozkrzewiania Wiary



Wbrew oporowi hiszpańskiego i portugalskiego patronatu, pragnącego zachować
nadal wyłączność kierowania i opiekowania się misjami, Grzegorz XV ustanowił

(6.01.1622) Kongregację Rozkrzewiania Wiary. Jako zadanie wyznaczył jej
zajmowanie się szerzeniem wiary katolickiej wśród pogan i heretyków.



Kongregację stanowiło 13 kardynałów. Świat podzielono na 13 okręgów.

o

Utworzenie kongregacji uważa się je za przejście od misji kolonizatorskich do misji
czysto kościelnych!

o

Misjom starano się nadać charakter wyłącznie religijny, misjonarzom zakazano
działalności politycznej. Choć było to słuszne, wywołało wrogość hiszpańskiego i
portugalskiego patronatu, który nie pozwalał w swoich krajach przez długi czas

publikować zarządzeń kongregacji.

Teza 7



Zakony i święci odnowy trydenckiej: Wincenty a Paulo, Filip

Neri, Kamilianie, Pijarzy, Jezuici, Kapucyni

Wincenty a Paulo

Zaangażowany w działalność dobroczynną w Paryżu, prowadził misje ludowe, otworzył
własne seminarium duchowe.

Jego poglądy:

Na pierwsze miejsce wysuwał rozwój życia wewnętrznego. Uważał
jednak, że kapłan ma nie tylko udoskonalić siebie, ale posiąść znajomość kierownictwa

duchowego. W uprawianiu studiów domagał się, by prowadziły do miłości w takim samym
stopniu, jak do wiedzy.

Filip Neri

Zwany Apostołem Rzymu oddawał się działalności w Oratorium Bożej Miłości, a także

opiece nad biednymi i chorymi. Stowarzyszenie filipinów kontynuowało te dziedziny pracy
duszpasterskiej. Szybko też rozwinęło się w Italii i na Sycylii, później w wielu innych

krajach i położyło zasługi w kształceniu kleru, wychowaniu młodzieży, w teologii
ascetycznej i muzyce.

Kamilianie
zatwierdzeni (1586) przez Sykstusa V jako Towarzystwo Sług Chorych, powstali

wskutek
bolesnych doświadczeń osobistych Kamila de Lellis, który długo leczył ranę na nodze i

długo przebywał w szpitalach. Choroba przeszkodziła mu zostać kapucynem. Gdy potem
ukończył teologię i przyjął święcenia kapłańskie, zorganizował nową wspólnotę zakonną,

w której obowiązywał dodatkowy ślub: oddania się bez reszty posłudze chorych, nawet
zarażonych. Na habicie umieszczono czerwony krzyż, znak ofiarnej miłości. Za życia

założyciela otwarli kamilianie 65 własnych szpitali. Prawie każdy swój dom zakonny łączą
z własnym szpitalem. Do Polski przybyli w późniejszym okresie.

Pijarzy

1

Pierwszą bezpłatną szkołę ludową otworzył w Rzymie (1597) kapłan aragoński Józef

Calasanza. Po przybyciu z Hiszpanii należał do rzymskiego Bractwa Chrześcijańskiego
Życia i po kilkunastu latach zorganizował (1617) zgromadzenie kapłanów, zwanych po

włosku scolopi, a po polsku pijarami. Gdy uzyskali (1617, 1621) papieskie zatwierdzenie
od Pawła V, dodali do trzech ślubów zakonnych jeszcze czwarty: poświęcenia się

wychowaniu młodzieży. Przeżyli kryzys swego zgromadzenia przed śmiercią założyciela,
ale prowadzili już wówczas dość znaczną liczbę szkół dla dzieci i kolegiów dla młodzieży.

Po pokonaniu trudności i ponownym uznaniu (1669) przez Klemensa IX pomnożyli ich
liczbę we wszystkich krajach.

Do Polski przybyli (1642) z Moraw, po zajęciu tego kraju przez wojska szwedzkie. Król

Władysław IV ufundował im klasztor w Warszawie, a starosta spiski Stanisław Lubomirski
drugi klasztor w Podolińcu na Spiszu. Do końca XVII wieku mieli w kraju 15 klasztorów i

prowadzili kolegia na wysokim poziomie nauki i wychowania.

Jezuici
Kolegia jezuickie, zanim pijarzy zaczęli z nimi współzawodniczyć, były przez całe stulecie

od swego powstania najlepszymi szkołami dla młodzieży. Od wybitnie uzdolnionego
intelektualnie generała jezuitów

Claudio Aquavivy otrzymały fundamentalny program nauki i organizację studiów. Za
jego przełożeństwa powstało około 200 kolegiów. Kształcono w nich i wychowywano

bardzo wielu uczniów. Urządzanie uroczystości szkolnych i przedstawień
teatralnych łączyło rodziców ze szkołą i poszerzało zakres jej wpływów. Dla młodzieży

wzorami stali się młodzi święci jezuiccy: Stanisław Kostka (zm. 1568), Alojzy Gonzaga
(zm. 1591) i Jan Berchmans (zm. 1621).

Jezuiccy teologowie wnieśli duży wkład w katolicką naukę, ale napotkali na sprzeciw
teologów dominikańskich w niektórych ujęciach teologii dogmatycznej i moralnej (zob.

molinizm, bajanizm). Obroniwszy za Aquavivy apostolski charakter zakonu, prowadzili
misje na Wschodzie i w Ameryce, szukając nowych metod działania. W polityce

przypisywano im wielkie wpływy, bo byli spowiednikami i kaznodziejami dworów
monarszych, ale Aquaviva nie pochwalał mieszania się do polityki, ludzi nawet tak

wybitnych i zasłużonych, jak Piotr Skarga w Polsce.

W Polsce, gdzie byli jednym z głównych czynników trydenckiej odnowy Kościoła,
obwiniano jezuitów o nakłanianie Zygmunta III do absolutyzmu. Szczególnej niechęci

doznawali od Akademii Krakowskiej za odbieranie jej monopolu w dziedzinie nauczania.
Nie dopuściła ona do przekształcenia kolegium poznańskiego w akademię, choć miało już

(1611) nadający mu taką rangę przywilej królewski.

Kapucyni

Od końca XVI wieku byli oni obok jezuitów najbardziej zasłużonym zakonem w działalności
duszpasterskiej. Ich początki jako trzeciej męskiej gałęzi zakonu franciszkańskiego sięgają

poprzedniego okresu, kiedy to Klemens VII pozwolił (1525) franciszkaninowi ścisłej
obserwancji Mateuszowi Bassi przebywać w habicie poza klasztorem, zachowywać

surową regułę świętego Franciszka i uprawiać wędrowne kaznodziejstwo. Dołączył do
niego Ludwik z Fossombrone właściwy twórca kapucynów, który uzyskał od papieża

(1528) zatwierdzenie wspólnoty Braci mniejszych eremitów św. Franciszka. Oddając się
pokucie, nosili brody i szorstki habit ze spiczastą kapuzą (stąd nazwa kapucyni). Przeżyli

duże trudności, zwłaszcza po usunięciu Ludwika z urzędu generalnego wikariusza zakonu
i przejściu Bernardina Ochino do reformacji. Otrzymali od Klemensa VII zakaz tworzenia

klasztorów poza Italią.

Grzegorz XIII uchylił (1574) ten zakaz, szybko więc rozpowszechnili się we Francji,
Hiszpanii, Niemczech i Niderlandach. Do Polski przybyli dopiero w następnym okresie,

długo wzbraniając się z obawy, że nie znajdą odpowiednich warunków do zachowania
surowej reguły zakonnej. Gdy Paweł V przyznał im (1621) osobnego generała, liczyli już

15 tysięcy zakonników, którzy zajmowali się głoszeniem kazań i prowadzeniem misji
parafialnych, a także działalnością na misjach w Ameryce i na Wschodzie. W działalności

1

duszpasterskiej propagowali przede wszystkim nabożeństwo czterdziestogodzinne,

zakładali bractwa Bożego Ciała, budowali kalwarie.

Teza 9



Artykuły gallikańskie, kwietyzm, jansenizm we Francji, bulla

Unigenitus, episkopalizm, febronianizm, gravamina koblenckie, punktacja

emska, reformy Marii Teresy, józefinizm, synod w Pistoi.

Artykuły gallikańskie 1682 !!!

Ludwik XIV zaczął ujednolicać państwo prześladując kalwinistów

- zaczął się zajmować odnową Kościoła



zgromadzenie narodowe opracowało Deklarację Kościoła (tzw. Art. Gall.)

1. Papieża mają tylko władzę duchową (królowie nie podlegają żadnej władzy

duchowej)

2. Władza papieska we Francji ograniczona przez prawa i przywileje

francuskie (Papież swoje, Francja swoje)

3. Władza papieska ograniczona duchem koncyliaryzmu

4. Dekrety, dokumenty papieskie zostają przyjęte tylko wtedy, gdy są

akceptowane przez CAŁY Kościół

5. Król = pomazaniec



przywileje te trwały do rewolucji francuskiej

Kwietyzm

Coś jak w 1968 dzieci kwiatów

- radykalna koncepcja postulująca zupełne oddanie się Bogu
- bierne poddanie się woli Boga; aby być zbawionym należy cierpliwie czekać

- wszelkie polityki pokutne są zbędne
- bez wysiłku, bez postępu

- wpływa destrukcyjnie na życie wewnętrzne z powodu braku współpracy człowieka z
Bogiem

1699 – kwietyzm zostaje potępiony przez Stolicę Apostolską

Jansenizm



rygoryzm

- osłabił Kościół francuski w przededniu rewolucji
- spory nt. usprawiedliwienia człowieka

- po Soborze Trydenckim mówiło się o współudziale woli ludzkiej w zbawieniu
(uczestnictwo) – próba surowej interpretacji usprawiedliwienia i Boga

•

Janseniusz, nawoływał do skrajnego rygoryzmu w duchowości (bliski był
episkopalizmu i józefizmu – wątki racjonalistyczne)



Jego postulaty:

- skrajny rygoryzm w dziedzinie sumienia (np. przez rok nie przyjmować Komunii

Świętej)

- występuje przeciwko jezuitom (wg. niego są oni lakcysami, tzn. zbyt łatwo im

idzie nawracanie się, odpuszczanie grzechów etc.)

- centrum jansenizmu to Port-Royal (klasztor cysterek)

Bulla Unigenitus

Bulla Unigenitus Dei Filius (1713) potępiła 101 zdań z dzieła Quesnela Reflexions
morales sur le Nouveau Testament. Jej celem było położyć kres sprzecznym poglądom.

1

Stała się jednak przyczyną jeszcze większego zamętu i niezgody niż antyjansenistyczną

formuła Aleksandra VII.

Klemens XI ogłosił ekskomunikę na tych, którzy nie przyjmują bulli Unigenitus Dei Filius.
Parlament paryski odrzucił nową bullę papieską, pomiędzy biskupami ożywiła się

polemika, a rada królewska starała się łagodzić sytuację ponownym wezwaniem do
milczenia (na rok). Gdy to nie przyniosło skutku, a nawet mnożyły się akty apelacji, rada

królewska ich zakazała. Nowy papież, Innocenty XIII pozostał przy orzeczeniach swego
poprzednika, lecz jego pontyfikat był krótki.

Episkopalizm (który przerodził się w febronianizm)

Niechęć do papieża i Stolicy Apostolskiej – dążność biskupów niemieckich do uzależnienia
się od Watykanu.



Febroniusz (pseudonim biskupa niemieckiego Houtheina) i jego poglądy:

- zniesienie ofiar na Stolicę Apostolską
- zniesienie sądowego zwierzchnictwa (wolne sądownictwo w Niemczech)

- autonomia Kościoła niemieckiego

•

Febroniusz przyczynił się do dowartościowania episkopatu (+), ale zgłosił też
postulat Kościoła Narodowego, aby cesarz kontrolował Kościół (-)



Postulaty biskupów niemieckich (reorganizacja i autonomia Kościoła niemieckiego)

1)

Gravamina koblenckie, 1769 – zniesienie amat (podatki na rzecz utrzymania
Watykanu)

2)

Punktacja emska, 1789 – zniesienie zakonów

Reformy Marii Teresy i Józefa II



cesarzowa Teresa i jej syn Józef II próbowali dokonać reformy Kościoła w duchu

oświeceniowym (ich doradcą był niejaki Kaunitz)

Teracjanizm 1740-1780

- podstawową ideą jest racja państwa
- skasowanie klasztorów)

- Kościół funkcjonariuszem państwowym, duchowieństwo częścią struktury władzy
- państwowa cenzura dokumentów) papieskich

- podniesienie poziomu kształcenia duchowieństwa

Józefinizm 1780-179-
- Józef II (człowiek obojętni religijnie, który racjonalnie próbował uplasować pozycję

Kościoła w Austrii) kontynuował „dzieło” matki
- ustalił główne seminaria, co do kształcenia kleru (wydziały teologiczne)

- „ksiądz obok żołnierzy jest główną podporą józefińskiego państwa”
- sam cesarz ustalał ile ma być świec podczas Mszy Świętej

Synod w Pistoi 1786

Zwołany przez biskupa Pistoi, Scipione de’Ricci, gdy inni biskupi odrzucili jego

artykuły przygotowane na wzór gallikański. Wraz z 234 duchownymi przeprowadził na

tym synodzie przyjęcie przygotowanych uchwał.

Były wśród nich duszpastersko pożyteczne, jak zarządzenie o obowiązku

rezydencji proboszczów, nakaz głoszenia kazań, domaganie się ożywienia życia
eucharystycznego (przyjmowanie komunii podczas mszy świętej), ale inne stały w

1

sprzeczności z doktryną i praktyką Kościoła: odrzucenie tzw. prywatnych mszy świętych,

odpustów, nabożeństwa do Serca Jezusowego, rekolekcji i misji ludowych.

Uchwały zostały szybko wydane drukiem i były propagowane w kraju i poza nim,

lecz aprobatę dla nich wypowiedzieli tylko trzej inni biskupi toskańscy, (natomiast odrzucił

je synod krajowy we Florencji (1787) i przeciwstawił się im lud. Jego wzburzenie sprawiło,
że Ricci musiał opuścić Pistoję i stracił biskupstwo. Pius VI bullą Auctorem fidei (1794)

potępił 85 zdań z uchwał synodalnych, czemu Ricci się podporządkował, lecz z dużym
opóźnieniem (1805).

Teza 8. Wojny religijne: Francja - noc św. Bartłomieja, edykt nantejski,
wojna trzydziestoletnia, pokój westfalski.

Francja — noc św. Bartłomieja



To rzeź hugonotów dokonana przez katolików w nocy z 23 na 24 sierpnia 1572 w
Paryżu. Mord nastąpił z inicjatywy

Katarzyny Medycejskiej

i

Henryka

Gwizjusza

. Pretekstem był ślub przywódcy hugonotów Henryka Nawarskiego

(

Henryka IV

) z

Małgorzatą de Valois

(katoliczką). Na ten uroczysty ślub i

wesele zjechała do Paryża szlachta hugenocka z całego kraju. Do końca września
w pogromach we Francji zginęło ok. 20 tys. ludzi.

o

Wydarzenia nocy św. Bartłomieja odbiły się szerokim echem w całej

Europie

- wielu katolików (np. Filip II, król

Hiszpanii

) cieszyło się, a

papież odprawił nawet mszę dziękczynną (świr!) Natomiast środowiska

protestanckie wyrażały niepokój i oburzenie. We Francji wojny religijne
rozgorzały wtedy z nową mocą - teraz francuscy

kalwini

skierowali się

przeciw katolikom, a także przeciw królowi, wobec którego przedtem

starali się być lojalni.

Edykt nantejski i Richelieu



Edykt nantejski, wydany w 13.04.

1598

r. w Nantes, przez

króla Francji

Henryka IV Burbona

, wprowadzał wolność wyznania i równouprawnienie

protestantów

wobec

katolików

. Mogli odtąd budować swe kościoły oraz

szkoły, zamki, urzędy, szpitale czy uniwersytety. Hugenoci mieli swobodę kultu z
wyłączeniem Paryża. Jako gwarancję bezpieczeństwa otrzymali 200 twierdz we

Francji. Edykt zakończył wojny religijne na terenie Francji oraz uregulował
sytuację hugenotów.



Gdy

Ludwik XIII

(następca uprzednio zasztyletowanego Henryka IV) zaczął

przyznawać większe przywileje kalotkom hugenoci będąc w sojuszu z Anglią
podnieśli bunt w 1622r. Richelieu stłumił ten bunt siłą, podobnie jak następny

bunt po czterech latach. Przystąpił także do odebrania im twierdzy La Rochelle,
która broniła się prawie rok.

Wojna trzydziestoletnia



Była konfliktem

23 maja

1618

do

24 października

1648

pomiędzy częścią

państw

Rzeszy niemieckiej

wspieranych przez inne państwa europejskie (jak

Szwecja czy Francja) a potęgą katolickiej dynastii

Habsburgów

. Mimo że wojna

spowodowana była przyczynami natury religijnej, jednym z powodów jej

długotrwałości stało się również dążenie mocarstw europejskich do osłabienia
potęgi Habsburgów.

Wojnę trzydziestoletnią dzieli się na cztery okresy:

1

•

okres czesko-palatynacki (

1618

–

1623

)

•

okres duński (

1625

–

1629

)

•

okres szwedzki (

1630

–

1635

)

•

okres francusko-szwedzki (

1635

–

1648

)



W wojnie trzydziestoletniej wzięły udział niemal wszystkie państwa europejskie.

o

Stronę katolicką reprezentowały państwa Habsburgów (

Austria

,

Hiszpania

i

Państwo Kościelne

). Oficjalnie swojego wsparcia

katolikom nie udzieliła

Rzeczpospolita Obojga Narodów

.

o

Po stronie protestanckich państw Rzeszy (m.in.

Czech

w tym

Śląska

,

Palatynatu

) stanęła

Dania

(do

1629

r.),

Szwecja

,

Francja

,

Siedmiogród

.



Wojna zakończyła się zwycięstwem strony protestanckiej. Jej głównymi skutkami,
oprócz zapewnienia wolności wyznania na terenie Rzeszy, było osłabienie dynastii

Habsburgów, wzmocnienie pozycji Francji i Szwecji oraz uznanie niepodległości

Zjednoczonych Prowincji Niderlandów

. Wojnę zakończył

pokój

westfalski

podpisany w

1648

r.

Pokój westfalski 24.10.1648



To wielostronny układ kończący

wojnę trzydziestoletnią 1618-1648

, zawarty

24 października 1648 między cesarstwem(cesarz

Ferdynand III

) a Francją

(

Ludwik XIV

,

kardynał

Jules Mazarin

) i jej stronnikami w

Münster

oraz

między cesarstwem a Szwecją w

Osnabrück

.

o

Traktat regulował stosunki polityczne, religijne i terytorialne na terenie
Rzeszy, sprawy sporne między księstwami Rzeszy a cesarstwem i krajami

ościennymi. Przekreślił ostatecznie dominującą pozycję cesarstwa,
zapewniając państewkom niemieckim samodzielność polityczną.

o

Przyjmując zasadę "cuius regio, eius religio" (czyj kraj, tego religia),

traktat

potwierdzał postanowienia

augsburskiego pokoju religijnego

z 1555,

rozciągając je także na

kalwinów

. Uznawał niezależność Holandii i

Szwajcarii oraz zatwierdzał ich oderwanie od Rzeszy, sankcjonował też
dziedziczną władzę

Habsburgów

w Czechach.

o

Gwarantami pokoju zostały Francja i Szwecja, które przez nabytki
terytorialne (Francja uzyskała:

Alzację

,

Metz

, Toul i

Verdun

, Szwecja -

Wismar

) uzyskały miejsce i głos w sejmie Rzeszy.

o

Zachowując właściwie stan z 1618, strony układu przyznały nabytki
terytorialne

Bawarii

,

Brandenburgii

i

Meklemburgii

.

•

Westfalski pokój utrwalił rozbicie dzielnicowe Niemiec,
umocnił pozycję Szwecji w basenie M.Bałtyckiego, a Francję
podniósł do rangi pierwszego mocarstwa europejskiego.

Teza 10.Oświecenie: geneza, cechy i skutki Oświecenia, wpływ
Oświecenia na życie, tajne stowarzyszenia, wolnomularstwo,
różokrzyżowcy, Oświecenie w Holandii, Francji, Niemczech.

Oświecenie – Wiek Rozumu to prąd

kulturalny

przypadający na lata

1688

-

1789

,

epoka w dziejach kultury europejskiej między

barokiem

a

romantyzmem

.

o

„Książe” N.Machiavellego biblią oświecenia

o

Wyznawanie racjonalizmu (Kartezjusz, Isaak Newton, Baruch Spinoza)

o

Zepchnięcie wiary, osłabienie Kościoła

o

Episkopalizm (niechęć do instytucji papiestwa)

o

Kościoły narodowe

1

o

Febronizm (niezależność Kościoła niemieckiego od papieża)

o

Tworzenie nowej etyki religii (deizm)

o

Subiektywizm

o

Arianizm (np.negacja Trójcy św.)

o

Humanizm, renesans

o

Relatywizm

o

Naturalizm

o

Empiryzm (J.Locke)

o

Utylitaryzm (dobre to, co dobre dla społeczeństwa)

o

Pasja geniuszu (odkrycia, wynalazki)

o

Rozwój filozofii ( Voltaire, J. Rousseau, N. Malebranche, B. Spinoza)

o

Powstawanie akademii, towarzystw naukowych

•

Nicolas Malebranche (1638-1715), wyszedł od
kartezjańskiej filozofii świadomości, lecz usiłował stworzyć
prawdziwie chrześcijańską filozofię w oparciu o augustiańską

mistykę oświecenia Bożego. Według niego, każde jasne i
wyraźne poznanie człowieka dokonuje się w Bogu, który jest

też ostatecznym sprawcą każdego czynu i działania.

•

Gottfried Wilhelm Leibniz (1646-1716) głosił, że w świecie
znajduje się harmonia wprzód ustanowiona przez Stwórcę,
której podporządkowane zostało (zdeterminowane) działanie

monad, czyli elementarnych, indywidualnych, niepodzielnych
i niezniszczalnych substancji o charakterze niematerialnym i

nieprzestrzennym. Na wierze w Boski plan świata oparł swoje
poglądy na dzieje ludzkości jako nieskończonego procesu

rozwoju i postępu. Zło koniecznym istnieniem dobra

•

Baruch Spinoza (1632-1677), filozof, wykluczony z
synagogi w za racjonalizm. Określił on podstawy etyki,
metafizyki i filozofii w czysto logiczny sposób. Szukał filozofii,

która by prawdziwie kształtowała życie, lecz sprowadził ją do
panteistycznego monizmu: jedyną prawdziwą substancją jest

Bóg, wszystko jest w Nim i Nim. Według niego, z tej
nieskończonej substancji wszechświata wszystko bierze

początek, nie może, więc istnieć absolutne zło.

Wolnomularstwo (masoneria)



W 1717 r. powstała w Anglii Wielka Loża.

•

Jako cel przyjęto doskonalenie moralne i zbratanie wszystkich ludzi.
Środkiem miało być służenie sobie wzajemną pomocą w imię braterstwa i

równości, usunięcie zaś wszelkich różnic wyznaniowych i stanowych.
Nastawiono się na działanie, ujęte w tajemnicze symbole i stopnie

organizacyjne. Członków (braci) podzielono na uczniów, czeladników i
mistrzów, lecz przejście z jednego stopnia na drugi było kolejnym etapem

wtajemniczenia. Bogaty rytuał obrzędów i symboli objęty był ścisłą
tajemnicą. Za zdradę jakiejkolwiek tajemnicy masońskiej groziła śmierć.

•

Wielka loża londyńska stała się wzorem dla innych, które szybko
powstawały w krajach całego świata (Francja, Hiszpania, Portugalia, Indie,

USA, Polska)

•

Do masonerii garnęli się, ujęci jej wzniosłymi celami humanitarnymi i
pociągnięci tajemniczością: monarchowie, arystokraci, intelektualiści
(wszyscy wybitni encyklopedyści francuscy).

•

Kościół potępiał masonerie pod karą ekskomuniki.

Różokrzyż

1



Termin odnoszący się do ruchu i nauki głoszonej przez
kontynuatorów szkół mistycznych, jacy pojawili się na przestrzeni

XV wieku

(ale w XVIII w. odwoływali się do wolnomularstwa) .

o

Różokrzyż zaznacza w filozofii boskie pochodzenie człowieka
rozpatrywane przez upadek w

grzech

oraz możliwość

ponownego zjednoczenia z boskim polem życia. Nauka ta
powiązana jest silnie z

alchemią

, postrzegając możliwość

zbawienia w przemianie

ołowiu

symbolizującego

naturę

człowieka ziemskiego w złoto prawdziwego boskiego
człowieka, który niczym

Feniks

z popiołów musi wznieść się

z grobu natury. Nawiązywali oni do:



gnozy



alchemii



kabały



neoplatonizmu



filozofii

Oświecenie we Francji

•

Skrzydło I przychylne wobec

ancien régime

'u (władza absolutna) reprezentowali

monarchistyczni popularyzatorzy wiedzy i naukowcy:

Monteskiusz

.

•

SkrzydłoII, filozofów przychylnych zwykle władzy i idei monarchii absolutnej i
skupionych na walce z religią i przywilejami Kościoła, reprezentowali

Voltaire

,

Denis Diderot

.

•

SkrzydłoII stanowili radykalni przeciwnicy zarówno monarchii jak i Kościoła;
demokraci i proto-socjaliści:

Jean-Jacques Rousseau

.

•

Powstanie encyklopedystów(Wolter, Diderot)

•

Rozwój filozofii (Malebranche, Rousseau- uważał, że człowiek jest ze swojej natury
dobry)

Oświecenie w Niemczech



Podwaliny pod niemieckie oświecenie położył

Leibniz

. Wielkie zasługi na polu

myśli edukacyjnej miał

Christian Wolff

.

o

Symbolem niemieckiego oświecenia jest

Immanuel Kant

, który dokonał

syntezy myśli Hume'a i innych filozofów europejskiego oświecenia.

Teza 11  Pius VI, Pius VII, Kościół w okresie wielkiej rewolucji
francuskiej, w okresie napoleońskim, konkordat z Francją, artykuły
organiczne, reorganizacja Kościoła francuskiego

Pius VI (pon. 1775-99)
- próbuje na drodze kompromisu pertraktować z rewolucjonistami, potem z Napoleonem

- próbował zorganizować państwo kościelne
- wywieziony do Francji, gdy państwo kościelne przestało istnieć

Pius VII

„zgniecione papiestwo” (pon. 1799-1823)

- nie ma sprzeczności pomiędzy Kościołem a swoistą władzą
- Napoleon: aby pokonać papieża trzeba mieć przeogromną armię (Pius VII w stosunki do

niego zachowywał wielką rozwagę).

1

Kościół we Francji w przededniu rewolucji

•

bardzo poważny kryzys gospodarczy

- kryzys nieurodzaju
- wybuchy niezadowolenia

- zamieszki spowodowane gwałtownym wzrostem cen żywności (widmo
głodu)

- bardzo poważne skrajności: ubóstwo – bogactwo



ówczesna Francja dzieliła się na trzy stany

1.

duchowieństwo

2.

szlachta

3.

stan trzeci

(burżuazja i wolni chłopi; odegrają ważna rolę w rewolucji)

Stany generalne to próba ustroju semi – parlamentarnego (zbierają się dzięki

stanowi trzeciemu)
- przejmują władzę

- w S3 bardzo ważną rolę odegrało duchowieństwo (burżuje i bogaci chłopi jako swych
przedstawicieli wybierali księży, proboszczów ze swych parafii)

•

największa bolączka Kościoła:

przymierze tronu z ołtarzem  król to człowiek ze święceniami diakońskimi
(występowanie przeciw niemu to świętokradztwo)

- krytyka i walka z monarchą była jednocześnie krytyką i walką z Kościołem

I OKRES REWOLUCJI FRANCUSKIEJ

KONSTYTUATA 1789-1791

Konstytuanta – nazwa przyjęta przez stany generalne, które będą teraz próbować
ustanowić nowy ustrój we Francji (próby powrotu do normalności)



14 lipiec: zburzenie Bastylii (symbolu monarchii absolutnej)

Sierpień: Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela

- proklamowała wolność obywatelską i religijną

Zaczyna się konflikt konstytuanty z monarchią i Kościołem

- stany generalne chcą dobra kościelne przeznaczyć na ratowanie państwa

francuskiego  w zamian za to państwo zobowiązuje się utrzymywać duchowieństwo
(pensje państwowe)

•

subwencja na rzecz duchowieństwa w zamian za upaństwowienie dóbr kościelnych

- stwierdzenie, że życie kościelne sprzeciwia się wolności człowieka (pozostawiono tylko

zakony zajmujące się działalnością społeczną)



kwiecień 1790 - próby ustanowienia katolicyzmu religią państwową

V-VIII  Konstytucja Cywilna Duchowieństwa

- zmiana granic kościelnych
- wybór duchowieństwa na zasadzie demokratycznej (ograniczenie władzy papieża)

- nakazano wszystkim duchownym złożenie przysięgi względem KCD

•

biskup Talleyard

- powstanie Kościoła państwowego

Skutki wprowadzenia KCD:

- papież ją odrzucił

- powstał Kościół schizmatyczny (oderwany od papiestwa(; samowolne

wyświęcanie biskupów

II OKRES RF

DECHRYSTIANIZACJA 1791-95

1



wrogami państwa i rewolucji są wszyscy, którzy nie podporządkowali się konstytucji

- legislatywa (zaczynają się najbardziej skrajne okresy rewolucji); żyrondyści i jakobini

1. Wątki ateistyczne i antykościelne w nowym parlamencie

2.

„stary Kościół” – zwolennicy monarchii uciekają do Anglii (to kontrrewolucjoniści)

3. Kontrrewolucja

XI 1791 Dekret przeciwko tym, którzy nie podpisali konstytucji

- zaczynają się prześladowania religijne

- wzmożenie ucieczek z kraju (kto ucieka, jest zdrajcą)
- kilka tysięcy osób zostało zamordowanych za przeświadczenia religijne

- mordy wrześniowe



1792: zostają straceni król i króla (koniec monarchii, radykalizacja postaw

rewolucjonistów)

•

Szczytowy okres dechrystianizacji

- zniesienie kultu chrześcijańskiego
- zniesiono święta kościelne- nowy kalendarz (10 dni w tygodniu); zwiększenie dni

roboczych
- kult rozumu, natury

- nakazano wszystkim duchownym zawarcia związku małżeńskiego
- radykalizacja jakobinów



1794: stopniowy odwrót od radykalnego zmuszania Francuzów do ateizmu (znowu

wprowadza się kult Osoby Najwyższej)

III OKRES RF

DYREKTORIAT 1795-99

II 1795 Dekret o wolności wyznania
- Francuzi mają dość rewolucji



nowe rządy 5 dyrektorów

- zniesienie KCD

- władze rewolucyjne rezygnują z terroru

•

Dojście do władzy Napoleona

Kościół a Napoleon

Napoleon: Kościół podporą władzy
1799 – po zniesieniu dyrektoriatu Napoleona stał się głównym konsulem i

faktycznie przejął władzę

Okres KONSULATU

Napoleona koncepcja Kościoła:

- religia podporą państwa, więc trzeba się pogodzić ze Stolicą Apostolską
- zostaje cesarzem Francji  powrót do monarchii



1801 Konkordat Francji ze Stolicą Apostolską

- religia katolicka jest religią większości Francuzów
- swobodne wyznawanie katolicyzmu i innych religii

- współpraca państwa z Kościołem

Najważniejsze punkty konkordatu:

1. Preambuła odnosi się do Boga

2. Watykan ma zreformować Kościół do świata współczesnego
3. Napoleon zdymisjonował wszystkich biskupów i sam tych samych na nowo

potwierdził (reset)

1

4.

To, co zostało zrabowane zostaję w rękach nowych właścicieli (sekularyzacja dóbr
kościelnych)

5. Wybór nowych biskupów: cesarz proponuje, papież zatwierdza
6. Duchowieństwo otrzymało uposażenie państwowe:

- część biskupów nie przyjęła konkordatu

- zmniejszono liczbę diecezji
- większość Francuzów była zadowolona z konkordatu ( w przeciwieństwie

do monarchistów)
- tym konkordatem Napoleon przysłużył się do pojednania katolików we

Francji (połączył dawną Francję z Francją porewolucyjną)

Skutki konkordatu:
- rozkwit życia religijnego

- normalizacja sytuacji Kościoła we Francji
- powstają nowe zgromadzenia i seminaria

- znaczące ożywienie Kościoła

!!! anciem regime !!! - to, co było przed RF; władza absolutna na dynastii Burbonów;
zostaje zmieciony po 1789;

Znaczy jeszcze przymierze tronu z ołtarzem; po RF następuje odtworzenie tego terminu

1802 Bonaparte dodał Artykuły Organiczne (dodał swoich 77 punktów, chcąc sobie
podporządkować Kościół)

- chodziło o wprowadzenie artykułów gallikańskich, aby trochę Kościół od

cesarstwa oderwać

- papież się temu sprzeciwił, bo było w tym za dużo koncyliaryzmu
- artykuły te nie weszły w życie, nie wpłynęły na relacje państwo – Kościół we

Francji

Teza 12



Kongres Wiedeński: Pius VII, Consalvi, legizm, liberalizm,

papież Grzegorz XVI, Lammenais, encyklika Mirari vos

!! Kongres Wiedeński

Zapoczątkował nowy okres we Francji

okres restauracji

- ukształtuje on obraz Europy aż do I wojny światowej
- restauracja to przywrócenie anciem regime
- legalizm  opieranie się na zasadach prawa (państwa, monarchii etc.)
- liberalizm (czyli lammenais)  doktryna o nienaruszalności i wolności praw człowieka



Kongres Wiedeński to próba odbudowania tego wszystkiego, co

było w Europie przed rewolucją

Pius VII

Odznaczał się umiarem i realizmem w postępowaniu, wolał zaś naukę i

duszpasterstwo niż politykę i administrację. Jako papież przybył do Rzymu i zachował
wobec monarchów samodzielność działania. Nie uległ naciskowi Austrii co do mianowania

sekretarza stanu, lecz powierzył to stanowisko młodemu prałatowi, audytorowi Roty
Rzymskiej, Hercolemu Consalviemu

2

Papież zaraz po konklawe mianował Consalviego podsekretarzem stanu, a po

powrocie do Rzymu kardynałem i sekretarzem stanu. Jego wrodzone talenty sprawiły, że
w polityce stał się prawą ręką papieża, który zostawił sobie sprawy wewnątrzkościelne.

Consalvi przeszedł do historii jako najwybitniejszy papieski dyplomata XIX wieku.

Swoją działalność skoncentrował na odzyskaniu i reformie Państwa Kościelnego oraz na

uregulowaniu spraw kościelnych w Francji.

Pius VII był głęboko religijny i miał poczucie swoich apostolskich obowiązków.

Okazywał zrozumienie zelantom i sam wolał zajmować się sprawami religijnymi. Szanował

też tradycję i doceniał legalizm, ale kierował się realizmem, który nakazywał mu
akceptowanie nowoczesnych instytucji. Gdy skończył 70 lat życia, pozostawił

Consalviemu sprawy Państwa Kościelnego i nadawanie kierunku politycznej działalności
Stolicy Apostolskiej.

Grzegorz XVI i ultramontanizm

Kameduła Maurus, który w 1831 roku został papieżem, Grzegorzem XVI, wydał

już w 1799 roku dzieło Trionfo della Santà Sede. Za jego pontyfikatu wznowiono je i

przetłumaczono na język francuski i niemiecki. Zawarte w tym dziele idee najwyższej
władzy papieża i jego nieomylności, a także opierającej się na tym centralizacji rzymskiej i

romanizacji życia kościelnego, znalazły przyjęcie i rozwinęły się w krajach pozaalpejskich.
To ukierunkowanie się z różnych krajów poza góry Alpy (ultra montes) na papieski Rzym

i wzorowanie się na nim nazwano ultramontanizmem.

Ruch ultramontański napotykał na przeciwne mu tendencje hamowania wpływów

rzymskich. We Francji biskupi długo starali się zachować jak największą niezależność od
Rzymu, co ultramontanie brali za objaw gallikanizmu. Ultramontanizm stał się szczególnie

silnym ruchem za Piusa IX, natomiast podstawy dał mu Grzegorz XVI, mając do tego
szczególne predyspozycje w swej mentalności i działaniu przed wyborem na papieża.

Encyklika

Mirari vos

Encyklika przedstawiała pesymistyczny obraz świata, w którym panuje pycha,

rozwydrzenie, chełpliwość uczonych, pogarda dla świętości, ataki na Stolicę Apostolską, a
nawet na boski autorytet Kościoła. Ponowiła więc potępienie racjonalizmu i gallikanizmu,

lecz najsurowiej odniosła się do liberalizmu, odrzucając jego tezy o prawie do rewolucji, o
rozdziale Kościoła od państwa; prawnej równości religii, wolności prasy i wolności

głoszenia nauki jako ideału i postępu. Napisana przez Grzegorza XVI.

Teza XIV



Kwestia społeczna: rozwiązania tzw. szkoły francuskiej i

niemieckiej, encyklika Rerum novarum, Modernizm: kultura i nauka,
Loisy, encyklika Piusa X – Pascendi

Encyklika Piusa X – Pascendi 1907

W encyklice tej podał papież najpierw ogólną ocenę modernizmu, dopatrując się w

agnostycyzmie i filozofii immanentnej źródła wszelkich błędów. W jej drugiej części
potępił modernistyczną koncepcję krytyki biblijnej i subiektywne traktowanie Biblii, a

także żądania modernistów w dziedzinie reform kościelnych. W ostatniej części podał
środki do usunięcia zła modernizmu, polecając studium scholastycznej filozofii i teologii,

powołanie w każdej diecezji consilium de vigilantia i uważną kontrolę piśmiennictwa
katolickiego.

Do encykliki ustosunkowano się niejednakowo. Środowiska katolickie zachowawcze

przyjęty ją z uznaniem jako jasne odróżnienie błędów od prawdy. Umiarkowane wysuwały

zarzut, że daje ich omówienie i przedstawia środki przeciw nim, a nie wykłada nauki
Kościoła w poruszanych zagadnieniach ani nie sięga do istotnych przyczyn ruchu,

nazwanego modernizmem.

2

Encyklika Rerum novarum Leona XIII

Główną przyczyną powstania encykliki były pielgrzymki francuskich robotników,

umożliwiły one papieżowi kontakt z robotnikami fabrycznymi i bezpośrednie poznanie ich

problemów

Ta encyklika uznała tworzenie związków za naturalne prawo robotników i

pobudziła

do powstania katolickich organizacji robotniczych. Powstawały też chrześcijańskie partie,
łączące działalność polityczną ze społeczną.

- Ostatecznie w sprawach najważniejszych opowiedziała się po stronie szkoły z Liège,

która była spadkobierczynią myśli społecznej biskupa Kettelera i Unii Fryburskiej
- Uznała prawo państwa do regulowania spraw robotników, co pobudzało katolików z

partii politycznych, by w jej duchu kształtować prawodawstwo
- Uznała za naturalne prawo tworzenia związków robotników i podała, co do tego

konkretne wskazania
- Unikała natomiast wszystkiego, co byłoby popieraniem totalitarnych aspektów działania,

występujących często w ówczesnej doktrynie socjalistycznej. To stanowisko było
konsekwencją przyjmowania indywidualistycznej koncepcji społeczeństwa i własności.

Ogólnikowo mówiła o prawie do sprawiedliwej płacy.

13. Wielcy papieże przełomu XIX i XX wieku: Pius IX, Leon XIII, Pius X;
dogmat o Niepokalanym Poczęciu, Syllabus, Sobór Watykański I,
powstanie Kościoła Starokatolickiego, upadek Państwa Kościelnego.

Pius IX, Giovanni Ferretti papież od 1846-1878. Zapisał się w historii jako wróg

gallikanizmu

, obrońca dogmatu o nieomylności papieża. Sprawował ten urząd 31 lat 7

miesięcy i 21 dni.

o

Był organizatorem

soboru watykańskiego I

.

o

Stojąc na stanowisku boskiego pochodzenia władzy cesarskiej i królewskiej, jeśli
była wierna Kościołowi, Pius IX potępiał ruchy narodowowyzwoleńcze (m.in.

Wiosnę Ludów

, w 1863 polskie

powstanie styczniowe

) oraz wszelkie

liberalne doktryny społeczne i działania polityczne.

o

Filozofom i teologom okazał także wsparcie finansowe, organizacyjne i
moralno-prawne poprzez:

1) powołanie do życia neoscholastycznego czasopisma La Civita Cattolica

.

2) Organizowanie studiów neoscholastycznych na uniwersytetach, w akademiach i
instytutach katolickich.

3) Autorytatywne wypowiedzi dotyczące metody, przedmiotu i zadań neoscholastyki,
wyrażone w: przemówieniach, dekretach, listach, encyklice Quanta cura

(1864).

Dołączonym do niej

Syllabusie

,

którego pierwsza część poświęcona była krytyce

racjonalizmu, laickiej koncepcji wolności myśli i nauki, druga - obronie średniowiecznych
autorytetów, teologów i filozofów walczących z przeciwnikami wiary i doktryny Kościoła.

.
Leon XIII, Vincenzo Gioacchino Pecci od 1878 do 1903 papież. Odegrał istotną rolę w
historii Kościoła przyczyniając się do uznania

tomizmu

i

neoscholastyki

za oficjalny

system doktrynalny Kościoła.

o

Powołał do życia Accademia di S. Tommaso (1878), a rok później ogłosił encyklikę
Aeterni Patris (4 VIII 1879), w której w oparciu o tomizm ustalił program
neoscholastyka. Encyklika podkreśla potrzebę upolitycznienia nauki i filozofii dla
celów, jakie stawia sobie Kościół.

o

Dzięki niemu na uniwersytetach możemy się uczyć przedmiotów ścisłych!

2

o

Konsekwencją takiego stanowiska stała się kolejna encyklika Rerum novarum z
1891, w której Leon XIII mając świadomość, że świat nie może wkroczyć w XX w. z
upadającą feudalną strukturą, opowiedział się za ustrojem kapitalistycznym, ostro
potępiając ruch robotniczy i socjalizm. W dokumencie tym nakreślił również
program rozwiązania "kwestii robotniczej" opierając się na zasadzie
sprawiedliwości i miłości chrześcijańskiej, uzależnił polepszenie warunków życia
robotników od "dobrej woli" kapitalistów.

Dzięki wysiłkom Leona XIII Kościół rzymskokatolicki w XX w. wkraczał z:

1) neotomizmem jako filozofią najlepiej odpowiadającą wierze katolickiej.
2) ruchem umysłowym zwanym neoscholastyką i neotomizmem, w myśl którego wiara
jest obowiązkiem człowieka, a rozum ma torować jej drogę.
3) doktryną społeczno-polityczną zwaną "społeczną nauką Kościoła".

Święty

Pius X, Giuseppe Sarto

papież

od

1903

- 1914.

o

Inicjator reformy prawa kościelnego, zakończonej za pontyfikatu Benedykta XV.

o

Obrońca

neotomizmu

i

neoscholastyki

. Wprowadził reformy liturgiczne.

o

Wydał 2 dekrety: tzw. Nowy Syllabus potępiający tezy modernistów jako sprzeczne
z doktryną Kościoła oraz dekret Motu proprio, w którym oskarżył filozofów i
teologów sprzyjających modernizmowi o herezję.

o

Z jego inicjatywy została powołana do życia Sapiniera, która zajmowała się
zbieraniem donosów o poglądach niezgodnych z nauką Kościoła. Na tej podstawie
inkwizycja kościelna karała podejrzanych o herezję. Zakazywała upowszechniania i
czytania dzieł modernistów, podobnie zresztą jak marksistów i przedstawicieli in.
kierunków filozoficznych, poza neotomizmem.

o

Pius X był założycielem Papieskiego Instytutu Biblijnego.

Sobór watykański I



Sobór powszechny

Kościoła katolickiego

, zwołany przez

papieża

Piusa

IX

obradujący w latach

1869

-

1870

; został zawieszony, kiedy wojska włoskie

zdobyły

Rzym

; nigdy nie wznowiono obrad.



Był pierwszym po 300-letniej przerwie od zakończenia Soboru Trydenckiego.
Zgromadził 700 ojców soborowych. Na obrady zaproszono przedstawicieli Kościoła
prawosławnego, którzy jednak nie wzięli w nich udziału.



Uchwalono dekrety:

o

Wierze katolickiej i

o

O prymacie i nieomylności papieża (Pastor aeternus,). Ojcowie soborowi
orzekli, iż władza papieska jest bezpośrednią i najwyższą władzą nad całym
Kościołem katol. w sprawach wiary, obyczajów i funkcjonowania instytucji
kościelnych; wypowiadając się w tych sprawach ex cathedra, papież
posiada wsparcie Boże obiecane niegdyś św. Piotrowi, co czyni
przedstawiane definicje nieomylnymi i niezmiennymi. Ta część
postanowień soborowych skierowana była przeciw

gallikanizmowi

i

febronianizmowi

. W związku z wybuchem wojny francusko-niemieckiej i

zajęciem Rzymu przez wojska włoskie, 20 X 1870 ( to data graniczna
państwa kościelnego)papież ogłosił odroczenie obrad, które jednak nie
zostały już podjęte.



Sobór przyjął (w Dei Filius), że istnieje możliwość poznania Boga z dzieł stworzenia
i że nie zachodzi zasadnicza sprzeczność między wiarą a rozumem, odrzucając

2

równocześnie światopogląd materialistyczny jako niezgodny z katolicyzmem i
potępiając wszelkie postaci ateizmu.



Pośrednim skutkiem uchwał soboru była ogłoszona

1 listopada

1950

przez

Piusa XII

(jedyny przypadek użycia nieomylności dla wprowadzenia

nowego dogmatu po definicji soborowej, definicja o

Wniebowzięciu

Najświętszej Maryi Panny

.

Dogmat o Niepokalanym Poczęciu Najświętszej Maryi Panny



Dogmat

Kościoła rzymskokatolickiego

ggłoszący, iż

Najświętsza Maryja

Panna

chwili swego poczęcia została zachowana nietknięta od

grzechu

pierworodnego

. Innymi słowy, była poczęta w ciele

matki

w sposób

cudowny

,

w

łasce uświęcającej

, wolna od wszelkich konsekwencji wynikających z grzechu

pierworodnego.



Dogmat ten został ogłoszony

konstytucją apostolską

Ineffabilis Deus

08.12.

1854

r. przez

papieża

Piusa IX

. Ogłoszenie tego dogmatu było jedną z

dwóch sytuacji we współczesnej historii, gdy papież stwierdził coś

ex cathedra

,

nieomylnie (drugą taką sytuacją był dogmat o Wniebowzięciu NMP w

1950

roku).

Upadek Państwa Kościelnego.

W 1870 król Włoch

Wiktor Emanuel II

zajął Rzym, ostatecznie włączając Państwo

Kościelne do państwa włoskiego. Likwidacja Państwa Kościelnego była przyczyną
napiętych stosunków pomiędzy Stolicą Apostolską i rządami Włoch do czasu
podpisania

traktatów laterańskich

(1929).

Starokatolickie Kościóły



Za początek właściwego starokatolicyzmu uznaje się rok

1870

, kiedy to w łonie

kościoła rzymskokatolickiego

powstał opór wobec postanowień

I soboru

watykańskiego

. Nie wszyscy zgodzili się na dogmat o nieomylności

papieża

w

sprawach wiary i moralności. Starokatolicy nawiązali kontakt z niezależnym od
papiestwa Kościołem Utrechtu, przejęli od niego sukcesję apostolską i stworzyli
własną organizację kościelną o ustroju episkopalno-

synodalnym

. Zniesiono

spowiedź

indywidualną,

posty

,

celibat

księży i

łacinę

w liturgii. W

1899

r.

doszło do założenia zrzeszającej kościoły starokatolickie z całego świata

Unii

Utrechckiej

.

15. Benedykt XV i I wojna światowa, Pius XI i pokój, Pakty
Lateraneńskie, Pius XII, antysemityzm i holokaust, socjalizm i
komunizm, II wojna światowa a Kościół.

Benedykt XV (Giacomo della Chipsa)i I wojna światowa

•

Pontyfikat ten był uwarunkowany I wojną światową.
Podejmował wiele inicjatyw pokojowych oraz starał się
łagodzić skutki wojny. Od samego początku organizował
pomoc dla ofiar wojny. W 1914 w

Watykanie

papież

otworzył biuro opieki nad jeńcami. Organizował pomoc
sanitarną i żywnościową.

•

1 sierpnia

1917

wydał notę pokojową skierowaną do walczących państw, w

której wzywał do zawarcia pokoju bez zwycięzców i zwyciężonych. Apelował o

2

uwzględnienie żądań narodów bałkańskich i Ormian. Opowiadał się także za

przyznaniem niepodległości Polsce.

•

Benedykt XV zmarł na grypę

22 stycznia

1922

w

Rzymie

i został pochowany w

bazylice św. Piotra

.

Pius XI, pokój

•

Po śmierci Benedykta XV zebrało się

konklawe

, przez które w dniu

6 lutego

1922

został wybrany na papieża

•

Doprowadził do podpisania

11 lutego

1929

konkordatu

z

Włochami

- tzw.

układu laterańskiego

na mocy którego utworzone zostało

Państwo

Watykańskie

. Uznał

Rzym

za stolicę

państwa włoskiego

. W związku z

powyższymi wydarzeniami nazywany jest Papieżem Pojednania. Bardzo

angażował się w sprawy pokoju!

Pakty Lateraneńskie

o

to grupa trzech

traktatów

(polityczny, finansowy i kościelny) wyodrębniających

politycznie i terytorialnie państwo

Watykan

, uznające jego niezależność i

niepodległość. Zostały podpisane

11 lutego

1929

przez

Piusa XI

i

Benito

Mussoliniego

. Mussolini zdawał sobie sprawę z siły i autorytetu Papieża, więc

postanowił najpierw dogadać się z Papieżem, by zyskać sobie jego przychylność.
Jego powierzchnię określono na 44 ha. Uznawały

papieża

za osobę świętą,

zobowiązywały

Włochów

do płacenia

trybutu

na rzecz Watykanu. Osoby tam

mieszkające zostały uznane za nietykalne.

Pius XII

o

Po śmierci

papieża Piusa XI

konklawe

trwające tylko jeden dzień dokonało

2

marca

1939

wyboru Eugenio Pacellego na

papieża

. Przyjął on imię Piusa XII.

o

W ogłoszonej 20.10.

1939

r.

encyklice

Summi Pontificatus

potępił rozpętanie

II wojny światowej

przez

totalitaryzm

Niemiec

nazistowskich

i

ZSRR

.

o

Rozpoczął reformę tygodnia liturgicznego. Ujednolicił

post

eucharystyczny oraz

wprowadził wieczorne

msze

święte.

o

Jego pontyfikat był pełen kontrowersji. Czasami jest oskarżany o milczenie.

o

Pius XII zmarł

9 października

1958

w

Castel Gandolfo

2