http://e-prawnik.pl

Zawarcie umowy

Zaliczka i jej funkcja w prawie cywilnym

Data: 16-05-2009 r.

Instytucja zaliczki nie została zdefiniowana w prawie. Częste występowanie jej w ramach stosunków cywilnych
wymaga jednak określenia funkcji zaliczki, a w szczególności wyraźnego odróżnienia jej od zadatku,
szczegółowo określonego w Kodeksie cywilnym.

Zadatek a zaliczka

Pojęcie zaliczki nie jest równoznaczne z zadatkiem

, a różnica pomiędzy nimi sprowadza się przede wszystkim

do funkcji, jakie prawo nadaje obu tym instytucjom prawnym. Poza tym różne są podstawy ich udzielania, a
także konsekwencje ich zastosowania w stosunkach prawnych.

Zadatek
w szerokim rozumieniu oznacza sumę pieniężną lub rzecz, którą jedna osoba daje drugiej przy zawarciu
umowy. Zadatek ma takie znaczenie, że w razie niewykonania umowy przez jedną ze stron, druga strona
może bez wyznaczenia dodatkowego terminu odstąpić od umowy i zachować otrzymany zadatek, a jeżeli
sama go dała żądać sumy dwukrotnie wyższej. W razie wykonania umowy zadatek ulega zaś zaliczeniu na
poczet świadczenia strony, która go dała. Od stron zależy, czy z zadatkiem będzie związana bezpośrednio
funkcja zabezpieczenia świadczenia należnego wierzycielowi w przypadku niewywiązania się z zawartej
umowy, czy będzie on pełnił funkcję odstępnego. Innymi słowy w braku odmiennego zastrzeżenia umownego
zadatek stanowi pewnego rodzaju odszkodowanie na wypadek, gdy zawarta umowa nie została wykonana.

Przykład:

A (sprzedawca) i B (nabywca) zawierają umowę sprzedaży maszyny. Umowa przewiduje, iż nabywca w ciągu
siedmiu dni od dnia zawarcia umowy uiści zadatek w wysokości Ľ wartości przedmiotu sprzedaży. Pozostałą
kwotę zapłaci natomiast przy odbiorze przedmiotu umowy. Strony ustalają także termin odbioru maszyny, będący
jednocześnie terminem uiszczenia pozostałej części ceny. B uiszcza zadatek w przewidzianym terminie i
wysokości. Nie odbiera jednak maszyny i nie uiszcza pozostałej części w przewidzianym terminie. Wobec tego, iż
B nie wywiązuje się ze zobowiązania, A ma prawo wezwać do wykonania zobowiązania w dodatkowo
wyznaczonym terminie, z zagrożeniem odstąpieniem od umowy. Jeśli B nie wywiąże się ze zobowiązania w
dodatkowym terminie, A może odstąpić od umowy i zatrzymać zadatek. Zasadniczo zadatek jest uznawany za
surogat odszkodowania, co uniemożliwia odstępującemu (A) dodatkowo dochodzić odszkodowania od B.

Szczegółowe informacje na temat zadatku zostały opisane w artykule:

Zadatek jako sposób zabezpieczenia

realizacji umowy

Jaką funkcję spełnia zaliczka?

Zaliczka pełni natomiast odmienną funkcję. W przypadku gdy została uiszczona przez jedną ze stron

czynności prawnej, zostaje zaliczona na poczet przyszłych świadczeń - przykładowo zapłaty za
świadczone usługi bądź ceny za nabyty towar. W razie rozwiązania czy też odstąpienia od umowy, strona,
która otrzymała zaliczkę, jest zobowiązana ją zwrócić w takiej wysokości, w jakiej ją otrzymała.

Zaliczka nie

spełnia więc funkcji zabezpieczenia wykonania zobowiązania, czyli tej analogicznej do roli zadatku,
traktowanego jako swoisty rodzaj odszkodowania za nie wywiązanie się ze zobowiązania.

Przykład:

W przedstawionym powyżej przypadku A i B umówiły się, iż uiszczenie części ceny będzie miało charakter zaliczki.
Jeśli B nie wywiąże się ze zobowiązania w terminie dodatkowym, A będzie uprawniony do odstąpienia od umowy.
A będzie jednak musiał zwrócić zaliczkę B. Nie będzie jednak przeszkód do tego, aby A domagał się od B
naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki.

Jak wskazał Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 25 marca 2004 roku (II CK 116/03), zadatek może przybrać
funkcję zaliczki. Zadatek?zaliczka dana na poczet przyszłego świadczenia - przede wszystkim pieniężnego -
zapłacona przy umowie przedwstępnej podlega zwrotowi, jeśli nie doszło do zawarcia umowy przyrzeczonej.

Roszczenie o zwrot zaliczki przedawnia się z upływem terminów ustawowych

, określonych w przepisie

art. 118 Kodeksu cywilnego. Zob.:

Kiedy przedawniają się roszczenia? Jakie są skutki przedawnienia?

Podstawa prawna:

Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 roku ? Kodeks cywilny (Dz. U. 1964, Nr 16, poz. 93, ze zm.)

http://e-prawnik.pl