1. Pojęcie demokracji (aspekt aksjologiczny)

Sposób rządzenia oparty na specjalnym katalogu wartości politycznych (wolność, równość, sprawiedliwość,
tolerancja, pluralizm, godność jednostki). W tym ujęciu demokracja odnosi się do systemu stosunków
politycznych

2. Pojęcie demokracji (aspekt proceduralny)

Odnosi się do instytucji i podkreśla znaczenie mechanizmu sprawowania władzy (suwerenność narodu,
zasada reprezentacji, wybory jako źródło legitymizacji władzy, zasada państwa prawa, ochrona praw
człowieka)

3. Pojęcie demokracji (definicja politologiczna, wg R. Herbuta i A. Antoszewskiego)

Demokracja według Antoszewskiego i Herbuta posiada 5 cech:

 wybory pełnią rolę mechanizmu umożliwiającego dostęp do władzy oraz egzekwowania politycznej

odpowiedzialności rządzących

 wybory są rywalizacyjne, cykliczne i zapewniają równe traktowanie wszystkich podmiotów

startujących w wyborach

 nie są podejmowane przez rządzących żadne działania, które mogłyby uniemożliwić alternację
 zagwarantowana jest swoboda zrzeszania się oraz ogłoszenia poglądów politycznych i ewentualnej

krytyki rządzących

 zagwarantowane jest powszechnie czynne i bierne prawo wyborcze

4. Demokracja skonsolidowana i nieskonsolidowana ( warunki konsolidacji demokracji)

Za demokrację skonsolidowaną uważa się taki system, w którym procedury demokratyczne są powszechnie
uznawane za obowiązujące, a reguły oraz istniejące instytucje demokratyczne stają się szeroko
akceptowanymi przez elity, ważnymi wartościami, które są cenne same w sobie i z tego tytułu należy je cenić i
dbać o nie. Ponadto elity są zintegrowane strukturalnie, co oznacza, że istnieją między nimi formalne i
nieformalne powiązania gwarantujące im wpływ na procesy decyzyjne, a tym samym zabezpieczenie
własnych interesów. Udział w wyborach ma charakter powszechny, nie jest w żaden sposób ograniczany
czy zakłócany. Dojrzałość skonsolidowanych demokracji oznacza też to, że sprawdziły się one w dłuższym
przedziale czasowym. Z wyjątkiem Hiszpanii, Portugalii, i Grecji, w żadnym z wymienionych krajów od II
wojny światowej nie nastąpiło załamanie demokracji. W tym sensie skonsolidowane demokracje można
określić również jako systemy ustabilizowane, mimo zakłóceń, które pojawiły się w ich otoczeniu. Istotną
cechą skonsolidowanej demokracji jest też jej elastyczność.
W demokracji nieskonsolidowanej są wprawdzie spełnione wszystkie kryteria proceduralne, mamy do
czynienia z masowym uczestnictwem w wyborach, ale nie można mówić o stabilności i trwałości systemu
demokratycznego ze względu na brak porozumienia elit rządzących co do istniejących instytucji i procedur
demokratycznych, a także brak wzajemnego zaufania, który wynika z niewystarczających kontaktów i
nieistniejących powiązań między nimi.

5. Pojęcie i cechy autorytaryzmu

a. Autorytaryzm - system rządów, w którym władza skoncentrowana jest w ręku przywódcy i jego
najbliższego otoczenia, podejmują oni decyzje zatwierdzone przez bezwolny parlament i egzekwowane
dowolnymi metodami. W autorytaryzmie ważną rolę odgrywa cenzura, policja polityczna i armia, są one
narzędziami tłumienia wszelkich przejawów opozycji i niezadowolenia. Wprowadzenie rządów
autorytatywnych odbywa się najczęściej przez zamach stanu. Z założenia jest to system przejściowy, który
ma istnieć do momentu powstania większości zdolnej przejąć władzę i zapewnić państwu rozwój społeczno-
ekonomiczny oraz prestiż międzynarodowy. Założenie to jednak z czasem zanika, a rządzący starają się
utrzymać przy władzy jak najdłużej.
CECHY AUTORYTARYZMU: Władza autokratyczna koncentruje się w ręku przywódcy i jego najbliższego
otoczenia. To oni podejmują decyzje, co ma miejsce z lekceważeniem podstaw prawnych lub ich pomijaniem.
Dla pozorów demokracji (demokracja fasadowa) decyzje zatwierdzane są przez bezwolny parlament.
Przywódca posiada szereg osobistych prerogatyw, które dają mu realny wpływ na politykę państwa.
Uwidacznia się to w rządzeniu wykonywanym za pomocą rozkazów, nakazów, sankcji karnych. Podstawą
władzy jest rozbudowany aparat przymusu w postaci armii, policji i służb bezpieczeństwa. Podtrzymują one
władzę, co wiąże się z częstym stosowaniem lub grożeniem przymusem państwowym. W przeciwieństwie do
totalitaryzmu ta dowolność posługiwania się przymusem ogranicza się do jawnych przeciwników systemu.
Jest to wybiórcze stosowanie przymusu, a nie powszechne i przejawia się w policyjnej inwigilacji czy
represjonowaniu przeciwników politycznych.

6. Typy autorytaryzmu

a. Autorytaryzm nieskonsolidowany - oznacza taki stan w którym na skutek zaplanowanej nieszczelności
systemu, niezamierzonych efektów działań ekipy rządzącej lub jej nieudolności – pojawia się choćby
ograniczona możliwość ekspresji niezadowolenia społecznego i postanowienia żądania zmiany reguł
politycznej gry. Autorytaryzm ten dopuszcza istnienie ograniczonej opozycji.

CECHY – stwarza warunki dla zorganizowania się sił pro demokratycznych i przejęcia przez nie władzy,
celem ustanowienia i konsolidacji nowych reguł gry politycznej; występuje w państwach w których istnieją
pozory rywalizacyjnych wyborów.
b. Autorytaryzm skonsolidowany - oznacza dostosowanie wszystkich elementów reżimu politycznego:
wartości i norm odnoszących się do uzyskania i sprawowania władzy z rozwiązaniami instytucjonalno -
proceduralnymi i zachowaniami politycznymi.
CECHY: przyporządkowanie jednostek szerszym grupom społecznym, do których należą (klasie, narodowi,
wspólnocie wyznaniowej, rasie); konieczność stworzenia i utrzymania ładu społecznego (także za pomocą
represji); koncentracja władzy; bezalternatywność polityczna (zmiana polityki musi być wyrazem woli
ośrodka przywódczego);

zanegowanie

wartości demokracji liberalnej, zwłaszcza

instytucji

przedstawicielstwa; przykłady: komunizm, faszyzm, współcześnie występuje w: Chinach, Wietnamie, Kubie,
do niedawna w krajach Ameryki Łacińskiej.

7. Pojęcie systemu politycznego

a. Sensu largo: to idee i wartości polityczne, organizacje i instytucje uczestniczące w życiu politycznym

kraju i organizujące to życie oraz normy regulujące i organizujące wcielanie w życie idei i wartości
politycznych oraz regulujące strukturę i funkcjonowanie organizacji i instytucji politycznych.

b. Sensu stricto: to ogół organów państwowych a także partii politycznych, organizacji społecznych oraz

grup formalnych i nieformalnych, uczestniczących w działaniach politycznych w ramach danego
państwa jak również ich wzajemne stosunki, tworzące funkcjonalną całość.

c. System polityczny będzie efektywny, jeżeli:



jest zdolny zapewnić własne istnienie bez uciekania się do zmasowanej przemocy;



stwarza warunki wszechstronnego ekonomicznego, społecznego i kulturalnego rozwoju
kraju;



jest w stanie zapewnić bezpieczeństwo kraju na zewnątrz

8. Pojęcie systemu partyjnego

Jest to:

a. konfiguracja partii politycznych rywalizujących bądź kooperujących ze sobą na podstawie

ustabilizowanych wzorów zachowań, które podlegając procesowi instytucjonalizacji, określają
wzajemne powiązania między nimi zarówno na arenie wyborczej, jak i parlamentarno – gabinetowej;

b. układ wzajemnych powiązań między partiami, który decyduje przede wszystkim o trwałości samego

systemu;

c. układ kooperacyjno – rywalizacyjnych powiązań między partiami, którego zasadniczym celem jest

przenoszenie i realizacja interesów społecznych w ramach państwowego procesu decyzyjnego;

d. układ powiązań ukształtowany na różnych poziomach systemu politycznego: wyborczym,

parlamentarno – gabinetowym oraz organizacyjnym.

9. Pojęcie partii politycznej

Partia polityczna (z łaciny pars, partis – część), dobrowolna organizacja działająca pod wspólną nazwą,
reprezentująca interesy określonej grupy społecznej, w drodze rywalizacji wyborczej zmierza do zdobycia lub
utrzymania władzy państwowej w celu realizacji swojego programu politycznego.

10. Pojęcie relewancji partii politycznej

Partie relewantne

co znaczy istotne dla funkcjonowania całego systemu partyjnego mające przynajmniej

potencjalną właściwość zmiany jednego charakteru i kierunku ewolucji.

11. Funkcje partii politycznej

a. wychowawcza – kształtuje opinię społeczną, propagując programy partyjne, promując postawy

obywatelskie;

b. wyborcza – buduje program polityczny, selekcjonuje kandydatów i rywalizuje w wyborach;
c. rządzenia – realizowana jest przez partię, która wygrała wybory. Obsadza ona samodzielnie lub w

koalicji z innymi partiami główne stanowisko w państwie. Natomiast partie, które wybory przegrały i
nie weszły w skład koalicji, przechodzą do tzw. opozycji politycznej.

12. Typy partii politycznych:

a. Według kryterium organizacji: a) ugrupowania oparte na luźnych i nietrwałych więziach, partie o

charakterze lokalnym (tzw. partie ratuszowe); b) partie kadrowe, silnie scentralizowane,
centralistycznie zarządzane o hierarchicznej strukturze; c) partie masowe, masowej integracji,
nastawione na konkurencyjną walkę o głosy wyborców możliwie jak największych grup społecznych

b. Ze względu na podziały ideologiczne: *konserwatywne; *liberalne; *socjaldemokratyczne;

*chadeckie; *komunistyczne; *faszystowskie; *ekologiczne

c. Ze względu na strukturę socjalną ich zwolenników: *partie patronażu (np. w USA główne działania

partii zmierzają do wyboru przywódcy kraju); *partie światopoglądowe

d. Ze względu na ich stosunek do reguł konstytucjonalnych państwa: *partie antysystemowe; *partie

lojalne wobec systemu (dotyczy to zarówno rządzących jak i opozycji)

e. Inne rodzaje i typy: *partie władzy; *partie jednego przedsięwzięcia; *antypartie

13. Poziom relewancji partii politycznej

Mówi o stopniu „liczenia” się partii w systemie partyjnym, a test relewancji pozwala określić konfigurację
rywalizacyjnych powiązań w systemie partyjnym. Uwzględnia się:



potencjał koalicyjny partii – stwierdzenie czy była kiedykolwiek brana pod uwagę jako ewentualny

partner w przetargach koalicyjnych



potencjał szantażu politycznego – możliwość wymuszenia na pozostałych partiach przyjęcia

określonej taktyki politycznej, której nie stosowałyby w „normalnej” sytuacji

14. Pojęcie systemu wyborczego

Jest to procedura ustalania wyników wyborów poprzez przeliczanie liczby oddanych głosów na poszczególne
partie (lub kandydatów) w uzyskane przez nie mandaty.

15. Cele systemu wyborczego

W ustabilizowanych skonsolidowanych demokracjach systemy wyborcze zapewniają osiągnięcie 4 celów:

a. reprezentatywność (władze powierza się tym, którzy mają poparcie większości)
b. stabilność polityczna (wyłonienie większości zdolnej do powołania trwałego gabinetu)
c. zgodność działań rządu z preferencjami i oczekiwaniem większości
d. pozytywna selekcja kadr (dobór najlepszych ludzi na stanowiska publiczne)

16. Funkcje wyborów

W przypadku demokracji skonsolidowanych można uznać 3 zasadnicze funkcje: legitymizowanie władzy
zwycięzców; egzekwowanie odpowiedzialności politycznej rządzących i umożliwienie alternacji władzy. A w
przypadku społeczeństw pluralistycznych – zapewnienie reprezentacji mniejszości. Oprócz funkcji
charakterystycznych dla demokracji skonsolidowanych wybory przyczyniają się do budowy zaufania dla
demokracji, zapewniają niezbędny poziom stabilizacji polit., stanowią instrument edukacji polit., tworzą
nowy ład polityczny, powstrzymują konflikty Polit., rozszerzają społeczną bazę wiedzy.

17. Zasady (przymiotniki) systemu wyborczego

a. ZASADA POWSZECHNOŚCI - każdy obywatel, który spełnił prawem przewidziane warunki

(prawno - formalne), ma czynne i bierne prawa wyborcze:

b. RÓWNE - równość – oznacza, że każdy wyborca ma taką samą liczbę głosów; głos każdego wyborcy

znaczy tyle samo;

c. TAJNE – oznacza że głosowanie jest jako prawo oddania głosu w sposób ukryty przed osobami

trzecimi;

d. BEZPOŚREDNIE – oznacza ze wyborcy głosują bezpośrednio na kandydatów którzy w wyniku

głosowania uzyskują mandat.

e. PROPORCJONALNOŚĆ - każda z partii otrzymuje mandaty w stosunku proporcjonalnym do liczby

uzyskanych głosów.

18. Charakterystyka większościowego systemu politycznego

WIĘKSZOŚCIOWY SYSTEM WYBORCZY – polega na tym, że mandaty otrzymuje tylko ten kandydat,
który zebrał określoną prawem większość głosów w danym okręgu, np. wybory parlamentarne USA, WB,
Francja a także wybory do Senatu w Polsce. Większość bezwzględna – warunkiem jest otrzymania przez
kandydata więcej niż połowy wszystkich ważnych głosów w okręgu ( 50% +1 głos). Większość względna –
mandat otrzymuje ten kandydat, który uzyskał większa ilość głosów niż inni.
Cechy: większość względna – rywalizacja na ogół w okręgach jednomandatowych; zwyciężcą jest ten, który
uzyskał największa ilość głosów; do zwycięstwa w okręgu nie jest wymagane osiągnięcie większości
bezwzględnej. Większość bezwzględna: jeśli żaden z kandydatów jej nie uzyska, przeprowadzana jest druga
tura wyborów.

19. Charakterystyka proporcjonalnego systemu wyborczego

Rozdział mandatów pomiędzy partie lub ugrupowania, dokonuje się proporcjonalnie do liczby (odsetka)
uzyskanych przez nie głosów. Podział mandatów ustalany jest wg metody d’Hondta bądź Sainte - Lague.
Cechy: okręgi mandatowe; procent uzyskanych mandatów jest bezpośrednią konsekwencją rozmiaru
poparcia; dla uzyskania mandatu nie jest potrzebne pokonanie wywali, a jedynie osiągnięcie określonego
pułapu, tzw. progu naturalnego; w systemach tych formuły wyborczej istotna rolę odgrywają m.in. rozmiar
okręgu, klauzula zaporowa czy wyrównawcza dystrybucja mandatów; system proporcjonalny występuję w
dwóch podstawowych odmianach: wariantu list wyborczych i systemu pojedynczego głosu przechodniego.

20. Polityczne konsekwencje systemu wyborczego

Systemy wyborcze wywołują 2 zasadnicze efekty polit.:

a. bezpośredni (sprowadza się do rozmiaru dysproporcji pomiędzy wielkością uzyskanego poparcia a

udział w dystrybucji mandatów)

b. pośredni (odnosi się do liczby partii reprezentowanych w parlamencie)

Za najważniejsze (najistotniejsze) konsekwencje możemy uznać: 1) stopień deformacji woli wyborców,
uwarunkowany głównie rozmiarem okręgów i przyjętą formułą wyborczą; 2) rozmiar nad reprezentacji

zwycięskiej partii ; 3) redukcję efektywnej liczby partii na arenie parlamentarnej ( w stosunku do areny
wyborczej), warunkowaną głównie rozmiarem okręgów i przyjętą formułą wyborczą; 4) strategie wyborcze
partii polit., warunkowane rozmiarem okręgów, formułą wyborczą i uprawnieniami przysługującymi
wyborcom

21. System władzy wykonawczej – ogólna charakterystyka

Władza wykonawcza, pierwotnie rozumiana jako wykonywanie ustaw państwowych poprzez wyodrębniony
organ państwa. Na skutek przeobrażeń ustrojowych pojęcie poszerzyło się i oznacza działalność polegającą
na wykonywaniu zadań państwowych obejmujących funkcje administrowania (realizacja ustaw) oraz
inicjowania polityki państwa, które określane są przez władzę ustawodawczą. Rozszerzenie uprawnień
władzy wykonawczej wynika z konieczności bieżącego i sprawnego realizowania polityki przez
funkcjonujące w dłuższym okresie czasu (w porównaniu np. z parlamentem wybieranym na kilkuletnią
kadencję) organy państwowe, którym podlega fachowa i z założenia apolityczna administracja rządowa. Gdy
władza wykonawcza składa się z dwu instytucji (dualizm egzekutywy), powoduje to konieczność prawnego
rozgraniczenia kompetencji celem uniknięcia konfliktów między tymi organami.

22. Pozycja głowy państwa/ monarcha, prezydent

1. MONARCHA - z prawnego punktu widzenia władza monarchy jest autonomiczna i samorodna;

Monarcha jest w zasadzie nieusuwalny, jego władza jest najczęściej dożywotnia i dziedziczna; W wysoko
rozwiniętych cywilizacyjnie krajach demokratycznych monarcha umacnia społeczny prestiż władzy, jest
symbolem jedności narodu oraz potencjalnym arbitrem w poważnych konfliktach społecznych. Trzy
funkcje: ustrojowe współczesnych monarchów: *Ceremonialno – reprezentacyjna: umacnianie
społecznego prestiżu władzy. Spotkanie z monarchą nobilituje – atmosfera charyzmy i szacunku. Ułatwia
kontakty polityczne i gospodarcze; *Integracyjna: monarcha jest symbolem jedności państwa, jednakowo
tratuje obywateli; *Potencjalnej rezerwy politycznej: w momentach szczególnych, kryzysowych
uruchamia się prerogatywy królewskie czyli nieczynne uprawnienia monarchy z konstytucji. Może to być
wykonywane tylko wówczas, gdy monarcha i jego dwór są apolityczne.

2. PREZYDENT - w odróżnieniu od monarchy, jest wybierany na określoną kadencję. Konstytucyjnymi

sposobami elekcji prezydenta są: wybory bezpośrednie, dokonywane przez społeczeństwo; wybory
pośrednie, w których prezydent jest wyłaniany przez kolegium elektorów, wybrane przez społeczeństwo
(np. USA, Argentyna); wybory pośrednie, w których prezydenta wybiera parlament (np. Liban,
Szwajcaria, Turcja) lub kolegium elektorskie, złożone z parlamentarzystów i przedstawicieli organów
samorządu lokalnego (np. Włochy) czy delegatów parlamentów krajowych (RFN). Poza konstytucyjne
sposoby wyłaniania prezydenta są charakterystyczne dla systemów autorytarnych i totalitarnych i bardzo
często są następstwem wojskowych zamachów stanu (państwa afrykańskie i latynoamerykańskie).W
państwach demokratycznych pozycja prezydenta jest zróżnicowana:
w systemie prezydenckim prezydent jest głową państwa, szefem rządu, najwyższym zwierzchnikiem sił
zbrojnych i przywódcą swojej partii (USA); w systemie parlamentarno-gabinetowym jest tylko głową
państwa, szefem rządu zaś jest premier, a dowództwo wojskowe w rzeczywistości należy do ministra
obrony i sztabu generalnego (Austria, Irlandia, RFN, Włochy).W państwach realnego socjalizmu
prezydent najczęściej łączył swój urząd z przywództwem partii komunistycznej (Wietnam, Rumunia,
ZSRR), co oznaczało w praktyce jego dominującą pozycję w systemie politycznym

23. Rząd – uosobienie władzy wykonawczej

Rząd, naczelny, wyodrębniony organ w zakresie władzy wykonawczej, kierujący całym aparatem
państwowym i zapewniający jednolitość jego działania na podstawie istniejącego prawa, powołany przez
parlament.
Rząd składa się z ministrów oraz ministrów bez teki i premiera. W systemach parlamentarno-gabinetowych
jest formalnie powoływany przez głowę państwa i musi uzyskać wotum zaufania parlamentu albo w sposób
wyraźny (inwestytura — np. Włochy, Polska od 1992), albo w sposób dorozumiany (W. Brytania). Rząd
ponosi odpowiedzialność przed parlamentem i musi ustąpić, jeżeli zostanie mu wyrażone wotum nieufności.
W rzeczywistości rząd jest zależny od partyjnej większości w parlamencie, nie od głowy państwa. Do
głównych zadań rządu należy: wykonywanie ustaw, kierowanie aparatem administracyjnym, występowanie z
inicjatywą ustawodawczą, opracowywanie i realizacja budżetu państwa oraz polityki zagranicznej. Trwałość
rządu zależy od tego, ile partii politycznych bierze udział w jego tworzeniu oraz jaką wielkością dysponuje w
parlamencie.
Na podstawie ilości partii w rządzie możemy wyróżnić rządy bezpartyjne (tzw. fachowców), jednopartyjne
(model brytyjski) oraz koalicyjne (model kontynentalny np. Niemcy, Belgia, Polska). Posiadanie większości
w parlamencie pozwala wyróżnić rządy większościowe (systemy polityczne) lub mniejszościowe
(powszechnie tworzone w krajach skandynawskich).

24. Pozycja premiera a typy gabinetów

Wg R. Rose'a (bierze pod uwagę koncentrację władzy w gabinecie oraz liczbę tworzących go partii) premier

pełni rolę :

•

lidera (gabinet jednopartyjny ( Wielka Brytania, Grecja, Portugalia)

•

uczestnika przetargu (gdy władza w obrębie rządu jest rozproszona pomiędzy różne organy, ale jest

on jednopartyjny (Kanada) )

•

żonglera, kiedy władza jest skoncentrowana w gabinecie koalicyjnym (Dania, Holandia, Polska)

•

symboliczną - władza rozproszona, a gabinet wielopartyjny

Władza premiera jest najsilniejsza w reżimach parlamentarno-gabinetowych (zwłaszcza w systemie

brytyjskim i kanclerskim)

W ustroju semi prezydenckim (Francja) premier znajduje się w cieniu prezydenta. Podobnie w systemie

rosyjskim. W systemie prezydenckim, to prezydent stoi na czele rządu. W systemach autorytarnych, rząd stanowi
narzędzie w rękach przywódcy.

25. Charakterystyka gabinetów koalicyjnych

Koalicje gabinetowe to układ parlamentarnych partii politycznych, które:1)osiągają porozumienie co do
konieczności realizacji wspólnego celu lub kilku odrębnych celów;2)zdecydowały się na użycie
pozostających w ich dyspozycji zasobów politycznych dla realizacji tego wspólnego celu
(celów);3)stworzyły mniej czy bardziej zinstytucjonalizowany okład powiązań, umożliwiający miedzy
innymi wzajemne komunikowanie się, szybki obieg informacji i w konsekwencji optymalizacje procesu
podejmowania decyzji w układzie kooperacji międzypartyjnej. Wszystkie te działania zostają podjęte w
celu zagwarantowania realizacji wspólnego celu programowego znajdującego wyraz w katalogu kwestii
tworzących politykę gabinetu;4)uzgodniły zasady i sposób rozdziału zysków politycznych w tym np.
stanowisk ministerialnych w procesie realizacji celu programowego. Gabinety koalicyjne są przeważająca
formą rządu w Europie Zachodniej.

26. Typy koalicji (kryterium rozmiaru)

a. KOALICJA MINIMALNIE ZWYCIĘSKA- koalicja jest zwycięska w tym sensie, że partie ją

tworzące kontrolują większość miejsc w parlamencie, a minimalna, gdyż w jej składzie nie znajduje
się żadna partia, która nie jest konieczna dla osiągnięcia tej większości. Wartość tej koalicji się
zmniejsza im więcej ma uczestników. To koalicja z absolutną a zarazem minimalna przewagą w
parlamencie.

b. PRZETARGU- mówi o tym, iż najkorzystniejszą pozycję w koalicyjnych negocjacjach maja

najsilniejsze stronnictwa. Jeśli zwycięska partia nie ma absolutnej większości, to może ją zdobyć
dobierając sobie jednego lub dwóch sojuszników. Natomiast słabsze partie muszą zawierać bardzo
szerokie sojusze aby wyeliminować z gry ugrupowania najmocniejsze.

c. KOALICJA MINIMALNIE ZWYCIĘSKA MINIMALNYCH ROZMIARÓW- niezależnie od liczby

ich uczestników (partii) kontrolują one w parlamencie najmniejszą z możliwych liczbę mandatów
(potrzebną jednak do utworzenia rządu większościowego). W takiej koalicji liczy się na mandaty a
nie na partię ( nie ważne są ideologie, programy itd. )

d. KOALICJA MINIMALNIE ZBIEŻNA ZWYCIĘSKA – dystans ideologiczny jest niewielki i jest

najmniejsza liczba koalicjantów. (minimalnego zasięgu)

27. Typy koalicji (kryterium spójności)

Spójność koalicji:



partie są zbliżone ideologicznie



zbieżne ideologicznie



rozbieżnie ideologicznie (koalicja synkretyczna)

28. Typy koalicji (kryterium programu)

a. KOALICJA MAKSYMALNIE ZWARTA- przyjmują założenie, iż wszystkie międzypartyjne sojusze

opierają się na więzi ideowej. Z tego punktu widzenia klasyfikować można koalicje jako: lewicowe,
prawicowe, centrowe, centrolewicowe i centroprawicowe.

b. KOALICJE ZAMKNIĘTE- koalicje stronnictw o podobnej orientacji ideowej. Pierwszoplanowa rola

przypada tutaj partiom bez których nie da się zablokować większości parlamentarnej, a najczęściej
pozycję taka zajmują partie centrowe.

29. System władzy ustawodawczej – ogólna charakterystyka

Władza ustawodawcza, działalność państwa polegająca na stanowieniu prawa (konstytucji i ustaw). Pojęcie
władzy ustawodawczej stosowane jest także na określenie organów państwa, które powołane są do
stanowienia prawa. Współcześnie władza ustawodawcza sprawowana jest zazwyczaj przez organ
przedstawicielski powoływany w drodze wyborów. Nosi on różne nazwy (np. Sejm, Kongres, Kortezy),
powszechnie jednak określa się go jako parlament. Uprawnienie prawodawcze parlamentu jest ogólną zasadą
demokratycznych systemów, nie wyklucza ona stanowienia prawa przez inne organy państwa (np. dekrety
prezydenta, rządu) jeśli stanowi to tylko wyjątek od tej normy.

30. Funkcje parlamentu (kryterium normatywne)

Funkcje jakie spełnia parlament można rozpatrywać rzez pryzmat uregulowań prawnych (płaszczyzna
normatywna). Rozpatrując od tej strony, spotykamy się z klasycznym schematem, wg którego podstawowymi
kierunkami ich działania są: ustawodawstwo, kontrola i kreacja rządu.

a. Funkcja ustawodawcza (stanowienie prawa, uchwalanie budżetu i podatków)
b. Funkcja kreacyjna (powoływanie rządu – premiera, często także innych organów władzy państwowej

i ich obsada)

c. Funkcja kontrolna - monitorowanie działalności wł. wykon. (np. w formie interpelacji i zapytań,

przesłuchania ministrów itp.)i ewentualna możliwość odwołania rządu za pomocą wotum nieufności

Analiza funkcji parlamentu na płaszczyźnie normatywnej ma swoje ograniczenia. Może być bowiem utrudnić
wychwycenie różnic pomiędzy działalnością wł. ustaw. w systemach demokratycznych i autorytarnych.

31. Funkcje parlamentu (kryterium efektów działania politycznego)

Funkcje parlamentu według. R. Packenhama:

a. Legitymizacyjna: *legitymizacja ukryta (dyskusje polit. dotyczące zasadniczych kwestii państwa);

*legitymizacja jawna (aprobata dla działalności rządu); *tzw. zaworu bezpieczeństwa (rozładowanie
konfliktów o charakterze polit.)

b. Rekrutacyjno – Socjalna: wyłaniania liderów polot.; *upowszechnianie wzorów zachowań polit. w

obszarze szeroko rozumianej kultury polit.; *tzw. treningów polit. (umiejętność działania polit. na
forum parlamentarnym)

c. Decyzyjna: obejmuje ona legislację głównie w postaci ustaw. Przy tej funkcji8 trzeba zwrócić uwagę,

iż na forum parlamentu mogą być rozwiązywane sytuacje konfliktowe dotyczące interesów
grupowych, artykulacja interesów grup., nadzór nad działalnością wł. wykon., organów adm.
centralnej, może być miejscem osiągnięcia consensusu w kryzysach gabinetowych.

32. Ograniczenie władzy parlamentu

a. poddanie kontroli sądowej
b. ograniczenie do kwestii wymienionych w konstytucji
c. prawo wydawania dekretów prezydenckich
d. prawo weta prezydenckiego
e. referendum

Ograniczenie roli parlamentu występuje w systemach autokratycznych, nieskonsolidowanych demokracjach,
krajach szarej strefy

33. Struktura parlamentu (wielkość, powoływanie, długość kadencji, organizacja wewnętrzna)

Parlament to najwyższy organ przedstawicielski, sprawujący z reguły funkcję ustawodawczą i kontrolną,
wybierany najczęściej w wyborach powszechnych na kilkuletnią kadencję. Podejmuje tworzy ustawy
stanowiące system prawny, uchwały w sprawach budżetu, podatków, powołania i kontroli rządu oraz in.
naczelnych organów państwowych. Członkowie parlamentu mogą interweniować w każdej sprawie w drodze
interpelacji i zapytania. Mogą liczyć od kilkunastu do niemal 3 tys. deputowanych (parlament Tuvalu liczy 13
osób, Ogólnochińskie Zgromadzenie Przedst. Ludowych – 2979 posłów). W zależności od organizacji ustroju
państwowego parlament może się składać z jednej izby (unikameralizm – dwie zależności: większość z nich
skupia się na jednym terytorium geogr. i jest „nowym” zjawiskiem) lub być dwuizbowy (bikameralizm –
występują we wszystkich federacjach lub quasi- federacjach). Większość współczesnych parlamentów składa
się z dwóch izb. W systemie dwuizbowym wyróżniamy: izbę niższą i izbę wyższą, w zależności od rozwiązań
konstytucyjnych mogą one pozostawać w równowadze lub jedna (zwykle niższa) ma przewagę kompetencji i
uprawnień. W niektórych krajach parlament nie może być w ogóle rozwiązany przed upływem kadencji. . W
zależności od krajów i izby długość ta może się wahać od dwóch (amerykańska Izba Reprezentantów) do
dziewięciu (francuski Senat) lat. Najczęściej izba niższa ma krótszą kadencję od izby wyższej (najczęściej
spotykana długość to cztery lata), choć długości te mogą być równe (np. Polska czy Włochy). Niezależnie od
typu reżimu polit. prawo egzekutywy do skrócenia kadencji parlamentu może być nieograniczone lub
limitowane. Decyzja o skróceniu kadencji może mieć różne podłoże. Może wynikać z konfliktu między
większością parlamentarną a jednym z członków wł. wykon. Może znaczyć też wybór optymalnego terminu
elekcji, dającego szanse na osiągnięcie przez partie rządzące najlepszego rezultatu.

34. Charakterystyka izby wyższej parlamentu

Jest mniej liczna niż izba niższa; nie obwiązuje tu zasada materialnej równości głosu. Cechą wyłaniania jest
(zwł. w państwach federalnych) zasada parytetu (oznacza, że w każdym okręgu, którym jest land, stan czy
prowincja wybiera się tę samą liczbę reprezentantów). Kadencja jest zazwyczaj dłuższa i stała (decyzja o
przedterminowym rozwiązaniu odnosi się do izby niższej), ale często jest ta sama co izby niższej. Sposób
wyboru członków jest zróżnicowany (obwiązuje zasada rotacji, która polega na tym, że w trakcie kadencji
część deputowanych jest wymieniana np. Japonia). Członkowie izb wyższych zdobywają mandat różnymi
drogami ( np. wybory powsz. – USA; wybory proporcj. – Filipiny; system mieszany – Włochy). Funkcje:
zabezpiecza realizację interesów mniejszości zamieszkującej np. stany, landy bądź moderuje decyzje3 i
działania izby niższej.

35. Charakterystyka izby niższej parlamentu

Jest bardziej liczna niż izba wyższa; kadencja jest zazwyczaj krótsza choć niekoniecznie; członkowie do izby
niższej pochodzą z wyborów powszechnych i bezpośrednich. W bikameralizmie asymetrycznym faktyczna
koncentracja wł. ustawod. należy do izby niższej. Liczba i siłą partii w niej reprezentowanych określa jaki typ
s.part. występuje w danym kraju; w ramach reż. polit. i semiprezydencjonalnego, większość ukształtowana
przesądza powołaniu lub upadku rządy; dopuszczalne jest przedterminowe rozwiązanie gdy kadencja izby
wyższej nie jest stała; w państwach federalnych izba niższa reprezentuje cały naród.

36. Czynniki określające relacje między egzekutywą i legislatywą

a. wpływ egzekutywy na rozwiązywanie parlamentu:



nieograniczony (Wlk. Brytania)



limitowany: *niemożność wyboru kanclerza, nieudzielenie wotum zaufania (Niemcy);

*Zgrom. Narod. we Francji może być rozwiązane przez prezydenta, ale nie częściej niż raz
do roku; *w konstytucji polskiej nie zatwierdzenie budżetu, niezatwierdzenie premiera,
nieudzielenie wotum zaufania rządowi; *w USA, w Ameryce Łac., Szwajcarii, Norwegii
egzekutywa nie może rozwiązać parlamentu; *w Rosji od 1993r. prezydent może rozwiązać
parlament, gdy duma nie udzieli poparcia premierowi

b. układ sił parlamencie określa relacje między rządem, a parlamentem. Ma na to wpływ ilość

reprezentowanych partii w parlamencie, dystans ideologiczny. Mogą zaistnieć następujące warianty:



dominacja jednopartyjnej większości (Kanada)



istnienie wielkich koalicji (Szwajcaria)



tworzenie rządów przez ugrupowanie mniejszości (Dania)



koalicja synkretyczna



powstanie większości prezydenckiej

Władza ustaw., sąd. i wykon. są od siebie niezależne, co nie wyklucza w założeniu alienacji władzy,
despotyzmu

37. Typy parlamentu wg kryterium relacji parlament a władza wykonawcza

W demokracjach rozwiniętych wrażliwość parlamentu to przede wszystkim potencjalna możliwość
zdominowania jego poczynań przez władzę wykonawczą.
Typy parlamentu:

a. z punktu widzenia roli systemie polit. (N. Polsby):



wysoce trans formatywne (mogą podejmować decyzje ważące dla egzekutywy przede

wszystkim finansowe np. USA)



umiarkowanie trans formatywne np. Holandia



umiarkowane areny np. Niemcy – forum dyskusyjne



pełne areny np. Francja

b. zdolność do modyfikowania rządu i poziom zaufania (M. Meezey):



aktywne (niezagrożone przedterminowym rozwiązaniem np. USA)



reaktywne (o mniejszych możliwościach modyfikowania, ale cieszące się dużym zaufaniem

społ. np. Dania)



wrażliwe (zdolne do modyfikowania, ale mogą być rozwiązane, niższy stopień zaufania społ.

np. Włochy)



marginalne (słabe poparcie społ., małe możliwości modyfikowania np. Korea Pd.)



silne (zdolne do modyfikowania i do formułowania własnej linii polit.)



umiarkowanie silne (zdolne tylko do modyfikacji, lecz już nie do odrzucenia egzekutywy)



słabe (poddane całkowitej dominacji rządu)

c. ze względu na siłę (wg Nortona):



konstytucyjne (ograniczenie działania w konstytucji)



polit. (ograniczenia wynikające z dużego rozdrobnienia)



proceduralne (struktura i uprawnienia komisji parlamentarnych)

W niektórych krajach parlamenty nie mogą być w ogóle rozwiązane przed upływem kadencji, co znacznie
ogranicza możliwość wpływania władzy wykon. na ich decyzje

38. Geneza i ewolucja brytyjskiego systemu politycznego

W Wielkiej Brytanii klasyczny system parlamentarno- gabinetowy ukształtował się w XVIII wieku.
Przekształcenia brytyjskiego systemu politycznego można podzielić na 4 etapy:

a. początki i kształtowanie się brytyjskiego systemu parlamentarnego (XIII – XVII w.):
b. Nazwa „parlament” po raz pierwszy pojawiła się w Plea Roll z 1236r. oraz w i Chancery Roll z

1242r. Wtedy to parlament był zwykła radą królewską, która zajmowała się problemami polityki
wewn. i zagr. państwa. Jednakże wcześniej bo w 1215r.w Wielkiej Karcie Swobód parlament zaczął
kształtować swoje uprawnienia. Później parlament oznaczał wspólne zjazdy feudałów świeckich i

duchownych oraz przedstawiciel rycerstwa i miast. Dokonał się też podział na dwie izby: Izba Gmin i
Izba Lordów. Stopniowo uprawnienia zmieniały się. w 1337r. wyróżniła się procedura
Impeachmentu.

c. walka o dominację między monarchą a parlamentem (XVII w.): następny rozwój to okres panowania

dynastii Stuartów. Doszło wtedy do przyjęcia „Petycji o prawach” po burzliwym konflikcie między
Izbą Gmin a monarchą. Pod koniec XVII wieku po tzw. Chwalebnej rewolucji uznano, że do
funkcjonowania państwa potrzebna jest współpraca między parlamentem a monarchą – gdzie
parlament był czynnikiem dominującym

d. umacnianie się systemu parlamentarnego (od poł. XVIII do poł. XIX w.): w 1701r. ustawa o

następstwie tronu stworzyła dalsze podstawy ewolucji ustroju i stworzenia demokracji
parlamentarnej. W monarchii osoba władcy jest święta i nienaruszalna: 2 zasady „Król nie może
działać sam” i „ Król nie może czynić źle”. W konsekwencji przyjęto, iż w wyniku działań monarchy
państwo poniosło szkodę, to odpowiedzialność spadała na doradcę. Rządy dynastii hanowerskiej
ugruntowały system parlamentarno – gabinetowy. Gabinet był często zmuszony zbierać się bez
obecności Króla z tego względu, że król przebywał w Europie, a poza tym nie znał kultury ja i języka
angielskiego. Pod koniec XVIII w. parlament wymusił ustąpienie całego gabinetu i powołał nowy,
który niedługo potem został rozwiązany przez króla. Ale dało to Izbie Gmin takie prawa, które nie
zostały im odebrane. W XIX w. gabinet przejął obowiązki króla i zaczął sprawować władzę za niego.
Ale to był dopiero początek kształtowania się tego systemu

e. dominacja egzekutywy nad legislatywą (XX w.): Przyjęto, iż Izba Lordów i Izba Gmin są

równoprawne. Wpływ na to miały normy z „Aktu o parlamencie” z 1911r. Punktem wyjścia była
dominacja władzy wykonawczej (monarcha) i uzupełniająca władza parlamentu do efektu końcowego
dominującej rolo władzy wykonawczej gabinet)

39. System źródeł prawa konstytucyjnego w Wielkiej Brytanii

Wielka Brytania nie ma konstytucji pisanej w rozumieniu kontynentalnym (jeden akt prawny – ustawa
zasadnicza). System konstytucyjny opiera się na różnych aktach pranych, które mają jednakową moc prawną.
Źródłami prawa konstytucyjnego są:

a. Zwyczajowe prawo konstytucyjne oraz potwierdzające je Precedensy Sądowe: Zwyczajowe prawo

krajowe jest częścią powszechnego prawa precedensowe (common law), są to orzeczenia sądowe,
które regulują istotne problemy z zakresu prawa konstytucyjnego. W obecnych czasach prawo to traci
na swojej dominacji

b. Konwenanse konstytucyjne: znane są jako sposób wykonywania określonych czynności należących

do kompetencji organu. Funkcjonujące konwenanse to np.:

c. obowiązek rezygnacji premiera, który stracił poparcie Izby Gmin
d. powierzanie przez monarchę misji tworzenia rządu liderowi zwycięskiej partii
e. konieczność dysponowania przez premiera mandatem w Izbie Gmin
f. coroczne zwołanie sesji parlamentu
g. kolegialną odpowiedzialność gabinetu przed Izbą Gmin za ogólną politykę i działalność

poszczególnych resortów

h. Prawo pisane (ustawy o charakterze ustrojowym, normy prawa europejskiego). Wiele norm ma

wartość historyczną np.: Wielka Karta Swobód; Habeas Corpus Act; Bill of Rights; Act of
Settlement; ustawy o zasadach prawa wyborczego; Akt o Parlamencie

40. Zasady ustrojowe brytyjskiego systemu politycznego

Wielka Brytania to unia realna Anglii, Walii, Szkocji, Irlandii Pn. Zjednoczone Królestwo jest monarchią
parlamentarną o systemie parlamentarno – gabinetowym. Głową państwa jest dziedziczny władca. Jednakże
ze względu na to, że jest to m. parlamentarna naród jest suwerenem. Wszystkie podmioty publiczne (w tym
monarcha) są związane prawem co objawią się suwerennością narodu. Ważną normą ustrojową jest przyjęcie
zasady supremacji parlamentu. W Wielkiej Brytanii parlament to: monarcha, Izba Gmin, Izba Lordów.
Zasada supremacji została osłabiona ze względu na członkostwo we Wspólnotach Europejskich i UE. Sprawa
ta jednakże została rozstrzygnięta w „ Ustawie o Wspólnotach Europejskich” z 1972r.

41. Charakterystyka systemu partyjnego w Wielkiej Brytanii

System partyjny w Wielkiej Brytanii jest dwupartyjny. Początki dwupartyjności sięgają XVIII wieku, gdzie
istniały dwa stronnictwa polityczne (do których nawiązują obecne partie): wigowie i toryści. Obecnie na
scenie politycznej najważniejszą rolę odgrywają Partia Konserwatywna i Partia Pracy. Partia Konserwatywna
została założona w 180r. i nawiązuje do tradycji torysów. Partia Pracy została założona w 1900r. System
dwupartyjny nie oznacza, iż istnieją tylko dwie partie; w systemie tym może istnieć nieograniczona liczba
ugrupowań politycznych. Jednakże jedna z dwóch dominujących partii zdobywa przewagę w Izbie Gmin by
móc samodzielnie rządzić. Zwycięska partia obejmuje wszystkie stanowiska w Izbie Gmin włącznie ze
stanowiskiem spikera. Właściwym dla systemu brytyjskiego jest ścisła instytucjonalizacja głównej partii
opozycyjnej. Przejmuje ona funkcje „opozycji Jej Królewskiej Mości”, a z tym wiąże się zasiadanie w

parlamencie, uznanie roli przywódcy partii opozycyjnej i funkcji pełnionej przez tzw. chipów, czyli
rzeczników dyscypliny partyjnej. W Wielkiej Brytanii istnieją też partie: Partia Liberalnych Demokratów,
Walijska Partia Narodowa, Szkocka Partia Narodowa, Lewica Demokratyczna.

42. Charakterystyka władzy ustawodawczej w Wielkiej Brytanii

Władza ustawodawcza należy do króla i do Izby Gmin i Izby Lordów.

a. Izba Lordów – wyższa izba parlamentu, liczy ponad 1000 członków – w tym gronie wyróżnia się

lordów duchownych, dziedzicznych, dożywotnich, prawa. Na czele Izby stoi Lord Kanclerz, będący
jednocześnie członkiem gabinetu (ministrem sprawiedliwości), Jest powoływany przez monarchę na
niosek premiera. W Izbie Lordów funkcjonują Komisja Całej Izby, Komisja Projektów Ustaw
Publicznych, Komisja Nauki i Techniki itd.

b. Izba Gmin- niższa izba parlamentu, liczy659 członków wybieranych w jednolitym systemie

jednomandatowych okręgów wyborczych. Wybory są powszechne i bezpośrednie. Czynne prawo
wyborcze posiadają obywatele po ukończenie 18 roku życia, bierne po ukończeniu 21 lat. Wybieralna
Izba Reprezentantów nie ma określonego czasu kadencji – wybierana jest na okres nie dłuższy niż 5
lat. Parlament obraduje na sesjach 9sesja trwa 9 miesięcy).

Projekty ustaw mogą być wnoszone do każdej izby, w praktyce jednak wszystkie najważniejsze inicjatywy
rozpatrywane są najpierw w Izbie Gmin a Izba Lordów ma tylko głos doradczy. Prawo inicjatywy
ustawodawczej przysługuje wyłącznie członkom parlamentu

43. Charakterystyka władzy wykonawczej w Wielkiej Brytanii

 Król formalnie jest szefem władzy wykonawczej, do niego też należy zwoływanie i rozwiązywanie

parlamentu, powoływanie i dymisjonowanie ministrów, zawieranie i ratyfikowanie umów
międzynarodowych, prawo łaski, wypowiadanie wojny, jest także najwyższym zwierzchnikiem sił
zbrojnych. W praktyce jednak wszystkie te zadania wykonuje monarcha na wniosek rządu, który
podejmuje decyzje, a głowa państwa musi je jedynie zatwierdzić. Faktycznie monarcha sprawuje
funkcje reprezentacyjne i symboliczne.

 Władzę wykonawczą sprawuje 100- osobowy rząd, skład którego wchodzi premier, ministrowie i

ministrowie niższej rangi. Podstawą władzy wykonawczej jest gabinet złożony z premiera i ministrów
mianowanych przez króla na wniosek premiera. Gabinet podejmuje ważniejsze decyzje w sprawach
państwowych. Członkowie gabinetu ponoszą odpowiedzialność polityczną przed Izbą Gmin za
naruszenie prawa w drodze procedury impeachment.

44. Geneza i ewolucja niemieckiego systemu politycznego

Za jedną z pierwszych dat, które dały początek obecnemu kształtowi systemu politycznego Niemiec, uznaje się
rok 1806, kiedy to na gruzach Rzeszy Niemieckiej powstał Związek Reński. Była to dość luźna konfederacja
niepodległych państw niemieckich. Dziewięć lat później, na kongresie wiedeńskim, powołano do życia Związek
Niemiecki pod przewodnictwem Austrii. Jego egzystencja zakończyła się na skutek wojny prusko-austriackiej,
która wybuchła w 1866 roku, w której wyniku państwa północnoniemieckie pod przewodnictwem Prus utworzyły
Związek Północnoniemiecki.
W 1871 roku, na skutek działalności m.in. Bismarcka, udało się zjednoczyć wszystkie państwa niemieckie i
utworzyć Cesarstwo Niemieckie. Składało się ono z 25 państw związkowych; cesarzem zostawał król Prus, które
zresztą dominowały w Cesarstwie nad innymi państwami niemieckimi. Monarchia upadła w 1918 roku m.in. na
skutek niepowodzeń podczas I wojny światowej. 31 lipca 1919 r. proklamowano powstanie republiki niemieckiej.
11 sierpnia 1919 roku weszła w życie konstytucja, poparta przez partie liberalnej lewicy i katolickiego centrum.
Przeciwni byli członkowie ugrupowań prawicowych i niezależni socjaliści. 8 maja 1949 r. gotowy był projekt
konstytucji Niemiec Zachodnich, który opracowywała Rada Parlamentarna. Konstytucja ta weszła w życie 23
maja 1949 roku. Istnienie konstytucji nie implikowało jednak pełnej suwerenności państwa - pełnia władzy leżała
wciąż w rękach Wysokiej Komisji Alianckiej.
Tymczasem na wschodzie, 7 października 1949 roku powstała konstytucja NRD, w której widoczne były
nawiązania do konstytucji z roku 1919 (m.in. podział administracyjny na kraje związkowe, utrzymany do 1952
r.). W 1960 r. zlikwidowano jednak stanowisko prezydenta, którego zastąpiła kolegialna Rada Państwa.

45. Zasady ustrojowe niemieckiego systemu politycznego

Podstawowe zasady ustrojowe państwa zostały określone przez Ustawę zasadniczą w art.20. Mówi się tam, o
tym, ze RFN jest demokratycznym i socjalnym państwem federalnym, gdzie wszelka władza pochodzi od
narodu. Ustęp 3 mówi, że parlament związany jest porządkiem konstytucyjnym, a wł. wykonawcza i
sądownicza- ustawą i prawem. Ustęp 4 kreuje prawo obywateli do oporu. 5 podstawowych zasad
określających RFN jako państwo:

a. zasada republikańskiej formy rządów- władza sprawowana jest w imieniu narodu przez organy

państwowe: organy wł. ustaw.: Bundestag i Bundesrat; organy wł. wykon.: prezydent federalny i
rząd; wł. sąd.: sądy z Trybunałem Federalnym na czele

b. zasada państwa demokratycznego

c. państwo federalne - regulacje odnoszące się do federalnej struktury państwa: *klauzula

kompetencyjności (wykonanie kompetencji państwowych i wykonanie zadań należy do kompetencji
krajów, chyba, że konstytucja mówi inaczej); *klauzula homogeniczności (porządek krajów
związkowych musi być zgodny z zasadami przyjętymi w konstytucji); *klauzula kolizyjności;
*klauzula współdziałania

d. zasada państwa prawa – podstawowe elementy państwa prawa: *gwarancja podstawowych praw

człowieka, podział władz, zgodność prawa stanowionego z Ustawą zasadniczą, prawo do sądu,
legalność działań administracji, niezawisłość sędziowska

e. państwo socjalne – nie daje obywatelom praw podmiotowych. Posiada zobowiązania wobec

obywateli (godna egzystencja, równość socjalna, pomoc socjalna)

46. Charakterystyka systemu partyjnego w Republice Federalnej Niemiec

Konstytucja RFN zapewnia wolność tworzenia partii polit. Tylko wolna konkurencja legalnie działających
partii oraz prawo do swobodnego wyrażania poglądów Polit. mogą gwarantować demokrację opartą na
zasadzie wolności. Na początku istnienia RFN powstało dużo partii polit., z których11 miało reprezentację
parlamentarną. Jednak w 1953r. w wyborach weszły wówczas: Unia Chrześcijańsko – Demokratyczna, Unia
Chrześcijańsko – Społeczna, Socjaldemokratyczna Partia Niemiec. Doszło wtedy do ukształtowania się
stabilnego systemu polit. W latach 80. XX wieku do istniejących partii dołączyła jeszcze partia Zielonych. Po
Zjednoczeniu Niemiec zaszły wielkie zmiany, do grona partii polit. weszła partia Demokratycznego
Socjalizmu, a partia Zielonych w 1993r. zjednoczyła się z tzw. Sojuszem 90 – i teraz jest znana pod nazwą
Sojusz90/Zieloni.

47. Charakterystyka władzy ustawodawczej w Republice Federalnej Niemiec

Niemieckie Zgromadzenie Federalne składa izb 2 izb: Parlament Federalny (Bundestag) – reprezentant
ogólnonarodowy i Rady Federalnej (Bundesrat) – reprezentant krajów (landów).

a. Bundestag: członkowie wybierani są w wyborach wolnych, równych, tajnych, bezpośrednich,

powszechnych. Liczba członków od 1990r. wynosi 656 osób. Mandaty są przydzielane w połowie
proporcjonalnie do liczby głosów oddanych na listy partii polit. Podział mandatów odbywa się
według metody d’Hondta, która preferuje partie silniejsze. Druga połowa mandatów przydzielona jest
na podstawie głosowania większościowego. A więc system RFN jest połączeniem systemu
proporcjonalnego i większościowego. W każdym okręgu wyborczym wybierany jest jeden kandydat
– bezpośr. zwykła większością głosów, określonych jako głos pierwotny (Erststimme). Wszyscy
kandydaci wybrani bepośr. wchodzą do Bundestagu. Bierne prawo wyborcze – osoby po ukończeniu
21 lat, czynne – po ukończeniu 18. Klauzula zaporowa wyznacza minimalny wynik wyborczy 5%.
Partia, która nie przekroczy 5% w wyborach proporcjonalnych (głosowanie na listę) nie wchodzi do
Bundestagu. Jednak kandydaci wybrani bezpośrednio (głosami pierwotnymi)w każdym przypadku
wchodzą do Parlamentu., nawet jeśli państwo nie uzyskało 5% w głosowaniu proporcjonalnym.
Jednak jeśli jakaś partia ma przynajmniej 3 deputowanych z wyborów bezpośrednich (głosy
pierwotne), to klauzula zaporowa 5% nie obowiązuje, i ta partia wchodzi do Bundestagu z liczbą
deputowanych stosownie do liczby głosów otrzymanych w wyborach proporcjonalnych. Deputowani
wybierają przewodniczącego parlamentu, jego przedstawicieli. Ustalany jest też statut i harmonogram
działań. Przedterminowe wybory do Bundestagu odbywają się gdy w 3-ciej turze głosowania nie uda
się wyłonić kanclerza, wniosek kanclerza o udzielenie mu wotum zaufania zostanie odrzucony lub
gdy prezydent rozwiąże parlament w przypadku braku zgody na kandydaturę kanclerza. Kadencja
trwa 4 lata. Nie jest wyposażony w prawo samorozwiązania się. Ma pełną autonomię, konsekwencją
tej autonomii jest np.: możliwość przyjęcia regulaminu parlamentarnego mającego charakter
uchwały. W ramach organizacji wewn. izby są: Przewodniczący Izby (wybrany bezwzględna
większością głosów w głosowaniu tajnym), Prezydium Izby ( składa się z przewodniczącego i jego
następców), Radę Seniorów (składa się z przewodniczącego, prezydium i 23 członków delegowanych
przez frakcje), Komisje (muszą być powołane w konstytucjach i ustawach, np.: Komisja ds. Unii
Europejskiej, Spraw Zagranicznych). Bundestag posiada uprawnienia w zakresie uchwalania ustaw i
budżetu, wyboru kanclerza, zatwierdzania pokoju, upoważniania do zaciągania kredytów
zagranicznych, jak również niektórych umów międzynarodowych. Sprawuje funkcje kontrolne w
stosunku do rządu. Może być rozwiązany przez prezydenta na wniosek kanclerza. Powołuje 50%
składu sędziowskiego Związkowego Trybunału Konstytucyjnego.. Działalność kontrolna:
uprawnienia kontrolne należą do Bundestagu ale „w stosunku do Bundesratu rząd zobowiązany jest
do bieżącego informowania o stanie spraw”.

b. Bundesrat – izba wyższa, składa się z 68 przedstawicieli krajów związkowych, które dzięki temu

mają pływa na ustanawianie prawa. Każdy land dysponuje co najmniej 3 głosami, 4 gdy land liczy 6
mln, 5 ponad 6 mln, 6 powyżej 7 mln. Liczba głosów jest równa liczbie przedstawicieli. Nie składa
się z parlamentarzystów tylko z delegatów rządów krajowych. Członkowie mogą być zastępowani
przez innych członków rządu i członkami muszą być premierzy rządów krajowych. . Nie jest

organem kadencyjnym, funkcjonuje nieustannie. Organami są: Przewodniczący Bundesratu
(wybierany jest na roczną kadencję, Wiceprzewodniczący, Prezydium (przewodniczący + 3
wiceprzewodniczących), Stała Rada Doradcza (w jej skład wchodzą pełnomocnicy poszczególnych
krajów przy władzach Związku, którzy przygotowują posiedzenia, podejmują decyzje w sprawach
administracyjnych, zapewniają współpracę z rządem). Powoływane są liczne komisje m.in. Komisja
Spraw Zagranicznych, Komisja Spraw Wewnętrznych, Komisja Obrony, Komisja Rolna. Powołuje
50% składu sędziowskiego Związkowego Trybunału Konstytucyjnego.

48. Charakterystyka władzy wykonawczej w Republice Federalnej Niemiec

a. PREZYDENT FEDERALNY jest głową państwa RFN-u (Republiki Federalnej Niemiec). Wybiera

go Zgromadzenie Federalne; organ konstytucyjny, zbierający się tylko w tym celu. Składa się ono z
posłów do Bundestagu i takiej samej liczby delegatów wybranych przez parlamenty krajów
związkowych (Landy). Często nominowane także są zasłużone osobistości cieszące się powszechnym
szacunkiem, a nie będące członkiem parlamentu krajowego. Prezydent wybierany jest większością
głosów Zgromadzenia na pięcioletnią kadencję. Dopuszczalny jest ponowny jedno krotny wybór po
upływie kadencji. Kandydat musi mieć skończone 40 lat. Kompetencje: * Prezydent reprezentuje
RFN na arenie międzynarodowej; * Zawiera w imieniu federacji umowy z obcymi państwami,
przyjmuje i akredytuje ambasadorów; * Polityka zagraniczna nie leży w jego gestii; *Prezydent
mianuje i odwołuje sędziów sądów federalnych, urzędników państwowych na szczeblu federacji,
oficerów i podoficerów; *Może ułaskawiać przestępców; *Bada zgodność ustaw z konstytucją
(później ogłaszane w Federalnym Dzienniku Ustaw); *Przedstawia Bundestagowi kandydata na urząd
Kanclerza Federalnego; *Na wniosek Kanclerza mianuje i odwołuje ministrów; *Jeśli wniosek
Kanclerza o udzielenie mu wotum zaufania zostanie odrzucony przez Bundestag, Prezydent może na
wniosek Kanclerz rozwiązać Bundestag; *Jest symbolem jedności politycznej, elementem
jednoczącym państwo i ustrój konstytucyjny, stojącym ponad wszelkimi podziałami partyjnymi.

b. Rząd Federalny (Bundesregierung), tzw. "gabinet", składa się z Kanclerza federalnego i z ministrów

federalnych. Kanclerz Federalny zajmuje w rządzie i w stosunku do ministrów federalnych
suwerenną, nadrzędną pozycję. Stoi on na czele rządu. Kanclerz, w stosunku do ministrów, zajmuje w
rządzie suwerenną, nadrzędną pozycję. Wyłącznie jemu przysługuje prawo tworzenia rządu: wybiera
ministrów i występuje do prezydenta z wiążącą propozycją ich mianowania lub odwołania. Kanclerz
decyduje poza tym o liczbie ministrów i ustala zakres ich kompetencji.

Silna pozycja kanclerza wiąże się z jego prawem do ustalania wytycznych, przede wszystkim w
zakresie polityki rządu. W ramach tych wytycznych ministrowie federalni kierują swoimi resortami
samodzielnie i na własną odpowiedzialność. W praktyce politycznej kanclerz stojący na czele rządu
koalicyjnego musi również uwzględniać uzgodnienia koalicyjne. Nie bez racji niemiecki system
rządowy określany jest mianem demokracji kanclerskiej. Kanclerz Federalny jest jedynym członkiem
rządu wybieranym przez parlament i tylko on przed nim odpowiada. Odpowiedzialność ta może się
wyrażać w konstruktywnym wotum nieufności. Wprowadzono je do Ustawy Zasadniczej, świadomie
odchodząc w tym punkcie od Konstytucji Weimarskiej. Ma ono zapobiec obalaniu rządów przez
grupy opozycyjne będące zgodne tylko w swej niechęci, lecz nie posiadające programu
alternatywnego.

c. FEDERALNY TRYBUNAŁ KONSTYTUCYJNY czuwa, by postanowienia Ustawy Zasadniczej

były wypełniane.

Rozstrzyga spory między federacją a krajami związkowymi lub między poszczególnymi organami
federacji
Tylko jemu wolno orzec, czy jakaś partia zagraża wolnościowo-demokratycznemu ustrojowi
prawnemu i w związku z tym jest sprzeczna z konstytucją (zarządza jej rozwiązanie)
Bada ustawy krajowe i federalne pod kątem ich zgodności z Ustawą Zasadniczą (jeśli jakaś jest
sprzeczna to ogłasza zakaz jej stosowania)