„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Elżbieta Ambroziak
Witold Kruglak

Zapobieganie chorobom błony śluzowej jamy ustnej
i przyzębia

322[03].Z2.04

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1

Recenzenci:
lek. med. Konrad Szymczyk

mgr Katarzyna Zarębska

Opracowanie redakcyjne:
mgr Elżbieta Ambroziak



Konsultacja:
mgr Ewa Kawczyńska-Kiełbasa









Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 322[03].Z2.04
„Zapobieganie chorobom błony śluzowej jamy ustnej i przyzębia”, zawartego w modułowym
programie nauczania dla zawodu higienistka stomatologiczna.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

3

2. Wymagania wstępne

4

3. Cele kształcenia

5

4. Materiał nauczania

6

4.1. Choroby przyzębia i błony śluzowej jamy ustnej

6

4.1.1. Materiał nauczania

6

4.1.2. Pytania sprawdzające

13

4.1.3. Ćwiczenia

13

4.1.4. Sprawdzian postępów

16

4.2. Profilaktyka periodontologiczna

17

4.2.1. Materiał nauczania

17

4.2.2. Pytania sprawdzające

22

4.2.3. Ćwiczenia

22

4.2.4. Sprawdzian postępów

24

4.3. Wybrane aspekty wykonywania zawodu higienistki stomatologicznej

25

4.3.1. Materiał nauczania

25

4.3.2. Pytania sprawdzające

30

4.3.3. Ćwiczenia

30

4.3.4. Sprawdzian postępów

32

5. Sprawdzian osiągnięć ucznia

33

6. Literatura

37

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy i kształtowaniu umiejętności

koniecznych dla wykonywania zawodu higienistki stomatologicznej w zakresie profilaktyki
chorób błony śluzowej jamy ustnej i przyzębia.

W poradniku zamieszczono:

−−−−

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,

−−−−

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

–

materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia założonych celów
kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej,

–

zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,

–

ć

wiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować

umiejętności praktyczne,

–

sprawdzian postępów,

–

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,

–

literaturę uzupełniającą.

Schemat układu jednostek modułowych

322[03].Z2.01

Organizacja pracy w gabinecie

stomatologicznym

322[03].Z2.02

Prowadzenie dekontaminacji
w gabinecie stomatologicznym

322[03].Z2.03

Zapobieganie próchnicy zębów

322[03].Z2.04

Zapobieganie chorobom błony

śluzowej jamy ustnej i przyzębia

322[03].Z2.05

Wykonywanie podstawowych

zabiegów profilaktyczno-leczniczych

322[03].Z2

Profilaktyka i leczenie chorób narządu żucia

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

–

stosować podstawową wiedzę z anatomii i fizjologii człowieka,

–

stosować się rzetelnie i dokładnie do instrukcji i poleceń,

–

stosować przepisy bhp i ochrony przeciwpożarowej w wymaganym zakresie,

–

organizować pracę własną,

–

współpracować w zespole.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

–

scharakteryzować cechy prawidłowego stanu przyzębia i błony śluzowej jamy ustnej,

–

scharakteryzować stany chorobowe jamy ustnej i przyzębia,

–

scharakteryzować czynniki i warunki sprzyjające powstawaniu i szerzeniu się chorób
przyzębia oraz błony śluzowej jamy ustnej,

–

określić wpływ chorób ogólnoustrojowych na powstawanie chorób błony śluzowej jamy
ustnej i przyzębia,

–

określić wpływ płytki nazębno-dziąsłowej i złogów nazębnych na powstawanie chorób
przyzębia,

–

dokonać oceny miejscowych czynników zapaleniotwórczych w periodontopatii,

–

rozpoznać zgryz urazowy,

–

określić znaczenie edukacji zdrowotnej dla zapobiegania chorobom przyzębia,

–

scharakteryzować sposoby zapobiegania chorobom przyzębia,

–

zorganizować i przeprowadzić badania profilaktyczne jamy ustnej,

–

ocenić stan dziąseł i błony śluzowej jamy ustnej,

–

określić potrzeby lecznicze w zakresie chorób przyzębia,

–

scharakteryzować wskaźniki stanu przyzębia,

–

obliczyć wskaźniki stanu przyzębia i higieny jamy ustnej dla celów profilaktycznych,

–

opracować plan profilaktyczno-leczniczy we współpracy z lekarzem dentystą,

–

przeprowadzić instruktaż wykonywania zabiegów higienicznych jamy ustnej,

–

określić wskazania do stosowania poszczególnych metod szczotkowania zębów,

–

udzielić porad z zakresu racjonalnego odżywiania,

–

scharakteryzować zabiegi stosowane w profilaktyce i leczeniu chorób przyzębia oraz
błony śluzowej jamy ustnej,

–

wykonać stomatologiczne zabiegi profilaktyczno-lecznicze na zlecenie i pod kierunkiem
lekarza dentysty,

–

zastosować zasady etyki,

–

zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Choroby przyzębia i błony śluzowej jamy ustnej

4.1.1. Materiał nauczania

Choroby przyzębia są to wszelkiego rodzaju patologiczne zmiany chorobowe dotyczące

tkanek otaczających zęby, zwane periodontopatiami.

Przyzębie jest częścią narządu żucia i dzielimy je na przyzębie brzeżne i wierzchołkowe.

W skład przyzębia brzeżnego zalicza się: dziąsło, ozębną, okostną, kość wyrostka
zębodołowego oraz cement korzeniowy (ściśle powleka korzeń zęba, ale zaliczany jest do
przyzębia), czyli tkanki będące w kontakcie z zębem.

Prawidłowo dziąsło ma kolor jasnoróżowy, jest elastyczne i twarde. Stan zapalny

powoduje zmianę koloru na bardziej czerwony – purpurowy, zmianę konsystencji na bardziej
miękką, a także krwawienie. U palaczy nikotyna zawarta w dymie papierosowym powoduje
zwężenie naczyń krwionośnych i krwawienie może nie występować bądź być minimalne.

Najczęstszymi przyczynami chorób przyzębia są:

–

niedostateczna higiena jamy ustnej,

–

złogi nazębne,

–

wadliwe wypełnienia,

–

niedopasowane protezy, korony i mosty,

–

zgrzytanie zębami,

–

stres,

–

zgryz urazowy,

–

powtarzające się urazy (obgryzanie skórek lub paznokci, gryzienie długopisów i innych
przedmiotów, nieprawidłowe używanie nici dentystycznej i wykałaczek),

–

palenie tytoniu,

–

cukrzyca,

–

zaburzenia hormonalne,

–

niedobory witamin,

–

zapalenia jamy ustnej wywołane przez leki,

–

choroby ogólnoustrojowe,

–

niewłaściwa dieta – spożywanie pokarmów słodkich, miękkich i papkowatych (słodycze,
cukierki, słodkie bułki, chipsy, chrupki, płatki śniadaniowe i podobne) przyczynia się do
nawarstwiania płytki nazębnej i powstawania kamienia, bądź uszkadzania błon
ś

luzowych. Zdrowe odżywianie, bogate w produkty wymagające długiego żucia,

zbilansowana dieta bogata w składniki mineralne, takie jak wapń i fosfor oraz witaminy
(m. in. A, E, C, B, D) korzystnie wpływają na stan uzębienia oraz błony śluzowej jamy
ustnej.
Należy pamiętać, że zmiany na błonie śluzowej w jamie ustnej mogą być wynikiem

chorób ogólnoustrojowych, bądź nastepstwem leczenia chorób ogólnoustrojowych (cukrzyca,
grzybice, nowotwory, choroby zakaźne, choroby immunologiczne przebiegające ze spadkiem
odporności lub powikłania posterydowe).

Wpływ chorób ogólnoustrojowych na błonę śluzową odgrywa istotną rolę

w szczególności u pacjentów z cukrzycą typu 1. Choroby przyzębia są częstym problemem
osób z zaawansowaną cukrzycą oraz z nieskompensowaną glikemią. W ich następstwie
dochodzi do zaburzenia wytwarzania tkanki kostnej i odnowy tkanki łącznej dziąsła. Dlatego
ważna jest współpraca diabetologów i periodontologów w wyrównaniu poziomów glikemii
oraz opanowywaniu zapalenia przyzębia. Większość bakterii i grzybów saprofituje na błonach
ś

luzowych, nie wyrządzając szkód gospodarzowi. W następstwie chorób ogólnoustrojowych

takich jak: grzybica, białaczka i inne choroby nowotworowe, choroby układu

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7

immunologicznego, dochodzi do zmiany odpowiedzi układu odpornościowego, co po
pewnym czasie powoduje załamanie mechanizmów obronnych organizmu. Klinicznie
przejawia się to pogorszeniem stanu przyzębia, np. w ostrej białaczce dochodzi do przerostu
dziąseł z naciekiem białaczkowym, krwawienia, zmian zapalnych o cechach głębokiej
zapalnej periodontopatii. Kandydoza jamy ustnej objawia się zmianami zapalnymi błony
ś

luzowej, dziąseł i języka, biało-kremowymi nalotami. W przebiegu chorób układu

krwiotwórczego, takich jak: granulocytopenia powstają nieżytowe bądź rozrostowe zapalenia
dziąseł, agranulocytoza – obrzęknięta błona śluzowa z tendencją do tworzenia owrzodzeń,
zmian martwiczych.

Klasyfikacja

Pomimo wielu prób nie zdołano wprowadzić jednej klasyfikacji i mianownictwa chorób

przyzębia. Spowodowane jest to złożonością przypadków spotykanych klinicznie oraz nie do
końca poznanymi przyczynami występowania chorób przyzębia.

Ś

wiatowa Organizacja Zdrowia (WHO) zaproponowała uproszczoną diagnostykę, która

dzieli choroby przyzębia na:
1. Zapalenie dziąseł (gingivitis) – zmiana zabarwienia, krwawienie podczas badania, utrata

napięcia dziąsła.

2. Destrukcyjna choroba przyzębia (peridontolysis) – kieszonki dziąsłowe > 3 mm lub

ruchomość zębów oraz zapalenie dziąseł lub zmiany włókniste dziąseł lub wydzielina
z kieszonek dziąsłowych lub zanik dziąsła i odsłonięcie korzeni zębów.

Inną klasyfikacją – powszechniej stosowaną jest klasyfikacja Page i Schroedera. Oparta

jest ona na klinicznym obrazie chorób przyzębia.

1. Zapalenie przyzębia dorosłych (adult periodontitis – AP):

–

najczęstsza postać. Choroba rozpoczyna się około 30–40 roku życia i występuje
u około 80% populacji,

–

na zdjęciach radiologicznych widoczny jest dość równomierny poziomy zanik kości,
szczególnie przy zębach siecznych dolnych i nieregularny pionowy przy
trzonowcach,

–

występują znaczne ilości kamienia nazębnego oraz kieszonki dziąsłowe z wydzieliną
ropną bądź krwistą,

–

widoczne są obnażenia szyjek zębowych, a także korzeni zębów.

2. Szybko postępujące zapalenie przyzębia (rapidly progressive periodontitis – RPP):

–

postać występująca częściej u kobiet, stanowi około 5% wszystkich zapaleń
przyzębia,

–

zaczyna się zwykle po pokwitaniu, diagnozowana jest jednak najczęściej w drugiej
dekadzie życia,

–

przebiega szybko z okresami zaostrzeń, przy których mogą wystąpić objawy złego
samopoczucia, utraty wagi, podniesionej temperatury,

–

przy zaostrzeniach stwierdzić można zapalenie dziąseł, kieszonki patologiczne
z treścią ropną, ruchomość zębów, utratę zębów,

–

złogi nazębne obserwuje się w minimalnej ilości.
Wyróżniamy dwa typy RPP:
–

Typ A – wiek około 14–26 lat, uogólnione (utrata przyczepu nabłonkowego
i kości) szybko postępujące zmiany (szczególnie u młodszych). Często
współistnieją choroby układu oddechowego, utrata wagi, depresje.

–

Typ B – wiek około 26–35 lat. Zwykle uogólnione zmiany.

3. Zlokalizowane młodzieńcze zapalenie przyzębia (localized juvenile periodontitis – LJP),

–

występuje u około 0,5% chorych,

–

rozpoczyna się w okresie pokwitania, wykrywane jest często w wieku późniejszym,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8

–

częściej występuje u dziewcząt,

–

wykazuje szybki przebieg choroby z dłuższymi przerwami,

–

jest dziedziczone (na drodze autosomalnej recesywnej lub dominującej sprzężonej
z płcią),

–

wykazuje defekt granulocytów obojętnochłonnych i monocytów (zmniejszenie
chemotaksji), zmniejszenie odpowiedzi limfocytów,

–

charakteryzuje się w początkowym przebiegu objęciem chorobą i zanikiem
przyczepu nabłonkowego zębów trzonowych pierwszych i zębów siecznych,

–

powoduje patologiczne kieszenie dziąsłowe i kostne,

–

wykazuje na zdjęciach radiologicznych pionową destrukcję kości przy
powierzchniach bliższych korzeni zębów trzonowych przypominająca kratery, przy
zębach siecznych również widoczne są zmiany,

–

może spowodować uogólnienie utraty kości w zaawansowanym stadium choroby,

–

powoduje powstawanie złogów nazębnych w minimalnej ilości.

4. Zapalenie przyzębia przedpokwitaniowe (prepubertal periodontitis) PP:

–

rzadka, szybko postępująca destrukcja kości rozpoczynająca się po wyrżnięciu
zębów mlecznych (albo około 4 roku życia),

–

utrata zębów mlecznych w ciągu 2–3 lat,

–

klinicznie, przy małej ilości płytki bakteryjnej, występuje przewlekłe zapalenie
dziąseł, ich obrzęk i krwawienie,

–

na zdjęciach radiologicznych widoczna utrata kości wyrostka zębodołowego,

–

występuje w większości przypadków wraz z upośledzeniem czynności granulocytów
obojętnochłonnych i monocytów,

–

występuje zwiększona podatność na infekcje układu oddechowego i skóry, zapaleń
ucha środkowego,

–

dziedziczona autosomalnie recesywnie.
Wyróżniamy dwa typy PP:
–

postać zlokalizowana, z zapaleniem dziąseł średniego stopnia, w niektórych
zębach, z nie gwałtownie postępującą destrukcją kości,

–

postać uogólniona, zapalenie dziąseł w postaci ciężkiej przebiegające
z destrukcją kości, utratą przyczepu nabłonkowego, czasami z zanikiem dziąseł.
Jest oporna na leczenie.

5. Zapalenie przyzębia oporne na leczenie (refractory periodontitis).

Zapalenie dziąseł i postępująca destrukcja kości wyrostka występuje pomimo zachowania

ś

cisłej higieny jamy ustnej i współpracy ze specjalistą.

Rozwój chorób przyzębia zawsze jest zapoczątkowany rozwojem flory bakteryjnej w jamie

ustnej. Niemożliwe jest jednak całkowite usunięcie drobnoustrojów i wyeliminowania
czynników prowadzących do powstawania chorób przyzębia. Dokładna i dobra higiena jamy
ustnej jest najlepszym sposobem zapobiegania chorobom przyzębia. W przypadku zaniechania
higieny jamy ustnej bądź nie możności dokładnego oczyszczania zębów dochodzi do
namnażania bakterii, co może doprowadzić do powstawania różnych stanów chorobowych
w jamie ustnej. Proces ten przebiega następująco: na zębach w ciągu kilku minut po dokładnym
umyciu pojawia się fizjologiczna błonka nabyta zbudowana z glikoprotein śliny. Jej grubość nie
przekracza kilku µm (0,1–10 µm). Na błonce nabytej pojawia się biały, bądź biało-żółty osad
zwany płytką nazębną. Jest to miękki osad zawierający głównie bakterie, niedający się usunąć
inaczej jak mechanicznie przez szczotkowanie lub przy pomocy innych narzędzi
stomatologicznych. Płytka nazębna pojawia się w miejscach, w których pacjent ma problemy
z poprawnym oczyszczaniem zębów (lub w przypadku zaniechania higieny jamy ustnej),
np.: powierzchnie przedsionkowe zębów trzonowych górnych, powierzchnie językowe zębów
siecznych dolnych, w okolicach nieprawidłowo wykonanych, bądź uszkodzonych wypełnień
lub uzupełnień protetycznych, ubytków próchnicowych, ale także w miejscach, których
szczotkowanie sprawia pacjentowi ból (odsłonięte szyjki zębowe, ubytki klinowe, miejsca gdzie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9

dziąsło jest w stanie zapalnym). Stan zapalny dziąseł, szczególnie zaawansowany jest
przyczyną bólu, dziąsło jest bolesne i pacjent unika danego miejsca przy szczotkowaniu, przez
co osad i płytka nazębna są nieusuwalne, nasila się stan zapalny, a to powoduje większy ból.
Trzeba ten fakt pacjentowi uzmysłowić, że pomimo bólu powinien starannie oczyszczać zęby,
co przyczyni się do usunięcia stanów zapalnych i zmniejszenia lub całkowitego usunięcia
dolegliwości bólowych. W miarę upływu czasu płytka nazębna jest pokrywana przez warstwę
białego nalotu z resztek pokarmowych, bakterii, złuszczonego nabłonka, białych ciałek krwi
i kolonizowana przez inne bakterie, które w płytce nazębnej znajdują dobre środowisko dla
własnego bytowania i namnażania.

W przypadku, gdy pacjent dalej zaniedbuje higienę jamy ustnej, już po 2–3 dniach

w płytce nazębnej dochodzi do procesu mineralizacji (wytrącanie fosforanów wapnia)
i powstaje kamień nazębny:

−

naddziąsłowy – powstający na powierzchniach koron zębów (najczęściej na
powierzchniach językowych zębów siecznych dolnych i przedsionkowych zębów
trzonowych górnych),

−

poddziąsłowy – na powierzchniach korzeni zębów, w kieszonkach patologicznych.
Kamień naddziąsłowy najczęściej jest koloru jasnożółtego. Może też wybarwiać się na

inne kolory, w zależności od diety. Usunąć go można wyłącznie przy użyciu odpowiednich
narzędzi (skalery ultradźwiękowe, sierpy, kiretki, motyczki).

Kamień poddziąsłowy – przeważnie niewidoczny – jest stosunkowo trudny do usunięcia,

z powodu swojej twardości i siły, z jaką przylega do powierzchni korzeni zębowych. Jest
bardziej zbity niż kamień naddziąsłowy i występuje w mniejszych ilościach. Do usuwania
kamienia poddziąsłowego najczęściej używa się kiretek (np.: Columbia 4R – 4L i 13 – 14 lub
Gracey), którymi przy usuwaniu kamienia jednocześnie usuwamy ziarninę zapalną
z kieszonki dziąsłowej.

Kamień nazębny może się też tworzyć na uzupełnieniach protetycznych.
Zgryz urazowy jest to istnienie przeszkody w zgryzie powodującej przedwczesny kontakt

zębów, a co za tym idzie przeciążenie tych zębów i powstawanie zmian w kości – zgrubienie
szpary ozębnej, powstawanie kieszeni kostnych, resorpcje kości, resorpcje korzeni. Wokół
zęba może dojść do zaczerwienienia dziąsła. Pacjent zgłasza najczęściej ból zęba, a w badaniu
wewnątrzustnym możemy stwierdzić (w przypadku zmian w kości) nawet ruchomość zęba.
Zmiany te nie są związane z ewentualnie występującymi chorobami przyzębia, ale mogą na
nie wpływać. Przy rozpoznawaniu zgryzu (węzła) urazowego przydatna jest płytka woskowa,
którą pacjent zagryza na zębach (nie próbuje jej przegryźć) oraz kalka do dokładnego
określenia miejsca wymagającego korekty.

Wskaźniki periodontopatii

Wskaźników periodontopatii używamy w celu określenia stanu przyzębia i potrzeb

leczniczych badanego. Porównywalność wyników przemawia za wykorzystaniem
wskaźników przy przeprowadzaniu badań epidemiologicznych dotyczących chorób błony
ś

luzowej jamy ustnej.

Badania epidemiologiczne pozwalają określić częstotliwość występowania chorób

przyzębia w danej populacji, ich charakter, w odniesieniu do różnych kryteriów np., wieku,
ś

rodowiska, rodzaju wykonywanej pracy. Wnioski uzyskane w wyniku badań służą

opracowaniu i wdrażaniu programów profilaktyczno-leczniczych efektywnych dla danej
grupy pacjentów. Badania epidemiologiczne są szczególnie przydatne w odniesieniu do
określonych grup populacji np.: dzieci w wieku przedszkolnym, szkolnym, studentów, ludzi
w wieku podeszłym, określonych grup zawodowych.

W badaniach epidemiologicznych przyzębia stosuje się różnego rodzaju wskaźniki

uwzględniające obecność płytki nazębnej, stan higieny jamy ustnej, krwawienie z dziąseł,
stopień ruchomości zębów, stan przyzębia w obrazie RTG, oceny stanu zapalnego lub cech
głębokich zmian przyzębia. W zależności od celu badania epidemiologicznego stosuje się

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10

odpowiednio dobrane wskaźniki, a ich analiza pozwala na określenie potrzeb leczniczych
badanej populacji. Należą do nich:

−

wskaźnik obecności płytki nazębnej według Björby i Löe’a,

−

wskaźnik obecności płytki nazębnej według Sillnessa i Löe’a,

−

fuksynowy wskaźnik higieny jamy ustnej,

−

wskaźnik higieny jamy ustnej według Greena Vermilliona,

−

wskaźnik płytki według Quigley’a i Heina,

−

wskaźnik krwawienia dziąseł według Muhlemana,

−

wskaźnik ruchomości zębów według Entina,

−

wskaźnik ruchomości zębów według Kantarowicza,

−

radiologiczny wskaźnik chorób przyzębia według Russella,

−

kliniczny wskaźnik chorób przyzębia według Russella,

−

wskaźnik starcia zębów według Martina.
Wskaźniki uznawane powszechnie za najbardziej przydatne w badaniu i określaniu

potrzeb leczniczychto:

1. Wskaźnik periodontologicznych potrzeb leczniczych CPITN (Community Periodontal

Index of Treatment Needs)
Wskaźnik epidemiologiczny wprowadzony przez Światową Organizację Zdrowia

(WHO). Może być używany do określania potrzeb leczenia, profilaktyki chorób przyzębia.
Badanie wykonuje się specjalnym skalowanym zgłębnikiem periodontologicznym
zakończonym kulką.

Wskaźnik określamy dla 6 odcinków zębów:

–

w szczęce:
(1) 17, 16, 15, 14; (2) 13, 12, 11, 21, 22, 23; (3) 24, 25, 26, 27,

–

w żuchwie:
(4) 47, 46, 45, 44; (5) 43, 42, 41, 31, 32, 33; (6) 34, 35, 36, 37.
Dla każdego odcinka określany jest cyfrowo stan przyzębia w skali 0–4 gdzie:

–

4 – kieszenie dziąsłowe o głębokości

≥

6 mm,

–

3 – kieszenie dziąsłowe o głębokości 4–5 mm

–

2 – kamień pod lub naddziąsłowy,

–

1 – krwawienie po zgłębnikowaniu,

–

0 – zdrowe przyzębie.
Zalecenia w zależności od określonej liczby punktów:

–

0 – brak potrzeb leczenia,

–

1 – wymagana poprawa higieny jamy ustnej,

–

2 – wymagana poprawa higieny jamy ustnej i potrzeba usunięcia złogów nazębnych,

–

3 – konieczna poprawa higieny jamy ustnej i potrzeba usunięcia złogów nazębnych,

–

4 – konieczna poprawa higieny jamy ustnej i wykonanie skalingu, kiretażu lub zabiegu

chirurgicznego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11

Rys. 1. Określanie wskaźnika CPITN przy pomocy zgłębnika periodontologicznego

2. Wskaźnik dziąsłowy wg Löe i Silness (Gingival Index – GI)

Wskaźnik stworzony przez Löe i Silness w celu określania ciężkości i miejsca zapalenia

dziąseł.

Wygląd dziąsła

Krwawienie

Stan zapalny

Punkty

normalny

nie krwawi

brak

0

mała zmiana w kolorze i konsystencji nie krwawi

mały

1

zaczerwienione i obrzęknięte

krwawienie przy
zgłębnikowaniu lub ucisku

umiarkowany

2

bardzo zaczerwienione i obrzęknięte
z owrzodzeniami

krwawienie samoistne

duży

3

Zęby badane przy wyznaczaniu wskaźnika GI:

–

16, 12, 24, 26, 36, 32, 44.

Stan dziąsła określamy dla każdej z czterech stron zęba (styczną bliższą, styczną dalszą,

językową i przedsionkową), otrzymaną sumę dzielimy przez 4 i otrzymujemy wskaźnik GI
dla danego zęba. Tak samo możemy otrzymać wskaźnik dla danej grupy zębów lub pacjenta,
bądź grupy pacjentów poprzez wyciągnięcie średniej matematycznej.

Średni GI

Stan dziąsła

2,1–3,0

Ciężkie zapalenie dziąsła

1,1–2,0

Umiarkowane zapalenie dziąsła

0,1–1,0

Lekkie zapalenie dziąsła

< 0,1

Brak zapalenia dziąseł

3. Wskaźnik krwawienia z kieszonki dziąsłowej wg Mühlemanna i Sona (Gingival

Sulcus Bleeding Index – SBI)
Wskaźnik SBI może być użyty w celu oceny zagrożenia pacjenta zapaleniem dziąseł, co

może być ważne przy zapobieganiu periodontopatiom.

Zęby badane przy wyznaczaniu wskaźnika SBI:

–

po 4 zęby w każdym kwadrancie (14, 13, 12, 11, 21, 22, 23, 24, 34, 33, 32, 31, 41, 42, 43,
44).

Badanie przeprowadzamy standaryzowanym zgłębnikiem (WHO) przy każdej z 4

powierzchni zęba (stycznej bliższej, stycznej dalszej, przedsionkowej i językowej), co daje
w sumie 64 odczyty, przy punktacji od 0 do 5 maksymalnie SBI może wynieść 320
a minimalnie 0.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12

Wygląd

Zgłębnikowanie kieszonki

Punkty

zdrowe dziąsło

brak krwawienia

0

bez zmian w kolorze

krwawienie przy zgłębnikowaniu

1

zmiana koloru

krwawienie przy zgłębnikowaniu

2

zmiana koloru i lekki obrzęk

krwawienie przy zgłębnikowaniu

3

zmiana koloru i ewidentny obrzęk

krwawienie przy zgłębnikowaniu

4

dziąsło krwawiące spontanicznie, zmiana koloru z lub
bez owrzodzeń

krwawienie przy zgłębnikowaniu

5

4. Wskaźnik Russella (Periodontal Index – PI)

Wskaźnik Russella używany jest przy badaniach epidemiologicznych w celu określenia

częstości i intensywności chorób przyzębia. Może być oparty wyłącznie o badanie kliniczne
lub na podstawie zdjęć radiologicznych uzębienia.

Przy określaniu wskaźnika PI obowiązuje zasada: w przypadkach niejednoznacznych daj

niższą punktację.

Kryteria oceny

Wygląd na RTG

Punkty

Brak cech zapalenia i utraty funkcji żucia

Brak zmian

0

Łagodny/miejscowy stan zapalny dziąsła bez wpływu na
stan zęba

Brak zmian

1

Stan zapalny dziąsła bez utraty więzadeł przyczepu
nabłonkowego

Brak zmian

2

Stan zapalny dziąsła z wystąpieniem kieszonki
dziąsłowej, bez zmian w funkcji żucia, brak ruchomości
zęba

Poziomy zanik kości do połowy długości
korzenia zęba

6

Zaawansowana destrukcja przyzębia, utrata funkcji
ż

ucia, występuje ruchomość zęba

Zaawansowana utrata kości ponad
połowę długości korzenia zęba lub
wystąpienie dużej kieszonki dziąsłowej

8

Wskaźnik PI otrzymujemy przez zsumowanie uzyskanych wartości punktowych

i dzielimy przez ilość badanych zębów.

Interpretacja wyników

0,0–0,2

Przyzębie zdrowe

0,3–0,9

Stan zapalny dziąsła

0,7–1,9

Początkowe zapalenie przyzębia

1,6–3,8

Zaawansowane zapalenie przyzębia

3,8–8,0

Ciężkie zapalenie przyzębia

5. Wskaźnik Belliniego (Periodontal Treatment Need System – PTNS)

Wskaźnik według Belliniego stosuje się w celu określenia potrzeb terapeutycznych

populacji oraz czasu/nakładów pracy, jakie trzeba przeznaczyć celem zaspokojenia tych
potrzeb.

Badanie przeprowadzamy badając zgłębnikiem periodontologicznym kieszonki dziąsłowe

wokół zębów.

Jamę ustną dzielimy na 4 kwadranty. Jeśli w łuku zębowym jest mniej niż 8 zębów łuk

taki liczymy jako jeden kwadrant. Jeśli w całej jamie ustnej jest mniej niż 4 zęby, liczymy
całą jamę ustną jako jeden kwadrant. Jeśli występuje kieszeń dziąsłowa większa niż 5 mm,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13

cały kwadrant zaliczamy do klasy C. Jeśli kieszeń jest większa niż 5 mm i znajduje się
przyśrodkowo przy siekaczu centralnym nie jest zaliczana do klasy C, jeżeli jest jedyną
kieszenią klasy C w tym kwadrancie.

Kryteria klasyfikacji

Płytka nazębna

Kamień

Stan zapalny

Głębokość Kieszonki

Klasa

Nie

Nie

Nie

Nie dotyczy

0

Tak

Nie

Tak

Do 5 mm

A

Tak

Tak

Tak

Do 5 mm

B

Tak

Tak

Tak

Ponad 5 mm

C

Plan leczenia

Klasa

Wymagane postępowanie

Czas przeznaczony na wykonanie zabiegu

0

Brak

0

A

Instruktaż higieny

60 minut

B

Skaling i usunięcie kamienia

+ 30 minut na każdy kwadrant

C

Zabieg chirurgiczny

+ 60 minut na kwadrant

Pacjent z klasą B wymaga też instruktażu higieny (klasa A). Pacjent z klasą C wymaga

instruktażu higieny + skalingu (klasa A + B).

Całkowity czas, jaki należy przeznaczyć na leczenie (według tej klasyfikacji) z ciężkim

zapaleniem przyzębia obejmującym wszystkie 4 kwadranty, z kieszonkami powyżej 5 mm
w każdym kwadrancie wyniesie: 4x1 godzina leczenia chirurgicznego + 4x0,5 godziny
skalingu + 1 godzina instruktażu higieny = (4+2+1) = 7 godzin. Pomijając ciężkie stany
chorób przyzębia wymagające skomplikowanych zabiegów chirurgicznych, czasy dotyczące
skalingów wydają się być zawyżone.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co to jest przyzębie?
2. Czym charakteryzują się zdrowe dziąsła?
3. Jakie są objawy periodontopatii?
4. Jakie narzędzia służą do badania kieszonek dziąsłowych?
5. Do czego służy skaler?
6. W jaki sposób można określić stan higieny jamy ustnej?
7. Co to jest kamień nazębny?
8. Jakie są rodzaje kamienia nazębnego?
9. Jakie wskaźniki pozwalają na ustalenie potrzeb leczniczych pacjenta?
10. Jakie wskaźniki mogą posłużyć do badań epidemiologicznych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przeprowadź badanie jamy ustnej i wypełnij kartę pacjenta.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) przygotować instrumentarium,
3) wykonać badanie,
4) wypełnić kartę pacjenta,
5) sprawdzić poprawność wykonania zadania przez porównanie i przeanalizować efekt

pracy w grupie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

unit stomatologiczny,

–

instrumentarium,

–

karta pacjenta.

Ćwiczenie 2

Na podstawie badania wykonanego w ćwiczeniu 1 oblicz wskaźnik CPITN dla badanych

pacjentów. Określ potrzeby lecznicze pacjenta/pacjentów na podstawie obliczonego wskaźnika.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować wyniki badania,
2) obliczyć wskaźnik CPITN,
3) określić potrzeby lecznicze pacjenta/pacjentów,
4) zaprezentować i przeanalizować efekt pracy w grupie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

karta pacjenta,

–

przybory do pisania.

Ćwiczenie 3

Wykonaj badanie stanu dziąseł kolegi/koleżanki pod nadzorem nauczyciela, a następnie

oblicz wskaźnik dziąsłowy GI.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) przygotować instrumentarium,
3) wykonać badanie,
4) wypełnić kartę pacjenta,
5) obliczyć wskaźnik GI i określić potrzeby lecznicze pacjenta,
6) przeprowadzić wywiad z badaną osobą i uzyskać informacje o jej odczuciach w trakcie

badania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

unit stomatologiczny,

–

instrumentarium,

–

karta pacjenta.

Ćwiczenie 4

Wykonaj zabieg usuwania złogów nazębnych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) przygotować instrumentarium,
3) wypełnić kartę pacjenta,
4) wykonać zabieg,
5) przeprowadzić wywiad z pacjentem na temat jego odczuć w trakcie zabiegu,
6) sprawdzić poprawność wykonania zadania i przeanalizować efekt pracy w grupie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

unit stomatologiczny,

–

instrumentarium,

–

karta pacjenta.

Ćwiczenie 5

Przygotuj prezentację multimedialną przedstawiającą prawidłowy, pełny instruktaż jamy

ustnej, odpowiednią dla dorosłych pacjentów.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) opracować plan wykonania zadania,
3) przeanalizować odpowiedni rozdział w Poradniku dla ucznia,
4) zgromadzić materiały (także przeszukując zasoby Internetu),
5) wykonać prezentację,
6) zaprezentować i przeanalizować efekt pracy w grupie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

komputer z dostępem do Internetu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zdefiniować choroby przyzębia?

2) wymienić przyczyny powstawania płytki nazębnej?

3) opisać zdrowe przyzębie?

4) wymienić przyczyny powstawania chorób przyzębia?

5) podać klasyfikację chorób przyzębia według WHO?

6) podać klasyfikację chorób przyzębia opartą na obrazie klinicznym?

7) opisać kamień nazębny?

8) podać zastosowanie wskaźnika periodontologicznych potrzeb leczniczych

CPITN?

9) wymienić wskaźniki periodontopatii?

10) uzasadnić przydatność stosowania wskaźników epidemiologicznych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17

4.2. Profilaktyka periodontologiczna

4.2.1. Materiał nauczania

Profilaktyka periodontologiczna

Profilaktyka – wszelkiego rodzaju zabiegi mające na celu zapobieganie chorobie. Do

takich zabiegów zaliczamy utrzymanie prawidłowej higieny jamy ustnej oraz wszelkie
zabiegi higieniczno-lecznicze tak profesjonalne jak i domowe. Do działań profilaktycznych
o szczególnym znaczeniu należy zaliczyć wszelkie poczynania edukacyjne i popularyzujące
zasady higieny jamy ustnej.

Profilaktyczne zabiegi higieniczno-lecznicze

Zabiegi profesjonalne – przeprowadzane w gabinecie stomatologicznym:

−

badanie stanu higieny jamy ustnej (badania okresowe, przesiewowe),

−

profesjonalne oczyszczanie zębów ze złogów nazębnych (skaling nad- i pod dziąsłowy
ręczny bądź wykonywany skalerem ultradźwiękowym),

−

fluoryzacja kontaktowa (lakiery fluorkowe, jonoforeza cynkowa),

−

lakowanie bruzd,

−

instruktaż higieny,

−

laseroterapia,

−

balneoterapia,

−

hydroterapia,

−

ozonoterapia.
Laseroterapia laserami biostymulacyjnymi powoduje zmniejszenie stanów zapalnych,

obrzęków, przyśpiesza gojenie zmian oraz ran pozabiegowych lub powstałych po
wykonywanych zabiegach kiretażu bądź skalingu. W przypadku stosowania laserów należy
bezwzględnie używać przeznaczonych do tego celu okularów ochronnych (zarówno dla
pacjenta jak i dla personelu medycznego), miejsce wykonywania tych zabiegów musi być
specjalnie oznakowane, a dostęp do tego miejsca ograniczony. Lasery mogą być też używane
przy zabiegach chirurgicznych. Używanie lasera zamiast skalpela daje następujące korzyści:
miejsce nacięcia jest jednocześnie sterylizowane, samo nacięcie nie krwawi bądź krwawi
minimalnie, przez co lekarz ma lepsze pole widzenia, a powstała rana goi się szybciej niż
w przypadku użycia skalpela.

Jonoforezę fluorkową możemy przeprowadzić w przypadku nadwrażliwości. Używamy

do tego celu prądu stałego o natężeniu 2–4 mA i 2–5% roztworu fluorku sodu, którym
nasączona jest gaza nawinięta na elektrodę włożoną w usta pacjenta, biegun przeciwny
pacjent trzyma w dłoni. Czas trwania – 10x po ok. 5 minut w odstępach tygodniowych. Gdy
chcemy przeprowadzić jonoforezę kieszonek patologicznych, ropni – gazę nasączamy 1–5%
roztworem siarczanu cynku (jonoforeza anodowa) lub 20% roztworem jodu w jodku potasu
(jonoforeza katodowa).

Balneoterapia stomatologiczna polega na stosowaniu płukań i natrysków jamy ustnej

wodami mineralnymi. Stosuje się solanki w postaci 3% roztworów (sól ciechocińska, sól
bocheńska), wody siarkowe, żelaziste, gipsowe, sól glauberską, wodę morską. Natryski
przeprowadza się za pomocą specjalnych ustników pod ciśnieniem 1,5–3 atmosfer
w temperaturze 34–38°C. Działają one mechanicznie, oczyszczając kieszonki dziąsłowe,
przestrzenie międzyzębowe i powierzchnie dziąsła z resztek pokarmowych, nalotów i produktów
procesu zapalnego oraz masują dziąsła, działają ściągająco na błonę śluzową. Natryski eliminują
ból, krwawienie z dziąseł, zmniejszają kieszonki dziąsłowe i ruchomość zębów. Zabiegi takie
przeprowadza się w uzdrowiskach, m. in. w Ciechocinku, Busku-Zdroju, Kamieniu Pomorskim
i Świnoujściu. Wskazaniem do tych zabiegów są periodontopatie zapalne oraz mieszane. Bardzo

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18

skuteczne są również kąpiele jamy ustnej. Ponieważ nie wymagają specjalnych urządzeń, mogą
być stosowane w domu. Wykorzystuje się wody mineralne, wodne roztwory leków lub wyciągów
ziołowych. Temperatura kąpieli jamy ustnej jest różna. Stosuje się kąpiele chłodne (32–34°C),
kąpiele obojętne (35–37°C), kąpiele ciepłe (38–42°C) oraz kąpiele gorące (43–50°C). Sposób
wykonania polega na nabraniu do ust około 20–40 ml wody mineralnej lub naparu z ziół
i płukaniu jamy ustnej przez 3–6 minut. Po wypluciu nabiera się nową porcję i opisaną czynność
powtarza się 8–10 razy. Kąpiele wykonuje się 3 razy dziennie przez 2–4 tygodnie.

Leczenie balneologiczne jak i hydroterapia jest leczeniem wspomagającym, stosowanym

po leczeniu przygotowawczym, higienicznym i chirurgicznym w kompleksowym leczeniu
periodontopatii.

Ozonoterapia w stomatologii – wykorzystanie ozonu w stomatologii wynika z jego

następujących właściwości fizyko-chemicznych:
–

poprawia metabolizm zapalnie zmienionych tkanek poprzez zwiększenie ich natlenienia,

–

aktywuje systemy odpowiedzi immunologicznej – w wysokich stężeniach wywołuje efekt
immunodepresyjny, w niskich immunostymulujący,

–

wpływa na stan równowagi oksydacyjnej organizmu,

–

działa niszcząco na bakterie, grzyby i wirusy. Jako bardzo silny utleniacz łączy się
z biomolekułami zawierającymi cysterynę, cysteinę, metioninę i histydynę, które budują
między innymi błony komórek bakteryjnych. Badania wykazały, że kilkusekundowe
działanie ozonu prowadzi do ustania funkcji życiowych bakterii. Bakterie Gram (+) są
bardziej wrażliwe na działanie ozonu niż Gram (–). Na ozon reagują również bakterie
beztlenowe. Z bakterii próchnicotwórczych najbardziej wrażliwe są Streptococcus
mutans i Streptococcus sobrinus. Ozon łatwo oddziałuje na wielonienasycone kwasy
tłuszczowe znajdujące się w otoczkach wirusów,

–

działając na substancję organiczną tkanek zmineralizowanych zębów wzmaga ich
potencjał remineralizacyjny. Równocześnie ma zdolność „otwierania” kanalików
zębinowych, dzięki czemu ułatwia dyfuzję jonów wapnia i fosforu do głębszych warstw
ubytków próchnicowych.
Według większości autorów 10-sekundowa aplikacja ozonu powoduje zniszczenie 99%

bakterii, a 20-sekundowa 99,9%. Powstaje w ten sposób tzw. nisza ekologiczna, która nie
sprzyja ich ponownej kolonizacji przez okres od 4 do 6 tygodni.

W czasie ozonoterapii maksymalne stężenie ozonu w jamie ustnej wynosi 0,01 ppm.

Jednym ze wskazań do stosowania ozonoterapii w stomatologii są choroby infekcyjne błony
ś

luzowej jamy ustnej u pacjentów, u których nie ma przeciwwskazań (np.: astma, padaczka,

ciąża).

W periodontologii bakteriobójcze własności ozonu wykorzystuje się do leczenia

patologicznych kieszonek przyzębnych, zaś własności wirusobójcze do leczenia aft i zmian
wywołanych na błonie śluzowej i skórze przez np. Herpes simplex.
Obecnie dostępne są dwa typy urządzeń wytwarzających ozon dla potrzeb stomatologii:
1. HealOzon, który produkuje ozon z powietrza, a aplikacja gazu odbywa się w obiegu

zamkniętym. Jego nadmiar jest odsysany i neutralizowany przez jony manganowe.
Stężenie ozonu w kapturku przylegającym do tkanki wynosi 2100 ppm. Idealna
szczelność kapturka jest warunkiem punktowej aplikacji ozonu. Stąd też aplikacja
możliwa jest tylko na tych powierzchniach, gdzie taką szczelność możemy zapewnić.

2. OzonyTron – ozon powstaje w szklanych końcówkach, którymi podawany jest do pola

zabiegowego. Nie ma tutaj obiegu zamkniętego i dlatego ozon możemy aplikować
w miejsca trudno dostępne, np.: patologiczne kieszonki przyzębne lub kanały korzeniowe.
W gabinecie stomatologicznym przeprowadzić (szczególnie u pacjenta, który ma

problemy z utrzymaniem prawidłowej higieny jamy ustnej) instruktaż wykonywania
zabiegów higienizacyjnych w sposób przystępny i zrozumiały dla niego. Prawidłowy
instruktaż powinien dotyczyć:

−

wyboru prawidłowej metody szczotkowania,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19

−

dobrania odpowiedniej szczoteczki i pasty,

−

dobrania środków uzupełniających takich jak nitka dentystyczna, szczoteczki do
przestrzenimiędzy zębowych, płukanki.
Instruktaż należy przeprowadzać każdorazowo w przypadku stwierdzenia niewystarczającej

higieny jamy ustnej. Przebieg instruktażu:

−

pacjent demonstruje na modelu swój sposób czyszczenia, instruujący wskazuje i omawia
błędy popełnione przez pacjenta,

−

zademonstrowanie pacjentowi prawidłowych metod higienizacyjnych na modelu uzębienia
jamy ustnej,

−

pacjent ponownie demonstruje wykonanie zabiegu w prawidłowy sposób. Instruujący
wskazuje i omawia błędy popełnione przez pacjenta,

−

pokazanie pacjentowi prawidłowego sposobu używania nitki dentystycznej,

−

pacjent demonstruje sposób używania nitki dentystycznej na modelu uzębienia,

−

instruujący pokazuje sposób używania szczoteczek do przestrzeni międzyzębowych,
dobiera dla pacjenta odpowiedni rozmiar takiej szczoteczki (tylko w przypadku, gdy
występują u pacjenta przestrzenie międzyzębowe pozwalające na jej używanie),

−

instruujący demonstruje pacjentowi działanie szczoteczek elektrycznych, sonicznych
i irygatorów (wraz ze wskazaniem ich przewagi nad tradycyjną szczoteczką do zębów).
Dobrym sposobem jest poproszenie pacjenta by w czasie wizyty wyczyścił zęby

w sposób prawidłowy (obecnie dostępne są w sprzedaży szczoteczki zębowe – jednorazowe,
nasączone pastą do zębów, przeznaczone między innymi dla gabinetów stomatologicznych).
Potem wybarwiamy złogi nazębne i pacjent może sam się przekonać czy dokładnie wyczyścił
zęby. W czasie, gdy pacjent myje zęby obserwujemy jego czynności i wskazujemy mu
ewentualne błędy. Może się okazać, że niezbędne jest kilkakrotne powtórzenie instruktażu,
bądź jego niektórych elementów, zarówno na pierwszej jak i następnych wizytach.
Pacjenta można dodatkowo zmobilizować do poprawy higieny jamy ustnej przez użycie
wybarwiaczy złogów nazębnych. Jest to najczęściej roztwór fuksyny lub erytrozyny, które
dodajemy w zalecanej przez producenta ilości do wody do płukania jamy ustnej. Zabieg
powoduje uwidocznienie płytki bakteryjnej i złogów nazębnych. Na kolejnej wizycie
możemy dzięki temu sprawdzić czy higiena jamy ustnej pacjenta jest wystarczająca.

Stany zapalne dziąseł i inne zmiany na błonach śluzowych możemy uwidocznić

przeprowadzając tzw. próbę jodową (Shillera) – watką nasączoną roztworem jodu w jodku
potasu smarujemy badane przez nas miejsca. Prawidłowo policzki, wargi, podniebienie miękkie
i błona śluzowa pod językiem wybarwiają się na brązowo. Dziąsła, podniebienie twarde
i grzbiet języka nie wybarwia się i przybiera barwę koloru żółtego – słomkowego. Stany
zapalne dziąseł zabarwione zostaną na brązowo, a zmiany przebiegające z zaburzeniem
rogowacenia nie wybarwią się i pozostaną koloru słomkowego.

Wizyty kontrolne u osób bez chorób błony śluzowej powinny odbywać się co pół roku.

U osób z chorobami przyzębia złogi nazębne powinny być usuwanie przynajmniej dwa razy
do roku.

Zabiegi wykonywane przez pacjenta w domu:

−

szczotkowanie zębów (co najmniej 2–3 razy dziennie po głównych posiłkach),

−

używanie nitki dentystycznej po posiłkach,

−

używanie płukanek,

−

stosowanie żelów fluorkowych (co 2 tyg., wyłącznie przy użyciu osobnej szczoteczki do
zębów lub nakładek),

−

stosowanie gumy do żucia bez cukru (żucie po posiłku przez maksymalnie 10 minut).
Dobór metody szczotkowania zawsze zależy od wieku pacjenta oraz zręczności

manualnej. Zawsze należy uczulić pacjenta na fakt, że zbyt mocne dociskanie szczoteczki nie
spowoduje lepszego oczyszczania zębów, a jedynie może doprowadzić do powstawania
ubytków klinowych i uszkadzania dziąseł.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

20

Metody szczotkowania

Chartersa – szczotkę układamy pod kątem 45° włosiem do powierzchni zgryzowej, tak

by włosie leżało częściowo na dziąśle. Wykonujemy kilkukrotne lekkie ruchy drgające, po
czym odczekujemy chwilę by do dziąsła napłynęła krew.

Metoda bardzo trudna do wykonania i wymagająca dużej uwagi i sprawności manualnej

(pacjent może uszkadzać dziąsło szczególnie w miejscach odsłoniętych szyjek zębowych jak
i same korzenie zębów). Metoda zalecana dla osób z chorobami przyzębia.

Rys. 1. Metoda szczotkowania Chartersa

Stillmanna – szczotkę układamy pod kątem 45° włosiem w stronę korzenia zęba –

odwrotnie niż w metodzie Chartersa. Szczoteczką wykonujemy poprzeczne ruchy wibrujące
i przekręcamy szczoteczkę tak by włosie przesunęło się z okolicy dziąsła w stronę powierzchni
zgryzowej. Metoda zalecana dla osób z recesjami dziąseł, nadwrażliwością, wymagająca dużej
uwagi i sprawności manualnej (pacjent może uszkadzać dziąsło główką szczoteczki).

Rys. 2. Metoda szczotkowania Stillmanna

Roll – szczotkę układamy pod kątem 45° włosiem w stronę korzenia zęba i wykonujemy

ruchy „wymiatania” z przestrzeni między zębowych – jak w metodzie Stillmanna, ale bez
poprzecznych ruchów wibrujących. Metoda zalecana dla osób z dziąsłami w stanie zapalnym,
w przypadku nadwrażliwości. Dosyć prosta do wykonania, jednak pacjent musi uważać by
włosie szczoteczki nie nachodziło na dziąsło i je uszkadzało.

Rys. 3. Metoda szczotkowania roll

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

21

Bassa – szczotkę układamy pod kątem 45° włosiem w stronę korzenia zęba i wykonujemy

minimalne ruchy wibrujące, tak by włosie szczoteczki oczyszczało okolice kieszonki
dziąsłowej i nie przesuwało się na następne zęby (należy unikać „szorowania”). Przy tej
metodzie należy używać szczoteczki miękkiej lub średniej. Wskazana w przypadku niewielkich
recesji dziąseł.

Fonesa – szczotkę przykładamy pod kątem 90°, czyli prostopadle do powierzchni zęba.

Wykonujemy duże okrężne ruchy. Nieskomplikowana i prosta do wykonania metoda polecana
dla dzieci ze zdrowym przyzębiem. Niedostatecznie są tu oczyszczane przestrzenie
międzyzębowe.

Ruchów poprzecznych – metoda stosowana przez większość pacjentów, najprostsza do

wykonania. Szczoteczka przyłożona jest do zębów pod kątem 90°. Wykonuje się ruchy
poprzeczne. W przypadku zbyt dużej siły szczotkowania metoda ta powoduje obnażenie
szyjek zębowych i powstawania ubytków klinowych (abrazja), urazy dziąseł i powiększanie
korony klinicznej zęba przez cofanie się dziąsła. Metoda niewskazana zarówno przy
chorobach przyzębia jak i u pozostałych pacjentów.

Bardzo przydatne przy utrzymaniu poprawnej higieny jamy ustnej są szczoteczki

elektryczno-mechaniczne, szczególnie te, które posiadają małe okrągłe główki wykonujące
ruchy oscylacyjne. Są stosunkowo łatwe w obsłudze, wymagają niewielkiej siły przyłożenia
do powierzchni zęba bez wykonywania czasami trudnych dla pacjenta ruchów. Polecane one
są szczególnie dla osób niepełnosprawnych oraz u osób, których ukształtowanie łuku
zębowego powoduje problemy w oczyszczaniu przy pomocy zwyczajnych szczoteczek
zębowych. Innym rodzajem szczoteczek elektrycznych są szczoteczki soniczne,
wykorzystujące zjawisko kawitacji cieczy. Przy pomocy generatora dźwięków włosie
szczoteczki wprowadzane jest w ok 31 000 drgań na minutę, co powoduje lepszą penetrację
ś

liny i pasty do zębów w przestrzenie międzyzębowe oraz dokładne oczyszczanie.

Poza szczoteczkami powinno się zalecać pacjentowi używanie nici dentystycznych w celu

oczyszczania przestrzeni międzyzębowych. Nić dentystyczną używamy w celu usunięcia
resztek pokarmowych i płytki nazębnej z powierzchni zębów. Używanie nici dentystycznej jest
stosunkowo proste, ale obarczone możliwością uszkodzenia brodawki międzyzębowej, dlatego
trzeba dokładnie wytłumaczyć pacjentowi sposób nitkowania. Nić nawijamy kilkukrotnie na
palce środkowe obu rąk, a palcami wskazującymi napinamy nić (musimy odciąć odpowiednio
długi kawałek nici). Nić wkładamy pomiędzy zęby po ściance zęba, tak by przy przejściu przez
punkt styczny nie „zgilotynowała” brodawki dziąsłowej. Wykonujemy nitką kilka ruchów
w celu oczyszczenia, po czym nitkę wycofujemy do punktu stycznego, tak by ją można było
przesunąć na powierzchnię drugiego zęba bez uszkadzania brodawki międzyzębowej. Czynność
tę powtarzamy dla wszystkich przestrzeni międzyzębowych przesuwając nitkę tak, by za
każdym razem był używany nowy jej fragment. Pacjent może zakupić obecnie specjalne
trzymadełka do trzymania nici dentystycznych, bądź gotowe jednorazowe trzymadełka z na
stałe przytwierdzoną nicią. Należy zwrócić pacjentowi uwagę na fakt, że strzępienie się nici
może oznaczać, że w miejscu oczyszczania znajduje się ubytek, bądź nawis wypełnienia.

Do oczyszczania przestrzeni międzyzębowych używa się też wykałaczek bądź

szczoteczek do przestrzeni międzyzębowych. Stosowanie wykałaczek wymaga wielkiej
wprawy i uwagi. Szczoteczki do przestrzeni międzyzębowych stosuje się obowiązkowo, gdy
pacjent posiada stały aparat ortodontyczny w celu oczyszczania jego elementów i zębów pod
nim się znajdujących. Szczoteczki do przestrzeni międzyzębowych występują w wielu
rozmiarach, mimo tego, nie każdą przestrzeń można nimi oczyścić. W takim przypadku
można zaproponować pacjentowi specjalne nici, których część czyszcząca przypomina puch,
natomiast końce są usztywnione, by można było łatwiej nić wprowadzić. Podzielona jest ona
na gotowe do użycia odcinki i zalecana także do oczyszczania przestrzeni pod mostami
i aparatami ortodontycznymi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

22

Istnieją też urządzenia do oczyszczania przestrzeni międzyzębowych strumieniem wody

tzw. irygatory. Zamiast wody można w nich używać środki wspomagające leczenie chorób
przyzębia, wodę, bądź zwykłe płyny do higieny jamy ustnej. Dzięki nim nie tylko usuwane są
resztki pokarmowe i złogi z trudno dostępnych miejsc czy też kieszeni dziąsłowych, ale także
masowane są dziąsła.

Płukanki stanowią dobre uzupełnienie codziennych zabiegów higienizacyjnych jamy

ustnej. Stosuje się je najczęściej dwa razy dziennie po myciu zębów. Intensywne płukanie
jamy ustnej przez odpowiedni czas powoduje dotarcie płynu w większość miejsc
niedostępnych dla szczoteczki i wymycie stamtąd płytki bakteryjnej, bądź resztek
pokarmowych nieusuniętych w czasie szczotkowania. Ich skład chemiczny jest różny, ale
w większości przypadków posiadają one substancje bakteriobójcze, nadające przyjemny
zapach, często też pomagające w zniesieniu stanów zapalnych dziąseł.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jaki jest wpływ edukacji zdrowotnej na stan higieny jamy ustnej pacjentów?
2. Jakie zabiegi zaliczane są w periodontologii do zabiegów leczniczych profesjonalnych?
3. Jakie środki ochronne stosuje się przy zabiegu laseroterapii?
4. Na czym polega zabieg profesjonalnego oczyszczania zębów?
5. Jakie są wskazania do wykonania zabiegu laseroterapii?
6. Na czym polega zabieg jonoforezy?
7. Jakie są szczególne wskazania do wykonywania zabiegów balneoterapii?
8. Jakie są etapy prawidłowego instruktażu higieny jamy ustnej?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zaprezentuj metody szczotkowania zębów.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) przeanalizować odpowiedni fragment materiału nauczania w Poradniku dla ucznia,
3) przygotować instrumentarium,
4) przeprowadzić pokaz szczotkowania różnymi metodami,
5) zaprezentować pracę grupie, porównać sposób wykonania zadania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

szczoteczki do zębów różnych typów,

–

fantom uzębienia.

Ćwiczenie 2

Przeprowadź pokaz prawidłowego stosowania nici dentystycznych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) przeanalizować odpowiedni fragment materiału nauczania w Poradniku dla ucznia,
3) przygotować instrumentarium,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

23

4) przeprowadzić pokaz używania nici dentystycznych,
5) zaprezentować pracę grupie, porównać sposób wykonania zadania,
6) ocenić wraz z grupą efekty pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

zestaw nici dentystycznych różnych typów,

–

fantom uzębienia.

Ćwiczenie 3

Przeprowadź pełny instruktaż higieny jamy ustnej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) przeanalizować odpowiedni fragment materiału nauczania w Poradniku dla ucznia,
3) przygotować instrumentarium,
4) przeprowadzić instruktaż,
5) porównać sposób wykonania zadania z pracą innych uczniów.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

fantom uzębienia,

–

instrumentarium.

Ćwiczenie 4

Wykonaj test fuksynowy w celu sprawdzenia stanu higieny jamy ustnej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) przeanalizować odpowiedni fragment materiału nauczania w Poradniku dla ucznia,
3) przygotować barwnik,
4) wykonać test,
5) określić stan higieny jamy ustnej pacjenta,
6) podać wskazania higienizacyjne,
7) porównać sposób wykonania zadania z pracą innych uczniów.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

instrumentarium,

–

barwnik fuksynowy.

Ćwiczenie 5

Wykonaj zabieg jonoforezy fluorkowej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować odpowiedni fragment materiału nauczania w Poradniku dla ucznia,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) przeanalizować instrukcję obsługi urządzenia,
4) przygotować aparat do jonoforezy,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

24

5) przygotować odpowiednie preparaty,
6) wyjaśnić pacjentowi przebieg zabiegu,
7) wykonać zabieg,
8) przeprowadzić wywiad z pacjentem na temat jego odczuć w trakcie zabiegu,
9) zabezpieczyć aparat po zakończeniu pracy,
10) ocenić wraz z grupą efekty pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

aparat do jonoforezy,

–

odpowiednie preparaty.

Ćwiczenie 6

Napisz informację edukacyjną dla młodzieży popularyzującą metody dbania o prawidłową

higienę jamy ustnej. Wskaż w niej korzyści zdrowotne i estetyczne, jakie uzyskuje się
prawidłowo dbając o higienę jamy ustnej. Zamieść informację na odpowiedniej stronie
internetowej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) przeanalizować odpowiedni fragment materiału nauczania w Poradniku dla ucznia,
3) napisać informację,
4) opublikować informację w Internecie,
5) porównać swoją pracę z pracami innych uczniów.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

komputer z dostępem do Internetu.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wyjaśnić czym jest profilaktyka w periodontologii?

2) wymienić profesjonalne zabiegi lecznicze?

3) wymienić domowe zabiegi higieniczne?

4) uzasadnić znaczenie instruktażu higieny jamy ustnej?

5) przeprowadzić prawidłowy instruktaż higieny jamy ustnej?

6) opisać zastosowanie zabiegów balneoterapii?

7) wykonać pokaz metod szczotkowania?

8) dobrać szczoteczkę do czyszczenia zębów w zależności od potrzeb

pacjenta?

9) wykonać zabieg irygacji dziąseł?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

25

4.3. Wybrane

aspekty

wykonywania

zawodu

higienistki

stomatologicznej

4.3.1. Materiał nauczania

Przepisy i zasady bhp oraz ochrony środowiska dla poradni i gabinetów stomatologicznych

Regulaminy i instrukcje bhp oraz przepisy przeciwpożarowe w poszczególnych

poradniach i gabinetach są oparte na obowiązujących ustawach i rozporządzeniach
publikowanych w Dziennikach Ustaw. Dotyczą nie tylko zdrowia i bezpieczeństwa personelu
medycznego i pacjentów, ale także mają na celu ochronę środowiska.

Podstawowe przepisy prawne dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy w poradniach

i gabinetach stomatologicznych:
1. Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 21 września 1992 r.

w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać pod względem fachowym i sanitarnym
pomieszczenia i urządzenia zakładu opieki zdrowotnej.

2. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 9 marca 2000 r. w sprawie wymagań, jakim

powinny odpowiadać pomieszczenia, urządzenia i sprzęt medyczny, służące wykonywaniu
indywidualnej praktyki lekarskiej, indywidualnej specjalistycznej praktyki lekarskiej
i grupowej praktyki lekarskiej:
Przepisy rozporządzenia określają:
–

wymagania ogólne fachowe i sanitarne, jakim powinny odpowiadać pomieszczenia,
w których lekarz stomatolog może wykonywać indywidualną praktykę lekarską,
indywidualną specjalistyczną praktykę lekarską albo w których lekarze, lekarze
stomatolodzy mogą prowadzić grupową praktykę lekarską oraz urządzenia, za pomocą
których mogą być wykonywane czynności w ramach tych praktyk,

–

wymagania szczególne fachowe i sanitarne, jakim powinny odpowiadać
pomieszczenia, w których lekarz, lekarze mogą udzielać określonych świadczeń
zdrowotnych w ramach indywidualnej specjalistycznej praktyki lekarskiej lub
grupowej praktyki lekarskiej oraz urządzenia, za pomocą których mogą być
wykonywane czynności w ramach tych praktyk,

–

wymagania szczególne fachowe i sanitarne, jakim powinny odpowiadać
pomieszczenia, w których lekarz stomatolog może wykonywać indywidualną
praktykę lekarską, indywidualną specjalistyczną praktykę lekarską albo w których
lekarze stomatolodzy mogą prowadzić grupową praktykę oraz urządzenia, za
pomocą których mogą być wykonywane czynności w ramach tych praktyk,

–

wymagania, jakim powinien odpowiadać sprzęt medyczny umożliwiające udzielanie
ś

wiadczeń zdrowotnych przez lekarza, lekarza stomatologa, wykonującego

indywidualną praktykę lekarską, indywidualną specjalistyczną praktykę lekarską
albo udzielającego świadczeń zdrowotnych w ramach grupowej praktyki lekarskiej,
wyłącznie w miejscu wezwania.

3. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 21 sierpnia 2006 r. w sprawie szczegółowych

warunków bezpiecznej pracy z urządzeniami radiologicznymi.

4. Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym

określająca wymagania, jakim powinien odpowiadać sprzęt elektryczny i elektroniczny
oraz zasady postępowania ze zużytym sprzętem w sposób zapewniający ochronę zdrowia
i życia ludzi oraz ochronę środowiska.

5. Ustawa o chorobach zakaźnych i zakażeniach z dnia 6 września 2001 r.
6. Ustawa o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 określająca zasady postępowania z odpadami.
7. Art. 237(4) Kodeksu Pracy oraz rozporządzenie MPiPS z dnia 26 września 1997 r. w sprawie

obowiązków pracodawcy i ogólnych przepisów bhp, w których stwierdza się, że:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

26

„Pracodawca ma obowiązek wyposażyć każde stanowisko pracy w odpowiednie

instrukcje BHP i przeciwpożarowe. Wyposażenie stanowisk w instrukcje podlega kontroli
Państwowej Inspekcji Pracy. Instrukcje należy umieścić przy sprzętach i urządzeniach tak,
aby były dostępne i czytelne. Każdy pracownik powinien zapoznać się z treścią instrukcji,
a potwierdzenie tego faktu przechowywane jest w jego aktach osobowych.

Wszyscy pracownicy przystępujący do pracy w placówkach medycznych, podlegają

dokładnemu i wszechstronnemu przeszkoleniu, w trakcie którego otrzymują instrukcje ogólne
i szczegółowe dotyczące procedur we wszystkich aspektach wykonywania zadań zawodowych.
Te procedury szczegółowe zależą od specyfiki poradni. Higienistki stomatologiczne nie tylko są
formalnie zobowiązane do dbałości o przestrzeganie regulaminów i zasad bezpiecznej
i higienicznej pracy, ale powinny mieć świadomość, że nieznajomość przepisów i procedur
obowiązujących w poradni/gabinecie może być zagrożeniem dla ich zdrowia i życia”.

Zasady bezpieczeństwa i higieny pracy to zbiór norm środków organizacyjnych

i technicznych, których celem jest zapewnienie takich warunków pracy, w których możliwe
jest osiągnięcie wysokiej efektywności z zachowaniem bezpieczeństwa dla zdrowia i dobrego
samopoczucia pracowników. W gabinecie stomatologicznym takie zasady mają na celu
stworzenie odpowiednich warunków zarówno personelowi jak i pacjentom.

Wymogi techniczno-budowlane dla pomieszczeń

Te wymogi są regulowane odpowiednimi przepisami prawa, większość z nich musi być

spełniona w fazie projektowania i wykonawstwa budynku/pomieszczenia.

Gabinet stomatologiczny musi także spełniać określone wymogi dotyczące:

–

wentylacji pomieszczeń w zależności od charakteru poradni,

–

odpowiedniego oświetlenia – zapewniającego odpowiednią widoczność o nienadmiernym
natężeniu tzn. dla gabinetu 600 Lx, asystora 1000 Lx, pola pracy 8000 Lx,

–

temperatury pomieszczeń w granicach 18–20°C,

–

wilgotności 55–60%.

Instalacje elektryczne i gazowe

Zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z dn. 03.07.2001 r., każdy sprzęt elektryczny

musi być odpowiednio oznakowany oraz wyposażony w informacje, których przestrzeganie jest
warunkiem bezpiecznego użytkowania urządzeń.

Sprzęt elektryczny powinien być oznakowany znakiem „CE” gwarantującym spełnienie

odpowiednich norm europejskich. Przewody instalacji gazowej muszą być zamontowane
w miejscu zapewniającym odpowiednią wentylację z zaworem gazu w każdym gabinecie.
Szczelność przepływu gazu jest sprawdzana zgodnie z przepisami.

Bezpieczeństwo pracy przy obsłudze sprzętu medycznego

Pracownicy powinni być przeszkoleni w zakresie sposobu użytkowania wszystkich

sprzętów medycznych, aparatura powinna być wyposażona w ogólnodostępne instrukcje
obsługi oraz posiadać ważne atesty dopuszczające do użytkowania.

Obsługa sterylizatorów parowych (autoklawów)

Szczegółową instrukcję obsługi autoklawu zawarto w Rozporządzeniu MIPS z dn.

26 września 1997 r., z późniejszymi zmianami. Zawiera ono szczegółowe instrukcje pracy
z autoklawem:
–

czynności pracownika przed przystąpieniem do pracy,

–

warunki bezpieczeństwa pracy,

–

postępowanie w czasie pracy autoklawu,

–

obowiązki pracownika po zakończeniu pracy autoklawu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

27

Aparatura rentgenowska i lampy bakteriobójcze

W pomieszczeniach, w których wykonuje się zdjęcia RTG ściany powinny być wyłożone

odpowiednią izolacją, pracownicy pracują w fartuchach ochronnych z gumy ołowiowej.
W ten sam sposób chronieni są pacjenci. Pracownicy są wyposażeni w osobiste dozymetry
rejestrujące dawki przyjętego napromieniowania.

Stosowanie lamp bakteriobójczych wydzielających promienie ultrafioletowe, powinno

odbywać się bez obecności osób w trakcie pracy lampy.

Lasery

Obsługa urządzeń laserowych i zagadnienia bezpieczeństwa zostały ujęte w Polskiej

Normie PN-91-T06700. Ze względu na szczególne zagrożenie dla narządu wzroku, wszystkie
osoby znajdujące się pomieszczeniu pracującego lasera muszą nosić odpowiednie okulary
ochronne.

Sprzęt wykorzystywany w poradniach, może być źródłem zagrożenia zdrowia dla

personelu, a w gabinetach chorób błony śluzowej i przyzębia, wykonujących zabiegi
fizjoterapii należy pamiętać o następujących zasadach:
–

aparaty emitujące prądy o dużej częstotliwości powinny pracować pojedynczo,

–

podczas wykonywania zabiegów pacjent nie powinien mieć kontaktu z metalowymi
przedmiotami,

–

w trakcie wykonywania zabiegów światłolecznictwa, personel i pacjenci powinni mieć
założone okulary ochronne.
Przestrzeganie przepisów prawa i procedur związanych z korzystaniem ze sprzętów

znajdujących się w gabinecie jest podstawowym warunkiem bezpieczeństwa zdrowia i życia
personelu i pacjentów. Wszystkie urządzenia powinny być poddawane okresowej kontroli,
a placówka powinna prowadzić systematycznie dokumentację kontrolną.

Ochrona przed zanieczyszczeniami i skażeniami

Zarówno lekarze jak i higienistki i asystentki stomatologiczne, wykonujący obowiązki

zawodowe narażeni są na zanieczyszczenia i skażenia chemiczne i mechaniczne. Dlatego
bezwzględnie należy pamiętać o:

–

higienie i ochronie rąk: pracy w odpowiednich rękawiczkach, a po ich zdjęciu o myciu
i dezynfekcji dłoni,

–

ochronie twarzy: należy nosić maseczki ochronne, zabezpieczające przed pyłami
i drobnoustrojami,

–

ochronie oczu: noszenie okularów ochronnych zabezpiecza przed uszkodzeniami
mechanicznymi i biologicznymi przy wykonywaniu zabiegów,

–

pamiętać o odzieży ochronnej: stosownej do wykonywanej pracy, personel nie powinien
nosić biżuterii przeszkadzającej i stwarzającej zagrożenie w czasie pracy.

Ochrona przed zakażeniami

Pracownicy służby zdrowia narażeni są na zakażenie chorobami zakaźnymi, dlatego

personel

jest

zobowiązany

do

wykonania

badań

wstępnych

oraz

okresowych

profilaktycznych, pracownicy powinni także być zaszczepieni przeciw WZW-B. W celu
zabezpieczenia personelu przed chorobami zakaźnymi (np.: AIDS, gruźlica, WZW i inne)
należy przestrzegać podstawowych zasad:

−

stosowanie rękawiczek, masek i odzieży ochronnej,

−

prawidłowa dezynfekcja rąk, skóry, narzędzi, urządzeń i pomieszczeń,

−

bezpieczne usuwanie odpadów medycznych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

28

Postępowanie z odpadami medycznymi

Zgodnie ustawą do odpadów medycznych zalicza się odpady powstające w związku

z udzielaniem świadczeń zdrowotnych, takie jak zużyte materiały opatrunkowe, zużyty sprzęt
jednorazowego użytku, zużyte narzędzia chirurgiczne i zabiegowe, kultury bakteryjne, tkanka
pooperacyjna, preparaty aktywne biologicznie, np.: szczepionki i inne materiały podejrzane
o kontakt z materiałem zakaźnym.

Odpady medyczne obejmują odpady niebezpieczne, czyli te, które mogą wywołać

choroby u ludzi i zwierząt oraz pozostałe odpady powstałe przy udzielaniu świadczeń
zdrowotnych. Ze względu na zróżnicowane własności niebezpiecznych odpadów
medycznych, można dokonać ich podziału uwzględniając rodzaj zagrożenia, jakie stwarzają
dla ludzi, zwierząt i środowiska.

Niebezpieczne odpady medyczne:

–

niebezpieczne odpady medyczne specyficzne (zakaźne) – wszystkie odpady niebezpieczne,
które zawierają żywe drobnoustroje chorobotwórcze lub ich toksyny oraz inne formy
zdolne do przeniesienia materiału genetycznego, o których wiadomo lub co do których
istnieją wiarygodne podstawy do sądzenia, że wywołują choroby u ludzi i zwierząt,

–

niebezpieczne odpady medyczne specjalne (niezakaźne) – wszystkie odpady niebezpieczne,
które zawierają substancje chemiczne, o których wiadomo lub co do których istnieją
wiarygodne podstawy do sądzenia, że wywołują choroby niezakaźne u ludzi i zwierząt.
Zbieranie odpadów – zgodnie z ustawą wszystkie odpady medyczne powinny być

segregowane w miejscach ich powstawania na odpady specyficzne, specjalne i pozostałe.
Odpady te podlegają dalszej segregacji uwzględniającej ich rodzaj, charakterystykę oraz sposób
zagospodarowania. W przypadkach, gdy przewiduje się stosowanie tej samej metody
unieszkodliwiania dopuszcza się mieszanie odpadów niebezpiecznych o różnej charakterystyce.

Odpady zakaźne, za wyjątkiem odpadów o ostrych końcach i krawędziach, powinny być

zbierane w miejscu ich powstawania do pojemników lub worków jednorazowego użycia,
gwarantujących odpowiednie zabezpieczenie życia i zdrowia ludzi oraz środowiska.
Przedmioty o ostrych końcach i krawędziach powinny być zbierane w sztywnych, odpornych
na przebicie pojemnikach. Pojemniki lub worki powinny znajdować się w miejscach
powstawania odpadów. Worki jednorazowego użycia powinny być umieszczane na stelażach
lub w sztywnych pojemnikach (jednorazowego lub wielokrotnego użycia) w taki sposób, aby
ich górna, wywinięta na ok. 20 cm., krawędź nie uległa skażeniu. Po napełnieniu worka lub
pojemnika do

2

/

3

objętości należy go zamknąć i przekazać do unieszkodliwienia. Pojemniki

lub worki na odpady należy wymieniać na nowe nie rzadziej niż jeden raz dziennie.
Niedopuszczalne jest otwieranie raz zamkniętych pojemników lub worków jednorazowego
użycia. Każdy pojemnik lub worek jednorazowego użycia powinien posiadać widoczne
oznakowanie. Zaleca się stosowanie jednego odrębnego koloru worków i pojemników dla
każdego rodzaju odpadów.

Transport wewnątrzzakładowy odpadów medycznych z miejsca powstawania do miejsca

przechowywania, unieszkodliwiania lub odbioru powinien odbywać się w sposób
gwarantujący maksymalne bezpieczeństwo. Worki jednorazowego użycia zawierające odpady
medyczne powinny być transportowane w specjalnie przeznaczonych do tego sztywnych
pojemnikach wielokrotnego lub jednorazowego użycia lub na specjalnie przeznaczonych do
tego celu wózkach. Wózki oraz pojemniki wielokrotnego użycia należy dezynfekować i umyć
po każdym użyciu oraz przechowywać w specjalnie wydzielonym do tego celu miejscu.

Przechowywanie – na terenie zakładu udzielającego świadczeń zdrowotnych odpady

medyczne powinny być przechowywane poza miejscem ich powstania, w odpowiednio
przystosowanym do tego celu pomieszczeniu. Czas przechowywania odpadów specyficznych
nie może przekraczać 48 godzin w pomieszczeniach o temperaturze wyższej niż 10°C.
W temperaturze poniżej 10°C, odpady specyficzne mogą być przechowywane tak długo jak
pozwala na to ich rodzaj, ale nie dłużej niż 14 dni.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

29

Etyka zawodowa higienistki stomatologicznej

Etyka pojmowana jest jako nauka o moralności, zmierza do ustalenia pewnych

wspólnych i swoistych ocen i norm zachowań człowieka, które mogą być moralnie dobre lub
złe. Etyka bada społeczne i psychologiczne źródła powstawania poglądów moralnych, ich
funkcję społeczną i historyczny rozwój kryteriów ocen moralnych.

Etyka zawodowa, deontologia jest to zbiór norm moralnych określających postępowanie

przedstawicieli danego zawodu. Etyka zawodowa przybiera często formę kodeksu etycznego
danego zawodu, opisującego akceptowany społecznie ideał. Kodeksy zawodowe określają
bardziej szczegółowo relacje między pracodawcą a pracobiorcą, między wykonawcą
a odbiorcą rezultatów pracy, między członkami poszczególnych grup zawodowych.

Pojęcie etyki zawodowej odnosi się przede wszystkim do norm postępowania danej

grupy zawodowej. W tym sensie etyka zawodowa jest etyką normatywną, starającą się opisać
wzór osobowy, cele etyczne zawodu, normy postępowania w praktyce zawodowej i typowe
konflikty etyczne mogące się pojawić w wykonywaniu obowiązków.

Nie wszystkie normy muszą być spisane. Mogą się zawierać np.: w przyjętym sposobie

rozwiązywania ściśle określonych problemów, w sposobie podchodzenia do podobnych
spraw. Etyka zawodowa nie może stać się instrukcją jak należy się zachować w każdym
przypadku, w każdej okoliczności, ponieważ nie sposób jest wyczerpać listy wszystkich
takich przypadków i okoliczności.

Etyka zawodowa kryje w sobie podejście nie opisowe, ale wartościujące i normatywne,

co w praktyce oznacza, iż zajmuje się ona tym „jak być powinno” i „dlaczego tak być
powinno”. Można zatem powiedzieć, iż przez etykę zawodową rozumie się próbę
opracowania najważniejszych etycznych norm i dyrektyw określonego zawodu, a także ich
faktycznych motywacji.

Termin „etyka zawodowa” występuje w trzech znaczeniach:

−

norm określających, jak przedstawiciele danego zawodu powinni się zachowywać,

−

przekonań moralnych przedstawicieli danego zawodu,

−

ocen etycznych zachowań przedstawicieli danego zawodu, wspiera się na etyce ogólnej
akceptowanej przez dane społeczeństwo i wyrasta z niej.
Do zadań etyki zawodowej zaliczyć można głównie regulowanie stosunków wewnątrz

ś

rodowiska zawodowego, zasady współżycia ludzi w tych środowiskach, zjawisko

solidarności wewnątrzzawodowej jako przejawu elementarnej życzliwości we wzajemnych
stosunkach ludzi stykających się stale na gruncie wspólnych celów i zainteresowań
zawodowych. Do funkcji podstawowych moralności zawodowej należy również normowanie
stosunku przedstawicieli zawodu do swych zadań i uprawnień, zwłaszcza, jeśli odnoszą się
one bezpośrednio do spraw dobra, potrzeb i interesów ludzi, dla których praca jest
wykonywana, w przypadku zawodów medycznych – pacjentów.

Reguły etyki zawodowej stanowią reguły określające stosunek przedstawicieli zawodu do

przedmiotu działania, np. zasady rzetelności i sumienności zawodowej, poczucia
odpowiedzialności, troski o wysoki poziom kwalifikacji zawodowych.

Niektóre zawody medyczne: lekarz, pielęgniarka, położna, maja własne, spisane kodeksy

etyczne. Osoby przystępujące do pracy w zawodzie składają przyrzeczenie, a w trakcie
wykonywania zawodu podlegają normom wyrażonym w takich kodeksach. Asystentki
i higienistki stomatologiczne nie należą do tej grupy (stan prawny na listopad 2007), jednak
zarówno potrzeby tego środowiska, jak i konieczność ujednolicenia przepisów obowiązujących
w krajach członkowskich Unii Europejskiej, spowodowały przygotowanie projektu ustawy
o niektórych zawodach medycznych, w świetle której zawód higienistki i asystentki
stomatologicznej zostałby włączony do grupy zawodów medycznych, a prawa i obowiązki osób
wykonujących ten zawód zostałyby skodyfikowane.

Jednak bez względu na dotychczasowy brak zbioru spisanych zawodowych norm

etycznych, wydaje się być oczywistym, że higienistki stomatologiczne powinny kierować się
zasadami etycznymi, do których należą:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

30

–

przestrzeganie autonomii pacjenta, respektowanie jego praw, także wyrażonych w Karcie
Praw Pacjenta opublikowanych w 1996 r. przez Światową Organizację Zdrowia (WHO),

–

sprawiedliwość, czyli niedyskryminowanie pacjentów i chorych z jakichkolwiek
przyczyn, także wynikających z własnego systemu wartości, np. osób homoseksualnych,
uzależnionych lub przestępców,

–

poufność i przestrzeganie tajemnicy zawodowej,

–

prawdomówność bezwzględna w odniesieniu do innych uczestników procesu pracy
(przełożonych, podwładnych, kolegów) lub uwarunkowana prawem pacjenta do
niewiedzy o jego stanie zdrowia lub innych informacjach go dotyczących,

–

odpowiedzialność zawodowa za podjęte działania,

–

stałe i systematyczne podnoszenie kwalifikacji zawodowych,

–

kształtowanie i wzmacnianie cech osobowości, które wzbogacają człowieka wykonującego
pracę na rzecz chorych i wymagających pomocy: cierpliwości, zdolności do odczuwania
i stosownego okazywania współczucia, wrażliwości na cierpienie innych ludzi.

4.3.2.

Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. W jaki sposób personel medyczny poznaje zasady bezpiecznej pracy?
2. Jakie są środki ostrożności w trakcie pracy z aparatem rtg?
3. Dlaczego należy wykonywać pracownicze badania wstępne i okresowe?
4. Jakie środki ochronne stosuje się przy zabiegach laseroterapii?
5. Jakie są zasady postępowania z odpadami medycznymi?
6. Jakimi zasadami etyki zawodowej powinna kierować się higienistka stomatologiczna?
7. Jakimi sposobami można uniknąć skażenia i zanieczyszczenia środowiska?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wyszukaj w Internecie Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 21 sierpnia 2006 r.,

w sprawie szczegółowych warunków bezpiecznej pracy z urządzeniami radiologicznymi,
przeanalizuj pełny tekst dokumentu, a następnie opracuj pisemny raport z uzasadnieniem
znaczenia znajomości tych przepisów dla pracy higienistki stomatologicznej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) wyszukać tekst Rozporządzenia w Internecie,
3) przeanalizować jego treść,
4) napisać raport,
5) porównać i omówić wynik pracy w grupie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

komputer z dostępem do Internetu.

Ćwiczenie 2

Uzasadnij konieczność stosowania przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy

w gabinecie stomatologicznym. Określ niebezpieczeństwa, na jakie naraża się osoba, która
ich nie przestrzega.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

31

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować przepisy bhp obowiązujące w gabinecie stomatologicznym,
2) uzasadnić konieczność stosowania przepisów bhp,
3) określić niebezpieczeństwa wynikające z ich niestosowania,
4) zaproponować dyskusję na temat rzeczywistego stosowania się uczniów do przepisów

bhp w gabinecie stomatologicznym.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

regulamin szkolnego gabinetu stomatologicznego,

–

przybory do pisania.

Ćwiczenie 3

Wyszukaj w Internecie Kodeks Etyki Zawodowej Pielęgniarki i Położnej Rzeczypospolitej

Polskiej. Przeanalizuj treść dokumentu i ustal czy zawarte w nim główne wskazania etyczne
mogą dotyczyć higienistek stomatologicznych. Sporządź plan projektu Kodeksu etyki zawodowej
higienistek stomatologicznych, kierując się ogólnymi i własnymi zasadami moralnymi.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) wyszukać w Internecie odpowiedni dokument i dokonać jego analizy,
3) sporządzić plan projektu,
4) zaprezentować i przeanalizować efekt pracy w grupie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

komputer z dostępem do Internetu.

Ćwiczenie 4

Przygotuj prezentację multimedialną dla uczniów rozpoczynających naukę w zawodzie

higienistki stomatologicznej, w której zawrzesz zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony
przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska obowiązujące w gabinecie stomatologicznym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) przeanalizować szkolne regulaminy i instrukcje dotyczące bhp, ochrony przeciwpożarowej

oraz ochrony środowiska,

3) wykonać prezentację multimedialną,
4) zweryfikować poprawność merytoryczną treści konsultując się z nauczycielem,
5) zaprezentować grupie wyniki pracy, porównać z pracą innych uczniów.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

regulaminy i instrukcje obowiązujące w szkolnym gabinecie ćwiczeń,

–

komputer z zainstalowanym odpowiednim oprogramowaniem.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

32

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) znaleźć pełne teksty przepisów prawa dotyczących bhp?

2) określić w jaki sposób personel medyczny poznaje zasady bezpiecznej

pracy?

3) wymienić środki ostrożności stosowane w trakcie pracy z aparatem rtg?

4) uzasadnić dlaczego należy wykonywać pracownicze badania wstępne

i okresowe?

5) wymienić środki ochronne jakie stosuje się przy zabiegach laseroterapii?

6) wymienić zasady postępowania z odpadami medycznymi?

7) wymienić jakimi zasadami etyki zawodowej powinna kierować się

higienistka stomatologiczna?

8) uzasadnić dlaczego osoby wykonujące zabiegi nie powinny nosić

biżuterii w trakcie pracy?

9) opisać sposoby unikania skażenia i zanieczyszczenia środowiska

w związku z działalnością poradni stomatologicznych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

33

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.

Tylko jedna jest prawidłowa.

5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce

znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż rozwiązanie

zadania na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

8. Na rozwiązanie testu masz 45 minut.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Periodontopatie to zmiany chorobowe dotyczące

a) tkanek otaczających zęby.
b) budowy zęba.
c) stanu higieny jamy ustnej.
d) skóry.

2. Cukrzyca

a) może mieć wpływ na periodontopatie.
b) nie może mieć wpływu na periodontopatie.
c) jest bez związku z chorobami przyzębia.
d) polepsza stan dziąseł.

3. Gingivitis to

a) choroba miazgi zęba.
b) ropień podokostnowy.
c) nieżyt nosa.
d) zapalenie dziąseł.

4. Adult periodontitis (AP) to

a) choroba zakaźna.
b) zapalenie przyzębia dorosłych.
c) zapalenie dziąseł.
d) rodzaj alergii.

5. Kamień nazębny poddziąsłowy i naddziąsłowy

a) nie różnią się miejscem występowania.
b) różnią się miejscem występowania.
c) nie powodują zapalenia dziąseł.
d) dotyczą tylko dorosłych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

34

6. Zlokalizowany stan zapalny dziąsła w obrębie jednego ruchomego zęba może być

spowodowany
a) brakiem higieny jamy ustnej.
b) noszeniem dwóch protez całkowitych.
c) stanem podgorączkowym.
d) zgryzem urazowym.

7. Badania epidemiologiczne jamy ustnej służą do

a) badania jamy ustnej.
b) określania ilości kamienia nazębnego.
c) stwierdzenia stanu zapalnego.
d) celów statystycznych i profilaktycznych.

8. Skalowany zgłębnik periodontologiczny służy do

a) wykrywania ubytków próchnicowych.
b) pomiaru temperatury jamy ustnej.
c) usuwania kamienia nazębnego.
d) badania głębokości kieszonek dziąsłowych.

9. Pacjent ze wskaźnikiem CPITN wielkości 3

a) wymaga poprawy higieny jamy ustnej.
b) wymaga poprawy higieny jamy ustnej i usunięcia złogów nazębnych.
c) wymaga usunięcia złogów nazębnych.
d) nie wymaga przeprowadzania zabiegów.

10. Średni wynik wskaźnika GI 1,1–2,0 oznacza

a) zdrowe dziąsła.
b) istnienie choroby zakaźnej.
c) umiarkowane zapalenie dziąseł.
d) poważny stan zapalny dziąseł.

11. Badanie epidemiologiczne dla określenia częstości i intensywności chorób przyzębia

wykonuje się przy pomocy
a) wskaźnika Russella (PI).
b) skalera ultradźwiękowego.
c) wskaźnika GI.
d) lusterka i zgłębnika stomatologicznego.

12. Etyka zawodowa w służbie zdrowia dotyczy

a) wyłącznie lekarzy.
b) przepisów Prawa Pracy.
c) stosunku do przełożonych.
d) zasad moralnego i etycznego postępowania personelu medycznego w procesie pracy.

13. Profilaktyka periodontologiczna

a) dotyczy tylko zębów trzonowych.
b) polega na prowadzeniu dokumentacji medycznej.
c) to laseroterapia.
d) obejmuje zabiegi higieniczno-lecznicze profesjonalne i domowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

35

14. Instruktaż higieny jamy ustnej

a) wykonuje lekarz lub higienistka.
b) służy do leczenia ubytków.
c) poprawia samopoczucie pacjenta.
d) jest badaniem lekarskim.

15. Laseroterapia i jonoforeza fluorkowa

a) to te same zabiegi.
b) są wykonywane wyłącznie przez higienistkę.
c) dają ten sam efekt.
d) to różne profesjonalne zabiegi higieniczno-lecznicze.

16. Szkolenie personelu w zakresie bhp w gabinecie stomatologicznym

a) dotyczy wyłącznie przepisów przeciwpożarowych.
b) można odbyć w dowolnym czasie.
c) jest obowiązkowe przed rozpoczęciem pracy.
d) nie jest obowiązkowe.

17. Prawidłowy instruktaż higieny jamy ustnej dotyczy wyboru

a) uzupełnienia protetycznego.
b) nici dentystycznych.
c) metody szczotkowania i środków uzupełniających.
d) rodzaju szczoteczki.

18. Próba jodowa służy do

a) wykrywania kieszeni kostnych.
b) wykrywania stanu zapalnego dziąsła.
c) wykrywania zaników kości wyrostka zębodołowego.
d) określenia ilości kamienia nazębnego.

19. Mocne dociskanie szczoteczki przy myciu zębów

a) pomaga lepiej oczyszczać zęby.
b) powoduje lepsze ukrwienie dziąseł.
c) może prowadzić do uszkodzenia dziąseł i zębów.
d) powoduje lepsze oczyszczanie kieszeni kostnych.

20. Kiretaż wykonuje się

a) zawsze w rękawiczkach, maseczce, okularach ochronnych i odzieży ochronnej.
b) w fartuchu ochronnym, rękawiczki nie sa konieczne.
c) w odzieży prywatnej.
d) w dowolnym stroju, w okularach ochronnych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

36

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko...............................................................................

Zapobieganie chorobom błony śluzowej jamy ustnej i przyzębia

Zakreśl poprawną odpowiedź.

Nr

zadania

Odpowiedź

Punkty

1

a

b

c

d

2

a

b

c

d

3

a

b

c

d

4

a

b

c

d

5

a

b

c

d

6

a

b

c

d

7

a

b

c

d

8

a

b

c

d

9

a

b

c

d

10

a

b

c

d

11

a

b

c

d

12

a

b

c

d

13

a

b

c

d

14

a

b

c

d

15

a

b

c

d

16

a

b

c

d

17

a

b

c

d

18

a

b

c

d

19

a

b

c

d

20

a

b

c

d

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

37

6. LITERATURA

1. Jańczuk Z.: Biblioteka Stomatologa 6. Choroby Przyzębia Zapobieganie, Diagnostyka

i Leczenie. WL PZWL 1999

2. Jańczuk Z.: Choroby Błony Śluzowej Jamy Ustnej i Przyzębia. WL PZWL, Warszawa

1998

3. Jańczuk Z.: Podręcznik dla higienistek stomatologicznych. PZWL, Warszawa 2006
4. Jańczuk Z.: Profilaktyka profesjonalna w stomatologii. PZWL, Warszawa 2001
5. Knychalska-Karawan Z.: Podstawy Chorób Przyzębia i Błony Śluzowej Jamy Ustnej.

WUJ, Kraków 1998

6. Kodeks Etyki Zawodowej Pielęgniarki i Położnej
7. Kodeks Etyki Zawodowej Pielęgniarki i Położnej Rzeczypospolitej Polskiej
8. Lazari-Pawłowska I.: Etyka zawodowa (w) Książek A., Zagadnienia etyki. Wybór

tekstów. Warszawa 1995

9. Peterson R.: Niektóre możliwości wykorzystania naturalnych środków leczniczych

w chorobach przyzębia. „Magazyn Stomatologiczny”, 5(70), 1997, str. 23–25

10. Projekt ustawy o niektórych zawodach medycznych, przedłożony przez Ministra Zdrowia
11. Tatoń J.: Filozofia w medycynie. PZWL, Warszawa 2006

Źródła internetowe
12. www.izbapiel.org.pl
13. www.medal.org
14. www.dentonet.pl
15. www.higienistki.pl
16. www.kprm.gov.pl
17. www.mz.gov.pl