Ludwik Selen - Pierwotne nagromadzenia kapitału

piątek, 05 lutego 2010 23:42 - Zmieniony piątek, 05 lutego 2010 23:48

1. Warunki wytwórczości kapitalistycznej

Rękodzielnictwo powstało już w XIV wieku, ale zasadniczą formą produkcji kapitalistycznej stało

się dopiero w połowie XVI wieku i przeważało do końca XVIII wieku.

Kapitalistyczna forma wytwarzania stała się możliwa, gdy zaistniały niezbędne ku temu warunki,

a mianowicie:

1. dostateczna ilość robotników, wolnych od zależności feudalnej i nie posiadających środków

wytwarzania;

2. dostatecznie wielkie kapitały, niezbędne do organizacji wielkich przedsiębiorstw;

3. szeroki rynek zbytu dla produkcji masowej.

2. Powstawanie wolnej najemnej siły roboczej

Wolni robotnicy najemni pracujący w rękodzielniach rekrutowali się spośród chłopów

oswobodzonych od poddaństwa feudalnego, zrujnowanych majstrów oraz z czeladników, którzy

nie mogli zostać majstrami.

1 / 6

Ludwik Selen - Pierwotne nagromadzenia kapitału

piątek, 05 lutego 2010 23:42 - Zmieniony piątek, 05 lutego 2010 23:48

W XV i XVI wieku rozpoczął się szybki rozwój przemysłu włókienniczego, co spowodowało

zwiększenie zapotrzebowania na wełnę. Panowie feudalni rozpoczęli na wielką skalę hodowlę

owiec, która przynosiła im znacznie większy dochód niż otrzymana od chłopów renta feudalna.

Panowie feudalni usuwali więc chłopów z uprawianych przez nich ziem, które zamieniali na

pastwiska owiec. Rugowani chłopi, pozbawieni mieszkania i całego mienia, stawali się

żebrakami i włóczęgami. Było to wówczas masowe zjawisko w Europie, a w najbardziej

klasycznych formach uwidoczniło się w Anglii.

Podczas reformacji, gdy ogromne posiadłości kościelne stawały się własnością zauszników

królewskich, feudałowie i tworząca się burżuazja angielska otrzymywali za bezcen ziemie i

ogradzając je przeznaczali na pastwiska. Chłopów, zamieszkałych i uprawiających te ziemie z

dziada pradziada, rugowano. Proces ten nazwano "ogradzaniem", a Tomasz Morus, kanclerz

Anglii i utopijny socjalista pisał o tym, że "owce pożerają ludzi". W ten sposób w rękach byłych

feudałów i nowej burżuazji gromadziła się ziemia na prawach własności prywatnej, a nie jak

dawniej feudalnej.

A więc proces tworzenia się wolnej siły roboczej był w głównej mierze procesem wywłaszczenia

(ekspropriacji) chłopstwa, pozbawienia go ziemi i wszelkiego dobytku. Drobni wytwórcy

towarowi byli pozbawieni środków produkcji, czyli stawali się proletariuszami i zmuszani byli do

sprzedawania swej siły roboczej.

Rugowanie chłopów z ziemi i przeobrażanie ich w nędzarzy i włóczęgów było sprzyjającą

okolicznością, umożliwiającą wykorzystanie w manufakturach taniej siły roboczej. Ale warunki

pracy w manufakturach były tak ciężkie, że rugowani chłopi bynajmniej do rękodzielni się nie

garnęli.

Aby zmusić ich do tej pracy trzeba było wydawać okrutne "ustawy przeciw włóczęgom", które

przewidywały karanie piętnowaniem, sprzedażą do niewoli, odcięciem ucha, a w wypadku

trzykrotnej recydywy karą śmierci. Takie ustawy uchwalono w Anglii, Francji, Holandii. W Anglii,

od 1509 do 1547 r. karze śmierci za włóczęgostwo i kradzież uległo 72 tys. osób.

2 / 6

Ludwik Selen - Pierwotne nagromadzenia kapitału

piątek, 05 lutego 2010 23:42 - Zmieniony piątek, 05 lutego 2010 23:48

Oprócz ustaw przeciw "włóczęgom", wydawano ustawy o przedłużaniu dnia roboczego i

obniżaniu płac. Już w 1349 r. wydano w Anglii ustawę, która ustalała 15-godzinny dzień

roboczy. W 1362 r. przedłużono dzień roboczy przez skrócenie przerw w pracy. Ustawy z 1349 i

1360 r. ustalały maksimum płac, powyżej którego przedsiębiorcom nie wolno było płacić, a

robotnikom pobierać. Za pobieranie wyższych płac były większe kary niż za płacenie.

Podobne ustawy były wydawane i w innych krajach. We wszystkich krajach ukazały się ustawy

przeciw "zmowom robotników" tzn. przeciw związkom robotniczym powstającym dla obrony ich

interesów. Uzasadniano te ustawy koniecznością walki z feudalnymi przepisami cechowymi.

Robotnicy tworzący związki wznawiali jakoby ograniczenia cechowe, a przedsiębiorcy byli za

"wolnością pracy". Podczas rewolucji francuskiej w 1791 r. wydano ustawę przeciwko związkom

robotniczym, jako sprzecznym z wolnością i "Deklaracją Praw Człowieka i Obywatela".

W ten sposób powstawali robotnicy najemni i tworzyła się kapitalistyczna dyscyplina pracy.

3. Powstawanie wielkich kapitałów

Wielkie kapitały, niezbędne do prowadzenia wielkich przedsiębiorstw wytwórczych, powstawały

również drogą stosowania przemocy.

Czynnikami tworzenia się wielkich kapitałów były 1) system kolonialny, 2) wojny handlowe, 3)

pożyczki państwowe, 4) współczesny system podatkowy, 5) system protekcjonizmu

państwowego.

System kolonialny sprowadzał się do grabieży i wyniszczenia ludów kolonialnych Ameryki, Indii,

Afryki. W Ameryce zginęło około 15 mln tuziemców. Na Haiti było w końcu XV wieku około

milion mieszkańców, a w 1514 r. 13-14 tysięcy.

3 / 6

Ludwik Selen - Pierwotne nagromadzenia kapitału

piątek, 05 lutego 2010 23:42 - Zmieniony piątek, 05 lutego 2010 23:48

Handel z koloniami przynosił normalnie około 400% zysku, a niekiedy dochodził do 2000%.

Kolosalne zyski przynosił handel niewolnikami - Murzynami. W okresie od 1680 r. do 1775 r.

Anglicy wywieźli do Ameryki około 3 milionów niewolników - Murzynów schwytanych w Afryce.

System kolonialny był jednym ze źródeł pierwotnego nagromadzenia kapitału.

Drugim źródłem nagromadzenia kapitałów były wojny handlowe prowadzone o prawo "handlu" z

koloniami. W wyniku tych wojen Anglia wysunęła się na pierwsze miejsce. Wojny te przyczyniły

się do wzbogacenia całych grup kapitalistów.

Trzecim źródłem nagromadzenia były pożyczki zaciągane przez państwo u bankierów. Pożyczki

te przynosiły wielkie dochody bankierom, przez wysokie ich oprocentowanie.

Spłacanie długów przez państwo odbywało się drogą powiększania podatków. Pobór podatków

był wydzierżawiany osobom prywatnym, które na tym procederze bogaciły się. Podatki więc,

które obciążały w głównej mierze drobnych wytwórców i robotników, szły częściowo na

powiększenie kapitałów. Podatki stanowiły czwarte źródło nagromadzenia kapitałów.

Wreszcie poparcie ze strony państwa, które świadomie popierało wielkimi subsydiami tworzenie

manufaktur, handel zagraniczny, handel niewolnikami itd. przyczyniało się w ogromnej mierze

do powstania ogromnych kapitałów. Był to tzw. system protekcjonizmu państwowego, który

stanowił piąte źródło nagromadzenia kapitałów.

Proces ten nazywał się pierwotnym nagromadzeniem kapitału albo pierwotną akumulacją

kapitału, przy czym państwo odegrało w tym olbrzymią rolę.

Kiedy pierwsze wielkie kapitały zostały nagromadzone, dalsze ich powiększanie odbywało się

już drogą przeznaczenia na ten cel części wartości wytwarzanych przez robotników w procesie

produkcji, co będzie później szczegółowo omawiane.

4 / 6

Ludwik Selen - Pierwotne nagromadzenia kapitału

piątek, 05 lutego 2010 23:42 - Zmieniony piątek, 05 lutego 2010 23:48

4. Powstawanie szerokiego rynku zbytu

Rugowanie chłopów z ziemi niezależnie od tego, że stwarzało robotników najemnych i

oddawało środki produkcji w ręce kapitalistów, przyczyniało się równocześnie do rozszerzenia

rynku wewnętrznego.

Chłop uprawiający ziemię wytwarzał sam niezbędne dlań artykuły spożywcze. Sam z rodziną

wytwarzał również niezbędne mu wyroby rzemiosła. Była to gospodarka naturalna.

Z chwilą usunięcia chłopa z ziemi, musiał on kupować na rynku potrzebne mu towary. W ten

sposób rozszerzał się rynek wewnętrzny, konieczny dla rozwijającej się produkcji

rękodzielniczej.

5. Istota pierwotnego nagromadzenia kapitału

Tak więc powstawały warunki rozwoju kapitalistycznego sposobu produkcji opartego na

kierowniczej roli kapitalistów, którzy stali się właścicielami środków produkcji oraz na sile

wytwórczej robotników najemnych, pozbawionych środków produkcji i zmuszonych dlatego

podporządkować się kapitalistom.

Pierwotne nagromadzenie kapitału było procesem wywłaszczenia (ekspropriacji) wytwórców ze

środków produkcji i przekształcenia tych wytwórców w robotników najemnych.

Wywłaszczone siłą środki produkcji przechodziły w ręce wielkich przedsiębiorców i stawały się

kapitałem.

5 / 6

Ludwik Selen - Pierwotne nagromadzenia kapitału

piątek, 05 lutego 2010 23:42 - Zmieniony piątek, 05 lutego 2010 23:48

Proces ten odbywał się przeważnie drogą przymusu, w którym główną rolę odegrało państwo.

W rezultacie powstawała nowa warstwa społeczna, klasa kapitalistów, burżuazja (bourgois ? po

francusku mieszczanin), klasa postępowa, która stała się grabarzem przestarzałych,

zacofanych stosunków feudalnych, grabarzem ustroju feudalnego.

Powstał równocześnie proletariat, czyli klasa robotników najemnych, nie posiadających środków

produkcji i zmuszonych wobec tego sprzedawać swą siłę roboczą.

Na podstawie: Ludwik Selen, Ekonomia Polityczna. Szkic wykładu, Łódź 1948

opracował

PETER

6 / 6